Whitepaper GIT-PD Jeugd: Hulp bij een kwetsbare persoonlijkheidsontwikkeling 12-23 jaar

| specialisten in jeugd-ggz
GIT-PD
Jeugd
Whitepaper
Hulp bij een
kwetsbare
persoonlijkheidsontwikkeling
12 tot 23 jaar
Guideline Informed Treatment
for Personality Development

Inleiding
iHub familiezorg (voorheen bekend als De Opvoedpoli en
Care Express) vindt het belangrijk om te investeren in de
kansrijke ontwikkeling van kinderen, jongeren en jongvolwassenen,
omdat het zich altijd loont. We zien nog steeds
een grote groep van jongeren tussen de 12 en 23 jaar die
geen gunstige prognose in hun ontwikkeling laten zien.
Jongeren waarbij opgroeiomstandigheden, psychisch
functioneren en persoonlijkheids ontwikkeling onder druk
staan. Het gaat daarbij om ‘at-risk’ jongeren met psychisch
lijden, die moeite hebben emoties passend te reguleren in
relatie tot zichzelf en anderen. En die te maken hebben met
zelfbeeldproblemen of suïcidaliteit. Juist de puberteit is een
kritische periode voor ontwikkeling, waarbij stagnatie en
uitval met impact op verschillende levens gebieden dreigt en
kans op een chronisch beloop bestaat. Tegelijkertijd is het
ook een enorm kansrijke periode voor interventies.
Als je eerder je vinger kunt leggen
op persoonlijkheidsproblematiek,
en sneller in het beloop van
de kwetsbaarheid een gepaste
behandeling kunt bieden, heeft
dat gewenste uitkomsten. De
behandeling hoeft dan minder
ingrijpend te zijn. Maar je moet
wel op de juiste manier zien en
horen wat er speelt om er vanuit
een systemische aanpak en
maat werk op in te kunnen spelen.
Een regulier aanbod volstaat
niet altijd en blijkt soms weinig
effectief, wat leidt tot verlies van
vertrouwen en de kans op ‘dropout’.
En dat heeft weer invloed op
de jongere en de behandelaar,
evenals financiële consequenties.
Om gepaste behandeling te
bieden in de zorg voor volwassenen
wordt al een aantal jaren de
Guideline Informed Treatment for
Personality Disorders (GIT-PD)
toegepast. Deze werkwijze geeft
in de hulp aan volwassenen met
persoonlijkheidsproblematiek goede
uitkomsten. Reden voor iHub
familiezorg om samen met vier
andere jeugd-ggz-organisaties
mee te werken aan de ontwikkeling
van een jeugdvariant GIT-PD na
een oproep vanuit het Kenniscentrum
Persoonlijk heidsstoornissen.
In deze whitepaper nemen wij jou
mee op onze gezamenlijke ontdekkingstocht
en de opgedane
ervaringen gedurende deze pilot.
2

Wat is GIT-PD Jeugd?
●
●
●
●
GIT-PD Jeugd biedt een behandelkader dat de gemeenschappelijke
kenmerken van effectieve psychotherapeutische behandelingen
integreert.
GIT-PD Jeugd biedt een gestructureerd kader waarbij episodisch en
begrensd behandelen centraal staat. Hierdoor kunnen reguliere
behandelingen een grotere effectiviteit behalen.
GIT-PD Jeugd zet de samenwerkingsrelatie met de jongere, de ouders,
gezinsleden, netwerk en ketenpartners centraal.
GIT-PD Jeugd biedt behandelaren een steunende context, ingebed in
intervisiemomenten.
Aansluiting bij inhoudelijke pijlers iHub
De inhoud van de werkwijze GIT-PD Jeugd sluit aan bij de inhoudelijke
pijlers van iHub:
1. Van jeugdzorg naar familie- en netwerkzorg
2. Onderwijs en zorg zo thuis mogelijk
3. Ononderbroken kunnen opgroeien en ontwikkelen
4. Zorgen dat het systeem zelf geen schade doet aan
kinderen en gezinnen
5. Van fragmentatie naar samenwerking sociaal domein
Binnen iHub familiezorg spreken
we vanuit het ontwikkelingsgericht
en systeem gericht
denken over ‘Personality
Development’ in plaats van
‘Personality Disorder’.
3

Landelijke samenwerking als grote kracht
Onder leiding van GZ-psycholoog in opleiding tot klinisch
psycholoog en psychotherapeut Sarah Laschen ging in
november 2021 de pilot implementatie GIT-PD Jeugd uit de
startblokken in de regio Amsterdam. De start volgde op een
oproep vanuit het Kennis centrum Persoonlijkheidsstoornissen
om mee te werken aan de ontwikkeling van GIT-PD Jeugd.
De behandelwerkwijze heeft namelijk positieve resultaten bij
volwassenen. Nieuw is nu de vertaling naar de inzet bij ‘at
risk’ jongeren tussen de 12 en 23 jaar, waar weer hele andere
elementen bij komen kijken. Zoals vroeg signalering en
samenwerken in de context van het gezin, het sociale
netwerk en de omgeving.
pilot
Doelgroep: Jongeren tussen 12 en 23 jaar
GIT-PD Jeugd is er voor jongeren tussen de 12 en
23 jaar die een hoog risico lopen op de ontwikkeling
van persoonlijkheids problematiek.
In de leeftijd van 12 tot 17 jaar beginnen de
kenmerken van persoonlijk heids problemen
zichtbaar te worden.
In de leeftijd van 17 tot 23 jaar gaat deze groep zich
(steeds) meer onderscheiden van leeftijdsgenoten.
Het aantal jongeren dat te maken heeft met
persoon lijk heids problematiek is zo’n 4% tot 15% van
de samen leving.
In de jeugd-ggz gaat het om 20% tot 50% van de
aangemelde jongeren.
4

