CULTUURHISTORISCHE QUICKSCAN - Gemeente Houten

Houten-Noord
CULTUURHISTORISCHE QUICKSCAN
Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric

Wulven
Tiellandt
De Weerwolf
Den Oord
De Lobben
Oude Dorp
Schonenburg
2 Houten Noord - Houten Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric
Centrum
De Meent
Wernaar
De Molenzoom
De Geer
Rijsbrug
Situatie Houten-Noord
Wijken Houten
Bebouwing Houten
Openbaar groen
Privé groen
Rondweg
Wijkweg
Buurtweg
Drager
Fietspad netwerk
Spoorweg
Water
N

Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric
INHOUD
Inleiding 4
Historische elementen 8
Verkeersopzet 14
Groenfilosofie 20
Woonwijken in Houten 24
Functies 28
Kwaliteiten 32
Knelpunten 36
Aanbevelingen algemeen 38
Referenties 41
Potentiële veranderlocaties 44
Aanbevelingen veranderlocaties 45
Noten 48
Bronnen 49
Colofon 50
Inhoud
3

Zicht op het dorp Houten, 1965. Houten is gelegen op een
stroomrug in het rivierenlandschap van de Kromme Rijn. In 1960
telde Houten rond de 3500 inwoners, na het besluit het dorp
een groeikern voor de regio Utrecht te laten worden, groeide dit
fruittelersdorp uit tot maar liefst 30.000 inwoners in 1996. [HUA]
Houten Noord - Houten Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric
4

INLEIDING
Het woonlandschap van Houten-Noord
‘Houtenaer let op uw saeck,!’ zo stond te lezen in het Houtens
Nieuws van 21 maart 1974. Onderwerp van het artikel,
geschreven door bezorgde natuur- en belangengroepen,
was de omvang van het Globale Bestemmingsplan voor
de groei van Houten tot 25.000 inwoners en de stilte – het
vermeende gebrek aan inspraak - waarmee de gemeente
dit proces omringde. Hoewel dit beeld onjuist was, werd
in allerijl drie weken later een inspraakavond in de Roskam
georganiseerd. Op 26 juni van datzelfde jaar werd het
globale bestemmingsplan in de raad goedgekeurd. Het
Houtens Nieuws: ‘De publieke tribune was zowel ’s middags
als ’s avonds redelijk bezet, al deed het voetballen op de T.V.
uiteraard afbreuk aan het bezoek.’ In de jaren daarna groeide
het tuindersdorp uit tot een uniek woongebied onder de
rook van Utrecht. Houten-Noord is groen, fietsvriendelijk, de
auto is er te gast. Het lijkt er gewoon en alledaags, maar de
ervaring van de woonbuurten en de openbare ruimte is hier
van een totaal andere orde dan in andere gebouwde wijken
in Nederland. De spelregels voor de inrichting van Houten
werden in een hecht team van bestuurders, ontwerpers en
Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric
technici ontwikkeld. Dat is één van de verklaringen voor
het ontspannen woonlandschap. Wat maakt Houten-Noord
in stedenbouwkundig opzicht uniek, waar liggen kansen
voor versterking, en hoe kan Houten-Noord veranderen
zonder kwaliteit te verliezen? Dat waren de vragen die de
gemeente Houten aan ons bureau stelde. In deze quickscan
komen een paar dingen bij elkaar. In dit rapport vertellen we
het verhaal van Houten-Noord en zoemen daarbij in op de
kwaliteiten en knelpunten van de oorspronkelijke opzet. Waar
moeten we de kwaliteiten koesteren, waar liggen kansen
voor verbetering? De doorgroei van Houten-Noord en het
vinden van de juiste ruimtelijke aanpak voor de gesignaleerde
ontwikkelingen vormt de achtergrond van dit onderzoek.
Dit rapport is gemaakt als onderlegger voor de toekomstige
stedenbouwkundige en architectonische veranderingen
in Houten-Noord. Het geeft aan waar nog spankracht in de
oorspronkelijke opzet aanwezig is, en vanuit welke gedachte
het raamwerk van Houten in elkaar gezet is. De gemeente
heeft een voorlopige en globale aanduiding gegeven van
plekken die in aanmerking zouden kunnen komen voor de
Ansichtkaart met de belangrijke ‘landmarks’ van het Oude Dorp, 1935. [HUA]
bouw van nieuwe woningen of voorzieningen. Ze staan als
‘veranderlocaties’ achterin dit rapport genoemd.
Enkele referenties van vergelijkbaar hoogwaardige wijken
sluiten het rapport af.
Inleiding
5

De auto: lust en last tegelijk
De geschiedenis van de Nederlandse ruimtelijke ordening
is aan Houten-Noord afleesbaar. De grote naoorlogse
woningnood in de grotere steden werd door een golf van
naoorlogse wijken, veelal gestapelde etagebouw in het groen,
gelenigd. Vanaf het begin van de jaren zestig kwamen de
voorzieningen van de welvaartsstaat voor iedereen dichterbij.
Een bijna volledige werkgelegenheid, goede gezondheidszorg,
meer vrije tijd en een fris netwerk van snelwegen om met de
auto het land te doorkruisen. Houten-Noord is het gebouwde
resultaat van het groeikernenbeleid uit de Tweede Nota op
de ruimtelijke ordening uit 1966. De verwachting was dat
door alle welvaart de bevolking zou groeien tot 20 miljoen
in het jaar 2000. Overal in het land werden dorpen en stadjes
aangewezen als groeikernen. Gemeenten als Spijkenisse,
Nieuwegein en Alphen aan de Rijn, Zoetermeer, Hoorn, Duiven
en Etten-Leur groeiden in korte tijd exponentieel. Het grote
vraagstuk bij het plannen van al deze woongebieden was de
omgang met de auto. Om de auto buiten de sfeer rondom
de woning te houden, werden allerlei oplossingen bedacht.
De woonerven zijn beroemd en berucht, maar ook de
bloemkoolvormige verkavelingen met dwaalroutes waardoor
het sluipverkeer zou moeten worden ontmoedigd. Een andere
aanpak was het scheiden van functies. In veel groeikernen
werden de woonwijken rondom infrastructuur geplooid.
Hoofdroutes voor de auto of sneltramhaltes bepaalden de
uitwerking van de woongebieden. Het gevolg was een sterke
barrièrewerking van de infrastructuur op wijkniveau. Om
elkaar niet te hinderen werden de werelden van verkeer,
wonen en groen van elkaar gescheiden, met als resultaat
een zekere troosteloosheid in de woonomgeving. Het
democratische ideaal van een goed bereikbare en ontspannen
buitenruimte voor alle bewoners, ongeacht hun sociale klasse,
werd in veel woonwijken ingeruild voor een versnipperde
openbare ruimte met hier en daar een strookje restgroen.
Het kan ook anders, en het resultaat is in Houten te zien.
Daar werd vanaf het midden van de jaren zeventig onder de
bezielende leiding van burgemeester mr. W. H. Bijleveld (in
functie van 1972-1984) en wethouder Jonker een superieur
woonmilieu gerealiseerd. Het zoeken naar dorpsheid in
een steeds voller wordende Randstad was in 1974 leidend
voor het planningconcept. Houten-Noord is niet gebaseerd
op individuele leefstijlen, maar op het scheppen van een
compleet woonmilieu. Het ruimtelijke concept van Houten-
Noord werd ontworpen vanuit de doelgroep van dat moment:
gezinnen met kinderen, afkomstig uit Utrecht. Door zeven
buurten te omringen met een hoger gelegen rondweg,
ontstond een twintigste eeuwse versie van een vestingstad.
De vijand die buiten gehouden moest worden, was de
auto. De openbare ruimte in Houten-groeikern heeft iets
van een vakantiekolonie: fietsers hebben overal voorrang
en doorkruisen hun woongebied op fietspaden in brede
groenzones.
Binnen de rondweg ligt een kleinschalig woonlandschap van
laagbouw. De woningen vallen niet op, en toch is het beeld
niet eentonig, omdat de straten variëren in sfeer en uitstraling.
Het resultaat is een homogeen en consistent woonmilieu dat
een grote rust uitstraalt. Door slimme combinaties van scholen
met buurtparken, van parkeren met speelplekken en van
ontsluitingswegen met kantoorfuncties is hier, lang voordat
de term werd uitgevonden, meervoudig ruimtegebruik
gerealiseerd. Het samenbrengen van de disciplines in één
ontwerpteam en de korte communicatielijnen die daarmee
tussen de specialisten ontstonden, vormen de achtergrond
van het succes van Houten-groeikern. Samen ontwikkelden
zij een recept voor een modern dorp, gekenmerkt door
laagbouw met een homogene architectuur, georganiseerd in
buurten die onderling verbonden zijn door groengebieden
en voorrangsfietspaden. De buurten op hun beurt bestaan uit
clusters woningen, telkens door één architect ontworpen.
Het grondidee was, dat de openbare ruimte voor elke
ontwikkelingsfase, van kind tot volwassene, iets te bieden
moest hebben.
De woningen werden gebouwd in opdracht van
woningcorporaties (dr Schaepman en Bo-Ex) die hier zelfs
een eigen woningtype lieten ontwikkelen, de Houtense
Normwoning. Omdat de gemeente alle grond in bezit had,
kon zij afdwingen dat de woningen een beukmaat kregen van
5.70 of zelfs 6.10 meter, in plaats van de landelijke norm van
5.40 meter. Zowel in de woonomgeving als in de woning zelf
bood de Houtense woningmarkt vanaf het begin dus meer
luxe en gebruikersgemak.
Familie van wijken
Houten behoort tot een familie van vergelijkbare
uitbreidingswijken waar de functiescheiding werd ingeruild
voor functievervlechting. Vanuit een sterk antistedelijk
sentiment boden deze wijken een alternatief voor de als
stenig en onherbergzaam ervaren uitbreidingswijken
van verschillende grote steden. Houten is een directe
afstammeling van de tuinstadgedachte die rond 1900 in
Engeland werd geconcipieerd en die tot op heden een
veelgebruikt model vormt. Hoewel het uitbreidingsconcept
van Houten een product van zijn tijd is, heeft het verre en
nabije familieleden en voorouders. Het verlangen naar
dorpsheid is in deze uitbreidingswijken telkens opnieuw
vormgegeven. De pater familias in Nederland zou tuindorp
Vreewijk in Rotterdam kunnen zijn, vanaf 1916 ontwikkeld
voor arbeidersgezinnen, en in 1927 het grootste tuindorp van
Europa. Omdat alle grond in bezit was van een particuliere
N.V., kon het stedenbouwkundig ontwerp voor ruim 4000
eengezinswoningen in één bouwstroom gerealiseerd worden.
De ontwerpers Granpré Molière, Verhagen en Kok zochten
de variatie niet in de architectuur, maar in hun compositie
van openbare ruimte en beplanting. Door wisselende
straatbreedtes en -verharding, gevarieerde boombeplanting,
stoepen en voortuinen, afgestemd op de bezonning, werd
het ritme van noord-zuid straten een reeks van stedelijke
interieurs. De duizenden woningen werden door verschillende
architectenbureaus uitgevoerd in vijf woningtypen met een
gemiddelde beukmaat van 5.15 meter.
De naoorlogse grote broer van Houten is Emmen, het Drentse
dorp dat uitgroeide tot stad. Stedenbouwkundigen Niek de
Boer en André de Jong vertaalden de hartenkreet van de
toenmalige burgemeester ‘goed dan, als het maar een dorp
blijft!’ in 1965 in het ontwerp voor de wijk Emmerhout. Zij
ontwikkelden hier het prototype van een woonerf, door zo
weinig mogelijk straten tussen de huizen door te laten lopen.
Wegen zijn voor het verkeer, erven voor het wonen. Om het
autoverkeer van de erven te weren, staan de garages aan het
begin van het erf. Ook in Emmerhout werden alle woningen
gebouwd door drie vaste architecten.
In de jaren zeventig groeide de familie gestaag. In de wijk
Bijvanck in Blaricum (deel E en F, stedenbouwkundig ontwerp
door Bureau Wissing) ontwierp bureau Warnau Hofman Kalff
vanaf 1973 een openbare ruimte waarin verkeer, groen en
6 Houten Noord - Houten Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric

spel waren gecombineerd. Hier ontbreken stoepen; terwijl
verkeersdrempels als zwarte stroken steen vlak in het wegdek
liggen. Alle woningen werden opgetrokken in baksteen met
blauwe pannen.
Gelijktijdig verrees in Rosmalen het 20 hectare grote villapark
‘Gele Hoeve’ in de wijk Molenhoek, waar tuinarchitect P.A.M.
Buys en negen architecten een wijk ontwierpen met twintig
terugkerende typen huizen. De woningen beslaan in totaal
slechts 25% van het totale oppervlak, het overige gebied
bestaat uit tuinen en gemeenschappelijk groen. Op de
zandige ondergrond ontwierp Buys een buitenruimte die
de indruk wekt alsof de woningen in een (nieuw) bos zijn
gebouwd. Trottoirs ontbreken, de tuinen lopen door tot aan
de klinkerstraten. In de woonstraten is de klinkerbestrating
zelfs doorgetrokken in de opritten. Het parkeren geschiedt
niet op parkeervakken maar in halfverharding in een kuil
tussen de bomen.
Vreewijk, Emmerhout, Bijvanck E en F en de Gele Hoeve
hebben hun duurzaamheid bewezen. Het zijn stuk voor
stuk gewilde woonwijken omdat de openbare ruimte,
de architectuur en de beplanting in één ontwerp zijn
samengebracht. Het resultaat is een grote informaliteit in de
openbare ruimte met een nonchalante, dorpse uitstraling.
Doordat de architectuur van de woningen op elkaar is
afgestemd, ontstaat rust en samenhang. Deze wijken liepen
stuk voor stuk vooruit op de actuele vraag naar bijzondere
groene woonomgevingen met een hedendaags programma.
Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric
Opgave
Houten krijgt de investering van dertig jaar geleden terug.
Op de woningmarkt hoort Houten bij Zeist, en niet bij
Nieuwegein, dat in dezelfde regio ligt. In Nieuwegein staan
lange rijen dezelfde woningen op Funda, die moeilijk worden
verkocht. In Houten is er ook een groot aanbod, maar loopt
het wel. Het geheim: in Houten koop je in de eerste plaats een
woonmilieu en een levensgevoel: dat van een ontspannen
dorpsheid. In Houten wordt de identiteit bepaald door de
openbare ruimte en het groen.
Natuurlijk waren de verhoudingen in de publieke en private
sector in de jaren zeventig en tachtig heel anders dan nu.
Vanuit een collectief geloof in de maakbare samenleving
opereerde de overheid in de jaren ’70 zeer sturend. Houten-
Noord werd ontwikkeld door de gemeente, die voor 95%
grondeigenaar was. Houten is modern omdat het een sterke
identiteit heeft. Maar het is achterhaald in de toenmalige
procesopzet en de opdrachtgeverssituatie, die in de huidige
tijd niet meer aan de orde zijn vanwege het beperkte
grondbezit van de gemeente Houten. In dit spanningsveld
ligt de nieuwe opgave. Hoe kan Houten met de huidige
verhoudingen in de markt functieveranderingen doorvoeren,
zonder zijn identiteit te verliezen? Zonder compleet te
willen zijn lijkt er sprake van enkele ontwikkelingen die een
nieuw, aangepast antwoord vragen. Een aantal van deze
ontwikkelingen werd opgemerkt tijdens de debatten die
in 2006 in Makeblijde met inwoners van Houten werden
gehouden. De bevolkingssamenstelling is veranderd.
Hoe duurzaam het indertijd gekozen uitbreidingsconcept
ook is gebleken, sinds de bouwtijd zijn de kinderen
van toen inmiddels zelf ouders geworden, terwijl hun
ouders gepensioneerd zijn. De samenleving is verder
geïndividualiseerd, nieuwe gewoonten en gedragingen
en het gebruik van technologie hebben de woon- en
vestigingswensen doen wijzigen.
Zo zijn er bijvoorbeeld 700 zogenaamde zzp-ers (zelfstandigen
zonder personeel) gevestigd in Houten, die meestal vanuit
hun woning werken in de ICT, als administratiekantoor of als
thuiskapper. Aandacht voor de behoeften van deze groep
ondernemende Houtenaren is nodig.
De voorzieningen in de woonbuurten zijn geconcentreerd
rond de scholen. Buurtwinkels ontbreken. Meer levendigheid
wordt regelmatig als wens genoemd.
Door bij het veranderingsproces in Houten-Noord rekening
te houden, zelfs voort te bouwen op de principes van toen,
binnen de gewijzigde marktverhoudingen van nu, kan het
Bilthoven van de middenklasse haar positie als sterk merk
waarmaken. Het succes van Houten bewijst dat zelfs de meest
geïndividualiseerde mens van tegenwoordig de waarden van
de jaren zeventig ten diepste onderschrijft.
dr. Marinke Steenhuis
directeur Steenhuis stedenbouw/landschap
Schiedam, 9 september 2009
www.steenhuis-onderzoek.nl
Inleiding
7

Wulven
Tiellandt
De Weerwolf
Den Oord
Oude Dorp
De Lobben
Schonenburg
8 Houten Noord - Houten Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric
Centrum
De Meent
Wernaar
De Molenzoom
De Geer
Rijsbrug
Historische elementen
Wijken Houten Noord
Rijksmonument
Archeologisch monument:
beschermd
Archeologisch monument:
zeer hoge verwachtingswaarde
Historische bebouwing (tot 1940)
Historisch wegenpatroon
Bebouwing Houten
Openbaar groen
Spoorweg
Water
N

Topografische kaart van Houten, 1905. [Grote Historische Atlas 1905 deel Utrecht 2005]
HISTORISCHE ELEMENTEN
Het dorpse karakter is een belangrijke troef van Houten-
Noord. Bij het ontwerpen van Houten Groeikern was het
opleveren van een nieuwe stad met het karakter van een
dorp het uitgangspunt. Aan de basis stond wat nu het Oude
Dorp heet: een voormalige kolonie van fruittelers met
3.416 inwoners in 1960. 1 Het dorp lag op hoger gelegen
gronden (stroomrug) in het Kromme Rijngebied. Rond
het knooppunt van een aantal wegen en dijken was de
bebouwing compact opgesteld. De blok- en strookvormige
kavels, bochtige wegen en de rond het dorp verspreid
gelegen boerderijen waren kenmerkend voor veel dorpen
in deze omgeving. 2 De vele boomgaarden bij Houten
vormden beeldbepalende elementen die het dorp een
besloten karakter gaven. Het landschap rondom was
divers: stroomruggen met fruitboomgaarden en natte
komgronden met akkerland. In de verte lagen langs de
Langbroekerwetering oude ridderhofsteden, de Utrechtse
Heuvelrug kaderde de zichten in.
Het ontwerp voor Houten Groeikern is eerder omschreven
als een tabula rasa (onbeschreven blad) in modernistische
traditie, waarbij het oorspronkelijke landschap bij de bouw
van de wijken goeddeels verdween. 3 Op het eerste gezicht
lijken binnen de rondweg van Houten Noord inderdaad
slechts relicten over te zijn: monumentale boerderijen
en hoogstamboomgaarden die als ‘gimmick’ of echo van
de geschiedenis in het ontwerp van de groeikern zijn
opgenomen. De oude Utrechtsche Weg, de belangrijkste
doorgaande route richting Utrecht, is uit Houten ‘geknipt’.
De woningen aan de voormalige weg (Herenweg-Lupine
Oord) liggen nu met hun voortuinen aan een fietspad, ter
bereiken met de auto zijn ze nu enkel via de achterkant.
Het idee van de tabula rasa, het negeren van het bestaande
landschap, is echter te relativeren. Veel van de oude
agrarische verkavelingspatronen, sloten en landwegen
zijn inderdaad verdwenen, maar de grotendeels intact
gehouden spinnenwebstructuur van de historische linten
werkt zelfs structurerend en oriënterend. De Lobbendijk
bijvoorbeeld is onderdeel van het verkeerssysteem van
‘dragers’ (zie hoofdstuk Infrastructuur),
Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric Historische elementen
9

Opgravingen van Romeinse resten in het Oude Dorp, 1957. [Nota
Gekoesterd Erfgoed 2004]
de overige historische wegen en dijken zijn opgenomen
in het fietspadennetwerk. Ook in de woonwijken is
de geschiedenis dichterbij dan je in eerste instantie
denkt. In De Lobben, Houtens eerste groeikernwijk,
werd een fraaie hoogstamboomgaard en de Lobbendijk
geïntegreerd in het plan. Het karakter van de bebouwing
(schuine kap, kleinschaligheid) moest aansluiten bij de
bebouwing van de Oude Kern. 4 Bij het tekenen aan de
wijk Weerwolf gingen de ontwerpers een stap verder.
Ondanks het concept van de hoge wallen om Houten die
het contact tussen groeikern en buitengebied beperkten,
kon volgens de landschapsarchitecten een relatie tussen
beide ontstaan ‘door de gevarieerde opbouw van het
omringende landschap stedenbouwkundig te vertalen
en de landschappelijke waarden zoveel mogelijk in te
bouwen in het verkavelingsproces’ 5 Voor de Weerwolf
betekende dit dat landschappelijke elementen niet zo
maar als restant opgenomen dienden te worden, maar ‘een
meerwaarde toegevoegd dienen te krijgen waardoor ze een
stedelijker gebruik aan kunnen.’ 6 De landschapsarchitecten
die aan de wijk werkten (Bureau Warnau Hofman Kalff
landschapsarchitecten, J. Kalff) gebruikten zoveel mogelijk
de hoogtelijnen van het oorspronkelijke rivierenlandschap
10
Hoogstamboomgaard: typerend landschappelijk element. In de
wijk De Lobben werd er een in het ontwerp opgenomen. [HUA]
en de verkavelingsrichtingen. Zo ligt het centrale deel van de
wijk op een stroomruguitloper, terwijl de randen overgangen
vormen naar de lagere komgronden. De Weerwolfsgraaf (een
bestaande sloot die van zuid naar noord midden door de
Weerwolf loopt) werd uitgediept en verbreed en ingezet als
recreatief element. De boerderij Nieuwoord werd integraal
opgenomen met de bedoeling om deze met een nieuwe
functie een plek te geven in het stedelijk en sociaal weefsel
(de boerderij is nu inderdaad een sociaal cultureel centrum).
Ook het gebied van de wijk Tiellandt was rijk aan historie; met
de waarschijnlijk uit de Romeinse tijd stammende Tiellandtse
paden en het markante monument Stenen Poort. Beiden
werden ingezet als bouwstenen van het stedenbouwkundig
ontwerp: de aanwezigheid van de Stenen Poort was
bijvoorbeeld aanleiding deze in het buurtpark te benadrukken
door een, overigens nooit bestaan hebbende, dijklichaam met
bomenlaan.
Met de aanleg van de hoge rondweg leek het Kromme
Rijnlandschap en daarmee de geschiedenis van het
buitengebied voorgoed buitengesloten. Toch is Houten
bij nader inzien niet zomaar een wijk die uitgerold is op
een plek, het landschap veronachtzamend. Niet alleen in
De Utrechtscheweg is uit Houten ‘geknipt’. De oude route is nog te
herkennen aan de historische bebouwing. Foto 1910. [HUA]
de naamgeving van de buurten (De Weerwolf, Wulven,
Tiellandt, de Geer, Schonenburg, Rijsbrug en Wernaar) zijn
landschappelijke of historische relicten terug te vinden.
Oude dijkjes met knotbomen, een historische waterloop,
boerderijen en bouwwerken als de Stenen Poort verrijken de
ontwerpen van verschillende woonwijken en zijn belangrijke
bouwstenen van de opzet van Houten-Noord. Het doel van
het stimuleringsbeleid van Belvedère de afgelopen twaalf jaar,
het ontwerpen met geschiedenis, was in Houten 25 jaar voor
de Nota Belvedère al een vanzelfsprekende aanpak.
Houten Noord - Houten Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric

Oude Dorp
Gezicht op Houten, 1965. [HUA] Het Oude Dorp werd in de groeikern opgenomen als een reeds
gerealiseerde woonwijk. Foto 1950. [HUA}
Het Oude Dorp heeft een fraai dorpsplein met cafés
en restaurants, een kerk, oude (boerderij)bebouwing,
monumentale bomen en een muziektent. De historische
dorpskern van Houten was strategisch gelegen op een
kruispunt van landwegen en handelsroutes. Het is in aanleg
een Middeleeuwse structuur: een besloten dorpsplein waar
een aantal wegen op uitkomen. De bebouwing aan het Plein
is grotendeels gebouwd in de achttiende en negentiende
eeuw en heeft een dorps en gesloten karakter. Tot aan de
Tweede Wereldoorlog breidde het dorp pandsgewijs uit
langs haar uitvalswegen, zonder dat er al te veel planning
aan ten grondslag lag. Tegen de tijd dat Houten in de Tweede
Nota Ruimtelijke Ordening uit 1966 uitgeroepen werd tot
groeikern was het dorp echter fors gegroeid. Het eerste
uitbreidingsplan van het dorp werd in 1946 gemaakt. 7 De
belangrijkste structuur die daaruit voortkwam was een
ringweg, een soort Houtense rondweg avant la lettre: de Prins
Clausstraat, de Koningin Wilhelminaweg, Koningin Emmaweg,
de Prinses Beatrixweg, de Wethouder van Rooijenweg en
de Burgemeester Haefkensstraat. Tot in het midden van de
jaren zestig werd ontworpen aan naoorlogse woningbouw
langs deze ringstructuur (alle straten uit deze periode zijn te
herkennen aan de naamgeving: Prins…weg, Koningin...weg,
Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric
Wethouder…weg, Burgemeester…weg) en het bebouwen
van nog open terreinen in de dorpskern. Het Oude Dorp is dus
meer dan een verzameling historische panden. Wat precies
de kwaliteiten zijn, en de spankracht is, van de naoorlogse
bebouwing en hoe deze zich verhoudt tot de wijken uit de
groeikernperiode is nog geen onderwerp van onderzoek
geweest.
Het Oude Dorp werd in de groeikern Houten-Noord
opgenomen als een reeds gerealiseerde zelfstandige
woonwijk. Met de aanleg van het nieuwe Centrum, in
het midden van alle verkeersstromen op de kruising van
spoor, hoofdfietsroutes en groenzone en zo ver mogelijk
verwijderd van het Oude Dorp, werd voorbijgegaan aan
de aantrekkingskracht van een historisch dorpsplein. De
levendigheid die, ook ’s avonds, verwacht was in het Centrum,
bleek zich vooral in het Oude Dorp voor te doen, waar zich een
levendige eet-, drink-en uitgaanscultuur aan het ontwikkelen
is.
Deze foto lijkt het moderne spiegelbeeld van het beeld links uit
1965. Zicht vanaf de Vikingenpoort richting de Pleinkerk.
Historische elementen
11

