Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
NUMMER <strong>47</strong> • ZOMER 20<strong>24</strong> | WWW.NEWFINANCIALFORUM.NL | WWW.MAATSCHAPWIJ.NU<br />
new<br />
FINANCIAL<br />
MAGAZINE<br />
EVA ROVERS<br />
NIEUWE DEMOCRATIE<br />
SAMEN WERKEN AAN EEN NIEUWE ECONOMIE<br />
WILLEM FERWERDA<br />
LANDSCHAP VAN DE TOEKOMST<br />
ALAN MCSMITH<br />
KUN JE DE MAAN HOREN?<br />
KEES KLOMP<br />
EEN BETERE WERELD<br />
BEGINT IN JEZELF<br />
BABETTE PORCELIJN<br />
OP WEG NAAR EEN HAPPY 2050<br />
SUZANNE VAN STRAATEN<br />
WAAR GROEN ECHT GROEN IS<br />
LAURA DE GRAVE<br />
COOK IT FORWARD<br />
THEMA<br />
Verliefd op<br />
de toekomst<br />
ANSELM GRÜN<br />
INNERLIJKE VREDE<br />
JONATHAN KARPATHIOS • GIJSBERT KOREN • PAUL LIEKENS • NADINE MAARHUIS • AMBA ZEGGEN
New Financial Forum<br />
Samen werken aan<br />
een nieuwe economie<br />
Missie<br />
De stichting New Financial Forum staat voor een nieuwe economie,<br />
dienstbaar aan de samenleving. Vanuit de kernwaarden: duurzaam,<br />
sociaal, inclusief en verantwoord.<br />
Visie<br />
De financiële sector is de bloedsomloop van de economie. Nu de oude<br />
economie niet langer de samenleving gezond houdt, dient de financiële<br />
sector een aanjagende rol te vervullen richting een nieuwe economie.<br />
Ambitie<br />
De stichting New Financial Forum bundelt krachten, ideeën, inspiratie<br />
en best practices van zowel financieel dienstverleners als innovatieve<br />
ondernemers en bedrijven om gezamenlijk die nieuwe economie<br />
versneld tot stand te brengen.<br />
Dit doen we met drie pijlers:<br />
• New Financial Inspiration biedt inspirerende praktijkvoorbeelden,<br />
visies en ontwikkelingen uit de nieuwe economie door middel<br />
van magazines, nieuwsbrieven, events, storytelling, films en<br />
dialoogsessies.<br />
• New Financial Activators is een netwerk dat vanuit haar sterke wortels<br />
in de financiële wereld haar expertise wil inzetten om ondernemers<br />
te helpen (verdere) stappen te zetten in de nieuwe economie.<br />
• New Financial Academy biedt opleidingen, trainingen en coaching die<br />
zelfontwikkeling en nieuw leiderschap stimuleren vanuit hart, hoofd<br />
en handen.<br />
De stichting New Financial<br />
Forum is opgericht in 2014<br />
op initiatief van Willem<br />
Vreeswijk.<br />
De Raad van Toezicht bestaat<br />
sinds 1 januari 2023 uit<br />
voorzitter Mark Boskamp<br />
(Dukers & Baelemans),<br />
secretaris Dick-Jan Abbringh<br />
(Purpose) en Carola<br />
Wijkamp-Hermsen (ARAG).<br />
Allianz, Alpina Group, ARAG,<br />
a.s.r., Dazure, De Goudse,<br />
Nationale Waarborg, Turien<br />
& Co., Univé, de Vereende en<br />
Welten Groep zijn partners<br />
van de stichting. Dankzij<br />
hun support komt de missie<br />
van de stichting een stuk<br />
dichterbij: een nieuwe<br />
economie, dienstbaar aan de<br />
samenleving.<br />
Werk mee aan een nieuwe economie en meld je aan<br />
www.newfinancialforum.nl
VERLIEFD OP DE VOORWOORD<br />
TOEKOMST<br />
Winst in alle opzichten<br />
“SAMEN<br />
SCHRIJVEN AAN<br />
HET NIEUWE<br />
VERHAAL”<br />
Hoe worden we weer verliefd op de toekomst? Dat is<br />
de hamvraag in deze onzekere en duistere tijden. Het<br />
begint met een verlangen naar iets moois. En vervolgens<br />
ga je gewoon van start. Je hoeft de verantwoordelijkheid<br />
van de hele wereld niet op je schouders te<br />
nemen, maar ga gewoon doen wat je wél kunt doen.<br />
En dat is verrassend veel.<br />
We weten dat de biodiversiteit achteruit holt, hoe groot<br />
het effect van de klimaatverandering is op al het leven op aarde,<br />
de kloof tussen arm en rijk alleen maar groter wordt. We<br />
weten hoe onrechtvaardig het huidige geldsysteem is en hoe<br />
fnuikend de huidige landbouwsystemen zijn voor natuur dier<br />
en mens en hoe boeren bekneld zijn geraakt tussen de machtige<br />
pleitbezorgers van de intensieve landbouw, vaak multinationals<br />
met omzetten van minimaal 10 miljard euro per jaar.<br />
De vraag is vervolgens: wat doen we met al die kennis?<br />
Je kunt er alleen iets mee als je je ermee weet te verbinden.<br />
Verbinding met je zelf, verbinding met anderen en verbinding<br />
met de natuur. Als je beseft dat wij allemaal natuur<br />
zijn en dat iedereen onderdeel is van het<br />
grotere geheel, kijk je anders naar de wereld en<br />
weet je dat je in actie moet komen om het wonder<br />
dat leven is te koesteren. Zonder natuur<br />
geen wij en zonder wij geen jou.<br />
Een nieuw perspectief helpt daarbij. Het<br />
verhaal van het achtuurjournaal is niet het<br />
enige verhaal. Alleen al in Nederland zijn vele<br />
mensen iedere dag keihard bezig met het vertellen<br />
van een ander verhaal, ontstaan vanuit<br />
een diep respect voor al het leven op aarde. Verhalen<br />
over nieuwe landbouw, democratische systemen, andere<br />
ruilmiddelen, nieuwe bedrijfsstructuren, nieuwe vormen<br />
van educatie en een andere kijk op zorg en ouderdom. Succesvolle<br />
verhalen uit de dagelijkse praktijk.<br />
Deze uitgave wil dat nieuwe verhaal zichtbaar en voelbaar<br />
maken zodat ze omarmd kunnen worden. Alleen als we<br />
de krachten bundelen en samen inhoud geven aan de nieuwe<br />
verhalen, creëren we een wereld die we onszelf en onze kinderen<br />
gunnen.<br />
Vele mensen laten in deze uitgave zien hoe we weer verliefd<br />
op de toekomst kunnen worden. Met liefdevolle bijdragen van<br />
onder meer Willem Ferwerda, Kees Klomp, Eva Rovers, Anselm<br />
Grün, Nadine Maarhuis, Alan McSmith, Lars Veraart, Babette<br />
Porcelijn, Jonathan Karpathios, Susanne van Straaten,<br />
Gijsbert Koren, Heidi Leenaarts, Jack Cox en vele anderen.<br />
Begin dit jaar kreeg de stichting New Financial Forum het<br />
platform MaatschapWij erbij, een platform voor een socialer,<br />
duurzamer en gezonder Nederland. Een platform met een<br />
enorm bereik en vol met verhalen, podcasts en<br />
videoportretten van pioniers die anders denken<br />
én doen.<br />
Door de krachten van de stichting MaatschapWij<br />
en de stichting New Financial Forum<br />
te bundelen, kunnen we nog duidelijker laten<br />
zien dat er door talloze mensen met vereende<br />
krachten een nieuw verhaal wordt geschreven.<br />
Het kan wel én het gebeurt al! Doe je mee? n<br />
WILLEM VREESWIJK<br />
willem@willemvreeswijk.com<br />
ZOMER 20<strong>24</strong> <strong>NFM</strong> | 3
COLOFON<br />
NEW FINANCIAL MAGAZINE HÉT PLATFORM<br />
VOOR DE NIEUWE ECONOMIE<br />
Een initiatief van Willem Vreeswijk<br />
Nummer <strong>47</strong> van het New Financial Magazine<br />
verschijnt in een oplage van 1500 exemplaren.<br />
UITGEVER/HOOFDREDACTEUR<br />
Willem Vreeswijk 06 10630149,<br />
willem@newfinancialforum.nl<br />
EINDREDACTEUR<br />
Bibi Smissaert, bibi@bluebottle.nu<br />
UITGAVE VAN<br />
Stichting New Financial Forum en Stichting<br />
MaatschapWij, Wapendragervlinder 29,<br />
3544 DL Utrecht<br />
EVA ROVERS<br />
NIEUWE DEMOCRATIE<br />
6 16<br />
WILLEM FERWERDA<br />
LAND VAN DE TOEKOMST<br />
BASISIONTWERP EN VORMGEVING<br />
Peter Beemsterboer, www.beemsfoto.nl<br />
ABONNEMENTEN<br />
Een jaarabonnement (vier nummers) op het<br />
New Financial Magazine kost € 44,95, excl btw.<br />
Bedrijfsabonnementen op aanvraag:<br />
willem@willemvreeswijk.com.<br />
REPRODUCTIE<br />
Overname van artikelen, tekeningen, foto’s e.d.<br />
is slechts mogelijk na schriftelijke toestemming<br />
van de Stichting New Financial Forum<br />
REALISATIE<br />
Edicola Publishing bv<br />
Postbus 2013, 7420 AA Deventer<br />
info@edicola.nl / www.edicola.nl<br />
29 34<br />
ALAN MCSMITH<br />
KEES KLOMP EEN BETERE<br />
KUN JE DE MAAN HOREN?<br />
WERELD BEGINT IN JEZELF<br />
COÖRDINATIE<br />
Jolanda Leemhuis<br />
DRUKWERK<br />
Veldhuis Media, Meppel<br />
48 52<br />
SUZANNE VAN STRAATEN<br />
LAURA DE GRAVE<br />
WAAR GROEN ECHT GROEN IS COOK IT FORWARD<br />
4 | <strong>NFM</strong> ZOMER 20<strong>24</strong>
INHOUD<br />
THEMA VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
22<br />
LARS VERAART<br />
LANDBOUW OP DE SCHOP<br />
40<br />
BABETTE PORCELIJN<br />
HAPPY 2050!<br />
INTERVIEW<br />
6 Doorbreek met burgerberaden de maatschappelijke<br />
impasse | Eva Rovers<br />
16 Samen zin vinden in het landschap van de<br />
toekomst | Willem Ferwerda<br />
34 Een betere wereld begint in jezelf | Kees Klomp<br />
56 Innerlijke vrede voor iedereen | Anselm Grün<br />
70 Kook alsof het voor geliefden is | Xander Meijer en<br />
Jonathan Karpathios<br />
82 Als iets is, is het perfect | Paul Liekens<br />
PERSPECTIEF<br />
20 Wortelen | Nadine Maarhuis<br />
22 De landbouw op de schop | Lars Veraart<br />
26 Circulair denken en doen | Heidi Leenaarts<br />
40 Samen op weg naar een happy 2050 | Babette Porcelijn<br />
44 Laat je bedrijf aan je missie na | Gijsbert Koren<br />
48 Waar groen echt groen is | Suzanne van Straaten<br />
52 Cook it forward | Laura de Grave<br />
74 Wie dromen realiseert, wordt gezien | Maria Mazarakis<br />
78 Op Eigen Kompas | Ron van Es<br />
ESSAY<br />
12 Bij ons in Beusichem | Femke de Jong-Struiksma<br />
29 Kun je de maan horen? | Alan McSmith<br />
64 De macht van superstar bedrijven | Amba Zeggen<br />
87 Tot ruimte wordt hier de tijd | Kees van der Stel<br />
COLUMN<br />
62 Een kunstmatig intelligente economie | Jack Cox<br />
56<br />
ANSELM GRÜN<br />
INNERLIJKE VREDE<br />
BOEKEN VAN BETEKENIS<br />
92 Voor ieder wat waars | Rob Wijnberg<br />
94 Teamkracht met ProSocial | Matthijs Steeneveld<br />
96 En nu dan | Ariane Roos<br />
ZOMER 20<strong>24</strong> <strong>NFM</strong> | 5
VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
EVA ROVERS:<br />
“BEHOEFTE AAN MEER<br />
AMBITIEUZE POLITICI.”<br />
6 | <strong>NFM</strong> ZOMER 20<strong>24</strong><br />
BEELD FRANK RUITER
VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
In een tijd van polarisatie, groeiend wantrouwen en toenemende onzekerheden<br />
lijken antwoorden op enorme uitdagende en complexe<br />
onderwerpen als klimaatverandering, kunstmatige intelligentie, migratie<br />
of toenemende druk op de zorg vaak verder weg dan ooit, terwijl<br />
we geen tijd te verliezen hebben om echt in actie te komen. Volgens<br />
Eva Rovers doorbreken burgerberaden deze vicieuze cirkel.<br />
“Geef burgers het vertrouwen. Zij zijn in staat met elkaar complexe<br />
vraagstukken op te lossen, mits aan een aantal belangrijke spelregels<br />
is voldaan. In Nederland vinden momenteel regionaal zo’n dertig burgerberaden<br />
plaats en zijn er ook dertig in voorbereiding. En het Nationaal<br />
Burgerberaad over klimaat gaat hopelijk nog dit jaar van start.”<br />
Doorbreek met<br />
burgerberaden de<br />
politieke impasses<br />
TEKST WILLEM VREESWIJK<br />
en biodiversiteitsverlies<br />
stellen<br />
Nederland voor ongeken-<br />
problemen en pijnlijke<br />
beslissingen. Burgerberaden<br />
maken het makke-<br />
“Klimaatverandering<br />
lijker om die moeilijke beslissingen te<br />
nemen”, zo schrijft Eva Rovers (45) in<br />
haar boek Nu is het aan ons; oproep tot<br />
echte democratie uit 2022. “Ze wijzen de<br />
weg naar toereikend klimaat- en milieubeleid<br />
door de kennis en ervaring in<br />
de samenleving aan te boren. Sterker,<br />
burgerberaden kunnen leiden tot snellere<br />
besluitvorming, beter beleid voor<br />
de lange termijn, meer democratisch<br />
zelfvertrouwen van inwoners, en meer<br />
wederzijds vertrouwen tussen politiek<br />
en bevolking. Bovendien kunnen ze<br />
helpen om polarisatie en desinformatie<br />
tegen te gaan.”<br />
Haar boek heeft enorm bijgedragen<br />
aan de populariteit van het burgerberaad.<br />
Toch benadrukt Eva dat ze zeker<br />
niet de enige is geweest die het burgerberaad<br />
in Nederland op de kaart heeft<br />
gezet. “Ik werk hieraan met de ontzettend<br />
gedreven mensen van Bureau Burgerberaad.<br />
Ook hebben organisaties als<br />
G1000, en mensen als voormalige Denker<br />
des Vaderlands Daan Roovers of<br />
burgemeester Koos Janssen van Zeist<br />
hier een grote rol in gespeeld. En natuurlijk<br />
David Van Reybrouck met zijn<br />
boek Tegen Verkiezingen.<br />
Het moment waarop het boek verscheen,<br />
vlak na de gemeenteraadsverkiezingen,<br />
was ideaal: veel gemeenten<br />
waren toen bezig hun coalitieakkoord<br />
te schrijven. Bovendien bleken<br />
ministers Rob Jette en Hanke Bruins<br />
Slot enthousiast over een burgerberaad<br />
over klimaat. Zij zeiden niet: dat<br />
gaan we even top-down vanuit het kabinet<br />
regelen, maar wilden nadrukkelijk<br />
de Tweede Kamer erbij betrekken<br />
– om de teleurstelling te voorkomen<br />
die na het grote Franse klimaatburger-<br />
ZOMER 20<strong>24</strong> <strong>NFM</strong> | 7
VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
beraad ontstond. De oplossingen waarmee<br />
het Franse burgerberaad kwam,<br />
waren indrukwekkend en zouden zelfs<br />
nog voor de gestelde deadline van 2030<br />
tot de gewenste uitstootvermindering<br />
leiden, maar 90 procent van de aanbevelingen<br />
werd niet overgenomen. President<br />
Macron had weliswaar beloofd<br />
om alle aanbevelingen ongefilterd over<br />
te nemen, maar had verzuimd de Franse<br />
Senaat erbij te betrekken. Een duidelijk<br />
mandaat vanuit het parlement<br />
ontbrak. Van de 146 aanbevelingen<br />
werden er uiteindelijk slechts vijftien<br />
maatregelen overgenomen. Dit slappe<br />
aftreksel leidde juist tot verdere afbrokkeling<br />
van het vertrouwen in de<br />
politiek. Jette en Bruins Slot trokken<br />
hier lessen uit en vroegen daarom de<br />
Tweede Kamer of deze zich ook achter<br />
een burgerberaad kon scharen. De<br />
Kamer deed vervolgens uitgebreid onderzoek<br />
met als resultaat dat ze in juni<br />
2023 besloot een Burgerberaad over<br />
klimaat te omarmen. Tien dagen later<br />
viel het Kabinet.”<br />
Dit zorgde uiteraard voor onrust.<br />
Wat betekende de val van het Kabinet<br />
hiervoor? “Het was even spannend,<br />
maar uiteindelijk werd duidelijk dat het<br />
besluit gewoon stond. Er zit natuurlijk<br />
wel een nieuwe Kamer en het is belangrijk<br />
dat zij het ook steunen; gelukkig<br />
heeft onlangs nog een debat plaatsgevonden<br />
waar geen bezwaar bleek, dus<br />
de voorbereidingen lijken nu dus echt<br />
van start te kunnen.”<br />
Workshop Democratische Fitness, Bureau Burgerberaad.<br />
“IK HEB ALTIJD DE<br />
GESCHIEDENIS BESTUDEERD<br />
TOT IK IN 2016 INZAG DAT<br />
ONZE TOEKOMST OP<br />
HET SPEL STAAT”<br />
BEELD VERA KUIP<br />
VOORLEVEN<br />
Eva’s passie voor een rechtvaardige samenleving<br />
voor mens én dier is niet uit<br />
de lucht komen vallen. “Mijn vader was<br />
beeldend kunstenaar, mijn moeder verpleegkundige.<br />
Van huis uit heb ik verbeeldingskracht<br />
en aandacht voor de<br />
kwetsbaarheid van het leven meegekregen.<br />
Ook kreeg ik mee dat het een<br />
enorm voorrecht is om in Nederland te<br />
zijn geboren, maar ook het besef wat<br />
een rijk land als Nederland de rest van<br />
de wereld aandoet.<br />
Eva ging cultuurgeschiedenis studeren<br />
en schreef een aantal biografieën.<br />
Bijzonder indrukwekkend vond ze<br />
het leven van Helene Kröller-Müller.<br />
“Fascinerend om niet met hedendaagse<br />
ogen naar de geschiedenis te kijken,<br />
maar door de ogen van iemand die de<br />
geschiedenis daadwerkelijk meemaakte.<br />
Zij was rond 1900 een van de rijkste<br />
vrouwen van Nederland, werkte tijdens<br />
de Eerste Wereldoorlog als verpleegster<br />
in een veldhospitaal en had als missie<br />
om een museum ‘voor de eeuwigheid’<br />
te bouwen, om aan toekomstige generatie<br />
een kunstcollectie na te laten die<br />
iets zei over haar tijd. Kröller-Müller<br />
keek dus eigenlijk met de ogen van de<br />
toekomst naar haar heden. Mede daardoor<br />
ben ik gaan beseffen dat je niet<br />
alleen de geschiedenis kunt ervaren,<br />
maar ook de toekomst.”<br />
Voor Eva was 2016 een kanteljaar<br />
met het voortdurend breken van klimaatrecords,<br />
de Brexit en de winst van<br />
Donald Trump bij de Amerikaanse verkiezingen.<br />
“Tot dan toe bestudeerde ik<br />
de geschiedenis, maar toen besefte ik<br />
dat de toekomst veel meer aandacht<br />
nodig had. Ik vroeg me af wat een eenvoudige<br />
cultuurhistorica die graag in<br />
archieven snuffelt, kon bijdragen aan<br />
een betere toekomst. Onderzoek doen<br />
en schrijven, was mijn antwoord.”<br />
COLLECTIEF<br />
“In eerste instantie onderzocht ik wat<br />
een individu kan doen om het tij te keren.<br />
Maar ik besefte dat die individuele<br />
aanpak toch het plakken van pleisters<br />
is op een systeem dat aan alle kanten<br />
piept en kraakt. Echte verandering is<br />
pas mogelijk als we collectief in beweging<br />
komen.”<br />
Het kwartje viel toen ze las over<br />
een burgerberaad in Ierland over abortuswetgeving.<br />
De Ierse premier besloot<br />
het totaal anders aan te pakken. Na<br />
een zorgvuldig georganiseerd burgerberaad,<br />
waarbij de hele bevolking actief<br />
8 | <strong>NFM</strong> ZOMER 20<strong>24</strong>
VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
Inwonerraad Energie, januari 2023.<br />
GOUDEN REGELS VOOR EEN BURGERBERAAD MET IMPACT<br />
1. Stel een open, heldere, niet-sturende vraag.<br />
2. Zorg vooraf voor een duidelijk mandaat en plan voor politieke opvolging.<br />
3. Stel voldoende tijd en middelen beschikbaar voor voorbereiding en uitvoering<br />
(deelnemers komen minimaal 40 uur samen).<br />
4. Waarborg een transparant en onafhankelijk proces: ontwerp, uitvoering en<br />
informatievoorziening zijn in handen van een onafhankelijke non-profit<br />
organisatie.<br />
5. Waarborg diversiteit zowel bij de organisatie als de deelnemers. Pas gewogen<br />
loting toe om een dwarsdoorsnede van de samenleving aan tafel te krijgen.<br />
6. Garandeer dat deelnemers zeggenschap hebben over het proces en zij ongeacht<br />
opleidingsniveau kunnen leren over het onderwerp (inclusieve kennisuitwisseling<br />
via verschillende werkvormen).<br />
7. Faciliteer dialoog in plaats van debat (en dus onafhankelijke, professionele<br />
gesprekbegeleiding).<br />
8. Neem barrières voor deelname weg (biedt een dagvergoeding, kinderopvang,<br />
taalbuddy’s aan).<br />
9. Ontwikkel een publiekscampagne die de samenleving betrekt bij het burgerberaad.<br />
10. Monitor de uitkomsten, evalueer en herhaal. Want één burgerberaad maakt<br />
nog geen nieuwe democratie.<br />
betrokken werd, stemde in 2018 in een<br />
referendum 66 procent van de Ieren<br />
voor legalisering van abortus, zoals het<br />
burgerberaad had voorgesteld. Na bijna<br />
veertig jaar politieke impasse kwamen<br />
99 burgers binnen een half jaar met een<br />
weloverwogen oplossing, vrij van partijpolitieke<br />
overwegingen en jarenlange<br />
lobby. Als het daar is gelukt, over zo’n<br />
omstreden onderwerp, dan is er veel<br />
meer mogelijk.”<br />
Nadat Eva een artikel had gepubliceerd<br />
over het Franse burgerberaad, namen<br />
verschillende mensen contact met<br />
haar op. “We gingen brainstormen hoe<br />
we het burgerberaad op de Nederlandse<br />
politieke agenda konden zetten. Dat<br />
was het begin van Bureau Burgerberaad.<br />
We spraken onder meer met wethouders,<br />
burgemeesters, politici en waren<br />
verheugd dat Agnes Mulder in 2020<br />
een motie indiende over de mogelijkheden<br />
van burgerpanels, een motie die<br />
werd aangenomen. In artikelen en opiniestukken<br />
gaven we keer op keer uitleg<br />
over de kracht van burgerberaden.<br />
Zo schreef ik met Jelmer Mommers een<br />
uitgebreide explainer op de Correspondent.<br />
Mede naar aanleiding hiervan ben<br />
ik gevraagd een boek te schrijven, passend<br />
in De Correspondent-serie ‘Vonkjes’,<br />
nieuwe ideeën voor deze tijd. Dit<br />
boek kreeg veel aandacht en zette het<br />
onderwerp op de kaart.”<br />
KEERZIJDE<br />
Doel van Eva is altijd geweest een bijdrage<br />
leveren aan de totstandkoming<br />
BEELD EXPERTTEAM ENERGIESYSTEEM 2050<br />
van een Nationaal Burgerberaad over<br />
klimaat. “Helaas is dat een enorm gepolariseerd<br />
en gepolitiseerd onderwerp<br />
geworden, terwijl natuurwetten<br />
zich echt niets aantrekken van de politiek.<br />
We weten al ruim veertig jaar wat<br />
er aan de hand is en wat er nodig is om<br />
gevaarlijke opwarming van de aarde tegen<br />
te gaan. Begin jaren tachtig stonden<br />
de seinen op groen om in actie te<br />
komen, maar halverwege de jaren tachtig<br />
ging er een andere wind waaien. Het<br />
nieuwe geloof werd marktdenken en<br />
eeuwige groei. Men was blind voor de<br />
lange termijn en het feit dat we onlosmakelijk<br />
verbonden zijn met de planeet<br />
waarop we leven. Inmiddels erkennen<br />
zo’n beetje alle politici wel dat er een gigantisch<br />
probleem is, maar het frame is<br />
nog vooral: het is duur en technisch ingewikkeld<br />
om dit aan te pakken. Alsof<br />
het om een puur technologische transitie<br />
gaat, nee, het is vooral een morele,<br />
emotionele en mentale transitie. ”<br />
Hoogste tijd voor een ander frame.<br />
Een frame dat we als samenleving gezamenlijk<br />
bepalen. “Natuurlijk heb je<br />
altijd een eigen keuze en verantwoordelijkheid<br />
in alles wat je doet, maar de<br />
ZOMER 20<strong>24</strong> <strong>NFM</strong> | 9
VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
overheid dient ervoor te zorgen dat de<br />
duurzame keuze de logische en betaalbare<br />
keuze wordt voor iedereen. Of dat<br />
nu gaat over voedsel, kleding, woningbouw<br />
of transport. Maar hoe komen<br />
we daar? Burgerberaden zijn een uitstekende<br />
manier om als samenleving<br />
de politiek te helpen om daar invulling<br />
aan te geven.”<br />
En dat lijkt te gaan lukken. Wellicht<br />
gaat het burgerberaad klimaat nog dit<br />
jaar van start. Ondertussen is ze aangenaam<br />
verrast hoezeer burgerberaden<br />
inmiddels op gemeentelijk en regionaal<br />
gebied zijn omarmd. “Waren het er drie<br />
jaar geleden hooguit drie, nu zijn het er<br />
inmiddels al dertig en er worden er ook<br />
nog eens dertig voorbereid.”<br />
Toch waarschuwt Eva ook voor een<br />
keerzijde. “Burgerberaden zijn echt wat<br />
anders dan inspraakavonden. Bij inspraakavonden<br />
kan je je zegje doen,<br />
maar vaak is de keuze al gemaakt. Het<br />
is een afvinkoefening voor participatie.<br />
Dat leidt tot boosheid bij inwoners die<br />
zich niet gekend voelen in het besluit.<br />
Een burgerberaad is er nu juist niet voor<br />
bedoeld om het groene licht te krijgen<br />
voor een beleidsplan dat er al ligt. Bij<br />
een burgerberaad staat juist de zeggenschap<br />
van inwoners en het gemeenschappelijke<br />
belang centraal. Inwoners<br />
gaan ook niet in debat met elkaar, maar<br />
in dialoog. Dat levert constructieve,<br />
haalbare en soms heel originele oplossingen<br />
op. Maar dat vraagt wel om vertrouwen<br />
van de politiek, want de uitkomst<br />
is ongewis, het gaat om een open<br />
vraagstelling. “<br />
Een goed voorbeeld? “Een van de<br />
grote uitdagingen in Nederland is de<br />
vergrijzing. Als we niets veranderen,<br />
zou in 2050 één op de drie Nederlanders<br />
in de zorg moeten werken. Den<br />
Bosch organiseerde een burgerberaad<br />
met als vraag: ‘hoe worden we op een<br />
prettige manier oud in Den Bosch?’.<br />
De deelnemers kwamen uit alle lagen<br />
van de bevolking, alle leeftijden waren<br />
vertegenwoordigd, net als verschillende<br />
culturen. De vraagstelling was open<br />
en de Bossche politiek maakte duidelijk<br />
dat zij zich niet met het proces zou be-<br />
EVA ROVERS<br />
Eva Rovers is schrijver en mede-oprichter<br />
van Bureau Burgerberaad,<br />
een onafhankelijke non-profitorganisatie<br />
die adviseert en informeert<br />
over burgerberaden. In haar boek Nu<br />
is het aan ons. Oproep tot echte democratie,<br />
houdt ze een gloedvol betoog<br />
om de politiek niet uitsluitend aan<br />
politici over te laten. De veelkoppige<br />
problemen van de 21e eeuw vragen<br />
namelijk om een veelkoppige aanpak:<br />
burgerberaden zijn daarvoor<br />
ideaal. Het haalt de angel uit de polarisatie, het verstevigt de betrokkenheid en<br />
zeggenschap van burgers rond grote vraagstukken. Burgerberaden zijn onmisbaar<br />
voor een sterke, toekomstbestendige democratie waarin niet de meeste,<br />
maar alle stemmen tellen.<br />
Sinds 2017 schrijft Eva over manieren waarop gewone mensen zorgen voor<br />
buitengewone maatschappelijke veranderingen. Als deskundige op het gebied<br />
van democratische vernieuwing treedt ze regelmatig op in de media, bij congressen<br />
en op festivals als Lowlands en Brainwash. Zij studeerde cultuurgeschiedenis<br />
aan de Universiteit Utrecht en promoveerde aan de Rijksuniversiteit<br />
Groningen.<br />
moeien. Wethouder Pieter Paul Slikker<br />
en de gemeenteraad gaven de burgers<br />
volledig vertrouwen. Wat mij betreft<br />
mogen er in Nederland wel wat meer<br />
van dit soort politici komen, die inwoners<br />
om hulp durven te vragen.”<br />
Maar een sterke, duurzame democratie<br />
ligt niet alleen bij politici: we hebben<br />
als inwoners ook meer democratisch<br />
zelfvertrouwen nodig. We hebben<br />
besluitvorming helemaal uitbesteed<br />
aan de politiek en denken dat we zelf<br />
niet meer kunnen doen dan af en toe<br />
stemmen. Maar wij zijn de democratie.<br />
“EÉN BURGERBERAAD<br />
OVER HET KLIMAAT<br />
MAAKT NOG GEEN<br />
NIEUWE DEMOCRATIE”<br />
Om inwoners dat te laten ervaren, hebben<br />
wij vanuit Bureau Burgerberaad<br />
‘democratische fitness’ naar Nederland<br />
gehaald. Daarin train je verschillende<br />
democratische spieren, zoals actief luisteren<br />
of het constructief oneens zijn. Je<br />
kan dat overal doen: op school, op een<br />
festival, in een organisatie. Het is heel<br />
grappig en leuk om te doen, maar het<br />
heeft ook een serieuze boodschap: jij<br />
hebt een rol te spelen in de democratie.<br />
VOORWAARDEN<br />
In haar boek Nu is het aan ons geeft Eva<br />
tal van voorbeelden van geslaagde en<br />
minder geslaagde burgerberaden. Crux<br />
is namelijk dat een burgerberaad aan<br />
een aantal cruciale voorwaarden moet<br />
voldoen om politieke en maatschappelijke<br />
impact te hebben. Gebeurt dat<br />
niet, dan belanden aanbevelingen vaak<br />
in de ijskast met als gevolg dat het vertrouwen<br />
in de politiek juist nog verder<br />
afbrokkelt. Rovers formuleert in haar<br />
boek en op de site van Bureau Burgerberaad<br />
tien basisprincipes waaraan een<br />
burgerberaad dient te voldoen. n<br />
10 | <strong>NFM</strong> ZOMER 20<strong>24</strong>
VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
– essay –<br />
Wat bestuurders kunnen leren van een dorp dat<br />
zelf de regie pakt om woningnood op te lossen<br />
Bij ons in<br />
Beusichem<br />
Op een dinsdagavond in oktober van 2023 staan mijn man en ik in de rij voor de pittoreske<br />
kerk van Beusichem, een klein, middeleeuws dorp in het hart van de Betuwe. Wij wonen<br />
hier sinds kort. Buiten is het donker, het kerkplein is zacht verlicht, de sfeer is gemoedelijk.<br />
Het voelt alsof het dorp is uitgelopen om een vervroegd kerstconcert te beluisteren,<br />
niet alsof hier vanavond campagne voor een beter woonbeleid wordt gevoerd.<br />
TEKST FEMKE STRUIKSMA-DE JONG<br />
Deze avond wordt georganiseerd door Beusichem<br />
Bouwt, een burgerinitiatief van de Stichting Beusichem<br />
Leeft, een werkgroep van betrokken vrijwilligers<br />
die zich samen inzetten voor het dorp. De bijeenkomst<br />
stond al weken aangekondigd via een spandoek<br />
voor een grote, lege akker aan de rand van het dorp:<br />
‘Gaat de parel van de Betuwe op een VINEX-locatie lijken?’ De<br />
tekst was ingegeven door twee belangrijke ontwikkelingen die<br />
op korte termijn tot nieuwe uitbreidingen zouden leiden.<br />
Eerder was bekend geworden dat de Gemeente Buren,<br />
waar Beusichem onder valt, voor 2030 ca. 1650 woningen wil<br />
bouwen om aan bouwnormen van de rijksoverheid te voldoen.<br />
De gemeente zou de nieuwbouw gelijkmatig verdelen<br />
over de vier grote dorpskernen: Lienden, Buren, Maurik en<br />
Beusichem. Er was, met andere woorden, in eerste instantie<br />
gekozen voor een probleem georiënteerde aanpak: het probleem<br />
van de gemeente, wel te verstaan. Voor Beusichem betekent<br />
dit dat er ongeveer 300 tot 400 woningen bijkomen:<br />
op een dorp dat nu 1.414 woningen telt, is dat heel erg veel.<br />
De aankondiging leidde direct tot commotie, niet alleen<br />
in de betrokken kerndorpen, ook bij inwoners van omringende,<br />
vaak kleinere dorpen, die zich terecht gepasseerd voelden.<br />
Waarom wordt alles (weer) onder de vier grote dorpsclusters<br />
verdeeld? Waarom wordt er niet gekeken naar kleinere<br />
dorpen die vergrijzen en leeglopen, omdat er al jaren niet<br />
meer wordt geïnvesteerd? Was het niet veel logischer om voor<br />
kleinschalige uitbreidingen te kiezen, zodat alle dorpen in de<br />
regio organisch konden groeien en zo leefbaar en vitaal konden<br />
blijven?<br />
De meeste ‘Beusekommers’ zijn niet tegen bouwen. Integendeel:<br />
ook hier is woningnood. Er is een tekort aan seniorenwoningen,<br />
waardoor ouderen niet in hun eigen omgeving<br />
kunnen doorstromen. Jongeren hebben geen zicht op een betaalbare<br />
starterswoning, waardoor ze vaak heel lang bij hun<br />
12 | <strong>NFM</strong> ZOMER 20<strong>24</strong>
VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
Inwoners Beusichem bijeen in de kerk voor een beter woonbeleid.<br />
ouders blijven wonen. Het alternatief, vertrek uit het eigen<br />
dorp of de regio, is weinig aanlokkelijk. Het gras op de woningmarkt<br />
is elders niet veel groener. Voor jongeren die in<br />
het dorp geboren en getogen zijn, of hier al langer wonen,<br />
geldt bovendien dat hun sociale leven vaak nauw verweven<br />
is met het lokale verenigingsleven en met familie, die ook in<br />
het dorp woont.<br />
Dan is het zuur als je moet vertrekken omdat woningen<br />
die beschikbaar komen – gezinswoningen in het hogere<br />
prijssegment – worden opgekocht door ‘mensen van buiten’:<br />
Randstedelingen (zoals ik) die het platteland opzoeken<br />
omdat ze in de stad tegen dezelfde problemen aanlopen.<br />
Het leidt tot wrevel en wantrouwen, zowel tussen burgers en<br />
overheid, als tussen burgers onderling. Niet wenselijk in een<br />
tijd waarin de relatie tussen burger en overheid toch al op losse<br />
schroeven staat en de overheid actief op burgerparticipatie,<br />
sociale cohesie en zelfredzaamheid aanstuurt. Neem als<br />
voorbeeld kinderopvang of mantelzorg: dat laat zich makkelijker<br />
in eigen kring organiseren, als je bij elkaar in de buurt<br />
woont. Hoe kan er ditmaal gebouwd worden op een manier<br />
die steun heeft van inwoners?<br />
STROOMVERSNELLING<br />
De discussie kwam in een stroomversnelling toen de Stichting<br />
Weeshuis Buren, een ANBI-stichting met koninklijke<br />
signatuur, aankondigde dat zij de voornoemde akker per opbod<br />
ging verkopen. Het lag voor de hand dat de akker, die op<br />
een centrale plek aan de rand van het (beschermde) dorpscentrum<br />
ligt, voor veel geld door een projectontwikkelaar zou<br />
worden gekocht. Als iedere grondeigenaar op het platteland,<br />
door de huizenschaarste, Randstadprijzen gaat vragen, krijg<br />
je Randstadwijken: de enige manier om dat rendabel te krijgen<br />
(voor de projectontwikkelaar), is door er luxe woningen<br />
te bouwen.<br />
Men vreesde (wederom terecht) een invasie van rijke yuppen,<br />
met als gevolg dat het dorpse karakter verdwijnt en de<br />
huidige inwoners opnieuw achter het net vissen. In dit geval<br />
extra pijnlijk, omdat de Stichting Weeshuis Buren, op auspiciën<br />
van het koninklijk huis, al eeuwenlang een maatschappelijke<br />
taak in deze regio vervult. Bovendien was er geen dorpsof<br />
omgevingsvisie, die rekening houdt met uitbreiding op<br />
deze schaal. Stel dat er 200 luxe gezinswoningen worden gebouwd<br />
met gemiddeld twee kinderen per woning. Wat betekent<br />
dit voor de lokale basisschool, de voetbalvereniging en<br />