De Viersprong, Altrecht, Karakter,
Jeugd-GGZ en iHub familiezorg
hebben hierbij de handen ineen
geslagen. “Als vijf samen werkende
organisaties vervullen we een
koplopersrol om GIT-PD Jeugd in
Nederland in te gaan zetten”, zegt
Sarah. “We werken nauw samen
met het Kenniscentrum aan een
werkwijze om onderling afgestemde
en gepaste hulp te bieden en
expertise te ontwikkelen voor
jongeren ‘at risk’ en hun gezin.”
Netwerksamenwerking versterkt
kennisdeling
“Daarnaast zetten we een netwerksamenwerking
op met
keten partners. We ontwikkelen een
gemeenschappelijke taal en een
kader. We versterken kennisdeling.
We behandelen vanuit een meer
gemeen schappelijke visie en
dezelfde principes. Dit geeft
mogelijk minder handelingsverlegenheid
en hogere tevredenheid
over de samen werking waarbij de
jeugd-ggz optrekt met volwassen-ggz,
specialis tische jeugdhulp,
onderwijs, buurtgerichte zorg en
gemeente. Dit met als doel om een
duurzame, integrale ondersteuning
en behandeling samen met
jongeren vorm te geven in hun
eigen leefwereld en daarbij hun
netwerk te betrekken.”
Kernteam GIT-PD Jeugd en 24
getrainde professionals
Inmiddels is de eerste pilotfase
succesvol afgerond. Binnen iHub
familiezorg is nu een kernteam
GIT-PD Jeugd actief en zijn in
totaal zo’n 24 ggz-professionals
getraind. Zij werken team-overstijgend
in de regio Amsterdam, in
Noord, West, Oost en Centrum.
Het streven is om op deze locaties
van iHub familiezorg de vervolgimplementatie
van de GIT-PD Jeugd
werkwijze verder vorm te geven en
expertise door te ontwikkelen.
Dat doen ze in multidisciplinair
teamverband met professionals
die werken binnen de s-ggz en
deels ook aan het onderwijs
verbonden zijn middels SJSO
(Specialistische Jeugdhulp in het
Speciaal Onderwijs).
5

6
Kernteam GIT-PD
Jeugd met v.l.n.r. Rosa
Verheul, Annelieke van Dam,
Sarah Laschen, Merijn Merbis
en Sophie van der Vlugt.
Niet aanwezig op de foto,
maar wel onderdeel
van het kernteam:
Lotte Suijkerbuijk.

Multicenter onderzoek
Vanuit de landelijke samenwerking
is iHub familiezorg deelgenoot van
het Multicenter Wetenschappelijk
Onderzoek voor de GIT-PD Jeugd
implementatie en ontwikkeling. De
komende jaren richt dit onderzoek
zich op het in kaart brengen van de
werkzame factoren. De huidige
haalbaarheidsstudie van de
GIT-PD Jeugd werkwijze is gericht
op jongeren tussen de 12 en 18 jaar,
die zijn gestart met de GIT-PD
Jeugd werkwijze en waarbij de
instroom nog tot eind 2023 zal
plaatsvinden. Deze haalbaarheidsstudie
wordt uitgevoerd in
nauwe samenwerking met hoogleraar
Joost Hutsebaut en klinisch
psycholoog Christel Hessels. Zij zijn
beiden verbonden aan de ontwikkeling
van het GIT-PD Jeugd
project.
We verbinden zorg en
onderwijs door middel van
een gemeenschappelijke
visie, kader en taal.
7

Van specialistische niches naar
levensfasegericht behandelen
visie
Het behandelkader GIT-PD Jeugd krijgt meer bekendheid.
Steeds meer professionals omarmen deze werkwijze. Voor
Joost Hutsebaut, hoogleraar aan de Tilburg University, is dit
een belangrijke en mooie ontwikkeling. Hij houdt zich al zo’n
tien jaar bezig met het ontwikkelen van modellen om
jongeren met een hoog risicoprofiel te identificeren.
Ook onderzoekt hij mogelijk heden om de reguliere zorg voor
jongeren met persoonlijkheids problematiek en hun gezinnen
te verbeteren. De laatste jaren doet hij veel onderzoek
waarbij hij ervaringsdeskundigen op het gebied van
persoonlijkheidsproblemen spreekt over hun ervaringen.
Eén uitkomst komt daarbij glashelder naar voren: ‘Als (jong)
volwassenen eerder in hun leven de juiste behandeling
hadden gekregen, was hun leven anders verlopen.’ En dat is
waar Joost zijn drijfveer vandaan haalt om hierin door te
ontwikkelen.
Over Joost Hutsebaut
Joost Hutsebaut is hoogleraar ‘Preventie en vroege interventie van
persoonlijkheidspathologie’ bij het departement Medische en Klinische
Psychologie aan de Tilburg University School of Social and Behavioral Sciences.
Hij richt zich onder meer op het ontwikkelen van modellen om
kinderen en jongeren met een hoog risicoprofiel te identificeren en de
(kosten)effectiviteit van vroege interventies in kaart te brengen. Hij onderzoekt
mogelijkheden om reguliere zorg voor jongeren met persoonlijkheidsproblematiek
en hun gezinnen te verbeteren.
Als behandelaar en onderzoeker is hij tevens werkzaam
bij De Viersprong, waar hij vooral jongeren met een
(beginnende) border line- persoonlijk heidsstoornis
behandelt. Ook is hij verbonden aan het Kenniscentrum
Persoonlijkheidsstoornissen.
8

