COLLECT Nederland Mei 2024
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Old Masters, Nineteenth<br />
Century & Early Modern Art<br />
Zaalveiling | 28 mei <strong>2024</strong><br />
Online veilingen | 29 & 30 mei <strong>2024</strong><br />
Kijkdagen<br />
23 t/m 27 mei <strong>2024</strong> | 10:00 - 17:00 uur<br />
Isaac Israels (1865-1934), Lezende vrouw in Bois de Boulogne,<br />
olieverf op doek, 38x46 cm, richtprijs: € 60.000 – € 80.000<br />
Nobelstraat 5<br />
2513 BC Den Haag<br />
070 - 365 88 57<br />
info@venduehuis.com<br />
www.venduehuis.com<br />
Volg ons op social media:
50 hedendaagse <strong>Nederland</strong>se kunstenaars · Grootste CoBrA collectie van <strong>Nederland</strong><br />
Corneille – Ivresse de l'été (1974) – 90x70cm<br />
Lithografie ingelijst<br />
Bram van Velde - MP064 (1971) - 90x70cm<br />
Lithografie ingelijst<br />
Eugène Brands - Wide polder (1990) - 60x80cm<br />
Gouache ingelijst<br />
Alexandra Verkerk - Walk on water - 90x120cm<br />
Olieverf op linnen<br />
Stefan Koopman - Mother and Child I - 85x75cm<br />
Acrylverf op linnen<br />
Tom Schenk - Pakhuis - 100x100cm<br />
Acrylverf op linnen<br />
BEKIJK DE GEHELE <strong>COLLECT</strong>IE OP<br />
WWW.MODERNDUTCHART.COM
<strong>COLLECT</strong><br />
N°4 – 28e Jaargang<br />
Edito<br />
Hoofdredacteur<br />
Els Bracke<br />
Redactie<br />
Christophe Dosogne<br />
Trice Hofkens<br />
Lay-out<br />
Renaldo Candreva<br />
Ellis De Vuyst<br />
Sprongen in tijd en ruimte<br />
kleuren de kunstgeschiedenis.<br />
Eindredactie<br />
Annemiek van Grondel<br />
Redactiesecretariaat<br />
tel. +32 (0)9 216 20 20<br />
collect@ips.be<br />
Verantwoordelijke Uitgever<br />
Patrick Snoeck<br />
Begijnhoflaan 464G/Gent<br />
Medewerkers aan dit nummer<br />
Gilles Bechet<br />
Tamara Beheydt<br />
Mariska Doesburg<br />
Stefan Glasbergen<br />
Bernadette van der Goes<br />
Gwennaëlle Gribaumont<br />
Ben Herremans<br />
Anne Hustache<br />
Ewoud Mijnlieff<br />
Robert-Jan van Ravensteijn<br />
Suzan Veldink<br />
René de Visser<br />
Anton Vos<br />
Christine Vuegen<br />
Koos de Wilt<br />
Website<br />
www.collectkaj.nl<br />
Adverteren in <strong>COLLECT</strong><br />
Joris van Glabbeek<br />
tel. +32 (0)9 216 20 24<br />
collect.net@ips.be<br />
oplage<br />
20.000 exemplaren<br />
Abonnementen<br />
negen nummers:<br />
<strong>Nederland</strong>: € 44,50<br />
België: € 44,50<br />
Europa: € 65,00<br />
Opgave en vragen over<br />
abonnementen<br />
Abonnementenland<br />
Postbus 20<br />
1910 AA Uitgeest<br />
Tel. 0251-257924<br />
klantenservice@aboland.nl<br />
€ 0,10 per minuut<br />
www.bladenbox.nl voor<br />
abonneren of www.aboland.nl<br />
voor adreswijzigingen<br />
en opzeggingen.<br />
Coverbeeld<br />
Zéh Palito, Que Se Chama Amor,<br />
2022, acrylverf op doek, 162 x 125 cm.<br />
© de kunstenaar. Courtesy Simões de<br />
Assis et Luce Gallery.<br />
Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd<br />
en/of openbaar gemaakt door middel van druk,<br />
fotokopie, of op welke andere wijze ook zonder toestemming<br />
van de uitgever. meningen, feiten, weergegeven<br />
in ondertekende artikelen of bijdragen<br />
aan dit blad vallen onder de verantwoordelijkheid<br />
van de betreffende auteur. redactie en uitgever<br />
zijn hiervoor niet aansprakelijk. <strong>COLLECT</strong> is niet<br />
verantwoordelijk voor de inhoud van de geplaatste<br />
advertenties. Enkel de adverteerder kan hiervoor<br />
aansprakelijk worden gesteld.<br />
© arts antiques auctions, Gent<br />
Springen in de tijd: we doen het elke<br />
maand. <strong>COLLECT</strong> heeft er altijd voor<br />
gekozen om de hele kunstcanon aan<br />
onze lezers voor te leggen. Van de<br />
opgegraven antieke oudheid via oude meesters<br />
wier namen tot de verbeelding blijven<br />
spreken tot baanbrekende, jonge talenten die<br />
nog steeds de kunstwereld op zijn kop willen<br />
zetten. Zo nemen we u deze maand vierhonderd<br />
jaar terug mee in de tijd, toen Rombout<br />
Verhulst in Mechelen werd geboren. Een onterecht<br />
vergeten beeldhouwer wiens werk tot het<br />
mooiste beeldhouwwerk behoort dat ooit in<br />
<strong>Nederland</strong> gemaakt is.<br />
Dat de toenmalige politieke en economische<br />
situatie Verhulsts oeuvre een ander nationaal<br />
tintje gaf, is geen eenmalig feit in de kunstgeschiedenis.<br />
Die specifieke geografische inkleuring<br />
van kunst vindt telkens zijn hoogtepunt op<br />
de Biënnale in Venetië, die in 1895 ontstond als<br />
toetssteen van de kunstwereld. Heden ten dage<br />
lijkt deze steeds meer te evolueren naar een<br />
spektakelscenario. Hoe interessant of accuraat<br />
is de traditionele vertegenwoordiging van landen<br />
nog in een sterk geglobaliseerde kunstwereld?<br />
In hoeverre is de Biënnale vernieuwend en<br />
toonaangevend, of spelen onderhuids andere<br />
agenda’s mee? <strong>COLLECT</strong> gaat hier dieper op in.<br />
In hoeverre is de<br />
Biënnale vernieuwend<br />
en toonaangevend,<br />
of spelen onderhuids<br />
andere agenda’s mee?<br />
Dat de kunstgeschiedenis ook niet overal<br />
dezelfde snelheid heeft, toont de expositie<br />
When We See Us: A Century of Black Figuration<br />
in Painting, die deze maand opent in Kunstmuseum<br />
Basel. Eeuwenlang werden Afrikanen<br />
afgebeeld door de blik van westerse kunstenaars:<br />
overdreven mooi voorgesteld of in een<br />
gewelddadige of onderdanige context. Maar<br />
nu zorgen Afrikaanse kunstenaars voor een<br />
belangrijke trendbreuk en schrijven na een<br />
lange periode van westerse dominantie hun<br />
eigen kunstgeschiedenis.<br />
Wie al lang(er) <strong>COLLECT</strong> leest, merkt tenslotte<br />
wellicht een kleine persoonlijke sprong in de<br />
tijd op: na een heel lange tijd krijgt u een meer<br />
actueel portret te zien van een nog steeds even<br />
enthousiaste hoofdredacteur.<br />
Els Bracke<br />
els.bracke@ips.be<br />
5
40<br />
78<br />
De veilingwereld<br />
na covid<br />
50<br />
De portefeuille:<br />
trouwe metgezel<br />
‘Afrikaanse<br />
kunstenaars zorgen<br />
voor een belangrijke<br />
trendbreuk’<br />
Maja Wismer<br />
Een blijvende<br />
invloed op de<br />
kunstmarkt en op<br />
de marktspelers?<br />
46 Een nieuwe Breitner<br />
28<br />
400 jaar<br />
Rombout Verhulst<br />
Anne (Liggend naakt)<br />
is een intiem tafereel<br />
met tegelijkertijd een<br />
voyeuristisch perspectief.<br />
6
16<br />
Biënnale: artistiek hoogtepunt<br />
of politiek strijdtoneel?<br />
Inhoud<br />
<strong>Mei</strong> <strong>2024</strong><br />
Artikelen<br />
Veilingen<br />
22<br />
De wandeling met<br />
Xander Karskens<br />
16 Biënnale: artistiek<br />
hoogtepunt of politiek<br />
strijdtoneel?<br />
22 De wandeling met<br />
Xander Karskens<br />
28 400 jaar Rombout<br />
Verhulst<br />
32 Jan Davidsz. de Heem<br />
36 Carel de Moor: schilderen<br />
met een vleiend penseel<br />
38 Rudolf Bonnet:<br />
geïnspireerd door<br />
schoonheid<br />
40 Feest van diversiteit:<br />
Afrikaanse schilderkunst<br />
46 Een nieuwe Breitner<br />
48 De vele gezichten van<br />
Marisa Merz<br />
50 De portefeuille<br />
54 Kunsthandelaar Mireille<br />
Mosler<br />
78 De veilingwereld na covid<br />
62 Binnenkijken bij<br />
Ubaldo Sichi<br />
80 Le Neptune françois<br />
84 Veilingen wereldwijd<br />
88 Veilingen <strong>Nederland</strong><br />
Agenda<br />
70 Museumagenda<br />
74 Galerieagenda<br />
98 Veilingagenda<br />
99 Beursagenda<br />
‘Het klopt hier.<br />
Kippen en planten<br />
zijn op deze plek<br />
net zo belangrijk<br />
als de kunst’<br />
Rubrieken<br />
8 Up to date<br />
14 Kopstukken<br />
58 Hollands Glorie:<br />
60 In de kantlijn van<br />
de kunstmarkt<br />
61 Boekbesprekingen<br />
66 Musea<br />
72 Galeries<br />
100 Adressen & websites<br />
101 Zoekertjes<br />
Op de hoogte blijven<br />
van alle nieuwtjes?<br />
Meld je nu aan voor onze<br />
maandelijkse nieuwsbrief via<br />
onze website.<br />
VOLG ONS OP INSTAGRAM<br />
@ARTMAGAZINE<strong>COLLECT</strong><br />
www.collectkaj.nl<br />
7
Up to date<br />
Kunsttempel<br />
in Amersfoort<br />
Een nieuwe locatie voor hedendaagse<br />
kunst: In De Elleboog, gehuisvest in de Elleboogkerk<br />
in Amersfoort. Een grote brand<br />
in 2007 verwoestte het in de kerk gehuisveste<br />
Armando Museum. Nu, na volledig<br />
te zijn gerestaureerd, biedt deze ruimte<br />
bezoekers indrukwekkende installaties<br />
van binnen- en buitenlandse kunstenaars,<br />
met een focus op totaalervaringen. Dit<br />
initiatief van Amersfoort in C (Kunsthal<br />
KadE, Museum Flehite, Mondriaanhuis<br />
en Architectuurcentrum FASadE) belooft<br />
een inspirerende bestemming te zijn voor<br />
kunstliefhebbers.<br />
S www.indeelleboog.nl<br />
-><br />
Hans Op de Beeck, The Silent Reflection, 2023, Elleboogkerk. © de kunstenaar. Foto: Peter Cox.<br />
Nieuwe initiatieven<br />
In samenwerking met de <strong>Nederland</strong>se<br />
Commissie voor UNESCO onderzocht<br />
de TEFAF het cruciale onderwerp van het<br />
beschermen van cultureel erfgoed in een<br />
steeds veranderende wereld. Het doel? Bewustzijn<br />
vergroten en haalbare oplossingen<br />
bevorderen voor het behoud van ’s werelds<br />
onschatbare culturele schatten en erfgoed.<br />