de supermarkt, die nu al uit hun voegen barsten? Waar gaan<br />
al die mensen parkeren? De inwoners zijn niet tegen bouwen,<br />
maar het moet wel op een evenwichtige manier.<br />
ONDERTUSSEN, BIJ DE BUREN…<br />
In ’t Goy – een dorp met <strong>24</strong>0 huishoudens aan de overkant<br />
van de Lek – stond men twee jaar geleden voor een vergelijkbare<br />
uitdaging. De Gemeente Houten wilde 55 nieuwe woningen<br />
realiseren. Stichting Mooi ’t Goy, een burgerinitiatief,<br />
pakte zelf de regie. Het uitgangspunt was even helder als<br />
ZOMER 20<strong>24</strong> <strong>NFM</strong> | 13
VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
vanzelfsprekend: bouw een wijk die een aanwinst is voor het<br />
dorp. Dus niet: hoe bouwen we zo snel mogelijk genoeg woningen.<br />
Geen ‘aanplakwijk’, maar een integraal concept dat<br />
past in de sociale, culturele en ecologische structuur van het<br />
dorp. Wat heeft het dorp nodig om te (blijven) floreren? Van<br />
daaruit ga je ontwikkelen.<br />
De eerste stap was een zogenaamd Masterplan dat in samenspraak<br />
met het dorp werd ontwikkeld. Het proces werd<br />
geleid door stedenbouwkundig ontwerper Nick van Garderen,<br />
die zelf in ’t Goy opgroeide en inmiddels bij het prestigieuze<br />
architectenbureau B-city in Antwerpen werkt. Het Masterplan<br />
is meer dan een ontwerp van wijk of woning, het voorziet<br />
ook in collectieve voorzieningen, zoals het kerkplein en<br />
de dorpsboerderij.<br />
In dat kader is eerst een grondige inventarisatie gemaakt<br />
van de wensen van huidige en toekomstige inwoners over<br />
leefbaarheid: mens, milieu en maatschappij. Vervolgens zijn<br />
de bevindingen vertaald naar een ontwerp dat met huidige en<br />
toekomstige in- en omwonenden is ontwikkeld. Zo hebben de<br />
inwoners zelf de bouwplek aangewezen. Dit alles in opdracht<br />
en beheer van Stichting Mooi ’t Goy, in samenspraak met de<br />
Gemeente Houten en Provincie Utrecht.<br />
Van Garderen: “Door zelf de regie te pakken en het proces<br />
om te draaien, weet de projectontwikkelaar exact waar hij op<br />
intekent. Dan kunnen vernieuwing of uitbreiding van collectieve<br />
voorzieningen die anders als moeilijk of duur worden afgedaan,<br />
zoals een dorpsboomgaard, ineens wel. Als alles meezit<br />
gaan de eerste palen in het voorjaar van 2025 de grond in.<br />
De doorlooptijd van idee tot vergunningsaanvraag is ca. <strong>24</strong><br />
maanden. Voor een woonwijk! Dat is echt heel snel.”<br />
BEUSICHEM BOUWT<br />
In de kerk worden we begroet door onze buurvrouw, die hier<br />
al zeker veertig jaar woont. Ze deelt vanavond koffie en koekjes<br />
uit en dirigeert ons de kerk in. We nemen plaats op de<br />
houten banken langs de zijmuur, jassen aan, en wachten tot<br />
het begint. Beusichem Bouwt trapt af met een gedegen uitleg<br />
over de ontwikkelingen. Daarna mag de zaal reageren. Er volgen<br />
diverse constructieve suggesties, maar er is ook een hoop<br />
zorgen, boosheid en frustratie. Het onderliggende sentiment<br />
is steeds hetzelfde: ‘ze’ luisteren niet naar ons. ‘Heb je dit ooit<br />
meegemaakt?’, vraagt mijn man. Ik schud nee, voel dat hier<br />
meer aan de hand is.<br />
Nick van Garderen, stedenbouwkundige bij B-city in Antwerpen,<br />
presenteert plan Kerkzicht ’t Goy: “Zelf de regie pakken.”<br />
“ALS IEDERE GRONDEIGENAAR OP HET<br />
PLATTELAND RANDSTADPRIJZEN GAAT<br />
VRAGEN, KRIJG JE RANDSTADWIJKEN”<br />
De volgende ochtend vraag ik mijn buurvrouw of ik met de<br />
werkgroep mag meelopen. Dat mag. Tijdens de eerstvolgende<br />
vergadering, in de sfeervolle consistorie van het middeleeuwse<br />
kerkje in het naastgelegen Zoelmond, praten we na<br />
over wat er in de kerk is gebeurd. Het gevoel heerst dat er in<br />
het verleden te vaak concessies zijn gedaan, bijvoorbeeld door<br />
bestemmings- of bestekwijzigingen toe te staan, zonder rekening<br />
te houden met het dorp. Bouwen in beschermde natuur-<br />
14 | <strong>NFM</strong> ZOMER 20<strong>24</strong>
VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
zones, aantasting van het historische karakter, het schrappen<br />
van parken en speeltuinen: zaken die maken dat inwoners<br />
zich hier thuis voelen. Soms uit gemakzucht, soms om de portemonnee<br />
van (bevriende) projectontwikkelaars te ontzien.<br />
Zo verlies je draagvlak en vertrouwen, aldus de werkgroep.<br />
Ik denk dat dit klopt. Besluitvorming die primair is ingegeven<br />
door het eigen interne belang, is niet meer van deze<br />
tijd. Geld verdienen mag, maar niet over de rug van mens, milieu<br />
of maatschappij. Het volk pikt het niet meer, dat zie je in<br />
alle lagen van de samenleving terug. Kijk naar Tata Steel, de<br />
gaswinning in Groningen of de procedures tegen agrarische<br />
spuitzones. Regeren is vooruitzien: bestuurders en beleidsbepalers<br />
kunnen weerstand voorkomen door besluitvormingsprocessen<br />
anders in te richten. Stel je proactief op, stuur op<br />
ethiek en maatschappelijk belang en weersta – ook bij kleine<br />
(deel-)besluiten - de menselijke neiging om het duurzame belang<br />
van mens, milieu en maatschappij op te offeren voor een<br />
succesje op korte termijn.<br />
Martine de Bas, Wethouder wonen en duurzaamheid Gemeente<br />
Buren<br />
ONDERZOEK<br />
In de maanden daarna wordt duidelijk hoezeer dit sentiment<br />
in het dorp leeft. Beusichem Bouwt organiseert een<br />
uitgebreid inwonersonderzoek, waar 1.132 mensen aan meedoen.<br />
Uit het onderzoek blijkt dat mensen gehecht zijn aan<br />
de rust, ruimte en saamhorigheid die het dorpse leven biedt.<br />
Men wil geen grootschalige, anonieme bouw, zeker niet als<br />
dat ten koste gaat van landschappen, die nationaal erkend en<br />
beschermd zijn. Nieuwe wijken moeten kleinschalig, landelijk<br />
en veilig zijn. Met veel ruimte voor groen, buiten spelen,<br />
wandelen en fietsen. Het rapport wordt enthousiast ontvangen<br />
door de burgemeester en de gemeenteraad.<br />
Later verklaart Martine de Bas, wethouder duurzaamheid<br />
en bouwen van de Gemeente Buren, dat de gemeente graag<br />
in gesprek wil met de collega’s in Houten. In dezelfde periode<br />
groeit het openbaar verzet tegen besluitvorming, waar maatschappelijke<br />
belangen onder druk staan. Zo worden er 45 bezwaarschriften<br />
ingediend tegen een ander nieuwbouwproject<br />
in het dorp, onder meer omdat de gemeente ogenschijnlijk<br />
toestaat dat afspraken over de realisatie van collectieve<br />
(groen)voorzieningen niet worden nagekomen.<br />
De gemeente grijpt op haar beurt in bij de verkoop van<br />
de akker, waardoor het bestuur van de Stichting Weeshuis<br />
Buren alsnog wordt gedwongen om rekening te houden met<br />
haar maatschappelijke verantwoordelijkheid. De vrije verkoop<br />
wordt gestaakt: het bestuur moet de grond na taxatie<br />
via de rechter, alsnog eerst aan de gemeente aanbieden.<br />
Ondertussen voert Beusichem Bouwt gesprekken met alle<br />
belanghebbenden partijen, in de hoop dat er in de toekomst<br />
naar Goys voorbeeld wordt gebouwd. En ik? Ik doe mee, in de<br />
hoop dat ik hier nog lang mag blijven. n<br />
FEMKE DE JONG-STRUIKSMA<br />
Femke de Jong – Struiksma (1980) is schrijver en feminist.<br />
Eerder werkte ze jarenlang als advocaat, bestuurder<br />
en publicist in de verzekeringssector. Ze is getrouwd<br />
en heeft drie zoons.<br />
ZOMER 20<strong>24</strong> <strong>NFM</strong> | 15
VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
De mens denkt vaak lineair, terwijl het ecosysteem op aarde een geheel<br />
eigen dynamiek kent. “En daarin is het leven allesbepalend”, stelt Willem<br />
Ferwerda, die met Commonland wereldwijd landschappen herstelt.<br />
“Die potentie van leven hoort bij de natuur en zit ook in ons, als menselijke<br />
soort. Daarom is aanpassen aan veranderingen net zo onvermijdelijk<br />
als de verliezen die we nu lijden. Linksom of rechtsom bewegen we<br />
naar regeneratieve landschappen, want dáár ligt onze toekomst.”<br />
Ecoloog Willem Ferwerda<br />
Samen zin vinden<br />
in het landschap<br />
van de toekomst<br />
TEKST AMBER BOOMSMA | BEELD JIM MACKINTOSH (COMMONLAND)<br />
Een wereldwijde industrie van<br />
landschapsherstel als dé nieuwe<br />
infrastructuur voor de menselijke<br />
samenleving. Daar droomt<br />
Ferwerda van en hij draagt het<br />
ook actief uit als oprichter &<br />
CEO van Commonland, dat al elf jaar op<br />
grote schaal landschappen herstelt; inmiddels<br />
al in meer dan twintig landen.<br />
Het goed doordachte initiatief slaat aan,<br />
omdat Ferwerda – die als tropisch ecoloog<br />
eerst twintig jaar ervaring opdeed<br />
in de internationale natuurbescherming<br />
– een taal en aanpak heeft ontwikkeld<br />
die bruggen bouwt tussen partijen<br />
die elkaar eerder nooit echt begrepen,<br />
maar die in de basis wél allemaal hetzelfde<br />
landschap delen. Commonland<br />
raakt de samenhang der dingen.<br />
DE MENS WIL LEVEN<br />
“Ecologische samenhang is van een<br />
complexe orde die voor de vaak lineair<br />
denkende mens moeilijk te begrijpen<br />
is”, merkt Ferwerda al zijn hele loopbaan.<br />
“Een orde waarin leven allesbepalend<br />
is, maar waar ook verval en verlies<br />
bij horen. Dat is moeilijk te accepteren.<br />
Mij doet het ook pijn om te zien hoeveel<br />
natuur er al is veranderd en verdwenen<br />
sinds mijn jeugd. Zeker in het besef dat<br />
wij als menselijke soort actief bijdragen<br />
aan de versnelde afname van biodiversiteit.<br />
Maar omdat die afname ons als<br />
mensheid steeds meer raakt – letterlijk<br />
en figuurlijk – is het proces van mitigatie<br />
en adaptatie de enige weg vooruit.<br />
We bewegen onvermijdelijk richting regeneratieve<br />
landschappen, want gezonde<br />
ecosystemen zijn nodig om als soort<br />
te overleven. Vanuit het oogpunt van<br />
evolutionaire biologie bekeken, ben ik<br />
daarom niet somber over de toekomst.”<br />
Optimistisch stemmen de projecten die<br />
Commonland al wereldwijd aanjaagt.<br />
Met haar verbindende aanpak verenigt<br />
de organisatie lokale natuurbeschermers,<br />
ondernemers, boeren, inheemse<br />
volken, overheden en investeerders<br />
voor landschapsherstel. Vaak in regio’s<br />
die door uitdroging, bodemerosie, kap,<br />
overbegrazing en klimaatverandering<br />
steeds minder werk- en leefbaar zijn.<br />
“Mensen kunnen dan twee dingen<br />
doen: wegtrekken naar andere gebieden<br />
of zorgen dat hun landschap en lokale<br />
economie weer gaan floreren. Met<br />
Commonland steunen we landschaps-<br />
16 | <strong>NFM</strong> ZOMER 20<strong>24</strong>
VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
herstel op regioniveau. Want alleen<br />
met een holistische aanpak én omvangrijke<br />
schaal kunnen we de ecologische<br />
samenhang in het landschap positief<br />
beïnvloeden. Daarom werken wij in gebieden<br />
van minimaal 100.000 hectare<br />
– dat is twee-derde van de provincie<br />
Utrecht – maar ook op de schaal van<br />
500.000 tot zelfs 1 miljoen hectare.”<br />
RICHTING 4 RETURNS<br />
Cruciaal in de werkwijze van Commonland<br />
zijn de vier Returns die een regeneratief<br />
landschap opleveren: 1. inspiratie,<br />
in de zin van een hoopvol toekomstperspectief,<br />
2. sociale waarde,<br />
door gemeenschapszin, werk en onderwijs,<br />
3. ecologische waarde, in de vorm<br />
van vruchtbaar landschap en biodiversiteit,<br />
en 4. financiële waarde, door de<br />
opbrengsten van duurzame businessmodellen.<br />
“Als we kiezen voor een economie<br />
in samenhang met de ecologie waarin<br />
we leven, creëren we winst op alle fronten.<br />
Daar is in principe niemand op tegen,<br />
maar onze grootste uitdaging is de<br />
tijd. Hoeveel energie en geld je er ook<br />
in stopt, het duurt minimaal twintig<br />
jaar – één generatie – om positief verschil<br />
te maken. En in de tussentijd zijn<br />
er voortdurend tegenkrachten actief.<br />
Soms vanuit de natuur zelf, maar vaker<br />
als gevolg van ons eigen menselijke<br />
handelen in het huidige politieke en<br />
economische systeem.”<br />
“Partnerschap, een gezamenlijke<br />
taal én inspiratie zijn daarom essentieel<br />
in het proces van landschapsherstel.<br />
Om tijdens zo’n lange-termijn-project<br />
voldoende in beweging te blijven, moet<br />
je elkaar blijven voeden en bemoedigen.<br />
Het toekomstperspectief is leidend,<br />
ook bij tegenslag. Niet vervallen<br />
in doemscenario’s, maar het gezamenlijke<br />
doel voor ogen houden en steeds<br />
weer kleine stapjes in die richting zetten.<br />
Als Commonland faciliteren wij die<br />
inspiratie vanuit ons kennisnetwerk;<br />
ook als de projecten na verloop van tijd<br />
zelfstandig vanuit de regio worden aangestuurd.<br />
Met het financieren van al die<br />
trajecten is veel geld gemoeid; nog los<br />
van de enorme bedragen die nodig zijn<br />
om het landschap zelf te herstellen. De<br />
investeringen daarin zijn vergelijkbaar<br />
met projecten als de aanleg van een Eurotunnel,<br />
maar de positieve impact is<br />
groter, duurzamer én uiteindelijk zelfs<br />
goedkoper, als je het afzet tegen de alsmaar<br />
oplopende prijs die we betalen<br />
voor onleefbare landschappen.”<br />
SAMEN ZIN VINDEN<br />
Door zich vanuit krachtige partnerships<br />
in te zetten voor een wereldwijde<br />
industrie van landschapsherstel, richt<br />
Commonland zich op een ecologische<br />
infrastructuur die bijdraagt aan veerkrachtige<br />
leefgemeenschappen. “Met<br />
onze holistische aanpak raken we aan<br />
enkele grote uitdagingen van deze tijd.<br />
Landschap is niet alleen de basis van<br />
de crisissen die zich aftekenen rondom<br />
water, voedsel, biodiversiteit en klimaat,<br />
het landschap is ook de bodem<br />
waarop we samenleven. Polarisatie en<br />
onbegrip voor elkaars bubbels kun je<br />
doorbreken door samen zin te vinden<br />
in het landschap van de toekomst. En<br />
technische oplossingen zijn zeer nuttig<br />
als we goed nadenken over wáár we<br />
die inzetten. De uitdaging is om in de<br />
ruimtelijke ordening – met oog voor<br />
het ecologische geheel – een evenwicht<br />
te creëren tussen de drie landschapszones<br />
die wij onderscheiden.”<br />
ZOMER 20<strong>24</strong> <strong>NFM</strong> | 17
VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
WILLEM FERWERDA: “GEZONDE<br />
ECOSYSTEMEN ZIJN NODIG OM<br />
ALS SOORT TE OVERLEVEN.”<br />
“Om uit te zoomen naar landschapsniveau<br />
en de samenhang te laten zien, is<br />
het belangrijk dat wij het verhaal blijven<br />
vertellen over de dynamiek van<br />
ecologische processen”, benadrukt Ferwerda.<br />
“Met een nieuwe managing director<br />
die onze organisatie verder gaat<br />
uitbouwen, ga ik me per 1 mei vanuit<br />
Commonland wijden aan het inspireren<br />
en begeleiden van jonge mensen en<br />
onze lokale partners. Ook ga ik bruggen<br />
bouwen en kennis overdragen richting<br />
bedrijven, financiers en overheden. Om<br />
te laten zien dat we met een schaalbare<br />
en goed navolgbare methodiek verschil<br />
kunnen maken voor de toekomstige generaties.<br />
En om duidelijk te maken dat<br />
de beweging naar regeneratieve landschappen<br />
niet te stoppen is. De mens<br />
wil nu eenmaal (over)leven; dat is de<br />
kracht van de natuur. Door alle hevige<br />
gebeurtenissen die wereldwijd plaatsvinden<br />
– van klimaatimpact en biodiversiteitsverlies<br />
tot polarisatie – worden<br />
we als soort gedwongen tot bewustwording<br />
en verandering.”<br />
HELEND WERK<br />
“Onze uitdaging als mens is om de ontwikkelingen<br />
die nu gaande zijn in een<br />
hoger perspectief te zien”, stelt de ecoloog.<br />
“Ook verval en verlies horen bij de<br />
ecologische dynamiek, maar als je ten<br />
diepste beseft dat leven onze potentie<br />
is, dan zijn de pijnlijke processen en<br />
schokken die we meemaken beter te dragen.<br />
Al weet ik hoe moeilijk dat is. Zeker<br />
sinds wij als gezin aan den lijve de impact<br />
van verlies ervaren. In 2022 stierf<br />
onverwacht onze zoon Lucas, in de bloei<br />
van zijn leven. De rouw draag ik voortaan<br />
bij me en ja, dat verandert mijn leven,<br />
maar niet mijn visie. Nog meer dan<br />
voor zijn dood besef ik dat we als mens<br />
geen controle hebben en dat het werk<br />
van Commonland in de kern gaat over<br />
heling – in onszelf, tussen elkaar én met<br />
het landschap dat ons omringt.”<br />
“Een Aboriginal-collega zei me eens<br />
dat biodiversiteit de manifestatie van<br />
onze ziel is”, legt hij uit. “Dat is spot<br />
on. Wat er buiten in de leefomgeving<br />
gebeurt, heeft invloed op onze binnenkant,<br />
maar het werkt ook andersom:<br />
wie wij zijn aan de binnenkant, vormt<br />
onze leefomgeving. Het is een constante<br />
wisselwerking en ook dat geeft hoop<br />
voor de toekomst. Het helen van onze<br />
landschappen zie ik als onderdeel van<br />
het helen van onze trauma’s als mensheid.<br />
Al jong leerde ik door mijn studieen<br />
werkreizen van inheemse volken<br />
over een andere realiteit, die ten diepste<br />
ook de onze is. Door de eenzijdige<br />
focus op maakbaarheid – met alle gevolgen<br />
van dien – zijn we in de westerse<br />
wereld de beleving van onze verbinding<br />
met de natuur kwijtgeraakt. Terwijl<br />
de samenhang een gegeven is: wij<br />
mensen zijn onderdeel van een levende<br />
dynamiek. Precies daarom richten we<br />
ons met Commonland op een vriendelijke<br />
en realistische transitie naar leefbare<br />
landschappen.” n<br />
Meer informatie: www.commonland.com<br />
Amber Boomsma is freelance schrijver en<br />
maker van Dagelijksemoed.nl.<br />
18 | <strong>NFM</strong> ZOMER 20<strong>24</strong>
VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
De afgelopen tijd ben ik diep<br />
in mijn zenuwstelsel gedoken,<br />
omdat het mijn aandacht vroeg.<br />
Ik ontdekte dat het in verschillende<br />
staten kan verkeren, en<br />
dat ik – door me met mijn lichaam<br />
te verbinden – steeds<br />
verliefder wordt. Op het heden,<br />
maar ook op de toekomst.<br />
TEKST NADINE MAARHUIS<br />
Het meest bekende deel van ons<br />
zenuwstelsel is het sympathische<br />
deel. Het zorgt ervoor dat<br />
we ’s ochtends genoeg energie<br />
hebben om op te staan, of<br />
om vol passie met iets aan de<br />
slag te gaan. Tevens is het – op momenten<br />
dat we in gevaar verkeren – verantwoordelijk<br />
voor de zogenaamde ‘vecht<br />
of vlucht’-reactie. Dan nemen onze instincten<br />
het over, gaat onze hartslag<br />
omhoog, ademen we oppervlakkig en<br />
schenkt ons lichaam minder aandacht<br />
aan processen zoals voedsel verteren.<br />
In plaats daarvan gaat alle energie naar<br />
onze spieren, zodat we snel kunnen<br />
handelen.<br />
NADINE MAARHUIS:<br />
‘EEN PAS OP DE PLAATS.’<br />
Deze staat van zijn is prima en zeer<br />
nuttig, zolang je er maar niet te lang<br />
of te vaak in verkeert. Het probleem is<br />
echter dat de meesten van ons – in het<br />
tijdperk van de chronisch drukke mens<br />
– vrijwel altijd leven met het gevoel dat<br />
we door een beer/ tijger/ deadline achterna<br />
worden gezeten. En dus met het<br />
gevoel dat we niet veilig zijn. Met als<br />
gevolg: een overbelast zenuwstelsel in<br />
een overbelast lichaam.<br />
Ook ikzelf heb jarenlang in deze stand<br />
geleefd. Ik vertelde mijn lichaam keer<br />
20 | <strong>NFM</strong> ZOMER 20<strong>24</strong>
VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
Wortelen<br />
op keer om ‘nog even vol te houden’.<br />
Tot aan het weekend, of de volgende<br />
vakantie. Waarin ik mijn batterij net<br />
genoeg oplaadde om op dezelfde voet<br />
verder te kunnen gaan. Mijn werk, zo<br />
redeneerde ik, maakt immers een positieve<br />
impact op de Aarde. En dus was er<br />
altijd een goede reden om géén pas op<br />
de plaats te maken.<br />
Doen we dit wel, dan komen we in ons<br />
parasympatische zenuwstelsel terecht,<br />
ook wel de ‘rust en verteer’-stand genoemd.<br />
In deze zalige staat rusten we<br />
uit, laden we op en regenereren we lichaam<br />
en geest. Onze spieren ontspannen,<br />
onze hartslag gaat omlaag en we<br />
ademen rustig, diep in onze buik. Het<br />
lichaam voelt zich veilig en kan daardoor<br />
goed zorgen voor al haar processen,<br />
waaronder de spijsvertering (vandaar<br />
de naam).<br />
Een ander waardevol aspect van deze<br />
kalme en veilige staat, is dat het ‘t deel<br />
van ons brein activeert dat verantwoordelijk<br />
is voor compassie en verbinding.<br />
Het maakt dat we open kunnen staan<br />
voor anderen, ook als we het niet met<br />
ze eens zijn. En dat we de wereld – met<br />
al haar levende wezens – vol empathie<br />
tegemoet kunnen treden. Maar ook dat<br />
we problemen, groot of klein, constructief<br />
en samen oplossen, in plaats van<br />
te verdwalen in eenzaam doemdenken<br />
of polarisatie. En zo worden we, in alle<br />
rust, langzaam weer verliefd: op het heden<br />
en op de toekomst.<br />
Natuurlijk kun je met meditatie, een<br />
lege(re) agenda en wandelingen in de<br />
natuur een hoop voor je zenuwstelsel<br />
bereiken. Maar één van de meest krachtige<br />
manieren om je lichaam – dag in<br />
dag uit – het ‘alles is veilig’-signaal te<br />
geven, is door je te verbinden met al<br />
het leven in je gemeenschap, zo ontdekte<br />
ik toen ik naar een dorp in Portugal<br />
verhuisde. Waar ik eerst van hot<br />
naar her rende in een drukke stad vol<br />
mensen die ik niet kende, land ik inmiddels<br />
elke dag iets meer in mijn lijf.<br />
En keer ik steeds vaker terug naar het<br />
gevoel dat ik als kind had, wanneer ik<br />
urenlang buiten speelde en volledig kon<br />
opgaan in de zintuiglijke ervaring van<br />
het moment.<br />
Iedere week wandelen mijn partner en<br />
ik naar de lokale boerenmarkt, om onze<br />
tassen vol te laden met gifvrije en natuurherstellende<br />
boodschappen uit het<br />
seizoen. We kijken degenen die ons<br />
voedsel produceren in de ogen, maken<br />
een praatje en wisselen soms een omhelzing<br />
uit. In het dorp hebben tientallen<br />
vrouwen – Portugees en niet-Portugees<br />
– zich in een collectief verenigt.<br />
We helpen elkaar verhuizen, delen tips<br />
en spullen, dansen en huilen samen,<br />
en kijken op het strand naar dezelfde<br />
maan. Op straat glimlach ik hierdoor<br />
al maanden naar bekende gezichten.<br />
En op de regeneratieve boerderijen in<br />
de buurt, daar waar ons eten vandaan<br />
komt, helpen we geregeld een handje<br />
mee. Tijdens het wieden, oogsten,<br />
koken, eten en proosten voel ik mijn<br />
schouders ontspannen en verschijnt er<br />
spontaan een glimlach op mijn gezicht.<br />
Ik ben thuis. En weet, meer dan ooit,<br />
zeker: vanuit dit veilige, gewortelde gevoel,<br />
ben ik in staat om te dragen, te<br />
luisteren, te voelen en te zorgen. Voor<br />
mijn lichaam, de mensen om me heen<br />
en Moeder Aarde. n<br />
Als schrijver, journalist, hoofdredacteur<br />
en activist zet Nadine Maarhuis zich in<br />
voor de Aarde. Op dit moment schrijft ze<br />
een boek voor Uitgeverij de Geus over hoe<br />
we – op lokaal niveau – een ecologische samenleving<br />
kunnen creëren. Tevens is ze<br />
hoofdredacteur van We Are The ReGeneration.<br />
ZOMER 20<strong>24</strong> <strong>NFM</strong> | 21
VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
De hoge biodiversiteit in Transsylvanië<br />
is mede te danken aan eeuwenlange<br />
kleinschalige ecologische landbouw.<br />
De landbouw<br />
op de schop<br />
TEKST LARS VERAART, DIERENARTS EN OPRICHTER ALPA<br />
Op een dag zullen we terugkijken<br />
op dit donkere tijdperk<br />
in de landbouw en onze hoofden<br />
schudden. Hoe hebben we<br />
ooit kunnen geloven dat het een<br />
goed idee was ons voedsel met<br />
behulp van vergif te doen groeien?<br />
– Jane Goodall.<br />
Over landbouw wordt zoveel gezegd<br />
en geschreven. Het is ook<br />
niet niks. De meesten van ons<br />
eten graag drie keer per dag, iedere<br />
dag en bij voorkeur kwalitatieve<br />
en gezonde producten.<br />
We zijn met velen op een bijzondere<br />
planeet die duidelijke grenzen heeft en<br />
stelt. Hoe doe je dat? Hoe verbouw je<br />
nou zoveel voedsel voor zoveel mensen<br />
op een beperkte hoeveelheid grond,<br />
met beperkte hulpbronnen en beperkte<br />
ruimte om je afvalproducten kwijt<br />
te kunnen? Al decennia lang wordt ons<br />
voorgehouden dat industrialisatie, intensivering,<br />
technologische innovatie,<br />
chemische hulpmiddelen, genetische<br />
gemodificeerde organismen en internationale<br />
handelsverdragen het geldende<br />
antwoord zijn en de enige manier om<br />
de wereldbevolking te voeden.<br />
Nu komen daar NTG’s (nieuwe genomische<br />
technieken) en precisie landbouw<br />
met AI als hoofdpiloot nog bij. Ik<br />
geloof niet in dat verhaal en niet enkel<br />
omdat het de wereld in wordt geblazen<br />
22 | <strong>NFM</strong> ZOMER 20<strong>24</strong>
VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
door een zeer beperkt aantal financiële<br />
winstmakende mega-corporaties. Ik<br />
geloof niet dat voortdurende schaalvergroting<br />
nodig is, dat al het leven uit<br />
een akker spuiten nodig is, dat appels<br />
de wereld overvliegen nodig is. Nodig,<br />
noch wijs. Ik zie natuurlijk de financiële<br />
winst die eruit te halen valt voor die enkeling,<br />
maar ik zie vooral de buitensporige<br />
schade die wordt aangedaan aan<br />
unieke ecosystemen, een aanval op de<br />
basis van ieders leven. Ik zie de teloorgang<br />
van sociale netwerken en de verdamping<br />
van cultuur. Ik zie de ontevreden<br />
boeren, de misplaatste subsidies,<br />
de bergen afval, de gereduceerde kwaliteit<br />
van al dit dure innovatieve voedsel<br />
en de vele chronische en fatale ziekten<br />
die hieruit volgen. En ik zie ook dat het<br />
allemaal niet nodig is.<br />
ANDER VERHAAL<br />
Ik geloof een ander verhaal. Ik geloof<br />
in een wereld waarin we voedselsystemen<br />
creëren die samenwerken met de<br />
natuur, deze zelfs helpen te regenereren<br />
en gezond voedsel verbouwen voor<br />
lokale afzet. Een verhaal waarin de<br />
boer, de consument en de aarde weer<br />
met elkaar verbonden zijn, waar regionale<br />
identiteit weer waarde heeft. Alle<br />
kennis hebben we, zowel van vroegere<br />
tijden en volkeren als van de huidige<br />
moderne wetenschap. Men noemt dit<br />
tegenwoordig regeneratieve of natuurinclusieve<br />
landbouw en ook wel agroecologie.<br />
Het is een kwestie van willen.<br />
Dat echt willen, daar zit het hem in. En<br />
daar zijn we allemaal deel van. Van de<br />
consument op de lokale markt, de supermarkt<br />
eigenaar en de boer zelf. Van<br />
een bestuurslid in een lokale gemeenteraad<br />
tot de Europarlementariër in<br />
Brussel. Van de groenteboer op de hoek<br />
tot de CEO van een mega groot pesticiden<br />
bedrijf in Basel. Het wijzen naar elkaar<br />
heeft weinig zin. Het beweren dat<br />
het niet mogelijk is, is weinig steekhoudend.<br />
Het samen inzien dat het wel degelijk<br />
anders kan, en zoals het nu is gewoon<br />
niet meer kán, daar gaat het om.<br />
LOKAAL EN DUURZAAM<br />
Wereldwijd wordt er door velen hard gewerkt<br />
aan lokale duurzame voedselproductie.<br />
In veel landen is het zelfs nog<br />
norm. In andere landen, waar de ‘groene<br />
revolutie’ in de landbouw sinds de<br />
jaren 50 grootschalig is omarmd, zoals<br />
in het grootste deel van Europa, komen<br />
er overal initiatieven op die zich inzetten<br />
voor een eerlijke, ecologische lokale<br />
landbouw. Ook in Nederland zijn er tal<br />
van dit soort inspirerende en hoopgevende<br />
karrentrekkers. Als je wilt, kun<br />
je je waar dan ook in Nederland aansluiten<br />
bij een biologische tuinderij,<br />
een voedsel coöperatie, een landbank,<br />
een pluktuin, een boerenmarkt of een<br />
volkstuin, zodat je gezonde lokale producten<br />
op je bord kunt hebben. Met helaas<br />
de aantekening dat dit niet voor iedereen<br />
financieel haalbaar is, doordat<br />
deze producten meestal een behoorlijke<br />
meerprijs hebben. Wat gebeurt er<br />
toch met die miljarden aan Europese<br />
subsidies? Welke kant stromen die op?<br />
LAND<br />
Op Europees vlak zijn er ook steeds<br />
meer van dit soort initiatieven. Velen<br />
zien en willen, proberen en slagen.<br />
Eén zo’n project is ALPA, een organisatie<br />
die actief is in Transsylvanië, Roe-<br />
De biodiversiteit is zeer hoog en maakt van<br />
Transsylvanië een ware hotspot in Europa.<br />
ZOMER 20<strong>24</strong> <strong>NFM</strong> | 23
VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
menië. ALPA is opgericht om als landbank<br />
te fungeren voor een nieuwe generatie<br />
ecologische boeren. Ik woon<br />
zelf sinds 2009 in Transsylvanië en heb<br />
vanaf het begin het enorme potentieel<br />
gezien voor een toekomst met een<br />
groot aantal kleinschalige gediversifieerde<br />
ecologische boerenbedrijven. In<br />
Roemenië woont ongeveer de helft van<br />
alle kleinschalige boeren van de EU, en<br />
er verdwijnen er 5 per uur! Al de percelen<br />
land en vele boerderijen blijven<br />
achter, klaar om overgenomen te worden.<br />
Voornamelijk gebeurt dit overnemen<br />
door grote boerenbedrijven of<br />
door investeerders en beleggers, vaak<br />
buitenlands, met grond als het nieuwe<br />
goud. De lokale bevolking verliest<br />
hierdoor op grote schaal de toegang<br />
en band met de landbouwgrond die<br />
hun voorouders al generaties lang verbouwden.<br />
Dat de jonge generatie boeren<br />
geen toegang tot land meer vindt<br />
is een veel voorkomend probleem, ook<br />
buiten Roemenië. Het land is ofwel<br />
weggepikt door investerende corporaties,<br />
ofwel onbetaalbaar door woekerprijzen,<br />
veroorzaakt door de speculatie.<br />
Organisaties als ALPA treden hier<br />
naar voren en verwerven fondsen om<br />
landbouwgrond aan te kopen, het zo<br />
uit de markt te halen en beschikbaar te<br />
stellen aan een nieuwe generatie ecologische<br />
boeren. Want, zonder land, zeker<br />
geen kleinschalige ecologische boeren<br />
en gezond voedsel.<br />
Lars Veraart: “Werken aan een<br />
duurzame toekomstvisie.”<br />
ALPA is een afkorting voor het Roemeens<br />
‘Acces la Pâmănt pentru Agroecologie’,<br />
vertaald Toegang tot Land<br />
voor Agroecologie. We zijn een jonge<br />
organisatie en zijn actief in een gebied<br />
met waanzinnig potentieel voor<br />
lokale ecologische landbouw. Hier kan<br />
geschiedenis geschreven worden, hier<br />
kunnen we laten zien dat het in Europa<br />
wel degelijk anders kan.<br />
BIODIVERSITEIT<br />
Transsylvanië is in het buitenland<br />
vooral bekend om zijn vleermuizen en<br />
bloeddorstige vampiers. Minder bekend<br />
is dat die vleermuizen hier zo<br />
uitbundig zijn (32 soorten!) omdat de<br />
dichtheid insecten (nog) zo bijzonder<br />
hoog is, in tegenstelling tot die in<br />
West Europa (70-80 procent verdween<br />
in grofweg de laatste veertig jaar, voornamelijk<br />
door landbouw gifstoffen).<br />
Door al die insecten doen ook de wilde<br />
bloemen, vogels en zoogdieren het<br />
goed. Kortom, de biodiversiteit is zeer<br />
hoog, en vormt Transsylvanië een ware<br />
hotspot in Europa. En dit is belangrijk.<br />
Niet alleen voor de vleermuis in Transsylvanië,<br />
ook voor vleermuizen in Limburg.<br />
De genetische rijkdom aan biodiversiteit,<br />
plant en dier, die in Transsylvanië<br />
nog voort mag leven, kan het<br />
essentiële verschil uitmaken of Europese<br />
(en globale) ecosystemen zich door<br />
de milieu crisis weten te slaan of niet.<br />
Het behoud van de levende insecten en<br />
planten 2000 kilometer van de Veluwe,<br />
mocht wel eens een veel grotere urgentie<br />
en vergaand belang hebben dan<br />
we tot nog toe hebben beseft. Ecosystemen<br />
kennen geen landsgrenzen, en<br />
hebben elkaar hard nodig.<br />
De hoge biodiversiteit in Transsylvanië<br />
is mede te danken aan eeuwenlange<br />