Joost: “Ik kan vanuit wetenschappelijk
oogpunt de meest overtuigende
verhalen vertellen. Maar het
meest overtuigende is wanneer
een jongere zegt: ‘GIT-PD Jeugd
heeft voor mij het verschil gemaakt’.
Jongeren en volwassenen
met persoonlijkheidsproblematiek
lopen tegen tal van ernstige
problemen aan. Van zelfbeschadiging
en suïcidegedachten tot
slechter functioneren en eerder
slachtofferschap van (seksueel)
geweld. Ook leefstijl-gebonden
ziekten door middelen gebruik en
slechte slaap- en eetgewoonten
komen veel voor. De jongeren
ontwikkelen vaker psychische
aandoeningen en kunnen last
krijgen van lichamelijke problemen
die hun levensverwachting aanzienlijk
doet verlagen. Daarnaast
lukt het een deel van de jongeren
niet om hun opleiding af te maken
of een baan te vinden en te
houden. Wanneer een borderline
persoonlijkheidsstoornis in de
adolescentie aanwezig is, maar
onvoldoende wordt behandeld, is
de schade later moeilijk terug te
draaien. De tol van persoonlijkheidsproblematiek
is hoog.
Daarom is het van groot belang
dat we er eerder of vroeg bij zijn.”
Belang van preventie en vroege
interventie
“Om je een voorbeeld te geven.
Ik had contact met een cliënte, een
vrouw van 40 jaar. Zij vertelde
haar levensverhaal en deelde dat
zij op 14-jarige leeftijd een eetstoornis
had. Ze werd opgenomen
in een kliniek, waar ze zich niet
begrepen voelde. Toch werd ze in
drie jaar tijd nog drie keer in
dezelfde kliniek opgenomen.
Uiteindelijk besloot ze niets meer te
GIT-PD Jeugd gaat over
echtheid in contact,
aandacht voor breuken in de
relatie en samen beslissen.
9

doen. Dat hield ze zo’n 10 jaar vol,
met middelengebruik om zich
staande te houden. Op 35-jarige
leeftijd zei iemand tegen haar:
‘Heb jij geen borderline?’ Dat werd
vervolgens onderzocht en bevestigd.
Een DGT-behandeling gericht
op persoonlijkheidsproble matiek
ging van start. Na vier jaar begon
ze op 40-jarige leeftijd haar leven
te herpakken. Zonder middelengebruik,
en zonder eetproble matiek.
Ze eindigde haar verhaal aan mij
met de opmerking: ‘Ik had zo jaren
van mijn leven kunnen winnen als ik
deze behandeling eerder had
gehad.’
We moeten er dus op tijd bij zijn.
Vanuit cliëntperspectief staat het
belang van preventie en vroege
interventie op nummer 1. Wanneer
we persoonlijkheidsproblematiek
sneller kunnen vaststellen, kunnen
we ook gerichter behandelen. En
om gerichter te behandelen is het
belangrijk om kennis en expertise
te delen. Dat vraagt om anders
kijken en handelen.”
Oprecht contact met jongere
“In het verleden hadden we het
idee om overal specialistische
behandelprogramma’s voor te
ontwikkelen. Maar dat zie ik niet
meer als de toekomst. Wel voor
een kleine groep mensen, maar
niet voor iedereen met persoonlijkheidsproblematiek.
Zo’n 40% tot
50% van de jongeren met deze
klachten valt uit de behandeling. Ik
heb het idee dat dit voor een deel
te maken heeft met het voelen of
een behandelaar wel of niet
authentiek is. Als jongeren het
contact met de behandelaar niet
GIT-PD Jeugd gaat over
echtheid in contact,
aandacht voor breuken
in de relatie en samen
beslissen.
10

als oprecht beleven, zie je dat er
wantrouwen en breuken ontstaan
in de behandelrelatie en jongeren
afhaken. Daarom leggen we bij
GIT-PD Jeugd zo de nadruk op het
maken van oprecht contact en hoe
je vanuit samen beslissen ook
anderen daarbij kunt betrekken.
Het gaat dan bijvoorbeeld om
belangrijke anderen uit de omgeving
van de jongere. De context
speelt daarin een grote rol. En in
aanvulling op de GIT-PD voor
volwassenen is binnen GIT-PD
Jeugd de module context dan ook
een specifiek onderdeel van de
werkwijze. Het allerbelang rijkste is
om de jongeren zo vroeg mogelijk
te zien en ze op de juiste plek te
krijgen voor behandeling. Dat
vraagt om een outreachende
aanpak. In samen werking met de
ouder- en kindteams, met huisartsen,
scholen etc.”
Levensfase-gericht behandelen
“Daarnaast is het ook belangrijk
om af te stappen van de strekking
dat je behandelt en daarna het
dossier sluit. Ik zou veel meer naar
het concept willen gaan van
levensfase-gericht behandelen in
verschillende episodes. Jongeren
hebben een kritieke ontwikkelingsfase
die vaak begint rond het
twaalfde levensjaar en doorloopt
tot 23 jaar. In deze ontwikkelingsfase
moet je hen continuïteit in
behandeling kunnen bieden. Dus
continuïteit van het behandelteam
en de behandelaar zelf. Bij deze
kwetsbare jongeren werkt het niet
om te zeggen: je hebt een behandeling
en daarna ga je alleen
verder. Het is juist belangrijk dat je
een behandelaar kunt bellen in een
periode dat het minder gaat.
En misschien heb je dan weer even
behandeling nodig. Op die manier
kun je voor kwetsbare jongeren
met persoonlijk heidsproblematiek
de cruciale ontwikkelingsfase
overbruggen. Je blijft passief
monitoren en maakt dit onderdeel
van de behandelvisie.”
Vroegdiagnostiek vraagt lef
“Heel wat behandelaars aarzelen
om persoonlijkheidsproblematiek
vroeg in het beloop vast te stellen
en te behandelen. Hierdoor gaat
vaak een kritieke periode voorbij
zonder dat er behandeling wordt
ingezet die voldoende is afgestemd
op de kwetsbaarheden van deze
jongeren en gezinnen. Daarom is
het zo mooi dat GIT-PD Jeugd in
Nederland en bij iHub familiezorg
nu doorontwikkeld wordt. Ik denk
ook dat bij persoonlijkheidsproblematiek
de gesloten opname
regelmatig een verlegenheidskeuze
is. Een keuze die vaak wordt
gemaakt vanuit angst middels
controle en beheersing. Mogelijk
komt dit voort uit het gevoel van
hulpverleners in de ambulante
setting dat ze onvoldoende in
11