De top verenigde vooraanstaande denkers,<br />
experts en belanghebbenden uit diverse<br />
domeinen, waaronder cultureel erfgoed,<br />
kunst en archeologie, de academische<br />
wereld en gouvernementele en niet-gouvernementele<br />
organisaties. Het resultaat:<br />
constructieve gesprekken over kritieke<br />
kwesties gerelateerd aan cultureel erfgoed.<br />
De weerslag van deze gesprekken is terug<br />
te kijken via www.tefaf.com/programs/<br />
summit. S Stichting Artiesten Belangen<br />
Centrum (ABC) kondigt aan dat zij zal<br />
samengaan met de Kunstenbond, een vakbond<br />
in de culturele en creatieve sector. Na<br />
bijna 25 jaar zal ABC ophouden te bestaan,<br />
maar de dienstverlening en informatievoorziening<br />
zullen door de Kunstenbond worden<br />
voortgezet. Dit besluit komt voort uit de<br />
erkenning van de noodzaak tot eenheid en<br />
gezamenlijke krachten in de creatieve sector,<br />
met name in periodes van uitdagingen<br />
zoals de coronapandemie. www.kunstenbond.nl<br />
S Vanaf 1 januari 2025 zal de btw op<br />
bepaalde kunstverkopen worden verhoogd,<br />
wat tot grote ongerustheid in de <strong>Nederland</strong>se<br />
kunstmarkt leidt. Deze aanpassing<br />
betekent dat de bijzondere margeregeling<br />
voor kunst- en verzamelvoorwerpen en<br />
antiquiteiten niet langer van toepassing is<br />
op items die tegen het verlaagde btw-tarief<br />
van 9% zijn aangeschaft of ingevoerd. Betaalden<br />
handelaren voorheen 21% btw over<br />
het verschil tussen inkoop- en verkoopprijs,<br />
nu wordt dit percentage berekend over het<br />
volledige bedrag. Dit treft de concurrentiepositie<br />
van de <strong>Nederland</strong>se kunstmarkt,<br />
vooral gezien de lagere btw-tarieven in<br />
landen zoals Frankrijk (5,5%). Als reactie op<br />
deze verandering voert Federatie TMV samen<br />
met andere belanghebbenden in de<br />
kunstmarkt een lobby richting de overheid<br />
om het tarief terug te brengen naar 9%.<br />
8
UP TO DATE<br />
De Lakenhal jubileert met<br />
Claudy Jongstra<br />
Museum De Lakenhal heeft een nieuw<br />
werk van kunstenaar Claudy Jongstra<br />
verworven, getiteld Celebrate the Flavours<br />
of Wool. Het kunstwerk wordt op 1 mei<br />
onthuld tijdens het 150-jarig jubileum van<br />
het museum. Directeur Tanja Elstgeest is<br />
trots op deze aanwinst, waarin Jongstra’s<br />
liefde voor wol en eeuwenoude technieken<br />
de verbinding legt tussen het verleden van<br />
Leiden en het heden. Het werk, dat Jongstra<br />
op maat maakt voor het trappenhuis<br />
van De Lakenhal, is een veelzijdige mix van<br />
weefwerk en vervilte wol met een ecologische<br />
boodschap voor de textielindustrie.<br />
De onthulling markeert een hoogtepunt<br />
in het jubileumprogramma, waarbij het<br />
werk ook inspiratie biedt voor een speciaal<br />
gecomponeerd stuk tijdens de Nacht van<br />
de Zintuigen. Daarnaast zal een kimono,<br />
ontworpen door Jongstra en verkrijgbaar<br />
in de museumwinkel, het publiek laten<br />
genieten van haar unieke stoffen.<br />
www.lakenhal.nl<br />
-><br />
Claudy Jongstra in Museum De Lakenhal. Foto: David Vroom.<br />
Ode aan KNRM-vrijwilligers<br />
-><br />
Johan Hendrik ‘Louis’ <strong>Mei</strong>jer (1809-1866), Uitvarende reddingsloep, 1857, olieverf op doek,<br />
85 x 130 cm. Collectie Simonis & Buunk Kunsthandel, Ede, inv.nr. 25384.<br />
Het reddingstation in Katwijk heeft een<br />
indrukwekkende geschiedenis van twee<br />
eeuwen als onderdeel van de Koninklijke<br />
<strong>Nederland</strong>se Redding Maatschappij.<br />
Sinds 1824, met Cornelis van der Bent<br />
als eerste geregistreerde lid, is de KNRM<br />
cruciaal geweest bij het redden van<br />
levens op zee. Haar lange traditie omvat<br />
uitdagende reddingsoperaties vanaf een<br />
kust zonder haven, waar reddingsboten<br />
moedig de branding moesten trotseren.<br />
Een van de meest memorabele<br />
reddingsacties vond plaats in 1935, toen<br />
de bemanning van de roeireddingboot<br />
de Mewa X, een vissersschip met veertien<br />
bemanningsleden en een lading haring,<br />
veilig aan wal bracht, ondanks de ruwe<br />
omstandigheden. Deze heldhaftige<br />
geschiedenis wordt nu gevierd in de<br />
tentoonstelling Redders op zee – 200<br />
jaar Koninklijke <strong>Nederland</strong>se Redding<br />
Maatschappij in het Katwijks Museum.<br />
Kunstwerken en verhalen komen hier<br />
samen om de toewijding van de KNRMvrijwilligers<br />
door de eeuwen heen te<br />
belichten. www.katwijksmuseum.nl<br />
9
UP TO DATE<br />
Hedendaagse kunst op locatie<br />
-><br />
Kumiko Nakajima, Déraciné n°1. Te zien op<br />
Huntenkunst. © de kunstenaar.<br />
-><br />
Caroline Hofman, Verstrickung, 2023, werk in papier, 20 x 15,5 x 2,5 cm. Te zien bij Galerie Helga<br />
Hofman op Art on Paper Amsterdam. © de kunstenaar. Foto: Iemke Ruige.<br />
<strong>Mei</strong> start met de Amsterdamse editie van<br />
Art on Paper die wordt gehouden in de<br />
industrieel-monumentale Gashouder en<br />
het Transformatorhuis op het Westergasterrein<br />
van 09 t/m 12-05. Deze gespecialiseerde<br />
kunstbeurs voor werk op of met papier<br />
brengt zo vijftig hedendaagse galerieën en<br />
zestien kunsthandelaren samen, voornamelijk<br />
uit <strong>Nederland</strong>, België en Duitsland.<br />
<strong>Nederland</strong>se deelnemers zijn onder meer<br />
Kunsthandel Richard ter Borg, Douwes Fine<br />
Art, Jurjens Fine Art, Hotei Japanese Prints,<br />
Willem Rueb, Rademakers Gallery en Galerie<br />
Helga Hofman. Deze laatste galerie exposeert<br />
een twintigtal werken van Caroline<br />
Hofman (°1969), bekend om haar ruimtelijke<br />
composities en structuren in papier en<br />
karton. Kunst op papier is vaak wat formaat<br />
en prijs betreft zeer toegankelijk en aantrekkelijk<br />
voor beginnende kunstliefhebbers.<br />
www.artonpaperamsterdam.nl S Voor de<br />
dertigste keer vindt dit jaar de internationale<br />
kunstmanifestatie Huntenkunst plaats in de<br />
SSP-hal in Ulft (Oude IJsselstreek). Deze hedendaagse<br />
kunstbeurs biedt een platform<br />
aan ongeveer 250 kunstenaars uit binnenen<br />
buitenland, zowel gevestigde waarden<br />
als opkomende kunstenaars. Zo krijgen<br />
afgestudeerde studenten van Artez Arnhem<br />
de kans om hun werk te tonen. Elk jaar is<br />
er een themaland en voor deze editie staat<br />
Pakistan centraal. Pakistaanse kunstenaars<br />
worden uitgelicht in de aparte tentoonstelling<br />
De Pakistanen komen! Te ontdekken<br />
van 24 t/m 26-05. www.huntenkunst.org<br />
S En eind mei wordt Amsterdam opnieuw<br />
het podium van de hedendaagse kunst.<br />
Meer dan zestig kunstlocaties verspreid<br />
over de stad, van gerenommeerde galeries<br />
en musea tot verborgen parels, stellen van<br />
29-05 t/m 02-06 hun deuren open voor de<br />
12e editie van Amsterdam Art Week. Er is<br />
een uitgebreid publieksprogramma voor<br />
kunst- en cultuurliefhebbers, dat de ontwikkelingen<br />
op het gebied van hedendaagse<br />
kunst representeert. Daarnaast wordt ook<br />
een programma aangeboden voor (inter)<br />
nationale kunstprofessionals en verzamelaars.<br />
Het ideale moment dus om een divers<br />
aanbod van toonaangevende of experimentele<br />
tentoonstellingen en evenementen te<br />
bezoeken, met unieke ontmoetingen binnen<br />
de (inter)nationale kunstscene. www.<br />
amsterdamart.com<br />
Een sfeervolle<br />
Pinksteren in Zeist<br />
Traditiegetrouw vindt het Kunst en Antiek Evenement weer plaats tijdens de pinksterdagen<br />
op de historische locatie Slot Zeist. Sinds de start in 2014 is deze kunstbeurs voor hedendaagse<br />
en tijdloze kunst, antiek, art nouveau, art deco, zilver, juwelen en klokken uitgegroeid<br />
tot een toonaangevend evenement voor kunstliefhebbers en -verzamelaars. Dit jaar<br />
presenteren 24 exposanten hun unieke kunstcollectie uit binnen- en buitenland. Onder de<br />
deelnemers vinden we onder andere Passage Arts, Laseur Antiques, Art Deco Doesburg,<br />
Frank Welkenhuysen, Booij Arts en Antiques Emporium. De combinatie van de historische<br />
locatie, artistieke diversiteit en culturele verdieping zorgt voor een sfeervolle belevenis. Van<br />
17 t/m 20-05. www.kunstenantiekevenement.nl<br />
-><br />
Johann Loetz Witwe, Jugendstil Phänomen Genre-vaas van vormgeblazen iriserend glas op een<br />
verzilverde voet met floraal motief, ca. 1898. © Antiques Emporium.<br />
10
UP TO DATE<br />
Voorjaarsklassiekers<br />
-><br />
Rudy Loewe, Anansi #2, 2020, acrylverf op doek, hout, 70 x 170 cm. © de kunstenaar/VITRINE.<br />
Foto: Eleni Parousi.<br />
-><br />
Daniel Jack Lyons, Wendell in Drag, 2019.<br />
Photo London. © de kunstenaar/Deutsche<br />
Börse Photography Foundation.<br />
-><br />
De kunstbeurs Independent New York<br />
viert dit jaar de 15e editie van 09 t/m<br />
12-05 in de Spring Studios in Tribeca. De<br />
85 deelnemers worden op uitnodiging<br />
geselecteerd en de in opdracht gemaakte<br />
tentoonstellingen focussen voor deze<br />
editie op opkomende kunstenaars die hun<br />
debuut maken in New York City, gevestigde<br />
namen wier carrière toe is aan een<br />
kritische en marktgerichte herwaardering<br />
en multidisciplinaire praktijken die werken<br />