kleinschalige ecologische landbouw.<br />
Kleine akkers, weinig gifstoffen,<br />
stalmest. Land beheerd door lokale<br />
boeren die in directe verbinding staan<br />
met de gezondheid van de grond en<br />
het leven erin en erop. Een belangrijke<br />
doelstelling in het werk van ALPA is<br />
om de nieuwe generatie boeren de kans<br />
te geven dit mooie en cruciale werk te<br />
kunnen voortzetten.<br />
MET EN VOOR ELKAAR<br />
En zo werken we aan een duurzame<br />
toekomstvisie, waar gezond voedsel<br />
verbouwd kan worden voor lokale consumptie<br />
en tegelijkertijd de natuur bij<br />
te staan zich te regenereren, zodat de<br />
kinderen van onze kleinkinderen opgelucht<br />
kunnen terugkijken naar wat wij<br />
in deze eeuw voor cruciale keuzes gemaakt<br />
hebben, in Transsylvanië, in Nederland,<br />
met en voor elkaar. n<br />
Wil je meer leren over ALPA of meehelpen<br />
land vrij te maken, bezoek dan de vernieuwde<br />
website: www.alpa.land.<br />
<strong>24</strong> | <strong>NFM</strong> ZOMER 20<strong>24</strong>
Schrijf mee aan een nieuw verhaal<br />
waar wij en onze kinderen<br />
trots op kunnen zijn…<br />
Laten we<br />
toekomst<br />
schrijven…<br />
HELP<br />
De Gouden Cirkel is een gebied in Transsylvanië met<br />
de meeste biodiversiteit van Europa. Het is een gebied<br />
waar veel mensen juist nu naar verlangen: regeneratieve<br />
landbouw, een regionale voedselketen<br />
en sociale cohesie. Een gebied waar mensen in<br />
verbinding en harmonie leven, met zichzelf, met elkaar<br />
en met het omringende leven.<br />
Om dit unieke gebied te behouden, is snel actie<br />
nodig. De stichting ALPA, begeleid door het<br />
European Network of Access to Land, heeft de<br />
expertise om land aan te kopen en onder te<br />
brengen in de stichting die het land veilig stelt<br />
voor komende generaties. Ze beschikken echter niet<br />
over de financiële middelen om dit te doen. Met onze<br />
donatie kunnen zij dit wel.<br />
JE MEE?<br />
Help ALPA mee land in de Gouden Cirkel te<br />
verwerven. Ieder stukje land dat de stichting via<br />
donaties kan aankopen, is een concrete bijdrage<br />
aan uniek natuurbehoud. Door in dit gebied op<br />
slimme manier stukjes land aan elkaar te rijgen,<br />
ontstaat een onneembare veste voor partijen met<br />
destructieve intenties.<br />
ACTIE IS NU NODIG<br />
Initiatiefnemers zijn Willem Vreeswijk (stichting<br />
New Financial Forum) en Jelle Bartels (Next Step<br />
Factory) die dit initiatief onbezoldigd hebben<br />
opgezet. Lees de achtergrondverhalen in deze u<br />
itgave van het New Financial Magazine, vraag<br />
de digitale brochure aan en/of informeer naar<br />
de mogelijkheden om te doneren.<br />
• JELLE BARTELS<br />
(jelle@nextstepfactory.nl, 06-250<strong>24</strong>545)<br />
• WILLEM VREESWIJK<br />
(willem@willemvreeswijk.com, 06-10630149)<br />
MEER INFORMATIE: WWW.ALPA.LAND
VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
WINNIE VAN BUUREN:<br />
“DUURZAME VERBINDINGEN<br />
LEGGEN.”<br />
26 | <strong>NFM</strong> ZOMER 20<strong>24</strong>
VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
Circulair denken en doen. Winny en Arjen van Buuren passen dat<br />
op alle denkbare manieren toe met hun natuurinclusieve boerderij,<br />
Landgoed Velhorst in Lochem. Om hun verhaal te vertellen, neemt<br />
Winny me mee het erf op. Naar de nieuwe schuur waar het graan<br />
verwerkt wordt.<br />
Circulair denken<br />
en doen<br />
TEKST HEIDI LEENAARTS, UNITED ECONOMY | BEELD GABRIELA HENGEVELD VOOR WE ARE THE REGENERATION<br />
De vele samenhangende kringlopen<br />
die Winny me laat zien,<br />
breng ik over via een lineair medium<br />
als het geschreven woord.<br />
In de werkplaats wordt het<br />
graan en andere oogst verwerkt.<br />
Een schoningsmachine scheidt<br />
letterlijk het kaf van het koren. Meteen<br />
een eerste voorbeeld van circulariteit,<br />
want het kaf en de andere reststromen<br />
van het schonen, worden niet als afval<br />
behandeld, maar als voer voor de varkens<br />
van het landgoed.<br />
RODE DRAAD<br />
Maar er is meer, veel meer. De boerderij<br />
draait op lokaal opgewekte duurzame<br />
energie van het Twentse bedrijf<br />
Pure Energie. De rekening voor die<br />
energie betaalt Winny met circulaire<br />
euro’s. Wanneer Winny verder vertelt,<br />
blijkt dat de circulaire euro’s als een<br />
rode draad door hun hele bedrijfsvoering<br />
(en keten) lopen. Niet geheel verbazingwekkend<br />
trouwens, want het<br />
speciale van circulaire euro’s is dat ze de<br />
verbinding leggen tussen duurzaam gemotiveerde<br />
mensen en bedrijven (unitedeconomy.nl).<br />
En precies dat – duurzame<br />
verbindingen leggen – is waar<br />
“HET LEVEN IS GOED IN<br />
HET CIRCULAIRE WEB VAN<br />
LANDGOED VELHORST”<br />
Arjen en Winny op vele manieren in<br />
uitblinken.<br />
Zo leveren ze meel en bloem aan<br />
Bakkerij Driekant in Zutphen en krijgen<br />
daar in circulaire euro’s voor betaald.<br />
Waarbij op hun beurt Arjen en<br />
Winny ook weer brood en ander lekkers<br />
bij Driekant kopen.<br />
Opvallend aan landgoed Velhorst<br />
is dat het zowel bedrijven bedient als<br />
een uitgebreid assortiment heeft voor<br />
consumenten. Hoge stapels met zakken<br />
graan liggen klaar om naar klanten<br />
te worden gebracht. Ook bij de verpakkingen<br />
die daarvoor nodig zijn, is de<br />
circulaire gedachte doorgevoerd. Geen<br />
plastic, maar papieren zakken die met<br />
aandacht voor mens en milieu geproduceerd<br />
zijn. Eén van de leveranciers<br />
daarvan is Moonen Packaging, waar<br />
wederom de circulaire euro’s van pas<br />
komen.<br />
VARKENS<br />
We sluiten onze ochtend af met een<br />
bezoekje aan de varkens. Overduidelijk<br />
doen zij het geweldig op de restproducten,<br />
die voor hen niet te versmaden<br />
zijn. In de grote weide liggen ze er zó<br />
genoeglijk bij!<br />
Naar het voorbeeld van de varkens<br />
heb ik van mijn terugreis ook maar een<br />
feestje gemaakt. Met de OV-fiets door<br />
het Lochemse land gefietst en vervolgens<br />
op de best denkbare plek gaan zitten<br />
om deze tekst uit te werken: Bakkerij<br />
Driekant in Zutphen.<br />
Het leven is goed in het circulaire<br />
web van landgoed Velhorst! n<br />
Zie ook het interview met Winny en haar<br />
man Arjen in de wintereditie 2023 van het<br />
New Financial Magazine: www.newfinancialforum.nl/magazine/winter-2023/34<br />
Heidi Leenaarts is initiatiefnemer en<br />
directeur coöperatie United Economy,<br />
www.unitedeconomy.nl<br />
ZOMER 20<strong>24</strong> <strong>NFM</strong> | 27
VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
“Nooit zal ik stoppen met<br />
luisteren naar de maan.”<br />
– essay –<br />
Kun je de maan<br />
horen?<br />
Het was een koude juni-avond en de winter stond voor de deur. De Melkweg hing laag in de Kalaharinacht.<br />
En terwijl de frisse woestijnlucht begon te wervelen, zette ik mijn kraag op en schuifelde ik dichter<br />
naar het kampvuur. De dansende schaduwen van ons kampvuur kietelden de glinsterende ogen van<br />
de gezichten om me heen, terwijl ze tevreden in de sintels staarden. We waren allemaal alleen met onze<br />
gedachten. Het leek of alles wat er was, hier was. Op dat moment raakte de oude Bosjesman mijn arm<br />
lichtjes aan en keek omhoog naar de uitgestrekte lege lucht. “Kun je de maan horen?” vroeg hij zachtjes.<br />
TEKST ALAN MCSMITH<br />
Zulke momenten echoën in de eeuwigheid. De oude<br />
man was onze gids, zijn taal was een mengeling van<br />
gebroken Engels en gebaren. Hij was thuis in de stilte.<br />
Door zijn nederigheid heeft hij ons meer geleerd over<br />
onze wereld en onze omgang ermee dan welk leerboek<br />
of encyclopedie dat ooit zou kunnen. Hij leerde ons dat<br />
een gesprek in wezen gaat over luisteren en niet over praten.<br />
Het gaat erom meer over jezelf te ontdekken via de verhalen<br />
van anderen. Hij liet ons inzien dat woorden zonder stilte<br />
niet meer dan ruis zijn.<br />
Maar zijn vraag over de maan intrigeerde mij. Kon hij de<br />
maan echt horen? Tot dat moment had ik er nooit aan gedacht<br />
om naar de maan te luisteren noch had ik me ooit afgevraagd<br />
of de maan enig geluid maakte. Dus luisterde ik roerloos,<br />
zo aandachtig als ik kon. Ik hield mijn adem in. Er was<br />
niets. Na een tijdje glimlachte de oude man en richtte zijn<br />
comfortabele blik weer op het kampvuur. Ik bleef luisteren.<br />
Een van de deelnemers begon te spreken. Woorden van<br />
waarheid werden gedeeld. En samen met hen stapten rauwe<br />
gevoelens, emoties en angsten uit de schaduw naar het licht<br />
ZOMER 20<strong>24</strong> <strong>NFM</strong> | 29
VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
“Het leek of alles wat er was, hier was.”<br />
om zich te openbaren. Zijn metgezellen luisterden en bleven<br />
stil uit respect voor zijn eerlijkheid en kwetsbaarheid. Toen<br />
zijn verhaal was vrijgegeven, waren diepe gevoelens van steun<br />
en begrip rond het kampvuur voelbaar. Het werd een diep inspirerende,<br />
verzoenende en opwindende avond.<br />
Het begon met luisteren. Fundamenten verschoven. Percepties<br />
veranderden.<br />
Ik glimlachte dankbaar naar de oude Bosjesman en staarde<br />
weer naar de maan.<br />
VRUCHTBARE GROND<br />
Deze gedenkwaardige avond vond een tijd terug plaats. Ik<br />
ben blij om te kunnen delen dat de zaden van transformatie<br />
van die avond in de deelnemers zijn gaan groeien en bij ieder<br />
van hen tot wasdom zijn gekomen. Het gesprek vormde de<br />
vruchtbare grond.<br />
Gesprekken vormen de kern van elke sociale interactie en<br />
discussie. Een gesprek is een kans om te delen en te ontdekken.<br />
Om te geven en om te nemen. Een kennismarkt. We zijn<br />
immers een sociale soort en het welzijn van onze buurman,<br />
collega, partner of teamgenoot zou voor ons volstrekt relevant<br />
moeten zijn. Voor een samenleving die een groot deel<br />
van haar tijd besteedt aan debat, discussie, teamvergaderingen,<br />
besluitvorming of conflictoplossing, is het cruciaal om<br />
‘het gesprek’ weer te omarmen.<br />
Met ongeveer 200.000 jaar is de traditionele Bosjesmannencultuur<br />
de oudste op aarde. Het vertegenwoordigt de<br />
blauwdrukken van het menselijk ras, en als dat zo is, verenigt<br />
het onze oorsprong in een levensstijl in harmonie met de natuur.<br />
Een levensstijl waarin compromissen, medeleven en samenleven<br />
centraal staan om te kunnen overleven. Bovendien<br />
hebben de Bosjesmangemeenschappen een uiterst geavanceerde<br />
en verfijnde cultuur om conflicten te vermijden en op<br />
te lossen. Dit is de oorsprong van de Afrikaanse manier van<br />
betekenisvolle dialoog.<br />
En deze eeuwenoude geest van natuurlijk leiderschap nemen<br />
we mee naar onze gesprekken in het wild. Zittend op<br />
de grond. Dit eenvoudige gebaar plaatst ons allemaal op hetzelfde<br />
niveau. Het ontkoppelt onze pretenties en zorgt ervoor<br />
dat verschillen in religie, positie of financiële status ons niet<br />
verdelen maar verenigen. Gesprekken worden gevoerd tijdens<br />
wandelingen, op zoek naar olifanten, leeuwen, buffels,<br />
nijlpaarden, antilopen en giraffen. Op deze manier hebben we<br />
allemaal zicht op het pad en de sporen die voor ons liggen,<br />
waardoor we allemaal in het moment zijn en open staan.<br />
INNERLIJK LEIDERSCHAP<br />
Wat de natuur mij heeft geleerd, is dat in ieder van ons een<br />
mens en een professional schuilt. Een mens is wie je bent, terwijl<br />
je beroep is wat je bent. Je bent als mens per <strong>def</strong>initie bewust<br />
en verbonden en dat mag niet worden versimpeld door<br />
wat je voor de kost doet. Wie je bent is niet hetzelfde als wat<br />
je bent.<br />
Je professionele leiderschap is een uiterlijk proces dat je<br />
door leren, studeren of ervaren hebt verworven en ontwikkeld.<br />
Je verzamelt informatie en gegevens uit je omgeving en<br />
maakt deze eigen. Maar jouw menselijke (of innerlijke) leiderschap<br />
komt uit een geheel andere ruimte. Het gaat over<br />
de voeding van je menselijke ziel en een verruiming van je bewustzijn.<br />
Dit is een spiritueel proces.<br />
30 | <strong>NFM</strong> ZOMER 20<strong>24</strong>
VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
Voor mij is het belangrijk veel tijd te besteden aan het begeleiden<br />
van jonge safarigidsen. Het is mijn overtuiging dat hoe<br />
bewuster en nieuwsgieriger een gids wordt hoe effectiever en<br />
impactvoller hij als gids zal worden. En dat gaat vanzelf. Het is<br />
het bijproduct van een betekenisvolle ontmoeting met het zelf.<br />
Stel je nu een groep mensen voor die in een zakelijke omgeving<br />
discussiëren over een probleem of conflictkwestie. Geen<br />
obankiers, financiers, advocaten, marketeers of influencers,<br />
maar gewoon mensen die een gesprek vanuit het hart voeren.<br />
Open en eerlijk delen en daarbij kwetsbaarheid door de deur<br />
laten. Zij worden uitgenodigd om wat de boeddhistische zenmeester<br />
Thich Nhat Hahn empathisch te luisteren. Luisteren<br />
wordt de PowerPoint van het gesprek. Je zult instinctief weten<br />
wanneer de tijd rijp is om te spreken en je eigen kwetsbaarheid<br />
te tonen. En dat geldt voor alle aanwezigen.<br />
Als we empathisch luisteren, vrij van vooroordelen of reacties,<br />
kunnen we via de verhalen van anderen iets meer over<br />
onszelf ontdekken. Onze perceptie van de persoon of het probleem<br />
kan veranderen en transformeren en er ontstaat op organische<br />
wijze vruchtbare grond. Ik ben ervan overtuigd dat<br />
leiderschap voortkomt uit gedeelde kwetsbaarheid. Het vindt<br />
plaats zodra eigendom en verantwoordelijkheid van zowel<br />
probleem als oplossing door alle betrokkenen worden gedragen.<br />
En dat roept een een uiterst belangrijke vraag op: kunnen<br />
leiderschap en transformatie gescheiden worden? Door<br />
te luisteren kun je ontdekken.<br />
MAGISCH<br />
Tijdens het gesprek heeft iedere persoon het zaadje van een<br />
oplossing in handen om in de vruchtbare grond te planten.<br />
“ZONDER STILTE ZIJN WOORDEN<br />
NIET MEER DAN RUIS”<br />
Met andere woorden: door samenwerking kan de oplossing<br />
vanuit de groep ontstaan en groeien. Voorwaarde is wel dat<br />
een ieder open moet staan voor compromissen. Dit is in feite<br />
een bekend Afrikaans spreekwoord en verwijst naar de kunst<br />
van het converseren. Een moeilijk en uitdagend proces voor<br />
ons in onze egowereld, waar een verandering van perceptie<br />
als een bedreiging voor ons welzijn of zelfs als een mislukking<br />
wordt beschouwd.<br />
Misschien komt het allemaal neer op vertrouwen. Tijdens<br />
een gesprek vanuit het hart geloof ik dat de kiem van vertrouwen<br />
bij alle deelnemers wordt geraakt. De gedeelde kwetsbaarheid<br />
stelt ons open om steun te bieden. Zodra we onvoorwaardelijke<br />
steun ontvangen, gebeurt er iets opmerkelijks. We doen<br />
dit zonder enige verwachting van beloning of rendement. Het<br />
is zo waardevol dat we het weggeven. Dit is de wortel van vertrouwen.<br />
Op dit punt wordt een compromis werkelijkheid. En<br />
veranderen percepties. En vindt er transformatie plaats.<br />
De kiem van vertrouwen wordt tijdens zo’n gesprek aangeraakt,<br />
maar vertrouwen wordt pas echt verdiend in de ruimte<br />
en tijd tussen de gesprekken in. Dit is waar we de daad bij<br />
het woord kunnen voegen, waar de magie plaatsvindt, wordt<br />
versterkt en in stand wordt gehouden. Regelmatig terugkeren<br />
naar de basis van het gesprek, het empathisch luisteren,<br />
is essentieel.<br />
“Als we empathisch luisteren, kunnen we via de verhalen<br />
van anderen iets meer over onszelf ontdekken.”<br />
ZOMER 20<strong>24</strong> <strong>NFM</strong> | 31
VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
LUISEREN OM TE ZIEN<br />
In de moderne samenleving hebben we de kunst van het gesprek<br />
uit het oog verloren. Een krachtig, egogedreven debat<br />
is de norm, waarbij de sterkste en krachtigste mening prevaleert.<br />
In het House of Commons, de belangrijkste wetgevende<br />
kamer van Groot-Brittannië, liggen twee rode lijnen op de<br />
vloer. De lijnen geven aan waar de tegengestelde partijen van<br />
een debat zich bevinden en op afstand van elkaar staan. Vanuit<br />
deze ruimte worden meningen, beledigingen en overtuigingen<br />
naar elkaar geslingerd. De ruimte tussen de rode lijnen<br />
is precies tweeënhalve meter, de lengte van twee middeleeuwse<br />
zwaarden! De kloof, die vandaag de dag nog steeds<br />
metaforisch bestaat, was bedoeld om een gewelddadig duel<br />
tussen afgevaardigden te voorkomen. Ik vraag me af hoeveel<br />
belangrijke en historische politieke beslissingen, die van<br />
groot mondiaal belang zijn, onder zulke omstandigheden zijn<br />
genomen. En wellicht nog steeds?<br />
Gesprekken vanuit het hart zijn dringend nodig zijn voor<br />
elke sociale, ecologische of economische discussie. We hebben<br />
dringend behoefte om terug te keren naar de oude regels<br />
voor betrokkenheid. Terug te keren om verder te gaan. Die<br />
van naar elkaar luisteren.<br />
We dienen onze perceptie en ons begrip te verbeteren<br />
voordat we beleid afdwingen, waardoor de mens vanuit het<br />
“Het is de eeuwenoude geest van natuurlijk leiderschap die<br />
we meenemen naar onze gesprekken rond het kampvuur.”<br />
Alan McSmith: “De Bosjesman leerde ons dat een gesprek in<br />
wezen gaat over luisteren, niet over praten.”<br />
ALAN MCSMITH<br />
Alan McSmith is dertig jaar wildernisgids en natuurbeschermer.<br />
Hij woont in Zuid-Afrika en faciliteert wilderniservaringen<br />
en transformationele leiderschapstrajecten<br />
in verschillende Afrikaanse landen. In de wildernis laat hij<br />
natuur diep ervaren, evenals de urgentie om ons natuurlijk<br />
erfgoed te behouden en te herstellen. Het liefst begeeft<br />
hij zich te midden van kuddes olifanten. Alan is tevens een<br />
inspirerend spreker en auteur. Voor het New Financial<br />
Magazine schrijft Alan over zijn wilderniservaringen.<br />
Meer informatie: www.alanmcsmith.com<br />
hart in gesprek kan komen. Upgraden we immers ook niet<br />
onze mobiele telefoons, auto’s of huizen? Hoe komt het dan<br />
dat we het meest fundamentele gevoel van verbondenheid<br />
dat we bezitten – onze perceptie – niet opwaarderen?<br />
Oké, terug naar het kampvuur. En de maan. Ik keer vaak<br />
terug naar de Kalahari om mezelf open te stellen voor de stilte.<br />
Toch weet ik nog steeds niet zeker of de maan daadwerkelijk<br />
geluid maakt. Maar ik weet ook dat ik nooit zal stoppen<br />
met luisteren. n<br />
LEADERSHIP TRAIL<br />
Alan McSmith en de stichting New Financial Forum<br />
zijn voornemens in 20<strong>24</strong> een meerdaagse Leadership<br />
Trail te organiseren naar de Okavanga Delta in Botswana.<br />
Met minimaal acht deelnemers gaan we deze unieke<br />
reis organiseren. Inmiddels zijn er vier belanstellende.<br />
Meer informatie: www.newfinancialforum.nl/events/<br />
leadership-trailbotswana of stuur een mail naar<br />
willem@newfinancialforum.nl.<br />
32 | <strong>NFM</strong> ZOMER 20<strong>24</strong>
VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
Zonder dat we ons daarvan bewust zijn, is onze economie<br />
existentieel, stelt betekeniseconoom Kees Klomp. Onze economie<br />
draait allang niet meer om het bevredigen van reële behoeften,<br />
maar om begeerte. “Begeertes zijn pseudo-oplossingen voor echte<br />
existentiële spanningen. Onze systemen kunnen alleen veranderen<br />
door de existentiële verhaallaag te wijzigen. En dat kan alleen in<br />
mensen: een betere wereld begint niet bij jezelf, maar in jezelf.<br />
Een betere wereld<br />
begint in jezelf<br />
TEKST NATHALIE ARTEEL EN MISCHA VERHEIJDEN<br />
rusten op systemen<br />
systemen rusten<br />
op verhalen”, zegt Kees<br />
Klomp, momenteel programmamanager<br />
Agency<br />
bij hogeschool Windes-<br />
“Symptomen<br />
heim. “Die uitspraak komt van de Amerikaanse<br />
denker Charles Eisenstein en<br />
wil zeggen dat de werkelijkheid zich<br />
altijd in drie lagen aan ons ontvouwt.<br />
Het is eigen aan de mens om zich het<br />
grootste deel van de tijd te focussen op<br />
de symptomen. Omdat we ze zien: klimaatverandering,<br />
biodiversiteitsverlies,<br />
polarisering, ongelijkheid, depressie<br />
en burn-out. Die symptomen ontstaan<br />
vanuit een systeem. Elk systeem<br />
is een conditionering van de maatschappelijke<br />
afspraken die we met elkaar<br />
hebben gemaakt.”<br />
De wezenlijke laag die Eisenstein<br />
toevoegt, is dat systemen ontstaan<br />
vanuit de onderliggende verhalen,<br />
zegt Klomp. “Wij zijn verhalende wezens.<br />
De verhalen die we vertellen vormen<br />
ons wereld- en mensbeeld. En zo<br />
ook ons zelfbeeld. Het is een proces<br />
van projectie en perceptie: zo binnen,<br />
zo buiten. Wat zich binnen onszelf en<br />
buiten onszelf afspeelt, komt op hetzelfde<br />
neer. En andersom. Omdat de<br />
buitenwereld niet meer overeenkomt<br />
met onze binnenwereld zijn we in een<br />
diepe existentiële crisis terechtgekomen.”<br />
EXISTENTIËLE ONZEKERHEID<br />
“We zijn geconditioneerd met het verhaal<br />
dat het altijd beter moet, de economie<br />
altijd moet groeien en dat we als<br />
mens in staat zijn alle gevaren te controleren<br />
en beheersen. Maar we zien<br />
voor onze ogen dat dit niet klopt en dat<br />
legt een diepe laag van existentiële onzekerheid<br />
bloot. Daar zit ook de crux<br />
34 | <strong>NFM</strong> ZOMER 20<strong>24</strong>
VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
KEES KLOMP:<br />
“BIODIVERSITEIT ALS<br />
INDICATOR VAN WELLEVEN.”<br />
BEELD MARK KOHN<br />
van hoe ik naar economie kijk en dus<br />
ook naar bedrijven en HR. Daar is een<br />
groot onvermogen om die existentiële<br />
onzekerheid bij zichzelf aan te gaan.”<br />
Volgens Klomp blijft men binnen<br />
leiding en management van bedrijven<br />
in de veilige symptoomlaag zitten<br />
waar mensen rollen vervullen en waarin<br />
de realiteit zich voor een belangrijk<br />
deel afspeelt in een spreadsheet. “We<br />
hebben mensen gematerialiseerd. Dat<br />
is veilig en beheersbaar omdat je met<br />
cijfers kan schuiven. Mijn theorie van<br />
economie is dat die materiële laag een<br />
soort pseudo-vervulling is van de existentiële<br />
laag die daaronder zit. Op die<br />
existentiële laag hebben we een emotionele<br />
laag gelegd die over plezierige en<br />
onplezierige emoties gaat. Daarop hebben<br />
we nog een morele laag gelegd die<br />
over goed en slecht gaat. Daarbovenop<br />
– en dat is ontzettend belangrijk – ligt<br />
dus de materiële laag die over bezitten<br />
en niet-bezitten gaat. Mijn theorie is<br />
dat onze economie, zonder dat we ons<br />
daarvan bewust zijn, eigenlijk niet materieel<br />
maar existentieel is.”<br />
DE VIJF V’S<br />
Onbewust worden we gedreven door<br />
de uitdagingen en spanningen die zich<br />
op die existentiële laag afspelen, stelt<br />
Klomp. “Het zijn vijf V’s die voor een<br />
diepe existentiële pijn zorgen. De eerste<br />
en grootste spanning is onze Vergankelijkheid:<br />
het besef dat we geboren<br />
worden om te sterven. Het besef dat alles<br />
wat we doen er niet toe doet omdat<br />
we uiteindelijk zullen sterven, maakt<br />
een diep existentiële spanning los.”<br />
De tweede spanning is Verwerkelijking,<br />
zegt Klomp. “Wij kunnen niet leven<br />
zonder zin. Wij zijn ons bewust van<br />
ons leven en daar moeten we iets mee,<br />
we kunnen niet leven zonder zin. In dat<br />
opzicht ben ik een echte existentialist,<br />
zoals ook psychiater Dirk De Wachter<br />
is: we moeten iets van dit leven maken.<br />
Als het leven geen zin heeft, waarom leven<br />
we dan? Ons zinloos voelen zorgt<br />
voor een diepe existentiële pijn.”<br />
Veiligheid is de derde. “Maar we leven<br />
in volstrekte bestaansonzekerheid.<br />
De enige zekerheid is onzekerheid. Die<br />
onzekerheid proberen we te controleren<br />
door schijnveiligheid te creëren.<br />
Dan is er nog Vrijheid en Verbinding.<br />
We hebben een diepgewortelde existentiële<br />
behoefte aan zelfbeschikking. Tegelijk<br />
weten we dat we niet overleven<br />
zonder verbinding met andere mensen.<br />
Inclusie, gezien, geliefd en gewaardeerd<br />
worden, is existentieel.”<br />
“In de economie en in onze samenleving<br />
zijn we deze existentiële spanningen<br />
en uitdagingen aan het uitspelen.<br />
De enorme bewondering van jonge<br />
mensen voor miljardairs bijvoorbeeld.<br />
Dat gaat niet zozeer over het feit dat<br />
deze mensen heel veel geld hebben, het<br />
gaat erom dat jonge mensen ze associëren<br />
met geslaagd zijn. Geslaagd zijn is<br />
ZOMER 20<strong>24</strong> <strong>NFM</strong> | 35
VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
BEELD ALFRED OOSTERMAN<br />
een existentiële uiting van ingesloten,<br />
gezien, geliefd en gewaardeerd willen<br />
worden. Het appelleert ook aan veiligheid,<br />
omdat het idee bestaat dat je onaantastbaar<br />
bent als je geld hebt. Mensen<br />
die rijk zijn associëren we met gelukkige<br />
mensen. Hoewel dat onzin is, is<br />
het een diepgeworteld geloofssysteem<br />
dat in onze samenleving nauwelijks<br />
wordt bevraagd. Het is een gegeven: ik<br />
bezit dus ik ben. Ik heb succes dus mijn<br />
leven heeft zin. Ik heb veel likes op sociale<br />
media dus ik word geliefd. Dat<br />
soort associaties is de motor van onze<br />
economie.”<br />
“ELK BEDRIJF SPEELT PER DEFINITIE EEN ROL<br />
IN MAATSCHAPPELIJKE ISSUES ALS WERELDVREDE,<br />
BIODIVERSITEIT EN SOCIALE INCLUSIE”<br />
FIX<br />
“Onze economie draait allang niet meer<br />
om het bevredigen van reële behoeften,<br />
maar om begeerte. Begeertes zijn<br />
de pseudo-oplossingen voor echte existentiële<br />
spanningen. Het mooie van<br />
begeerte, en dat is ook het kwaadaardige<br />
ervan, is dat je ze eindeloos kan najagen<br />
omdat ze net als heroïne of alcohol<br />
een fix geven. Nu zijn fatbikes een<br />
statussymbool onder jongeren. Als je<br />
die fatbike hebt, voel je je gezien, geliefd,<br />
gewaardeerd en succesvol. Alleen<br />
ebt dat gevoel snel weg en dan ben je<br />
36 | <strong>NFM</strong> ZOMER 20<strong>24</strong>
VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
weer die persoon met dezelfde existentiële<br />
spanningen.”<br />
“Het kenmerk van een existentiële<br />
uitdaging is dat het een gemis is, een<br />
diepgewortelde behoefte die nooit echt<br />
te bevredigen is. Wat je ook doet, je kan<br />
je dood niet voorkomen. We zullen dus<br />
met die existentiële spanningen moeten<br />
leren leven. Alleen kan je begeertes,<br />
de illusie dat je onsterfelijk kan worden<br />
als je steenrijk bent, eindeloos achterna<br />
jagen. Het is nooit echt, maar net echt<br />
genoeg om het de moeite waard te maken<br />
er achteraan te lopen.”<br />
Dit is wat in een verslaving fix<br />
wordt genoemd, zegt Klomp. “Dat korte<br />
moment van vervulling en voldoening<br />
als je een shot heroïne zet, is voor<br />
heel veel mensen de motor om ons huidige<br />
economische systeem in gang te<br />
houden. We moeten erkennen dat we<br />
een aan heroïne verslaafde samenleving<br />
zijn geworden om de pijn van wat<br />
het is om mens te zijn te ontlopen. Dat<br />
is mijn diepste analyse van de verhaallaag<br />
waar Charles Eisenstein het over<br />
heeft. Ik denk dat de bron van alle huidige<br />
crises het geconditioneerde en gecultiveerde<br />
misverstand is dat we individuele<br />
wezens zijn.”<br />
Volgens Charles Eisenstein is dit<br />
het verhaal van afscheiding. “De illusie<br />
dat wij een autonoom individueel<br />
bestaan leiden, afgescheiden van andere<br />
wezens, creëert een diep gevoel van<br />
eenzaamheid en onvermogen. Wat als<br />
je kan erkennen dat je niet leeft in afgescheidenheid,<br />
maar in verbinding?<br />
Dat is ook de ecologische werkelijkheid.<br />
Elke ecoloog kan je uitleggen dat<br />
het leven op aarde bestaat uit wederzijds<br />
afhankelijke relaties. Dat is een<br />
empirisch feit: we zijn geen individualisten.<br />
We hoeven ons niet alleen te<br />
voelen. We zijn verbonden met alles en<br />
iedereen.”<br />
BEVRIJDE MARKT<br />
Een tweede verhaalelement is het idee,<br />
de illusie, dat wij onvolkomen zijn, zegt<br />
Klomp. “Dat er iets mis met ons is, omdat<br />
wat we ook doen, die existentiële<br />
spanningen en zorgen niet weg gaan.<br />
“VERHALEN VORMEN ONS<br />
WERELD- EN MENSBEELD<br />
EN OOK ONS ZELFBEELD”<br />
Die onvolkomenheid hebben we gecultiveerd<br />
in een soort ratrace om altijd<br />
iets te bewerkstelligen: het gemis dat<br />
gevuld moet worden en gecompenseerd<br />
kan worden door bepaalde dingen te<br />
bereiken. Dat is niet nodig. We kunnen<br />
leven met het idee dat we zullen sterven.<br />
We kunnen leven met het feit dat<br />
we niets controleren. We kunnen leven<br />
met het feit dat een zinvol bestaan ook<br />
een zinloos bestaan is. Dat kunnen we<br />
allemaal.”<br />
“En dan kunnen we het gaan hebben<br />
over een bevrijde markt in plaats<br />
van een vrije markt, die helemaal niet<br />
vrij is, omdat de vrije markt ons nu<br />
allerlei illusies dicteert waar we achteraan<br />
lopen in de hoop op verlossing<br />
van existentiële pijn. Dat gaat<br />
niet gebeuren. Dat kan alleen als we<br />
het beest in de bek kijken. We moeten<br />
onszelf bevrijden om ook de markt te<br />
bevrijden.”<br />
“Wat ik hartstochtelijk geloof is dat<br />
onze systemen alleen kunnen veranderen<br />
door veranderingen op de existentiële<br />
verhaallaag. En die verhaallaag kan<br />
alleen veranderen in mensen: een betere<br />
wereld begint niet bij jezelf, maar in<br />
jezelf.”<br />
Ook de verandering in hoe we HR<br />
bedrijven en binnen organisaties met<br />
mensen omgaan, begint met de intrinsieke<br />
motivatie van de mensen die het<br />
beleid maken: als je aan HR doet met<br />
een materialistisch wereldbeeld kan je<br />
mensen niet existentieel benaderen.”<br />
MORELE KANTELING<br />
“Het probleem is dat HR na een paar<br />
honderd jaar kapitalisme en een paar<br />
decennia neoliberalisme een technocratische<br />
aangelegenheid geworden is.<br />
Mensen zijn nummers. Mensen zijn<br />
salarissen. Mensen zijn rollen. Mensen<br />
zijn resources. De mensen op HRafdelingen<br />
kunnen vaak niet veel anders<br />
dan met die realiteit werken. Ik<br />
ontmoet heel veel frustratie bij HRmanagers<br />
omdat zij dit ook zien. Ze<br />
lopen vast in een systeem waarin ze<br />
niet de tools en de middelen hebben<br />
om met de behoeften van jonge mensen<br />
om te gaan. Ik hoop dat HR inziet<br />
dat deze nieuwe jonge instromers – ik<br />
heb ze als studenten en dus aspirantwerknemers<br />
ook dagelijks voor mijn<br />
snufferd – aan het veranderen zijn en<br />
anders kijken naar bedrijven en werken.<br />
Echt anders dan ik. Ik ben een<br />
X-er, ik ben 55. Ik kan me nog herinneren<br />
dat toen ik na mijn studie politicologie<br />
en communicatiewetenschappen<br />
aan een linkse universiteit uitstroomde<br />
zelfs in mijn omgeving het hebben<br />
van een goede baan met een salarisperspectief<br />
een onvoorstelbaar dominante<br />
factor was bij het nemen van<br />
beslissingen.“<br />
Klomp zegt dat dit het dominante<br />
verhaal in de jaren negentig was toen<br />
hij met werken begon. “Ik vind het een<br />
ontzettend positief en hoopgevend signaal<br />
dat ik nu studenten voor me heb<br />
die aangeven dat ze dat echt niet gaan<br />
doen. Er zijn studenten die heel bewust<br />
weigeren te solliciteren bij bedrijven als<br />
Shell, Vopak, Unilever of ABN Amro<br />
omdat dat een smet op hun CV is. Banen<br />
waar je heel veel geld verdient, zijn<br />
vaak de jobs die David Graeber de bullshit<br />
jobs noemde: de meest zinloze banen<br />
waaraan mensen kapot gaan van<br />
zinloosheid.“<br />
Het goede nieuws volgens Klomp is<br />
dat studenten dit beginnen in te zien.<br />
“In plaats van te onderhandelen op salaris<br />
zeggen jonge mensen nu dat ze<br />