Historisch wegenpatroon
12
Historische bebouwing tot 1940
Wulfsedijk, als oude route opgenomen in het fietspadennetwerk. Eetcafé in de voormalige boerenhofstede De Grote Geer. De Steenen Poort, 1955. [HUA]
De Wulfsedijk, Warinenpoort, de Poort / Troubadoursborch,
Herenweg, Lobbendijk, Vlierweg / Odijkseweg, Binnenweg
en Loerikseweg zijn (restanten van) oude wegen en dijken
die vóór de aanleg van Houten-Noord de ontsluiting
van het gebied verzorgden. De spinnenwebstructuur
van wegen die in het Oude Dorp bij elkaar kwamen is
grotendeels intact gehouden en werkt structurerend en
oriënterend. De Lobbendijk bijvoorbeeld is onderdeel van het
verkeerssysteem van ‘dragers’ (zie hoofdstuk Infrastructuur),
de overige historische wegen en dijken zijn opgenomen in
het fietspadennetwerk. De linten zijn te herkennen aan hun
smalle profiel, met langs de weg historische bebouwing en
-beplanting (knotbomen).
Dit historisch wegenpatroon is opgenomen in de Visie Oude
Dorp, waarin het beleefbaar en herkenbaar maken van de
historische linten voorop staat.
De meeste historische bebouwing (tot 1940) van Houten-
Noord is te vinden in het Oude Dorp. Hier bestaat de
bebouwing overwegend uit woningen, winkels, landhuizen
of villa’s en een enkele boerderij. De boerderijen buiten
de dorpskern, aan de historische linten, zijn soms ook de
naamgevers van een wijk (boerderij Den Oord, Wulven, De
Geer). Bij het ontwerp van Houten-Noord is zoveel mogelijk
getracht de boerderijen een nieuwe plaats en functie te geven
in het sociale gebeuren van de groeikern. Boerenhofstede De
Grote Geer herbergt een eetcafé, boerderij Nieuwoord is een
sociaal-cultureel centrum en in boerderij De Heuvel zijn een
kinderboerderij en cultureel centrum gevestigd. Een bijzonder
bouwwerk is de Steenen Poort, het restant van een omgrachte
boerderij. Het poortgebouw werd gebouwd in de zestiende
eeuw en gaf toegang tot het erf van het boerderijencomplex.
Houten Noord - Houten Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric

Rijksmonument Beschermd archeologisch monument Terrein met een archeologisch hoge
verwachtingswaarde
De Pleinkerk in het Oude Dorp .
Gebouw Adres
Boerderij ‘De Steenen Poort’ Warinenpoort 88
Herberg Burg. Wallerweg 2
Woonhuis Burg. Wallerweg 5
Woonhuis Burg. Wallerweg 3, 3a
Kerk Lobbendijk 1
Woon/werkhuis Plein 24
Winkel/woonhuis Plein 22
Woon/werkhuis Plein 21
Woonhuis Plein 20
Woonhuis Plein 16/ Kon. Julianastraat 2
Woon/werkhuis Plein 14
Woonhuis Plein 12/13
Kerk Loerikseweg 12
Villa ‘Bel Respiro’ Herenweg 33/35
Schuur Herenweg 33
Pomphuisje Herenweg 35
Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric
Sportpark de Stenen Poort is een beschermd archeologisch
terrein.
De aanwijzing van Houten als groeikern begin jaren zeventig
was aanleiding om vooruitlopend op de woningbouw
een aantal terreinen op te graven. De Rijksdienst voor
Oudheidkundig Bodemonderzoek (ROB) verrichte in de
jaren tachtig en negentig een groot aantal opgravingen
(onder andere op terreinen bij Wulven, Tiellandt, Doornkade
en Molenzoom), waarbij sporen uit de IJzertijd, Romeinse
tijd en Vroege en Late Middeleeuwen werden gevonden.
Binnen de rondweg van Houten-Noord zijn twee terreinen
aangemerkt als ‘beschermde archeologische monumenten’
(zie kaart historische elementen) omdat er in de Romeinse
tijd bewoning plaatsvond. In de gebieden zijn scherven
aangetroffen die in hoofdzaak uit de periode IJzertijd -
Romeinse tijd dateren.
De twee beschermde terreinen zijn:
1. Sportpark de Stenen Poort, met als begrenzing Wulfsedijk-
Warinenpoort.
2. Buurtpark Tiellandt, met begrenzingen Wulfsedijk-
Tiellandtpad-Vikingenpoort-Romeinenpoort.
Buurtpark (Amaliapark) aan de Poort: terrein met
archeologisch zeer hoge waarde.
De term ‘hoge verwachtingswaarde’ betekent dat ter plaatse
de trefkans op archeologische vondsten hoog is dan wel dat
het belang van de mogelijke archeologische waarden en/
of vondsten hoog is. In Houten-Noord gaat het om twee
terreinen in en om het Oude Dorp:
1. Het terrein begrensd door de Burgemeester Wallerweg-
De Poort-Herenweg-Prinses Beatrixweg, op de Jutphase
stroomrug. Bij onderzoek zijn diverse bewoningssporen
aangetroffen op dit terrein. Gebouwplattegronden konden
niet onderscheiden worden. De sporen in dit terrein dateren
uit de periode late IJzertijd-eerste/tweede eeuw na Christus
en de periode elfde-dertiende eeuw na Christus. Er zijn ook
aanwijzingen voor activiteit in de tussenliggende perioden.
2. De dorpskern: door de hoge ligging op de Jutphase
stroomrug zijn ook hier resten vanaf de Bronstijd te
verwachten.
Historische elementen
13

14
Wulven
Tiellandt
De Weerwolf
Den Oord
Oude Dorp
Schonenburg
Centrum
De Meent
Wernaar
De Molenzoom
Houten Noord - Houten Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric
De Geer
Rijsbrug
De Lobben Infrastructuur
Wijken Houten
Bebouwing Houten
Poortgebouwen
Rondweg
Wijkweg
Buurtweg
Drager (hoofdfietspaden)
Fietspad netwerk
Spoorweg
Water
N

VERKEERSOPZET
De verkeersopzet is bepalend geweest voor het ontwerp
van Houten-Noord. Het is inmiddels beroemd: een
hiërarchisch systeem waarbij de auto dieper de woonwijken
in steeds minder autoriteit krijgt en de voetganger juist
meer. De fietser regeert in Houten-Noord en heeft een
uitgebreid fietspadennetwerk tot zijn beschikking waarmee
razendsnel winkels, scholen, het station of groenplekken
te bereiken zijn. Het concept is een succes. Het aantal
verkeersslachtoffers onder de 30.000 inwoners ligt de
helft lager dan het landelijk gemiddelde. Het autogebruik
bij winkelbezoek ligt ruim dertig procent lager dan in
vergelijkbare steden. 8
De opzet is eenvoudig. Het doorgaande autoverkeer is
geconcentreerd op een weg die rondom, en niet door
de woonbuurten loopt. De wijken zijn onderling niet
verbonden voor autoverkeer. In tegenstelling tot andere
groeikernen, waar de woonwijken tussen hoofdroutes
geplooid zijn, kon in Houten binnen de rondweg een
vervlechting van functies plaatsvinden, niet gehinderd
door infrastructurele barrières. De automobilist komt vanaf
de rondweg een wijk binnen door een poortgebouw. Dit
is een hoger gebouw dat door zijn functie en vormgeving
zou moeten verwijzen naar het achterliggende gebied, een
concept dat op sommige plekken wél en op andere niet
uit de verf is gekomen. Vanaf het punt van binnenkomen
Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric
wordt de snelheid niet gereguleerd door verkeersborden
of stoplichten, maar met optische middelen; bochten
in de route, overgangen in bestrating (van asfalt naar
klinkers) en profiel (van breed naar smal). In het ontwerp
zit dus ook een psychische component; het gaat om het
ervaren van plekken en om subtiele overgangen van
een hogere naar een lagere dynamiek. De automobilist
komt achtereenvolgens op een wijkweg, buurtstraat en
woonstraat. Allemaal hebben ze een eigen profiel en
materialisatie. De herkenbaarheid van elk niveau is groot. Bij
het ‘lezen’ van de Houtense verkeersopzet is de beplanting
onmisbaar (zie ook hoofdstuk groenfilosofie): stedelijke
boomsoorten (eiken, esdoorns, iepen, linden) aan de
randen die de bijbehorende verkeersdrukte kennen en een
meer landschappelijke inrichting in het centrum (wilgen,
populieren en essen). 9
Los van het hiërarchische auto-ontsluitingssysteem is een
langzaamverkeernetwerk ontworpen. De vrijliggende
fiets- en voetpaden leiden allemaal ‘als vanzelf’ naar het
centrum. Aaneengesloten ‘wanden’ van beplanting langs
de belangrijkste fietsroutes verwijzen naar het doorgaande
karakter ervan. Zo oogt Houten als een vakantiekolonie,
waar fietsers overal voorrang hebben en hun woongebied
doorkruisen op fietspaden in brede groenzones.
Verkeersopzet
15

Rondweg Wijkweg (inprikker)
De Geer in aanbouw, de rondweg is al aangelegd, 1984. [HUA]
De 8,5 kilometer lange rondweg omsluit heel Houten-Noord
en is het domein van de auto: voor fietsers en voetgangers is
het hier verboden. De rondweg vormt een scherpe overgang
tussen de nederzetting en het landschap, wat wordt versterkt
door een hoog dijklichaam die de woningen erachter
grotendeels aan het oog onttrekt en een verhoogde berm
met een dubbele rij paardenkastanjes. Kastanjes zijn voor
Nederland uitheemse bomen. De keuze voor deze boomsoort
maakt duidelijk dat de rondweg niet bij het rivierenlandschap
hoort, maar bij de nieuwe groeikern Houten. 10 Door een
verkeerssnelheid van zeventig kilometer per uur vast te stellen
was het mogelijk de rondweg een relatief bochtig tracé te
geven. In de binnenbochten werd de geluidswal zo laag
mogelijk gehouden zodat de bebouwing van Houten op deze
plekken beleefbaar was voor de automobilist. 11
Het concept van een rondweg is een beproefd
stedenbouwkundig middel. Vooral in combinatie met
de gemiddeld drie meter hoge geluidswal ontstond een
twintigste-eeuwse versie van een fort met vestingwal. De wal
beschermt tegen snelheid en geluid. Het is een symbolische
verwijzing naar de tot-hier-en-niet-verder-mentaliteit van het
toenmalige Houtense bestuur. Houten wist lange tijd namelijk
16
De rondweg met links de kastanjebomen, rechts de geluidswal. Wijkweg de Gaarde: een bomenplein als ‘hal’ van de wijk.
Het profiel van de rondweg, zie ook foto boven. [Cusveller 2007]
niet waar ze precies aan toe was. In 1975 verschijnt een
krantenartikel met de kop ‘Komt Groot-Houten nu of niet’? 12
In dit jaar was de verwachting nog dat na afronding van de
eerste wijk ‘De Lobben’ er niet al te veel meer gebouwd zou
worden. Het Rijk en de Provincie hielden de gemeente lange
tijd in het ongewisse. Met de aanleg van de rondweg, was het
idee, werd zekerheid verkregen over de definitieve grootte
van de groeikern: als het fort vol was, was de groei voltooid.
Vanaf de rondweg worden de wijken ontsloten door zestien
wijkwegen, de zogenaamde inprikkers. Dat de wijkwegen
nog net het domein van de auto zijn is te herkennen aan de
bestrating. Het asfalt maakt duidelijk dat de wereld van het
autoverkeer hier begint en eindigt. Bochten halen de snelheid
eruit. Het profiel is bij de directe ingang van een wijk een
enkele rijbaan (asfalt), dieper de wijk in wordt dit een dubbele
rijbaan met daartussen een berm (klinkers). Elke wijkweg leidt
naar een bomenplein: de ‘hal’ van de desbetreffende wijk. Ook
de bomenpleinen zijn voor voetgangers en fietsers verboden;
er zijn geen voet- en fietspaden. Langs de wijkwegen staan
duurzame boomsoorten als esdoorn, linde en eik. Deze komen
veel voor in stedelijke gebieden en ondersteunen zo de meer
stedelijke uitstraling van de wijkwegen. Er is geen ondergroei,
de bomen staan zichtbaar met hun voeten in het gras. De
wijkweg is zo kort mogelijk en vertakt zich in twee smallere
buurtstraten.
Houten Noord - Houten Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric

Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric
Buurtstraat
Wijkweg De Haag: bochten halen de snelheid eruit. Buurtstraat in De Meent: voorbeeld van asymmetrisch profiel,
met slechts aan één kant een groenstrook (in deze straat wel
trottoirs aan twee zijden).
Buurtstraat in Schonenburg: hier is afgeweken van de standaard.
Het standaardprofiel van een wijkweg of ‘inprikker’, afwijkingen
van de standaard zijn mogelijk. [Cusveller 2007]
De buurtstraat is de eerste straat binnen de hiërarchische
verkeersopzet waar direct aan gewoond en ontsloten wordt.
De auto is te gast, langzaam verkeer heeft voorrang. De
bestrating is iets informeler (klinkers), maar de boomsoorten
blijven stedelijk (esdoorn, linde en eik). De buurtstraat loopt
gewoonlijk tot ongeveer de helft van de diepte van de wijk en
is, net als de wijkweg en de woonstraat, te herkennen aan een
standaard profiel. De opbouw is asymmetrisch, met slechts
aan één kant een trottoir. De rijbaan is 5,5 meter breed, maar
opgedeeld in drie verschillende klinkerverbanden waardoor
de rijloper optisch versmald. 13 De buurtstraten gaan over in
een netwerk van woonstraten.
Het standaardprofiel van een buurtstraat: afwijkingen van de
standaard zijn mogelijk, zie ook foto boven. [Cusveller 2007]
Verkeersopzet
17