rond actuele en sociale thema’s. Daarnaast<br />
zijn voor deze speciale gelegenheid kunstenaars<br />
en galeries die een significante<br />
impact hebben gehad op de geschiedenis<br />
van Independent samengebracht in<br />
de tentoonstelling 15 x 15: Independent<br />
2010-<strong>2024</strong>. www.independenthq.com S<br />
Bijna gelijktijdig neemt TEFAF New York<br />
opnieuw de iconische Park Avenue Armory<br />
in, met een uitzonderlijke selectie moderne<br />
en hedendaagse kunst, juwelen, design<br />
en antiquiteiten uit de 20e en 21e eeuw.<br />
Bijna negentig toonaangevende internationale<br />
galeries uit vijftien landen en vier<br />
continenten krijgen een stand in de grote<br />
boorhal. Daarnaast presenteert TEFAF<br />
New York ook prachtige stijlkamers in de<br />
Armory. Belgische deelnemers zijn Axel<br />
Vervoordt en Yves Macaux. Bij de nieuwkomers<br />
vinden we onder meer Morentz<br />
uit <strong>Nederland</strong> en Galerie Jacques Lacoste<br />
uit Frankrijk. Een selectie van 27 objecten,<br />
Eerste indruk genaamd, met onder andere<br />
werk van Lynn Chadwick, Bouke de Vries,<br />
Lalanne, Giorgio de Chirico, Giacometti,<br />
Shirley Jaffe en Virgil Abloh, is een<br />
afspiegeling van de museale kwaliteit en<br />
diepgang van deze kunstbeurs. Een selectie<br />
van werken wordt ook aangeboden op<br />
TEFAF Online. Van 10 t/m 14-05, met een<br />
exclusieve verzamelaarsreview op 09-05.<br />
www.tefaf.com S In Londen, het Manhattan<br />
van Europa, viert Photo London de<br />
25e verjaardag van de Deutsche Börse<br />
Photography Foundation met de tentoonstelling<br />
See/Change – Art Collection<br />
Deutsches Börse @25. De geselecteerde<br />
werken benadrukken de diversiteit van<br />
de Foundations groeiende en gerenommeerde<br />
collectie en de artistieke posities<br />
die ingenomen worden ten aanzien van<br />
actuele thema’s, zoals klimaatverandering,<br />
activisme, migratie en samenleving. De<br />
‘master of photography’ van deze editie is<br />
de Franse fotografe Valérie Belin. Zij wordt<br />
geëerd met de overzichtstentoonstelling<br />
Silent Stories. Het volledige programma,<br />
van 16 t/m 19-05 in Somerset House, is te<br />
vinden op www.photolondon.org.<br />
Alberto Giacometti, Langwerpige beker, ca. 1948, brons, 23 x 68,6 x 24,4 cm. Te zien op TEFAF New<br />
York bij Galerie Jacques Lacoste. © TEFAF NY 24.<br />
11
editie<br />
30<br />
Internationaal<br />
festival hedendaagse<br />
beeldende kunst<br />
24 mei 17.00-21.00 uur<br />
25 mei 10.00-20.00 uur<br />
26 mei 10.00-18.00 uur<br />
Entree € 10,- vrij parkeren<br />
SSP Hal/ DRU Industriepark<br />
DRU-laan 2 7071 BV Ulft<br />
www.huntenkunst.org<br />
Passage Arts<br />
Deelnemer Slot Zeist Pinksteren<br />
www.arts1900.com<br />
info@arts1900.com<br />
06 53516091<br />
Daum, Nancy “Paysage”<br />
64 cm
Kunst & Antiek Evenement<br />
Slot Zeist<br />
17 t/m 20 mei<br />
Op de beurs wordt een exclusieve collectie Rozenburg eierschaalporselein getoond<br />
Dennis Laseur<br />
Spiegelgracht 19<br />
1017JP Amsterdam<br />
+31 6 5265 0056<br />
www.laseurantique.nl
Kopstukken<br />
Gaetano Pesce<br />
Gaetano Pesce (1939-<strong>2024</strong>), als de<br />
‘meest radicale van de radicalen’<br />
een designvisionair met grensverleggend<br />
werk, is op 3 april jongstleden<br />
gestorven in New York. De Italiaanse<br />
architect en ontwerper vervaagde<br />
in zijn benadering de grenzen tussen<br />
kunst en design, wat hem een<br />
prominente plaats opleverde in de<br />
designgemeenschap. Zijn werk was<br />
een rebelse reactie op het heersende<br />
rationalisme en functionalisme<br />
van het modernisme. Pesce omarmde<br />
experimenten met materialen en<br />
productieprocessen om objecten te<br />
creëren met diepe, vaak politieke of<br />
religieuze betekenissen, naast hun<br />
esthetische waarde. Een van zijn<br />
meest iconische creaties is de UP5-<br />
stoel, die de figuur van een gevangen<br />
vrouw symboliseert.<br />
© R.V.<br />
Richard Serra<br />
Amerikaanse beeldhouwer Richard<br />
Serra, bekend om zijn monumentale<br />
stalen constructies, is op 26<br />
maart op 85-jarige leeftijd overleden<br />
in zijn huis in Long Island,<br />
New York. Serra, oorspronkelijk<br />
aspirerend schilder, werd een vooraanstaand<br />
beeldhouwer die vanaf<br />
de jaren 60 internationale bekendheid<br />
genoot. Zijn kunst, gekenmerkt<br />
door immense kantelende gangen<br />
en spiralen van staal, combineerde<br />
abstracte grandeur met fysieke<br />
intimiteit. De beeldhouwwerken<br />
werden samengesteld uit koudgewalst<br />
staal, soms zo zwaar dat speciale<br />
constructies nodig waren voor<br />
installatie. In <strong>Nederland</strong> is werk van<br />
Serra te bewonderen in onder andere<br />
Museum Voorlinden, Kröller-Müller<br />
Museum en Stedelijk Museum<br />
Amsterdam. Serra stond bekend om<br />
zijn weigering om zijn linkeroog te<br />
laten verwijderen ondanks kanker<br />
aan het traankanaal, uit angst voor<br />
het verlies van zijn gezichtsvermogen.<br />
Hij overleed uiteindelijk aan de<br />
gevolgen van een longontsteking.<br />
© Oliver Mark.<br />
Eva Vereecke<br />
Eva Vereecke is met ingang van 1<br />
juli benoemd tot nieuwe directeur<br />
van Vlaams Cultuurhuis de Brakke<br />
Grond. Ze volgt daarmee Bart<br />
Govaert op, die na een succesvolle<br />
periode van zes jaar afscheid nam<br />
van het cultuurhuis in Amsterdam.<br />
Eva Vereecke was de afgelopen<br />
twaalf jaar directeur van De<br />
Ambrassade in Brussel. Deze organisatie<br />
is een ondersteunings- en netwerkorganisatie<br />
voor het jeugdwerk<br />
en jeugdbeleid in Vlaanderen en<br />
Brussel en fungeert als expertisecentrum<br />
op het gebied van jeugdwerk,<br />
jeugdinformatie en jeugdbeleid.<br />
Haar academische achtergrond<br />
omvat een studie sociale pedagogiek<br />
in Leuven en cultuurmanagement<br />
in Antwerpen. Na twintig jaar<br />
actief te zijn geweest in het jeugdbeleid,<br />
maakt Vereecke nu de overstap<br />
naar de culturele sector en de<br />
versterking van de Vlaams-<strong>Nederland</strong>se<br />
culturele band.<br />
© de Brakke Grond.<br />
14
Hedwig Verhoeven<br />
Nicolas Cullinan<br />
Nicholas Cullinan (°1977), voormalig<br />
directeur van de National Portrait<br />
Gallery, is benoemd tot directeur<br />
van het British Museum. Zijn aanstelling<br />
volgt op een periode van<br />
uitdagingen, waaronder een diefstalschandaal<br />
en de noodzaak van<br />
een grootschalige renovatie. Met zijn<br />
ervaring in het leiden van renovaties<br />
en cureren van tentoonstellingen<br />
wordt Cullinan gezien als de juiste<br />
persoon om het museum door deze<br />
fase te leiden. Dankzij een achtergrond<br />
bij gerenommeerde instellingen,<br />
zoals Metropolitan Museum of<br />
Art en Tate Modern, brengt Cullinan<br />
waardevolle ervaring naar zijn<br />
nieuwe rol.<br />
© Zoë Law.<br />
Op 18 maart jongstleden werd<br />
Hedwig Verhoeven (°1971) aangesteld<br />
als de algemeen directeur<br />
ad interim van het Cobra Museum<br />
voor Moderne Kunst in Amstelveen.<br />
Verhoeven brengt een uitgebreide<br />
bestuurlijke ervaring met zich mee<br />
bij diverse culturele organisaties,<br />
waaronder het Rijkscultuurfonds.<br />
Samen met haar team zal ze zich<br />
inzetten voor de toekomst van het<br />
museum en een tentoonstellingsprogramma<br />
ontwikkelen voor een breed<br />
publiek. Met de aanstelling van Verhoeven<br />
neemt het stichtingsbestuur<br />
afscheid van scheidend directeur<br />
Stefan van Raay, die met zijn toewijding<br />
en passie voor kunst het Cobra<br />
Museum aanzienlijk heeft versterkt.<br />
© Het Parool.<br />
Tristan Schiff<br />
Nadia Zerouali<br />
Nadia Zerouali is benoemd tot de<br />
nieuwe voorzitter van Museum Villa<br />
Mondriaan. Deze bekendmaking<br />
volgt op de bijdrage van voorganger<br />
Jan Hovers aan de museumvisie. Als<br />
geboren en getogen Winterswijkse<br />
keerde Zerouali vorig jaar terug naar<br />
haar geboorteplaats na 25 jaar elders<br />
te hebben gewoond. De Villa heeft<br />
een speciale betekenis voor haar<br />
vanwege haar persoonlijke band als<br />
dochter van een voormalige gastarbeider<br />
die er woonde voordat het<br />
een museum werd. Zerouali staat<br />
bekend als een veelzijdige persoonlijkheid<br />
met passie voor culinaire en<br />
culturele verbinding.<br />
© R.V.<br />
Op 15 maart verwelkomde Stedelijk<br />
Museum Alkmaar Tristan<br />
Schiff als nieuwe conservator<br />
oude meesters, ter vervanging<br />
van Christi Klinkert. Schiff, voorheen<br />
werkzaam bij Museum Van<br />
Loon, brengt zijn passie voor 16een<br />
17e-eeuwse <strong>Nederland</strong>se schilderkunst<br />
mee naar Alkmaar, waar<br />
zijn vader een veilinghuis runde.<br />
Tegelijkertijd kondigde het muse-<br />
um het afscheid aan van directeur<br />
Patrick van Mil (sinds 2016), die<br />
op 1 augustus met pensioen gaat.<br />
Met deze veranderingen begint<br />
het museum aan een nieuw tijdperk<br />
van kunst en erfgoed behoud,<br />
onder leiding van Schiff en met<br />
dank aan de bijdragen van Van Mil.<br />
© CODART.<br />
15
16<br />
Biënnale<br />
Artistiek hoogtepunt of politiek strijdtoneel?