drie of vier dagen in de week willen<br />
werken, omdat ze andere dingen ook<br />
belangrijk vinden. Dat is een morele<br />
kanteling. Dat is heel erg wezenlijk.<br />
Daar moet een andere manier van denken<br />
en doen voor ontwikkeld worden.”<br />
ZOMER 20<strong>24</strong> <strong>NFM</strong> | 37
VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
WAARDE CREËREN<br />
Lange tijd ging Klomp uit van drie universele<br />
manieren waarop we waarde<br />
creëren: de drie W’s: Welvaart, Welzijn<br />
en Welbevinden.<br />
“De zakelijke realiteit van een bedrijf,<br />
de Welvaart, bestaat uit drie indicatoren:<br />
omzet, winst en assets. Soms<br />
als vierde ook nog beurswaarde. Dat<br />
is de realiteit van elke bestuurskamer,<br />
omdat dit de indicatoren zijn waarop<br />
een bedrijf bestuurd wordt.”<br />
“Daar kan je twee grotere ringen<br />
omheen tekenen. Een bedrijf heeft<br />
ook het persoonlijke domein van Welbevinden,<br />
omdat het werk een plek is<br />
waar mensen zich ontplooien en waar<br />
ze andere mensen ontmoeten.In het<br />
huidige reductionistische denken gaat<br />
werkgeluk echter vaker over het feit<br />
dat gelukkige medewerkers meer produceren<br />
en grotere financiële resultaten<br />
realiseren.<br />
“Als derde W heb je de maatschappelijke<br />
laag van Welzijn. Er is geen bedrijf<br />
in de wereld dat in isolement kan<br />
functioneren. Geen enkele onderneming<br />
staat op zichzelf. Dit betekent dat<br />
elk bedrijf per <strong>def</strong>initie een rol speelt in<br />
maatschappelijke issues als wereldvrede,<br />
biodiversiteit en sociale inclusie. In<br />
het huidige dominante verhaal zijn welzijn<br />
en welbevinden een uitvloeisel van<br />
welvaart. HR werkt in dienst van het<br />
zakelijk resultaat.”<br />
“WELZIJN EN WELBEVINDEN<br />
BELANGRIJKER MAKEN,<br />
GAAT TEN KOSTE<br />
VAN WELVAART”<br />
“Welvaart is een groot goed dat we<br />
moeten koesteren. Alleen moet je welvaart,<br />
welzijn en welbevinden als communicerende<br />
vaten zien. Probleem is<br />
dat de eenzijdige focus op Welvaart ten<br />
koste gaat van Welzijn en Welbevinden.<br />
We zijn steeds rijker geworden, terwijl<br />
het niveau van Welzijn en Welbevinden<br />
gelijk gebleven is of zelfs aan het afnemen<br />
is. Welzijn en Welbevinden belangrijker<br />
maken, gaat ten koste van<br />
Welvaart.”<br />
Mooi voorbeeld hoe het anders kan,<br />
is de Greystone Bakery in New York, in<br />
1982 opgericht door zenboeddhist Bernie<br />
Glassman. “Slogan is: ‘We don’t hire<br />
people to bake brownies, we bake brownies<br />
to hire people.’ Het wil zoveel mogelijk<br />
mensen empoweren. Ook kan je<br />
bij hen komen werken zonder sollicitatie.<br />
Om nog meer te kunnen betekenen,<br />
reiken de initiatieven steeds verder.<br />
Zelfs tot woningbouw- en scholingsprojecten.”<br />
DE VIERDE W: WELLEVEN<br />
Eind 2023 meldde Klomp dat de belangrijkste<br />
W in zijn model ontbrak.<br />
Dit voortschrijdend inzicht kwam door<br />
het schrijven en samenstellen van een<br />
nieuw ecologieboek.“Ik stuitte op een<br />
blinde vlek in mijn denken. Ecologie is<br />
een essentieel uitgangspunt voor het<br />
inrichten van een toekomstbestendig<br />
economisch systeem.Op de een of andere<br />
manier heb ik dit nog vertaald in<br />
een waardebeginsel en dat kan natuurlijk<br />
helemaal niet. Het creëren van zowel<br />
welvaart, welzijn als welbevinden<br />
is honderd procent afhankelijk van ons<br />
vermogen om de natuur te beschermen<br />
en versterken.Daarom moét ik mijn<br />
3W-model openlijk als achterhaald bestempelen<br />
en vervangen door het 4Wmodel.<br />
Er ontbrak een essentiële, existentiële<br />
waardebron die ik Wel-leven<br />
heb genoemd: mensen kunnen namelijk<br />
ook ecologische waarde creëren.<br />
Welleven is gericht op het versterken<br />
van de levenskwaliteit in de letterlijke<br />
zin van het woord; het versterken van<br />
het natuurlijke leven!”<br />
Welleven is volgens Klomp dat wat<br />
actief bijdraagt aan het laten gedijen<br />
van het leven op aarde. “Welleven<br />
draait dus om het regenereren van de<br />
aardse ecosystemen waarvan wij mensen<br />
een onderdeel vormen. Welleven<br />
kunnen we maken en meten door middel<br />
van het monitoren van een hele<br />
concrete ecologische indicator: biodiversiteit.”<br />
n<br />
Dit interview is een co-creatie van Nathalie<br />
Arteel (Leading Angel van Arteel Group<br />
arteel.com/nl/) en Mischa Verheijden.<br />
Het verscheen als column van Nathalie in<br />
ingekorte versie bij ZigZagHR magazine.<br />
Dit is de longread die door Mischa werd<br />
geschreven en gepubliceerd op Re-story.<br />
be: www.re-story.be/<br />
38 | <strong>NFM</strong> ZOMER 20<strong>24</strong>
Geld Gaat Nooit<br />
Over Geld<br />
en het is niet<br />
nou eenmaal zo<br />
Kwetsbaar en ijzersterk. Iedereen die zich<br />
afvraagt of ‘we misschien de weg kwijt zijn’<br />
(en vooral wat ons dan wél te doen staat),<br />
vindt in dit boek vele bruikbare inzichten.<br />
Heidi Leenaarts, United Economy<br />
• Online vrij te lezen op een ‘geef wat goed voelt’ donatiebasis<br />
• Verrijkt met ruim 450 tekeningen<br />
• Beschikbaar op papier en als e-boek<br />
Meer weten? Het boek online lezen? (Jezelf ) een boek geven?<br />
GeldGaatNooitOverGeld.org/ja
VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
BABETTE PORCELIJN:<br />
“WELKOM BIJ DE CREW.<br />
ENJOY THE RIDE.”<br />
40 | <strong>NFM</strong> ZOMER 20<strong>24</strong>
VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
Het happy 2050 scenario van Babette Porcelijn is een masterplan<br />
voor een veilige en fijne toekomst. Alles wat invloed heeft op ons geluk<br />
komt in samenhang voorbij: welzijn, gelijke kansen, economie,<br />
natuurlijke hulpbronnen, beleid en een veilige planeet. Het is een<br />
praktisch boek dat laat zien hoe je zelf kunt bijdragen aan een happy<br />
2050. “Als mensen zich verenigen en samenwerken, zijn ze in staat<br />
om grootschalige, positieve veranderingen teweeg te brengen.”<br />
Samen op weg naar<br />
een happy 2050<br />
TEKST MIREILLE WILLE | BEELD ANNELIEN NIJLAND<br />
Waarom ben je dit werk gaan doen?<br />
“Op zondag 12 januari 2014 begon het.<br />
Thuis op de bank met mijn man Rick,<br />
onze kinderen waren uit spelen en wij<br />
praatten. Over de verborgen impact die<br />
de productie van alles wat we hier kopen<br />
en gebruiken heeft aan de andere<br />
kant van de planeet. Ik liet voor het<br />
eerst tot me doordringen dat die impact<br />
zo groot is dat onze toekomst op<br />
het spel staat. En ik realiseerde me dat<br />
wij als burgers en consumenten niet<br />
zo machteloos zijn als ik had gedacht.<br />
Wij trekken aan allerlei touwtjes, elke<br />
keer dat we iets kopen. Ik wilde weten<br />
wat we er in het dagelijks leven zelf aan<br />
kunnen doen. Ik schreef er twee boeken<br />
over, gaf lezingen en trainingen.<br />
Nieuwe vragen bleven zich aandienen;<br />
vragen van lezers en mensen uit<br />
het publiek. Ook in mijn eigen hoofd<br />
bleef het tekeergaan: hoe kan het dat<br />
verborgen impact überhaupt bestaat?<br />
Welke onderliggende systemen sturen<br />
ons die onveilige kant op? Is overbevolking<br />
niet het probleem? Komt alles<br />
goed als we circulair en biobased produceren,<br />
plantaardig eten, windmolens<br />
en zonneparken bouwen? Past het dan?<br />
Hoe zit het eigenlijk met de sociale impact,<br />
uitbuiting, belastingontwijking,<br />
corruptie? Is economische groei noodzakelijk?<br />
Maar wat nou als eindeloze<br />
groei echt niet kan op een eindige planeet...?<br />
Over al die vragen is er wel wetenschappelijke<br />
informatie te vinden,<br />
maar het zijn vaak losse puzzelstukjes.<br />
Hoe hangen al die puzzelstukjes samen,<br />
is daar een complete puzzel van te leggen?<br />
Of soms zijn het juist grote, vage<br />
beelden, dat je denkt: mooi idee, maar<br />
hoe dan?<br />
Uit al die vragen kwam één hoofdvraag<br />
bovendrijven: hoe ziet het scenario<br />
waarin we een veilige en fijne toekomst<br />
creëren eruit, een wereld waarin<br />
we elkaar een welgemeend ‘happy 2050’<br />
kunnen wensen? Ik kon het niet laten.<br />
Ik ging opnieuw op onderzoek uit.”<br />
Hoe heb je het aangepakt?<br />
“Ik interviewde tientallen experts en<br />
bestudeerde duizenden artikelen en<br />
rapporten, waaronder verschillende<br />
toekomstscenario’s. Op basis van al<br />
die wetenschappelijke inzichten ontwikkelde<br />
ik een realistisch, compleet<br />
en objectief plan van aanpak. Een masterplan.<br />
Want dat is volgens mij wat we<br />
nu nodig hebben. Het plan omvat een<br />
systeemverandering met een heleboel<br />
knoppen om aan te draaien. Ik maak<br />
ook de vertaalslag naar wat we zelf kunnen<br />
doen om die systeemverandering<br />
te verwezenlijken, met dashboards,<br />
spelregels en vuistregels voor beleidsmakers,<br />
bedrijven en burgers.<br />
Mijn onderzoek deed soms denken aan<br />
een hok met konijnen; de vragen vermenigvuldigden<br />
zich met enorme snelheid.<br />
Hoe meer vragen ik stelde, hoe<br />
meer nieuwe erbij kwamen. Omdat het<br />
onderzoek bijna vijf jaar duurde, werd<br />
ik links en rechts ingehaald door de realiteit:<br />
door allerlei goede en minder geslaagde<br />
ontwikkelingen, die ik dan ook<br />
weer in het plan wilde verwerken. Het<br />
onderzoek was zo ingewikkeld dat ik<br />
bang was dat ik me iets onmogelijks op<br />
de hals had gehaald. Ik heb vaak getwijfeld<br />
of het wel zou lukken. Of het wel<br />
ZOMER 20<strong>24</strong> <strong>NFM</strong> | 41
VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
kón lukken. Ik wist van veel onderwerpen<br />
weinig af.<br />
Nou ja, dacht ik dan, ik wil dit tóch<br />
graag snappen. Dus ging ik stug door.<br />
Met een ontketend konijnenhok en al.<br />
Het resultaat? Ik schreef een dikke pil<br />
met informatie over uiteenlopende onderwerpen.<br />
Het boek raakt alle onderwerpen<br />
aan die volgens mij een rol spelen<br />
in het happy 2050 scenario. En belangrijker:<br />
de samenhang daartussen.<br />
Mijn plan zal echt niet compleet zijn.”<br />
Wat wil je met je werk bereiken?<br />
“Het is onmogelijk om in mijn eentje<br />
de supercomplexe, steeds veranderende<br />
wereld helemaal te kennen. Ik ontwikkelde<br />
met ‘Het happy 2050 scenario’<br />
een denkraam dat we met elkaar<br />
verder kunnen invullen en verbeteren.<br />
Ik hoop dat je je passie en talenten inzet<br />
voor iets wat er echt toe doet: een<br />
veilige en fijne wereld voor jou, je geliefden,<br />
de 8 miljard andere mensen op de<br />
wereld, voor allen die na ons zullen leven<br />
en niet te vergeten voor de 8 miljoen<br />
wonderlijke en prachtige soorten<br />
op onze planeet. Dat klinkt misschien<br />
als iets voor helden. Of voor overheden<br />
en bedrijven. Alsof we passieve passagiers<br />
zouden zijn. Maar zo is het niet.<br />
Wij zijn zélf de crew van deze planeet,<br />
gewone mensen zoals jij en ik. Wij zitten<br />
aan het stuur, of we dat nu doorhebben<br />
of niet. Think Big Act Now!<br />
Het is mijn missie om mensen en<br />
organisaties te inspireren, informeren<br />
en activeren voor positieve verandering.<br />
Een krachtig samenspel van inzicht<br />
en actie: “Think Big” betekent begrijpen<br />
op systeemniveau, terwijl “Act<br />
Now” staat voor de praktische stappen<br />
die je nu kunt nemen.”<br />
Geloof je in een mooie toekomst, in een<br />
Happy 2050?<br />
“Geloven doe ik niet haha, daarvoor<br />
ben ik te wetenschappelijk ingesteld.<br />
Maar ik heb wel ontdekt dat een happy<br />
2050 mogelijk is. Ik zie ook dat mensen,<br />
als ze zich verenigen en samenwerken,<br />
in staat zijn om grootschalige, positieve<br />
veranderingen teweeg te brengen. We<br />
kunnen onze slagkracht gebruiken om<br />
onze toekomst vorm te geven. Ik hoop<br />
dat ‘Het happy 2050 scenario’ helpt en<br />
richting geeft.”<br />
Hoe komen we ‘happy’ aan in het jaar<br />
2050?<br />
“Je zou wel in een glazen bol willen kijken.<br />
Helaas bestaan die niet, maar met<br />
behulp van toekomstscenario’s kom je<br />
een heel eind. Er zijn duizenden scenario’s<br />
ontwikkeld die mogelijke toekomsten<br />
van de wereld beschrijven. Ik heb<br />
de belangrijkste en meest inspirerende<br />
bestudeerd. Dit zijn de drie hoofdzaken<br />
die ik leerde van scenariostudies:<br />
Een groene en menselijke weg komt<br />
het beste uit de bus. Die leidt tot de<br />
hoogste welvaart én welzijn, ook op de<br />
langere termijn.<br />
Grote, structurele systeemveranderingen<br />
zijn nodig om de wereld in<br />
42 | <strong>NFM</strong> ZOMER 20<strong>24</strong>
VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
“ZODRA JE ER AANDACHT<br />
AAN BESTEEDT, BEN<br />
JE AL BEGONNEN.”<br />
veiligheid te brengen. Met business as<br />
usual voor kortetermijnwinst gaan en<br />
daarbij de natuur verder uitputten, of<br />
hier en daar wat innovatieve pleisters<br />
plakken op een systeem met weeffouten,<br />
leidt allebei volgens alle studies<br />
binnen 30 jaar tot maatschappelijke en<br />
economische ontwrichting.<br />
Het uiteindelijke welvaartsniveau<br />
dat we nog kunnen bereiken wordt hoger<br />
naarmate we sneller en effectiever<br />
ingrijpen. Hoe langer we wachten met<br />
veranderingen doorvoeren, hoe moeilijker<br />
(en duurder) het wordt om ons<br />
aan te passen en hoe gevaarlijker de<br />
planeet wordt voor de mens.”<br />
En nu concreet?<br />
“Het is een combinatie van inzicht en<br />
acties. Onderzoek wat er op systeemniveau<br />
misgaat, en bedenk dan wat je<br />
daar zelf aan kunt doen met concrete<br />
acties. Leer hoe impact op mens en planeet<br />
werkt, en ontdek waarmee jij veel<br />
slagkracht kunt (en wilt!) ontwikkelen<br />
om die impact aan te pakken. Je dagelijks<br />
leven verduurzamen is sowieso<br />
een goeie stap, en misschien kun je in<br />
je werk of met je geld bijvoorbeeld ook<br />
veel verschil maken.”<br />
Kortom?<br />
“We hebben een crew nodig die weet<br />
wat hem te doen staat en die graag<br />
wil sturen. Iedereen kan meedoen. Iedereen<br />
die dat wil kan slagkracht ontwikkelen,<br />
samenwerken voor een fijne<br />
wereld, nieuwsgierig zijn naar wetenschappelijke<br />
inzichten, naar hoe het<br />
beter kan. Effectieve oplossingen bedenken<br />
en daarmee aan de slag gaan.<br />
Zodra je er aandacht aan besteedt, ben<br />
je al begonnen. Welkom bij de crew. Enjoy<br />
the ride.” n<br />
BABETTE PORCELIJN<br />
Babette Porcelijn heeft Industrieel<br />
Ontwerpen gestudeerd aan de TU<br />
Delft (2001). Daar heeft zij kennis<br />
van industriële processen en ketenanalyse<br />
opgedaan. Babette startte<br />
in 2011 haar eigen ontwerpstudio<br />
voor design en communicatie.<br />
In 2016 verscheen haar eerste<br />
boek De verborgen impact, waarvan<br />
inmiddels meer dan 20.000 exemplaren<br />
zijn verkocht en dat ook is<br />
uitgegeven in België en Frankrijk.<br />
In 2020 kwam ook doeboek EcoPositief<br />
in vijf stappen uit.<br />
Ook richtte ze in 2016 de organisatie<br />
Think Big Act Now op, met<br />
als doel de maatschappij op effectieve<br />
wijze te verduurzamen. Ze geeft<br />
daarvoor regelmatig lezingen en<br />
trainingen.<br />
Op 8 juli 2021 verscheen haar<br />
grootste project tot nu toe: Het happy<br />
2050 scenario. Een science-based<br />
masterplan voor een veilige en fijne<br />
toekomst.<br />
ZOMER 20<strong>24</strong> <strong>NFM</strong> | 43
VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
Laat je bedrijf aan<br />
je missie na<br />
Steward-ownership wint aan populariteit: in 2023 hebben 20 ondernemers<br />
de stap gezet om hun bedrijf steward-owned te maken.<br />
Het aantal steward-owned bedrijven in Nederland groeide daarmee<br />
naar meer dan honderd. Veel bedrijven die steward-owned worden,<br />
zijn jonge ondernemingen met een sterke maatschappelijke drive.<br />
Maar steward-ownership wordt ook ingezet door ondernemers die<br />
met pensioen gaan en hun bedrijf ‘aan de missie’ willen nalaten.<br />
Steward-ownership is kort gezegd<br />
een ondernemingsvorm waarmee<br />
een bedrijf ‘van zichzelf’<br />
wordt en bestaat om zijn missie<br />
te dienen. Daarbij zijn twee principes<br />
leidend:<br />
TEKST GIJSBERT KOREN<br />
– Zelfbestuur: Zeggenschap ligt bij<br />
steward-owned bedrijven bij stewards.<br />
Stewards zijn betrokken bij<br />
het bedrijf en hebben als taak om in<br />
het belang van de missie en het bedrijf<br />
de rol van eigenaar te vervullen.<br />
Deze zeggenschap kan niet verkocht<br />
worden of vererven.<br />
– Winst dient de missie: Winst van een<br />
steward-owned bedrijf dient de onderneming<br />
en de missie van de onderneming.<br />
Dat betekent dat winst<br />
wordt geherinvesteerd om ontwikkeling<br />
en innovatie mogelijk te maken.<br />
Daarnaast kan winst gedoneerd<br />
worden in lijn met de missie.<br />
Tot slot kunnen betrokkenen eerlijk<br />
vergoed worden voor hun bijdrage.<br />
Bij steward-owned bedrijven zijn deze<br />
principes juridisch geborgd, zodat ze<br />
leidend blijven. Het verschilt per bedrijf<br />
hoe de principes uitgewerkt zijn.<br />
44 | <strong>NFM</strong> ZOMER 20<strong>24</strong>
VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
FIOLET IMPACT<br />
Steward-ownership trekt de angel uit<br />
het aandeelhouderskapitalisme en<br />
biedt een stevig fundament voor ondernemingen<br />
die trouw willen blijven<br />
aan hun missie. Om die reden resoneert<br />
steward-ownership enorm bij<br />
jonge ondernemers die verschil willen<br />
maken, maar spreekt het net zo goed<br />
ervaren ondernemers aan die met pensioen<br />
gaan en de onderneming goed na<br />
willen laten. Zo ook Monique Schoorl<br />
die er samen met haar man voor koos<br />
om hun onderneming steward-owned<br />
achter te laten.<br />
Fiolet is een allround taalschool,<br />
gevestigd in Noord-Holland. Bij Fiolet<br />
kan iedereen (beter) Nederlands leren.<br />
Anderstaligen én Nederlandstaligen.<br />
Monique en haar man hebben 23 jaar<br />
lang met hart en ziel aan het bedrijf<br />
gewerkt en hebben de taalschool vorig<br />
jaar overgedragen aan Stichting Fiolet<br />
Impact. De stichting heeft drie bestuurders:<br />
de ‘stewards’ van Fiolet. De stewards<br />
zorgen er met de medewerkers<br />
van Fiolet voor dat de missie van Fiolet<br />
bij alle beslissingen voorop blijft staan<br />
en dat ook de winst naar de missie<br />
gaat. Monique: “Met een blij hart hebben<br />
Hans en ik onze taalschool overgedragen<br />
aan Stichting Fiolet Impact. We<br />
weten dat onze missie in stand blijft en<br />
dat het personeel in goede handen is.<br />
Een gouden greep om iets wat we met<br />
zoveel liefde hebben opgebouwd, te laten<br />
voortbestaan zoals wij dat willen!”<br />
ANDERE OPTIE<br />
Monique kwam dankzij Michael van<br />
Loenen, oprichter van steward-owned<br />
boekwinkel YouBeDo in aanraking met<br />
het concept. Monique: “We waren al jarenlang<br />
klant bij YouBeDo en toen ik<br />
Michael weer eens sprak, vertelde hij<br />
dat YouBeDo steward-owned was geworden.”<br />
Voor Michael en zijn compagnon<br />
Bert van Ingen voelde de onderneming<br />
niet als hun eigendom en met stewardownership<br />
konden zij borgen dat hun<br />
visie op eigendom en het centraal stellen<br />
van de missie richting de toekomst<br />
Monique Schoorl: “Deel je rijkdom,<br />
daar wordt de wereld beter van.”<br />
geborgd zou zijn. “Het klonk als muziek<br />
in mijn oren! We waren op dat moment<br />
al bezig om via bedrijfsmakelaars en<br />
collega-taalscholen Fiolet te verkopen,<br />
maar eigenlijk voelde dat niet goed.<br />
Ik zag opeens dat er een andere optie<br />
was.”<br />
Monique en Hans kozen ervoor om<br />
het verkoopproces te stoppen en voor<br />
‘STEWARD-OWNERSHIP<br />
TREKT DE ANGEL UIT<br />
HET AANDEELHOUDERS-<br />
KAPITALISME’<br />
steward-ownership te gaan. Monique:<br />
“Dat je vast kan leggen dat de winst<br />
naar het personeel en goede doelen<br />
gaat, dat past zó bij hoe mijn man en ik<br />
in het leven staan: deel je rijkdom, daar<br />
wordt de wereld echt een beetje mooier<br />
van.”<br />
Een bijzondere stap. “Het is gek dat<br />
winst vaak alleen gaat naar de eigenaar<br />
van een bedrijf. Ik begrijp goed dat het<br />
fijn is om in een lekker groot huis te<br />
wonen, vaak op vakantie te kunnen, je<br />
geen zorgen te hoeven maken over geld.<br />
En ik snap dat je als eigenaar een zware<br />
eindverantwoordelijkheid hebt, die uitbetaald<br />
kan worden in geld. Maar daar<br />
zitten wel grenzen aan. Je kunt ook medewerkers<br />
mee laten delen in de winst,<br />
of mooiere producten maken als je je<br />
winst in verduurzaming steekt.”<br />
ZOMER 20<strong>24</strong> <strong>NFM</strong> | 45
VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
Fiolet Taaltrainingen: “Het werkt<br />
beter als je dezelfde taal spreekt”<br />
RUST<br />
In een wereld waarin het verkopen van<br />
een onderneming de norm is, geeft de<br />
keuze voor steward-ownership Monique<br />
rust. Monique: “Het is fijn dat wij<br />
nu weten dat onze missie en visie voor<br />
Fiolet blijft voortbestaan. Bij verkoop<br />
aan een commerciële partij zou dat zeer<br />
de vraag zijn. Onze grootste angst was<br />
dat er niets meer van Fiolet over zou<br />
blijven.”<br />
Er is veel gelijkenis met de overwegingen<br />
van Yvon Chouinard, de oprichter<br />
van Patagonia, die in 2022 zijn onderneming<br />
steward-owned maakte en<br />
zijn keuze als volgt toelichtte: “Eén optie<br />
was om Patagonia te verkopen en al<br />
het geld te doneren. Maar we konden er<br />
niet zeker van zijn dat een nieuwe eigenaar<br />
onze waarden zou handhaven<br />
of onze medewerkers over de hele wereld<br />
in dienst zou houden. Een andere<br />
optie was om het bedrijf naar de beurs<br />
te brengen. Wat een ramp zou dat zijn<br />
geweest. Zelfs beursgenoteerde bedrijven<br />
met goede bedoelingen staan onder<br />
te veel druk om winst op de korte<br />
termijn te creëren ten koste van vitaliteit<br />
en verantwoordelijkheid op de lange<br />
termijn. De waarheid is dat er geen<br />
goede opties beschikbaar waren.”<br />
FINANCIEEL<br />
Doe je je als ondernemer niet financieel<br />
tekort als je voor steward-ownership<br />
kiest? Monique: “Nee. Wij hebben<br />
een goed huis, een auto en voldoende<br />
geld gespaard om goed van te kunnen<br />
leven. Bij verkoop aan een commerciële<br />
partij had de onderneming natuurlijk<br />
veel geld opgebracht, maar dat had alleen<br />
maar op de bank gestaan. We zouden<br />
niet meer geld gaan uitgeven dan<br />
we nu doen. En als je geen opvolgers<br />
hebt voor jouw bedrijf, is steward-ownership<br />
ideaal. Je bedrijf blijft bestaan<br />
in de structuur die je zelf hebt neergezet.<br />
Dat geeft zo’n goed gevoel… en je<br />
maakt er je personeel ontzettend blij<br />
mee, want die komen niet onder een<br />
ander bewind, of op straat te staan als<br />
de koper gaat bezuinigen om het aankoopbedrag<br />
terug te verdienen.”<br />
WAARDECREATIE<br />
Steward-ownership is een optie die veel<br />
ondernemers en hun adviseurs nog<br />
niet overwegen, maar goed aansluit als<br />
continuïteit van de onderneming en<br />
maatschappelijke waardecreatie voorop<br />
staan. Daarnaast biedt het ook de<br />
mogelijkheid om een pensioen zeker te<br />
stellen, door de onderneming niet om<br />
niet over te dragen, maar te verkopen<br />
in ruil voor een pensioenvergoeding.<br />
Voor ondernemers die voor steward-ownership<br />
kiezen en een deel van<br />
hun onderneming willen schenken, is<br />
het sinds 1 januari van dit jaar mogelijk<br />
om aandelen vanuit een vennootschap<br />
belastingvrij te schenken aan een stichting<br />
met ANBI status. Daarmee stimuleert<br />
de overheid dat ondernemers deze<br />
keuze maken en wordt steward-ownership<br />
ook een fiscaal aantrekkelijk alternatief<br />
voor bedrijfsopvolging binnen<br />
de familie.<br />
Steward-ownership biedt ruimte<br />
om voor meer dan een grote zak geld te<br />
kiezen. n<br />
Gijsbert Koren is oprichter van We Are<br />
Stewards en pionier op het gebied van<br />
crowdfunding.<br />
Meer informatie: www.wearestewards.nl.<br />
46 | <strong>NFM</strong> ZOMER 20<strong>24</strong>
VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
SUZANNE VAN STRAATEN:<br />
“DE BIOLOGISCHE KWEKERIJEN<br />
WAARMEE WE SAMENWERKEN ZIJN<br />
EEN SOORT NATUURGEBIEDEN.”<br />
48 | <strong>NFM</strong> ZOMER 20<strong>24</strong>
VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
Ondanks dat planten en bloemen in reguliere tuincentra er misschien<br />
groen uitzien, zitten de meesten vol landbouwgif, waardoor<br />
ze de natuur beschadigen. Met Sprinklr wil Suzanne van Straaten het<br />
tij keren, door gifvrij groen voor iedereen toegankelijk te maken.<br />
Waar groen echt<br />
groen is<br />
TEKST NADINE MAARHUIS | BEELD GABRIELA HENGEVELD VOOR WE ARE THE REGENERATION<br />
Hoe kan het dat we een plant<br />
– iets dat inherent gezond is<br />
voor de natuur – zodanig hebben<br />
geïndustrialiseerd dat het<br />
schadelijk is geworden? Dat<br />
is de vraag die Suzanne van<br />
Straaten na het lezen van een onderzoek<br />
over bespoten planten in tuincentra<br />
niet meer loslaat. “Uit dat rapport<br />
bleek dat ruim 95 procent van de onderzochte<br />
planten vol chemische pesticiden<br />
zat, die via het stuifmeel en nectar<br />
bij bestuivende insecten terechtkomen.<br />
Bijen, vlinders en andere insecten<br />
die daarmee in aanraking komen, overleven<br />
het niet… Toen ik daarachter<br />
kwam, is de missie van Sprinklr ontstaan.”<br />
Sinds de oprichting in 2016 heeft<br />
Sprinklr meer dan een half miljoen biologische<br />
planten, bloemen, bomen,<br />
struiken en zaden verkocht. Die worden<br />
door de webshop aan huis bezorgd,<br />
zodat ook mensen zonder biologische<br />
kweker in de buurt toegang hebben tot<br />
goed groen. “De biologische kwekerijen<br />
met wie we samenwerken zijn een<br />
soort natuurgebieden. Je vindt er allerlei<br />
bestuivers, maar ook lieveheersbeestjes,<br />
sluipwespen, vogels en andere<br />
soorten die plagen op natuurlijke wijze<br />
bestrijden. Zo eten lieveheersbeestjes<br />
de bladluizen op en houden vogels het<br />
aantal slakken in toom.”<br />
Verder staat het bodemleven er centraal:<br />
dat wordt door de kwekers continu<br />
verzorgd en gevoed, zodat er voldoende<br />
nutriënten in de bodem aanwezig<br />
zijn om veerkrachtige en sterke<br />
planten groot te kunnen brengen. “Terwijl<br />
er bij reguliere kwekers en bollentelers<br />
vrijwel geen bodemleven te bekennen<br />
is, waardoor planten afhankelijk<br />
zijn van kunstmest en pesticiden om te<br />
overleven.”<br />
“GELD IS EEN<br />
MIDDEL OM HÉT<br />
VERSCHIL TE MAKEN”<br />
HET ROER OM<br />
“Er zijn ontzettend veel partijen die in<br />
actie moeten komen om de wereld van<br />
de sierteelt te veranderen”, weet Suzanne<br />
inmiddels, “want de realiteit is dat<br />
onze kwekers nog steeds de uitzondering<br />
zijn.”<br />
Het begint volgens haar bij het voelen<br />
van urgentie: in het bedrijfsleven en<br />
bij de consument, maar zeker ook bij de<br />
overheid. “Nu gaan er nog flinke subsidies<br />
naar de achterhoede, zoals lelietelers<br />
die voor de export produceren en<br />
zoveel landbouwgif gebruiken dat ze<br />
letterlijk hun hele omgeving vervuilen.<br />
Dan denk ik: als overheid kun je je ook<br />
richten op de voorhoede die laat zien<br />
dat het anders kan. Of op kwekers die<br />
willen omschakelen naar biologisch.<br />
Voor hen zijn er nog veel te weinig loketten<br />
waar ze kunnen aankloppen<br />
voor hulp.”<br />
Ondanks de uitdagingen is Suzanne<br />
positief over de toekomst, niet in<br />
het minst omdat ze de vraag naar regeneratieve<br />
planten ieder jaar ziet toenemen.<br />
Sterker nog, Sprinklr heeft op<br />
dit moment zelfs moeite om biologische<br />
kwekerijen te vinden die genoeg<br />
kunnen leveren. “Planten gaan er soms<br />
met tienduizenden in één week uit, dus<br />
we moeten reserveringen kunnen doen<br />
van honderdduizenden planten per<br />
jaar, en in Nederland en België zijn er<br />
slechts een paar plekken waar dit kan.<br />
ZOMER 20<strong>24</strong> <strong>NFM</strong> | 49
VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
Dat is voor ons nu even ingewikkeld,<br />
maar in essentie is dit natuurlijk ontzettend<br />
hoopvol: de vraag naar biologisch<br />
groen is groter dan het aanbod,<br />
en dus ligt hier een enorme kans om reguliere<br />
kwekers te helpen in dit gat te<br />
springen.”<br />
REGENERATIEVE<br />
BEDRIJFSVOERING<br />
Om de missie van Sprinklr voor altijd te<br />
waarborgen, hebben Suzanne en haar<br />
medeoprichter Liedewij Loorbach in<br />
2023 besloten om het bedrijf stewardowned<br />
te maken. “Praktisch gezien betekent<br />
dit dat we een stichting hebben<br />
opgericht waaraan we al onze aandelen<br />
hebben gedoneerd en met onze investeerders<br />
hebben we een regeling getroffen,<br />
waarbij hun aandelen zijn omgezet<br />
naar een soort lening. Die lossen we de<br />
komende jaren af, waarna Sprinklr volledig<br />
van zichzelf – en dus van de missie<br />
– zal zijn.”<br />
Maar ook nu al kan Sprinklr niet<br />
meer verkocht worden én heeft het bedrijf<br />
geen reguliere aandeelhouders met<br />
zeggenschap en eeuwige winst meer.<br />
“OOK OP EEN PAAR<br />
VIERKANTE METER<br />
KUN JE HET<br />
VERSCHIL MAKEN”<br />
In plaats daarvan wordt het bestuurd<br />
door zogenaamde stewards, die geen financieel<br />
belang hebben bij het bedrijf,<br />
waardoor ze in hun beslissingen de natuur<br />
altijd voorop kunnen stellen.<br />
De switch naar steward-ownership<br />
voelt voor Suzanne als de logische volgende<br />
stap richting een compleet regeneratieve<br />
bedrijfsvoering. “We zijn dit<br />
bedrijf gestart omdat we biodiversiteit<br />
willen herstellen, maar als BV waren<br />
we onderdeel van een extractief economisch<br />
systeem waarbij investeerders<br />
geld in je onderneming stoppen<br />
om daar grote rendementen uit te halen.<br />
Nu is geld weer wat het moet zijn:<br />
een middel om een verschil te maken.”<br />
IEDERE VIERKANTE METER<br />
TELT<br />
“In de natuur zijn alle levende wezens<br />
met elkaar verbonden, en dus kunnen<br />
wij als mens een enorme bijdrage leveren”,<br />
aldus Suzanne. Daarom moedigt<br />
ze iedereen aan om hun balkon of<br />
tuin te vergroenen, hoe klein ook: zelfs<br />
op een paar vierkante meter kun je een<br />
verschil maken.<br />
“Wilde bijen kunnen bijvoorbeeld<br />
maar een paar honderd meter vliegen,<br />
dus die zijn jou straks enorm dankbaar<br />
voor een onbespoten groene oase waar<br />
ze kunnen uitrusten en voedsel kunnen<br />
vinden. En natuurlijk is het voor jezelf<br />
ook een stuk fijner, gezonder en koeler:<br />
een tuin vol regeneratief groen.” n<br />
Dit is een ingekorte versie van het pioniersverhaal<br />
van Suzanne van Straaten<br />
dat verscheen op We Are The ReGeneration:<br />
hét platform voor regeneratie. Meer<br />
inspiratie vind je op www.re-generation.cc<br />
50 | <strong>NFM</strong> ZOMER 20<strong>24</strong>
VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
52 | <strong>NFM</strong> ZOMER 20<strong>24</strong>
VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
Toen ik ooit in een depressie zat en alleen maar doemscenario’s kon<br />
dromen, leerde ik van mijn tante de grootste les van mijn leven tot<br />
nu toe. Ze zei ze: “Je hebt altijd een keuze in hoe je kijkt naar dingen,”<br />
zei ze. “Je kunt naar links kijken en je blijven focussen op het doemscenario.<br />
Maar je kunt ook naar rechts kijken en focussen op de best<br />
mogelijke uitkomst.” Met deze bril kijk ik sindsdien naar het leven, en<br />
naar het voedselsysteem: mijn werkgebied.<br />
Cook it forward<br />
TEKST LAURA DE GRAVE, <strong>24</strong>KITCHEN<br />
Later, toen ik uit mijn depressie<br />
was, zag ik het advies van mijn<br />