Woonstraat
Woonstraat in een van de wijken van Houten Noord.
De woonstraat heeft in tegenstelling tot de wijkstraten
en de buurtstraten een dorps karakter. Het ‘dorpse’ wordt
bepaald door het smallere profiel (4,5 meter breed, met een
rijbaan van drie meter, een molgoot van een halve meter
en een rabatstrook van een meter), en de detaillering die
een menging van gebruikers bevorderd. Er zijn verschillen
tussen de woonstraten. Wanneer een woonstraat samenvalt
met een hoofdfietsroute, dan is boombeplanting aan beide
zijden van de weg gezet in twee grasstroken van minimaal
drie meter breed. Achter het gras ligt een trottoir van
minimaal anderhalve meter. Aan een dergelijke woonstraat
wordt slechts beperkt geparkeerd. Wanneer een woonstraat
onderdeel uitmaakt van de groenstructuur van Houten, heeft
deze één grasstrook met boombeplanting tussen de haaks
geparkeerde auto’s en de voortuinen.
18
Het concept van de woonstraat toegepast in het Oude Dorp.
Het standaardprofiel van een woonstraat, afwijkingen van de
standaard zijn mogelijk. [Cusveller 2007]
Drager
Wulfsepad: herkenbaar als drager door beplanting en profiel.
Onafhankelijk van het auto-ontsluitingssysteem (van rondweg,
wijkweg, buurtstraat en woonstraat) bestaat in Houten-
Noord het fietspadenstelsel. Een aantal fietspaden speelt een
dermate belangrijke rol in de ruimtelijke opzet van Houten
dat ze ‘dragers’ zijn genoemd. De dragers zijn de hoofdroutes
van het langzaamverkeer-netwerk en de schakels tussen
de woongebieden en het centrum. Volg een drager en je
komt ‘als vanzelf’ in het centrum terecht. Het systeem van
dragers is aangelegd in een visgraatstructuur. Dwars door
de centrale groenzone loopt een lang fietspad, waar van
af kortere fietspaden vertakken en de wijken in lopen (zie
kaart Infrastructuur). De vertakkingen verbinden de centrale
groenzone met een buurtpark, centraal in een wijk. Net als
bij alle andere infrastructuur zijn ook de dragers herkenbaar
aan hun profiel en beplanting. Het profiel is als volgt: 3,5
meter asfalt - 3,5 meter grasberm met een boomsoort die
bladerdakvorming bevordert, 1,5 meter trottoir – 1 meter
gras. 14 In plaats van ontwatering door molgoten met banden
(stenig uiterlijk) vindt deze plaats door greppeltjes aan de
Houten Noord - Houten Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric

Drager Lobbendijk (zuid), vergelijk met het profiel onder.
Het standaardprofiel van een drager, zie ook de foto hierboven.
[Cusveller 2007]
voet van de bomen in de 3,5 meter brede grasberm (meer
natuurlijk). De beplanting is landelijk. De dragers worden
begeleid door een enkele rij knotessen (die echter nooit
zijn geknot). De grasstrook langs de dragers wordt minder
onderhouden dan op andere plekken zodat het wat wilder
oogt.
Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric
Fietspadennetwerk
Fietspad over de Wulfsedijk.
Het fietspadennetwerk is erop gericht de belangrijkste
voorzieningen in een wijk met elkaar te verbinden:
scholen, buurtparken, winkels etc. De belangrijkste
fietsroutes (aangegeven met een rode stippellijn op
de kaart Infrastructuur) zijn de schakels tussen het
autoverkeerssysteem en de overige fietsroutes. Om dit
te verduidelijken zijn boomsoorten gebruikt met een
landschappelijk karakter, die aan sluiten bij de meer ‘stedelijke’
boomsoorten langs de autoroutes. In de wijken Schonenburg
en Wernaar werd bijvoorbeeld voor de eenbladige es
gekozen. 15 Uitzondering is de Lobbendijk, die vanwege de
bijzondere betekenis voor het fietsverkeer naar Utrecht en
zijn continuïteit in het buitengebied begeleidt wordt door
populieren.
Fietspad over het Tiellandtspad.
Verkeersopzet
19

20
Wulven
Tiellandt
De Weerwolf
Den Oord
De Lobben
Oude Dorp
Schonenburg
Centrum
De Meent
Wernaar
De Molenzoom
Houten Noord - Houten Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric
De Geer
Rijsbrug
Groen
Wijken Houten
Bebouwing Houten
Centrale groenzone
Buurtparken
Overig openbaar groen
Privé groen
Drager
Fietspad netwerk
Spoorweg
Water
N

GROENFILOSOFIE
De manier waarop in Houten de openbare ruimte is
ingericht en wordt gebruikt hangt nauw samen met de
verkeersopzet (zie vorige hoofdstuk). De organisatie van
het verkeer bespaart namelijk veel ruimte ín de wijken, die
ingevuld kan worden met groen. Hierin verschilt Houten
van haar zusjes Lelystad, Nieuwegein, Maarssenbroek en
Almere. De woonwijken liggen daar op grote afstand van
de drukke ontsluitingswegen. De ruimte tussen wonen en
wegen is ingevuld met brede groenstroken, vooral gebruikt
als geluidsbuffer en vrijwel niet als gebruiksgroen. 16 In
Houten is eenzelfde hoeveelheid groen toegepast, niet
langs de randen, maar in de directe woonomgeving. Er zijn
twee belangrijke principes die aan het vanzelfsprekende
karakter van het groenontwerp ten grondslag liggen: het
verweven van ruimtes en een hiërarchie in beplanting.
‘ieders domein maakt ook deel uit van dat van een ander’
Een belangrijke stelregel bij het ontwerpen van de openbare
ruimte van Houten was: ‘ieders domein maakt ook deel uit
van dat van een ander’. 17 Dit betekende het inrichten van
een plek op zo’n manier dat meer dan één soort gebruiker
(kinderen, volwassenen, ouderen) zich daar thuis voelt. Dit
concept is vooral toegepast in de directe woonomgeving:
in de woonstraten en het buurtgroen. In en om de woning
was het uitgangspunt alle activiteiten die hier plaatsvinden
(spelen, contact met de buren en thuiskomen met de
auto) te mengen. Beplanting, speelvoorzieningen en
parkeerplaatsen zijn niet duidelijk van elkaar gescheiden,
Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric
maar zijn een geïntegreerd ontwerp. Voorbeeld van dit
‘verweven’ van ruimtes is dat voortuinen, hoeken van
terugwijkende gevels, keermuurtjes en fietsbeugels
aanleiding kunnen zijn voor kinderspelen. 18 Onder het
bomendak van een parkeerplaats kan gebarbecued worden.
De straat maakt zo onderdeel uit van het openbaar (speel)
domein. In de buurtparken is er op gelet dat het niet
mogelijk is dat één groep (kinderen, pubers, ‘hangouderen’)
te nadrukkelijk aanwezig is. 19 Kinderen kunnen er goed
spelen, maar ook weer niet té uitgebreid. Voor ouderen is
het rustig zitten, maar zal het nooit té stil zijn. Dit komt ook
tot uiting in de keuze van bankjes en speeltoestellen: niet te
opdringerig van kleur, formaat en materiaal (hout). Iedereen
zal in het buurtgroen dus iets van zijn gading vinden,
maar het zal nooit volledig passen bij de wensen van één
exclusieve groep gebruikers. Hiervoor moet uitgeweken
worden naar de centrale groenzone, waar meer gescheiden
ruimten zijn en zowel de enkeling als groepen privacy
kunnen vinden. De verschillende functies zijn hier meer
ontvlochten (terreinen voor sport, visplekken etc.). Je vindt
hier specifieke voorzieningen voor specifieke gebruikers.
Hiërarchie in beplanting
Aan de beplanting kan je aflezen waar je bent in Houten. De
keuze voor de beplanting op een bepaalde plek is bepaald
door de hiërarchische reeks: van ‘stedelijk’ via ‘landelijk’ naar
‘natuurlijk’. De ‘stedelijke’ zone ligt langs de randen van de
wijk, waar de invloed van de rondweg nog merkbaar is en
de snelheid van het verkeer hoger ligt. Soorten beplanting
die hierbij passen zijn esdoorn, linde, eik, haagbeuk en
hazelaar. De dragers hebben een landelijk karakter door de
knotessen. Het gras onder de knotbomen is wat ruiger, hier
kunnen ook kruidachtige planten voorkomen. De dragers
zijn intermediair tussen de natuurlijk ingerichte groenzone
en de meer cultuurlijk ingerichte wijken. De centrale
groenzone is zoveel mogelijk natuurlijk ingericht en verwijst
door boomkeuze en hoogteverschillen naar het omliggende
rivierenlandschap van de Kromme Rijn (zie ook onderdeel
centrale groenzone).
Het onderhoudsregime (maaien, snoeien) speelt bij het
herkenbaar houden van de verschillen in hiërarchie een
onmisbare rol. Langs de randen en in de woonwijken
moest, volgens door het landschapsarchitectuurbureau
bij het ontwerp opgestelde handboeken, het onderhoud
intensiever zijn en een relatief verzorgd beeld opleveren.
Bij de dragers en de centrale groenzone (met respectievelijk
een landelijk en natuurlijk karakter) kon er met minder
onderhoud voldaan worden, voor een wat ruiger beeld.
Groenfilosofie
21

Centrale groenzone Buurtpark
De centrale groenzone is het ‘topstuk’ van Houten. Het is
een 3,5 kilometer lange strook haaks op de spoorbaan, met
variatie in breedte, levendigheid. Verschillende componenten
van het stedenbouwkundig ontwerp komen hier bij elkaar: het
centrum, het station, de woonwijken, de dragers en ‘gewone’
fietspaden. De centrale groenzone heeft een sterke relatie met
de wijken. Een aantal scholen zijn bijvoorbeeld gesitueerd aan
de zone en maken voor hun uitloop gebruik van het groen.
De inrichting van de groenzone is gebaseerd op de
veronderstelling dat de afstand van de woning gerelateerd
is aan de manieren van ruimtegebruik. Zo zijn zones met
verschillende sferen te onderscheiden. Hoe dichter bij huis,
hoe minder tijd te besteden en hoe kleiner de voorzieningen
in het groen (nummers 4 in de kaart). Deze gebiedjes zijn
op dezelfde manier ingericht als de buurtparkjes, met een
open grasveld, wat vrijstaande bomen en eventueel een
speeltoestel. Verder van huis, zijn de voorzieningen in het
groen groter met een flexibeler gebruik (nummers 6). Deze
plekken, vooral de koppen van de groenstrook (het Imkerspark
en het Kooikerspark) hebben een open karakter door de
aanwezigheid van grote waterpartijen en grasvelden. Ze zijn
ruiger dan de ‘nette’ inrichting van de dicht-bij-huis-zones.
De overgang tussen ‘nette’ en ‘ruige’ plekken wordt gevormd
door een zone die veel mensen aantrekkelijk vinden doordat
hier veel kan gebeuren (nummers 5): wandelen, fietsen, zitten,
spelen.
Hiërarchie in de centrale groenzone door toepassing van
verschillende sferen. Uitleg van de nummers is te vinden in de
lopende tekst. [TLU 1984]
22
De indeling in gebruikszones is gekoppeld aan verschillen
in hoogte en beplanting wat, net als overal in Houten,
bijdraagt een heldere samenhang en afleesbaarheid. 20 De
beplanting van het park verwijst naar het landschap van het
rivierengebied rond Houten, met de hoge oeverwallen en
de lage komgronden. 21 Het fietspad ligt op een middelhoog
niveau. De beplanting in de laagste delen van het park,
tussen fietspad en waterlopen, bestaat uit boomsoorten van
de komgronden: populier, wilg, es en els. De hoger gelegen
delen van de groenzone zijn beplant met boomsoorten die
voorkomen op de oeverwallen: eik, esdoorn, linde en zoete
kers.
Centrale groenzone: gereed in het westen, in aanleg in
het oosten, 1983. [HUA]
Drager in de centrale groenzone.
Vanuit de centrale groenzone leidden de dragers langs of
naar de buurtparken (met één uitzondering: buurtpark De
Meent). Elke wijk heeft een groot buurtpark, dat fungeert
als verzamelplaats voor alle leeftijden. Hier vind je bankjes,
kan gevoetbald worden of de tent uitgeprobeerd. Met de
groeninrichting is rekening gehouden met een zo divers
mogelijk gebruik. De basis is een uitgestrekt grasveld (vaak
met een verdiepte ligging) met langs de randen beplanting
voor privacy en veiligheid: het park is een groene kamer in
de wijk. De houten speeltoestellen, doelpalen en banken
zijn ontworpen door landschapsarchitect Jan Kalff en zijn
in elk buurtpark hetzelfde. Aan elk buurtpark is een school
gekoppeld. Het is een vindingrijke combinatie waarbij de
scholen het park gebruiken als speelruimte of ‘leslokaal’.
Hiërarchie in de recreatieve voorzieningen van een wijk. Nummer 3 is
het buurtpark, dat door middel van een drager verbonden is met de
centrale groenzone. [TLU 1984]
Houten Noord - Houten Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric

Buurtpark Tiellandt.
Speeltuintje bij buurtpark aan de Rijfveld in De Geer.
De basis van elk buurtpark: een uitgestrekt grasveld
(vaak verdiept zoals hier), met langs de randen bomen.
Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric
Overig groen
Over boomsoorten en hiërarchie van het groen in de wijk is
al het een en ander gezegd aan het begin van dit hoofdstuk.
Over de functies echter nog niet. Het groen wordt ten eerste
ingezet voor het begeleiden van de verkeersafwikkeling
(zie ook hoofdstuk verkeersopzet). De verschillende soorten
wegen zijn door hun specifieke boomsoorten herkenbaar.
Bomen verzachten de overgang van bebouwing naar straat.
Ten tweede is het groen ruimtevormend. Bomen worden
ingezet voor dakvorming boven parkeerplaatsen of het
maken van een groene wand aan een stedenbouwkundige
ruimte. Het groen markeert tevens. Het geeft de overgangen
aan tussen privé en openbaar (vaak door middel van hagen
en grasstroken), tussen de verschillende wijken en tussen de
infrastructurele netwerken van auto’s, fietsers en voetgangers.
Sommige bomen zijn als ‘accent’ solitair geplaatst en kennen
een speciale betekenis toe aan de plek waar ze staan, zoals
een kruispunt of speelplek.
Jeu de Boules in ‘t Kant: bomen zijn ingezet voor
dakvorming.
Een solitiar geplaatste boom als ‘accent’ in buurtpark
Tiellandt.
Woonstraat in de wijk Wulven: subtiele overgang
tussen openbaar en privé.
Parkeren en verblijven op dezelfde plek: in de
woonstraten van de wijk de Weerwolf.
Groenfilosofie
23