Denicolai & Provoost, Picnic party at Lago di Resia, Petticoat<br />
Government, te zien in het Belgisch Paviljoen. Met toestemming<br />
van Petticoat Government (Denicolai & Provoost / Antoinette<br />
Jattiot/ Nord/ Speculoos). Foto: Lola Pertsowsky.<br />
17
Ced’art Tamasala (CATPC), Matthieu Kasiama (CATPC), Renzo Martens, Hicham Khalidi, Mbuku Kimpala (CATPC). Foto: Koos Breukel.<br />
In <strong>2024</strong> viert de Biënnale van Venetië<br />
haar zestigste editie. Met een grote<br />
centrale tentoonstelling en aparte<br />
presentaties per land, verdeeld<br />
over paviljoenen in de Giardini,<br />
l’Arsenale en de hele stad, is het<br />
een van de grootste manifestaties<br />
van hedendaagse kunst ter wereld.<br />
In 1895 ontstaan als toetssteen van<br />
de kunstwereld, lijkt de Biënnale<br />
steeds meer te evolueren naar een<br />
spektakelscenario. Hoe interessant<br />
of accuraat is de traditionele<br />
vertegenwoordiging van landen<br />
nog in een sterk geglobaliseerde<br />
kunstwereld? In hoeverre is zij<br />
vernieuwend en toonaangevend,<br />
of spelen onderhuids andere<br />
agenda’s mee?<br />
TEKST: TAMARA BEHEYDT<br />
België was het eerste land dat voor<br />
de Biënnale van Venetië in de Giardini<br />
een eigen paviljoen neerzette,<br />
ontworpen door architect Léon<br />
Sneyers in 1907. Het <strong>Nederland</strong>se Rietveldpaviljoen<br />
kwam er in 1954. Voordien<br />
nam <strong>Nederland</strong> deel in het voormalige<br />
Zweedse paviljoen. De klassieke vertegenwoordiging<br />
per land wordt tot vandaag<br />
aangehouden. Elk land stuurt een curator<br />
en kunstenaar(s), die onderling strijden<br />
voor de Gouden Leeuw, de prijs voor beste<br />
paviljoen. Maar de mogelijke impact is nog<br />
veel voelbaarder buiten Venetië zelf.<br />
De deelname aan de Biënnale is een vorm<br />
van bekroning en erkenning. In eigen<br />
land staat het garant voor een vorm van<br />
prestige, weliswaar als het project zelf ook<br />
goed ontvangen wordt, door nationale en<br />
internationale spelers. Zo was zijn deelname<br />
in 2001, met een reeks schilderijen over<br />
de Belgische wanpraktijken in Congo, een<br />
scharnier in de carrière van Luc Tuymans.<br />
In 2003 daarentegen zorgde de Belgische<br />
deelname voor een ander soort ophef. De<br />
De Belgische<br />
inzending van dit<br />
jaar onderzoekt<br />
onderhuids het<br />
geopolitieke weefsel<br />
achter de Biënnale.<br />
tentoonstelling van Valérie Mannaerts en<br />
Sylvie Eyberg, gecureerd door Thierry de<br />
Duve, viel niet in goede aarde. Met name<br />
‘kunstpausen’ Jan Hoet en Harald Szeemann<br />
uitten publiekelijk zware kritiek.<br />
In 2022 werd België vertegenwoordigd<br />
door Francis Alÿs, een kunstenaar die<br />
weliswaar in het land geboren is, maar<br />
al veertig jaar woont en werkt in Mexico.<br />
Hoe relevant is het dan dat hij naar voren<br />
wordt geschoven als ‘Belgische’ kunstenaar?<br />
Doet dat er nog toe? De inzending<br />
18
<strong>Nederland</strong> wordt<br />
vertegenwoordigd<br />
door het collectief<br />
CATPC, opgericht door<br />
Renzo Martens, met<br />
werk van Congolese<br />
kunstenaars. Een<br />
statement tegen<br />
hiërarchieën in de<br />
westerse kunstwereld.<br />
overgedragen aan Estland. Dit jaar wordt<br />
<strong>Nederland</strong> vertegenwoordigd door het<br />
collectief Cercle d’Art des Travailleurs de<br />
Plantation Congolaise (CATPC), opgericht<br />
en gefaciliteerd door Renzo Martens. Hij is<br />
weliswaar <strong>Nederland</strong>er, maar de kunstenaars<br />
die effectief werk zullen tonen in<br />
het paviljoen zijn Congolees. <strong>Nederland</strong><br />
biedt hiermee een stevig statement en een<br />
poging om hiërarchieën in de westerse<br />
kunstwereld, op zijn minst symbolisch, te<br />
corrigeren. Martens blijft in de ogen van<br />
velen, ondanks zijn pogingen om zelf naar<br />
de achtergrond te verdwijnen, een ambigu<br />
figuur. Enige controverse maakt natuurlijk<br />
dat de <strong>Nederland</strong>se passage opgemerkt<br />
wordt, ook lang op voorhand. Het valt<br />
niet te ontkennen dat die internationale<br />
zichtbaarheid een van de belangrijkste<br />
motieven van de Biënnale is.<br />
van dit jaar onderzoekt onderhuids dat<br />
geopolitieke weefsel achter de Biënnale.<br />
Kunstenaarsduo Denicolai & Provoost uit<br />
Brussel besloot een collectief op te richten.<br />
Petticoat Government is een horizontale<br />
samenwerking tussen de kunstenaars,<br />
curator Antoinette Jattiot en de studio’s<br />
NORD en Speculoos. Samen selecteerden<br />
ze zeven reuzen, personages uit folkloristische<br />
tradities van over heel België om<br />
een tocht te ondernemen over land en<br />
water (‘dus niet abstract in de lucht’) naar<br />
Venetië, waar de processie zal landen in<br />
het Belgisch paviljoen. En zoals het een<br />
sterke presentatie op de Biënnale betaamt,<br />
zal het project ook doorleven, met name in<br />
musea in Charleroi en Duinkerke in 2025.<br />
Sinds 1995 is het Mondriaan Fonds verantwoordelijk<br />
voor de keuze van kunstenaars<br />
en curatoren voor het <strong>Nederland</strong>se<br />
paviljoen. Tijdens de vorige editie werd de<br />
passage van melania bonajo erg opgemerkt.<br />
Die werd toen gehouden in de Chiesetta<br />
della Misericordia in de binnenstad,<br />
want het Rietveldpaviljoen was eenmalig<br />
Instituto de Artivismo Hannah Arendt (INSTAR), INSTAR Archive, List of censored artists, 2022, zicht op de<br />
installatie. Documenta Halle, Kassel, 12 juni 2022. Foto: Nicolas Wefers.<br />
19
Deelname aan de<br />
Biënnale staat garant<br />
voor een vorm van<br />
prestige, al is er soms<br />
ook ophef.<br />
POLITIEK STRIJDTONEEL<br />
Binnen de kunstwereld moet je over de<br />
Biënnale kunnen meespreken, dat staat vast.<br />
Maar het is vooral de plek waar ook zichtbaar<br />
wordt gemaakt hoe de kunstwereld niet<br />
losstaat van (geo)politieke bezorgdheden. De<br />
Biënnale van 1974 werd bijvoorbeeld volledig<br />
afgelast uit protest tegen de staatsgreep in<br />
Chili. Het Russische paviljoen in de Giardini<br />
hield in 2022 de deuren gesloten, na de<br />
terugtrekking van de (Litouwse) curator<br />
Raimundas Malašauskas en de kunstenaars<br />
Alexandra Sukhareva en Kirill Savchenkov<br />
zelf. Als reactie op de invasie van Oekraïne<br />
werd ook nog een extra tentoonstelling in<br />
elkaar gebokst door Björn Geldhof, directeur<br />
van Pinchuk Art Centre in Kiev, in de Scuola<br />
Grande della Misericordia, met voornamelijk<br />
Oekraïense kunstwerken, maar ook bijdrages<br />
van Marina Abramović, Olafur Eliasson en<br />
Damien Hirst. Ook in <strong>2024</strong> blijft het Russische<br />
paviljoen ongebruikt.<br />
Dit jaar overheerst de internationale druk<br />
om Israël te verbannen uit de Biënnale. ‘Art<br />
does not happen in a vacuum (let alone<br />
a “pocket”), and cannot transcend reality.<br />
Euphemisms cannot erase violent truths.<br />
Any work that officially represents the state<br />
of Israel is an endorsement of its genocidal<br />
policies.’ Dat staat te lezen in de petitie van<br />
de speciaal gevormde Art Not Genocide Alliance<br />
in aanloop tot de opening. Vlak voor<br />
de opening namen de curatoren van het paviljoen,<br />
samen met de kunstenaar Ruth Patir,<br />
het besluit om het paviljoen te sluiten totdat<br />
er een staakt-het-vuren was bereikt tussen<br />
de strijdende partijen en alle gijzelaars die<br />
door Hamas gevangen werden gehouden,<br />
waren vrijgelaten. Wanneer tweejaarlijks<br />
alle ogen van de wereld op de Biënnale van<br />
Venetië gericht zijn, is het dus niet louter een<br />
strijdperk voor kunstenaars en hun carrière,<br />
maar ook een toetssteen voor internationale<br />
morele waarden.<br />
Achter de schermen spreidt de politiek haar<br />
tentakels uit: net als vele landen kent ook<br />
Italië een opmars van extreemrechts. De<br />
nieuwe voorzitter van La Biennale di Venezia,<br />
Pietrangelo Buttafuoco, is voormalig<br />
leider van de jeugdafdeling van een neofascistische<br />
beweging maar heeft zo goed als<br />
geen ervaring in de culturele sector. Hij staat<br />
als journalist bekend om zijn rechtse tendensen<br />
en steunde openlijk de nieuwe premier<br />
Giorgia Meloni. Of de politieke affiniteit van<br />
Buttafuoco een merkbare stempel op de<br />
melanie bonajo, Big Spoon, filmstill uit When the body says Yes, 2022. In opdracht van het Mondriaan Fonds. © de kunstenaar.<br />
20
Sanam Khatibi, Ik ken je al jaren, 2023, olieverf en pastel op paneel, 23 x 30,5 cm. © de kunstenaar. Met<br />
toestemming van Rodolphe Janssen. Foto: Hugard & Vanoverschelde.<br />
Asia Art Archive, 2022, The Black Archives, 2022, zicht op de installatie. Documenta Halle, Kassel, 11 juni 2022. Foto: Frank Sperling.<br />
Biënnale zal drukken, valt nog af te wachten:<br />
zijn termijn begon in maart <strong>2024</strong>.<br />
OVERAL BIËNNALES<br />
Als de Biënnale van Venetië het hoogtepunt<br />
is van het ‘zien en gezien worden’-aspect<br />
van de kunstwereld, bestaan er nog andere<br />
grootschalige kunstmanifestaties waar dat<br />
minder het geval is. Misschien is het omdat<br />
hier maar om de vijf jaar de balans wordt<br />
opgemaakt of omdat het hele gebeuren als<br />
één tentoonstelling wordt opgevat met één<br />
centrale curator of organisator, in plaats van<br />
een arena waar kunstenaars uit verschillende<br />
landen elkaar beconcurreren voor de<br />
meeste aandacht, maar documenta in Kassel<br />
biedt doorgaans een veel frissere kijk en<br />
wel degelijk toonaangevende inzichten voor<br />
de kunstwereld. De recentste editie, in 2022,<br />
gecureerd door collectief ruangrupa, was<br />
een uitstekend voorbeeld, dat de westerse<br />
(kunst)wereld uitdaagde om haar conventies<br />
en hiërarchieën te herbekijken. De impact<br />
zindert nog voelbaar na, onder meer in de<br />
zichtbaarheid van bestaande en nieuwe<br />
kunstcollectieven. Manifesta vond in 2022<br />
plaats in Pristina en dit jaar in Barcelona.<br />
Deze nomadische biënnale voor hedendaagse<br />
kunst gaat actief een samenwerking<br />
aan met de betrokken stad, die via een<br />
ingediend voorstel zelf vragende partij is, en<br />
voorkomt hiermee voor een deel scenario’s<br />
zoals in Venetië of Kassel, waar tijdens het<br />
kunstgebeuren het toerisme zo extreem toeneemt,<br />
dat het voor heel wat overlast zorgt.<br />
Dat de Biënnale van Venetië nog lang niet<br />
‘uit’ is, blijkt ook dit jaar uit de vele mediaaandacht<br />