tante vanuit een breder perspectief.<br />
De twee emoties waaruit<br />
ik kon kiezen, zaten op dezelfde<br />
lijn van het spectrum. Door<br />
naar links te kijken, ging ik in de angst<br />
zitten, door naar rechts te kijken ging<br />
ik vertrouwen.<br />
Twaalf jaar geleden begon ik als culinair<br />
journalist met het schrijven van<br />
verhalen achter eten. Hoe meer ik me<br />
in ons voedselsysteem verdiepte, hoe<br />
meer ik schrok. De werkelijkheid was<br />
f*cked up.<br />
De manier waarop we met eten omgaan,<br />
is in zeventig jaar tijd radicaal<br />
veranderd. Hield mijn oma nog haar eigen<br />
kippen, haalde zij groente en fruit<br />
uit eigen moestuin en kocht zij slechts<br />
enkele producten bij de kruidenier, tegenwoordig<br />
liggen er zo’n 150.000 producten<br />
uit alle delen van de wereld en<br />
heeft ons bord avondeten gemiddeld<br />
30.000 kilometer gereisd.<br />
Als we zijn wat we eten dan is de<br />
mens een plofkip. In de supermarkten<br />
liggen de schappen vol rundvlees uit<br />
Argentinië en Ierland, en varkens- en<br />
kippenvlees die levend nooit daglicht<br />
hebben gezien. Bij het kopen van anonieme<br />
euroknallers weet je één ding zeker:<br />
namelijk dat het product van ver<br />
komt, verbouwd is in een monocultuur<br />
met chemicaliën en pesticiden, en dat<br />
de boer er geen eerlijke prijs voor heeft<br />
gekregen.<br />
“ALS WE ZIJN<br />
WAT WE ETEN DAN IS<br />
DE MENS EEN PLOFKIP”<br />
GELD<br />
Hoe het komt dat we als mens zo ver<br />
verwijderd zijn geraakt van de natuur<br />
en daarmee van ons eten? Eigenlijk<br />
heel logisch: uit angst. Na de hongerwinter<br />
tijdens de Tweede Wereldoorlog<br />
werd het credo: Nooit meer honger.<br />
Onze manier van landbouw veranderde<br />
en er ontstond een explosieve schaalvergroting.<br />
Mede door mechanisering,<br />
specialisatie en de opkomst van kunstmest,<br />
bestrijdingsmiddelen en krachtvoer<br />
werd Nederland een belangrijke<br />
voedselexporteur. We gingen van een<br />
lokaal naar een mondiaal voedingssysteem,<br />
waarbij eten niet meer om ons<br />
voeden en natuurbehoud draait, maar<br />
om geld.<br />
Tegenwoordig zorgen onze voedselsystemen<br />
voor eenderde van de wereldwijde<br />
uitstoot van broeikasgassen.<br />
De opwarming van de aarde (broeikaseffect)<br />
is een gegeven, de biodiversiteit<br />
neemt af, de stikstofkringloop is<br />
een groot probleem, en we schuren tegen<br />
de grenzen van oceaanverzuring,<br />
waterschaarste, landgebruik en de fosforkringloop<br />
aan. Als we in dit tempo<br />
voedsel blijven consumeren en verspillen,<br />
hebben we in 2050 twee wereldbollen<br />
aan landbouwgrond nodig.<br />
Hoe ik vertrouwen houd in de toekomst,<br />
of – sterker nog: verliefd erop<br />
wordt? Door te weten dat ik altijd een<br />
keuze heb. Niet alleen in hoe ik hiernaar<br />
kijk – namelijk focussen op de best<br />
mogelijke uitkomst – maar ook heel<br />
praktisch in dat ik een keuze heb in wat<br />
ik eet. Minstens drie keer per dag stem<br />
ik met mijn vork voor een beter voedselsysteem.<br />
ZOMER 20<strong>24</strong> <strong>NFM</strong> | 53
VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
Dat wat we eten heeft – ondanks dat we<br />
dat vrijwel nooit zien – namelijk direct<br />
effect op onze omgeving. In het boeddhisme<br />
noemen ze dit begrip eshõ-funi:<br />
jij en je omgeving zijn één. En niet<br />
alleen ik, ook jíj hebt de tool ervoor in<br />
huis om onze wereld een beetje mooier<br />
te maken: een vork. Als wij samen onze<br />
vork heffen, dan volgt de politiek vanzelf.<br />
Zo eten we samen ons voedselsysteem<br />
weer gezond.<br />
JE HEBT ALTIJD EEN KEUZE<br />
Je hebt een keuze. Kies je voor anoniem<br />
en goedkoop voedsel van ver uit<br />
een monocultuur waarvoor pesticiden<br />
en kunstmest zijn gebruikt, wat destructief<br />
is voor de kwaliteit van de bodem?<br />
Of kies je voor vers, seizoensgebonden<br />
en biologisch voedsel van een<br />
lokale boer, dat goed is voor het behoud<br />
van onze bodem, biodiversiteit en ecosysteem<br />
in het algemeen? Om je een<br />
beeld te geven van hoe je beter kunt<br />
eten voor de wereld, hieronder enkele<br />
richtlijnen.<br />
• Gooi geen eten weg<br />
Van al het voedsel dat we wereldwijd<br />
produceren belandt circa<br />
éénderde in de prullenbak: 1,6 miljard<br />
ton voedsel per jaar. In Nederland<br />
gooien we per persoon per jaar<br />
ruim 34 kilo eten ongebruikt de afvalbak<br />
in. Dit komt neer op 590 miljoen<br />
kilo eten per jaar. Dat is natuurlijk<br />
doodzonde. We verspillen<br />
namelijk niet alleen goed voedsel,<br />
maar ook alles wat ervoor nodig was<br />
om dit voedsel te telen, verpakken<br />
en transporteren, zoals heel veel<br />
water, land, arbeid en energie.<br />
• Eet minder dierlijke en meer<br />
plantaardige eiwitten<br />
Alle dierlijke producten samen veroorzaken<br />
bijna twee-derde van de<br />
broeikasgasemissies door het Nederlandse<br />
voedingspatroon. Verminder<br />
vlees en zuivelproducten,<br />
en eet meer eiwitten uit andere<br />
bronnen zoals bonen, peulvruchten<br />
en noten. Advies van het Wereld<br />
Natuur Fonds: eet zo’n één tot<br />
twee porties vlees per week en de<br />
rest van de week vegetarisch. Dan<br />
blijven wijzelf én de planeet gezond.<br />
Als je vis wilt eten, zorg ervoor dat<br />
deze duurzaam gevangen (MSC) of<br />
gekweekt (ASC) is, zonder overbevissing<br />
en schadelijke vangstmethoden<br />
en volg de VISwijzer (kijk op<br />
www.goodfish.nl).<br />
• Eet biologisch<br />
Ons huidige landbouwsysteem richt<br />
zich op een steeds grotere opbrengst<br />
door gebruik van kunstmest en chemische<br />
bestrijdingsmiddelen. Dit<br />
systeem is onhoudbaar. Er zal een<br />
verschuiving moeten plaatsvinden<br />
van maximale productie naar landbouw<br />
in balans met de natuur. Dit<br />
houdt in: biodiversiteitsherstel,<br />
minder uitstoot van broeikasgassen,<br />
vastleggen van koolstof in bodems<br />
en herstel van bodemvruchtbaarheid.<br />
Europa wil toegroeien<br />
naar biologische landbouw op 25<br />
procent van de landbouwgrond in<br />
2030 (Green Deal). In Nederland is<br />
slechts 4 procent van de landbouw<br />
biologisch. Om dit cijfer omhoog te<br />
krikken, is meer biologisch eten key.<br />
• Eet lokaal en seizoensgebonden<br />
Door bewuster te zijn van je voeding,<br />
weet waar deze vandaan komt<br />
en hoe deze is geproduceerd, krijg<br />
je weer een connectie met je eten<br />
en maak je duurzamere keuzes. Lokaal<br />
en seizoensgebonden eten is<br />
goed voor mens, planeet én portemonnee.<br />
En het leuke is: je kunt<br />
“ALS WIJ SAMEN ONZE<br />
VORK HEFFEN, VOLGT DE<br />
POLITIEK VANZELF”<br />
LAURA DE GRAVE<br />
Toen culinair journalist en <strong>24</strong>Kitchen<br />
presentator Laura de Grave<br />
twee jaar lang op een elektrische<br />
motor door Nederland croste om<br />
een kookboek over eten in Nederland<br />
te schrijven, interviewde zij<br />
honderden boeren, producenten<br />
en chefs. Tijdens het maken van<br />
dit kookboek kreeg zij een missie:<br />
1 miljoen Nederlanders te inspireren<br />
duurzaam te eten. Laura is tevens<br />
ambassadeur van Maatschap-<br />
Wij (www.maatschapwij.nu) en zet<br />
ze iedere week een seizoensgroente<br />
of -fruit in het zonnetje.<br />
jaarrond van Nederlandse bodem<br />
eten. Er zijn in Nederland ruim 65<br />
soorten groente en vijftien soorten<br />
fruit, en dan heb ik het nog niet<br />
eens over de enorme diversiteit aan<br />
rassen binnen deze soorten. Koop<br />
een lokale seizoenskalender en eet<br />
mee met het ritme van de Nederlandse<br />
natuur. n<br />
54 | <strong>NFM</strong> ZOMER 20<strong>24</strong>
VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
“MISSCHIEN IS DAT OOK<br />
WEL GENADE: DAT JE<br />
ACHTEROM KIJKT EN<br />
DAN BETER ZIET WAT ER<br />
MET JOU IS GEBEURD”<br />
56 | <strong>NFM</strong> ZOMER 20<strong>24</strong>
VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
Anselm Grün blijft eeuwig jong, ook op de hoge leeftijd van 77 jaar.<br />
Zijn boeken zijn in alle continenten beschikbaar, zijn wijsheid is wereldwijd.<br />
Leo Fijen reist af naar Münsterschwarzach, de benedictijner<br />
abdij die Anselm Grün zijn thuis noemt. Het is een vertrouwde<br />
ontmoeting, een openhartig gesprek: over nederigheid, gebalde<br />
vuisten en genade van boven.<br />
Anselm Grün over leven van genade<br />
‘Die innerlijke<br />
vrede is er voor<br />
iedereen’<br />
TEKST LEO FIJEN | FOTO’S PETER BEEMSTERBOER<br />
Het is even na twee uur in de<br />
middag, een mooie herfstdag<br />
in Münsterschwarzach. Daar<br />
komt hij aanlopen, Anselm<br />
Grün, 77 jaar, altijd in balans,<br />
gebruind door de zon. Onze<br />
begroeting is hartelijk, als vanouds,<br />
een omhelzing voor het schilderij van<br />
de aanbidding door de koningen. In het<br />
middaggebed leest hij de voorbeden<br />
voor kerk en wereld. Met rustige stem<br />
en zonder de kerk in te kijken. Bescheiden,<br />
deemoedig bijna. Gewoon één van<br />
de vele monniken van deze markante<br />
abdij die de kost verdient met scholen,<br />
bakkerij en slagerij. En dan de boekwinkel,<br />
daar is Anselm Grün overal: op kalenders,<br />
in agenda’s, op kaarten en in<br />
boeken.<br />
En toch is hij nergens te groot voor,<br />
deze dienstknecht van Onze-Lieve-<br />
Heer. Hij neemt ons mee naar de crypte,<br />
zoekt een luciferdoosje en ontsteekt<br />
dan het licht. Eenvoudiger kan het niet,<br />
steeds een nieuwe lucifer om het licht<br />
van Kerstmis naderbij te brengen. Dat<br />
herhaalt hij voor de fotograaf zonder<br />
morren, alsof hij net komt kijken. De<br />
deemoed waar hij over schrijft leeft hij<br />
zelf. In zijn gebreken, in zijn eenvoud,<br />
in zijn fluisteren bijna. Hij kent zichzelf,<br />
zijn illusies en zijn gebrokenheid<br />
en hij weet dat ook hij leeft van de genade,<br />
nu meer dan ooit.<br />
PARADOX<br />
‘Gods kracht werkt sterker in ons naarmate<br />
onze eigen kracht zwakker is’, zo<br />
omschrijft Anselm Grün een paradox<br />
in zijn eerste boek Spiritualiteit van beneden.<br />
Wij kunnen opstijgen door af te<br />
dalen. ‘Juist je eigen tekortschieten, de<br />
zonde, kunnen een wegwijzer zijn die<br />
naar God leidt’, schrijft hij in deze klassieker<br />
die hem een podium gaf in de<br />
Lage Landen en ver daarbuiten.<br />
God is niet te bereiken door deugd<br />
en ascese, maar juist door onze onmacht<br />
onder ogen te zien. Dan pas gaan<br />
wij open voor Gods genade en kan Hij<br />
in ons hart wonen. Waar wij het einde<br />
van onze mogelijkheden hebben be-<br />
ZOMER 20<strong>24</strong> <strong>NFM</strong> | 57
VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
reikt, gaan wij open voor een persoonlijke<br />
relatie met God. De weg naar die<br />
ontmoeting: is die omhoog of omlaag?<br />
’Het ware gebed stijgt uit de diepte van<br />
onze nood omhoog’, zo biedt Anselm<br />
Grün ons allen een handvat om open te<br />
gaan voor God die ons zoekt.<br />
Zijn boeken zijn een gids naar de<br />
aarde, naar onze aardsheid, naar onze<br />
deemoed. Daar nemen we afscheid van<br />
onze illusies. Deze aardsheid bevrijdt<br />
ons ook van de illusie om op eigen<br />
kracht God te bereiken. ‘Daar waar wij<br />
aan het einde van onze mogelijkheden<br />
zijn, waar er niets anders meer voor ons<br />
opzit dan ons over te geven, daar kan<br />
onze relatie tot Christus groeien, daar<br />
krijgen wij een vermoeden hoe wij helemaal<br />
op Hem zijn aangewezen’, zo is te<br />
lezen in Spiritualiteit van beneden.<br />
“GODS KRACHT WERKT<br />
STERKER IN ONS<br />
NAARMATE ONZE EIGEN<br />
KRACHT ZWAKKER IS”<br />
AFDALEN OM OPEN TE GAAN<br />
Het boekje dat deze benedictijn schreef<br />
met medebroeder Meinrad Dufner is<br />
de rode draad van zijn gedachten en<br />
honderden boeken daarna. Alles is een<br />
doordenking en uitwerking van deze<br />
wijsheid die Bijbels gefundeerd is. Afdalen<br />
om open te gaan voor God die ons<br />
zoekt en die in Christus een relatie met<br />
ons aan wil gaan. Ook in zijn meest recente<br />
boekje, Waarom ik in de kerk blijf,<br />
komt deze gedachte terug. In de boekhandel<br />
ligt het prominent bij de aanbiedingen,<br />
tweede druk alweer.<br />
Het is het antwoord van Anselm<br />
Grün op de crisis in de kerk. Ook de katholieke<br />
kerk in Duitsland gaat door<br />
een diep dal na schokkende onthullingen<br />
over seksueel misbruik. Natuurlijk<br />
is er eerst het diepe medeleven met de<br />
slachtoffers en de oproep dat er recht<br />
gedaan moet worden aan hun pijn en<br />
wonden. En daarna zegt deze monnik<br />
dat de kerk afscheid moet nemen van<br />
de illusie van heiligheid en volmaaktheid.<br />
Dat de kerk de mensen pas tegemoet<br />
kan treden vanuit haar eigen gebrokenheid<br />
en zondigheid. De kerk kan<br />
alleen maar toekomst hebben als zij<br />
afdaalt naar haar aardsheid en onder<br />
ogen ziet in alle deemoed hoe zij in de<br />
diepste afgrond vertoeft. Daar in haar<br />
58 | <strong>NFM</strong> ZOMER 20<strong>24</strong>
VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
eigen wonden zal zij open gaan voor<br />
de Geest van Jezus en voor de pijn van<br />
haar slachtoffers.<br />
“OM ONS TE OPENEN<br />
HEBBEN WE RITUELEN EN<br />
SACRAMENTEN DIE ONS<br />
LETTERLIJK AANRAKEN”<br />
HEER, ONTFERM U<br />
Het is een vrijdagmiddag als de fluisterende<br />
stem van Anselm Grün ons<br />
vraagt om stil te zijn in de crypte van<br />
de abdijkerk. Ook wij zijn afgedaald, letterlijk<br />
en figuurlijk, om open te gaan in<br />
de aarde van Münsterschwarzach, om<br />
stil te worden in het donker van een intieme<br />
ruimte, om in onze harten ruimte<br />
te maken voor de ontmoeting met God.<br />
Hij zegt niets, maar gaat bij de kaarsen<br />
staan die hij eerder heeft aangestoken.<br />
Hij vraagt om in stilte te bidden.<br />
We geven betekenis aan die stilte,<br />
aan die aardsheid en aan die gebrokenheid<br />
door een gebed om vergeving voor<br />
te bidden. Dat doen we niet op de traditionele<br />
manier. Nee, Anselm Grün fluistert<br />
ons toe om net als hij de armen te<br />
strekken en te openen. Daar staan we<br />
met gebalde vuisten. ‘Heer, ontferm U’,<br />
bidt hij. ‘Geef ons de kracht om de boosheid,<br />
de polarisatie, de verdeeldheid en<br />
de bitterheid onder ogen te zien. Geef<br />
ons de wijsheid om onze schaduwen en<br />
teleurstellingen in de ogen te kijken.<br />
Geef ons het inzicht dat we op deze wijze<br />
in ons leven, in onze kerk en in onze<br />
wereld niet verder komen. Vergeef ons,<br />
Heer.’<br />
TEKEN VAN GENADE<br />
Daarna openen we onze gebalde vuisten,<br />
en opnieuw bidt hij: ‘Heer, ontferm<br />
U. Geef ons de ruimte om die schaduwen<br />
en teleurstellingen los te laten,<br />
geef ons de deemoed om ons toe te vertrouwen<br />
aan de diepste grond, de aardsheid<br />
van ons bestaan, en geef ons daarin<br />
het vertrouwen om onze boosheid en<br />
onze wonden neer te leggen bij God zelf<br />
en los te laten wat op ons drukt.’<br />
Anselm Grün bidt met gesloten ogen<br />
voor wat afdalen in de aardsheid van<br />
je leven betekent voor je eigen bestaan.<br />
Hij leeft voor hoe je jezelf kunt openen<br />
voor de genade van God. In de wonden<br />
van je leven gaat de deur open, door je<br />
handen te openen in een gebed om vergeving.<br />
En door de handen vervolgens<br />
om te draaien en de lege handen te tonen<br />
aan God zelf. ‘Heer, ontferm U’,<br />
klinkt het weer in de crypte van Münsterschwarzach.<br />
‘Geef ons de moed om<br />
onze lege handen aan te bieden. Geef<br />
ons de wijsheid om diep in ons te weten<br />
dat in de leegte de Eeuwige kan wonen.<br />
Geef ons de deemoed om na de gebalde<br />
vuisten en de loslatende handen de lege<br />
palm van de hand te tonen als ultiem<br />
teken van onze zwakheid. Geef ons de<br />
genade om ons in onze leegte te bevrijden’,<br />
zo bidden we.<br />
ZOMER 20<strong>24</strong> <strong>NFM</strong> | 59
VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
“OP DE BODEM VAN ONZE<br />
ZIEL IS REEDS EEN RUIMTE<br />
VAN STILTE”<br />
60 | <strong>NFM</strong> ZOMER 20<strong>24</strong>
VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
Tenslotte is daar het teken van genade,<br />
handen die in elkaar grijpen, vingers<br />
die elkaar vinden, teken van vrede,<br />
vriendschap en genade. Want met<br />
gebalde vuisten kunnen we geen vrede<br />
sluiten, hoeven we niet aan vriendschap<br />
te denken en zullen we er niet<br />
in slagen om te bidden. Met lege handen<br />
en open vingers kunnen we vrede<br />
sluiten, mogen we dromen van vriendschap<br />
en zullen we bidden wanneer we<br />
willen bidden. ‘Heer, ontferm u’, bidt<br />
Anselm Grün om onze harten te openen<br />
voor die genade van boven.<br />
RITUELEN<br />
Het is stil als we zo om vergeving hebben<br />
gebeden en het blijft een tijd ook<br />
stil. Op dit moment is de genade tastbaar,<br />
ook buiten de sacramenten. Eenmaal<br />
boven legt Anselm Grün uit: ‘Genade<br />
is op onze eigen kracht niet mogelijk.<br />
De Regel van Benedictus is daar<br />
helder over. Het leven trouwens ook.<br />
Zo werkt het niet. Het gaat erom ons<br />
te openen voor die genade. Want God<br />
wil bij ons zijn, een relatie aangaan, ons<br />
zijn teken van liefde geven. Om ons te<br />
openen hebben we rituelen en sacramenten<br />
die ons letterlijk aanraken en<br />
die ons ook op die manier kunnen openen<br />
voor die liefde. En ik ervaar in mijn<br />
eigen leven dat die genade ook op andere<br />
wijze mij kan raken, als een onverdiende<br />
genade. Ik ben 77 jaar, ben beproefd<br />
door ziekte en ervaar toch weer<br />
een goede gezondheid. Dat is voor mij<br />
genade, onverdiend.’<br />
Hij gaat verder: ‘Genade kan tot<br />
ons komen als we van onze realiteit<br />
uitgaan, van onze angsten, van onze<br />
dagelijkse zorgen, van onze noden en<br />
hartstochten. Als we die realiteit toelaten<br />
in al onze aardsheid, in de diepte<br />
van onze ziel, dan kan het fundament<br />
van God in mijn bestaan daar aan raken.<br />
Dat gebeurt vooral in situaties dat<br />
we beproefd worden. Maar het kan niet<br />
zo zijn dat we alleen in deze situaties<br />
open gaan voor genade. Ik kan ook diep<br />
dankbaar zijn als ik juist niet beproefd<br />
word. Dat ervaar ik ook als genade, als<br />
God die zich tot me richt en me liefde<br />
“NU IK OUDER WORD,<br />
LEEF IK BEWUSTER”<br />
geeft. Dat geldt niet alleen voor mij.<br />
Die innerlijke vrede is er voor iedereen.<br />
Soms hoor je dat ook mooi verwoord:<br />
de hemel heeft het goed met mij voor’,<br />
zo legt Anselm Grün de spiritualiteit<br />
van beneden nog eens uit.<br />
EERSTE GEVOEL VAN GENADE<br />
We staan weer voor de grote afbeelding<br />
van de aanbidding van het kindje Jezus<br />
door de drie koningen, de wijzen uit het<br />
oosten. Het hangt in de entreehal van<br />
het klooster, nog voor het claustrum,<br />
het afgesloten deel waar de monniken<br />
wonen. Daar mijmert Anselm Grün verder<br />
over de eerste keer in zijn leven dat<br />
hij de genade heeft ervaren. Hij kijkt<br />
naar de afbeelding en vertelt: ‘Als kind<br />
heb ik met ons gezin vaak Kerstmis gevierd.<br />
En ik heb met mijn ouders gezongen<br />
over de Kersttijd die genade brengt.<br />
Ik wist toen niet wat ik zong. Maar ik<br />
weet nog als de dag van gisteren hoe de<br />
tijd van Advent en Kerstmis me diep geraakt<br />
heeft. Misschien heb ik daar voor<br />
het eerst in mijn leven mogen ervaren<br />
wat het betekent om diep van binnen<br />
vrede te voelen en intens verbonden te<br />
zijn met het gezin en met Christus. Misschien<br />
is dat wel mijn ervaring van genade<br />
geweest. Toen heb ik het niet zo<br />
benoemd, nu heb ik er woorden voor.<br />
En misschien is dat ook wel genade: dat<br />
je achterom kijkt en dan beter ziet wat<br />
er met jou en in jou is gebeurd.’<br />
Weer komt zijn leeftijd ter sprake, dat<br />
bijzondere getal van 77. Hoe ouder hij<br />
wordt, des te meer is hij ontvankelijk<br />
voor de liefde van God in zijn leven. ‘Dat<br />
doet de leeftijd, dat gebeurt er als je in<br />
ouderdom mag groeien. Je bent je dan<br />
meer bewust van het geschenk van iedere<br />
dag, je beseft dan veel sterker de bijzonderheid<br />
van het gewone geschenk:<br />
als een gesprek goed gaat, als de mooie<br />
gedachten en inspirerende ideeën me<br />
voeden bij het schrijven zonder dat ik<br />
er moeite voor hoef te doen, als een<br />
overweging mensen in het hart raakt of<br />
als iemand me een hart onder de riem<br />
steekt in een mailbericht. In de drukte<br />
van een professioneel bestaan leef je<br />
er misschien aan voorbij. Nu ik ouder<br />
word, leef ik bewuster. En ik ben diep<br />
dankbaar voor zulke momenten. Dat is<br />
genade in de herfst van mijn bestaan’,<br />
klinkt het op zachte toon uit zijn mond.<br />
KERSTSFEREN<br />
We nemen weer afscheid, niet voor de<br />
eerste keer. Al meer dan 20 jaar trekken<br />
we met elkaar op. Het begon ooit<br />
met televisieopnames rond de tien geboden.<br />
Daarna bleven we elkaar zien en<br />
schrijven. Over het sterven van onze<br />
vaders, over de toekomst van de kerk,<br />
over het vieren van de liturgie als pelgrims<br />
in het leven, over het bidden in<br />
de Veertigdagentijd en de Kersttijd. We<br />
ervaren allebei een grote verbondenheid,<br />
misschien ook wel als een genade<br />
van de vriendschap. Die overbrugt tijd<br />
en afstanden.<br />
Bij thuiskomst is er een mail van<br />
Anselm, met toch nog een laatste boodschap<br />
over Kerstmis: ‘Als we Kerstmis<br />
vieren dan wordt God mens in ons bestaan,<br />
dan is Zijn liefde er voor ons en<br />
in ons, dan wordt Christus ook in mijn<br />
huis en in jouw woning geboren, dan<br />
geeft God zich aan ons. Ik moet dan<br />
vaak denken, aan thuis, mijn ouders.<br />
Ze brachten alles in Kerstsfeer terwijl<br />
wij als kinderen op onze slaapkamers<br />
moesten wachten. Als mijn vader de bel<br />
luidde, mochten we naar beneden komen.<br />
Daar brandden echte kaarsen in<br />
de boom. Mijn vader las het Evangelie,<br />
wij zongen Stille Nacht, Heilige Nacht.<br />
Dat is mijn herinnering, zo dierbaar. In<br />
het klooster gaat het anders. Daar staat<br />
de liturgie centraal. We vieren de geboorte<br />
van Christus tussen 22.45 uur<br />
en 01.30 uur met vele psalmen en vanaf<br />
middernacht met een eucharistieviering.<br />
Dat is ook genade om zo met alle<br />
broeders in Christus opnieuw te mogen<br />
beginnen. Zalig Kerstmis.’ n<br />
ZOMER 20<strong>24</strong> <strong>NFM</strong> | 61
COLUMN<br />
“Met kunstmatig intelligente<br />
hulp klimaatproblemen<br />
oplossen.”<br />
Een kunstmatig<br />
intelligente economie<br />
De Amerikaanse technologiereus Microsoft kwam begin van dit jaar met een opvallend bericht<br />
naar buiten. Ze claimde door gebruik te maken van kunstmatige intelligentie een doorbraak<br />
te hebben bereikt in het vinden van een nieuwe combinatie grondstoffen voor het<br />
produceren van oplaadbare batterijen. Wereldwijd zijn wetenschappers druk doende om de<br />
ideale batterij samenstelling te vinden. Voor de energietransitie zijn veel metalen nodig die<br />
lastig te winnen zijn. Zeker omdat mijnbouw vaak ten koste gaat van mens en milieu.<br />
TEKST JACK COX | BEELD PICTURE PEOPLE<br />
De door Microsoft ontworpen batterij heeft 70 procent<br />
minder lithium nodig dan de huidige variant.<br />
Het bijzondere aan het bericht was dat met behulp<br />
van supercomputers en AI er razendsnel 32 miljoen<br />
verschillende combinaties werden beoordeeld op toepasbaarheid.<br />
Uiteindelijk bleven minder dan twintig<br />
combinaties over die in laboratoria verder zijn onderzocht.<br />
Dit hele proces heeft minder dan negen maanden geduurd.<br />
Door in een zeer korte tijd miljoenen combinaties te vergelijken<br />
is in het uiteindelijke resultaat een moeilijk te winnen<br />
grondstof vervangen door het zeer gemakkelijk verkrijgbare<br />
natrium. Op voorhand hadden wetenschappers deze samenstelling<br />
niet als een waarschijnlijk succesvolle combinatie beoordeeld.<br />
62 | <strong>NFM</strong> ZOMER 20<strong>24</strong>
COLUMN<br />
AI<br />
Artificial intelligence is inmiddels niet meer weg te denken<br />
uit ons dagelijks bestaan. Waar de een de oneindig nieuwe<br />
toepassingen toejuicht maakt de ander zich zorgen over de<br />
onheilspellende scenario’s dat AI een eigen realiteit krijgt die<br />
het in de toekomst gaat winnen van onze menselijke identiteit.<br />
AI kan worden beschouwd als het automatiseren van<br />
onze denkkracht. Begin negentiende eeuw is de industriële<br />
revolutie ontstaan door de automatisering van onze spierkracht.<br />
Hierdoor hebben we een majeure sprong in welvaart<br />
en welzijn weten te creëren. De algemene opvatting is dat<br />
met het automatiseren van onze denkkracht de gevolgen voor<br />
onze samenleving een veelvoud hiervan zullen zijn.<br />
1 APRIL<br />
Soms zou je willen dat iets een grap was. Maar afgelopen 1<br />
april had Nederland zijn eigen Overshoot Dag. Concreet<br />
houdt dit in dat indien de hele wereld onze levensstijl zou nabootsen,<br />
we inmiddels vier planeten nodig hebben om al onze<br />
activiteiten te kunnen laten plaatsvinden. In één jaar tijd is<br />
onze Nederlandse ecologische voetafdruk met bijna een halve<br />
planeet toegenomen.<br />
De zaken waarmee we als samenleving worden geconfronteerd<br />
zijn dermate complex dat het lijkt dat we niet of nauwelijks<br />
in staat zijn om de juiste keuzes te maken. Neem de<br />
steeds verder toenemende kloof tussen arm en rijk, waarbij<br />
een groot deel van de bevolking moeite heeft om maandelijks<br />
de eindjes aan elkaar te knopen. Nadenken over verdelingsvraagstukken<br />
waarbij ook een rol is weggelegd voor diegene<br />
die nog geboren moeten worden is voor deze groep dan ook<br />
niet vanzelfsprekend.<br />
We zijn niet in staat om rekensommen te maken waarbij<br />
we de belangen van toekomstige generaties meenemen in de<br />
verdeling van welvaart. Het is een uitruil over de tijd. De vraag<br />
hierover lijken we als samenleving niet te kunnen beantwoorden.<br />
Discussies aan opinietafels worden op het scherpst van<br />
de snede gevoerd en vaak op of over het randje van respect.<br />
OPLOSSING<br />
Kan AI hiervoor een oplossing bieden? Kunnen we miljoenen<br />
combinaties laten doorrekenen waarbij we een optimale combinatie<br />
ontdekken over hoe we welvaart en welzijn verdelen<br />
over de huidige bevolking en toekomstige generaties. Wellicht<br />
komt er een optimale mix uit van maatregelen die we op voorhand<br />
niet als zeer waarschijnlijk zouden hebben beschouwd.<br />
Door voormalig president van de Verenigde Staten Barack<br />
Obama werd zeer regelmatig de uitspraak gedaan “We zijn de<br />
eerste generatie die de gevolgen van klimaatverandering aan<br />
den lijve ondervindt en de laatste die er iets aan kan doen” en<br />
dit met een vleugje kunstmatig intelligente hulp. n<br />
JACK COX: “AI KAN WORDEN<br />
BESCHOUWD ALS HET AUTOMATISEREN<br />
VAN ONZE DENKKRACHT.”<br />
Jack Cox is directeur van vermogensbeheerder Forza Asset Management<br />
en auteur van ‘Vlindereconomie’.<br />
ZOMER 20<strong>24</strong> <strong>NFM</strong> | 63
VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
AMBA ZEGGEN:<br />
“ZORG DAT ELKE<br />
ONDERNEMING HAAR<br />
FAIR SHARE BETAALT.”<br />
64 | <strong>NFM</strong> ZOMER 20<strong>24</strong>
VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
– essay –<br />
De macht van<br />
superstar bedrijven<br />
Het fenomeen Superstar kennen we uiteraard uit de entertainmentindustrie, sport en literatuur.<br />
Een superstar in deze context gaat over uitzonderlijke prestaties van een team of persoon. Die op<br />
een bepaald gebied mijlenver boven de collega-concurrenten uitstijgt. Deze supersterren domineren<br />
de spotify muzieklijst, het sportveld en de bestseller lijsten. De super status hebben ze vaak<br />
bereikt door een combinatie van factoren. De gemene deler: talent en hard werken. Verder helpt<br />
het natuurlijk enorm dat je de rust en ruimte hebt om prestaties te ontwikkelen en te verbeteren.<br />
TEKST AMBA ZEGGEN | BEELD PETER BEEMSTERBOER<br />
Maar over deze supsterren wil ik het nu niet hebben.<br />
Ik vind het belangrijk om de supersterren van het<br />
bedrijfsleven te bespreken. Superstar bedrijven<br />
hebben namelijk een enorme impact op de economie<br />
en maatschappij. En helaas is deze vaak niet<br />
positief.<br />
Een superstar bedrijf is een zeer succesvol en dominante<br />
speler in een bepaalde sector. Superstar bedrijven hebben<br />
buitengewoon veel marktmacht, behalen extreem hoge<br />
inkomsten, hebben een hoge winstgevendheid, en groeien<br />
doorgaans harder dan de concurrenten. En niet onbelangrijk,<br />
deze bedrijven hebben door hun economische en maatschappelijke<br />
positie politieke invloed.<br />
Het bedrijf is dus een ‘superstar’ omdat ze de allerbeste<br />
zijn (als je kijkt naar financiële resultaten en macht). Voorbeelden<br />
van superstar bedrijven zijn technologiegiganten als<br />
Apple, Alphabet, Amazon en Meta (bekend van Facebook en<br />
Instagram). Op alle karakteristieken van een superstarbedrijf<br />
scoren ze maximaal.<br />
Vaak wordt het superstar zijn gekoppeld aan technologiebedrijven.<br />
Maar als je kijkt naar marktaandeel en machtspositie<br />
zijn ook het luxewaren bedrijf van Moët en Louis Vuitton<br />
(LVMH), Volkswagen maar ook ASML en IKEA voorbeelden<br />
van superstarbedrijven.<br />
Ter indicatie van de grootte van een superstartbedrijf: de<br />
marktwaarde van Apple (2.620 miljard dollar, een getal met 12<br />
nullen) is groter dan de economie van Canada, Brazilië of Italië.<br />
OMVANG EN REIKWIJDTE<br />
Door de dominante positie van deze bedrijven kun je er vaak<br />
als consument ook niet omheen. Software van je mobiele telefoon<br />
komt voornamelijk (99 procent) van Apple of Google.<br />
En als je als kleiner tech bedrijf succes boekt en wellicht een<br />
geduchte concurrent in wording bent, dan word je met graagte<br />
opgeslokt door de superstars die veel geld op zak hebben.<br />
Denk aan Meta die Instagram en Whatsapp opkoopt.<br />
Nog wat voorbeelden over de omvang en reikwijdte van<br />
dit soort bedrijven. De twee grootste telecomaanbieders in de<br />
VS waren ruim twintig jaar geleden goed voor dertig procent<br />
van de omzet in de industrie. Nu is dat zeventig procent. In de<br />
Amerikaanse luchtvaartindustrie is het marktaandeel van de<br />
vier grootste luchtvaartmaatschappijen in binnenlands luchtverkeer<br />
gestegen van 48 procent naar 68 procent in twintig<br />
jaar. En zo kunnen we nog een tijdje doorgaan.<br />
ZOMER 20<strong>24</strong> <strong>NFM</strong> | 65
VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
Kortom een superstarbedrijf is financieel oppermachtig,<br />
heeft grote invloed op de maatschappij en heeft toegang tot<br />
de juiste politieke kanalen.<br />
NOU EN<br />
Nou en, kun je denken, leuk toch voor hen. Is het erg dat deze<br />
bedrijven zo succesvol zijn? Het is toch prachtig dat door creativiteit,<br />
durf en doorzettingsvermogen vanuit de garagebox<br />
een prachtig bedrijf is ontstaan, waar soms wel meer dan<br />
100.000 mensen werken. Geweldig toch? Het probleem ontstaat<br />
als deze bedrijven door hun machtspositie de markt verstoren.<br />
Met nadelige gevolgen voor de concurrentie, werknemers<br />
en de economie.<br />
BYE BYE-CONCURRENTIE<br />
Een mogelijk vervelend bijeffect van deze marktdominantie is<br />
het ontstaan van een ongelijk speelveld. Een superstar bedrijf<br />
kan bijvoorbeeld aanzienlijke invloed hebben op de marktprijzen,<br />
de toegang tot distributiekanalen en de voorwaarden<br />
waaronder andere spelers kunnen opereren. De boardroom<br />
van menig superstar bedrijf is plots vergeten hoe belangrijk<br />