24
33
Wulven
21
34
24
34
19
18
Tiellandt
20
17
16
5
3
30
2
De Weerwolf
Den Oord
34
34
31
8
4 5
1
De Lobben
Oude Dorp
25
34
34
9
23
Schonenburg
Centrum
De Meent
Wernaar
De Molenzoom
Houten Noord - Houten Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric
11
32
12
10
26
6
7
13
22
14
De Geer
27
Rijsbrug
28
15
Realisatie Houten-Noord
Wijken Houten
Bebouwing Houten
Openbaar groen
Privé groen
Rondweg
Grens deelgebieden
Spoorweg
Water
29
34
N

De kaart links en het overzicht rechts maken gebruik van de
oorspronkelijk aan de wijken en buurten gegeven namen.
Tegenwoordig staan de wijken bekend onder het laatste deel
van hun straatnamen (Noten- of Bessengaarde, Dwars- of
Meercamp). Zo is de wijk die in de volksmond ‘Hoeven’ en
‘Gaarden’ genoemd wordt officieel (want naam van het
bestemmingsplan) de wijk ‘Weerwolf’. Deze wijk is in drie fasen
gebouwd, dit zijn de deelgebieden Weerwolf I, II en III.
Woningwetwoningen van architectenbureau A. Albers in de buurt Weerwolf I, vlak na
oplevering in 1981. [Bouw 1981]
Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric
WOONWIJKEN HOUTEN - NOORD
Deelgebieden Wijken Architecten
(voormalige wijknamen) (huidige wijknamen)
1. Lobben Hoven (Kokon)
2. Den Oord II Oorden (Zuiderhoek)
3. Weerwolf I Hoeven en Gaarden (Albers)
4. Weerwolf II Hoeven en Gaarden (Hopman/Olthof)
5. Weerwolf III Hoeven en Gaarden (Brakel-Buma/Morshuis)
6. Wernaar I Gilden (E.D.)
7. Wernaar II Gilden (Treffers-Polgar)
8. R.A.S. Hoeven en Gaarden (Van Dillen)
(nu Wellantcollege)
9. Schonenburg I Weiden en Hagen (Leo de Jonge)
10. Schonenburg III Weiden en Hagen (Abken)
11. Centrum ‘t Rond en ‘t Kant (Van Tilburg/Tauber)
12. Schonenburg II Weiden en Hagen (Reyinga Postma)
13. De Geer I Velden en Sloten (Kokon)
14. De Geer II Velden en Sloten (Leo de Jonge)
15. De Geer III Velden en Sloten (Würdemann)
16. Tiellandt I Slagen en Poorten (Abken)
17. Wulven I Campen en Borchen (Koeman)
18. Wulven II Campen en Borchen (vrije sector woningen)
19. Tiellandt II Slagen en Poorten (Würdemann)
20. Tiellandt III Slagen en Poorten (Treffers-Polgar)
21. Tiellandt IV Slagen en Poorten (vrije sector woningen)
22. Wernaar III Gilden (Vereniging van Houtskeletbouwen)
23. De Meent-Zuid Erven (vrije sector woningen)
24. Wulven III Campen en Borchen (Klaas van den Berg)
25. Veilingterrein Oude Dorp (Van Galen)
26. Molenzoom Molens (div. kantoren)
27. Rijsbrug I Bermen en Akkers (Kokon)
28. Rijsbrug II Bermen en Akkers (Klaas van den Berg)
29. Rijsbrug III Bermen en Akkers (Ruijssenaars Hendriks)
30. Tiellandt-Zuid Slagen en Poorten (vrije sector woningen)
31. Prins Bernhardweg (vrije sector woningen)
32. De Meent-Noord Erven (Klaas van den Berg/Prins)
33. Wulven IV Campen en Borchen (Würdemann)
34. Diverse alle wijken Diverse architecten
poortgebouwen
Woonwijken Houten - Noord
25

Wijk De Weerwolf in aanbouw, 1980. Het toepassen van ‘korte rechtstanden’ (kleine
woonblokjes, ontbreken van lange gevelwanden door knikken in het wegpatroon) als belangrijk
stedenbouwkundig middel zorgde voor het kleinschalige karakter van elk buurtje. Rechtsonder een
deel van de meanderende wand in de wijk De Lobben langs de centrale groenzone. [HUA]
26
Wijken Noord - West:
- Oude Dorp: 42 ha met voorzieningen, 812 woningen en 1860 inwoners
- De Lobben: 14 ha met 381 woningen, 1000 inwoners
- Den Oord : 22 ha met 389 woningen, 1020 inwoners
- De Weerwolf: 50 ha met 1257 woningen en 3390 inwoners
- Centrum ‘t Kant: 318 woningen (totaal in Centrum 17 ha met voorzieningen en 1100
inwoners)
- Wulven: 46 ha met 1121 woningen en 3270 inwoners
- Tiellandt: 54 ha met 1100 woningen en 3160 inwoners
- De Meent: 23 ha met 453 woningen en 1330 inwoners
Bron: Gemeente Houten
Houten Noord- Oost in aanbouw, 1983. De stedenbouwkundigen wilden het nieuwe Houten vlug
‘over het spoor’ gelegd hebben: een psychische barrière die zo snel mogelijk geslecht diende te zijn.
[HUA]
Wijken Noord - Oost:
- Wernaar: 33 ha met 781 woningen en 2049 inwoners in Gilden
- Schonenburg: 40 ha met 1004 woningen en 2915 inwoners (1.040 inwoners in Hagen en
1.875 inwoners in Weiden)
- Centrum ‘t Rond: 560 woningen, met 886 inwoners (totaal in Centrum 17 ha met
voorzieningen en 1100 inwoners)
- De Geer: 33 ha met 999 woningen en1842 inwoners (1.189 inwoners in Sloten en 653
inwoners in Velden)
- Molenzoom: 27 ha met kantoren, 51 woningen en 141 inwoners in Molens
- Rijsbrug: 31 ha met 652 woningen en 1781 inwoners (653 inwoners in Bermen en 1.128
inwoners in Akkers)
Houten Noord - Houten Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric

Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric
Architect Albers in 1981 over zijn plan voor De
Weerwolf:
‘In onze stedebouwkundige ontwerpen wordt gepoogd
de monotonie van het rechthoekige stratenpatroon
door kleine hoekverdraaiingen te ontduiken. Ook
versmallingen en verbredingen van de straten maken,
voor wat het visuele beeld betreft, een enorm verschil.
[...] Als alle straatjes een verschillend karakter hebben,
kunnen de bewoners hun directe omgeving beter
herkennen, binnen het schema van meestal identieke
woningen. De mens vindt zijn plaats in deze wereld iets
gemakkelijker.’ [Bouw 1981]
Houten-Groeikern is opgebouwd uit dertien wijken, die weer
verdeeld zijn in 33 deelgebieden (toen ‘buurten’ genoemd)
van zo’n 300 woningen. Elk deelgebied kreeg haar eigen
architect. De volgorde van de bouw was spiraalsgewijs
richting het noordoosten, beginnend vlak boven het Oude
Dorp (De Lobben). Dit had een praktische en een psychische
component. In de beginfase, toen de rondweg nog niet
aangelegd was, liep de Utrechtseweg dwars door het dorp. Tot
de verlegging werd de nieuwe bebouwing aan de oostzijde
ervan gehouden. Daarnaast wilden de stedenbouwkundigen
het nieuwe Houten vlug ‘over het spoor’ gelegd hebben: een
psychische barrière die zo snel mogelijk geslecht diende te
zijn. Het tijdelijke gemeentehuis kwam ook al direct aan de
‘goede’ zijde van het spoor.
Een ontwerpteam werkte aan de stedenbouwkundige opzet
van elk deelgebied: bureau Wissing architectuur en stedebouw
(R.J.A. Derks), Warnau Hoffman Kalff tuinarchitecten bv (J.
Kalff) en Adviesbureau voor Verkeersordening Goudappel
& Coffeng NV (L.J. Coffeng, R.W. Meilof, A.J. van der Horst).
Het toepassen van ‘korte rechtstanden’ (kleine woonblokjes,
ontbreken van lange gevelwanden door knikken in het
wegpatroon) als belangrijk stedenbouwkundig middel zorgde
voor het kleinschalige karakter van de buurtjes.
De architectuur is ondergeschikt aan de stedenbouwkundige
opzet. In de wijk Weerwolf is een aantal witgeverfde
woningen (architect Albers) ingezet als markering van
wandel- en fietsroutes. In Den Oord begeleidt een mooie
meanderende huizenwand van driehonderd meter lengte
(architect Zuiderhoek) de centrale groenzone. Aan het
ontwerp van de woningen is een aantal regels verbonden:
met als belangrijkste de eis voor maximaal twee bouwlagen
en een schuine kap. Herman Hertzberger zei hierover in
1984: ‘Waarom nergens platte daken in Houten? Ik hou van
punt en contrapunt. Als schuine daken symbolisch zijn voor
landelijkheid (wat ik bestrijd) moet je, omdat element tot zijn
recht te laten komen, ook ergens het tegendeel laten zien’. 22
Architectonische hoogstandjes zijn schaars. Dit is niet erg,
het geeft de wijken een rustig en eenduidig beeld. Symbool
hiervan is de Houtense Normwoning, die verspreid door
de groeikern werd toegepast en een goede basiswoning
garandeerde voor de lagere inkomens. De normwoning is een
huis zoals kinderen dat tekenen: twee verdiepingen met een
pannendak en een gemetselde schoorsteen. De woonkamer
en keuken zijn op de begane grond, badkamer en slaapkamers
op de verdieping en een zolder.
Woonwijken Houten - Noord
27

28
Wulven
Tiellandt
De Weerwolf
Den Oord
Oude Dorp
De Lobben
Schonenburg
Centrum
De Meent
Wernaar
De Molenzoom
Houten Noord - Houten Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric
De Geer
Rijsbrug
Functies
Wijken Houten
Bebouwing Houten
Voorzieningen
Scholen
Kantoren
Centrale groenzone
Buurtpark
Openbaar groen
Sportterrein
Rondweg
Wijkweg
Buurtweg
Drager
Fietspad netwerk
Spoorweg
Water
N

FUNCTIES
De nieuwe nederzetting had een nieuw centrum nodig. Het
Oude Dorp zou niet voldoen als economisch en bestuurlijk
centrum voor de geplande 30.000 inwoners. De aanleg
van het nieuwe centrum werd in het midden van alle
verkeersstromen, op de kruising van spoor, hoofdfietsroutes
en groenzone, geprojecteerd. Bij een centrum hoort een
plein. Stedenbouwkundige Rob Derks herinnert zich hoe
door het ontwerpteam werd gekeken naar oude pleinen in
Nederland (Delft) en Italië (Siena), en naar recente pleinen
in Rotterdam, Almere-Haven en Coudalere (Zuid-Frankrijk).
Ook het Oude Dorp was onderwerp van studie. Uiteindelijk
koos het ontwerpteam voor twee pleinen: één vierkant
(’t Kant, bestuurlijke functies) en één ovaal (Het Rond,
commerciële functies), met elkaar verbonden door een
doorgang onder het spoorviaduct.
Naast woningen en commerciële voorzieningen was er, om
het schrikbeeld van een ‘slaapstad’ te vermijden, binnen de
rondweg ruimte ingericht voor bedrijven en kantoren.
Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric
Functies 29

Voorzieningen Scholen Kantoren
Het Rond fungeert als het economisch centrum van Houten. Basisschoolcomplex ‘De Triangel’ in De Geer. Poortgebouwen op de kruising van de Gaarde en de Rondweg.
De voorzieningen in Houten-Noord zijn geclusterd in het
Centrum en het Oude Dorp. Dit zijn de plekken waar de
inwoners van Houten hun boodschappen doen. Het centrum
is ontworpen als een stedelijke ruimte, herkenbaar door
hogere bebouwing, meer stedelijke architectuur en een
stenige openbare ruimte. In de bouwwerken in het Centrum
is een logische, want ‘stedelijke’, vermenging van winkels,
horeca, kantoren en woningen te vinden. De voorzieningen in
het Oude Dorp passen bij het dorpse karakter ervan: bakker,
groenteboer, slager, en terrasjes rond de kerk. Het ontbreekt
de wijken vrijwel aan commerciële voorzieningen. Het
oorspronkelijke plan buurtwinkels in elk kwadrant van Houten
Noord te laten vestigen is niet zo uitgepakt. Er zijn nu twee
plekken met voorzieningen in de wijken: aan het Wulfsepad
een supermarkt en ten zuiden van Rijsburg aan de Odijkseweg
een supermarkt en een tuincentrum.
30
Houten-Noord heeft achttien scholen: vijftien basisscholen,
twee voor Voortgezet Onderwijs, één voor Speciaal Onderwijs.
Vrijwel elke basisschool ligt aan een ‘drager’ en is beter
bereikbaar met de fiets dan met de auto. De basisscholen
zijn altijd gecombineerd met een groene ruimte en maken
voor uitloop ofwel gebruik van een buurtpark ofwel van de
centrale groenzone. Door hun grootschaliger karakter liggen
de scholen voor het Voortgezet Onderwijs op plekken met een
meer stedelijk karakter: in het Centrum of in de nabijheid van
de rondweg.
De kantoren zijn geclusterd in poortgebouwen of in het
bedrijvenpark Molenzoom, dus in de meer stedelijke zones
van Houten-Noord. De poortgebouwen zijn gesitueerd
aan de rondweg en kenmerken zich door een afwijkende
massa en bouwhoogte (minimaal drie bouwlagen). Houten
binnengaan of verlaten wordt zo een bewuste actie. Het
ontwerp voor de Molenzoom, een lange strook met kantoren,
temidden van een woonlandschap, was geïnspireerd op de
Utrechtse Maliebaan. 23 De belangrijkste reden hiervoor was
het karakter van de Maliebaan: een verweving van wonen
en kantoren en de nabijheid van woongebieden. De Molen,
de ‘Houtense Maliebaan’, was echter, zoals alles in Houten,
lang niet zo formeel en zakelijk. Ook hier werden namelijk de
spelregels van Houten toegepast: bochten om de snelheid af
te remmen, een parallel fiets- en ventwegensysteem en een
groenprofiel dat zich kenmerkt door subtiele overgangen met
bomen en gras van gevel tot gevel. De gebouwen zijn van
een grotere maat en schaal dan in de rest van Houten. Het
ontbreken van voorterreinen creëert een rustig beeld, zonder
al te veel verrommeling (reclameborden in voortuinen, slecht
onderhoud etc). Het grastapijt langs De Molen loopt helemaal
tot aan de plint van de kantoorgebouwen en gaat zelfs mee
de hoeken om, zodat het voor de voorbijganger lijkt alsof de
gebouwen ingebed liggen in het groen.
Houten Noord - Houten Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric

Recreatie
Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric
Woonlandschap
Recreëren in het Kooikerspark. Woningen aan het Imkerspark in de wijk Den Oord. Appartementencomplex in de wijk De Meent.
Houten-Groeikern oogt als één groot recreatiepark. Vooral
op de fiets: de nauwe samenhang tussen fietspaden en
groenstructuur zorgt voor ontspannen routes door het
groen, langs de wijken, naar bijvoorbeeld de kinderboerderij,
de Kooikersplas of zo het buitengebied van Houten in. Dit
is vooral te danken aan het groenontwerp (zie hoofdstuk
Groenfilosofie) met de langgerekte centrale groenzone en
de verschillende buurtparken. Binnen de rondweg zijn twee
sportparken opgenomen: sportpark de Stenen Poort en
tenniscomplex de Molenwiek. Verder zijn verspreid door de
wijken in voornamelijk historische panden recreatieve functies
te vinden zoals een kinderboerderij, cultureel centrum en
cafés.
De woonwijken van Houten-Noord zijn (zie kaart Functies):
1. Oude Dorp
2. De Lobben
3. Den Oord
4. De Weerwolf
5. Wernaar
6. Schonenburg
7. Centrum
8. De Geer
9. Wulven
10. Tiellandt
11. De Meent
12. Molenzoom
13. Rijsbrug
Functies
31

KWALITEITEN
Het geheim van Houten
Ontspannen woonlandschap door de spelregels voor
de inrichting van Houten in de openbare ruimte, de
verkeerstructuur, de functievervlechting en de terughoudende
architectuur.
Recept voor dit succes waren:
- De intergrale en continue aanpak van de planontwikkeling
door een ontwerpteam bestaande uit bestuurders, onwerpers
en technici.
- Continuïteit in het toenmalige bestuur van de gemeente bij
de planontwikkeling
- 95% van de grond die in gemeentelijke bezit was
32
Openbare ruimte Infrastructuur
Centrale groenzone als topstuk. Kwalitatief hoogwaardige
ruimte. Indeling in sferen gebaseerd op hiërarchisch systeem
van recreatieve ruimtes. Boom- en heestersoorten verwijzen
naar het landschap van het rivierengebied rond Houten.
Zorgvuldige inrichting openbare ruimte. ‘Vanzelfsprekend’
karakter. Aan de beplanting lees je af waar je bent in Houten.
Beplanting volgt de hiërarchische reeks van ‘stedelijk’ via
‘landelijk’ naar ‘natuurlijk’, dus van verzorgd naar ruig (zie kaart
op pag. 22 linksonder).
Ruimtelijke systeem van rondweg, groene geluidswal,
kastanjerij, poorten en inprikkers rondom Houten-Noord als
scherpe overgang tussen de nederzetting en het landschap.
Hiërarchisch systeem van wegen (rondweg, wijkweg,
buurtstraat en woonstraat) waarbij de auto dieper de
woonwijken in steeds minder autoriteit krijgt en de
voetganger juist meer. Afremmen van de snelheid door
subtiele overgangen van een hogere naar een lagere
dynamiek.
Houten Noord - Houten Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric

Prominent systeem van ‘dragers’ en gewone fietspaden. De
fietser gaat voor. Herkenbare routes door de toepassing van
een bepaald profiel en beplanting (knotessen). Aan de dragers
liggen buurtparken en scholen.
Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric
Functies
Onderwijs- en recreatieve functies (sportterreinen,
buurtparken) zijn snel te bereiken door hun hiërarchische
situering.
Clustering van bedrijven in het bedrijvenpark Molenzoom in
de nabijheid van de woonwijken en het Centrum. Ook hier zijn
de spelregels van Hoten toegepast: bochten om de snelheid
af te remmen, een parallel fiets- en ventwegensysteem en een
groenprofiel dat zich kenmerkt door subtiele overgangen met
bomen en gras van gevel tot gevel.
Herkenbaarheid van het Centrum als voorzieningencluster
met een stedelijk karakter. Hogere dichtheid, afwijkende
bebouwingstypologie en grotere bouwhoogten.
Kwaliteiten
33

KWALITEITEN
34
Historische elementen
Aanwezigheid van het Oude Dorp met fraai dorpsplein met
cafés en restaurants, een kerk, oude (boerderij)bebouwing,
monumentale bomen en een muziektent. Hier is de
geschiedenis van Houten voelbaar en afleesbaar.
Integratie van historische elementen. Oude dijkjes met
knotbomen, een historische waterloop, boerderijen en
bouwwerken als de Stenen Poort verrijken de ontwerpen van
verschillende woonwijken en zijn belangrijke bouwstenen.
Houten Noord - Houten Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric

Overgangen
Groen geeft overgangen aan tussen privé en openbaar
(vaak door middel van hagen en grasstroken), tussen de
verschillende wijken en tussen de infrastructurele netwerken
van auto’s, fietsers en voetgangers.
Hoogteverschillen zorgen voor continuïteit van de centrale
groenzone en geven structuur en privacy aan gebieden in de
woonwijken.
Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric
Architectuur Details
In de woonwijken van Houten is de architectuur ondergeschikt
aan de stedenbouwkundige opzet. De architectuur heeft een
terughoudend karakter die bijdraagt aan een ontspannen
woonlandschap.
Sommige bomen zijn als ‘accent’ solitair of in kleine groepen
geplaatst en kennen een speciale betekenis toe aan de plek
waar ze staan, zoals een kruispunt of speelplek.
De structuur van de speelplaatsenlocaties is afgestemd op
de actieradius van verschillende leeftijdscategorieën van
kinderen. Bankjes en speeltoestellen zijn niet te opdringerig
van kleur, formaat en materiaal (hout).
Het ontbreken van ‘plekken’ om prettig te verblijven in Het
35

KNELPUNTEN
Openbare ruimte
Bepaalde delen van de centrale groenzone zijn te dicht
begroeid waardoor mooie of strategische zichtlijnen
verdwenen zijn.
Onderhoud (maaien, snoeien) speelt bij het herkenbaar
houden van de verschillen in hiërarchie een onmisbare rol
(zie hoofdstuk Groenfilosofie). Op bepaalde plekken is de
openbare ruimte sleets, wat het groenconcept direct aantast.
36
Op een aantal plaatsen heeft de aanhechting tussen
bebouwing en openbare ruimte niet de robuustheid of
vanzelfsprekendheid gekregen die zo karakteristiek is voor
Houten (locatie foto: groen tussen de Morellengaarde en de
Imkerspad aan het water in de Weerwolf).
Op een aantal plekken zijn plaatselijk te weinig
parkeerplaatsen. Hierdoor wordt er illegaal geparkeerd op
groen en voetpaden.
De zorgvuldigheid van overgangen (tussen privé en openbaar
of tussen wijken) die de woonwijken typeert is afwezig bij de
grens tussen centrum en aangrenzende wijken. De ‘achterkant’
van het centrum is erg stenig door de functionele invulling
met parkeren.
Houten Noord - Houten Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric

Functies
Het nagestreefde ‘dorpse’ karakter komt niet tot uiting in het
voorzieningenniveau in de wijken. Er was in elk kwadrant
een buurtwinkel gepland, dit is uiteindelijk maar deels
werkelijkheid geworden.
De Rijks Agrarische School is een grootschalig bouwvolume
temidden van een laag woonmilieu. Een logischere
bestemming voor deze plek zou wonen zijn. (zie ook
aanbevelingen).
Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric
Houten is gebouwd voor gezinnen. Het eenzijdige
woningaanbod levert nu problemen op met het huisvesten
van andere doelgroepen (ouderen, starters).
De omvang van de supermarkt en het tuincentrum aan de
Odijkseweg komt niet overeen met de uitstraling van de rest
van de bebouwing aan de Odijkseweg, met een bescheiden
korrelgrootte en een historisch karakter.
Architectuur
De poortgebouwen zijn voor passanten en bezoekers de
vertegenwoordigers van Houten. Dit komt onvoldoende tot
uiting in de onuitgesproken architectuur van deze gebouwen.
Knelpunten
37

Houten Groeikern in de maak, 1983. De Utrechtscheweg (grote weg links) is nog niet verlegd, het oostelijk deel van de Rondweg is in
aanleg (de rest ontbreekt nog), net als de Kooikersplas en de contouren van Het Rond zijn zichtbaar. De witte vlek bovenin is een om
militaite redenen onherkenbaar gemaakt fort. [HUA]
38
Houten Noord - Houten Steenhuis Steenhuis stedenbouw/landschap stedenbouw/landschap Aanbevelingen | Urban Fabric

AANBEVELINGEN Algemeen
Algemeen
Houten-Noord is ontworpen aan de hand van een aantal
‘spelregels’. Deze zijn in voorgaande hoofdstukken aan
bod gekomen en gaan over: 1. de aanwezige historische
elementen en lange lijnen; 2. de hiërarchische opbouw van de
verkeersopzet; 3. de hiërarchische opzet en het concept van
‘ieders domein maakt deel uit van dat van een ander’ van het
groen; 4. de verdeling van voorzieningen en functies en 5. het
terughoudende karakter van de architectuur. Om de kwaliteit
van Houten-Noord te kunnen waarborgen en te versterken
dienen deze ‘spelregels’ als uitgangspunt genomen te worden
bij nieuwe opgaven.
Houten had vóór de groeikernfase een tuinders en dorps
karakter. Dit karakter was leidraad bij het ontwerpen van het
concept van Houten-Groeikern en is nog steeds een belangrijk
onderdeel van haar identiteit. De (tuinders) geschiedenis kan
bij toekomstige ontwikkelingen ingezet worden om deze
identiteit te versterken en herkenbaar te houden. Samenleving
en landbouw kunnen aan elkaar gekoppeld worden in
de vorm van ‘stadslandbouw’, door bijvoorbeeld plekken
te creëren voor schooltuinen en biologische kwekerijen
gecombineerd met leerwerktrajecten van bijvoorbeeld het
Wellantcollege.
Bestudeer andere wijken om te kijken hoe deze omgaan met
groei en transformaties. Dit hoeven niet persé groeikernzusjes
te zijn, het gaat om wijken met dezelfde set ontwerpprincipes
en een zelfde samenhang. Enkele referenties voor Houten-
Noord kunnen zijn: Vreewijk in Rotterdam, Emmerhout in
Emmen, Molenhoek in Rosmalen, Byvanck in Blaricum en
Bargeres in Emmen (zie ook hoofdstuk Referenties).
Elke Veranderlocatie heeft eigen kwaliteiten waaruit
specifieke randvoorwaarden voortkomen. Ligt een locatie
aan de centrale groenzone, aan een buurtpark of dichtbij
het centrum? De ligging van de locatie is bepalend voor
het toekomstig gebruik. In deze quickscan zijn hierover
enkele algemene opmerkingen gemaakt (zie hoofdstuk
Aanbevelingen Veranderlocaties). Elke locatie verdient echter
na uitgebreider onderzoek haar eigen set aanbevelingen en
randvoorwaarden.
Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric
Historische elementen
Het Oude Dorp is meer dan een verzameling historische
panden, want bestaat grotendeels uit naoorlogse
uitbreidingen. Wat precies de kwaliteiten zijn, en de
spankracht is, van de naoorlogse bebouwing en hoe deze
zich verhoudt tot de wijken uit de groeikernperiode is nog
geen onderwerp van onderzoek geweest. Het is aan te
bevelen deze ‘vergeten geschiedenislaag’ van Houten niet uit
het oog te verliezen en nader te onderzoeken op mogelijke
transformaties.
De Wulfsedijk, Warinenpoort, de Poort/Troubadoursborch,
Herenweg, Lobbendijk, Vlierweg / Odijkseweg, Binnenweg
en Loerikseweg zijn (restanten van) oude wegen en dijken
die vóór de aanleg van Houten-Noord de ontsluiting van
het gebied verzorgden. De spinnenwebstructuur van oude
wegen werkt structurerend en oriënterend. Houd bij nieuwe
ontwikkelingen dit raamwerk van oude routes, inclusief de
historische bebouwing erlangs, in stand.
Behoud oude dijkjes met knotbomen, historische waterlopen,
boerderijen en andere historische bouwwerken als verrijking
van de ontwerpen van de verschillende woonwijken en als
belangrijke bouwstenen van Houten-Noord.
Verkeersopzet
De verkeersopzet van Houten is beroemd: een hiërarchisch
systeem waarbij de auto dieper de woonwijken in steeds
minder autoriteit krijgt en de voetganger juist meer. Behoud
het verkeerssysteem zoals dat is beschreven in het hoofdstuk
Verkeersopzet (rondweg, wijkweg, buurstraat, woonstraat,
dragers, verkeersnetwerk). Essentieel is de herkenbaarheid en
afleesbaar van het hiërarchisch systeem dat van ‘snel-formeel’
naar ‘langzaam-informeel’ gaat. Bij het ‘lezen’ van de Houtense
verkeersopzet is de beplanting onmisbaar (zie ook hoofdstuk
groenfilosofie).
De rondweg vormt een scherpe overgang tussen de
nederzetting en het landschap. De wal beschermt tegen
snelheid en geluid. Wonen en detailhandel horen binnen de
muren, grootschalige functies erbuiten. Houd het contrast
tussen buiten (natuurlijk) en binnen (cultuurlijk) de muren in
stand door slechts met mate de landschappelijke zijde van de
rondweg te verdichten en zichtrelaties te behouden, vooral
richting de Kromme Rijn, Utrechtse Heuvelrug en Schalkwijk.
Het fietspadenstelsel is een essentieel onderdeel van Houten-
Noord. De ‘dragers’ zijn de hoofdroutes en de schakels
tussen de woongebieden en het centrum. Aan de dragers
zijn scholen, speelvelden en buurtparken te vinden. Om het
systeem functioneel te houden is het belangrijk openbare
functies aan de dragers te behouden. Het systeem is bedacht
op veranderde functies naarmate Houten letterlijk en
figuurlijk ouder zou worden. Scholen zouden bijvoorbeeld
vervangen kunnen worden door een buurtcentrum, bioscoop
of bejaardensoos (zie verderop voor aanbevelingen voor
‘functies’).
Aanbevelingen Algemeen
39