en bezoekers. Tegelijk verschijnen<br />
steeds meer landelijke kunstbiënnales op<br />
het toneel. De steeds opzienbarende Berlin<br />
Biennale Biennale de Lyon en Biënnale van<br />
São Paulo kregen bijvoorbeeld gezelschap<br />
van de Malta Biennale, die dit jaar voor het<br />
eerst georganiseerd werd. Ook in Antwerpen<br />
zag het er even naar uit dat er een biënnale<br />
of gelijkaardig evenement zou ontstaan,<br />
aangedreven door het stadsbeleid, maar dat<br />
plan lijkt voorlopig van de baan. Een tweeof<br />
meerjaarlijkse grote kunstmanifestatie<br />
wordt blijkbaar hoopvol beschouwd als een<br />
goede manier om toerisme en economie aan<br />
te zwengelen. Er valt er altijd wel ergens eentje<br />
te beleven (nog meer voorbeelden zijn er<br />
in Oslo, Liverpool, Lubumbashi of Gwangju).<br />
Maar het is de vraag of dat voor kunst de<br />
juiste plek en context is om tot haar recht<br />
te komen en te floreren, met al die onderliggende<br />
agenda’s en politieke motieven.<br />
Een veel frissere<br />
kijk en wel degelijk<br />
toonaangevende<br />
inzichten voor de<br />
kunstwereld biedt<br />
doorgaans documenta<br />
in Kassel.<br />
BEZOEKEN<br />
60e Biënnale van Venetië<br />
t/m 24-11<br />
www.labiennale.org<br />
21
De wandeling.<br />
TEKST & FOTO’S: KOOS DE WILT<br />
met Xander Karskens<br />
Architectuur, natuur en kunst zijn in<br />
onze tijd meer dan ooit met elkaar<br />
verstrengeld geraakt. Dat idee had<br />
het echtpaar Jo en Marlies Eyck<br />
echter al decennialang in de praktijk<br />
gebracht, op hun buitenplaats<br />
Kasteel Wijlre in Zuid-Limburg.<br />
Kunsthistoricus en curator Xander<br />
Karskens pakte de uitdaging op om<br />
in hun geest verder uit te bouwen.<br />
Voor het kasteel staat de Gebroken cirkel<br />
van Ad Dekkers.<br />
Het 17e-eeuwse landhuis bevindt<br />
zich in het glooiende dorpje<br />
Wijlre, waar het Brand-bier nog<br />
wordt gebrouwen en waar verder<br />
vooral rust heerst. Het is de werkplek<br />
van de in Breda geboren Amsterdammer<br />
Xander Karskens (1973), directeur en curator<br />
op buitenplaats Kasteel Wijlre: “Vorig<br />
jaar woonde Marlies Eyck hier nog, waar<br />
ze vanaf 1981, samen met haar man Jo, het<br />
in verval geraakte kasteel, het koetshuis en<br />
de kasteeltuin grondig heeft gerestaureerd.<br />
Het is een gesamtkunstwerk geworden van<br />
architectuur en natuur en kunst. Steeds<br />
meer mensen, onder wie kunstenaars,<br />
houden zich bezig met onderwerpen<br />
als klimaat, biodiversiteit en natuur. Dat<br />
maakt deze buitenplaats heel actueel.”<br />
In het voorjaarszonnetje, op de binnenplaats<br />
aan de vijver met goudvissen,<br />
serveert de kunsthistoricus een Limburgse<br />
perenvlaai bij de koffie. “Persoonlijk ben<br />
ik tijdens corona een andere relatie met<br />
de buitenruimte gaan zoeken. Net als veel<br />
anderen ben ik veel gaan wandelen in de<br />
natuur en ben ook mijn hobby als vogelaar<br />
steeds meer gaan verbinden met mijn<br />
belangstelling voor kunst. Hier op deze<br />
buitenplaats komt dat allemaal samen.<br />
Dagelijks zie ik de Gebroken cirkel van Ad<br />
Dekkers midden op het grasveld voor het<br />
kasteel, maken we hier tentoonstellingen<br />
met hedendaagse kunst en horen we zo<br />
nu en dan de grote bonte specht die een<br />
vrouwtje probeert te verleiden met zijn geroffel.<br />
Kunst en natuur zijn hier nauw met<br />
elkaar verstrengeld.”<br />
HONDERD TINTEN GROEN<br />
Het landgoed is door Jo Eyck (1929-2021) en<br />
Marlies Eyck (1938-2023) in 2017 geschonken<br />
aan het Elisabeth Strouven Fonds,<br />
dat zorgdraagt voor het onderhoud en de<br />
restauratie van het landgoed. Daarnaast is<br />
er Stichting Buitenplaats Kasteel Wijlre, die<br />
verantwoordelijk is voor de exploitatie, de<br />
Binnen is het of Jo en Marlies Eyck elk moment weer<br />
thuis kunnen komen.<br />
culturele programmering van tentoonstellingen<br />
en projecten en het onderhoud van<br />
de tuinen. Aan Karskens de taak om, samen<br />
met een klein team en een grote groep betrokken<br />
vrijwilligers, aan de slag te gaan in<br />
de geest van het echtpaar met het gesamtkunstwerk.<br />
De kunsthistoricus was eerder<br />
conservator hedendaagse kunst bij Frans<br />
Hals Museum|De Hallen Haarlem (2006-<br />
2016), in 2017 curator van het nationale<br />
paviljoen van Finland op de Biënnale van<br />
Venetië en korte tijd artistiek directeur van<br />
het Cobra Museum in Amstelveen. Tussen<br />
2019 en 2022 was hij directeur van het internationale<br />
residentieprogramma De Ateliers<br />
in Amsterdam. Hier, op de buitenplaats<br />
Kasteel Wijlre, ligt een nieuwe uitdaging: de<br />
erfenis van het echtpaar Eyck.<br />
Karskens: “Marlies kwam uit een kunstminnend<br />
Heerlens gezin, waar kunstenaars<br />
altijd al over de vloer kwamen, en<br />
Jo uit een ondernemersfamilie. Hij had de<br />
verfgroothandel van zijn vader Jac verder<br />
opgebouwd in Heerlen en andere plekken<br />
in Limburg. Vanuit die achtergrond<br />
ontwikkelde hij een grote interesse in het<br />
onderwerp ‘kleur’. Als Jo hier in de tuin<br />
om zich heen keek, zag hij niet één kleur<br />
groen, maar honderd verschillende tinten.<br />
22
DE WANDELING<br />
‘Een gesamtkunstwerk van<br />
architectuur en natuur en kunst’<br />
Xander Karskens, directeur-bestuurder en curator van buitenplaats Kasteel Wijlre.<br />
23
DE WANDELING<br />
‘Vanaf de jaren 60 hadden Jo en Marlies al een<br />
indrukwekkende kunstcollectie opgebouwd<br />
met werk van bevriende kunstenaars als Ad<br />
Dekkers en Peter Struycken’<br />
De tentoonstelling Angelica fields in het Hedge<br />
House met werk van Elspeth Diederix.<br />
In de kunst vond hij eindeloze inspiratie<br />
om daar iets mee te doen. Samen met<br />
Marlies ging hij zich omringen met kunst,<br />
in eerste instantie vooral geometrischabstracte<br />
kunst.”<br />
OPENSTELLING VOOR PUBLIEK<br />
Volgens Karskens gaat de kunstliefde van<br />
het echtpaar ver terug: “Ze zijn er niet meer,<br />
maar overal is hun geest nog te voelen, of<br />
het nu het tuinbankje is, waar Jo met een<br />
sigaartje in de hand de zichtlijnen volgde<br />
van kunst in de natuur, of de orchideeënkas<br />
waar Marlies vaak te vinden was in het<br />
kunstpaviljoen elders op de buitenplaats.<br />
Jaarlijks werden kunstenaars uitgenodigd<br />
om tentoonstellingen te maken. Vanaf de<br />
jaren 60 hadden Jo en Marlies al een indrukwekkende<br />
kunstcollectie opgebouwd<br />
met werk van onder anderen bevriende<br />
kunstenaars als Ad Dekkers en Peter Struycken.<br />
Veel van de kunstenaars zijn in de<br />
collectie terug te vinden die in 2012, met<br />
financiële steun van de Provincie Limburg,<br />
voor het grootste deel is aangekocht door<br />
het Bonnefanten. In september <strong>2024</strong> zal het<br />
Bonnefanten een grote Collectie Jo & Marlies<br />
Eyck-tentoonstelling maken, waar wij hier<br />
in Wijlre ook een onderdeel van zullen zijn.”<br />
Karskens loopt het huis binnen waar tot<br />
voor een half jaar geleden Marlies nog<br />
woonde. “Het is de bedoeling dat het kasteel<br />
binnenkort opengesteld wordt voor<br />
publiek, zodat we het verhaal over de privégeschiedenis<br />
van deze plek kunnen vertellen”,<br />
zegt hij. Binnen hangen schilderijen<br />
van Peter Struycken, Ger van Elk, Bridget<br />
Riley, Erik Andriesse en Marlene Dumas. Hij<br />
betreedt de voormalige eetkamer, waarvoor<br />
Struycken in de jaren 90 de kleurrijke abstracte<br />
gobelins heeft gemaakt in de kleuren<br />
van de tuinen waar de kamer op uitkijkt.<br />
Karskens: “Buitenplaats Kasteel Wijlre heeft<br />
een van de mooiste tuinen van Europa. In<br />
2014 ontving de tuin de prestigieuze prijs<br />
European Garden Award.”<br />
24
DE WANDELING<br />
‘Het klopt hier. Kippen en planten zijn hier<br />
op deze plek zo belangrijk als de kunst’<br />
Het terrein is zorgvuldig uitgedacht en<br />
ontworpen. Het kasteelpark van circa drie<br />
hectare bestaat uit meerdere tuinen: een<br />
gazon met bijzondere bomen, een paddenpoel,<br />
een rozentuin en een reeks kleinschalige<br />
tuinen omringd door hoge hagen.<br />
In een parcours van bloemenkamers is<br />
gekozen voor vier afzonderlijke tuinen die<br />
elk door één kleur gedomineerd worden.<br />
Verder is er een appelboomgaard, kruidentuin,<br />
groentetuin en een kleine met leibomen<br />
overdekte schaduwtuin. Deze zijn<br />
met elkaar verbonden door verschillende<br />
soorten hagen, die weer een belangrijke rol<br />
spelen in de architectuur van de tuin. Samen<br />
met de grachten verbinden zij kasteel<br />
en tuinen tot een geheel.”<br />
MENS EN NATUUR<br />
“Binnengaats is alles met een nagelschaartje<br />
geordend en hierbuiten mag de<br />
natuur op drie hectare grond haar eigen<br />
gang gaan”, zegt Karskens, als hij door de<br />
poorten het kasteelterrein afloopt naar de<br />
naastgelegen ‘wilde’ velden die ook bij de<br />
buitenplaats horen. “Die combinatie van<br />
yin en yang vind ik fascinerend”, zegt hij.<br />
“We hebben Elspeth Diederix uitgenodigd<br />
om zich daardoor te laten inspireren. Ze<br />
maakte hier wandelingen, heeft elk seizoen<br />
gefotografeerd en daarvan een tentoonstelling<br />
gemaakt in vooral gedempte,<br />
aardse kleuren. Elspeth laat ons naar<br />
dingen kijken waar we normaal gesproken<br />
aan voorbijlopen. Ze is voor deze tentoonstelling<br />
ook haar foto’s gaan nabewerken,<br />
waarbij ze patronen in de natuur aanzette.”<br />
Om te laten zien wat de kunstenaar precies<br />
gedaan heeft met haar ervaringen, loopt<br />
Karskens het Hedge House in. “In 2001<br />
werd dit kunstpaviljoen aangelegd door het<br />
echtpaar”, vertelt hij, als hij de betonnen<br />
trappen afloopt. “Het is een ontwerp van<br />
de uit de regio afkomstige, internationaal<br />
gerenommeerde architect Wiel Arets. Je ziet<br />
dat hij geïnspireerd is door de Japanse museumarchitectuur<br />
van Tadao Ando, de architect<br />
die nu een uitbouw gaat maken voor<br />
Kröller-Müller. Bij Wiel gaat het ook over de<br />
relatie met de natuur: zijn minimalistische<br />
architectuur wordt geheel opgenomen in<br />
het groen. De heggen rondom hebben het<br />
‘Buitenplaats Kasteel Wijlre heeft een van de mooiste<br />
tuinen van Europa’<br />
de naam Hedge House gegeven. Grappig is<br />
dat dit allemaal is begonnen met een idee<br />
om een kippenhok te maken en dat is uiteindelijk<br />
een ruimte geworden voor een orchideeënkas,<br />
een orangerie, een kippenhok<br />
