brief aan Bleker en Schultz - Vereniging Das & Boom

AANGETEKEND
AAN De Minister van Infrastructuur en Milieu
Mevrouw drs. M.H. Schultz van Haegen
Postbus 20901
2500 EX DEN HAAG
en
De Staatssecretaris van Economische Zaken,
Landbouw en Innovatie,
De heer dr. H. Bleker
Postbus 20401
2500 EK DEN HAAG
DATUM 12 juli 2012
ONDERWERP Natuurbeleid en achteruitgang biodiversiteit
UW KENMERK --
ONS KENMERK 237684.19680 wzw
Geachte mevrouw Schultz van Haegen,
Geachte heer Bleker,
VAN mw.mr.W.Zwier
advocaat
TELEFOON +31 88 253 5989
FAX +31 88 253 5934
E-MAIL wzwier@akd.nl
BEZOEKADRES Bijster 1
4817 HX BREDA
POSTADRES Postbus 4714
4803 ES BREDA
Nederland
INTERNET www.akd.nl
Namens Stichting Das & Boom te Beek-Ubbergen (‘Das & Boom’), die te dezer zake woonplaats
kiest te mijnen kantore aan de Bijster 1 (postbus 4714, 4803 ES) te Breda, vraag ik
uw aandacht voor het volgende.
Het kabinet Rutte, inmiddels demissionair, heeft sinds zijn aantreden maatregelen doorgevoerd
en aangekondigd op het terrein van de natuur die niet alleen haaks staan op decennialang
gevoerd beleid, maar die ook desastreuze gevolgen met zich mee (zullen) brengen
voor de biodiversiteit in Nederland. Met de biodiversiteit ging het al niet goed. Uit populatiemonitoring
blijkt dat met name de (bedreigde) Rode Lijst-soorten sinds 1997 nog aanzienlijk
achteruitgegaan zijn en dat ongeveer 65% van de Habitatrichtlijnsoorten en ongeveer
25% van de Vogelrichtlijnsoorten een dalende populatietrend heeft. Zo’n 80% van de
Europees beschermde soorten en habitattypen in Nederland heeft een ongunstige staat van
instandhouding. Volgens gegevens van de Europese Commissie staat Nederland daarmee
binnen Europa waar het de gunstige staat van soorten betreft op de 19 e , en waar het de
gunstige staat van habitattypen betreft op de 22 e plek van 25. 1 Recentelijk, in de brief van 5
juli jl. (Kamerbrief Stand van zaken biodiversiteitbeleid), bevestigde Staatssecretaris Bleker
(nogmaals) aan de Tweede Kamer dat het biodiversiteitverlies niet is gestopt en dat het Beleidsprogramma
Biodiversiteit 2008 – 2011 daarin geen verschil heeft gemaakt. Recent is
ook gebleken dat de druk die Nederland wereldwijd op natuur en biodiversiteit legt weer
1 Zie C.W. Backes et al, “Natura 2000 in Nederland. Juridische ruimte, natuurdoelen en beheerplanprocessen”,
Planbureau voor de Leefomgeving (PBL), Den Haag 2011.
AKD is een handelsnaam van AKD Prinsen Van Wijmen N.V. Derdenrekening: 67.80.01.677. Voor algemene
voorwaarden en beperking van de aansprakelijkheid zie achterzijde. AKD:#4571331v2

DATUM 12 juli 2012
ONS KENMERK 237684.19680 wzw
PAGINA 2 van 14
groeiende is. Tussen 2010 en 2012 is Nederland opgeschoven van de 11 e naar de 9 e plaats
van meest consumerende landen ter wereld, met een gemiddelde voetafdruk van 6,34
mondiale hectare per persoon, terwijl slechts 1,8 beschikbaar is (WWF Living Planet Report
2012).
De wereldwijde zorg over het verlies van soorten, over uitputting van hulpbronnen voor toekomstige
generaties en over aantasting van ecosysteemdiensten, leidt echter al sinds de
jaren ’70 tot de aanname van verklaringen, verdragen, richtlijnen en andere instrumenten,
waarbij Nederland niet alleen partij is, maar vaak zelfs als één van de eersten toetrad. In
zowel internationaal als Europees verband heeft Nederland zich gecommitteerd aan diverse
beschermingsverplichtingen. Zo is de Staat op grond van (onder meer) het Biodiversiteitsverdrag,
het Verdrag van Bern en de Vogel- en Habitatrichtlijnen gehouden om beschermde
soorten en habitats in een gunstige staat van instandhouding te brengen en te houden, om
in dit kader de nodige maatregelen te nemen en om een en ander te monitoren. Verslechtering
moet worden voorkomen. Ten behoeve van het behoud en het duurzame gebruik van
de biologische diversiteit en verhoging van de doeltreffendheid van maatregelen dient internationaal
te worden samengewerkt.
De noodzaak om de biodiversiteit te behouden en herstellen voor toekomstige generaties
werd vele malen erkend, bijvoorbeeld in de Verklaring van Rio (“Het recht op ontwikkeling
moet zodanig worden gerealiseerd dat op rechtvaardige wijze wordt voorzien in de behoeften
op het gebied van ontwikkeling en milieu van zowel huidige als toekomstige generaties.”), in
het Biodiversiteitsverdrag (“Vastbesloten de biologische diversiteit te behouden en duurzaam
te gebruiken ten behoeve van huidige en toekomstige generaties”) en in het Handvest voor
de Aarde (“Erken dat de handelingsvrijheid van iedere generatie wordt beperkt door de behoeften
van toekomstige generaties”). Het natuurlijk erfgoed van een volk behoort, met andere
woorden, niet aan één generatie toe. Iedereen, ook toekomstige generaties, heeft een
onvervreemdbaar recht op het duurzaam voortbestaan van de natuur en de biodiversiteit.
Biodiversiteit vormt de basis voor leven en productiemogelijkheden, terwijl schaarste (van
grondstoffen, van voedsel of van schoon water) leidt tot onveiligheid en conflict. Het is niet
voor niets dat de Nederlandse Grondwet bepaalt dat de zorg van de overheid is gericht op de
bewoonbaarheid van het land en de bescherming en verbetering van het leefmilieu. Dat de
Staat zich van zijn verantwoordelijkheid jegens toekomstige generaties bewust is, blijkt wel
uit de al genoemde brief die Staatssecretaris Bleker op 5 juli jl. aan de Tweede Kamer zond
en waarin, mede namens de Staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu en de Staatssecretaris
van Buitenlandse Zaken, wordt geschreven: “Biodiversiteit is het leven op aarde en
vormt de basis voor welzijn en welvaart. Om ook toekomstige generaties te laten profiteren
van het natuurlijke kapitaal is een duurzame wereldeconomie noodzakelijk”.