handen hebben om jongeren met
persoonlijk heids problematiek en
hun gezinnen te helpen. En dat
wanneer een jongere dan een
suïcidepoging doet, de hulpverleners
snel naar een strategie van
beheersing grijpen, in plaats van
dat ze vanuit een kader het
vertrouwen hebben, zich gesteund
voelen en weten wat ze moeten
doen.”
Leren omgaan met ernstige
problematiek
“Daarom is het zo belangrijk om
kaders te geven hoe je omgaat
met ernstige problematiek.
Handelingsverlegenheid ontstaat
bijvoorbeeld op het moment dat
jongeren zich onttrekken aan
behandeling. Dan grijpen we
massaal in. Terwijl als je echte
strategieën hebt waarbij je kunt
aansluiten bij de jongeren, er in
mijn beleving nauwelijks jongeren
zijn die geen hulp willen. Ze willen
soms geen hulp op de manier
waarop wij het idee hebben dat we
die hulp moeten bieden. Maar ik
geloof erin dat als je echt naast de
jongeren gaat staan en echt
contact maakt, dat het werkt.
Daarom is de kracht van GIT-PD
Jeugd de wijze waarop we met
kwetsbare jongeren met
persoonlijkheids problematiek
omgaan: contact maken, een
verbindingsrelatie of verbonden
relatie opbouwen en op een
andere manier kijken naar gedrag.
Het heeft alles te maken met hoe
we investeren in dat contact. Voelt
de jongere zich echt begrepen? En
krijgen we inzicht in de diepte van
de problematiek, de ernst van de
gedachten en de last van de
emoties?”
Als we samenwerken in het
netwerk en binnen de context
van de jongere, kunnen we
eerder signaleren en
gerichter behandelen.
12

Vliegwiel doorontwikkeling
GIT-PD Jeugd
“GIT-PD Jeugd proberen we nu in
heel Nederland zo goed mogelijk
neer te zetten. Dat vraagt om een
goed verhaal dat we met elkaar
vertellen, waarbij we dat verhaal
ook met resultaten onderbouwen.
En waarbij we alle opgedane
expertise met elkaar delen.
De eerste ervaringen in de pilot
laten zien dat het kader goed
werkt, voor jongeren, hun omgeving,
maar ook voor behandelaren.
De volgende stap is dat
GIT-PD Jeugd een ‘frontline
treatment’ wordt voor kwetsbare
jongeren. Een ander vliegwieleffect
bereiken we als we meer gaan
samenwerken met gemeenten en
scholen. Daar is nog veel winst te
behalen op het gebied van vroegsignalering.
Nu wachten we nog
reactief tot jongeren bij ons in de
hulpverlening terecht komen.
Sommige jongeren komen snel
omdat hun ouders goed de weg
vinden. Andere jongeren komen
heel laat. Als we vroegsignalering
kunnen inbedden bij gemeenten en
scholen, dan is het bij wijze van
spreken geen jeugd-ggz meer,
maar vervaagt de grens tussen
community, gemeente en sociale
voorzieningen. Zo wordt het meer
vanzelfsprekend dat jongeren
sneller laagdrempelig hulp kunnen
zoeken, krijgen en sneller gehoord
worden.”
13

Derdejaars studente Psychologie over de
startfase van haar behandeling:
“Ik ben het waard om beter te worden”
De lente komt in zicht, wanneer Sofia (*) in 2022 hulp zoekt
vanwege persoonlijkheidsproblematiek. Ze is dan al langer
bij een andere organisatie in behandeling voor posttraumatische
stress klachten. Sinds haar 21e levensjaar
blijken er bijkomende persoonlijk heidsproblemen te spelen.
Gespecialiseerde behandeling in de jeugd-ggz is nodig.
Wanneer er een lange wachtlijst voor gerichte behandeling
is, stelt haar begeleider voor om Care Express (nu: iHub
familiezorg) te benaderen. En zo geschiedde.
ervaringen
jeugd
De intakes zijn persoonlijk en
intensief, een gezamenlijk
proces tussen alle
betrokkenen.
(*) Omwille van privacy is de naam Sofia gefingeerd.
14