en een expositieruimte. Het is waarschijnlijk<br />
de enige kunstruimte in de wereld waar<br />
men planten en orchideeën ziet groeien<br />
boven de zaal waar kunst wordt getoond<br />
en waar een glazen kippenhok het gebouw<br />
complementeert. Maar dat klopt hier. Kippen<br />
en planten zijn hier net zo belangrijk<br />
als de kunst.”<br />
Het paviljoen is een ruimte geworden voor een orchideeënkas, een orangerie, een kippenhok en een expositieruimte.<br />
ZUINIG OP DE NATUUR<br />
Weer buiten wijst Karskens naar een waterschildpad<br />
op het vers gemaaide gras die,<br />
achter een sculptuur van Carel Visser, net<br />
het water in vlucht. “In 2021 is hier een grote<br />
watersnood geweest waarbij het schijnbaar<br />
onschuldig riviertje de Geul buiten<br />
zijn oevers trad”, vertelt hij. “De hele tuin is<br />
toen onder water verdwenen, waarbij een<br />
sculptuurgroep van Struycken gedeeltelijk<br />
is weggespoeld. In het Hedge House stond<br />
het water vier meter hoog. Het was een<br />
25
DE WANDELING<br />
Pathway Tree is een kunstwerk van Giuseppe<br />
Penone, dat bestaat uit een haagstructuur met drie<br />
verschillende vertakkingen. Aan het einde van een<br />
van de paden reikt een tien meter hoge bronzen<br />
afgietsel van een boom naar de hemel.<br />
grote ramp voor de buitenplaats, waar met<br />
vereende krachten lang is gewerkt om de<br />
boel weer op te knappen. Uiteindelijk is deze<br />
gebeurtenis voor onze artistieke programmering<br />
richtinggevend geworden. Het zou<br />
raar zijn om na zo’n ‘climate event’ op een<br />
plek als deze weer gewoon over te gaan tot<br />
de orde van de dag, alsof er niets gebeurd is.<br />
De tentoonstellingen, zoals die van Elspeth<br />
Diederix, gaan vaak over onze relatie met<br />
de natuur, en hoe we die op een zorgvuldigere<br />
manier kunnen vormgeven. Ook in de<br />
expositie van Lou-Lou van Staaveren, die<br />
nu in het Koetshuis te zien is, spelen deze<br />
onderwerpen. Lou-Lou is co-redacteur van<br />
Pleasant Place, een internationaal uitgegeven<br />
tijdschrift over kunst en tuinieren. Op de<br />
bovenverdieping wordt werk getoond van<br />
de Belgische kunstenaar Gert Robijns. Ook<br />
daar gaat het over de relatie tussen de mens<br />
en de natuur, en de impact van ons handelen<br />
op de biodiversiteit en het landschap.”<br />
Karskens wandelt in een wild gedeelte van<br />
de buitenplaats, waar levende en dode<br />
bomen zich naast elkaar bevinden, door<br />
Pathway Tree, een kunstwerk van Giuseppe<br />
Penone dat bestaat uit een haagstructuur<br />
met drie verschillende vertakkingen waar<br />
je doorheen loopt. Aan het einde van een<br />
van de paden reikt een tien meter hoog<br />
bronzen afgietsel van een boom naar de<br />
hemel. Karskens: “Je moet goed kijken<br />
om de bronzen boom te ontdekken, zo levensecht<br />
is hij. De haagsculptuur wekt de<br />
illusie van een afdruk van een omgevallen<br />
boom, maar het werk is in werkelijkheid<br />
een duizendmaal uitvergroot takje.”<br />
Even verderop, verdekt opgesteld op de<br />
grond, wijst de directeur op verschillende<br />
hoeken van de Franse tuin waar van de<br />
jonge kunstenaar Milah van Zuilen de<br />
10 Leaves liggen, bronzen afgietsels van<br />
planten. Karskens: “Alles gaat hier over de<br />
relatie van ons mensen met kunst en natuur.<br />
Op deze buitenplaats, waar de ervaring<br />
van tijd wordt opgerekt, willen we het<br />
werk van Jo en Marlies naar de toekomst<br />
brengen door kunst en kunstenaars centraal<br />
te blijven zetten, en aan de hand van<br />
hun werk geïnspireerd te worden om met<br />
zorg en aandacht naar de wereld om ons<br />
heen te kijken. We proberen onze bezoekers<br />
een unieke ervaring te bieden van kunst,<br />
natuur, erfgoed en architectuur. Een plek<br />
voor gelijke delen onthaasting, inspiratie en<br />
‘food for thought’.”<br />
BEZOEKEN<br />
Elspeth Diederix: Angelica fields<br />
(Hedge House)<br />
Lou-Lou van Staaveren: Tuun (Koetshuis)<br />
Gert Robijns: Regio Line 18 (Koetshuis)<br />
t/m 25-08<br />
Kasteel Wijlre<br />
www.kasteelwijlre.nl<br />
‘Binnengaats is<br />
alles met een<br />
nagelschaartje<br />
geordend en<br />
hierbuiten mag<br />
de natuur op drie<br />
hectare grond haar<br />
eigen gang gaan’<br />
Lou-Lou van Staaveren over de relatie van mens en natuur.<br />
26
I Vasi di<br />
MICHELE DE LUCCHI<br />
&<br />
Les Cabanes de<br />
DAVID MANSOT<br />
SPAZIO MINIMI<br />
16 May - 30 June <strong>2024</strong><br />
31, RUE DES MINIMES, BRUXELLES<br />
MINIEMENSTRAAT 31, BRUSSEL<br />
Thu, Fri & Sat from 11 - 18h<br />
QUATTRO-BENELUX.COM
400 jaar<br />
Rombout Verhulst<br />
Rombout Verhulst, Portret van Maria van Reygersbergh (1632-1674), Vrouwe van beide Katwijken, ca. 1662, terracotta, 45 x 46 x 30 cm. © Rijksmuseum Amsterdam.<br />
28
Dit jaar is het precies 400 jaar<br />
geleden dat Rombout Verhulst<br />
in Mechelen werd geboren. In<br />
onze tijd is het grote publiek<br />
hem wellicht ietwat vergeten,<br />
maar in de tweede helft van de<br />
17e eeuw was hij de belangrijkste<br />
beeldhouwer in de Republiek.<br />
TEKST: STEFAN GLASBERGEN<br />
Rombout Verhulst, model voor het praalgraf van Maarten Harpertsz. Tromp (1598-1653), 1654, terracotta,<br />
eikenhout, geheel: 125 × 104 × 40 cm. © Rijksmuseum Amsterdam.<br />
De 17e eeuw was voor de Republiek<br />
enerzijds een periode van<br />
economische voorspoed. Ook<br />
de wetenschap en de kunsten<br />
beleefden onmiskenbaar een hoogtepunt.<br />
Anderzijds was het een periode van politieke<br />
conflicten, slavernij en oorlog. Toen<br />
Rombout Verhulst in 1624 in Mechelen<br />
werd geboren, was de <strong>Nederland</strong>se Opstand<br />
nog volop in gang. Het Twaalfjarig<br />
Bestand (1609-1621) was net afgelopen en<br />
met name in de Zuidelijke <strong>Nederland</strong>en<br />
werd tijdens zijn jeugd fel gevochten tussen<br />
de troepen van de opstandige Republiek<br />
en die van het Spaanse Rijk.<br />
Verhulst woonde in Amsterdam toen dit<br />
conflict in 1648 met de Vrede van Münster<br />
werd beëindigd. Daar aanschouwde hij<br />
met zijn eigen ogen de bloei die de stad op<br />
dat moment doormaakte. Verhulst zou de<br />
rest van zijn leven in de Republiek blijven<br />
en maakte in die periode drie van de vier<br />
Engels-<strong>Nederland</strong>se oorlogen mee. De<br />
derde Engels-<strong>Nederland</strong>se Oorlog (1672-<br />
1674), die in het Rampjaar begon, springt<br />
daarbij het meest in het oog. Verhulst<br />
woonde op dat moment in Den Haag en<br />
was daar zeer waarschijnlijk ooggetuige<br />
van de lynchpartij waarbij de gebroeders<br />
De Witt werden vermoord. De praalgraven<br />
die Verhulst voor allerlei gesneuvelde zeehelden<br />
maakte, zijn stille getuigen van de<br />
oorlogen die hij zelf heeft meegemaakt.<br />
Verhulst zat dankzij zijn werk als beeldhouwer<br />
opvallend vaak dicht bij het vuur.<br />
Hij ontwierp het grafmonument voor<br />
Adriaan Clant, een van de <strong>Nederland</strong>se<br />
onderhandelaars bij de Vrede van Münster.<br />
Hij was de belangrijkste ontwerper<br />
en uitvoerder van grafmonumenten voor<br />
hooggeplaatste militairen, zoals Tromp en<br />
De Ruyter, en stond in die hoedanigheid in<br />
nauw contact met leden van de Staten-Generaal,<br />
die dikwijls als opdrachtgever voor<br />
dit soort monumenten optraden, en met<br />
de nabestaanden van deze vlootvoogden.<br />
Hij leverde werk voor het nieuwe stadhuis<br />
op de Dam (thans het Paleis op de Dam),<br />
maar tegelijk ook voor stadhouderlijke paleizen<br />
als Huis ten Bosch en Paleis Soestdijk.<br />
Het verhaal van Rombout Verhulst<br />
gaat daarom over meer dan alleen zijn<br />
artistieke prestaties. Het is ook de geschiedenis<br />
van een migrant die in een jonge<br />
Zijn praalgraven<br />
voor gesneuvelde<br />
zeehelden zijn stille<br />
getuigen van de<br />
oorlogen die Verhulst<br />
zelf had meegemaakt.<br />
natie, die verscheurd werd door interne<br />
en externe conflicten, wist op te klimmen<br />
tot de absolute top in zijn vakgebied en de<br />
hoogste kringen in de Republiek. Zijn verhaal<br />
begint in zijn geboortestad Mechelen,<br />
waar hij zijn opleiding genoot, en voert ons<br />
vervolgens langs zijn andere woonplaatsen:<br />
Amsterdam, Leiden en Den Haag.<br />
29
Rombout Verhulst, Maria met Christus, signatuur, op voet ivoor, ingekerfd: ‘R, VERHVLST’, ca. 1655,<br />
hoogte: 29,3 cm. © Rijksmuseum Amsterdam.<br />
Het zou goed zijn<br />
als Verhulst, 400 jaar<br />
na zijn geboorte, voor<br />
het grote publiek meer<br />
uit de schaduw zou<br />
kunnen treden.<br />
DE VERGETEN BEELDHOUWER<br />
Het is een opvallend gegeven dat het werk<br />
van Verhulst in zijn tijd zeer gewaardeerd<br />
werd, maar dat de kenners hem daarna toch<br />
wat uit het oog zijn verloren. De schilder<br />
Pieter Terwesten was vanaf 1751 tot aan zijn<br />
dood in 1798 lid van de Confrèrie Pictura<br />
in Den Haag. Van dit kunstenaarsgilde was<br />
ook Verhulst tijdens zijn Haagse periode lid<br />
geweest. Terwesten was er van 1762 tot 1796<br />
secretaris. In die hoedanigheid schreef hij<br />
in 1776 een serie levensbeschrijvingen over<br />
overleden kunstenaars die in het verleden<br />
lid van dit gilde waren geweest. Ook Verhulst<br />
kwam aan bod. Terwesten was hiermee de<br />
eerste die, bijna tachtig jaar na zijn overlijden,<br />
een korte biografie over hem schreef.<br />
Terwestens werk is door latere biografen<br />
vaak als maatgevend beschouwd. Helaas is<br />
dat niet terecht. Zo schreef Terwesten ten<br />
onrechte dat Verhulst rond 1630 in Breda<br />
was geboren en ‘zeer lang geweest in Italiën'.<br />
In de 19e eeuw verschenen veel encyclopedische<br />
overzichtswerken over 17e-eeuwse<br />
kunstenaars. Vanuit nationalistische overwegingen<br />
probeerde men tot een ordening<br />
te komen van kunstenaars, waarbij vooral<br />
duidelijk moest worden welke van hen als<br />
<strong>Nederland</strong>s gezien konden worden en welke<br />
niet. In deze werken herhaalt de verwarring<br />
over het leven van Verhulst zich. Waar<br />
kwam hij vandaan? Had hij nu wel of niet<br />
een periode in Italië doorgebracht? Wanneer<br />
we deze kunstenaarsbiografieën met elkaar<br />
vergelijken, valt op hoe weinig men in deze<br />
periode eigenlijk wist over de levensloop<br />
van Verhulst. Er ontstond een ware pennenstrijd<br />
tussen Belgische en <strong>Nederland</strong>se<br />
kunsthistorici die in hele series van artikelen<br />