Desalniettemin heeft het kabinet Rutte maatregelen doorgevoerd, en voert het ondanks zijn
demissionaire status nog steeds maatregelen door, waarmee de dalende trend niet alleen
geen halt wordt toegeroepen, maar Nederland zelfs in een dieper ecologisch dal wordt ge-
AKD:#4571331v2

DATUM 12 juli 2012
ONS KENMERK 237684.19680 wzw
PAGINA 3 van 14
duwd. Daarmee handelt de Staat niet alleen in strijd met internationale en Europeesrechtelijke
verplichtingen inzake het behoud van biodiversiteit, maar ook onrechtmatig jegens toekomstige
generaties.
Instrumenten om biodiversiteit te behouden
In voorgaande kabinetsperioden zijn diverse instrumenten geïntroduceerd en opgetuigd om
het verlies van biodiversiteit te stoppen en om beschermde soorten en habitats in een gunstige
staat van instandhouding te brengen en te houden. Het gaat dan uiteraard om de Natura
2000-gebieden, maar ook (onder meer) om de Ecologische Hoofdstructuur (‘EHS’) en
verbindingszones, beschermde natuurmonumenten en beheer van waardevolle gebieden
buiten de EHS. Uit diverse rapporten is gebleken dat het niet mogelijk is om de biodiversiteitsdoelstellingen
te halen met het instrument van de Natura 2000-gebieden alleen. 2 De
inzet van andere instrumenten is dus eveneens noodzakelijk. Het natuurbeleid in de afgelopen
kabinetsperiode is er echter consequent op gericht om de beschermingsregimes die niet
expliciet uit de Europese richtlijnen voortvloeien te schrappen, zonder dat daar andere instrumenten
voor in de plaats worden gezet waarmee het behalen van de biodiversiteitsdoelstellingen
wordt geborgd. Gelet op de dalende trend en de (zeer) ongunstige staat van instandhouding
waarin vele soorten in Nederland zich bevinden, zou juist meer in plaats van
minder bescherming moeten worden geboden.
Zonder volledigheid te betrachten wijst Das & Boom op de volgende ontwikkelingen:
A. Complementaire doelen geschrapt
In diverse aanwijzingsbesluiten voor Natura 2000-gebieden zijn complementaire doelen geformuleerd.
Het betreft soorten en habitattypen die in een zeer ongunstige staat van instandhouding
verkeren, waarvoor Nederland een grote internationale betekenis heeft en
waarvoor het bereiken van de landelijk gunstige staat van instandhouding onvoldoende was
geborgd met alleen de ‘normale’ gebiedsdoelstellingen in Natura 2000. Daarom werden aan
een beperkt aantal Vogelrichtlijngebieden Habitatrichtlijndoelen toegekend (en andersom)
en aan een beperkt aantal Habitatrichtlijngebieden ‘ontwikkeldoelen’. De gedachte was dat
de richtlijnverplichtingen zoveel mogelijk binnen Natura 2000 moesten worden gerealiseerd,
zodat de opgave daarbuiten kon worden beperkt. Staatssecretaris Bleker is voornemens de
complementaire doelen te schrappen uit alle aanwijzingsbesluiten “aangezien zij geen harde
verplichting vanuit de Vogel- en Habitatrichtlijn zijn”. Dientengevolge zullen in de beheerplannen
geen complementaire doelen worden uitgewerkt of maatregelen opgenomen ter
2 Vb. H. Bredenoord et al, ”Beoordeling Natuurakkoord. Globale toetsing van het onderhandelingsakkoord
decentralisatie natuur”, Planbureau voor de Leefomgeving (PBL), Den Haag, november 2011 en de daarop volgende
brief “Aanvullende analyse natuurakkoord” van 12 februari 2012; C.W. Backes et al, “Natura 2000 in Nederland.
Juridische ruimte, natuurdoelen en beheerplanprocessen”, 2011; H. Bredenoord et al, “Herijking van de Ecologische
Hoofdstructuur. Quick Scan van varianten”, Planbureau voor de Leefomgeving (PBL), Den Haag, februari 2011.
AKD:#4571331v2

DATUM 12 juli 2012
ONS KENMERK 237684.19680 wzw
PAGINA 4 van 14
instandhouding van die doelen en zullen vergunningen niet meer worden getoetst aan de
gevolgen voor deze doelen.
Complementaire doelen kunnen echter niet zomaar komen te vervallen. De complementaire
doelen vormen immers een Nederlandse invulling van de richtlijnverplichting om de landelijk
gunstige staat van instandhouding te realiseren. Indien deze invulling wordt verlaten, moet
daar iets anders voor in de plaats komen waarmee de gunstige staat van instandhouding
wordt geborgd. In de Review bij de analyse ‘Implementatie Natura 2000 in Nederland’ formuleerden
prof. P.C.E. van Wijmen, prof.mr. Ch.W. Backes, prof.mr. C.J. Bastmeijer,
prof.mr. A.G.A. Nijmeijer en prof. J.H.J. Schaminée het als volgt: “Deze doelen zijn mede
gericht op het halen van het Nederlandse ‘Natura 2000-huiswerk’. Verwijzend naar hetgeen
is opgemerkt over ‘nationale koppen’ kunnen deze doelen dan ook niet worden gezien als
een nationaal stringentere aanpak. Indien dergelijke doelen geschrapt zouden worden, zal
buiten de Natura 2000-gebieden een extra inzet voor de betreffende waarden moeten worden
gerealiseerd.”
Buiten Natura 2000 wordt echter helemaal niets extra’s ingezet. Zoals hieronder wordt toegelicht,
wordt (ook) daar het beschermingsregime juist stap voor stap afgebroken.