Sofia: “De intake was heel persoonlijk
en intensief. Dat was ik niet
gewend. Vanaf het eerste moment
werd mij gevraagd of ik iemand
mee wilde nemen om mij te
ondersteunen. Ik nam mijn vriend
mee. Hij werd overal bij betrokken.
Samen met mijn behandelaren
Sarah en Daniel ben ik op zoek
gegaan naar mijn triggers. Twee
vielen op: gevoelens van afwijzing
en de angst niet goed genoeg te
zijn. Het was mijzelf nooit eerder
opgevallen. Mijn gedragspatronen
kwamen in beeld. Net als de
onbewuste beschermingsmechanismen
die ik ontwikkelde om de
moeilijk hanteerbare gevoelens op
afstand te houden. Ik kreeg meer
kennis over het ontstaan daarvan.
Heel fijn en verhelderend.
Als klein kind kon ik niet echt tegen
mijn ouders ingaan. Dat paste niet
in mijn cultuur. Ik ben ook niet
opgegroeid in een gemeenschap
waar het normaal was om hulp te
vragen bij mentale problemen. Dat
deed je niet. Al helemaal niet bij
persoonlijkheidsproblemen. Het is
lastig om daarover na te denken.
Soms denk ik: als ik er eerder bij
was geweest, had ik een normaler
leven kunnen leiden. Het is belangrijk
om te beseffen dat je niet raar
bent. Dat je lichaam alles heeft
gedaan om je te beschermen en te
laten overleven. En dat je gewoon
wel hulp mag vragen. Problemen in
de persoonlijkheidsontwikkeling
verschillen van persoon tot
persoon. Het is een lastig gespreksonderwerp.
Je wilt geen klagende
vriendin zijn, als vrienden er naar
vragen. Gelukkig weten de
studenten om mij heen een beetje
wat het is. Dat scheelt alweer.”
De behandeling is inmiddels een
eind op weg. Sofia: “Tijdens mijn
startfase met Daniel en Sarah
maakten we eerst een tijdlijn.
Welke momenten in mijn leven
gingen goed of slecht? En wat
gebeurde er dan? En welke
keerpunten zijn er geweest?
We deden dat op een creatieve
manier en bespraken hoe het met
mij ging. Het contact was en is
wekelijks. Op dit moment volg ik
alweer een aantal maanden
schematherapie in combinatie met
beeldende therapie om meer te
kunnen ervaren en te herstellen
van de nare dingen die ik heb
meegemaakt. Ik geef nu mijn
beschermingsmechanismes een
naam. En op het moment dat ik
opmerk dat ik onbewust zo’n
mechanisme inzet, ben ik mij juist
bewust van dit gedrag en kan ik
het ombuigen. Binnenkort doen we
een evaluatie en kijken we hoe
verder te gaan. En wat daarbij
heel belangrijk is om bewust van te
zijn: ik ben het waard om beter te
worden.”
15

Moeder Floor blikt terug op de
behandeling van haar zoon:
“Mijn zoon en wij als ouders hebben nu
de tools om verder te kunnen zonder
hulp verlening”
ervaringen
ouder
Het is september 2021 wanneer de dan 13-jarige zoon van
Floor terecht komt bij De Opvoedpoli (nu: iHub familiezorg).
“Niet voor de eerste keer”, zegt zij. “Op jongere leeftijd is hij
ook al eens in behandeling geweest. Maar nu spelen zijn
klachten flink op: een veelvoud aan emotionele en sombere
gevoelens, wanhoopuitspraken en een negatief zelfbeeld.
Er lijken problemen op het gebied van persoonlijkheidsontwikkeling
te spelen. Ook is er twijfel of er sprake is van
autisme.”
Floor: “Mijn zoon komt in behandeling
bij GZ-psycholoog Sarah. Zij is
net gestart met de pilot GIT-PD
Jeugd. Vanuit deze aanpak wordt
vanuit verschillende invalshoeken
en een brede blik onderzocht wat
er speelt. Dat gebeurt in alle rust.
Er wordt echt de tijd genomen om
naar mijn zoon te kijken en naar de
omgeving waarin hij opgroeit. Dat
geeft vertrouwen. Als ouders
worden mijn ex-man en ik direct
betrokken, evenals de schoolomgeving
van onze zoon.
Wanneer eind 2021 de diagnose
autisme uit het onderzoek naar
voren komt, helpt dat mijn zoon.
Tijdens de behandeling die wordt
opgestart, leert hij zichzelf beter te
begrijpen. Hij leert te reflecteren.
Niet alleen op zichzelf en zijn eigen
gedrag. Ook op het gedrag van
anderen. Wij als ouders leren net zo
goed op onszelf te reflecteren. Zo
heb ik bijvoor beeld geleerd dat ik
me niet overal verantwoordelijk
voor hoef te voelen. Dat heb ik lang
gedaan. Maar binnen het ouderschap
heeft ieder een eigen rol. Het
is fijn dat er, naast de individuele
therapie voor mijn zoon, vanuit de
systeemtherapie ook ruimte is voor
de ouders. Mijn zoon ziet zijn
individuele behandelaar Sarah
wekelijks. En mijn ex-man en ik
hebben daarnaast regelmatig
afspraken met systeem therapeut
Sophie, soms met en soms zonder
onze zoon erbij.
16