probeerden te bewijzen dat hij uit hun land<br />
afkomstig was. Zo schreef de Vlaming Seffen<br />
over Verhulst in 1863 het volgende: "Deze<br />
kunstenaer heeft te veel verdiensten opdat<br />
wy hem zoo maer gladweg van de lyst der<br />
vlaemsche school zouden laten schrabben."<br />
Het was voor Seffen een voordeel dat hij zelf<br />
uit Vlaanderen kwam. In tegenstelling tot<br />
veel van zijn <strong>Nederland</strong>se collega’s blijkt uit<br />
zijn werk duidelijk dat hij in de Mechelse<br />
archieven onderzoek heeft gedaan. Zo wist<br />
hij als eerste de doop van Verhulst terug te<br />
vinden in de doopregisters van de Mechelse<br />
Romboutskathedraal. Daar staat bij het<br />
jaar 1624 in Latijn het volgende te lezen: "15<br />
January. Romoldus Verhulst, filius legitimus<br />
Christiani Philippi et Catharina de Hondt."<br />
Vrij vertaald staat er: 15 januari. Rombout<br />
Verhulst, wettige zoon uit een voor de kerk<br />
gesloten huwelijk tussen Philippe (of Filips)<br />
en Catharina de Hondt. De discussie over<br />
zijn geboorteplaats en jaar werd daarmee<br />
voorgoed beëindigd. Rombout Verhulst was<br />
een Vlaming uit Mechelen. Seffen kon aan<br />
het einde van zijn artikel dan ook tevreden<br />
concluderen: "In allen geval hebben wy<br />
bewezen dat Rombaut Verhulst geen Hollander<br />
maer een Belg is."<br />
WAARDERING ONDER VERZAMELAARS<br />
In 1907 schreef Marinus van Notten het eerste,<br />
en tot nu toe laatste, overzichtswerk over<br />
het leven en werk van Verhulst. Alhoewel<br />
het aantal wetenschappelijke publicaties<br />
over hem, zeker in vergelijking met de grote<br />
namen uit de schilderkunst, sindsdien mis-<br />
30
Komt er een Verhulst op de markt<br />
(zeer zelden), dan staan de internationale<br />
musea in de rij om dit aan te kopen.<br />
voorbeeld het marmeren portret van Jacob<br />
van Reigersberg op de markt kwam, sloeg<br />
het J. Paul Getty Museum in Los Angeles toe<br />
en kocht de buste aan. Daarmee troefde dat<br />
het Rijksmuseum, die het beeld graag voor<br />
<strong>Nederland</strong> had behouden maar financieel<br />
niet tegen de Amerikanen op kon, af. Toch<br />
gaat het helaas soms ook anders. In 2018<br />
werd een marmeren buste, die waarschijnlijk<br />
Artus Quellinus voorstelt, bij het Rijksmuseum<br />
aangeboden. Het beeld maakte op<br />
dat moment deel uit van de collectie van de<br />
oud-katholieke Gertrudiskerk in Utrecht. Het<br />
beeld heeft daar lange tijd buiten gestaan.<br />
Het marmer is afgesleten en heeft te lijden<br />
gehad onder regen en wind. Dat wordt nog<br />
duidelijker wanneer we het marmeren beeld<br />
vergelijken met de terracotta voorstudie. Dat<br />
schien wat minimaal is geweest, is zijn werk<br />
toch gewild. Topmusea als het Haagse Mauritshuis<br />
en het Kunstmuseum maar vooral<br />
het Rijksmuseum in Amsterdam hebben<br />
meerdere werken van Verhulst in hun collectie,<br />
die vaak ook op zaal te zien zijn. Het<br />
leeuwendeel van zijn werk, de uiterst realistisch<br />
vormgegeven grafmonumenten, staat<br />
echter nog in de kerken waar ze eeuwen geleden<br />
voor ontworpen zijn. Dat maakt dat zijn<br />
beste werken door het hele land verspreid,<br />
van Groningen tot Zeeland, te zien zijn.<br />
Het aantal werken dat zich op dit moment<br />
in particuliere collecties bevindt is letterlijk<br />
op een hand te tellen. Als er een stuk op de<br />
markt komt (wat zeer zelden voorkomt)<br />
staan de internationale musea dan ook in<br />
de rij om dit aan te kopen. Toen in 1984 bijbeeld<br />
bevindt zich tegenwoordig in de collectie<br />
Frits Lugt in Parijs. Toen de Utrechtse<br />
buste bij het Rijksmuseum werd aangeboden,<br />
waren de conditie van de buste en de<br />
twijfel die bestond over de identificatie van<br />
de geportretteerde als Quellinus voor het<br />
museum de belangrijkste redenen om het<br />
beeld niet aan te kopen. Een <strong>Nederland</strong>se<br />
privéverzamelaar sloeg vervolgens in 2021<br />
zijn slag en kocht de buste aan.<br />
Gelukkig is dit voorbeeld een uitzondering<br />
en kan het werk van Verhulst onder<br />
kenners op waardering rekenen. Het zou<br />
goed zijn als Verhulst ook voor het grote<br />
publiek, nu 400 jaar na zijn geboorte, weer<br />
wat uit de schaduw zou kunnen treden.<br />
Zijn werk behoort zonder twijfel tot het<br />
mooiste beeldhouwwerk dat ooit in <strong>Nederland</strong><br />
gemaakt is.<br />
LEZEN<br />
Rombout Verhulst 1624-1698 door Stefan<br />
Glasbergen, W BOOKS, <strong>Nederland</strong>stalig, 384 p.,<br />
hardcover, ISBN 9789462586215. Prijs: € 49,95.<br />
Rombout Verhulst, praalgraf van Michiel de Ruyter in de Nieuwe Kerk in Amsterdam. Foto: Pauline van Till.<br />
31
Jan Davidsz. de Heem, Festoen van vruchten en enkele bloemen, gesigneerd, olieverf op doek, 74 x 60 cm. Amsterdam, Rijksmuseum, inv. nr. SK-A-138 (FGM nr. 251).<br />
Foto: Rijksmuseum, Amsterdam.<br />
32
Jan Davidsz.<br />
de Heem<br />
Het stilleventheater<br />
Onwillekeurig zou je kunnen<br />
denken aan de verbeelding van<br />
de overvloed en wellicht het<br />
bijbehorende onbehagen dat de<br />
Engelse historicus Simon Schama<br />
als uitgangspunt nam voor zijn<br />
The Embarassment of Riches, in<br />
het <strong>Nederland</strong>s verschenen onder<br />
de titel Overvloed en onbehagen<br />
(1988). Wat een framing voor dit<br />
schilderij, een waar archetype van<br />
het <strong>Nederland</strong>se pronkstilleven uit<br />
de 17e eeuw.<br />
TEKST: EWOUD MIJNLIEFF<br />
Jan Davidsz de Heem (1606-1684)<br />
woonde en werkte in meerdere steden<br />
voor langere tijd. Hij is een van<br />
die vele kunstenaars die uiteindelijk<br />
niet werkelijk lokaal gebonden waren. De<br />
Heem werd in hetzelfde jaar geboren als<br />
Rembrandt en zou ook een paar jaar in<br />
diens geboortestad werken. Zelf kwam hij<br />
ter wereld in Utrecht, waar hij vermoedelijk<br />
in de leer ging bij de bekende (bloem)-<br />
stillevenschilder Balthasar van der Ast.<br />
Toen hij in 1626 naar Leiden verhuisde<br />
– Rembrandt was net in dat jaar op eigen<br />
benen gaan staan – leerde hij daar Aletta<br />
van Weede kennen, met wie hij in het<br />
huwelijk trad. In Leiden legde hij zich toe<br />
op monochrome (eenkleurige) stillevens:<br />
sobere variaties in een of twee tinten met<br />
veelal boeken en muziekinstrumenten<br />
als onderwerp, in bepaalde opzichten<br />
verwant aan het werk van plaatselijke<br />
schilders als David Bailly (1584-1657) en<br />
Harmen Steenwijck (1612-na 1656).<br />
Vanuit Leiden trok De Heem zo’n tien jaar<br />
later verder naar Antwerpen en werd daar<br />
lid van het Sint-Lucasgilde, een verplichting<br />
om zijn vak te mogen uitoefenen. Het<br />
waarom van die verhuizing is overigens<br />
nog altijd onduidelijk. Nadat zijn echtgenote<br />
daar kwam te overlijden, trouwde<br />
hij een jaar later opnieuw, deze keer met<br />
Anna Ruckers, telg uit een beroemde<br />
familie van muziekinstrumentenmakers.<br />
Onder invloed van de lokale tradities, denk<br />
Hoewel van<br />
oorsprong protestant,<br />
wist De Heem zich<br />
toch goed te voegen<br />
in de katholieke<br />
gemeenschap van<br />
Antwerpen.<br />
bijvoorbeeld aan de stillevens van Daniël<br />
Seghers of Frans Snyders, werd zijn thematiek<br />
barokker en de schildertrant zwieriger.<br />
Woonde De Heem overwegend in Antwerpen,<br />
toch liet hij zich ook nog geregeld zien<br />
in zijn geboortestad Utrecht, bijvoorbeeld<br />
in de aaneengesloten jaren 1667-72: zo<br />
werd hij in 1669 niet voor niets opnieuw<br />
lid van het Lucasgilde aldaar. Met de inval<br />
van de Fransen in het Rampjaar nam hij<br />
vervolgens opnieuw de wijk naar Antwerpen,<br />
waar hij dan uiteindelijk tot zijn<br />
dood in 1684 zou leven en blijven werken.<br />
Hoewel van oorsprong protestant, wist<br />
hij zich toch goed te voegen in de katholieke<br />
gemeenschap van Antwerpen. Het<br />
weerhield hem er evenmin van om ook te<br />
blijven werken voor orangistische, protestantse<br />
cliënten.<br />
33
Het monumentale<br />
stilleven toont<br />
tal van luxueuze<br />
voorwerpen, bepaald<br />
geen vast onderdeel<br />
van het gemiddelde<br />
huishouden in een<br />
stad in de 17e eeuw.<br />
MONUMENTAAL STILLEVEN<br />
Het hier afgebeelde pronkstilleven, waarin<br />
de Antwerpse invloed wel heel duidelijk te<br />
zien is, heeft een lange ‘pedigree’ (letterlijk:<br />
stamboom, oftewel herkomstgeschiedenis),<br />
die hoogstwaarschijnlijk is terug te<br />
voeren tot de verzameling van Clemens<br />
Augustus van Beieren (1700-1761), aartsbisschop<br />
van Keulen. In de veilingcatalogus<br />
van diens verzameling (Bonn, 22<br />
mei 1764) wordt in ieder geval een ‘groot<br />
schilderij met vruchten, vier voet en zes<br />
duim groot en drie voet en negen duim<br />
breed, geschilderd door Jan de Heen [sic]’<br />
genoemd (‘Un grand Tableau à Fruits de<br />
quatre pieds six pouces de hauteur & trois<br />
pieds neuf pouces de largeur, peint par<br />
Jean de Hee’). De herkomst is een belangrijk<br />
gegeven voor de vaststelling van de authenticiteit<br />
van een kunstwerk en daarmee<br />
voor de waardestelling ervan.<br />
Aan het begin van de 20e eeuw kwam het<br />
doek in <strong>Nederland</strong>s particulier bezit. In<br />
de Tweede Wereldoorlog was het, zoals<br />
veel kunstwerken, geroofd door de Duitse<br />
bezetter. Pas na de bevrijding keerde het<br />
doek terug en werd het onderdeel van de<br />
<strong>Nederland</strong>se rijkscollectie en in langdurige<br />
bruikleen afgestaan aan het Centraal<br />
Museum in Utrecht. Daar nam het onder<br />
meer een centrale plaats in op de grote<br />
monografische tentoonstelling over De<br />
Heem in 1991. In het kader van de omvangrijke<br />
recuperatie door de <strong>Nederland</strong>se<br />
staat werd het uiteindelijk teruggegeven<br />
aan de laatste eigenaar voor de Duitse<br />
inbeslagname, de erven Jacob Lierens<br />
(1877-1949). Het werd vervolgens ter veiling<br />
aangeboden. Voor ruim drie miljoen<br />
Engelse ponden wisselde het van eigenaar.<br />
Sindsdien maakt het deel uit van de<br />
Klesch-collectie, waar het momenteel de<br />
homepage van het museum siert.<br />
Het monumentale stilleven toont tal van<br />
luxueuze voorwerpen, bepaald geen vast<br />
onderdeel van het gemiddelde huishouden<br />
in een stad in de 17e eeuw. Maar behalve<br />
om de fysieke uitstraling van de rijkdom,<br />
de vormen, de ritmiek in de rangschikking<br />
van die vormen, het rijke en warme<br />