B. EHS herijkt en verbindingszones geschrapt
Het kabinet Rutte heeft besloten de EHS te herijken (lees: drastisch te versoberen) en heeft
dit vastgelegd in de Structuurvisie Infrastructuur en Ruimte. Van de beoogde 728.500 hectare
wordt slechts 600.000 ha gerealiseerd. De EHS werd geïntroduceerd aan het einde van
de jaren ’80, toen de staat van de natuur in Nederland zo zorgwekkend was verslechterd,
dat de toenmalige minister Braks besloot een ultieme poging te wagen om iets substantieels
van de vaderlandse natuur in stand te houden. Landschapsarchitecten, ecologen en natuurbeheerders
en zijn ambtelijke staf kwamen met het advies om de EHS aan te leggen. Het
uitsterven van dieren en planten werd namelijk in hoge mate geweten aan gefragmenteerde
leefgebieden, die bovendien te klein waren waardoor negatieve milieu-invloeden zich tot in
de reservaten lieten gelden, en die niet onderling waren verbonden. De oplossing werd
daarom gezocht in het vergroten van de reservaten en buffering ervan tegen negatieve milieu-invloeden
als vermesting, stikstofemissies, verzuring en verdroging, en het realiseren
van verbindingszones om migratie van soorten mogelijk te maken. Daar waar de EHS tot
wasdom kwam leverde dit gunstige effecten op. Wetenschappelijke monitoring wees uit dat
de achteruitgang van flora en fauna door het gevoerde beleid werd afgeremd. Noodlijdende
soorten herstelden zich en soorten die uit Nederland verdwenen waren, zoals de bever, de
zeearend en de kraanvogel, keerden terug, uit zichzelf dan wel met behulp van de overheid.
De noodzaak van en toewijding aan de EHS is sinds 1990 verschillende keren bevestigd,
door kabinetten van verschillende politieke kleur. 3
3 O.a. in het Structuurschema Groene Ruimte, de kabinetsnota “Natuur voor mensen, mensen voor natuur”, de “Nota
Ruimte”, de “Agenda voor een vitaal platteland: meerjarenprogramma 2007–2013”, het beleidsprogramma 2008–2011
AKD:#4571331v2

DATUM 12 juli 2012
ONS KENMERK 237684.19680 wzw
PAGINA 5 van 14
De EHS moest na realisatie een samenhangend netwerk vormen, wat van groot belang is
om ervoor te zorgen dat de ingevolge onder meer het Biodiversiteitsverdrag, het Verdrag
van Bern en de Vogel- en Habitatrichtlijnen beschermde planten- en diersoorten in een gunstige
staat van instandhouding worden gebracht en gehouden. De samenhang in het netwerk
werd aanvankelijk vormgegeven door de beoogde aanleg van zo’n 220 subtiele ecolo-
gische verbindingszones tussen de kerngebieden van de EHS. Hoewel Nederland zich ter
onderbouwing van de stelling dat zij aan de internationale en Europeesrechtelijke soortenbeschermingsverplichtingen
voldeed, op dit samenhangende netwerk inclusief 220 verbindingszones
beriep, zijn deze subtiele verbindingszones later vervangen door 12 robuuste
ecologische verbindingen tussen belangrijke en omvangrijke EHS-gebieden. Dat was volgens
de Nederlandse regering van groot belang, mede in verband met de zich voordoende klimaatveranderingen.
Ook volgens de derde voortgangsrapportage inzake de EHS over het
rapportagejaar 2009 is de aanleg van 12 robuuste verbindingen in de EHS (gezamenlijk
27.000 hectare) van essentieel belang voor de realisatie van de EHS als samenhangend
netwerk van natuurgebieden. Zonder deze verbindingen kan er geen goed netwerk bestaan
waarin diersoorten tussen de natuurgebieden kunnen migreren. Bij wege van voorbeeld
verwijst Das & Boom naar de otter, waarvan uit onderzoek is gebleken dat deze voor zijn
duurzaam voortbestaan in Nederland van de realisatie van de robuuste verbindingszone de
Natte As afhankelijk is. In de herijkte EHS worden echter alle robuuste verbindingszones
geschrapt waardoor van een samenhangend netwerk geen sprake meer zal zijn.
Das & Boom is niet bekend met enige wetenschappelijke onderbouwing die het schrappen
van areaal natuur, buffering en verbindingszones rechtvaardigt. Anderzijds is Das & Boom
wel bekend met onderzoek waaruit blijkt dat de biodiversiteitsdoelstellingen met de herijkte
EHS niet zullen worden gehaald en dat de herijkte EHS in strijd is met internationale verplichtingen.
4 Uit dit onderzoek blijkt overigens ook dat met voortzetting van het oorspronkelijke
EHS beleid voor een zeer belangrijk deel aan de (Europees- en internationaalrechtelijke)
verplichting tot behoud en/of herstel van een gunstige staat van instandhouding van
beschermde dier- en plantensoorten kan worden voldaan.
C. Beschermde natuurmonumenten geschrapt
Aangekondigd is dat het beschermingsregime voor beschermde natuurmonumenten (in de
nieuwe Wet natuurbescherming) wordt geschrapt, omdat het regime de weerslag is van nationaal
beleid en niet voortvloeit uit de Europese richtlijnen. Deze redenering snijdt om
meerdere redenen geen hout. Het nationale natuurbeschermingsrecht is ouder dan de Europese
richtlijnen en werd in de jaren ’60 ontwikkeld en ingevoerd met als doel het natuurschoon
en de natuurwetenschappelijke betekenis van gebieden in Nederland te beschermen.
“Biodiversiteit werkt: voor natuur, voor mensen, voor altijd”, en in verschillende begrotingen waaronder de recente
“Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (XIV) voor 2011”.
4 Vb. C.W. Backes et al, “Natura 2000 in Nederland. Juridische ruimte, natuurdoelen en beheerplanprocessen”, 2011
en H. Bredenoord et al, “Herijking van de Ecologische Hoofdstructuur. Quick Scan van varianten”, 2011.
AKD:#4571331v2

DATUM 12 juli 2012
ONS KENMERK 237684.19680 wzw
PAGINA 6 van 14
Het behoud van de schoonheid en de natuurwetenschappelijke betekenis van deze gebieden
werd aangemerkt als zijnde van algemeen belang en in de Natuurbeschermingswet uit 1968
werd een instrumentarium geïntroduceerd om dit natuurschoon en de natuurwetenschappelijke
betekenis van gebieden in Nederland te beschermen. Het resultaat hiervan is dat Nederland
vandaag de dag beschikt over enkele unieke natuurgebieden die gekenmerkt wor-
den door ongereptheid, weidsheid en openheid van het landschap, rust, stilte en duisternis.