Groenfilosofie
Aan de beplanting kan je aflezen waar je bent in Houten. De
keuze voor de beplanting op een bepaalde plek is bepaald
door de hiërarchische reeks: van ‘stedelijk’ via ‘landelijk’ naar
‘natuurlijk’ (zie hoofdstuk Groenfilosofie). Stedelijke plekken
krijgen stedelijke boomsoorten, natuurlijke plekken krijgen
natuurlijker ogende boomsoorten. Houd de hiërarchie
herkenbaar door de beplanting langs wegen overeenkomstig
de groenfilosofie te behouden of te herplanten.
Behoud de opzet en inrichting van de centrale groenzone,
topstuk van Houten. De inrichting is gebaseerd op de
veronderstelling dat de afstand van de woning gerelateerd
is aan de manieren van ruimtegebruik. Zo zijn zones met
verschillende sferen te onderscheiden. De indeling in
gebruikszones is gekoppeld aan verschillen in hoogte en
beplanting wat, net als overal in Houten, bijdraagt een heldere
samenhang en afleesbaarheid.
Het is aan te bevelen de centrale groenzone vrij te houden
van enige bebouwing. De groenzone is een uitermate
belangrijk onderdeel van de succesformule van Houten.
Verdichten zou de kwaliteit van de ruimte sterk doen afnemen.
Wel zou de aanliggende bebouwing aan de randen van de
centrale groenzone onderwerp van studie moeten zijn. De
wandvormige werking van enkele wooncomplexen is mager:
hier zou een steviger wandvorming op zijn plaats zijn.
De overgangen tussen de woonwijken en de centrale
groenzone zijn benadrukt door solide wanden van
bebouwing, hoogteverschillen of een steeds ‘netter’ wordende
beplanting. Op een aantal plekken zijn de overgangen van
wijk naar groenzone iets minder zorgvuldig. Hier zit ruimte
voor verbetering of verandering.
Onderhoud (maaien, snoeien) speelt bij het herkenbaar
houden van de verschillen in hiërarchie (van ‘ruig’ naar
‘verzorgd’) een onmisbare rol (zie hoofdstuk Groenfilosofie).
Bepaalde delen van de centrale groenzone zijn te dicht
begroeid waardoor mooie of strategische zichtlijnen
verdwenen zijn. Breng de oorspronkelijke openheid weer
terug in dit parklandschap.
40
Neem het terughoudende karakter van de bestaande
speeltoestellen en zitbanken als leidraad bij de keuze voor
nieuwe exemplaren; niet te opdringerig van kleur, formaat en
materiaal (hout). Wanneer veel toestellen aan vervanging toe
zijn, zou het een mogelijkheid zijn een vormgever een serie
toestellen te laten ontwerpen die overal in Houten gebruikt
kunnen worden: net als landschapsarchitect Jan Kalff deed
voor de eerste generatie speeltoestellen en banken.
Woonwijken
In de programmering van de woningmarkt is het de laatste
jaren gebruikelijk om uit te gaan van leefstijlen. De gedachte
hierachter is dat de samenleving kan worden opgedeeld
in groepen mensen met verschillende profielen. Prachtige
termen als opwaartse mobielen, traditionele en moderne
burgers, kosmopolieten en gemaksgeoriënteerden helpen om
het aanbod van woonmilieus af te stemmen op de gewenste
bewonersklassen. Bij de bouw van een nieuwe woonwijk
wordt de meeste aandacht besteed aan de uitstraling van de
woningen. Die moet spectaculair en gevarieerd zijn, en vooral
het gevoel van individualiteit geven: ieder mens is immers
uniek. Temidden van al deze variatie wordt de openbare
ruimte, ook als gevolg van een dwingende grondexploitatie,
vaak een optelsom van functionele eisen. Rotondes, parkeren,
straataanleg, hondenuitlaatplekken, erfafscheidingen en
opstelplaatsen voor klicko’s leiden tot harde, versteende
en voor de auto ingerichte openbare ruimtes, zonder veel
‘lucht’ of Lebensraum. In Houten-Noord is het omgekeerd.
De woningen zijn sober van architectuur maar praktisch
van indeling, uiteraard naar de normen van toen, in de
buitenruimte is het spektakel te vinden.
Toch heeft elke woonwijk van Houten-Noord een eigen
identiteit, die wordt bepaald door: de mate waarin rekening
is gehouden met het bestaande landschap, de historische
elementen die opgenomen zijn in het stedenbouwkundig
plan, de keuze voor een bepaalde verkaveling en de uitstraling
van de architectuur. In het kader van deze quickscan zijn de
verschillen in identiteit slechts oppervlakkig onderzocht. Het
verdient echter aanbeveling dit uitvoeriger te doen, zodat bij
toekomstige interventies de kwaliteit van elke afzonderlijke
wijk gewaarborgd blijft.
De architectuur van de woningen is ondergeschikt aan de
stedenbouwkundige opzet. Architectonische hoogstandjes
zijn schaars. Dit is niet erg, het geeft de wijken een rustig
en eenduidig beeld. Het geeft enige vrijheid om woningen
te vervangen, zolang er niet te veel vormwil is en het
terughoudende karakter behouden blijft.
Functies
Het centrum is ontworpen als stedelijke ruimte, herkenbaar
door hogere bebouwing, meer stedelijke architectuur en
een stenige openbare ruimte. Zet deze ontwikkeling door,
door slechts in de centrumzone de hoogte in te gaan en deze
verder te verdichten.
Het systeem van dragers (hoofdfietspaden) dat in Houten
in een visgraatpatroon is neergelegd (centrale as door de
groenzone, aftakkingen de wijken in) is de belangrijkste
verbinding tussen verschillende openbare functies (scholen,
speelterreinen, buurtparken). Zet dit verbindingssysteem in
als kapstok waaraan nieuwe voorzieningen gehangen kunnen
worden, bijvoorbeeld door het herbestemmen van een school
tot een buurtwinkel, zorginstelling of kinderdagverblijf. Zo
blijft het systeem van dragers tevens functioneel (zie ook
aanbevelingen verkeersopzet).
De Poortgebouwen liggen aan de rondweg, in de zone met
de hoogste (verkeers)dynamiek. Deze gebouwen zijn daarom
geschikt voor verschillende, meer ‘stedelijke’ functies, van
kantoren tot appartementen.
Het grondgebied van het Wellantcollege, de voormalige
Rijks Agrarische School, is ideaal voor herontwikkeling tot
woonwijk, zou de RAS zich ooit buiten de muren van Houten-
Noord willen vestigen.
Veel historische bebouwing in Houten-Noord is, door er een
openbare functie aan toe te kennen, niet alleen ruimtelijk
maar ook functioneel opgenomen in het weefsel van de
groeikern. Continueer dit gebruik en versterk dit. Zo zouden
de gebouwen rond de Steenen Poort in de toekomst
bijvoorbeeld een functie kunnen krijgen die overeenkomt
met de kleinschaligheid van het boerderijcomplex (verkoop
streekeigen producten, kinderdagverblijf, oid).
Houten Noord - Houten Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric

REFERENTIES
Vreewijk, Rotterdam
Ontwerp: Gemeente Rotterdam ( schetsontwerp eerste fase:
J.P. Berlage ; definitief ontwerp: Granpré Molière en Verhagen /
tweede fase - uitbreiding: Granpré Molière en Verhagen
Planfase: 1913 - 1921
Uitvoering: 1916 - 1944
Oppervlak: 190 ha
Aantal woningen: circa 5725 woningen (in 1966)
Bruto dichtheid: circa 46 woningen/ha
Voorzieningen:
Een wijkgebouw, 23 winkels, een café, ziekenhuis, drie kerken,
scholen.
Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric
Emmerhout, Emmen
Ontwerp: Gemeente Emmen (ir. N.A. de Boer i.s.m. A. de Jong
en anderen)
Planfase: 1961 - 1966
Uitvoering: 1966 - 1974
Oppervlak: 157 ha
Aantal woningen: circa 3500, waarvan 30% gestapeld
Bruto dichtheid: circa 22 woningen/ha
Voorzieningen:
Winkelcentrum met cultureel centrum, bibliotheek en
sporthal. Een kerk, twee bejaardencomplexen, medisch
centrum, zes basisscholen en een school voor voortgezet
onderwijs.
Molenhoek, Rosmalen
Ontwerp: P.A.M. Buys en B. van der Vliet (tuin- en
landschapsarchitecten). Architecten Van den Berg, W.J.J.
Croonen, P.W. de Graaf, J.G. Pruyn en G.M.C. Wijnen.
Planfase: 1971
Uitvoering: 1975
Oppervlak: 20 ha
Aantal woningen: 180 villa’s
Bruto dichtheid: circa 9 woningen/ha
Bargeres, Emmen
Ontwerp: Gemeente Emmen (A. de Jong en anderen)
Planfase: 1967 - 1971
Uitvoering: 1971 - 1983
Oppervlak: 189 ha
Aantal woningen: circa 4300, waarvan 10% gestapeld
Bruto dichtheid: circa 23 woningen/ha
Voorzieningen:
Winkelcentrum met cultureel centrum en twee kerken.
Twee bejaardencomplexen, verpleegtehuis, sporthal en vijf
basisscholen.
Byvanck, Blaricum
Ontwerp: Bureau Wissing (stedenbouw) / Warnau Hofman
Kalff (landschapsarchitecten).
Planfase: 1969 - 1973
Uitvoering: 1973 - 1979
Oppervlak: onbekend
Aantal woningen: 8500
Referenties
41

Referenties: Vreewijk, Rotterdam Emmerhout, Emmen
42
Houten Noord - Houten Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric

Molenhoek, Rosmalen Byvanck, Blaricum Bargeres, Emmen
Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric
Referenties
43

44
15
Wulven
19
10
Tiellandt
13
11
12
18
9
16
De Weerwolf
Den Oord
8
14
Oude Dorp
20
7
De Lobben
17
Schonenburg
6
Centrum
22
De Meent
Houten Noord - Houten Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric
5
1
3
Wernaar
21
De Molenzoom
De Geer
4
2
Rijsbrug
Structuur Houten-Noord met
potentiële veranderlocaties
Wonen/recreatie/welzijn/educatie
Bedrijven/wonen
Recreatie/welzijn/educatie
Oude Dorp en Centrum
Wijken Houten
Bebouwing Houten
Voorzieningen
Scholen
Kantoren
Openbaar groen
Rondweg
Wijkweg
Buurtweg
Drager
Fietspad netwerk
Spoorweg
Water
N

Potentiële veranderlocaties :
Bestemmingen Wonen - Recreatie/Welzijn/Educatie:
1. Locatie de Triangel, Jukveld 2
2. Locatie de Grote Geer, Snoeksloot 62
3. Locatie Klavertje Vier, Eggeveld 4
4. Locaties ‘t Schoolhuys en de Brug, Tappersgilde 22 en Beverakker 19.
5. Locatie de Wijngaard, Glazeniersgilde 18
6. Locaties de Meerkoet en de Rank, Meerkoetweide 39 en Putterhaag 2/4
7. Locatie de Bengelbongerd - parkeerplaats Dijkhoeve
8. Locatie sporthal den Oord en de Wegwijzer, Lupine-Oord 4/6
9. Locatie Nieuwoord, Notengaarde 3
10. Locatie de Zevensprong, Scherpencamp 2
11. Locatie de Bijenkorf, Ridderborch 143
12. locatie de Vlaswiek, Guldenslag 131
13. Locatie Montessori dependance, Vikingenpoort 30
14. Locatie Johannes Bogermannschool, Lobbendijk 16
16. Locatie de Stenen Poort, Warinenpoort
Bestemmingen Recreatie/Welzijn/Educatie:
15. Locatie Evenemententerrein/noodlokalen, Keercamp
Bestemmingen Wonen - Bedrijven:
17. Locatie kantoren, De Haag
18. Locatie kantoren, De Gaarde
19. Locatie kantoren, De Slag
20. Locatie kantoren, De Poort
21. Locatie bedrijvenpark De Molenzoom
Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric
POTENTIËLE
VERANDERLOCATIES
Het onderzoek omvat de volgende potentiële veranderlocaties
(zie bijgevoegde kaart). Een groot deel van de locaties komen
voort uit de startnotitie Verdichting en Inbreiding. Een enkele
locatie komt voort uit een concreet particulier initiatief. In
een gemeentekijke vervolgnotitie zullen uiteindelijke de
definitieve potentiële veranderlocaties worden aangewezen.
Aanbevelingen Veranderlocaties
45