een gelijk speelveld is om je als (beginnend) bedrijf te kunnen<br />
meten met concurrenten.<br />
Een mooi, of beter droevig, voorbeeld van oneerlijke concurrentie<br />
zijn de illegale praktijken van Amazon. Volgens<br />
de Amerikaans Federal Trade Commission (FTC), blokkeert<br />
Amazon concurrentie met de algoritmes op hun website.<br />
Voordelige aanbiedingen van concurrenten bovendien van<br />
een betere kwaliteit komen niet bovendrijven in de zoek-algoritmes<br />
van Amazone. Amazone tovert de eigen producten<br />
bovenaan de lijst.<br />
Nogal een ongelijk speelveld. Elke serieuze concurrent<br />
wordt zo de markt uitgedrukt. Dag gelijkspeelveld, welkom<br />
monopoly.<br />
Naast dat andere bedrijven kansen worden ondernomen<br />
is de consument duidelijk ook de dupe. Ze krijgen duurdere<br />
producten aangeboden voor een slechtere kwaliteit.<br />
“DE WINNER TAKES ALL MENTALITEIT IS EEN<br />
KNAP STAALTJE VAN GEHEUGENVERLIES<br />
OVER HOE MEN DAAR GEKOMEN IS”<br />
ONGELIJKHEID<br />
Een ander mogelijk nadelig effect van superstar bedrijven is<br />
de sterke groei van ongelijkheid. Uit verschillende onderzoeken<br />
naar superstarbedrijven en het effect op aandeel van arbeid<br />
in de economie zie je dat de sectoren waar de concentratie<br />
van bedrijven heel hoog is (lees er is weinig concurrentie,<br />
er zijn slechts enkele grote spelers) verantwoordelijk zijn voor<br />
een daling van achttien procent van het aandeel arbeid in de<br />
economie. Een deel zal zijn toe te schrijven aan technologische<br />
voordelen (je kunt meer produceren zonder dat je meer<br />
mensen moet aannemen). Maar een deel is zeker te vertalen<br />
naar het feit dat deze bedrijven de winsten onvoldoende delen<br />
met werknemers (via loonstijging) en door hun machtspositie<br />
voor minder werkplekken zorgen.<br />
Uit onder andere een onderzoek van Harvard Business Review<br />
blijkt dat naarmate de industrieën meer geconcentreerd<br />
zijn en het gewicht van superstarbedrijven toenemen, daalt<br />
het totale aandeel van arbeid in de economie. Het aandeel in<br />
de economie verschuift van arbeid (inkomsten van de werknemer)<br />
naar de eigenaren van de superstar bedrijven (inkomsten<br />
uit de waardestijging van aandelen). Met als gevolg toenemende<br />
inkomensongelijkheid.<br />
SLECHTE WERKOMSTANDIGHEDEN<br />
Naast dat werknemers steeds slechter worden betaald zie je<br />
ook dat de omgang met werknemers niet erg fantastisch is.<br />
Door de omvang van deze organisaties kun je als werkzoekende<br />
niet makkelijk voor een ander werkgever kiezen. Deze monopolypositie<br />
als werkgever geldt zeker voor de lager betaalde<br />
banen. De horrorverhalen over het personeelsbeleid van<br />
Amazone zijn genoegzaam bekend. Voor een marktpartij zoals<br />
Amazon is het makkelijk om een zeer bedenkelijke wijze<br />
van omgang met haar werknemers instant te houden.<br />
De sterke concurrentiepositie of beter de monopolistische<br />
positie stelt Amazon in staat medewerkers onder te betalen,<br />
te laten werken onder slechte omstandigheden en eenvoudig<br />
aan de kant te zetten als de werknemers niet meer nodig zijn.<br />
Overigens geldt dit heus niet alleen voor Amazone. Denk bijvoorbeeld<br />
ook aan hoe McDonalds werknemers onderbetaalt<br />
en geen veilige werkplek biedt of Tesla waar werknemers onder<br />
hoge werkdruk en gevaarlijke werkomstandigheden hun<br />
werk moeten uitvoeren.<br />
Een bijkomend nadelig effect is dat nieuwe toetreders die<br />
zich fatsoenlijk willen gedragen naar werknemers zich wellicht<br />
de markt uit prijzen doordat ze op een normale wijze<br />
hun werkgeverschap willen invullen.<br />
INVLOED OP POLITIEK BELEID<br />
We kunnen nog wel even doorgaan met negatieve gevolgen<br />
van marktovermacht, helaas. Een andere onprettige bijkomstigheid<br />
aan deze superstar bedrijven is de politieke macht.<br />
Deze superstar bedrijven zitten vaak niet alleen in de boardroom<br />
om heel innovatief te zijn, ze zijn ook graag geziene<br />
gasten in de politieke arena. En dan kun je weer denken nou<br />
en? Maar dat doen ze echt niet (alleen) omdat ze supporter<br />
zijn van een bepaalde politicus. Ze bepalen ook de agenda op<br />
allerlei terreinen. En niet onsuccesvol. Waardoor hun superstatus<br />
verder wordt vergoot. De lobby richt zich voornamelijk<br />
66 | <strong>NFM</strong> ZOMER 20<strong>24</strong>
VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
“EEN STEVIG MIDDENKADER<br />
IS NOODZAKELIJK VOOR EEN<br />
GEZONDE MARKTECONOMIE”<br />
op de eigen organisatie. Dus niet om de sector als geheel er<br />
beter uit te laten komen. Maar wat hebben wij nodig vanuit<br />
de overheid om onze status veilig te houden.<br />
Neem bijvoorbeeld het regelen van belastingvoordelen.<br />
Superstar bedrijven zijn in staat speciale regels af te spreken<br />
met overheden. Onder het mom van: ach ja, we betalen toch<br />
best een leuk bedrag aan euro’s, dus doe ons maar een onsje<br />
minder belastingen. Aangevuld met het voorspellen van<br />
doemscenario’s ingeval deze bedrijven moeten verhuizen als<br />
de belastingverlichting niet gegund wordt.<br />
Maar het geldt ook voor regels voor het toetreden van de<br />
markt, machtsmisbruik en werkgeverregels. En ja het klopt,<br />
er is bestaande wetgeving en nieuwe wetgeving in de maak<br />
om consumenten en concurrenten te beschermen. Tegelijkertijd<br />
vrees ik dat er allerlei juridische loopholes in de maak zijn<br />
om er onderuit te komen. Kortom, superstar bedrijven houden<br />
een economie in stand die de superstatus veilig houdt.<br />
DOE GOED EN WEES EEN PLOERT<br />
Heel vaak wordt het argument aangehaald: maar deze bedrijven<br />
en hun leiders zijn gewoon slimmer, beter, creatiever, efficiënter.<br />
Dus een superstatus is eerlijk verkregen. Dat klinkt<br />
sympathiek. Je bent goed, zo niet geniaal dus je hebt het verdiend.<br />
Meneer Musk heeft toch Tesla bedacht? Daar wil ook<br />
wel iets tegenover zetten. Het klopt dat Musk of andere founders<br />
het bedrijf hebben opgebouwd. Maar niet alleen vanuit<br />
eigen kracht. Menig superstarbedrijf kan gebruik maken<br />
van goed opgeleide werknemers die meehelpen om een Tesla<br />
van de band te laten rollen. Deze bedrijven profiteren met<br />
graagte van een goede financiële infrastructuur, scholing en<br />
gezondheidszorg die mede met belastinggeld mogelijk wordt<br />
gemaakt.<br />
Bovendien geldt dat technologische of medische vondsten<br />
niet alleen uit het bedrijfsleven komen. Universitair onderzoek<br />
of denktanks gefinancierd met overheidsgeld dragen<br />
hier ook aan bij. Dus de winner takes all mentaliteit als de top<br />
is bereikt, is ook een knap staaltje van geheugenverlies over<br />
hoe men daar gekomen is. Ook hadden deze bedrijven nooit<br />
de top kunnen bereiken als andere, bestaande partijen, de<br />
markt hermetisch hadden afgekit en nieuwe toetreders lekker<br />
dwars zouden zitten. Zoals deze bedrijven nu zelf wel doen.<br />
ARISTOTELES<br />
We zouden best nog meer negatieve gevolgen kunnen benoemen,<br />
maar ik denk dat de voorbeelden van marktverstoring,<br />
ongelijkheid, politieke invloed en onfatsoenlijk werkgever-<br />
ZOMER 20<strong>24</strong> <strong>NFM</strong> | 67
VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
schap wel voldoende zijn. Gegeven al deze negatieve bijeffecten<br />
zou je verwachten dat deze inzichten mogelijk nog niet heel<br />
bekend zijn. En dat is juist het tegenovergestelde. De negatieve<br />
impact is door globalisering en technologische veranderingen<br />
inderdaad toegenomen. Maar het gegeven dat een monopolistische<br />
speler die zich asociaal gedraagt niet goed is voor de economie<br />
en de maatschappij is echt wel langer bekend.<br />
Hoeveel langer? Nou ruim tweeduizend jaar geleden al.<br />
Aristoteles stelt in zijn boek Ethica dat de middenklasse van<br />
cruciaal belang is voor een stabiele en rechtvaardige samenleving.<br />
Hij beschouwt de middenklasse als essentieel omdat<br />
zij vrij zijn van de extreme eigenschappen die de rijken en<br />
de armen kenmerken. Aristoteles betoogt dat mensen in de<br />
middenklasse meer geneigd zijn om redelijk te handelen en<br />
deugdzaam te zijn, omdat zij geen overmatige rijkdom nastreven.<br />
De middenklasse wordt gezien als een groep die in<br />
staat is om de excessen te matigen en een evenwicht te bewaren<br />
tussen uitersten. Dit evenwicht draagt volgens Aristoteles<br />
bij aan een rechtvaardige en duurzame samenleving. Dit<br />
geldt ook voor bedrijven: als de middenklasse in staat is om<br />
te concurreren met de grote bedrijven kan dit excessen voorkomen<br />
en een eerlijkere economie bevorderen.<br />
Dus we weten dit al best een tijdje. We zijn alleen hardleers.<br />
HOE NU VERDER?<br />
Als eerste goed om op te merken dat er al veel bestaande regelgeving<br />
is die de macht van superstar bedrijven moet beperken.<br />
Zoals antitrustwetgeving, regelgeving ter bevordering<br />
van innovatie en concurrentie en regelgeving om transparantie<br />
en openheid over de bedrijfsvoering te bevorderen. Alleen<br />
gaat het vaak mis in de uitvoering en handhaving. Bedrijven<br />
zijn in staat om de duurste advocaten in te huren om de regelgeving<br />
te ontwijken of ze zijn bereid de boete te betalen.<br />
Deze boete is vaak een schijntje van de winsten die men behaalt.<br />
Het is dus belangrijk boetes vast te stellen die ook echt<br />
als afschrikmiddel dienen voor deze bedrijven. Daarnaast is<br />
het belangrijk om niet alleen regels te bedenken hoe de grote<br />
bedrijven af te schrikken en aan banden te leggen maar meer<br />
focus op het ondersteunen van innovatie en het bieden van<br />
financiële middelen en andere middelen aan kleine bedrijven<br />
om hen te helpen te groeien en te concurreren met grotere<br />
spelers op de markt.<br />
“ALS DE MIDDENKLASSE IN STAAT IS<br />
OM TE CONCURREREN MET DE GROTE<br />
BEDRIJVEN VOORKOMT DIT EXCESSEN”<br />
AMBA ZEGGEN<br />
Amba Zeggen (wiskundige en actuaris) is partner insurance<br />
bij Probability & Partners en heeft meer dan vijfentwintig<br />
jaar expertise in de financiële sector met een<br />
focus op risicomanagement. Naast consultancy is Amba<br />
commissaris bij verzekeraars en doceert zij over Risk Management<br />
aan de Amsterdam Business School en het Actuarieel<br />
instituut.<br />
Een andere belangrijke maatregel is het zorgen dat dit soort bedrijven<br />
eerlijk belasting betalen. Er is geen gelijk speelveld als<br />
jij als superstar bedrijf een lagere belastingdruk regelt dan je<br />
concurrenten en ondertussen wel gebruik maakt van dezelfde<br />
voorzieningen gesponsord met belastinggeld. Deze speciale regels<br />
worden door overheden gemaakt. Dus diezelfde overheid,<br />
die verdrietig in een hoek staat te huilen om de overmacht van<br />
superstar bedrijven, helpt aan de achterkant mee om dit in<br />
stand te houden. Dus stop met die speciale belastingafspraken<br />
en zorg dat elke onderneming haar fair share betaalt.<br />
SIZE DOES MATTER<br />
Tot slot moeten we de adviezen van Aristoteles ook ter harte<br />
nemen. Een stevig middenkader is noodzakelijk voor een<br />
gezonde markteconomie. Opsplitsing van supersterke bedrijven<br />
in kleinere entiteiten kan de marktconcurrentie bevorderen<br />
en voorkomen dat een enkel bedrijf te veel macht krijgt<br />
binnen een sector. Size does matter. n<br />
68 | <strong>NFM</strong> ZOMER 20<strong>24</strong>
VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
Jonathan Karpathios<br />
en Xander Meijer.<br />
Kook alsof het<br />
voor je geliefden is<br />
Gezondheid en liefde. Dat zijn de pure ingrediënten van The Farm<br />
Kitchen van ondernemers Xander Meijer en Jonathan Karpathios.<br />
“Wij willen een bijdrage leveren aan een gezonder Nederland met<br />
het allerlekkerste plantaardige eten op aarde, gemaakt van verse<br />
ingrediënten, in het seizoen en geoogst door lokale boeren. En dat<br />
serveren we onder meer in bedrijfskantines.”<br />
Xander en Jonathan waren altijd<br />
al bezig met ondernemen<br />
voordat ze The Farm Kitchen<br />
begonnen. Xander had een<br />
Impact marketingbureau en<br />
werkte in het begin van zijn<br />
TEKST JELLE BARTELS<br />
carrière voor grote bedrijven als Unilever<br />
en Procter & Gamble al ook voor<br />
kleinere bedrijven. Hij kwam erachter<br />
dat hij gevoelig was voor chemicaliën.<br />
“Toen ik me daarin ging verdiepen,<br />
kwam ik vanzelf uit bij het landbouwsysteem.<br />
Dat kan er niet alleen voor zorgen<br />
dat de persoonlijke gezondheid van<br />
mensen verbetert, maar ook herstellend<br />
is voor de bodem, het milieu en de<br />
aarde als geheel.”<br />
De focus in zijn werk verlegde hij<br />
naar ‘duurzaamheid’. “Als dat centraal<br />
staat in bedrijfsstrategieën dan krijgt<br />
duurzaamheid opeens betekenis en<br />
positieve impact, ga je anders naar de<br />
wereld in kijken en worden andere besluiten<br />
genomen. Langetermijndoelen<br />
worden belangrijker dan snel succes.”<br />
Jonathan had in diezelfde tijd het<br />
goedlopende restaurant ‘Vork & Mes’.<br />
Bij dit restaurant met een prachtig uitzicht<br />
over het Haarlemmermeerse bos<br />
keek hij al anders naar voedsel. “Ik had<br />
70 | <strong>NFM</strong> ZOMER 20<strong>24</strong>
VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
er al een eigen groentetuin en een eigen<br />
kas, die we gebruikten voor het menu<br />
en was constant op zoek naar een manier<br />
om mijn passie voor gezond en<br />
duurzaam voedsel te kunnen delen.”<br />
Jonathan had al veel restaurants<br />
van binnen gezien, zoals: Piere Koffman,<br />
La tante Claire (Londen), Restaurant<br />
Zin in Loosdrecht, Merlet in Schorrel<br />
en De Nederlanden in Vreeland. Eigenlijk<br />
was hij per ongeluk in het vak<br />
beland. Hij was een ‘moeilijke’ leerling<br />
en zijn ouders gaven hem de keuze tussen<br />
een koksopleiding of een internaat.<br />
Bij Vork & Mes serveerde hij eerlijk<br />
voedsel. Dat wil zeggen onbespoten<br />
producten, geteeld in eigen beheer<br />
waarbij samengewerkt wordt met leveranciers<br />
die hun vak met liefde uitoefenen.<br />
“Belangrijkste was om te laten<br />
proeven hoe heerlijk verse ingrediënten<br />
van eigen bodem zijn. Dat begon<br />
bij mezelf. Om beter eten op tafel te<br />
kunnen zetten, wilde ik precies weten<br />
wat ik mijn gasten voorschotelde: waar<br />
komt het vandaan, wat zit erin, hoe<br />
wordt het verbouwd? Al lange tijd voel<br />
ik me dan ook meer boer dan kok.”<br />
Het waren tropenjaren en in 2017<br />
besloot hij zijn restaurant te verkopen<br />
en een sabbatical te houden. “Aan de<br />
vooravond van zijn sabbitacal vroeg ik<br />
hem of hij zijn visie over voedsel met<br />
mij zou willen delen”, zegt Xander. Jonathan<br />
voelde de bui al hangen en probeerde<br />
het af te houden. “Alleen als we<br />
minimaal 10.000 mensen gaan raken<br />
met eerlijk eten, ga ik mijn visie delen”,<br />
zei hij. Ze raakten in gesprek, er was een<br />
klik. Ze keken allebei met verbazing hoe<br />
de mens de natuur in snel tempo aan<br />
het vernietigen is en wilden allebei hier<br />
iets aan gaan doen. Voor Jonathan het<br />
wist, had hij zijn sabbatical afgezegd en<br />
was The Farm Kitchen geboren. “We willen<br />
mensen en bedrijven laten ontdekken<br />
hoe gaaf het is om met verse producten<br />
van een lokale boer te werken.”<br />
“OP DEZE MANIER STAAN ER ALTIJD VERSE,<br />
SEIZOENSGEBONDEN EN LOKALE PRODUCTEN<br />
OP TAFEL EN UITERAARD GEHEEL BIOLOGISCH”<br />
GEZOND VOEDSEL VOOR<br />
IEDEREEN<br />
Wat maakt The Farm Kitchen zo bijzonder?<br />
In een wereld waar bodemvruchtbaarheid,<br />
biodiversiteit en voedingswaarde<br />
(per product) afnemen, is regeneratieve<br />
landbouw van essentieel<br />
belang voor een duurzamere toekomst.<br />
The Farm Kitchen heeft als missie om<br />
een nieuwe generatie foodies te inspireren<br />
met het allerlekkerste plantaardige<br />
eten op aarde, gemaakt van verse ingrediënten,<br />
van het seizoen en geoogst<br />
door lokale boeren, zo luidt hun missie.<br />
Dit doen ze onder meer met kookworkshops,<br />
lunches en catering en met<br />
farm events. “Alles wat we doen, is erop<br />
gericht om het contact met de natuur te<br />
herstellen”, zegt Xander. “Dat doen we<br />
ook voor een grote groep boeren die de<br />
overstap naar regeneratieve landbouw<br />
wil maken. We steunen hen onder meer<br />
door hen een afzetmarkt te bieden plus<br />
afnamezekerheid van producten. Dat<br />
ZOMER 20<strong>24</strong> <strong>NFM</strong> | 71
VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
biedt boeren die de overstap willen maken<br />
het belangrijke zetje in de rug.”<br />
Grote bedrijven kunnen bij The<br />
Farm Kitchen een hectare land ‘adopteren’.<br />
Op die hectare wordt vervolgens<br />
regeneratief geboerd waardoor de<br />
grond gezonder wordt. De opbrengst<br />
van het land is voor het bedrijf en komt<br />
terecht in de gezonde lunches van de<br />
werknemers. Die werknemers gaan ook<br />
zelf naar de boer toe om te oogsten.<br />
Jonathan: “Het heeft me altijd verbaasd<br />
dat medewerkers van bedrijven,<br />
die hard moeten werken, tussen de<br />
middag alleen maar ‘vulling’ als lunch<br />
krijgen. Terwijl goede voeding zo belangrijk<br />
is. Ook om ziekten te voorkomen.<br />
Als we gezond en duurzaam voedsel<br />
voor iedere werknemer toegankelijk<br />
maken, heeft dat een enorme positieve<br />
invloed. Nederlanders worden gezonder,<br />
zijn energieker, leven langer en<br />
de kosten voor de gezondheidszorg dalen.<br />
Hoe vreemd is het dat de mens de<br />
enige diersoort op deze planeet is die<br />
zijn voedsel eerst vergiftigt voordat hij<br />
het opeet? Ik zou graag zien dat eerlijk<br />
voedsel niet alleen beschikbaar is in alle<br />
bedrijfskantines van Nederland, maar<br />
voor iedereen. Het adopteren van een<br />
hectare land is een mooie eerste stap.”<br />
Xander Meijer: “Gezondheid begint<br />
in je kantoor, bij je kantine. Laat daar<br />
mensen ervaren wat echt eten is.”<br />
Jonathan Karpathios : “Start vandaag.”<br />
Jonathan benadrukt dat het niet alleen<br />
gezonder is, maar ook veel lekkerder.<br />
“Kom maar proeven, kom ervaren. We<br />
hebben het hier vaker over liefde dan<br />
over voedsel. Liefde is de basis van alles<br />
wat we doen en met wie we samenwerken.<br />
Als je voor geliefden kookt, dan<br />
wil je ook liefde op tafel. Dat heeft met<br />
zorg en aandacht te maken. We zijn dat<br />
in Nederland vaak vergeten. Wij willen<br />
graag laten zien hoe leuk en makkelijk<br />
dat eigenlijk is.”<br />
Samenwerking is de sleutel tot succes.<br />
“We kunnen veel meer bereiken als<br />
we samenwerken dan als we allemaal<br />
ons eigen pad bewandelen. We zijn dan<br />
ook voortdurend op zoek naar nieuwe<br />
partners die onze waarden delen.”<br />
Deze visie op samenwerking is terug<br />
te zien in de manier waarop ze werken.<br />
Zo maken de koks niet de dienst<br />
uit bij de inkoop, maar worden de lokale<br />
boeren nauw betrokken bij wat er<br />
geleverd kan worden. Op deze manier<br />
staan er altijd verse, seizoensgebonden<br />
en lokale producten op tafel. En uiteraard<br />
geheel biologisch.<br />
Xander: “Je kunt je nauwelijks voorstellen<br />
hoe geïnspireerd medewerkers<br />
van een bedrijf hier uit een kookworkshop<br />
komen. Teams komen op een andere<br />
manier met elkaar in verbinding en<br />
daar begint het mee. Hoe meer mensen<br />
we inspireren hoe meer mensen een andere<br />
voedingskeuze gaan maken. Dat is<br />
niet alleen goed voor hun eigen gezondheid<br />
en de gezondheid van een bedrijf,<br />
maar uiteindelijk voor de hele planeet.”<br />
72 | <strong>NFM</strong> ZOMER 20<strong>24</strong>
VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
The Farm Kitchen in Hoofddorp.<br />
“HOE MEER VERSCHILLENDE MENSEN SAMENWERKEN<br />
HOE GROTER HUN POSITIEVE IMPACT ZAL ZIJN”<br />
MENSBEELD<br />
Volgens Xander hebben we, juist nu,<br />
behoefte aan een positief mensbeeld.<br />
“Natuurlijk zie ik alle uitdagingen waar<br />
we momenteel als mensheid mee te maken<br />
hebben en tegelijkertijd zie ik ook<br />
de vele creatieve initiatieven die oplossingen<br />
bieden. Diversiteit is daarbij de<br />
sleutel. Hoe meer verschillende mensen<br />
samenwerken hoe groter hun positieve<br />
impact zal zijn.”<br />
Mooi voorbeeld is het pand van The<br />
Farm Kitchen. “Met een heel divers E-<br />
team, waarbij de E voor energie staat,<br />
hebben we gekeken naar gezondheid,<br />
duurzaamheid en circulariteit. Onder<br />
meer hebben we een Feng Shui meester<br />
ingeschakeld. Het resultaat is dat mensen<br />
graag in dit pand verblijven. In tegenstelling<br />
tot panden in de omgeving<br />
hebben wij nooit gebrek aan huurders<br />
gehad.”<br />
Beide ondernemers zijn ervan overtuigd<br />
dat back to basics de oplossing is<br />
voor de vele problemen waar we als samenleving<br />
mee te maken hebben. “Uiteraard<br />
geldt dit voor ons voedselsysteem,<br />
hoe we tegen voedsel aankijken<br />
en hoe we met de natuur omgaan, maar<br />
het geldt in feite voor alle sectoren.<br />
Vraag je af waarom je ook alweer op<br />
aarde bent, wat je bestaansreden is en<br />
wat je als bedrijf wilt toevoegen. Vanuit<br />
die basisvragen zal je altijd waarde<br />
toevoegen.”<br />
BEWUST<br />
Om mensen zelf te leren hoe makkelijk,<br />
gezond en lekker het is om duurzaam te<br />
koken, zijn er inmiddels zes locaties in<br />
het land waar je dat kan ervaren. Daarnaast<br />
is iedereen welkom om te komen<br />
lunchen bij moederschip ‘The Farm Kitchen’<br />
in Hoofddorp om zo zelf de liefde<br />
te ervaren waarmee het eten bereid<br />
wordt.<br />
“Natuurlijk is het dan de bedoeling<br />
dat deze visie op eten op steeds meer<br />
plekken bereikbaar wordt”, zegt Xander,<br />
“want je kunt als individu nog zo<br />
goed de eerste stappen zetten, het<br />
helpt natuurlijk enorm als je werkgever<br />
je ook stimuleert om gezond te zijn en<br />
te blijven. En dat begint in de kantine.”<br />
“Gelukkig zien we steeds meer bewustwording<br />
ontstaan”, aldus Jonathan.<br />
“Maar we zijn er nog lang niet.<br />
Ik zie nog steeds bij veel bedrijven een<br />
sportabonnement naast de kroketten<br />
liggen. Maar het is een stuk makkelijker<br />
om mensen tijdens de lunch gezonder<br />
te laten eten, dan ze te dwingen<br />
na het werk nog een uurtje te gaan<br />
sporten. Dus… start vandaag en maak<br />
de lunch in je kantine gezonder én lekker.”<br />
n<br />
ZOMER 20<strong>24</strong> <strong>NFM</strong> | 73
VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
“ALLES KOMT<br />
UITEINDELIJK GOED”<br />
74 | <strong>NFM</strong> ZOMER 20<strong>24</strong>
VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
‘Wie dromen realiseert wordt gezien…’, lees ik op de achterkant<br />
van een vrachtwagen, rijdend in mijn auto. Wat een mooie zin zeg ik<br />
hardop. Zou die stelling waar zijn? Is het dan ook zo dat mensen die<br />
hun dromen niet realiseren niet worden gezien?<br />
Wie dromen<br />
realiseert, wordt<br />
gezien…<br />
TEKST MARIA MAZARAKIS | BEELD CHRIS SMALLENBROEK<br />
Als ik de stelling snel op waarheid<br />
probeer te checken, blijkt<br />
de complexiteit van de stelling<br />
groter dan ik dacht. Hij<br />
lijkt te ‘plat’. De stelling relateert<br />
even snel twee aspecten,<br />
maar als je dieper of verder kijkt dan is<br />
elk woord in die zin van betekenis voor<br />
het geheel. Het gaat over mensen, over<br />
dromen die je al of niet kunt realiseren,<br />
over zelfontwikkeling, over gezien worden<br />
en tenslotte ook nog over de relatie<br />
tussen het een en het ander. Ik vind<br />
het een interessante stelling. Hieronder<br />
doe ik kort verslag van mijn onderzoek<br />
naar de dieper liggende lagen van deze<br />
stelling.<br />
DROMEN DOEN WE ALLEMAAL<br />
Dromen en ‘bomen’ over het leven en<br />
over wat we allemaal in dit leven willen<br />
realiseren, doen we allemaal in meer of<br />
mindere mate. Dromen over hoe je zou<br />
willen dat je leven er uitziet, over hoe je<br />
de wereld mooier kunt maken, over hoe<br />
jij daarin van betekenis kunt zijn.<br />
Ik droom graag en het liefst zo groot<br />
mogelijk. Groot dromen heb ik in de<br />
loop van mijn leven geleerd. In het begin<br />
is dat best lastig, omdat er per direct<br />
beren opspringen die zeggen: “dat<br />
kan (je) helemaal niet joh!” of “dat lukt<br />
je toch niet!” Het waren mijn eigen beren;<br />
onzekerheden over wat ik wel en<br />
niet kan, het gebrek aan vertrouwen.<br />
Ze zeiden iets over de waarde die ik<br />
mezelf toekende en de voorwaarden<br />
waaraan mijn droom en ikzelf blijkbaar<br />
moeten voldoen. Vaak waren het onge<strong>def</strong>inieerde<br />
beren die zorgden dat mijn<br />
dromen kleiner werden; de vele gedoetjes<br />
die ik zelf in het leven riep. In<br />
mijn coach-praktijk hoor ik veel mensen<br />
zeggen dat ze hun dromen kwijtgeraakt<br />
zijn en ze die graag terug willen<br />
vinden. Dan blijkt later dat ze hun<br />
dromen niet kwijt zijn, maar hun eigenwaarde.<br />
ANDERE KOEK<br />
Hoe breng je nu een nieuw avontuur in<br />
beweging? Ik zou zeggen, door de eerste<br />
stap te zetten, ook met bibberende<br />
knietjes. Ik herinner me een zangles<br />
waarin ik voor het eerst leerde improviseren<br />
op een bestaand nummer.<br />
Hoe moeilijk was het om uit de vertrouwde<br />
melodie te stappen en een eigen<br />
draai te geven aan het nummer.<br />
In die improvisatie kwam ik valse noten<br />
tegen, noten die niet klopten met<br />
wat ik in mijn hoofd had. En omdat ik<br />
“HET AANGAAN VAN EEN NIEUW AVONTUUR<br />
VRAAGT BEST WAT MOED”<br />
ZOMER 20<strong>24</strong> <strong>NFM</strong> | 75
VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
niet mocht stoppen van mijn zangdocent,<br />
ging ik door tot het weer klopte.<br />
Via zijpaden kwam ik op geheel nieuwe<br />
wegen terecht. Het aangaan van een<br />
nieuw avontuur vraagt best wat moed:<br />
De moed om je eigen angsten aan te kijken<br />
én daarmee te dealen.<br />
Daarnaast heb ik ook ervaren dat<br />
zodra ik de eerste stap in mijn droom<br />
zet, andere mensen zich ermee gaan<br />
bemoeien. Zij zetten vaak ongevraagd<br />
vraagtekens bij mijn droom en doen al<br />
het mogelijke om hun beren op mijn<br />
weg zetten. Het vraagt me om alert te<br />
zijn om die beren bij hen te laten en te<br />
gaan staan voor wat ik te doen heb. Het<br />
vraagt stevigheid en bewustzijn in discussies<br />
en het besef: Deze droom is de<br />
mijne, jullie hebben andere dromen.<br />
ZICHTBAAR<br />
Over dromen kun je lang blijven praten,<br />
maar niet eindeloos. Want als je je dromen<br />
deelt, zullen mensen je bevragen;<br />
over het wat en waarom, maar ook over<br />
het hoe, met wie, waar en wanneer. De<br />
ambassadeurs van je droom helpen je<br />
dichterbij je droom te komen en houden<br />
je graag bij de les. Als het enkel<br />
bij praten blijft en je geen stappen zet,<br />
wordt dat ook zichtbaar voor jezelf en<br />
voor hen.<br />
Als iemand zijn dromen realiseert,<br />
wordt de droom zichtbaar én degene<br />
die het neerzet. Wat mij opvalt, is dat<br />
we graag aanhaken bij mensen die hun<br />
dromen realiseren. We willen graag in<br />
hun buurt zijn omdat ze iets vertegenwoordigen<br />
of representeren wat jij en<br />
ik ook willen, maar (nog) niet doen. We<br />
zien dat zij durven experimenteren en<br />
iets nieuws creëren; ze laten zien dat<br />
dat kán. Wij zien hun creatie-kracht,<br />
daadkracht, zelfbewustzijn, zelfverzekerdheid,<br />
hun enthousiasme. Ze lijken<br />
“WIE DROMEN REALISEERT ZET ZIJN<br />
EIGEN WAARDE IN DE WERELD”<br />
alle vertrouwen te hebben in zichzelf en<br />
in wat ze doen. We zien vaak een hele<br />
lange lijst met kwaliteiten die zij hebben.<br />
Zou je die allemaal nodig hebben<br />
om een droom te realiseren?<br />
RETRO-CAMPER<br />
Misschien moet ik dat vragen aan iemand<br />
die zijn droom heeft gerealiseerd.<br />
Wat wordt voor hem of haar dan zichtbaar?<br />
Ik denk even terug aan mijn eigen<br />
ervaring: Ik kocht twee jaar geleden<br />
een retro-camper in Portugal en reed<br />
ermee terug naar Nederland. Ik wilde<br />
al jarenlang een camper en nu was<br />
het dan zover. Dat werd een groot, onbekend<br />
avontuur. Alle kwaliteiten van<br />
hierboven, zagen mensen ook bij mij:<br />
durf, daadkracht, zelfvertrouwen, zelfverzekerdheid.<br />
Het was echter niet zo<br />
dat ik dat al had toen ik eraan begon; ik<br />
kreeg het steeds meer gedurende mijn<br />
reis. Wat zichtbaar werd voor mij, is dat<br />
ik veel meer lef in me heb dan ik dacht,<br />
veel meer daadkracht ook en veel meer<br />
zelfvertrouwen.<br />
Dat was heerlijk en dat maakte<br />
mijn eerste lange rit in mijn eentje<br />
waardevol. Ik vroeg mijn engeltjes<br />
elke ochtend om mij bij te staan en gelukkig<br />
hadden ze tijd. Mensen die me<br />
volgden, vonden me moedig. Die moed<br />
kreeg ik onderweg, toen ik mijn eigen<br />
angsten tegenkwam en ermee te dealen<br />
had. Moed krijg je vanzelf als je<br />
doorgaat; ook als het stormt in jezelf,<br />
het buiten regent of als je tegenwind<br />
hebt. Ik ontdekte dat het leven me<br />
geeft wat ik aankan: Niet meer, maar<br />
ook zeker niet minder. Met dat vertrouwen<br />
kan ik meebewegen op wat er<br />
op mijn pad komt. Alles komt uiteindelijk<br />
goed. Over de timing en de manier<br />
waarop, heb ik niet altijd zeggenschap.<br />
Maar dat alles goed komt en ik daarop<br />
MARIA MAZARAKIS<br />
Maria Mazarakis is zingevingscoach/<br />
socioloog. Ze heeft veel kennis<br />
over de werking van levensverhalen.<br />
Change your Story! “Door vanuit<br />
een ander perspectief naar je ervaringen<br />
te kijken en je levensverhaal opnieuw<br />
te structureren, ontstaat een<br />
nieuw up-to-date verhaal die krachtiger<br />
is en je laat zien dat je veel verder<br />
bent ten aanzien van je ‘issues’ en<br />
veel meer kunt dan je dacht.”<br />
Meer info: www.mariamazarakis.nl/<br />
kan vertrouwen dat heb ik tijdens deze<br />
reis echt wel ervaren.<br />
EIGEN WAARDE<br />
Ik denk dat de stelling, die ik achterop<br />
de vrachtwagen zag, waar is: Wie dromen<br />
realiseert wordt gezien. Dat begint<br />
bij de eerste stap. Wanneer je je droom<br />
in de wereld zet geef je het aandacht,<br />
vraagt er aandacht voor én je ontvangt<br />
aandacht. Dat durft niet iedereen. Ik<br />
denk daarom dat mensen die dromen<br />
realiseren ruimte durven innemen. Zij<br />
durven te gaan staan voor wie zij zijn<br />
en voor hun dromen.<br />
De meesten van hen hebben dat in<br />
de loop van hun leven geleerd. De waarde<br />
van gezien worden, is misschien wel<br />
je bewust zijn van je eigen waarde: Jij<br />
ziet jouw waarde en anderen zien dat<br />
ook. Als je die waarde ruimte geeft en<br />
in die ruimte gaat staan, krijg je ook alle<br />
ruimte van anderen.<br />
Dromen realiseren, kun je leren.<br />
Wanneer je je beren durft aan te kijken<br />
en de beren van anderen durft te weren,<br />
wordt het rustiger op jouw weg en<br />
in jouw hoofd. Dan is stilstaan ook fijn.<br />
Die stilte biedt ruimte voor nieuwe ontdekkingen<br />
over jezelf, over de dromen<br />
die in jou leven. In het nu is alles goed.<br />
Iedereen is van waarde. Wanneer je dat<br />
ziet, worden je dromen zichtbaar. Als je<br />
je eigen waarde weet en kunt voelen wil<br />
je die misschien ook wel graag in de wereld<br />
zetten. n<br />
76 | <strong>NFM</strong> ZOMER 20<strong>24</strong>
VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
WAT LEIDT ONS,<br />
WIE LEIDT ONS,<br />
WIE WIJST DE WEG?<br />
78 | <strong>NFM</strong> ZOMER 20<strong>24</strong>
VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
Wat is je kompas, wat geeft je richting en vooral wat is dan het ‘juiste<br />
noorden’? De Chinese filosoof en dichter Shen Kuo vond de magnetische<br />