Via de implementatie van de Vogel- en Habitatrichtlijnen is daarna en daarnaast een regime
van Europese oorsprong in de Nederlandse wetgeving geïmplementeerd.
Het Europese natuurbeschermingsrecht is niet uitputtend bedoeld, maar betreft minimumregulering
van zaken die zich niet of minder goed lenen voor regulering op nationaal niveau.
Das & Boom wijst erop dat het enkele feit dat (later) een Europese minimumregeling tot
stand is gekomen, niet betekent dat een nationaal regime daarom zomaar kan komen te
vervallen, noch dat waarden die nationaal sinds jaar en dag als zijnde van groot belang,
zelfs van algemeen belang worden aangemerkt opeens niet langer relevant zijn. Via het regime
voor beschermde natuurmonumenten worden onder meer kernwaarden zoals ongereptheid,
weidsheid en openheid van het landschap, rust, stilte en duisternis beschermd.
Vanwege het aangekondigde schrappen van de ‘externe werking’ voor beschermde natuurmonumenten
die zijn opgegaan in Natura 2000, wordt deze toets al ingeperkt. Bij het
schrappen van het volledige regime is van een toets helemaal geen sprake meer. De genoemde
waarden worden niet beschermd door de Europese richtlijnen, terwijl bescherming
van deze waarden in een dichtbevolkt land als Nederland juist van grote waarde is. Ruimtelijke
regimes zoals de EHS en bestemmingsplannen kunnen deze waarden evenmin effectief
beschermen. Das & Boom concludeert dat sinds jaar en dag beschermde natuurmonumenten
het moeten ontgelden, omdat het huidige kabinet, anders dan de kabinetten in een halve
eeuw daarvoor, kennelijk van mening is dat behoud van (de laatste beetjes) ongereptheid,
rust en stilte niet langer van algemeen belang is.
De Europese richtlijnen laten overigens niet toe dat het regime wordt geschrapt. Uit onderzoek
is namelijk gebleken dat het beschermingsregime feitelijk helemaal geen nationale kop
is, maar noodzakelijk vanwege de internationale en Europese verplichtingen inzake behoud
van biodiversiteit waaraan Nederland zich heeft gecommitteerd. 5 Niet alleen komen in beschermde
natuurmonumenten die buiten Natura 2000 liggen habitattypen voor van Bijlage I
van de Habitatrichtlijn die bijdragen aan de instandhouding van habitattypen die landelijk in
een ongunstige staat verkeren (bijvoorbeeld eiken-haagbeukenbossen en vochtige alluviale
bossen in Bronnenbos de Refter), ook vervult een aantal gebieden een belangrijke rol bij het
behoud van soorten die zijn opgenomen op Bijlagen II en IV van de Habitatrichtlijn, zoals de
Noordse woelmuis. Voor wat betreft Bronnenbos de Refter kan voorts worden opgemerkt
dat het de enige groeiplaats is van het smalbladig longkruid in Nederland en bestaat uit,
5 M.E.A. Broekmeijer et al, “Beschermde natuurmonumenten. Stand van zaken 2010 en toekomstige bescherming”,
Alterra (Alterra rapport 2132), februari 2011.
AKD:#4571331v2

DATUM 12 juli 2012
ONS KENMERK 237684.19680 wzw
PAGINA 7 van 14
onder meer, particuliere tuinen, zodat reeds daarom onduidelijk is hoe aanwezige natuurwaarden
zullen worden beschermd na opheffing van het beschermingsregime.
D. Nationale Parken en Nationale Landschappen geschrapt
Nederland kent 20 Nationale Parken, aaneengesloten gebieden van tenminste 1.000 ha bestaande
natuurterreinen met bijzondere landschappelijke kwaliteit. De parken werden door
het Rijk aangewezen omwille van hun unieke karakter en waarde als natuurlijk en cultuurhistorische
erfgoed. In de Nota Ruimte werd over Nationale Parken opgemerkt: “Nederland
heeft zich in mondiaal verband verplicht om grootschalige gebieden die één of meer nationaal
of internationaal belangrijke ecosystemen vertegenwoordigen als Nationaal Park aan te
wijzen. Het beleid is gericht op de instelling van 18 nationale parken die een representatief
beeld bieden van de in Nederland aanwezige grote ecosystemen. De Nationale Parken zijn
de parels van de Ecologische Hoofdstructuur en bestaan voornamelijk uit natuurgebieden.”
In de Structuurvisie Infrastructuur en Ruimte worden de Nationale Parken als ‘topgebieden
van typisch Nederlandse natuur’ aangeduid. Nationale Parken hebben een belangrijke recreatieve,
educatieve en natuurwaarde, aldus de Structuurvisie. Het nationale beschermingsregime
voor Nationale Parken komt desalniettemin te vervallen. Nationale Parken worden niet
langer als Rijksverantwoordelijkheid aangeduid en overgelaten aan de provincies zonder dat
afspraken zijn gemaakt over de overname van taken. Das & Boom acht het raadselachtig
hoe een kabinet kan besluiten dat gebieden die al jarenlang (en nog steeds!) worden aangemerkt
als nationaal of internationaal belangrijke ecosystemen opeens geen Rijksverantwoordelijkheid
meer zijn en zonder nadere afspraken aan derden kunnen worden overgelaten,
laat staan dat daarmee recht wordt gedaan aan de mondiale verplichtingen waarnaar
de Nota Ruimte verwijst.