Omdat uit het onderzoek ook
trauma vanuit de kindertijd blijkt
mee te spelen, krijgt dit aandacht
in de behandeling. Met behulp van
therapie lukt het mijn zoon zijn
emoties veel beter te reguleren.
Hij is veel minder snel van slag.
Hij staat sterker in zijn schoenen.
Ik ben heel blij met wat dit hem
heeft gebracht. Hij gaat naar
school. Hij heeft vrienden. Hij zegt
nu over zichzelf: ‘Ik ben oké en een
trotse autist’.
Vanuit de behandeling GIT-PD heb
ik mijn zoon afgelopen jaar enorm
zien groeien. Op dit moment,
januari 2023, staan we op het punt
van afronding. Of we daar klaar
voor zijn? Ik denk het wel. Mijn zoon
heeft nog wel onzekere momenten.
Hij ziet er best tegenop om zonder
therapie verder te gaan. Ik vind het
ook wel spannend, het is voor mij
als moeder heerlijk dat mijn zoon
een plek heeft bij Sarah waar hij
zijn hart kan luchten en kan
reflecteren. Dat geeft mij ook veel
steun. Maar door alles wat ik
leerde kan ik nu zelf de dingen
beter begrenzen. Ik denk dan ook
dat mijn zoon en wij als ouders nu
de tools hebben waarmee we
verder kunnen zonder therapie.
Het is een wereld van verschil
tussen hoe mijn zoon binnenkwam
bij De Opvoedpoli (nu: iHub
familiezorg) en hoe hij nu is. Ik had
van tevoren niet kunnen bedenken
wat de behandeling zou brengen.
Mijn zoon is een veel gelukkiger
kind.”
Brede beeld vorming geeft
inzicht in hoe de dingen
samenhangen.
17

“ Hoe eerder je erbij bent, des te beter”
ervaringen
behandelaar
Rosa Verheul is als GZ-psycholoog en psychotherapeut zo’n
twaalf jaar werkzaam bij iHub familiezorg (voorheen bekend
als De Opvoedpoli en Care Express) waar zij jongeren en
jongvolwassenen behandelt. Zij ziet het als een belangrijke
uitdaging om de zorg bij beginnende persoonlijkheidsproblematiek
te verbeteren. Deelname aan de pilot GIT-PD
was een mooie kans om dat nog meer te doen.
“De ontwikkelde aanpak GIT-PD
Jeugd sluit naadloos aan bij onze
werkwijze vanuit iHub familiezorg”,
zo ervaart Rosa. “Dat komt onder
andere door de systemische
gedachte, het goed diagnostisch in
kaart brengen en het ambulant en
vraaggericht werken. We kijken
elke keer op maat wat een jongere
nodig heeft. Dat doen we niet zo
zeer vanuit een pathologisch
denkkader. We kijken juist hoe we
de ontwikkelkansen voor deze
jongeren op alle leef gebieden
kunnen versterken en bespreken
tegelijkertijd ook expliciet de
kwetsbaarheden.
De kracht van GIT-PD Jeugd is
voor mij de ambulante behandeling
en de heldere structuur.
Ambulant werken betekent dat je
zoveel mogelijk in de natuurlijke
omgeving van de jongere aanwezig
bent. De jongere hoeft niet
naar de dagbehandeling om een
bepaald programma te krijgen.
Daarnaast is het ook gericht op
praktische ondersteuning in alle
leefgebieden. En dat is wat andere
programma’s vaak niet meenemen.
Wij doen dat wel, bijvoorbeeld
door te ondersteunen bij het
zoeken naar werk.
De heldere structuur van GIT-PD
Jeugd voelt niet als een dwingend
protocol, maar als een ondersteunend
kader en dat is voor de
behandelaar helpend om goed te
kunnen blijven mentaliseren.
De principes zijn helder. Je start
met de eerste fase, de assessment,
om je goed te verdiepen in de
jongere en samen scherp te kijken
wat er precies aan de hand is. Het
vroeg signaleren van beginnende
persoonlijkheidsproblematiek
vraagt van je dat je het durft te
zien en ook durft te bespreken met
de jongere en ouders. In GIT-PD
training is er veel aandacht voor
gespreksvaardigheden om dat
goed ter sprake te brengen. Op
zo’n manier dat je de jongere ook
meeneemt: we gaan samen op
18

pad. De tools, interviews en
vragenlijsten in deze assessmentfase
helpen daarbij. We sluiten de
eerste fase af met een gesprek en
‘shared decision making’ hoe nu
verder te gaan, wat de focus wordt
van de behandeling.
Uit onderzoek weten we dat als je
eerder de gerichte behandeling
kunt doen, je schade kunt beperken.
Dat motiveert mij enorm.
Tijdens de tweede fase starten we
met de behandeling. Dat doen we
modulair. Samen met de jongere
en ouders kies je vanuit de beeldvorming
in de startfase een
aandachtsgebied, bijvoorbeeld of
je eerst inzet op emotieregulatie of
versterking van de identiteit.
Vervolgens hebben we om de 8
weken een evaluatiemoment. Deze
evaluatie bepaalt of het focusgebied
van de behandeling klopt, wat
het oplevert en wat er nog nodig is.
Soms kan na zo’n evaluatie het
aandachtsgebied verschuiven.
Belangrijk in de evaluaties is het
ontwikkelingsgerichte denken, dus
niet zozeer of alle problemen zijn
opgelost, maar eerder of een
gunstige ontwikkeling is hervat en
de veerkracht is toegenomen.
De derde fase is afronding en
opvolging, gericht op het versterken
van de positieve ontwikkeling
in de eigen leefomgeving. In alle
fasen vinden we het belangrijk om
de ouders of verzorgers, maar ook
het netwerk van de jongere, te
betrekken. Met elkaar zoeken we
uit wie welke rol kan vervullen in het
behandeltraject en daarna.”
Deze persoonlijke manier
van behandelen vergroot
ontwikkelkansen.
19