kompasnaald uit, die zeevaarders hielp om met een betere<br />
breedtegraad te navigeren.<br />
Op Eigen Kompas<br />
TEKST RON VAN ES<br />
In haar boek Lengtegraad van Dava<br />
Sobel beschrijft zij de zoektocht<br />
naar dat andere probleem, namelijk<br />
het varen van schepen op de<br />
lengtegraad. Ook dat probleem<br />
werd uiteindelijk opgelost, maar<br />
niet voordat er veel schepen verloren<br />
gingen doordat ze tegen vreemde kusten<br />
kapot sloegen.<br />
Tegenwoordig gebruiken we natuurlijk<br />
satellieten in de ruimte om ons<br />
de weg te wijzen. En Google Maps. Of<br />
Waze. We worden gewaarschuwd voor<br />
slecht weer onderweg, of een pechgeval<br />
op de rijbaan. Let op, kijk uit, en dit<br />
is de snelste route. Allemaal goed om<br />
spullen en onszelf van de ene naar de<br />
andere plaats te brengen, liefst zo veilig<br />
mogelijk.<br />
Maar de belangrijkste vraag wordt<br />
door deze richtingwijzers niet opgelost:<br />
waar zijn we dan eigenlijk op weg<br />
naartoe?<br />
HET WARE NOORDEN<br />
“Ik kom uit een plek waar geen plek is /<br />
Mijn adres heeft geen adres / Een plek<br />
waar lichamen niet toebehoren / Ik<br />
kom uit de oorsprong / Waarlijk / Uit<br />
de bron der bronnen.” Dit zijn de beroemde<br />
dichtregels van de dichter die<br />
zich later Rumi is gaan noemen. Het<br />
zijn de dichters die het ‘ware noorden’<br />
beschrijven als het doel voor ons, mensen,<br />
maar daarvoor moeten we een innerlijk<br />
kompas leren gebruiken. Wat is<br />
dat kompas, en hoe luister je daar dan<br />
naar?<br />
Het is een vraag die zeker in deze<br />
tijden meer dan ooit om antwoorden<br />
vraagt: waar zijn we dan op weg naartoe?<br />
De oorsprong? De bron der bronnen?<br />
Genoeg redenen om een briefwisseling<br />
op te zetten met een aantal mensen<br />
over die vragen van het kompas.<br />
Een kompas dat op drie niveaus kan<br />
werken.<br />
1. Als een letterlijk kompas, bruikbaar<br />
voor de wegen die je inslaat in je leven<br />
(en werk).<br />
2. Een kompas als een innerlijke stem,<br />
je opvoeding, je wortels, maar ook<br />
je houvast, je purpose.<br />
3. En het kompas dat als een universele<br />
kracht werkt - soms is dat de roep<br />
van je ziel, soms is dat je verbinding<br />
met wat je mogelijk een hogere<br />
macht, of God noemt.<br />
Harry Starren, ex-directeur van De<br />
Baak schreef mij: “Vroeger, niet eens zo<br />
heel lang geleden, zocht je bij binnenkomst<br />
in een stad een parkeerhaventje<br />
op waar zich een groot beglaasd bord<br />
met de stadsplattegrond bevond. In de<br />
regen (het regende in die tijd voortdurend)<br />
zocht je met de index van een letter<br />
en een cijfer naar de straat van bestemming.<br />
Maar wat heb je aan je bestemming<br />
als je niet weet waar je bent?<br />
Daarom stond er een grote rode stip bij<br />
de straat waar je stond. Dat is het kompas.<br />
De grote rode stip. ‘U bevindt zich<br />
hier’. En dan is er het pijltje op je kompas<br />
dat het Noorden wijst. Het magnetische<br />
noorden. Wat is your true North?<br />
Hoe verhoud ik mij tot de wereld.”<br />
Ik schreef Harry terug: “Als kleine<br />
jongen heb ik weleens zo’n blikken<br />
kompasje gekregen, met zo’n wiebelend<br />
naaldje in het midden. Het voelde<br />
te goedkoop aan om het te geloven.<br />
Bovendien had ik het niet nodig<br />
dacht ik, want het ‘noorden’ was enkel<br />
de rand van mijn oude arbeiderswijk.<br />
Verder gaan was niet het gevoel dat er<br />
daar heerste. We wisten wie we waren<br />
en hoopten op weinig meer. Pas toen ik<br />
dichters ging ontdekken, ontstond er<br />
een nieuwe horizon. De taal werd mijn<br />
kompas. Ik werd er geloof ik een dromerig<br />
mens van. De grenzen van mijn<br />
ouderlijk huis rekten op. Er was meer,<br />
en er was bovendien meer van mijzelf,<br />
“HET KOMPAS IS NIET ALLEEN RICHTINGGEVEND, MAAR<br />
HELPT OOK OM JE PLEK IN DE WERELD TE DUIDEN”<br />
ZOMER 20<strong>24</strong> <strong>NFM</strong> | 79
VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
Een kompas houdt je bij de les en<br />
behoedt je voor verleidingen.”<br />
bedacht ik. Het kompas werd daar een<br />
innerlijk kompas, een avontuur dat<br />
naar binnen sloeg. Woorden kregen een<br />
andere betekenis, of in ieder geval een<br />
diepere laag. Ik was nog niet zover dat<br />
ik mij afvroeg wie ík nou was, maar dat<br />
er meer was, dat het kompas een andere<br />
richting aangaf dan ik gewend was<br />
daar in die oude wijk, was wel duidelijk.<br />
Maar hoe kwam ik weg? Hoe ging ik<br />
verder? Waarheen dan. Teveel voor een<br />
jonge jongen nog. Er was slechts een<br />
lichte tinteling, een vermoeden.”<br />
Klaartje Freeke, ex-advocaat en nu<br />
kunstenaar, schreef mij: “Een kompas?<br />
Laatst sprak ik iemand die geloofde dat<br />
niets een keuze is, dat mensen geen<br />
vrije wil hebben. Om die reden wilde hij<br />
nooit rechter worden: waarom iemand<br />
straffen die onbewust handelt? Je kunt<br />
maar beter advocaat zijn, en die mensen<br />
helpen in de benarde positie waarin<br />
ze terecht zijn gekomen. Zo heb ik mijn<br />
werk als advocaat ook altijd gezien.”<br />
EINDPUNT<br />
Is je kompas van jou? Of is er een groot<br />
voortdurend bewegend kompas bestuurd<br />
door een hogere macht? Een<br />
religieus besef misschien? Daarover<br />
schrijf ik in mijn briefwisseling aan<br />
Jos de Keijzer, auteur en tekstschrijver:<br />
“Dit jaar, meer nog dan andere jaren,<br />
drukt dat lijden van de mensheid<br />
zo op mij. De onzinnige dood van velen.<br />
De strijd. Het verlies van liefde, de onstuimige<br />
haat. En toch, toch is daar de<br />
paasmorgen weer. Ook nu. De dag van<br />
nieuw leven. Misschien is dat het kompas<br />
waar ik mijn leven op wil sturen, of<br />
laat sturen. Hoe werkt dat voor jou?”<br />
Hij schreef terug: “Er staan geen<br />
mensen op uit de dood. Er keren geen<br />
mensen terug uit het hiernamaals. De<br />
dood is het eindpunt en we doen er<br />
goed aan dit te aanvaarden. Dat is beter<br />
dan valse hoop of een van de andere<br />
vele duizenden vluchtpogingen die<br />
mensen ondernomen hebben. Maar leren<br />
leven met de dood is erg moeilijk.<br />
Het betekent constant besef te hebben<br />
van de eindigheid van het eigen ik, de<br />
betrekkelijkheid van een samenleving<br />
en de tijdelijkheid van liefdesrelaties.<br />
En hoe kunnen we dit doen zonder te<br />
vervallen tot nihilisme? Ik denk dat het<br />
mogelijk is, maar het is een moeilijke<br />
weg. Het vraagt meer van de mens dan<br />
ze op kan brengen. Toch denk ik dat<br />
dat de enige weg is: volstrekte eerlijkheid<br />
over de wereld en onszelf en daarin<br />
staan vol liefde voor de ander. Daarin<br />
kan hoop geboren worden.”<br />
TEGEN HET LICHT<br />
In haar antwoord op mijn vraag hoe<br />
dat kompas van geloven en liefde voor<br />
haar werkt, schrijft Agnes van der Sluijs,<br />
coach en facilitator, terug: “Om spiritueel<br />
te groeien, zul je op de één of andere<br />
manier dat wat je hebt meegekregen<br />
aan opvattingen tegen het licht moeten<br />
houden. En dat is iets anders dan ‘ja en<br />
amen’ zeggen op je geloofsopvoeding. In<br />
welke vorm je die ook hebt ontvangen.<br />
Wat is van je ouders? Wat is van de gemeenschap?<br />
Wat is van jezelf? Wat is<br />
van God? Deze midlife fase waarin ik me<br />
OP EIGEN KOMPAS<br />
Op de site www.opeigenkompas.com<br />
vind je ondersteuning om tijd te maken<br />
om met je eigen kompas (weer)<br />
om te gaan, het misschien terug te<br />
vinden, en wat zo mooi heet: te kalibreren.<br />
Binnenkort worden verschillende<br />
ideeën gedeeld via de site.<br />
begeef, leent zich blijkbaar uitstekend<br />
voor een volgende stap in volwassenwording.<br />
Kan ik mijn religieuze opvoeding<br />
integreren in een groter verhaal? Mag<br />
het verder ontwikkelen? Hoe komt dat<br />
er dan uit te zien? En wat kan ik daarvan<br />
weer overbrengen aan mijn kinderen?”<br />
“Is dat kompas die rode draad die<br />
ons helpt bij belangrijke beslissingen?<br />
Wijst de naald altijd naar true north? Is<br />
er een innerlijke stem die ons de weg<br />
wijst? En van wie is die stem dan? Is er<br />
iets voorbeschikt, of ligt er een ‘flow’<br />
vast die we maar hoeven te volgen? Is<br />
het kompas het gevolg van onze essentie?<br />
Onze opvoeding? Onze ingebakken<br />
denkbeelden?”<br />
ANDERE INZICHTEN<br />
De briefwisselingen helpen mij – en<br />
mogelijk jou – naar antwoorden. Andere<br />
inzichten. Moed om je weg te gaan.<br />
Je eigen kompas te gebruiken. Daarom<br />
zijn de briefwisselingen nu te lezen<br />
op de website Op Eigen Kompas. En ik<br />
nodig jou ook uit om te reageren. Misschien<br />
op iets dat je daar leest, of met<br />
een eigen vraag of een ervaring. Zo worden<br />
onze briefwisselingen samen over<br />
het kompas veelkleurig en een veelvoud<br />
aan wijsheid. Zo nodig vandaag.<br />
Harry Starren: “Waar ik op hoop<br />
is dat slimheid plaatsmaakt voor wijsheid.<br />
Dat kompas als instrument waarmee<br />
je koers zet en koers houdt, is voor<br />
mij ‘het geweten’, je innerlijke kennis<br />
van goed en kwaad. Het is iets dat je bij<br />
de les houdt en behoedt voor verleidingen.”<br />
n<br />
Ron van Es is mentor, schrijver, maker en<br />
spreker bij School for Purpose Leadership.<br />
80 | <strong>NFM</strong> ZOMER 20<strong>24</strong>
VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
Naast het schrijven van een flink aantal goed gelezen boeken, leidde<br />
Paul Liekens in de jaren 90 en 00 meer dan duizend mensen op<br />
tot NLP-practitioner en NLP master-practitioner. Ik was indertijd<br />
een zijn studenten en zocht hem thuis op in een klein dorpje onder<br />
de rook van Gent. Het Ankh voor zijn deur bevestigd dat ik het juiste<br />
adres heb. Hoewel Paul intussen zijn 85ste levensjaar nadert, geeft<br />
hij nog altijd workshops en trainingen, ook al zijn ze tegenwoordig<br />
beperkt tot maximaal een dag.<br />
Als iets is, is het<br />
perfect, anders<br />
zou het er niet zijn<br />
TEKST JORIS VINCKEN<br />
Paul Liekens werd net voor de<br />
Tweede Wereldoorlog in 1939<br />
in Antwerpen geboren. Hij studeerde<br />
klassiek Latijns-Grieks<br />
en bedrijfseconomie en werkte<br />
voor een groot aantal bedrijven,<br />
waaronder Unilever en Lonka.<br />
Daarna ging hij zich meer en meer richten<br />
op het trainen en begeleiden van<br />
managers en particulieren in hun persoonlijke<br />
en spirituele ontwikkeling.<br />
Paul is een begaafd spreker, die met<br />
een prachtige Vlaamse tongval smakelijk<br />
– en vaak breeduit lachend – vertelt<br />
over zijn leven. “Mijn eerste verjaardag<br />
vierde ik in Frankrijk, op de<br />
vlucht voor de Duitsers maar we keerden<br />
later weer terug naar België, omdat<br />
de Duitsers de Vlamingen relatief<br />
goed gezind waren. We woonden vlakbij<br />
een door de Duitser bezet klooster<br />
en in onze kelder zaten vluchtelingen.<br />
Daar was een jongetje van een jaar of<br />
vijf, net zo oud als ik toen was. We hadden<br />
geen speelgoed, maar mijn grootvader<br />
had sigarenbandjes. Dat was iets<br />
fantastisch. We vroegen heel voorzichtig<br />
of we misschien zo’n bandje mochten<br />
hebben. In die tijd mocht er niemand<br />
tussen twaalf en twee uur buiten<br />
zijn, omdat de Duitse soldaten dan<br />
lunchpauze hadden.”<br />
“Verwonderd door de prachtige<br />
bandjes, waren we compleet de tijd vergeten.<br />
Het was al vijf over twaalf. Dus<br />
wij, twee kleine gastjes, renden zo snel<br />
als we konden met de sigarenbandjes<br />
terug langs het klooster. Een Duitse<br />
wachter zag ons en begon direct te<br />
schieten. De kogels ploften om ons<br />
heen in de grond. Terwijl we renden en<br />
renden en renden, riep mijn vriendje<br />
tegen me als we doodgeschoten zouden<br />
worden, hij tegen zijn papa ging zeggen<br />
dat het mijn schuld was.”<br />
KATTEN EN HONDERVOER<br />
Toen Paul algemeen verkoopdirecteur<br />
bij de snoepfabriek Lonka was, breidde<br />
hij hun assortiment uit met hondenen<br />
kattenvoer. Omdat deze producten<br />
niet pasten binnen Lonka, nam Paul<br />
uiteindelijk dit bedrijfsonderdeel over<br />
om het zelf verder te laten groeien. Bij<br />
de ALDI kun je nog altijd het katten- en<br />
hondenvoer ‘Lucky Dog’ en ‘Lucky Cat’<br />
vinden. Het gaf hem de financiële vrijheid<br />
om zich meer en meer op zijn passie<br />
te richten, het geven van trainingen<br />
en het schrijven van boeken.<br />
82 | <strong>NFM</strong> ZOMER 20<strong>24</strong>
VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
PAUL LIEKENS:<br />
“GROOT VERSCHIL<br />
TUSSEN THEORIE EN<br />
IETS ECHT BELEVEN.”<br />
Een opvallend kenmerk van Paul is zijn<br />
speelsheid en lichtheid. In veel van zijn<br />
verhalen klinkt een heerlijke combinatie<br />
van serieusheid en een knipoog. “Ik<br />
vroeg God of hij de bestuursvoorzitter<br />
van mijn bedrijf wilde worden. Hij<br />
heeft zich blijkbaar goed geamuseerd,<br />
want het bedrijf ging van boem naar<br />
boem naar boem en erger.”<br />
SJAMAAN<br />
Paul beschikt over een enorme schat<br />
aan kennis. Naast zijn traditionele commerciële<br />
achtergrond (be)studeerde hij<br />
onder andere klassieke homeopathie,<br />
piramides, NLP en Ho’oponopono. Als<br />
ik hem vraag hoe hij zichzelf ziet, zegt<br />
hij: “In eerste plaats ben ik sjamaan, in<br />
tweede plaats NLP’er.” Hij combineert<br />
op een unieke manier de sjamanistische<br />
rituelen Munay-ki en Soulretrieval<br />
met zijn jarenlange NLP ervaring.<br />
“Het combineren van sjamanistische<br />
inwijdingen met NLP heeft een enorm<br />
effect. Het is een groot verschil of je<br />
een inwijding krijgt in een piramide of<br />
in een huis.”<br />
In eerste instantie kwam hij in Hawaii<br />
in aanraking met sjamanisme<br />
via Ho’oponopono. Hij haalde de Hawaïaanse<br />
kahuna (priesteres) Morrnah<br />
Simeona naar Nederland en vertaalde<br />
in de jaren 80 een boek over<br />
Ho’oponopono. Hoewel er nu in het<br />
westen meer en meer interesse voor<br />
deze traditie is, was er toen vrijwel niemand<br />
in geïnteresseerd. Het grootste<br />
deel van de 500 boeken die hij liet drukken<br />
werden uiteindelijk aan de plaatselijke<br />
scouting gegeven om als oud papier<br />
verwerkt te worden.<br />
Later ging hij naar Alberto Villoldo<br />
in Peru om meer te weten te komen<br />
over het sjamanisme. Villoldo is<br />
psycholoog en medisch antropoloog<br />
en deed diepgaand onderzoek naar<br />
de geneespraktijken van sjamanen in<br />
de Amazone en de Andes. ”We gingen<br />
wandelen in de jungle en ineens<br />
springt er een aapje op mijn schouder.<br />
Die bleef daar een half uur zitten, terwijl<br />
we gewoon verder liepen. Die moet<br />
gedacht hebben: hé, dat is familie van<br />
mij.”<br />
EGYPTE<br />
Jaren geleden werd Paul uitgenodigd<br />
door de minister van toerisme in Egypte.<br />
“Ik ben altijd al geïnteresseerd geweest<br />
in dingen die bijna onmogelijk<br />
waren.” Bijvoorbeeld in hoe de piramides<br />
gebouwd zijn om het lichaam van<br />
de farao zo goed mogelijk te preserveren.<br />
Ik heb toen een foto van mij en de<br />
minister laten maken. ’s Avonds ben ik<br />
met die foto – en een hoop flappen uit<br />
mijn zak – naar de bewakers van de piramides<br />
gegaan. Na wat gemurmel en<br />
nog wat extra flappen heeft uiteindelijk<br />
een van hen mij naar de top van de piramide<br />
geholpen. Ik heb daar tot drie uur<br />
’s nachts in totale rust gelegen. Het was<br />
fantastisch, maar ik ben uiteindelijk<br />
verjaagd door de echte bewakers van de<br />
piramides, de muggen!”<br />
NLP<br />
Op mij persoonlijk maakten niet alleen<br />
zijn NLP-opleidingen, maar vooral wie<br />
Paul als mens was veel indruk. Ik herinner<br />
me hoe hij NLP niet alleen doceerde,<br />
maar hij het ook diep doorleefde.<br />
ZOMER 20<strong>24</strong> <strong>NFM</strong> | 83
VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
Zijn impact op groepen was daardoor<br />
vaak groter dan die van sommige andere<br />
trainers, die weliswaar meer wisten,<br />
maar het minder leefden. Het wierp<br />
mijn overtuiging omver dat je eerst iets<br />
perfect moet beheersen, voordat je het<br />
kunt toepassen.<br />
Daarbij was Paul een geweldige verkoper.<br />
Door zijn bijna kinderlijke speelsheid<br />
voelde het geen moment opgedrongen<br />
of geforceerd. “Als je mensen dit<br />
kunt meegeven, dan creëren ze een betere<br />
samenleving, een betere werkomgeving<br />
en een liefdevoller gezin. Prachtig<br />
om hier een bijdrage aan te leveren.”<br />
Lachend: “Ik had een vereniging zonder<br />
winstgevend doel, maar misschien was<br />
het wel een winstgevende vereniging<br />
zonder doel. Ik organiseerde evenementen<br />
waar 500 mensen op af kwamen en<br />
het ging allemaal als vanzelf.”<br />
“Voor mij zit er een groot verschil<br />
tussen theorie en het echt beleven. Ik<br />
ben opgevoed met ‘gij dommerik, gij<br />
stoutert’. Maar dat is het stomste wat je<br />
kunt doen, je kinderen beledigen, want<br />
ze komen immers van jou.”<br />
Paul had onder meer een opleiding<br />
gevolgd aan het New York Training Institute.<br />
Anné Linden van dat instituut<br />
stimuleerde hem zelf trainingen te<br />
gaan geven. “Zij kwam zelfs naar België<br />
om NLP-examens af te nemen. Toen ze<br />
mijn eerste studenten zag, zei ze dat ik<br />
fantastisch werk had gedaan. Dat was<br />
heel leuk.”<br />
Van 1990 tot 2012 heeft Paul opleidingen<br />
gegeven. “Het is nu te zwaar<br />
voor me om nog een volledige opleiding<br />
te verzorgen, dus geef ik enkel nog losse<br />
dagen. Het is wonderlijk hoe mensen<br />
soms vertellen dat een enkele dag hun<br />
leven heeft veranderd.”<br />
PERFECT<br />
“Als iets is, dan is het perfect, anders<br />
zou het er niet zijn. Dat is mijn vertrouwen.<br />
Het kan misschien onaangenaam<br />
zijn of aanvoelen, maar alles wat<br />
je tegenkomt, is perfect voor jouw ontwikkeling.<br />
Dat geeft rust, en als je rust<br />
hebt, beschik je over al je capaciteiten.”<br />
“Het onderbewustzijn is fantastisch.<br />
Neem het voorbeeld van een gezin<br />
waar het tweede kindje geboren<br />
wordt. Op dat moment verkopen de ouders<br />
hun oude auto en schaffen ze een<br />
nieuwe aan. Het eerste kindje denkt:<br />
oei, er komt een nieuw kind en nu word<br />
ik weggedaan. Het kind ontwikkelde<br />
daardoor een allergie voor rubber.”<br />
Ander voorbeeld: “Iemand kwam bij<br />
me met een allergie voor een hond. Het<br />
bleek de hond van een lastige tante te<br />
zijn. Ik zei dat ik hem wel van zijn allergie<br />
af wilde helpen, maar dat hij dat<br />
dan tegen niemand moest zeggen, anders<br />
had hij geen excuus meer om niet<br />
naar die tante te gaan.”<br />
Paul leeft zijn unieke leven zonder<br />
zich te verontschuldigen. “Als mensen<br />
wat ik doe hocus pocus vinden, dan<br />
is dat oké. Ik ben geen missionaris, ik<br />
hoef niemand te bekeren. Wie komt die<br />
komt en wie niet komt die komt niet. Er<br />
zijn veel mensen, waaronder mijn broer<br />
die het maar ‘dikke zever’ vinden waar<br />
ik mee bezig ben.” En met knipoog: “Ik<br />
heb al zoveel mensen geholpen dat als<br />
ik in de hemel kom, ik vast en zeker op<br />
de schoot van God mag zitten.” n<br />
Meer info over Paul en zijn werk: www.<br />
paulliekens.be en www.munay-ki.be<br />
Joris Vincken is schrijver, coach, muzikant<br />
en inspirator (www.jorisvincken.nl)<br />
84 | <strong>NFM</strong> ZOMER 20<strong>24</strong>
VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
– essay –<br />
Tot ruimte wordt<br />
hier de tijd<br />
Door marketing- en managementgoeroes wordt regelmatig indringend geschreven en gesproken<br />
over het zogenaamde ‘buiten de box’ denken, waarmee men zegt dat het belangrijk is om uit<br />
de ‘comfortzone’ te stappen, wil je succes in het leven boeken en dat zou met name gelden voor<br />
mensen die een eigen bedrijf runnen of er een willen opstarten. Comfortzones zijn te beschouwen<br />
als mentale constructen. Mede daarom ben ik in toenemende mate aan het realiteitsgehalte<br />
van het genoemde denkbeeld gaan twijfelen en stel me de vraag of het wel mogelijk is uit de<br />
comfortzone te stappen, zonder onmiddellijk te gaan bouwen aan een nieuw mentaal construct.<br />
TEKST KEES VAN DER STEL | BEELD PAUL DE GRAAFF<br />
Het is net als met de Russische Baboesjka poppen, er is<br />
steeds weer een grotere pop die weliswaar alle vorige<br />
poppen insluit en voor het oog onzichtbaar maakt,<br />
maar als de poppen een voor een worden ontmanteld<br />
blijken de kleinere exemplaren er nog allemaal te zijn<br />
en een ‘harmonisch geheel’ te vormen.<br />
Dat het lonkende succes buiten de comfortzone ligt, is<br />
naar mijn inzicht dan ook een drogredenering, een luchtspiegeling.<br />
IN DE COMFORTZONE<br />
Het is juist verstandig om er voor te zorgen goed geborgd te<br />
zijn in de comfortzone om vandaar uit stapsgewijs nieuwe<br />
mogelijkheden tot ontwikkeling te laten komen. Dit betekent<br />
dat succes, hoe dat ook ge<strong>def</strong>inieerd wordt, zijn wortels heeft<br />
in de comfortzone en geenszins daarbuiten.<br />
Het lijkt mij vanzelfsprekend dat als je activiteiten doet<br />
waar je goed in bent, die je inspireren en uitdagen, waarin je<br />
je ei kwijt kunt en waarin je je hart legt je dat ook uitstraalt, je<br />
het succes naar je toetrekt en door de bank genomen zal je je<br />
dan comfortabel en senang voelen.<br />
De comfortzone kan je zien als een verzameling data in het<br />
geheugen, waarin de informatie over iemands levenservaringen<br />
is opgeslagen.<br />
De informatie uit die ervaringen kan modelmatig ingedeeld<br />
worden in drie met elkaar samenhangende deelverzamelingen,<br />
te weten: data gekoppeld aan het denken, data gekoppeld<br />
aan het voelen en data gekoppeld aan activiteiten.<br />
Het model gaat ervan uit dat ieder van ons een bepaalde<br />
voorkeur van ordening van de continue informatiestroom<br />
heeft dat voortkomt uit de subjectieve ervaringen van de<br />
mens. Zo zal de ene persoon meer gericht zijn op denken, terwijl<br />
een ander meer voorkeur heeft voor voelen of doen. Het<br />
zijn subjectieve ervaringen, omdat een ieder van ons iets dat<br />
zich voordoet in het leven anders ervaart of beleeft.<br />
HOOFD, HART EN HANDEN<br />
Een visualisatie van de comfortzone is een ‘taart met drie<br />
‘punten’. Een taartpunt voor denken, een voor voelen en een<br />
voor doen. Dit wordt ook wel ingevuld met: hoofd, hart en<br />
handen of meer in het jargon: Interne Processen, Interne Toestand<br />
en Extern Gedrag.<br />
ZOMER 20<strong>24</strong> <strong>NFM</strong> | 87
VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
Hoofd: De visualisatie volgend verwijzen de Interne Processen<br />
naar het verloop van ons denkproces, naar onze ideeën,<br />
gedachten, aannames, (voor)oordelen. Ons denken wordt<br />
gevoed door onze referentiekaders, normen, overtuigingen<br />
en waarden.<br />
Hart: De Interne Toestand verwijst naar onze gemoedsbeleving,<br />
naar hoe we ons fysiek en mentaal voelen, hoe we ons<br />
verhouden tot hetgeen er ‘is’ en welke emoties wij hieraan<br />
verbinden, zoals geluk, blijheid, trots, vrijheid, alsmede angst<br />
en boosheid.<br />
Handen: Extern Gedrag verwijst naar de concreet waarneembare<br />
acties en reacties in zowel verbale als non-verbale zin,<br />
met andere woorden wat iemand laat zien en horen aan de<br />
buitenwereld.<br />
DYNAMISCH<br />
Om je senang te blijven voelen en het succes te bestendigen,<br />
is het van belang goed te letten op de interactie met je omgeving<br />
en steeds alert te zijn op signalen die aanleiding kunnen<br />
geven tot aanpassing of vernieuwing. De comfortzone is<br />
daarmee geen statisch, maar juist een dynamisch fenomeen.<br />
Het is van belang jezelf te blijven ontwikkelen, nieuwe<br />
dingen te doen en te blijven experimenteren. Ik noem dat<br />
het ‘vergroten van de comfortzone’. Daar is durf voor nodig,<br />
maar met buiten de box denken of luchtspiegelingen heeft<br />
dat niets van doen, wel met focus op ontwikkeling en het volharden<br />
in de bereidheid je steeds weer aan te passen.<br />
CONDITIONERING<br />
De eerder genoemde voorkeur van het ordenen van informatie<br />
uit de subjectieve ervaringen naar interne processen, interne<br />
toestand en extern gedrag is veelal ontstaan door conditionering,<br />
waaronder te verstaan denkpatronen, emotionele<br />
reacties of gedragingen die zijn aangeleerd, overgenomen<br />
zijn van anderen of die onder bepaalde omstandigheden tot<br />
stand zijn gekomen en die tot gewoonte zijn geworden. Dat<br />
kan waardevolle conditionering zijn, maar kan ook belemmerend<br />
werken en leiden tot trauma’s en angsten.<br />
Een andere belemmering is dat we door onze voorkeurspatronen<br />
en het grote aanbod aan informatie slechts selectief<br />
kunnen ‘waarnemen’ en ‘filteren’, waardoor er ‘blinde vlekken’<br />
in het bewustzijn ontstaan.<br />
Het effect van belemmerende conditionering is bijvoorbeeld<br />
dat iemand die een sterke ordeningsvoorkeur heeft<br />
voor de combinatie denken en voelen blijft hangen in gedachten,<br />
gevoelens en emoties, waardoor er moeilijk of niets uit<br />
zijn/haar handen komt. Dit is een regelmatig terugkomend<br />
patroon bij angsten, schuldgevoelens en boosheid.<br />
Om de invloed van belemmerende conditionering en blinde<br />
vlekken in de comfortzone terug te dringen en om te buigen<br />
naar mogelijkheden het levenspad succesvol te ondersteunen<br />
is een leerproces van bewustwording en loslaten nodig.<br />
Het aangaan van zo’n leerproces is evenwel geen sinecure,<br />
met name door het houvast dat mensen onbewust en veelal<br />
onterecht ontlenen aan een weerbarstig en hardnekkig refe-<br />
“Doorbraken leveren ons<br />
een meer effectieve staat van<br />
innerlijke vrijheid op.”<br />
88 | <strong>NFM</strong> ZOMER 20<strong>24</strong>
VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
“Loslaten is vooral gericht op<br />
het vrijlaten van de ander.”<br />
rentiekader dat vooral door beïnvloeding van de buitenwereld<br />
is gevormd.<br />
LOSLATEN EN LOSKOMEN<br />
Loslaten, letterlijk niets vasthouden, vrijlaten, met rust laten<br />
en toelaten dat iets in beweging komt, minder druk maken<br />
over wat anderen zeggen en doen. De controle loslaten, vertrouwen<br />
in anderen stellen, kiezen voor de rol die je het beste<br />
past, geen identificaties. Samengevat: loslaten is vooral gericht<br />
op het vrijlaten van de ander.<br />
Loskomen, letterlijk beweeglijk worden, ontspannen, vrij raken,<br />
beschikbaar worden, ontplooien, zich gaan vertonen, kijken<br />
naar wat je zelf wilt doen en beleven. Met afstand kunnen<br />
kijken naar jezelf, je relaties en je (zakelijke) beslommeringen.<br />
Meer ruimte nemen om te kiezen voor jezelf en je ontwikkeling.<br />
Meer flow in je persoonlijke waarden. Jezelf meer<br />
manifesteren. Per saldo loskomen van het onder invloed van<br />
de buitenwereld gevormde referentiekader richting een referentiekader<br />
dat door innerlijke factoren, zoals je eigen visie,<br />
missie, talenten, persoonlijke waarden en overtuigingen<br />
wordt gevormd. Samengevat: loskomen is vooral gericht op<br />
het vrijmaken van jezelf.<br />
Door loslaten en loskomen ontstaat er ruimte en rust om het<br />
ego belang te overstijgen en meer evenwicht in het denken,<br />
voelen en doen te bereiken, zodat je zonder belastende ballast<br />
kunt functioneren.<br />
Vanuit het tijdsperspectief gaat het om het loslaten en<br />
loskomen van het verleden en het nalaten van binding aan<br />
de toekomst om uit te komen in het hier en nu. Daarmee vervalt<br />
het juk van de tijd en ontstaat er ruimte om te genieten<br />
van innerlijke vrijheid, beleven van schoonheid en spelen in<br />
het moment.<br />
BOOSHEID ONDER OGEN ZIEN<br />
• Zoek een rustig moment in een ruimte waar je wat<br />
heen en weer kunt lopen.<br />
• Zorg dat je een kwartier tot twintig minuten ongestoord<br />
alleen bent.<br />
• Neem een stuk blanco papier.<br />
• Schrijf in grote en dikke letters het woord BOOSHEID<br />
op het papier.<br />
• Loop een minuut of vijf met het papier voor ogen, met<br />
open ogen naar de tekst kijkend door de ruimte. Je<br />
loopt als het ware achter je BOOSHEID aan en komt<br />
tot besef dat hetgeen je voor ogen houdt waar wordt.<br />
• Ga rustig zitten op een rechte stoel, beide benen op de<br />
vloer en knieën van slot en leg het papier met de zichtbare<br />
tekst naar boven op je schoot.<br />
• Kijk naar de tekst die op je schoot ligt. Je ziet nu met<br />
gebogen hoofd de tekst onder ogen.<br />
• Cruciaal is nu dat je laat gebeuren wat er gebeurt. Laat<br />
het toe! Het kan even zeer confronterend zijn, maar<br />
houd vol! Zie de BOOSHEID onder ogen!<br />
• Na een tijdje ebt het nare gevoel weg en er komt vrede<br />
en rust.<br />
• Kom rustig terug in het hier en nu en drink een glas<br />
water of thee.<br />
ZOMER 20<strong>24</strong> <strong>NFM</strong> | 89
VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
Dan is het letterlijk ‘Tot ruimte wordt hier de tijd.’ (‘Zum<br />
Raum wird hier die Zeit’ betreft een citaat uit de opera Parsifal<br />
van Richard Wagner, red).<br />
EMOTIES EN ANGSTEN<br />
Het is belangrijk je te realiseren dat loslaten en loskomen<br />
geenszins hetzelfde zijn als opgeven. Zodra je de emoties<br />
en angsten die in een bepaalde situatie kunnen optreden los<br />
kunt laten, ervan los kunt komen en volledig kunt aanvaarden,<br />
komt er een kracht in je los die je één laat zijn met de<br />
situatie waarin je je op dat moment bevindt. Je voelt je dan<br />
minder snel overweldigd of terneergeslagen en meer tegen<br />
deze en iedere andere situatie opgewassen. Opgeven voegt<br />
frustratie toe en eventuele problemen gaan alleen maar een<br />
groter beslag op je leggen.<br />
Om concreet los te laten en los te komen staat een scala<br />
aan oefeningen, interventies en modellen ter beschikking<br />
die alle ten doel hebben een helikopterview in het hier en nu<br />
te ontwikkelen, vanuit het hart. Ter verduidelijking volgt een<br />
voorbeeld hoe om te gaan met boosheid jegens een persoon.<br />
Boosheid is bindend en houdt ons af van vrijheid. Het verbindt<br />
ons met het gedrag of houding van een ander persoon<br />
en deze bepaalt dan in een hoge mate ons denken en/of gedrag.<br />
We zitten vast in het negatieve patroon totdat we de<br />
energie van boosheid en de kleine beloningen van gerechtvaardigde<br />
verontwaardiging, het gevoel dat ons onrecht is<br />
aangedaan en het verlangen naar wraak, loslaten. Als we dat<br />
nalaten dan zal dit patroon van boosheid en wrok zich blijven<br />
herhalen totdat we onze innerlijke boosheid onder controle<br />
hebben en opgeven. Dan verdwijnt het probleem plotseling<br />
uit ons leven.<br />
Het opgeven van boosheid en angsten brengt ons veel<br />
voordelen. We zijn vrij om emotioneel comfort en gemak te<br />
ervaren, dankbaar te zijn voor de dagelijkse kansen om te<br />
groeien en te genezen, wederzijdse zorg te bieden voor een<br />
ander zonder subtiele ‘toevoegingen’, verbeteringen in gezondheid<br />
te bereiken en meer energie te ervaren. Deze ‘doorbraken’<br />
leveren ons een meer effectieve staat van innerlijke<br />
vrijheid op. Je bent dan meer in balans.<br />
De instructie hoe boosheid los te laten, vind je in het kader.<br />
n<br />
“WANNEER JE HET HUIDIGE MOMENT TOT<br />
HET BRANDPUNT VAN JE LEVEN MAAKT,<br />
NEEMT DE KWALITEIT VAN JE LEVEN<br />
DRAMATISCH TOE.” – ECKHART TOLLE<br />
“DE COMFORTZONE<br />
IS EEN DYNAMISCH<br />
FENOMEEN”<br />
KEES VAN DER STEL<br />
Kees van der Stel heeft als Executive Mentor in Bewustzijnsontwikkeling<br />
een missie om mensen in hun ontwikkelingsproces<br />
te begeleiden naar wat hen na aan het hart<br />
ligt met als gevolg dat mensen meer bevlogenheid als leidraad<br />
in hun leven toelaten.<br />