In de Nota Ruimte werden voorts 20 Nationale Landschappen aangewezen. De Nota Ruimte
omschreef deze landschappen als ‘gebieden met internationaal zeldzame of unieke en nationaal
kenmerkende landschapskwaliteiten, en in samenhang daarmee bijzondere natuurlijke
en recreatieve kwaliteiten’. Als kernkwaliteiten werden onder meer aangemerkt de grote mate
van openheid, het veenweidekarakter, de grote mate van kleinschaligheid, de middeleeuwse
verkaveling, waterlopen en meren, en de grootte en aaneengeslotenheid van het
bos. Volgens de Nota Ruimte dienden de landschappelijke, cultuurhistorische en natuurlijke
kwaliteiten van deze landschappen behouden te blijven, duurzaam beheerd en waar mogelijk
versterkt. Natuurgebieden in Nationale Landschappen dragen bij aan de identiteit van het
cultuurlandschap en de recreatieve gebruiks- en belevingswaarde. In dat opzicht versterken
het beleid voor de nationale landschappen en voor de EHS elkaar, aldus nog steeds de Nota
Ruimte. In de Structuurvisie Infrastructuur en Ruimte is het regime voor Nationale Landschappen
– zonder enige toelichting – komen vervallen. Dit doet vermoeden dat dit kabinet,
anders dan de kabinetten daarvoor, van mening is dat in de betreffende gebieden toch geen
internationaal zeldzame of unieke en nationaal kenmerkende landschapskwaliteiten voorkomen.
Op grond van het Europees Landschapsverdrag heeft Nederland zich echter wel (onder
AKD:#4571331v2

DATUM 12 juli 2012
ONS KENMERK 237684.19680 wzw
PAGINA 8 van 14
meer) verplicht om in haar wetgeving landschappen te erkennen als een essentieel onderdeel
van de omgeving van mensen, als uitdrukking van de diversiteit van hun gezamenlijk
cultureel en natuurlijk erfgoed, en als grondslag van hun identiteit. Aan deze verplichting
werd met name voldaan door de aanwijzing van Nationale Landschappen in de Nota Ruimte.
E. Snelwegpanorama’s geschrapt
Ook de Structuurvisie voor de snelwegomgeving is komen te vervallen. Op grond van de
structuurvisie werden snelwegpanorama’s aangewezen, open gebieden langs een snelweg
met als kwaliteit de zichtbaarheid, herkenbaarheid en beleving van bijzondere landschappelijke
en cultuurhistorische waarden. Positief neveneffect van dit beleid was dat de laatste
corridors voor de fauna hiermee veilig gesteld werden en met ontsnipperende maatregelen
duurzaam konden functioneren. Nu zijn reeds langs veel wegen aaneengesloten barrières
van bedrijventerreinen en geluidsschermen aan het ontstaan die niet alleen het zicht op
landschap en natuur ontnemen, maar ook de hoop op het verbinden van reeds zwaar geïsoleerde
gebieden met hun populaties.
F. Verkoop van gronden door Staatsbosbeheer
Aan Staatsbosbeheer is een inkomstentaakstelling opgelegd op grond waarvan Staatsbosbeheer
moet overgaan tot verkoop van een deel van de in beheer zijnde eigendommen. Het
gaat om 17.000 hectare waardevolle groenstructuren liggend buiten de EHS, waaronder
eendenkooien, gebieden zoals het Personenbosch nabij Nijmegen waarin dassen, zeldzame
voorjaarsflora en uilen voorkomen, en waardevolle ecologische verbindingen tussen kleinere
natuurgebieden. In de brief van 30 mei 2011 die Das & Boom van Staatsbosbeheer ontving,
geeft Staatsbosbeheer aan dat niet is uit te sluiten dat zich in de gebieden die behoren tot
die 17.000 hectare, soorten bevinden die in internationaal verband een beschermde status
hebben. Uit de brief van Staatsbosbeheer van 27 oktober 2011 aan Das & Boom blijkt dat
deze (mogelijke) aanwezigheid van beschermde soorten niet als restrictie wordt gezien voor
verkoop en dat Staatsbosbeheer ervan uitgaat dat het aan het bevoegd gezag en handhavers
is om na verkoop alert te zijn op de wettelijke bescherming van soorten. Aan de verkoop
zullen derhalve geen beheervoorwaarden worden verbonden, zodat de gronden worden
verkocht zonder dat is onderzocht welke te beschermen soorten en habitats zich daarin
bevinden en zonder dat aan de verkoop de voorwaarde wordt verbonden dat aanwezige en
potentiële natuurwaarden duurzaam in stand moeten worden gehouden c.q. ontwikkeld. Het
voorgaande doet vermoeden dat het huidige (demissionaire) kabinet meent, in weerwil van
internationale verplichtingen, dat de betreffende gebieden en de zich daarin bevindende natuurwaarden
niet de moeite van het behouden waard zijn. Helemaal zeker lijkt Staatssecretaris
Bleker hiervan echter niet, getuige zijn opmerking dat het niet verstandig en risicovol
is om in de jaren 2012 en 2013 zolang deze gronden nog niet zijn verkocht, ze niet te beheren.
6
6 Schriftelijke antwoorden van de staatssecretaris van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie op vragen gesteld
in de eerste termijn van de behandeling van de begroting van het ministerie van het ministerie van Economische
AKD:#4571331v2

DATUM 12 juli 2012
ONS KENMERK 237684.19680 wzw
PAGINA 9 van 14
Staatsecretaris Bleker gaat ervan uit dat gemeenten en provincies deze gronden als natuur
of landschap in stand willen houden, zodat de (natuur)bestemming niet wordt gewijzigd.
Das & Boom meent dat, indien het inderdaad de bedoeling is dat de natuurbestemming in
stand blijft en – in het verlengde daarvan – dat de aanwezige en potentiële natuurwaarden
blijvend worden beheerd en ontwikkeld, een (notarieel vastgelegde) verplichting daartoe
evengoed aan de verkoop kan worden verbonden. Das & Boom vermoedt echter dat de
animo bij potentiële kopers evenals de grondprijs daardoor sterk zullen dalen en dat (daarom)
geen bereidheid bestaat om de natuurwaarden (ook) contractueel te borgen. Das &
Boom wordt gesterkt in dit vermoeden door de opmerking in de Grondnota, luidende dat
indien de betrokken partijen het er over eens zijn dat een gewijzigde bestemming kan worden
gerealiseerd, de grond naar verwachting in waarde zal stijgen en daarom aan de verkopen
een meerwaardeclausule zal worden verbonden.
G. Soorten dreigen uit te sterven
Vele soorten in Nederland bevinden zich in een verre van gunstige staat van instandhouding.
Ondanks internationale verplichtingen om achteruitgang te voorkomen dreigen diverse
soorten op dit moment uit te sterven. Bij wege van voorbeeld verwijst Das & Boom naar de
situatie van het korhoen en de otter. Van het korhoen werd in het afgelopen voorjaar bekend
dat in het laatste broedgebied in Nederland nog slechts 2 hanen en 6 hennen rondlopen
en dat kuikens, zo die al geboren worden, al na enkele weken sterven. Volgens de onderzoekers
is sprake van genetische inteelt-depressie die de groep steeds verder verzwakt.