“Effectief, ondersteunend en helpend”
Op 24 en 25 november 2022 nam een iHub-team van zo’n
17 mensen deel aan de tweedaagse in-company training
GIT-PD Jeugd, getraind door het GIT-PD Jeugd kernteam
(volgens het train-de-trainer principe). Ook hun ervaringen
zijn positief.
De training kent vier modules waarin het zelf ervaren
centraal staat. Iedere ervaring wordt onderbouwd vanuit de
weten schappelijke waarde van GIT-PD Jeugd. Dit in
combinatie met ingebrachte casussen. Het samenspel tussen
wetenschappelijke bevindingen en het zelf doen, maakt de
training voor professionals aantrekkelijk.
ervaringen
deelnemers
De guideline-informed
treatment for personality
disorders (GIT-PD) voor
volwassenen is oor spronke lijk
ontwikkeld vanuit het
Kenniscentrum Persoonlijkheids
stoornissen als een
aanvullend alternatief voor de
specifieke behandelingen bij
persoonlijkheids proble matiek,
zoals dialectische gedragstherapie
(DGT), mentalizationbased
treatment (MBT),
schematherapie (ST) en
transference-focused
psychotherapy (TFP).
20

Een deelnemer: “Natuurlijk is het
belangrijk om erover te lezen, te
praten en de theorie erachter te
begrijpen. Maar het echt zélf
ervaren van de werkzame factoren
van GIT-PD Jeugd vond ik het
meest waardevol! Door middel van
rollenspellen en tools om met
elkaar in gesprek te gaan, word je
je veel sneller bewust van bijvoorbeeld
breuken in relaties die eerst
hersteld moeten worden voordat je
een jongere verder kunt helpen.”
Een ander vult aan: “Ik vond de
training ook heel effectief, ondersteunend
en helpend. Het oefenen
van de basishouding die je nodig
hebt bij GIT-PD Jeugd, is ontzettend
zinvol. Die oprechte nieuwsgierigheid,
het benoemen van
emoties en echt aandacht hebben
voor een jongere. Erg prettig om je
die vaardigheden eigen te maken
door middel van ‘learning by
doing’.”
Volgens de deelnemers is de duur
van twee dagen eigenlijk te weinig.
“Er zou nog een derde verdiepingsdag
mogen volgen.” En ook
aan een blijvende consultatie blijkt
behoefte. “Het is belangrijk om
onze kennis en ervaringen op dit
gebied te blijven delen met elkaar.”
Nu GIT-PD Jeugd een vast onderdeel
is van de expertise onder
behandelaren bij iHub familiezorg,
zal de werkwijze zich steeds verder
ontwikkelen.
De deelnemers aan de training GIT-PD Jeugd.
21

Werkzame factoren GIT-PD Jeugd in beeld
De Guideline-Informed Treatment for Personality
Development Jeugd is een kader voor de behandeling bij
persoonlijkheidsproblematiek. De behandeling haalt de
gemeenschappelijke werkzame elementen uit bestaande
effectieve behandelingen, aangevuld met praktijkkennis van
professionals, cliënten en naasten.
In de onderstaande infographic komen de werkzame
factoren van GIT-PD Jeugd bij elkaar.
werkwijze
22

Wat is er te zien?
Het afgebakende en gestructureerde
behandelkader kent drie fasen
met daarbij een actieve en betrokken
therapeut. De therapeut volgt
voortdurend de kwaliteit van de
therapeutische relatie. Dat gebeurt
op basis van gezamenlijke besluitvorming.
De samenwerking tussen
behandelaar en jongere richt zich
op overeenstemming, motivatie en
focus voor behandeling. Deze
samenwerking krijgt vorm samen
met belangrijke anderen. De
kwaliteit van de échte relatie heeft
een groot effect (effectsize van .80)
op de behandelresultaten (Geslo,
Kivlighan & Markin, 2018). Daarom
is de basishouding essentieel voor
elk teamlid dat contact heeft met
jongeren en hun gezin, ongeacht de
discipline.
Werkzame factoren nader
uitgewerkt
Uit onderzoek blijkt dat er verschillende
werkzame factoren zijn die de
behandeling bij persoonlijkheidsproblematiek
ondersteunen.
Deze werkzame factoren kun je zien
als een grondhouding ter ondersteuning
van de alliantie en therapeutische
relatie tussen behandelaar
en jongere. Hierbij staat de
kwaliteit van de samen werking en
de persoonlijke emotionele band
centraal. Een aantal componenten
die daarin belangrijk zijn:
●
●
●
●
●
●
●
Echte relatie: een persoonlijke relatie tussen ‘echte’ personen (de behande
laar is ‘zichzelf’, ‘authentiek’, net zoals de cliënt, waardoor het ‘klikt’);
Positieve benadering: een warme, evenwaardige benadering en
aanvaarding van alle facetten van de belevingswereld;
Empathie: aanvoelen, begrijpen en onder woorden brengen wat de
cliënt zou kunnen voelen;
Uitdrukken van emoties:
• weergeven wat je voelt als behandelaar, onder meer wat het effect
betreft dat de cliënt op jou heeft;
• cliënten helpen naar hun emoties toe te gaan;
Overeenstemming over doelen en taken: voortdurend samenwerken
rond overeenstemming over wat we willen bereiken in behandeling en
wat ieder daarvoor moet doen;
Herstellen van breuken: directe of indirecte strategieën om de
therapeutische relatie te herstellen (monitoren van confrontatie- en
terugtrekkingsbreuken en ze actief adresseren);
Empowerment: uitdrukken van vertrouwen in vermogen van de cliënt
om actief zelf ‘regie’ te nemen in zijn/haar leven om problemen aan te
pakken.
23

Belang supervisie en intervisie
Om methodegetrouw te kunnen
werken zijn de regelmatige
supervisie en structurele intervisie
binnen de GIT-PD Jeugd werkwijze
van belang. Dit om met elkaar, de
jongeren, het gezin, als ook de
behandelaar, in een reflecterend
team samen te kunnen werken.
Consultatie
● Mentaliserend vermogen
● Reflecterend team, steun, samenwerken, krachten
bundelen
Teamsupervisie
● Competentie en ontwikkelingsgericht
● Vraagstukken en probleemoplossing
Teamintervisie
● Relationeel samenwerken, reflectie zelf en de ander
● Eigen functioneren verbeteren, interactie parrallellen
● Emotionele reactie
24

