Interview Leo Bormans

Focus
Geluksambassadeur Leo Bormans
“Iets betekenen voor elkaar
is deel van je geluk”
Op 20 maart vieren we de Internationale Dag van het Geluk. Het geheim van
geluk? Onderzoeker en auteur Leo Bormans vroeg het aan honderd experts uit
vijftig landen. Opnieuw, want meer dan tien jaar geleden deed hij dat ook al
voor zijn boek ‘Geluk. The World Book of Happiness’. Nu is er een nieuw boek,
want ons idee over geluk evolueert. “We zien in dat we niet gelukkig kunnen zijn
in een ongelukkige wereld”, zegt de auteur. Een warme buurt is één, maar voor
duurzaam geluk moet je naar de hele planeet kijken. Hij bedacht er zelfs een
nieuw woord voor: ‘happinus’. “Als de samenleving niet gelukkig is, kunnen wij
ook niet gelukkig zijn.”
Tekst: Bart Claes
Het is zijn levenswerk om ons allemaal gelukkiger te
maken. Zijn boek ‘The World Book of Happiness’ werd
een wereldwijde bestseller, al zat voormalig Europees voorzitter
Herman Van Rompuy daar ook wel voor iets tussen: die deed het
boek in 2010 cadeau aan enkele wereldleiders. Er volgden veel
meer boeken en onderzoek, en Leo Bormans reist nog steeds
naarstig de wereld rond als ware geluksambassadeur. In zijn
nieuwste boek ‘The New World Book of Happiness’ delen opnieuw
wetenschappers uit heel de wereld hun visie op geluk, en vooral
op hoe je het kan vinden.
6
Raak: Maar eerst: waarom geeft iemand een job als hoofdredacteur
van het tijdschrift Klasse op om geluksambassadeur
te worden?
Leo Bormans: “Driven by an overwhelming belief I have something
valuable to tell. Ik geloof echt dat we gelukkiger kunnen leven, in
positivisme, in hoop. Het is sterker dan mezelf. Mijn familie en
vrienden kunnen bevestigen dat ik een voorspelbare mens ben,
ik ben altijd over geluk aan het zeuren (lacht). Vandaag staan de
winkels misschien wel vol boeken over hoe je het ware geluk kan
vinden, maar in 2010 was dat nog niet zo. Psychologie heeft zich
altijd beziggehouden met wat mensen ziek maakt, niet met wat
mensen gelukkig maakt. Positieve psychologie is een zeer recente
wetenschap. De eerste publicaties dateren nog maar van 1998.
Ik wilde de wetenschappelijke kennis die er bestaat toegankelijk
maken en delen, niet over geluk spreken als goeroe die het licht
heeft gezien en vanuit z’n persoonlijke ervaring vertelt.”

‘Spreid je sociaal kapitaal. Hoe meer vrienden
die niet op jou lijken, hoe duurzamer je geluk’
Groepsgevoel
Raak: Waarom een nieuw geluksboek? Is er dan zoveel
veranderd sinds 2010?
Leo Bormans: “Hoe we naar geluk kijken, evolueert. Eigenlijk zijn
we pas na de Tweede Wereldoorlog gaan nadenken over geluk.
Ik denk niet dat mijn ouders al over het woord geluk hadden
gehoord. Mijn Afghaanse vriend heeft er zelfs geen woord voor in
zijn taal. Na de oorlogsjaren zijn we geluk gaan zoeken in dingen,
in consumptie. Mensen kochten en kochten. De mode deed ons
anders naar kleding kijken. Wat uit de mode is, werd opeens niet
meer gedragen. Die doorgeslagen consumptiemaatschappij
heeft ervoor gezorgd dat een op drie mensen zich vandaag niet
goed in z’n vel voelt. Het gaat dan niet over een dipje, maar over
angstaanvallen, zorgen, verdriet, depressie. Dat kan je toch geen
geslaagde samenleving noemen? Rond de eeuwwisseling is er
verandering gekomen. We zagen in dat geluk een groepsgevoel
is. We gingen dingen voor elkaar doen, er kwamen teamdagen
onder de collega’s, buurtfeesten en solidariteitscampagnes. Maar
dat ‘wijgevoel’ kwam met een keerzijde: het werd ‘wij’ tegen ‘zij’.
Ons land is beter, onze kleur, onze straat, onze partij. Het meest
verkochte bordje in Vlaanderen werd ‘hier waak ik’ in plaats van
‘welkom’.”
Raak: En nu?