De genetische diversiteit van de Nederlandse otterpopulatie is eveneens sterk gereduceerd
– op dit moment is al sprake is van een zorgwekkende inteeltcoëfficiënt van 10% – wat een
negatieve uitwerking heeft op de reproductie door afnemende vruchtbaarheid van volwassen
dieren en toenemende sterfte van juveniele dieren. De draagkracht van het uitzetgebied,
dat te klein is voor een duurzame otterpopulatie, is bereikt, terwijl wegtrekkende dieren bijna
100% risico lopen op aanrijdingen vanwege het ontbreken van geschikte verbindingszones.
Voor beide soorten geldt dat (al jaren) duidelijk is welke maatregelen genomen moeten
worden om uitsterven te voorkomen en dat redding van de soort nog steeds mogelijk is.
Maatregelen blijven desalniettemin achterwege en onderzoeksgelden worden geschrapt. Das
& Boom heeft ten aanzien van deze soorten al diverse malen de noodklok geluid bij Staatssecretaris
Bleker, maar omdat maatregelen achterwege blijven en soms niet eens een ontvangstbevestiging
wordt verzonden, rest Das & Boom vervolgens weinig anders dan zich tot
de rechter te wenden. Ten aanzien van een andere diersoort, de wilde hamster, oordeelde
de rechter afgelopen augustus reeds dat de Staat ecologische verbindingszones ter grootte
van 50 ha in Zuid-Limburg die wegens bezuinigingen waren opgeheven, moest herstellen
(Vzr Rechtbank ’s-Gravenhage, 29 augustus 2011, LJN: BR6099). De problemen zullen alleen
maar groter worden indien het concept-wetsvoorstel voor de Wet natuurbescherming
tot wet wordt verheven, aangezien vele soorten die thans door het strikte beschermingsregime
van de Flora- en faunawet worden beschermd, daar straks buiten zullen vallen.
Zaken, Landbouw en Innovatie voor het jaar 2012 (onderdeel Landbouw en Natuur) (33000-XIV).
AKD:#4571331v2

DATUM 12 juli 2012
ONS KENMERK 237684.19680 wzw
PAGINA 10 van 14
H. Decentralisatie werkt tegengesteld
Al (veel) eerder heeft Das & Boom de vrees geuit dat behoud van natuur en biodiversiteit
(steeds) verder uit beeld zal raken vanwege de ingezette decentralisatie van het natuurbeleid.
Haar vrees is inmiddels bewaarheid, nu blijkt dat de herijking van de EHS niet provincie-overschrijdend
wordt aangepakt. Bij wege van voorbeeld wijst Das & Boom naar het
Reestdal, waarvan het gelijknamige riviertje een deel van de grens vormt tussen Overijssel
en Drenthe. Beide oevers waren voorheen onderdeel van de EHS, maar nu geldt dat alleen
nog voor de oever aan Drentse zijde. Potentieel leefgebied en potentiële provincie overschrijdende
verbindingszones van soorten gaan daarmee (nu al) verloren, omdat provincies
hun herijking niet op elkaar afstemmen. Van overleg met Duitsland en België, met het oog
op de te realiseren noodzakelijke verbindingszones tussen Nederlandse en buitenlandse populaties,
is voor zover Das & Boom bekend ook geen sprake.
I. Bezuinigingen op natuur
In zijn algemeenheid wijst Das & Boom erop dat natuur, de basis van al het leven nu en in
de toekomst en de enige grondstof voor de economie, niet beschouwd kan en mag worden
als sectoraal belang waarop bezuinigd kan worden zoals dat in andere sectoren gebeurt. De
aangekondigde bezuinigingen op het zo nadrukkelijk van belang zijnde natuurbeheer in bestaande
natuurgebieden zullen meebrengen dat vele hectares natuur en – daarmee – natuurdoeltypen
samenhangend met soorten die zich in een ongunstige staat van instandhouding
bevinden, niet meer gerealiseerd of niet meer beheerd zullen worden. Met de bestaande
budgetten waren echter al onvoldoende middelen beschikbaar om te voorkomen dat de
ongunstige staat van instandhouding van vele soorten verder verslechterde. De bezuinigingen
zullen directe gevolgen hebben voor groeiplaatsen en leefgebieden van dieren wanneer
niet meer gemaaid, geplagd, gericht begraasd, gehakt, geknot of gesnoeid wordt. Het gevolg
zal zijn dat algemeen in Nederland voorkomende soorten bedreigd zullen raken, kwetsbare
soorten met uitsterven bedreigd zullen worden en bedreigde soorten zullen uitsterven.
Das & Boom wijst er ook op dat een beperkt budget geen rechtvaardiging vormt voor het
achterwege laten van maatregelen om de gunstige staat van instandhouding van beschermde
soorten te bereiken. Juridische, politieke, financiële of praktische moeilijkheden als
rechtvaardiging om niet aan een resultaatsverplichting te voldoen worden door het Hof van
Justitie steevast afgewezen. De Staat kan zich dan ook niet beroepen op het argument dat
een voor natuurbescherming en -beheer voorziene begrotingspost is uitgeput.
J. Algemene instandhoudingsverplichting
Op grond van internationale en Europeesrechtelijke afspraken is Nederland gehouden om
beschermde dier- en plantensoorten in een gunstige staat van instandhouding te brengen
en houden. Deze algemene instandhoudingsverplichting is niet, althans niet expliciet, opgenomen
in de Nederlandse wetgeving. De totstandkoming van de nieuwe Wet natuurbescherming
biedt een uitgelezen mogelijkheid om deze verplichting (nu wel) op te nemen in
de nationale wetgeving. Tot op heden is van deze mogelijkheid geen gebruik gemaakt. Overigens
dient naar de mening van Das & Boom, teneinde het bereiken van een gunstige staat
AKD:#4571331v2

DATUM 12 juli 2012
ONS KENMERK 237684.19680 wzw
PAGINA 11 van 14
van instandhouding te bevorderen, ook de benoeming van de aantallen en de populatieomvang
van beschermde soorten en de aanduiding van hun leefgebieden, natuurlijke verspreidingsgebieden
en hun onderlinge verbindingen op kaarten wettelijk te worden geborgd.