Na een langjarige carrière in het bedrijfsleven op directieniveau<br />
maakte Van der Stel een innerlijke levensreis<br />
van het financieel-economische terrein naar het terrein<br />
van coaching en bewustzijnsontwikkeling.<br />
Mentoring is zijn tweede natuur geworden: zijn manier<br />
van werken bestaat uit het bieden van veiligheid en<br />
vertrouwen, een luisterend oor, spontaniteit, gevoel voor<br />
humor en medemenselijkheid. ‘Zien met het hart‘ noemt<br />
hij dat.<br />
Van der Stel is financieel-economisch en actuarieel<br />
geschoold en heeft een universitaire mastertitel in marketing.<br />
Sinds 2005 volgt hij studies in coaching en bewustzijnsontwikkeling.<br />
Meer informatie: www.keesvanderstel.nl.<br />
90 | <strong>NFM</strong> ZOMER 20<strong>24</strong>
BOEKEN VAN BETEKENIS<br />
Het verlangen naar die Tweede Berg,<br />
waar we weer gemeenschapszin ontdekken<br />
en waar de waarheid geen idee is dat<br />
ons verdeelt maar samenbrengt.<br />
Hoe waarheid ons veroordeelt en ons weer kan samenbrengen<br />
Voor ieder wat waars<br />
Het boek Voor ieder wat waars van Rob Wijnberg,<br />
filosoof en oprichter van De Correspondent, eindigt<br />
op een berg. “Zo bereikten we de top van de<br />
welvaartsberg, met uitzicht over de ongekende<br />
rijkdom en de ruïnes die hij had nagelaten. Eenzaam,<br />
bleek het boven op de welvaartsberg, waar<br />
geluk zich had ontdaan van gemeenschapszin.”<br />
TEKST RON VAN ES<br />
Een opvallend beeld dat exact lijkt waar het boek De<br />
Tweede Berg van David Brooks mee begint. Hij begint<br />
zijn boek over de Eerste Berg, dat is de weg die je als<br />
mens aflegt naar het bereiken van succes, een carrière,<br />
welvaart, erkenning – de weg naar boven, naar de<br />
top dus. “Ze deden de dingen waartoe de maatschappij<br />
ons aanmoedigt, zoals een stempel drukken, succesvol worden,<br />
een huis kopen, een gezin stichten, geluk nastreven.”<br />
Het is de ratrace naar boven, die onoverkomelijke weg die<br />
je denkt te moeten gaan om op de apenrots te overleven. Het<br />
gevolg is vaak burn-out, eenzaamheid, vervreemding, zielloosheid.<br />
Velen vallen van die Berg naar beneden. De vallei in.<br />
Een mislukt huwelijk, een doodlopende carrière, ziekte – het<br />
zijn de butsen en blauwe plekken die we oplopen in het leven.<br />
Het boek De Tweede Berg is de persoonlijke tocht van David<br />
Brooks die de mislukking van zijn leven beschrijft op die<br />
Eerste Berg om daarna de Tweede Berg te ontdekken. Op die<br />
andere Berg ontdekt hij de anderen, de mensen die hij miste,<br />
de liefde voor elkaar, en zijn eigen bestaansrecht.<br />
DE REIS<br />
Rob Wijnberg neemt ons in zijn boek ook mee op reis. Een<br />
boek dat over het idee waarheid gaat. Hoe waarheid ons ooit<br />
samenbracht, en daarna eenzaam maakte, intens verdeelde<br />
en uiteindelijk compleet in de war op een berg bracht. De welvaartsberg.<br />
En daar, schrijft hij, ontdekken we dat wat David<br />
Brooks ook ontdekte: “Het antwoord (op waarheid, red.)<br />
kwam niet van boven, van beneden of van binnen. Want het<br />
antwoord lag al die tijd al tussen ons in. Een antwoord dat<br />
steeds luider klinkt: waarheid is wat zich vermenigvuldigt<br />
als we het delen. Zoals vrijheid, kennis, vertrouwen en liefde<br />
groeien als ze aan een ander worden gegeven.”<br />
92 | <strong>NFM</strong> ZOMER 20<strong>24</strong>
BOEKEN VAN BETEKENIS<br />
Die reis van het idee van waarheid beschrijft Rob Wijnberg<br />
heel mooi in een matrix door het te koppelen aan perioden in<br />
onze geschiedenis als mens. Van de pre-moderne tijd (400 v<br />
Chr - 1600 na Chr) waar waarheid als een verlossing van ‘boven’<br />
moest komen. Naar de moderne tijd (1600 - 1950) waar<br />
waarheid vooral ten dienste staat van vooruitgang, gekoppeld<br />
aan een stevige industrie. Dan de post-moderne tijd (vanaf<br />
1950) waar waarheid ons helpt om van knellende normen<br />
te bevrijden. De postmoderne consumptietijd (vanaf 1980),<br />
waar waarheid ons terugwerpt op een extreme individualiteit<br />
en ten dienste staat van onze behoeftebevrediging. En tenslotte<br />
de verbondentijd (toekomst). Het verlangen naar die<br />
Tweede Berg, waar we weer gemeenschapszin ontdekken en<br />
waar de waarheid geen idee is dat ons verdeelt maar samenbrengt.<br />
“Waarheid, dat is geen hoop, feit of verzinsel, en is zeker<br />
niet iets dat toe te eigenen is. Waarheid is een weefsel. Een<br />
netwerk van samenwerkende soorten, verbonden door een<br />
besef van zichtbare en onzichtbare afhankelijkheid.”<br />
AAN DE KANT<br />
In een samenleving, deze postmoderne tijd vol polarisatie en<br />
tegenstelling, waar we elkaar met de waarheid het hoofd inslaan,<br />
is er ook het diepere verlangen om die stellige waarheid<br />
niet de boventoon te laten voeren tussen ons. Het gaat over<br />
iets anders, dat voelen we wel, maar hoe zetten we onze mening,<br />
onze ideeën over hoe het moet en onze angst voor de<br />
toekomst dan aan de kant?<br />
Recent kwam ik deze uitspraak van Parker Palmer weer<br />
tegen: ‘Before you tell your life what you intend to do with it,<br />
listen for what it intends to do with you.’ Parker Palmer is een<br />
Quaker en daar leert men – er is geen voorganger in de gemeente<br />
– te wachten op dat wat zich aandient of wie wat wil<br />
vertellen. Zijn boek A hidden wholeness is een aanrader. Het<br />
heeft deze ondertitel: The journey toward an undivided life: welcoming<br />
the soul and weaving community in a wounded world.<br />
In iedere editie van het New Financial<br />
Magazine, een van de uitingen<br />
van de stichting New Financial Forum,<br />
bespreekt Ron van Es (mentor,<br />
schrijver, spreker, maker bij School<br />
for Purpose Leadership Rotterdam)<br />
een boek van betekenis. Koop Voor<br />
ieder wat waars bij YouBeDo en doneer<br />
van de vaste boekenprijs 1,98<br />
euro aan een goed doel naar keuze.<br />
HELING<br />
Wat is de verborgen onderstroom en hoe breng je die in contact<br />
met je dagelijks gedrag? Uiteindelijk gaat het geloof ik,<br />
let op dat woord ‘geloof’, om de heling tussen dat wat we ‘ik’<br />
noemen (compleet met de stemmen van de blauwe plekken<br />
uit het verleden en het gedrag dat daardoor onze weg bepaalden)<br />
en onze ziel. Die heling, die genezing van het afgescheiden<br />
zijn, is ons grotere doel in het leven. Alles wat daarna<br />
gebeurt, leidt je naar dat wat nodig is. Voor jezelf en voor<br />
anderen. Waarheid is dus niet van jou, of van een ander, of<br />
zelfs iets dat boven ons uitstijgt, maar ‘waarheid is wat we<br />
delen’, stelt Rob Wijnberg in zijn laatste zin in zijn boek. En<br />
zo is het. n<br />
“WAARHEID IS EEN NETWERK VAN<br />
SAMENWERKENDE SOORTEN”<br />
ZOMER 20<strong>24</strong> <strong>NFM</strong> | 93
VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
Jarenlang was het overheersende beeld in de economie dat mensen<br />
uiteindelijk kiezen voor eigenbelang – ‘de tragedie van de commons’.<br />
Elke boer zal extra schapen op de gemeenschappelijke graasweide<br />
plaatsen, totdat de weide uitgeput raakt. Gemeenschappen zouden<br />
dit niet onderling kunnen oplossen, maar Elinor Ostrom won de Nobelprijs<br />
door met haar onderzoek naar een alternatief voor de traditionele<br />
economische gedachte: de meent.<br />
Prosociaal<br />
samenwerken<br />
TEKST MATTHIJS STEENEVELD<br />
Volgens Garret Harding, die<br />
de tragedy of the commons beroemd<br />
maakte, zijn er slechts<br />
twee manieren om uitputting<br />
en misbruik te voorkomen:<br />
privatiseren zodat iedereen<br />
zorgt voor het eigen stukje grond<br />
of een autoriteit die als een politieagent<br />
de regels bewaakt. Elinor Ostrom toonde<br />
een succesvolle derde aanpak van<br />
gemeenschappen over de hele wereld.<br />
Groepen mensen kunnen zélf prosociaal<br />
samenwerken zónder dat privatisering<br />
of een strenge overheid noodzakelijk<br />
is. Ostrom onderzocht gemeenschappen<br />
met een gedeelde bron (‘resource’).<br />
Het gedachtegoed van ProSocial brengt<br />
deze inzichten naar allerlei groepen:<br />
van teams tot coöperaties.<br />
BELANG<br />
Het klassieke idee van de tragedie gaat<br />
uit van egoïstische mensen die als een<br />
homo economicus hun eigen winst proberen<br />
te maximaliseren. Hierop volgt<br />
logischerwijs kritiek: dit maakt de wereld<br />
kapot. Dat lokt een beeld van een<br />
tegenpool uit, een soort altruïstische<br />
moeder Theresa die enkel denkt aan<br />
het belang van de ander. Dat is echter<br />
voor velen een brug te ver. Prosociaal<br />
samenwerken vraagt niet om jezelf<br />
compleet wegcijferen, maar om een gezonde<br />
mix van eigenbelang en groepsbelang.<br />
Ik stop moeite in ons gezamenlijk<br />
doel en jouw wensen en behoeftes,<br />
waarbij ik ook ruimte mag vragen voor<br />
mijn eigen belangen.<br />
Evolutionair gezien is dat logisch.<br />
Een egoïst ‘wint’ misschien van iemand<br />
die samenwerkt, maar als sociale wezens<br />
‘winnen’ de samenwerkende groepen<br />
van egoïstische groepen. Dit is een<br />
belangrijk uitgangspunt in ProSocial:<br />
groepen functioneren prettiger en beter<br />
als mensen prosociaal samenwerken.<br />
Denk aan een wielerwedstrijd bij<br />
een redelijk vlakke etappe: de zelfzuchtige<br />
ontsnapper kan alleen winnen als<br />
het peloton niet wil samenwerken.<br />
DE PRINCIPES VAN OSTROM<br />
Ostrom beschreef acht principes waar<br />
gemeenschappen aan voldoen die succesvol<br />
wisten samen te werken. Atkins,<br />
Wilson en Hayes hebben dit vertaald<br />
naar groepen in algemene zin. De principes<br />
in het kort:<br />
1. Gemeenschappelijke identiteit en<br />
gezamenlijk doel<br />
2. Rechtvaardige verdeling van inzet<br />
en opbrengsten<br />
3. Eerlijke en inclusieve besluitvorming<br />
4. Toezicht houden op afgesproken gedrag<br />
door transparantie<br />
5. Aanspreken op helpend en niet-helpend<br />
gedrag.<br />
6. Snelle en eerlijke conflictoplossing<br />
7. Ruimte voor zelfbestuur m.b.t. de<br />
voorgaande principes<br />
8. Samenwerkingsrelaties met andere<br />
groepen op basis van voorgaande<br />
principes<br />
Een belangrijke vraag hierbij: wat helpt<br />
groepen om samen te werken op basis<br />
94 | <strong>NFM</strong> ZOMER 20<strong>24</strong>
VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
MATHIJS STEENVELD:<br />
“DE MEENT WERKT.”<br />
van deze principes? Hoe maakt een groep<br />
de benodigde afspraken en hoe hou je elkaar<br />
hieraan? Een groep moet in staat<br />
zijn om (soms moeilijke) gesprekken te<br />
voeren en tegelijkertijd het gedeelde doel<br />
in het oog te houden. Dit vraagt een bepaalde<br />
volwassenheid van de groep die<br />
je kunt ontwikkelen. ACT (Acceptance &<br />
Commitment Therapy/Training) is een beproefde<br />
aanpak die hierbij helpt.<br />
Die prosociale samenwerking begint<br />
met het eerste principe. Wat is eigenlijk<br />
het grotere doel, het ‘purpose’<br />
van de groep? Zijn alle groepsleden het<br />
daarover eens en staat iedereen er achter?<br />
Dit bepaalt wie er onderdeel zijn<br />
van de groep (en wie niet). Als wij samen<br />
een gedeeld doel hebben, dan is<br />
het logisch dat we elkaar willen helpen<br />
om dat doel te realiseren. Zelfs al herken<br />
ik me niet in jouw behoefte, als het<br />
bijdraagt aan ons doel dan is dat ook<br />
voor mij de moeite waard.<br />
Tegelijk kan het ongemakkelijk zijn<br />
om doelen en samenwerking zo openlijk<br />
te bespreken. Een docententeam<br />
kiest bijvoorbeeld voor kwaliteit. Voor<br />
de een betekent dat het ondersteunen<br />
van de ‘zwakke’ leerlingen, de ander<br />
ziet het echter als excelleren van topstudenten.<br />
Ook in de samenwerking kan het<br />
schuren. We staan voor goede zorg,<br />
maar als ik het idee heb dat mijn collega’s<br />
zich er makkelijk vanaf maken, dan<br />
doe ik óók niet al teveel m’n best. Als<br />
ik twijfel of men wel zit te wachten op<br />
mijn bijdrage, hou ik me stil. ProSocial<br />
biedt een team handvatten om hierover<br />
een constructief gesprek te voeren.<br />
GEZAMENLIJK DOEL<br />
Goed presterende teams die werken<br />
aan een betekenisvolle purpose gaan<br />
heel goed samen in ProSocial. De<br />
groepsleden vinden het gedeelde doel<br />
écht de moeite waard en werken beter<br />
samen. In plaats van onderlinge competitie<br />
om een bonus te verdienen, zetten<br />
teamleden zich sámen in om iets te<br />
maken dat de moeite waard is. Mensen<br />
in een vereniging of coöperatie<br />
delen een gezamenlijk doel terwijl er<br />
óók ruimte is voor individuele wensen.<br />
Denk aan een ecowijk waar bewoners<br />
als ‘rekkelijken en preciezen’ kunnen<br />
botsen, maar ook elkaar kunnen waarderen<br />
en steunen.<br />
De principes van Ostrom zijn een<br />
krachtig startpunt. ProSocial voegt<br />
daar handvatten aan toe om als groep<br />
die principes uit te werken. Zo is er<br />
ruimte voor ieder individu die zich wil<br />
inzetten voor het gedeelde doel. Als<br />
groepen onderling ook gezamenlijke<br />
doelen vinden met ruimte voor eigenheid,<br />
kunnen we dit vergroten tot de<br />
aarde als gemeenschap. Prosociaal samenwerken<br />
aan een betere wereld! n<br />
MATTHIJS STEENEVELD<br />
Matthijs Steeneveld is positief organisatiepsycholoog<br />
en schreef samen<br />
met Jenny Blaauwbroek het<br />
boek Teamkracht met ProSocial |<br />
Van eigenbelang naar betekenisvol<br />
samenwerken (Boom, 2023). In zijn<br />
dagelijks werk is hij opleider, trainer,<br />
adviseur met als missie om bij<br />
te dragen aan florerende mensen in<br />
florerende organisaties op een florerende<br />
planeet. Meer over ProSocial<br />
op www.msteeneveld.nl/prosocial.<br />
ZOMER 20<strong>24</strong> <strong>NFM</strong> | 95
VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
Eigenlijk weten we het allemaal wel. De grote vraagstukken van deze<br />
tijd gaan over klimaatverandering, afname van biodiversiteit, uitputting<br />
van de aarde, vervuiling en polarisatie. Is jouw organisatie een onderdeel<br />
van de oplossing of het probleem? Hoe kun je als organisatie<br />
een positieve bijdrage leveren, terwijl je ‘business’ gezond groeit?<br />
Werk samen op<br />
gedeelde dromen<br />
TEKST ARIANE ROOS, SYNERGIE<br />
Als je ceo’s van bedrijven vraagt<br />
wat hen écht drijft, is het zelden<br />
een tweede vakantiehuis<br />
of een nieuwe Maserati. Het is<br />
nagenoeg altijd ‘iets voor een<br />
ander betekenen’. Vaak eerst<br />
in de directe sociale kring. Zoals zorgen<br />
dat je kinderen een goede toekomst<br />
krijgen, waarbij de aarde niet te veel opwarmt.<br />
Maar ook iets verder van huis:<br />
zorgen dat arme kinderen een speeltuin<br />
krijgen. Of nog verder: zorgen dat<br />
kinderen in ontwikkelingslanden scholing<br />
krijgen.<br />
Het goede voert eigenlijk altijd de<br />
boventoon. Slechts een enkeling zoekt<br />
naar het ‘gat in de markt’ om er persoonlijk<br />
rijk van te worden. Alle anderen<br />
willen iets oplossen wat écht van<br />
betekenis is. Maar het is en blijft verwonderlijk<br />
dat dit nog zo weinig in de<br />
eigen organisatie tot uiting komt. De<br />
zwaartekracht van aandeelhouders<br />
en kwartaalcijfers wint het van ‘goed<br />
doen’. En dat terwijl het goede en een<br />
gezonde business heel goed hand in<br />
hand kunnen gaan.<br />
“VAN CHIEF FINANCIAL OFFICER<br />
NAAR CHIEF VALUE OFFICER”<br />
CSRD<br />
Een CSRD-rapportage toont aan hoe<br />
de organisatie ervoor staat op het gebied<br />
van ‘goed doen’. Het bedrijf moet<br />
op zijn minst een dubbele materialiteitsmatrix<br />
opleveren (combinatie van<br />
impactmaterialiteit en financiële materialiteit,<br />
red.) en over de assen ESG<br />
(Environment, Social en Governance)<br />
cijfers rapporteren. Bij de dubbele materialiteit<br />
lijkt het al mis te gaan. Want<br />
waar de enkele materialiteit gaat over<br />
de materiële impact van het bedrijf op<br />
de omgeving, gaat de tweede as over risicobeheersing.<br />
Hoe maakt het bedrijf<br />
zich weerbaar tegen bijvoorbeeld klimaatverandering?<br />
Hele legers van financieel<br />
adviseurs staan klaar om tegen<br />
hoge vergoedingen te helpen met<br />
rapportages. En dan? Dan staat er een<br />
hoop op papier en hebben we een hoop<br />
uren verspild zonder nog maar een millimeter<br />
impact te maken.<br />
Neemt niet weg dat het goed is om<br />
nulmetingen te doen. En dat de rapportages<br />
helpen met bewustwording. Maar<br />
men kan vaak zonder deze metingen al<br />
aanvoelen dat het wellicht handig is om<br />
bijvoorbeeld geen zakenreizen met het<br />
vliegtuig meer te maken, meer werk te<br />
maken van het aannemen en begeleiden<br />
van mensen met een afstand tot de<br />
arbeidsmarkt en vlees te weren uit de<br />
kantine. Hier is geen CSRD voor nodig.<br />
PERSPECTIEF<br />
We weten dus dat we te maken hebben<br />
met grote vraagstukken op milieu- en<br />
sociaal gebied. En we weten dat de wetgeving<br />
steeds scherper wordt op duurzaamheid.<br />
En nu dan….? Kwartaalcijfers,<br />
reorganisaties en klantrelaties zijn<br />
al zo tijdrovend. Hoe zorg je dat je met<br />
de business goed kan doen? En dat iedereen<br />
in de organisatie met je mee wilt<br />
96 | <strong>NFM</strong> ZOMER 20<strong>24</strong>
VERLIEFD OP DE TOEKOMST<br />
EN NU DAN…?<br />
Dat is de vraag. Je weet dat er grote<br />
maatschappelijke vraagstukken zijn en<br />
in je hart wil je daar ook graag aan bijdragen.<br />
Maar de aandeelhouders roepen<br />
om verhoging van dividend en de<br />
medewerkers om verhoging van hun<br />
loon. Hoe zorg je ervoor dat je impact<br />
kunt hebben én de salarissen kunt blijven<br />
betalen? In ons boek laten we zien<br />
dat elke organisatie een impactorganisatie<br />
kan zijn. Dat begint bij het krachtigste<br />
instrument dat mensen hebben:<br />
samenwerken op gedeelde dromen. n<br />
ARIANE ROOS:<br />
“HET BEGINT MET<br />
URGENTIE.”<br />
Ariane Roos werkt voor Synergie, een<br />
adviesbureau dat organisaties helpt om<br />
duurzame impact te maken en helpt bij<br />
het opschalen van deze impact.<br />
doen? Dat mensen kunnen werken vanuit<br />
purpose met een simpele strategie?<br />
Impact maken begint met de vraag:<br />
waar wil ik aan werken. Met de kennis<br />
dat een organisatie niets meer en niets<br />
minder is dan een groep mensen die<br />
samen met elkaar iets voor elkaar wilt<br />
krijgen is een duidelijke, liefst meetbare<br />
missie de eerste stap. Uit ons onderzoek<br />
naar de meest inspirerende organisaties<br />
(inspirerende40.nl) blijkt dat inspirerende<br />
missies beginnen met urgentie.<br />
Met een van de grote maatschappelijke<br />
vraagstukken. Voor Tony’s Chocolonely<br />
was dat kindslavernij en voor Too Good<br />
to Go voedselverspilling. Zij keren dit<br />
naar een nieuw perspectief: een slaafvrije<br />
chocolade industrie en een wereld<br />
zonder voedselverspilling. Hun key performance<br />
indicator is niet financieel,<br />
maar gericht op de missie.<br />
VAN CFO NAAR CVO<br />
In bijna alle kwartaal- en jaarrapportages<br />
rapporteren klassieke organisaties<br />
op winst, omzet, medewerkers, martkaandeel.<br />
Impactorganisaties rapporteren<br />
op impact. Zie het als een ‘key<br />
purpose indicator’. Zo rapporteert Too<br />
Good to Go op het aantal geredde maaltijden<br />
en Tony’s op het aantal boeren<br />
dat de impact daadwerkelijk merkt. En<br />
het leuke is, medewerkers en klanten<br />
gaan veel meer ‘aan’ op deze impact,<br />
dan op het vergroten van de winst. Er<br />
is geen klant die wil bijdragen aan het<br />
vergroten van jouw kwartaalwinsten.<br />
Wel aan het meehelpen van het oplossen<br />
van een maatschappelijk vraagstuk.<br />
En er zijn ook maar weinig medewerkers<br />
die het echt interesseert hoeveel er<br />
naar de aandeelhouders gaat.<br />
Het maken van meetbare impact inspireert<br />
en de betrokkenheid van medewerkers<br />
is groter bij betekenisvol<br />
werk. Een CFO is bij uitstek de aangewezen<br />
persoon om deze impact meetbaar<br />
te maken. Zo wordt de chief financial<br />
officer de chief value officer.<br />
Wie En nu dan; De kracht van inspiratie<br />
en werken vanuit purpose van<br />
Ariane Roos en Joris van Zoelen<br />
bestelt bij YouBeDo.com, doneert<br />
2,15 euro aan een goed doel naar<br />
keuze.<br />
ZOMER 20<strong>24</strong> <strong>NFM</strong> | 97
AMBASSADEURS<br />
Activators van het<br />
• Dick-Jan Abbringh | Purpose<br />
Newfinancialforum.nl/dick-jan-abbringh<br />
• Kim van den Anker | MeerwAarde<br />
Newfinancialforum.nl/kim-van-den-anker<br />
• Roy van den Anker | Heilbron<br />
Newfinancialforum.nl/roy-van-den-anker<br />
• Jeroen Bais | Next Step Factory<br />
Newfinancialforum.nl/jeroen-bais<br />
• Femke Bakker | AnsvarIdéa<br />
Newfinancialforum.nl/femke-bakker<br />
• Pieter van den Ban | Univé<br />
Newfinancialforum.nl/pieter-van-den-ban<br />
• Jelle Bartels | The Main Thing<br />
Newfinancialforum.nl/jelle-bartels<br />
• Ewald Bary<br />
Newfinancialforum.nl/ewald-bary<br />
• Ron Bavelaar | Univé<br />
Newfinancialforum.nl/ron-bavelaar<br />
• Lambert Becks | Qees<br />
Newfinancialforum.nl/lambert-becks<br />
• Robin van Beem | Polis Advocaten<br />
Newfinancialforum.nl/robin-van-beem<br />
• Toon Berendsen | VVP<br />
Newfinancialforum.nl/toon-berendsen<br />
• Onno Bloemers | First Day Advisory Group<br />
Newfinancialforum.nl/onno-bloemers<br />
• Robbert Boeijink | YouBeDo<br />
Newfinancialforum.nl/robbert-boeijink<br />
• Cees Bol | BOL-Advies<br />
Newfinancialforum.nl/cees-bol<br />
• Thom Boot | Thomorrow LifePlanning<br />
Newfinancialforum.nl/thom-boot<br />
• Mark Boskamp | Dukers & Baelemans<br />
Newfinancialforum.nl/mark-boskamp<br />
• Jules Brader | De Goudse<br />
Newfinancialforum.nl/jules-brader<br />
• Nanda Bramer | MY Organization<br />
Newfinancialforum.nl/nanda-bramer<br />
• Michiel Brandt | SVC Brandt Advies<br />
Newfinancialforum.nl/michiel-brandt<br />
• Robert van den Broek / Financieel Zeker<br />
Newfinancialforum.nl/robert-van-den-broek<br />
• Wilma de Bruijn | Eurapco<br />
Newfinancialforum.nl/wilma-de-bruijn<br />
• Paul Burger | AnsvarIdéa<br />
Newfinancialforum.nl/paul-burger<br />
• Christel van Capelleveen | a.s.r.<br />
Newfinancialforum.nl/christel-van-capelleveen<br />
• Urjan Claassen | C-Profile<br />
Newfinancialforum.nl/urjan-claassen<br />
• Jos Claessens | result-is<br />
Newfinancialforum.nl/jos-claessens<br />
• Marcel Coopman | Next Step Factory<br />
Newfinancialforum.nl/marcel-coopman<br />
• Jack Cox | Econsenso<br />
Newfinancialforum.nl/jack-cox<br />
• Kim Cramer | Emotone<br />
Newfinancialforum.nl/kim-cramer<br />
• Ralph van Dam | Centraal Beheer Achmea<br />
Newfinancialforum.nl/ralph-van-dam<br />
• Gary Damen | Paradigma Groep<br />
Newfinancialforum.nl/gary-damen<br />
• Chris Das | Taurus Financiële Belevingen<br />
Newfinancialforum.nl/chris-Das<br />
• Michiel Dietvorst | Pridea<br />
Newfinancialforum.nl/michiel-dietvorst<br />
• Douwe Dijkstra<br />
Newfinancialforum.nl/douwe-dijkstra<br />
• Ilse Diks | Alpina Groep<br />
Newfinancialforum.nl/ilse-diks<br />
• Joram van Doorn | Site Online<br />
Newfinancialforum.nl/joram-van-doorn<br />
• Kees Dullemond | INSVER<br />
Newfinancialforum.nl/kees-dullemond<br />
• Peter Dussel | Figlo<br />
Newfinancialforum.nl/peter-dussel<br />
• Patrick Eppink | Turner<br />
Newfinancialforum.nl/patrick-eppink<br />
• Ron van Es | School for Purpose Leadership<br />
Newfinancialforum.nl/ron-van-es<br />
• Erik Friedeberg<br />
Newfinancialforum.nl/erik-friedeberg<br />
• Indra Frishert | Dazure<br />
Newfinancialforum.nl/indra-frishert<br />
• Peter van Geijtenbeek | Turien & Co<br />
Newfinancialforum.nl/peter-van-geijtenbeek<br />
• Frank Jan de Graaf | Hogeschool van Amsterdam<br />
Newfinancialforum.nl/frank-jan-de-graaf<br />
• Roger Hagen | Rebels in Finance<br />
Newfinancialforum.nl/roger-hagen<br />
• Jan Hamburger | Turien & Co<br />
Newfinancialforum.nl/jan-hamburger<br />
• Aloys Harmsen | Pensioen Support Nederland<br />
Newfinancialforum.nl/aloys-harmsen<br />
• Kees Haverkamp | Advieskeuze.nl<br />
Newfinancialforum.nl/kees-haverkamp<br />
• Trèske Heere | De Dreamfabryk<br />
Newfinancialforum.nl/treske-heere<br />
• Maurice van den Hemel | All-Insure<br />
Newfinancialforum.nl/maurice-van-den-hemel<br />
• Robin Heuten | VLPN<br />
Newfinancialforum.nl/robin-heuten<br />
• Eline Hesse | Circular IQ<br />
Newfinancialforum.nl/eline-hesse<br />
• Jaap Hiddinga | Jaap Hiddinga<br />
Newfinancialforum.nl/jaap-hiddinga<br />
• Jac Hielema | Economy Transformers<br />
Newfinancialforum.nl/jac-hielema<br />
• Marco Hoekstra<br />
Newfinancialforum.nl/marco-hoekstra<br />
• Liesbeth Hogervorst | Energizer<br />
Newfinancialforum.nl/liesbeth-hogervorst<br />
• Fred Huibers | Hogeschool van Amsterdam<br />
New Financial Forum/fred-huibers<br />
• Arno Groot Koerkamp | Future of Finance<br />
Newfinancialforum.nl/arno-groot-koerkamp<br />
• Chantal Inen | The Punchy Pack<br />
Newfinancialforum.nl/chantal-inen<br />
• Sylvia Janssen<br />
Newfinancialforum.nl/sylvia-janssen<br />
• Femke de Jong<br />
Newfinancialforum.nl/femke-de-jong<br />
• Gert de Jong | Hogeschool van Amsterdam<br />
New Financial Forum/gert-de-jong<br />
• Antoinette Kalkman | Nationale Waarborg<br />
Newfinancialforum.nl/antoinette-kalkman<br />
• Ron van Kesteren | Stv<br />
Newfinancialforum.nl/ron-van-kesteren<br />
• Mark Klabbers | AS Support<br />
Newfinancialforum.nl/mark-klabbers<br />
• Pepijn van Kleef | MoneyView Research<br />
Newfinancialforum.nl/pepijn-van-kleef<br />
• Kees Klomp | Karmanomics<br />
Newfinancialforum.nl/kees-klomp<br />
• Erna Knipscheer | Financieel Vitaal<br />
Newfinancialforum.nl/erna-knipscheer<br />
• Theo Kocken | Cardano Group<br />
Newfinancialforum.nl/theo-kocken<br />
• Alexander Koene | BR-ND<br />
Newfinancialforum.nl/alexander-koene<br />
• Dirk Kooiman | Kooiman Advies<br />
Newfinancialforum.nl/dirk-kooiman<br />
• Gijsbert Koren | We Are Stewards<br />
Newfinancialforum.nl/gijsbert-koren<br />
• Stef Kuypers | Happonomy<br />
Newfinancialforum.nl/stef-kuypers<br />
• Sjoerd Laarberg | Alpina Groep<br />
Newfinancialforum.nl/sjoerd-laarberg<br />
• Heidi Leenaarts | United Economy<br />
Newfinancialforum.nl/heidi-leenaarts<br />
98 | <strong>NFM</strong> ZOMER 20<strong>24</strong>
AMBASSADEURS<br />
New Financial Forum<br />
• Peter Paul Leutscher | RedZebra Group<br />
Newfinancialforum.nl/peter-paul-leutscher<br />
• Michael van Loenen | YouBeDo<br />
Newfinancialforum.nl/michael-van-loenen<br />
• Nicolette Loonen | Fidet Finance Professionals<br />
Newfinancialforum.nl/nicolette-loonen<br />
• Nadine Maarhuis | VMaatschapWij<br />
Newfinancialforum.nl/nadine-maarhuis<br />
• Michael Mackaaij | Verne Business Excellence<br />
Newfinancialforum.nl/michael-mackaaij<br />
• Gerard van der Made | Gerard van der Made BV<br />
Newfinancialforum.nl/gerard-van-der-made<br />
• Thom Mallant | Allianz Nederland<br />
Newfinancialforum.nl/thom-mallanT<br />
• Damaris Matthijsen | Economy Transformers<br />
Newfinancialforum.nl/damaris-matthijsen<br />
• Gilbert Mattu | a.s.r.<br />
Newfinancialforum.nl/gilbert-mattu<br />
• Maria Mazarakis | Maria Mazarakis Levensverhaal<br />
Inzicht<br />
Newfinancialforum.nl/maria-mazarakis<br />
• Jaap van der Meer | VLPN<br />
Newfinancialforum.nl/jaap-van-der-meer<br />
• Hubrien Meijaard | Hubrien financieel advies 2.0<br />
Newfinancialforum.nl/hubrien-meijaard<br />
• Patrick Meijn<br />
Newfinancialforum.nl/patrick-meijn<br />
• Richard Meinders | SVC Groep<br />
Newfinancialforum.nl/richard-meinders<br />
• Saskia Michels | W’aarde controlling<br />
Newfinancialforum.nl/saskia-michels<br />
• Marc de Moor | Sandstreet Consultants<br />
Newfinancialforum.nl/marc-de-moor<br />
• Kaj Morel | De Zaak van Betekenis<br />
Newfinancialforum.nl/kaj-morel<br />
• Carla Muters | NHG<br />
Newfinancialforum.nl/carla-muters<br />
• Natasja Naron | Garbriël Financiële Bescherming<br />
Newfinancialforum.nl/natasja-naron<br />
• Maarten Nijman | ONE<br />
Newfinancialforum.nl/maarten-nijman<br />
• Harrie-Jan van Nunen | De Financiële Makelaar<br />
Newfinancialforum.nl/harrie-jan-van-nunen<br />
• Thera van Osch | OQ Consulting<br />
Newfinancialforum.nl/thera-van-osch<br />
• Li An Phoa | Drinkable Rivers<br />
Newfinancialforum.nl/li-an-phoa<br />
• Gilbert Pluym | Onderlinge ‘s-Gravenhage<br />
Newfinancialforum.nl/gilbert-pluym<br />
• Karin Polman | Florius<br />
Newfinancialforum.nl/karin-polman<br />
• Peter Post | MoneyView Research<br />
Newfinancialforum.nl/peter-post<br />
• Jeppe van Pruisen | Change the Story<br />
Newfinancialforum.nl/jeppe-van-pruisen<br />
• Cindy Ras | Fontys<br />
Newfinancialforum.nl/cindy-ras<br />
• Mundo Resink | Astronauts on Earth<br />
Newfinancialforum.nl/mundo-resink<br />
• Paul Rijns | a.s.r.<br />
Newfinancialforum.nl/paul-rijns<br />
• Tim Rijvers | DAK Intermediairscollectief<br />
Newfinancialforum.nl/tim-rijvers<br />
• Bert Rorije<br />
Newfinancialforum.nl/bert-rorije<br />
• Han de Ruiter<br />
Newfinancialforum.nl/han-de-ruiter<br />
• Faisal Setoe | HDI<br />
Newfinancialforum.nl/faisal-setoe<br />
• Kyon Soons | a.s.r.<br />
Newfinancialforum.nl/kyon-soons<br />
• Ellen Steijvers | Senvy Consulting<br />
Newfinancialforum.nl/ellen-steijvers<br />
• Pieter van Stratum | FIDIB<br />
Newfinancialforum.nl/pieter-van-stratum<br />
• Boudewijn van Uden | a.s.r.<br />
Newfinancialforum.nl/boudewijn-van-uden<br />
• Gert Vasse | Ockto<br />
Newfinancialforum.nl/gert-vasse<br />
• Leon Veenhuijzen | First Day Advisory Group<br />
Newfinancialforum.nl/leon-veenhuizen<br />
• Christiaan van der Ven | Budlr.<br />
Newfinancialforum.nl/christiaan-van-der-ven<br />
• Ben Venneman | Onderboven<br />
Newfinancialforum.nl/ben-venneman<br />
• Cas Verhage | Nh 1816 Verzekeringen<br />
Newfinancialforum.nl/cas-verhage<br />
• Regina Vermeulen | YouBeDo<br />
Newfinancialforum.nl/regina-vermeulen<br />
• Jan Verstegen | Dialogue Group<br />
Newfinancialforum.nl/jan-verstegen<br />
• Joris Vincken | Joris Vincken<br />
Newfinancialforum.nl/joris-vincken<br />
• Valentina Visser | Havelaar & Van Stolk<br />
Newfinancialforum.nl/valentina-visser<br />
• Jack Vos<br />
Newfinancialforum.nl/jack-vos<br />
• Willem Vreeswijk | NFF/VVP<br />
Newfinancialforum.nl/willem-vreeswijk<br />
• Michiel van Vugt | NNEK<br />
Newfinancialforum.nl/michiel-van-vugt<br />
• Esther Vuijsters | Florius<br />
Newfinancialforum.nl/esther-vuijsters<br />
• Ozewald Wanrooij | Rendement van Geluk<br />
Newfinancialforum.nl/ozewald-wanrooij<br />
• Rinus van Warven | Uitgeverij Van Warven<br />
Newfinancialforum.nl/rinus-van-warven<br />
• Judith Webber | Pure Human<br />
Newfinancialforum.nl/judith-webber<br />
• Richard Weurding | Verbond van Verzekeraars<br />
Newfinancialforum.nl/richard-weurding<br />
• Angelo Wiegmans | Bedrijf Plus<br />
Newfinancialforum.nl/angelo-wiegmans<br />
• Enno Wiertsema | Adfiz<br />
Newfinancialforum.nl/enno-wiertsema<br />
• Carola Wijkamp-Hermsen | De Vereende<br />
Newfinancialforum.nl/carola-wijkamp-hermsen<br />
• Robert Witteveen | First Day Advisory Group<br />
Newfinancialforum.nl/robert-witteveen<br />
• Max Wohlgemuth Kitslaar | Maxmundo<br />
Newfinancialforum.nl/max-wohlgemuth-kitslaar<br />
• Peter Wormskamp | Helder Beheerd<br />
Newfinancialforum.nl/peter-wormskamp<br />
• Amba Zeggen | Risk & Goverance<br />
New financial forum.nl/amba-zeggen<br />
ZOMER 20<strong>24</strong> <strong>NFM</strong> | 99
NEW FINANCIAL MAGAZINE<br />
Samen werken aan een nieuwe economie<br />
Het magazine is een van de uitingen van de stichting New Financial Forum.<br />
De stichting bundelt krachten, ideeën, inspiratie en best practices van positief<br />
ingestelde mensen die gezamenlijk een bijdrage leveren aan een gezonde en<br />
gerespecteerde financiële sector. Het Forum organiseert bijeenkomsten, workshops,<br />
faciliteert dialogen, is aanjager van vernieuwing, voegt betekenis toe en is<br />
de stem van een innovatieve en betrokken financiële sector.<br />
WWW.NEWFINANCIALFORUM.NL
Change language