Uitgangspunten
Om kwaliteit in de behandeling
binnen het GIT-PD Jeugdkader na
te streven, staan de volgende
criteria in elke behandeling
centraal:
Aandacht voor context jongere
In elke behandeling of begeleiding
binnen het GIT-PD Jeugdnetwerk
hebben we aandacht voor de
context van de jongeren: in de
eerste plaats het gezin. Bij uitbreiding
ook de school, buurt, sportclub,
etc. Waar nodig, betrekken we
de context actief.
Aandacht voor kwaliteit samenwerking
In elke behandeling of begeleiding
is er aandacht voor de kwaliteit
van de samen werking tussen
behandelaar/behandelteam en
jongere/gezin. Eventuele manifesten
of meer verborgen problemen
bespreken we actief.
Duidelijk protocol bij crisis
Binnen elk GIT-PD Jeugdnetwerk
bestaat er een duidelijk protocol
voor het hanteren van een crisis.
De rollen en verantwoordelijkheden
van alle partijen zijn duidelijk.
Aandacht voor motivatie jongeren
en gezinnen
In elke behandeling of begeleiding
is er aandacht voor de motivatie
van jongeren en gezinnen.
Aandacht voor emotieregulatie
In elke behandeling of begeleiding
is er aandacht voor emotieregulatie.
Omdat een verstoorde emotieregulatie
de meest sensitieve
marker is van persoonlijk heidsp ­
roblemen, helpen we jongeren
actief om emoties beter te hanteren.
25

“Alle vertrouwen in een succesvolle
voortzetting”
toe komst
De eerste pilotfase GIT-PD Jeugd is inmiddels afgerond.
De werkwijze is succesvol geïmplementeerd in Amsterdam, in
samenwerking met ketenpartners, zorgvragers en collegabehandelaren.
Uiteraard liggen er nog genoeg kansen voor
inhoudelijke doorontwikkeling en aanscherping.
Sarah: “De koers is nu helder, maar er is nog volop werk aan
de winkel in de uitwerking en uitbreiding van het behandelkader
op regionaal en landelijk niveau.”
Terugblik
“Uit de pilot is duidelijk naar voren
gekomen dat het integreren van
een generiek behandelkader, ter
versterking van de ‘care as usual’,
gericht op het vroeger signaleren
en het specifieker interveniëren bij
jongeren met persoonlijkheidsproblematiek,
passend is,” vertelt
Sarah. “Ook heeft het ontwikkelen
en werken in een regionale en
landelijke samenwerking al vele
kansen geboden op het vlak van
kennisdeling en expertiseontwikkeling.
Zowel de zorgvragers
als zorgverleners ervaren de
werkwijze vanuit gelijkwaardige
afstemming en het netwerkgericht
werken als grote meerwaarde.”
Vooruitblik
“De komende jaren staat de
inhoudelijke doorontwikkeling en
borging van de GIT-PD Jeugd
vervolgimplementatie binnen de
landelijke samen werking centraal.
Zo gaan we ons meer toeleggen op
het verstevigen van het persoonsgerichte
aanbod voor kwetsbare
jongeren. Naast maatwerk gaat
het hierbij om focusgericht
behandelen, zoals de schematherapie-behandelgroep
voor
jong volwassenen en hun ouders,
als ook het gezinsgericht werken.
Wat verder een belangrijk aandachtspunt
blijft, is het bieden van
consultatie en kennisdeling binnen
de gehele organisatie en in
netwerksamenwerkingen. Zo gaan
we verkennen of we meer samen
kunnen optrekken met bijvoorbeeld
onderwijs (SJSO) en Team Jonge
Ouders. Ook zullen we de inzet van
multicenter weten schappelijk
onderzoek voortzetten om de
instroom, ervaringen en werkzame
factoren voor zowel zorgvragers
als zorgverleners verder te
onderzoeken. Zo kunnen we de
26

werkwijze goed onderbouwd
aanscherpen en integreren in ons
werk,” aldus Sarah.
Op naar een veerkrachtige
generatie
Inmiddels is psychotherapeut
Marije Kooiman aangenomen als
nieuwe projectleider GIT-PD
Jeugd, die in tandem met Sarah en
het kernteam de vervolgimplementatie
op zich neemt. Sarah:
“Ik heb alle vertrouwen in een
succesvolle voortzetting van dit
project en een vruchtbare regionale
en landelijke samenwerking
om dit behandelkader op groter
niveau te implementeren. Gezamenlijk
zetten we ons in voor een
eerder herstel van kwetsbaarheden
onder jongeren en het
hervatten van een gunstige
persoonlijkheidsontwikkeling
met succes ervaringen op allerlei
leef gebieden. En daarmee dragen
we bij aan een veerkrachtige
generatie!”
Sarah Laschen is Klinisch
Psycholoog, Psychotherapeut KJ,
EMDR- en Vaktherapeut.
Ze is tevens de initiatiefnemer en
eindredacteur van dit whitepaper.
Meer informatie of vragen? Mail
naar sarah.laschen@opvoedpoli.nl.
27

| specialisten in jeugd-ggz
Meer informatie?
Bel of mail ons gerust!
iHub familiezorg Amsterdam
Rode Kruisstraat 32
1025 KN Amsterdam
020 - 5558300
sarah.laschen@opvoedpoli.nl
aanmelden@ihub.nu
www.ihub.nl
IF_GIT-PD whitepaper_A5_2024