K. Natuur en omgevingsrecht.
Tenslotte vraagt Das & Boom uw aandacht voor de rol van natuur in het omgevingsrecht en
de aanstaande stelselwijziging van het omgevingsrecht. Sinds de komst van de Wabo haken
ontheffingen op grond van de Flora- en faunawet en vergunningen op grond van de Natuurbeschermingswet
aan bij de omgevingsvergunning. Uit onderzoek is inmiddels gebleken dat
in aanvragen voor een omgevingsvergunning nauwelijks aandacht wordt geschonken aan de
bescherming van zeldzame en bedreigde dier- en plantensoorten. 7 Slechts in 0,15 procent
van de aanvragen (60 van de 40.000) wordt aangegeven dat er een kans is op schade voor
bedreigde soorten en dus (mogelijk) van de noodzaak om een ontheffing of een vergunning
te verkrijgen. 37% van de geënquêteerde gemeenten geeft aan dat door de gemeente geen
natuurgegevens worden geraadpleegd bij de afhandeling van omgevingsvergunningen
waarbij sprake is of zou kunnen zijn van handelen met gevolgen voor beschermde dier- en
plantensoorten. Op de vraag of gemeenten van oordeel zijn dat de taken en verantwoordelijkheden
voor de natuurwetgeving goed geregeld zijn en dat ze ook uitvoerbaar zijn, antwoordt
69% van de geënquêteerde gemeenten ontkennend. Natuurwaarden worden in de
praktijk van de aangehaakte omgevingsvergunning kortom onvoldoende beschermd.
Een belangrijk zorgpunt van Das & Boom betreft voorts de hoofddoelstelling van de aangekondigde
Omgevingswet, waarin de Wet natuurbescherming gedeeltelijk, later of mogelijk
zal worden geïntegreerd. Deze hoofddoelstelling is gericht op het bewerkstelligen van een
veilige en gezonde leefomgeving en deze op een duurzame en doelmatige wijze te kunnen
behouden, beheren, gebruiken en ontwikkelen. De keuze voor het criterium van een ‘veilige
en gezonde leefomgeving’ brengt echter mee dat de mens als maat der dingen wordt genomen.
De gebruiker wordt centraal gesteld. Een Omgevingswet die de leefomgeving integraal
en in de volle breedte beoogt te reguleren, zeker wanneer daarin ook wet- en regelgeving
op het gebied van natuur wordt ondergebracht, kan echter niet volstaan met het centraal
stellen van de gebruiker (mens) en het nastreven van een veilige en gezonde leefomgeving
(ook voor de mens). Een dergelijke wet dient mede het behoud en de bescherming van
soorten en hun leefomgeving en de biodiversiteit in brede zin als hoofddoel te hebben. Aangezien
schaarste, zoals opgemerkt, leidt tot onveiligheid en conflict is het nastreven van een
‘veilige en gezonde leefomgeving’ naar de mening van Das & Boom zelfs gedoemd te mislukken
wanneer niet wordt voorzien in behoud en bescherming van natuur en biodiversiteit.
7 Schmidt, A.M. & P.H. Kersten, “De Natuurwetgeving binnen het omgevingsrecht. Nieuwe ontwikkelingen en de
huidige praktijk”, Alterra WUR Wageningen, Alterra rapport 2302, 2012.
AKD:#4571331v2

DATUM 12 juli 2012
ONS KENMERK 237684.19680 wzw
PAGINA 12 van 14
Standpunt Das & Boom
Door gerichte keuzes in wetgeving, beleid en beheer in de afgelopen decennia zijn belangrijke
delen van het Nederlands landschappelijk en natuurlijk erfgoed bewaard gebleven voor
toekomstige generaties. De huidige politieke trend staat echter haaks op het tot op heden
gevoerde beleid. Met nauwelijks gemotiveerde pennenstreken wist het (demissionaire) kabi-
net jarenlange ambities uit en maakt het een einde aan bewezen succesvol beleid, om nog
maar niet te spreken over de ondermijning van het draagvlak voor natuur die van deze
draai onherroepelijk het gevolg zal zijn. De gekozen koers is ook strijdig met internationale
en Europeesrechtelijke verplichtingen ten aanzien van natuur en biodiversiteit. Het natuurbeleid
van het inmiddels demissionaire kabinet Rutte is namelijk consequent gericht op het
schrappen van beschermingsregimes die niet expliciet uit de Europese richtlijnen voortvloeien.
Uit onderzoek is echter bekend dat de biodiversiteitsdoelstellingen niet zullen worden
gehaald met Natura 2000 alleen, maar dat tevens andere instrumenten moeten worden ingezet.
Nederland heeft zich niet alleen keer op keer gecommitteerd aan internationale verplichtingen,
maar opeenvolgende generaties in Nederland hebben zich ook ingespannen
voor het behoud van natuur en biodiversiteit, daar (collectief) kosten voor gemaakt, en hun
activiteiten (of het achterwege laten daarvan) daarop afgestemd. Velen hebben zich ingespannen
om de EHS tot stand te brengen. Decennialang hebben overheden, terreinbeherende
organisaties, groene organisaties, bedrijven en burgers hun (ruimtelijke) plannen en beheers-
en economische activiteiten zodanig ontwikkeld en aangepast dat de waarden van de
EHS werden geborgd, gronden aangekocht en verkocht (soms met gebruikmaking van onteigeningsinstrumenten),
nieuwe natuur ingericht, onderzoeken uitgevoerd naar de door de
EHS beschermde natuurwaarden, en allerhande compensatietrajecten uitgevoerd. Uit de
diverse rapporten die inmiddels zijn verschenen over het huidige natuurbeleid blijkt dat de
door het kabinet ingeslagen weg onherroepelijk zal leiden tot (verder) verlies van natuur en
biodiversiteit, waardoor natuurlijke hulpbronnen voor toekomstige generaties verloren zullen
gaan, terwijl het Nederlandse natuurlijk erfgoed niet aan één generatie, laat staan aan één
kabinet toebehoort. Wetenschappelijke onderbouwing die de keuzes van het kabinet zou
kunnen rechtvaardigen ontbreekt. De Nederlandse Staat handelt kortom onrechtmatig, niet
alleen jegens huidige, maar ook jegens toekomstige generaties.