Leo Bormans: “Vandaag dient een nieuwe fase zich aan, de focus
verschoof van ‘wij’ naar ‘ons’. Meer mensen zien in dat er zoiets
bestaat als een samenleving waar we allemaal deel van uitmaken
en verantwoordelijk voor zijn. Als die samenleving niet gelukkig
is, kunnen wij ook niet gelukkig zijn. You cannot be happy in an
unhappy world, is het cruciale zinnetje in het nieuwe boek. Vandaag
zijn er nog steeds mensen waar de ‘ik’ primeert, die denken dat
ze gelukkig zullen zijn met een Tesla met een gepersonaliseerde
nummerplaat voor de deur. Maar daar word je echt niet gelukkig
van, dat leert elk onderzoek naar geluk. Er zijn mensen waar de
‘wij’ belangrijker is, die zich inzetten in de jeugdbeweging, vrijwilligerswerk
doen, zich engageren in verenigingen als kwb. En
dan heb je mensen die nadenken hoe we de hele wereld kunnen
verbeteren, die beseffen dat die vlinder in het regenwoud en die
oorlog veraf invloed hebben op het geluk van iedereen.”
Raak: Je verzamelde de kennis en inzichten van honderd
experts uit de hele wereld. Wat zeggen zij dat we moeten doen
om gelukkig te leven?
Leo Bormans: “Voor alle duidelijkheid: je moet niks. Want wat
voor de ene mens werkt, werkt niet voor de andere. Elke wetenschapper
gaf zijn of haar zes tips, en wat blijkt: geen enkele tip
is dezelfde. Je vindt veel dingen en wetenschappelijke inzichten
waarmee je aan de slag kan, maar je moet niets. Wat wel duidelijk
is, is dat de samenleving ons dingen opdringt die we zogezegd
moeten doen maar die ons niet gelukkiger maken. Het gaat dan
om korte pleziertjes, om dingen bezitten en geld.
Er woont een jongen in mijn straat die me kwam vertellen dat
hij een uniek aanbod kreeg om een speciale schoen van een
sportmerk te kopen voor 2.400 euro. Er waren maar duizend paar
schoenen van gemaakt en hij was uitverkoren. Hij kan ermee
shinen, zei hij. We worden gek gemaakt door influencers en overgeleverd
aan impulsgedrag. Maar je zal altijd iemand vinden
die meer zit te shinen dan jij. Dus zolang je jezelf voortdurend
vergelijkt met anderen, zal je zeer ongelukkig worden. We moeten
leren tevreden zijn met wat er wel is, op een actieve manier.”
Bondgenoten
Raak: Welke tips zijn jou bijgebleven?
Leo Bormans: “Het inzicht dat ons wordt opgedrongen dat geld
gelukkig zou maken. Er zijn mensen die hun hele leven opofferen
voor steeds meer geld, om dingen te kopen die ze niet nodig
hebben. Natuurlijk is het leven moeilijker als je geen geld hebt,
maar zodra aan de basisvoorwaarden is voldaan, maakt de hoeveelheid
niet uit. Ik ken heel rijke mensen die heel ongelukkig
zijn. Dan hebben ze een jacht in Nice maar krijgen ze ‘maar’ een
B-aanlegplaats toegewezen in plaats van een A-aanlegplaats. Dat
is in hun ogen een groot probleem.
Ik heb ingezien dat ons sociaal kapitaal veel belangrijker is. Je
bankier zal je zeggen dat je geld moet spreiden. Welnu, dat moet
je ook met je sociale kapitaal doen. Hoe meer vrienden die niet
op jou lijken, hoe duurzamer je geluk. Vrienden met een ander
geslacht, andere kleur, andere leeftijd, andere religie. Want dan
zie je mensen als bondgenoten, niet als soortgenoten waar
7

je jezelf heel de tijd mee vergelijkt. Dat doet kwb ook, mensen
samenbrengen voor wie dat misschien niet altijd evident is. Hoe
diverser, hoe gelukkiger.”
Raak: De experts in het boek komen van overal, ook uit landen
waar geluk soms ver te zoeken is. Er heerst een ‘gelukskloof’
tussen de verschillende landen. Hoe komt dat?
Leo Bormans: “Men heeft ons lang wijsgemaakt dat we op een
wit strand onder een palmboom moeten liggen om gelukkig te
zijn. Maar dat willen we niet ons hele leven, toch? Een week of
drie volstaat. Mensen worden gelukkig van een engagement,
van dingen doen, niet van in een hangmat te liggen. De gelukkigste
landen in de wereld zijn Finland, Denemarken, IJsland en
Noorwegen.. Daar staan niet veel palmbomen. Het zijn verzorgingsstaten
die volop inzetten op het welzijn van hun bevolking.