AANBEVELINGEN VERANDERLOCATIES
Scholen (13x)
Scholen: locaties 1, 3 t/m 8 en 10 t/m 14
Als Veranderlocaties zijn in de wijken (dus buiten het
Centrum en het Oude Dorp) maar liefst dertien scholen
aangewezen (situatie september 2009). Scholen zijn altijd
gekoppeld aan groen. Ze zijn ofwel gesitueerd direct aan
de centrale groenzone ofwel aan een buurtpark. Het is een
vindingrijke combinatie waarbij de scholen het park of de
centrale groenzone gebruiken als uitloop, als speelruimte
of ‘leslokaal’. Bijna elke school is te bereiken via een ‘drager’.
Dat er zoveel scholen als Veranderlocatie zijn aangemerkt
is niet verwonderlijk. Sommige scholen zijn van oorsprong
zo gesitueerd dat ze makkelijk vergroot kunnen worden en
van functie kunnen veranderen. Het zijn logische plekken
voor nieuwe functies. Eis is wel dat dit openbare of sociale
functies zijn (dus geen wonen): buurtwinkel, bejaardensoos,
kinderopvang. Het behouden van openbare functies langs het
systeem van dragers houdt dit systeem functioneel en logisch
als hoofdfietspadennetwerk.
Voor verdere randvoorwaarden is er een onderscheid te
maken tussen scholen aan de centrale groenzone en die
aan een buurtpark. De eersten hebben meestal een groter
bouwvolume: een wat forsere nieuwbouw zouden deze
plekken dan ook aankunnen. Bij de tweede categorie ligt
het anders: de scholen liggen temidden van een kleinschalig
woonmilieu, mooi ingebed in het groen. Nieuwbouw dient
hier een bescheiden formaat te hebben, passend bij de locatie
centraal in een woonwijk.
46
Evenemententerrein Keercamp Steenen Poort
Keercamp: locatie 15 De Steenen Poort: locatie 16
De Keercamp is een belangrijk onderdeel van de hiërarchische
opzet van de centrale groenzone. Verder van de woonwijken
zijn de voorzieningen in het groen groter met een flexibeler
gebruik. Deze plekken, vooral de koppen van de groenstrook,
hebben een open karakter door de aanwezigheid van
grote waterpartijen of grasvelden. De Keercamp bestaat uit
een groot grasveld voor evenementen met daarnaast een
kinderboerderij en speeltuin. Het volledig bebouwen van
het terrein zou het succesvolle groenconcept van Houten
de das omdoen. Verdichting met woningbouw is meer voor
de hand liggend in het Centrum (hoogbouw) of in het Oude
Dorp (laagbouw). Het is belangrijk dat het groene karakter
van de Keercamp blijft overheersen. Er moet dan ook eerder
gedacht worden aan herinrichting van het groen, dan aan
herbestemming.
Het gebied rond de Steenen Poort is een historisch
belangwekkend deel van Houten. Niet alleen het
gebouwde erfgoed is waardevol (rijksmonument), in de
bodem zit archeologisch erfgoed. Voor het gebruik van
het gebouwencomplex zelf kan verwezen worden naar
een aanbeveling die eerder in het rapport is gedaan (zie
aanbevelingen functies): ‘Veel historische bebouwing in
Houten-Noord is, door er een openbare functie aan toe
te kennen, niet alleen ruimtelijk maar ook functioneel
opgenomen in het weefsel van de groeikern. Continueer
dit gebruik en versterk dit. Zo zouden de gebouwen rond
de Steenen Poort in de toekomst bijvoorbeeld een functie
kunnen krijgen die overeenkomt met de kleinschaligheid van
het boerderijcomplex (verkoop streekeigen producten oid).’
Het gaat echter niet alleen om de gebouwen, maar vooral om
de inrichting van het omliggende terrein. Bij het ontwerpen
van dit deel van Houten is bewust de keuze gemaakt alle
sportterreinen rond het Steenen Poortcomplex te leggen.
De openheid van het terrein, met een minimale bebouwing,
laat het rijksmonument in zijn waarde. Bij een eventuele
herontwikkeling van dit gebied moet het boerderijcomplex
als uitgangspunt voor het ontwerp genomen worden, zo heeft
het bijvoorbeeld een bepaalde ruimte om zich heen nodig om
de oorspronkelijke agrarische functie te rechtvaardigen.
Houten Noord - Houten Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric

Poortgebouwen (4x)
Poortgebouwen: locaties 17 t/m 20
Vier poortgebouwen zijn aangewezen als mogelijke
Veranderlocatie. De poortgebouwen zijn gesitueerd aan de
rondweg en kenmerken zich door een afwijkende massa en
bouwhoogte. Houten ‘binnengaan’ wordt zo een bewuste
actie. Omdat de poortgebouwen liggen aan de zone met
de hoogste (verkeers)dynamiek zijn ze als veranderlocatie
geschikt voor verschillende, meer ‘stedelijke’ functies, van
kantoren tot appartementen. De plekken kunnen een grotere
massa en bouwhoogte aan, om de entrees naar de wijken
herkenbaar te houden.
Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric
Bedrijvenpark Overige locaties in woonwijken (3x)
Bedrijvenpark Molenzoom: locatie 21 Overige locaties in woonwijken: locaties 2 en 9
Een belangrijke karakteristiek van de Molenzoom is de
bedrijvigheid: het is er druk, met veel verkeer van en naar de
bedrijven of het centrum. De bedrijfsgebouwen hebben een
zakelijke uitstraling en de openbare ruimte is niet ingericht als
verblijfsgebied. Het gebied is aangewezen als Veranderlocatie
waarin een mix van wonen en bedrijven is geprojecteerd.
Wonen in dit gebied zou van een andere orde zijn dan in de
rest van de wijken van Houten-Noord. Het drukke verkeer en
de bedrijvigheid zouden voor kwaliteitsproblemen kunnen
zorgen. Daarnaast zou de openbare ruimte als verblijfruimte
ingericht moeten worden om de woonkwaliteit te vergroten.
De overige twee mogelijke Veranderlocaties zijn het
boerderijcomplex ‘Nieuwoord’ aan de Notengaarde (wijk
Weerwolf) en het boerderijcomplex de Grote Geer (wijk De
Geer). Deze locaties zijn historische bouwwerken die, door er
een openbare functie aan toe te kennen, niet alleen ruimtelijk
maar ook functioneel kunnen worden opgenomen in het
weefsel van de groeikern. Ze liggen tevens aan het netwerk
van dragers (hoofdfietspaden). Herbestemming is mogelijk,
maar net als bij de scholen is het van belang dat deze plekken
een (semi)openbare functie krijgen, dus geen wonen. Zo
wordt gegarandeerd dat het systeem van dragers in werking
blijft als verbindingsroute tussen verschillende functies.
Aanbevelingen Veranderlocaties
47

NOTEN
1 Gemeente Houten, Bureau Interne Zaken, Inventaris van
het archief van de gemeente Houten (1803) 1811 - 1961 (1964),
november 1984.
2 Provincie Utrecht Dienst Ruimte en Groen, Monumenten
Inventarisatie Project Gemeente Houten, Utrecht 1991, p. 11.
3 F. de Josselin de Jong, ‘De openbare ruimte. Het bijzondere
van het alledaagse’, in: Modelstad Houten. Het bijzondere van
het alledaagse, Wageningen 2007, p. 90.
4 ‘Woningbouw in plan ‘De Lobben’ van start met veel overleg
en inspraak’, in: Bunniks Nieuws / Houtens Nieuws, 13 mei 1976.
5 Archief TLU landschapsarchitecten, Groen en
spelvoorzieningen deel B1 Houten, zonder jaar, p. 18.
6 Archief TLU landschapsarchitecten, Groen en
spelvoorzieningen deel B1 Houten, zonder jaar, p. 18.
7 Deze plannen zijn te vinden in het Archief van de gemeente
Houten (1803) 1811 - 1961 (1964), maar zijn in het kader van
dit onderzoek niet ingezien. De ontwerper van het plan is om
die reden bij ons niet bekend.
8 M. Steenhuis, Jan Kalff. Landschapsarchitect in de naoorlogse
stedenbouw, Wageningen 2004, p. 62.
9 F. de Josselin de Jong, ‘De openbare ruimte. Het bijzondere
van het alledaagse’, in: Modelstad Houten. Het bijzondere van
het alledaagse, Wageningen 2007, p. 90.
10 F. de Josselin de Jong, ‘De openbare ruimte. Het bijzondere
van het alledaagse’, in: Modelstad Houten. Het bijzondere van
het alledaagse, Wageningen 2007, p. 89.
11 Archief TLU landschapsarchitecten, Het groenstruktuurplan
en zijn samenstellende delen, zonder jaar, p. 2.
12 ‘Komt Groot Houten nu of niet?’, in: Bunniks Nieuws /
Houtens Nieuws, 29 mei 1975.
13 De opbouw van het profiel is als volgt: erf, 2,5 meter trottoir
- trottoirband - 4,5 meter rijstrook - 0,5 meter molgoot - 0,5
meter rabatstrook - opsluitband en een berm van tenminste
drie meter breed.
14 Archief TLU landschapsarchitecten, Het groenstruktuurplan
en zijn samenstellende delen, zonder jaar, p. 4.
15 Archief TLU landschapsarchitecten, Conceptgroenstruktuurplan
Houten deelplan de Geer 1 en de Geer 2,
november 1984, p. 33.
48
16 F. de Josselin de Jong, ‘De openbare ruimte. Het bijzondere
van het alledaagse’, in: Modelstad Houten. Het bijzondere van
het alledaagse, Wageningen 2007, p. 97.
17 Archief TLU landschapsarchitecten, Groen- en
spelvoorzieningen deel B1 Houten, zonder jaar, p. 7.
18 Archief TLU landschapsarchitecten, Groen- en
spelvoorzieningen deel B1 Houten, zonder jaar, p. 2.
19 Archief TLU landschapsarchitecten, Groen- en
spelvoorzieningen deel B1 Houten, zonder jaar, p. 2.
20 Archief TLU landschapsarchitecten, Conceptgroenstruktuurplan
Houten deelplan de Geer 1 en de Geer 2,
november 1984, p. 28.
21 F. de Josselin de Jong, ‘De openbare ruimte. Het bijzondere
van het alledaagse’, in: Modelstad Houten. Het bijzondere van
het alledaagse, Wageningen 2007, p. 93.
22 H.S., ‘Houten houdt ’n gewetensonderzoek’, in: Bouw 39
(1984) 23, p. 8.
23 R. Derks, Houten het buitenste binnen. Inversiestedebouw op
de kleinere schaalniveau’s, manuscript, ca. 2007, p. 78.
Houten Noord - Houten Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric

Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric
BRONNEN
Literatuur
‘Komt Groot Houten nu of niet?’, in: Bunniks Nieuws / Houtens
Nieuws, 29 mei 1975.
‘Woningbouw in plan ‘De Lobben’ van start met veel overleg
en inspraak’, in: Bunniks Nieuws / Houtens Nieuws, 13 mei 1976.
‘Woningen te Houten’, in: Bouw 36 (1981) 22, pp. 53-56.
S. Cusveller e.a., Modelstad Houten. Het bijzondere van het
alledaagse, Wageningen 2007.
F. de Josselin de Jong, ‘De openbare ruimte. Het bijzondere
van het alledaagse’, in: Modelstad Houten. Het bijzondere van
het alledaagse, Wageningen 2007.
R. Derks, Houten het buitenste binnen. Inversiestedebouw op de
kleinere schaalniveau’s, manuscript, ca. 2007.
Derks stedenbouw b.v., Houten structuur en compositie. Een
voorbeeld van groene stedebouw, Houten 1994.
Gemeente Houten, Bureau Interne Zaken, Inventaris van het
archief van de gemeente Houten (1803) 1811 - 1961 (1964),
1984.
H.S., ‘Houten houdt ’n gewetensonderzoek’, in: Bouw 39 (1984)
23, p. 8
Provincie Utrecht Dienst Ruimte en Groen, Monumenten
Inventarisatie Project Gemeente Houten, Utrecht 1991.
M. Steenhuis, Jan Kalff. Landschapsarchitect in de naoorlogse
stedenbouw, Wageningen 2004.
TLU landschapsarchitecten, Concept-groenstruktuurplan
Houten deelplan de Geer 1 en de Geer 2, november 1984.
TLU landschapsarchitecten, Groen en spelvoorzieningen deel B1
Houten, zonder jaar.
TLU landschapsarchitecten, Het groenstruktuurplan en zijn
samenstellende delen, zonder jaar.
Archief
Het Utrechts Archief [HUA]
Bronnen
49

COLOFON
Dit onderzoek werd uitgevoerd door Steenhuis
stedenbouw/landschap en Urban Fabric te Schiedam in
opdracht van gemeente Houten.
Projectgroep Veranderlocaties Houten-Noord:
E. van Ittersum (hoofd-projectontwikkeling)
M. Harms (ruimtelijke beleid: milieu en klimaat)
J. Zwart (economische zaken)
G. van der Zwaan ( strategische ruimtelijke ordening)
C. Strooper (volkshuisvesting)
G. Santing (communicatie)
P. Bos (senior projectleider projectontwikkeling)
E. van Rheenen (projectontwikkeling).
Projectteam:
Dr. Marinke Steenhuis, drs. Lara Voerman en ir. Johanna
van Doorn.
Lange Haven 9
3111 AC Schiedam
www.steenhuis-onderzoek.nl
www. urbanfabric.nl
© Steenhuis stedenbouw/landschap | Urban Fabric,
oktober 2009.