Conclusie
Namens Das & Boom verzoek ik u – en voor zover nodig sommeer ik u daartoe – om mij zo
spoedig mogelijk, maar in elk geval binnen 2 weken na heden, schriftelijk te bevestigen dat
de Nederlandse Staat alsnog per direct alle verplichtingen inzake het behoud van de biodiversiteit
in Nederland, voor huidige en toekomstige generaties, zal nakomen en daartoe in
ieder geval de volgende maatregelen zal nemen:
a. Ervoor zorgen dat, alvorens complementaire doelen in Natura 2000-gebieden worden
geschrapt, buiten Natura 2000 instrumenten worden ingezet om de natuurwaarden te
realiseren waarop de complementaire doelen betrekking hebben;
AKD:#4571331v2

DATUM 12 juli 2012
ONS KENMERK 237684.19680 wzw
PAGINA 13 van 14
b. Ervoor zorgen dat de provincies de (herijkte) EHS vormgegeven op een dusdanige
wijze dat (alsnog) een samenhangend en onderling verbonden netwerk van natuurgebieden
ontstaat waarin diersoorten kunnen migreren en de beschermde dier- en plantensoorten
een gunstige staat van instandhouding kunnen worden gebracht en gehouden,
door:
AKD:#4571331v2
- ervoor te zorgen, onder meer door het bevorderen van de uitwisseling van kennis
over de verspreiding van beschermde soorten en hun habitats, dat de
(her)begrenzing provincie-overschrijdend en waar relevant landgrensoverschrijdend
wordt aangepakt, waardoor wordt voorkomen dat provincie-overschrijdende
leefgebieden en verbindingszones niet op elkaar aansluiten;
- de ‘soorteningang’ als leidend uitgangspunt te (laten) nemen voor de
(her)begrenzing van de EHS, waardoor keuzes voor locatie en omvang van leefgebieden
en verbindingen tussen leefgebieden kunnen worden genomen op basis
van voor de te beschermen soorten relevante criteria;
c. Handhaven van het nationale beschermingsregime voor beschermde natuurmonumenten,
inclusief externe werking, voor zover deze gebieden worden gekenmerkt
door voor Nederland waardevol natuurschoon of natuurwetenschappelijke betekenis
en/of deze gebieden soorten of habitats bevatten die op grond van internationale verplichtingen
moeten worden beschermd;
d.1 Terugnemen van de verantwoordelijkheid op ruimtelijke ordenings- en financieel gebied
voor alle Nationale Parken en Nationale Landschappen, voor zover deze gebieden
voor Nederland kenmerkende waarden of kwaliteiten vertegenwoordigen of natuurlijke
of landschappelijke kenmerken of kwaliteiten hebben die buiten ons land niet, of in
omvang en/of gaafheid niet of nauwelijks, voorhanden zijn en (dus) op Europese of
zelfs wereldschaal uniek zijn;
d.2 Afspraken maken met de provincies over de overige gebieden die tot voor kort de status
van ‘Nationaal Park’ of ‘Nationaal Landschap’ hadden – echter kennelijk ten onrechte
en nu nog slechts als van regionaal belang aangemerkt – teneinde de taken
ten aanzien van deze gebieden ordentelijk over te dragen, en ervoor te zorgen dat
deze gebieden worden aangemerkt als provinciale dan wel regionale parken en dat
het behoud en de bescherming van deze evident waardevolle gebieden voor huidige
en toekomstige generaties ruimtelijk en financieel wordt geborgd;
e. Ervoor (laten) zorgen dat bestaande snelwegpanorama’s worden behouden voor zover
deze fungeren als faunacorridors en dat waar nodig aanvullende faunacorridors langs
snelwegen worden aangewezen;
f. Herzien van de taakstelling aan Staatsbosbeheer op een dusdanige wijze dat geen
gronden zullen worden verkocht zonder dat is onderzocht welke te beschermen (potentiële)
natuurwaarden zich daarin bevinden en zonder dat aan de verkoop de voorwaarde
wordt verbonden dat aanwezige en potentiële natuurwaarden duurzaam in
stand moeten worden gehouden c.q. ontwikkeld;

DATUM 12 juli 2012
ONS KENMERK 237684.19680 wzw
PAGINA 14 van 14
g. Voorkomen dat bedreigde soorten (verder) achteruitgaan of zelfs uitsterven;
h. Ervoor zorgen dat decentralisatie van het natuurbeheer niet ten koste gaat van de
bescherming van natuurwaarden, waaronder in ieder geval begrepen het coördineren
van de (her)begrenzing van de EHS om te voorkomen dat (potentieel) provincie overschrijdende
verbindingszones en leefgebied van soorten verloren gaan;
i. Jaarlijks de (conform de berekeningen van het Planbureau voor de Leefomgeving minimaal
benodigde) financiële middelen ter beschikking stellen om bestaande natuurgebieden
te kunnen blijven beheren;
j. Bevorderen dat de internationale en Europeesrechtelijke verplichtingen inzake het
behoud en de bescherming van de biodiversiteit correct worden geïmplementeerd in
de nieuwe Wet natuurbescherming, waaronder in ieder geval de borging van de verplichting
om beschermde dier- en plantensoorten in een gunstige staat van instandhouding
te brengen en houden.
k. Bevorderen dat de bescherming van natuurwaarden een volwaardige plek krijgt in de
herziening van het omgevingsrecht en dat het behoud en de bescherming van soorten
en hun leefomgeving en de biodiversiteit in brede zin (mede) als hoofddoel wordt genomen
in de aangekondigde Omgevingswet.
Bij gebreke van een (tijdige en adequate) schriftelijke reactie zal Das & Boom niet anders
kunnen concluderen dan dat u c.q. de Nederlandse Staat in strijd handelt en blijft handelen
met internationale en Europeesrechtelijke verplichtingen inzake het behoud van de biodiversiteit.
In dat geval behoudt Das & Boom zich uitdrukkelijk het recht voor om zonder nadere
aankondiging de (rechts)maatregelen te nemen die zij noodzakelijk acht om deze strijdigheid
te (doen) opheffen. Naar ik aanneem zult u het zover echter niet laten komen.
Uw spoedige reactie zie ik met belangstelling tegemoet.
Met vriendelijke groet,
W. Zwier
Advocaat
AKD
AKD:#4571331v2