Vertrouwen in elkaar en de instellingen, en gelijke kansen: dat zijn
de sleutelbegrippen van een gelukkig land.
Finland was een eeuw geleden nog een hel op aarde, met grote
kindersterfte, armoede, een Russische overheersing. Vandaag is
Experts over geluk
Het zijn er zeshonderd, de concrete tips van experts in het
boek ‘The New World Book of Happiness’. Hieronder vind je
alvast een voorproefje.
a Accepteer dat het leven zowel negatieve als positieve
ervaringen kent. (Chiara Ruini, Italië)
a Als iemand je beledigt of behandelt op een manier die
je niet verdient, vat het dan niet persoonlijk op. Reageer
vriendelijk en probeer de gevoelens te begrijpen waar dit
gedrag door wordt ingegeven. (Charlie Azzopardo, Malta)
a Vergeet niet te lachen. Heb oog voor de humor in het
dagelijkse leven. (Carol D. Ryff, Verenigde Staten)
a Vergeet je wortels en de verbondenheid niet. (Birger
Poppel, IJsland)
a Luister naar de mening van anderen, ook van degenen met
wie je het niet eens bent. (Arthur Griles, Nieuw-Zeeland)
a Maak dagelijks contact met de natuur. (Karma Ura,
Bhutan)
a Neem je verstand wat minder serieus. Voor praktische
zaken is het goud waard, voor onze innerlijke wereld is
het hulpeloos. (Ernst Bohlmeijer, Nederland)
a Moedig jongeren aan vast te houden aan hun dromen.
(Valerie Møller, Zuid-Afrika)
a Bouw aan je sociale netwerk. Contact met mensen die
je het gevoel geven verbonden te zijn, verhoogt je geluk.
(Stephanie Hess, Duitsland)
a Vertraag. Maak meer tijd vrij voor ontspanning, voor iets
en iemand waar je echt van houdt. (Shuyang Da, China)
Finland een van de gelukkigste landen ter wereld. Een Zwitsers
onderzoek ontrafelde het geheim: verplicht onderwijs voor
iedereen. Finland heeft fors geïnvesteerd in onderwijs. Zodra je
meisjes naar school stuurt, gaat je samenleving erop vooruit. Dan
krijg je een verzorgingsstaat, weg van het alfagedrag van jongens.
Het minst gelukkige land ter wereld? Afghanistan, waar meisjes
niet naar school mogen.”
Pinguïnmomenten
Raak: Algemeen welzijn is één ding, geluk is meer dan dat. Je
hebt het zelf over ‘pinguïnmomenten’. Leg eens uit.
Leo Bormans: “Pinguïnmomenten zijn micromomenten van
positivisme. Ik mocht mijn kleinzoon eens van school halen toen
hij drie jaar was. In Antwerpen, waar ik zelf niet woon. Ik stond
er aan de schoolpoort tussen ouders en grootouders, te wachten
op een hele hoop kleutertjes. Ik vroeg me af hoe pinguïns dat
doen, elkaar vinden op die ijsschots waar ze met duizenden op
elkaar gepakt staan. Ik moest mijn pinguïn vinden. Toen ik hem
zag tussen al die kinderen, en hij mij, was er die ene seconde van
intens geluk en onvoorwaardelijk vertrouwen. Dat micromoment
was voor mij het gelukkigste moment van dat jaar.
Ik hou een dagboek bij waar ik elke dag drie positieve dingen
in schrijf. Het werkt proactief. Als je weet dat je ’s avonds drie
positieve dingen moet noteren, ga je daarnaar op zoek. Als je
tegenover elk negatief ding drie positieve dingen zet, word je een
gelukkiger mens.”
Raak: Heb je uit je onderzoek zelf die ene definitie van geluk
kunnen puren?
Leo Bormans: “Er bestaan veel definities van geluk. De beste
definitie? Die ziet drie niveaus van geluk. Het eerste niveau: a
pleasant life. Een aangenaam, plezant leven. Het tweede niveau:
an engaged life. Dingen waarvoor je je engageert, die je doet. Het
derde niveau: a meaningful life. Iets betekenen voor anderen. De
definitie van The London School of Economics vat dat allemaal
perfect samen: happiness is feeling good while doing good.”
a www.theworldbookofhappiness.com
‘The New World Book of Happiness’ werd uitgegeven
bij Lannoo, kost 30 euro en is te koop in de boekhandel en
online.
Raak mag drie exemplaren weggeven. Mail
voor 1 maart je naam, adres en lidnummer naar
wedstrijden@kwb.be (zet 'Geluk' in het onderwerp) en win!
8