kleurenpalet en de virtuoze weergave van<br />
uiteenlopende texturen zal er een specifieke<br />
betekenis van het schilderij zijn, die<br />
voor de goede verstaander duidelijk zal<br />
zijn geweest. De iconografie is daarvoor<br />
té uitgesproken. Problematischer wordt<br />
dat wanneer specifieke verwijzingen ontbreken,<br />
maar dat lijkt hier niet het geval:<br />
daarop lijkt in ieder geval de prominent<br />
op de voorgrond geplaatste sinaasappel<br />
te wijzen die wel vaker in het oeuvre van<br />
de schilder als orangistisch symbool werd<br />
toegevoegd en zeker niet alleen daar. De<br />
religieuze verwijzingen zijn hier subtieler<br />
of zelfs afwezig, waarmee een katholieke<br />
opdrachtgever minder waarschijnlijk lijkt.<br />
Meer in het algemeen lijkt de overdaad<br />
hier een oproep tot matigheid te zijn.<br />
Daarvan is in meerdere werken binnen<br />
zijn oeuvre sprake, zo wordt aangenomen.<br />
Jan Davidsz. de Heem, Pronkstilleven, 1665-70 (?), olieverf op doek, 139,2 x 115,1 cm, gesigneerd: ‘J.D. de<br />
Heem’ (rechtsonder op de bladmuziek). The Klesch Collection.<br />
NALATENSCHAP<br />
Met dit monumentale stilleven liet Jan<br />
Davidsz. de Heem een oeuvre van zo’n<br />
270 andere schilderijen na, toen hij op 10<br />
februari 1684 werd begraven in Antwerpen.<br />
Bewonderd werd hij uiteindelijk vooral om<br />
34
Jan Davidsz. de Heem, Rijk stilleven met een papegaai en zicht op een landschap, gesigneerd Doek, 115,5 x 169,5 cm. Wenen, Gemäldegalerie der Akademie der bildenden<br />
Künste in Wien, inv. Nr. 612 (FGM nr. 192). Foto: Carla van de Puttelaar.<br />
Voor een stilleven van De Heems hand<br />
werd ooit tweeduizend gulden neergeteld;<br />
leeftijdgenoot Rembrandt ontving voor zijn<br />
Nachtwacht twaalfhonderd.<br />
zijn werkelijkheidsgetrouwe weergave van<br />
uiteenlopende materialen in zowel kleine<br />
kabinetstukjes als grote pronkstillevens<br />
met een overvloed aan luxueuze voorwerpen.<br />
Uit de talrijke documenten van vroege<br />
eigenaren blijkt hoezeer zijn werk gewaardeerd<br />
werd. Niet zelden brachten zij hoge<br />
prijzen op, zo hoog dat hij tot de duurste<br />
schilders van zijn tijd werd gerekend.<br />
Voor een stilleven van zijn hand werd zelfs<br />
een keer het forse bedrag van tweeduizend<br />
gulden neergeteld; leeftijdgenoot<br />
Rembrandt ontving voor zijn Nachtwacht<br />
twaalfhonderd. De kunsttheorie mag het<br />
historiestuk dan wel hoger aanslaan dan<br />
het stilleven, hoge prijzen voor stillevens<br />
waren zeker geen uitzondering: het publiek<br />
conformeerde zich lang niet altijd<br />
aan die kunsttheorie. En niet voor niets:<br />
het is weliswaar een topos, een vast motief<br />
in de kunstliteratuur van de tijd, maar<br />
toch mag niet onvermeld blijven hoe zijn<br />
Antwerpse stadsgenoot Cornelis de Bie<br />
hem al in 1662 in diens Gulden Cabinet van<br />
de Edel Vry Schilderconst prees: “De Heem<br />
is soodanich schilderende dat den Natuer<br />
stom staet midts sijn Fruyten door Pinceel<br />
het leven schier overtreffen.” Hier legt het<br />
sprekende schilderij zelfs de natuur het<br />
stilzwijgen op.<br />
BEZOEKEN<br />
Verbeelde weelde. Topstukken uit het<br />
oeuvre van Jan Davidsz. de Heem<br />
t/m 01-10<br />
Snyders&Rockoxhuis<br />
Antwerpen<br />
www.snijdersrockoxhuis.be<br />
35
Carel de Moor<br />
Schilderen met een vleiend penseel<br />
Carel de Moor, Slapende Diana na de jacht, 1698, olieverf op doek, 158 × 145,8 cm. New York, The Leiden Collection.<br />
36
Talent, hard werken en een flinke<br />
dosis geluk. Dat zijn de factoren<br />
die het succes van Carel de Moor<br />
verklaren. Onlangs verscheen een<br />
monografie en oeuvrecatalogus<br />
ineen over de Leidse schilder.<br />
TEKST: BERNADETTE VAN DER GOES<br />
Als zoon van een uit Antwerpen<br />
afkomstige lijstenmaker en<br />
kunsthandelaar, werd Carel de<br />
Moor (1655-1738) precies op het<br />
moment geboren waarop de Hollandse<br />
schilderkunst halverwege de 17e eeuw tot<br />
volle bloei was gekomen. Zijn voorgangers<br />
perfectioneerden de realistische weergave<br />
van doorgaans alledaagse onderwerpen<br />
en hadden daarin een zeer hoog niveau<br />
bereikt. Tegen de tijd dat De Moor, na een<br />
leertijd bij achtereenvolgens Gerrit Dou,<br />
Abraham van den Tempel, Frans van Mieris<br />
en Godefridus Schalcken, in 1674 zijn<br />
eerste schilderij signeerde, was die ontwikkeling<br />
over het hoogtepunt heen en begon<br />
de Hollandse schilderkunst geleidelijk<br />
haar eigenheid te verliezen.<br />
De zo unieke en kenmerkende realistische,<br />
soms zelfs rauwe, stijl waarin de Hollandse<br />
schilders tot die tijd hun onderwerpen zo<br />
natuurgetrouw en levensecht mogelijk afbeeldden,<br />
maakte vanaf 1670, onder invloed<br />
van de Franse en Italiaanse schilderkunst,<br />
plaats voor een geïdealiseerde manier van<br />
schilderen, die in heel Europa in de mode<br />
raakte. Belangrijk criterium was of een<br />
schilderij van goede smaak getuigde. Ook<br />
<strong>Nederland</strong>se kunstenaars streefden voortaan<br />
in hun historieschilderkunst naar volmaakte<br />
klassieke schoonheid, beeldden in<br />
hun genrestukken vooral nette, beschaafde<br />
mensen af en benadrukten op de portretten<br />
die zij van de heersende elite schilderden<br />
deftigheid en elegantie. Dat het werk van<br />
Carel de Moor daarop geen uitzondering<br />
vormde, blijkt uit de vuistdikke en zeer<br />
complete monografie en catalogue raisonné<br />
die Pamela Fowler en Piet Bakker over<br />
de schilder samenstelden. De Moor was een<br />
van de belangrijkste portretschilders van<br />
zijn tijd, maar schilderde ook historiestukken,<br />
pastorale voorstellingen, genrestukken<br />
en zelfs een stilleven. Verder zijn tekeningen<br />
en prenten van De Moor bekend. Het<br />
boek is de eerste grote wetenschappelijke<br />
studie over hem.<br />
GOUDEN MEDAILLE<br />
Om zich in de nieuwe, minder realistische<br />
manier van schilderen te bekwamen was<br />
Carel de Moor aan het eind van zijn leertijd<br />
speciaal naar Godefridus Schalcken<br />
in Dordrecht gegaan. Arnold Houbraken<br />
vermeldt in zijn De groote schouburgh der<br />
Nederlantsche konstschilders en schilderessen<br />
uit 1718 dat Schalcken hem leerde te<br />
schilderen met een ‘vleyend penseel’. Dat<br />
wil zeggen in een gladde en geïdealiseerde<br />
stijl, waarbij de penseelstreken zo fijnmazig<br />
en gedetailleerd zijn aangebracht dat<br />
ze nauwelijks zichtbaar zijn, terwijl de<br />
afgebeelde stoffen en andere texturen toch<br />
niet van echt zijn te onderscheiden.<br />
De Moors schilderijen vielen in de smaak<br />
bij opdrachtgevers uit de hoogste kringen.<br />
De kenmerkende<br />
realistische, soms<br />
zelfs rauwe stijl<br />
maakte vanaf 1670<br />
plaats voor een<br />
geïdealiseerde<br />
manier van<br />
schilderen.<br />
Een van zijn eerste opdrachten was een<br />
historiestuk voor boven de schoorsteen in<br />
de Schepenkamer van het Leidse stadhuis.<br />
Hij schilderde talloze portretten van kooplieden<br />
en bestuurders uit Leiden, Amsterdam<br />
en Den Haag. En zelfs een keer een<br />
dubbelportret van een buitenlandse prins<br />
en een hertog te paard. De Russische tsaar<br />
Peter de Grote en diens vrouw Catharina I<br />
poseerden voor hem toen zij tijdens hun<br />
bezoek aan <strong>Nederland</strong> Den Haag aandeden.<br />
Groothertog Cosimo III de’ Medici<br />
vroeg De Moor in 1692 een zelfportret te<br />
schilderen voor zijn galerij in Florence met<br />
zelfportretten van beroemde meesters<br />
en beloonde hem ervoor met een gouden<br />
medaille. Als kers op de taart verhief de<br />
Rooms-Duitse keizer Karel VI hem in 1714<br />
in de adelstand. Sindsdien mocht De Moor<br />
zich Ridder noemen.<br />
ZINNENPRIKKELEND<br />
Zijn succes, zowel artistiek als financieel,<br />
is vooral opmerkelijk omdat de toestand<br />
van de schilderkunst in die periode verre<br />
van rooskleurig was. Door de enorme<br />
productie van schilderijen gedurende het<br />
tweede en derde kwart van de 17e eeuw<br />
was de kunstmarkt verzadigd geraakt en<br />
nam de vraag naar nieuwe schilderijen<br />
flink af. Terwijl er in De Moors woonplaats<br />
Leiden in 1658 nog zestig schilders<br />
werkten, waren dat er in 1700 nog maar<br />
tien. Die hielden zich vooral bezig met het<br />
schilderen van portretten, waar namelijk<br />
wel veel vraag naar bleef.<br />
Het grote mythologische schilderij Slapende<br />
Diana na de jacht vervaardigde<br />
De Moor in 1698, vlak voordat ook hij<br />
zich voornamelijk op het schilderen van<br />
portretten zou gaan richten. Diana, de<br />
Romeinse godin van de maan, de jacht én<br />
de kuisheid, zit op een open plek in het bos<br />
een dutje te doen. Zij is slechts gekleed in<br />
een korte tunica waarvan de schouders<br />
zijn afgezakt en die daardoor vrij zicht<br />
biedt op haar door de zon beschenen blote<br />
borsten, armen en benen. Rechts een sierlijk<br />
jachtstilleven: een pauw met prachtige<br />
staart, een elegant neergelegd dood hert<br />
en, hangend aan de boom, een patrijs,<br />
pijlenkoker en jachthoorn. In de verte is<br />
tussen de bomen de jagende Diana te zien<br />
terwijl zij een hert achterna zit. Misschien<br />
is het dier eigenlijk Actaeon, die door Diana<br />
in een hert werd veranderd. Als straf<br />
omdat hij de kuise godin naakt had gezien.<br />
Als dat klopt dan zou de voorstelling<br />
een extra, pikante lading krijgen. Wij als<br />
hedendaagse toeschouwers zien immers<br />
ook haar naaktheid. Helaas is niet bekend<br />
van wie De Moor de opdracht kreeg voor<br />
dit sensuele, zinnenprikkelende schilderij.<br />
Maar het bekijken van de halfnaakte<br />
en zich slapend onbespied wanende<br />
Diana maakt ook van ons, evenzeer als<br />
van Actaeon, voyeurs. Gelukkig deze keer<br />
zonder straf.<br />
LEZEN<br />
Carel de Moor (1655-1738): His life and work,<br />
A catalogue raisonné door Pamela Fowler<br />
en Piet Bakker. Primavera Pers, <strong>2024</strong>, Engels,<br />
hardcover, 352 pag., ISBN 9789059973930.<br />
Prijs: € 89.<br />
37
Rudolf Bonnet, Melasti, Bali, 1977, pastel op papier, 72 x 96 cm.<br />
Rudolf Bonnet<br />
Geïnspireerd door schoonheid<br />
Rudolf Bonnet behoort tot de grootste<br />
westerse kunstenaars die op Bali<br />
hebben gewerkt. De Indonesische<br />
president Soekarno was een groot<br />
bewonderaar van zijn werk. Daarnaast<br />
is Bonnet van grote betekenis<br />
geweest voor de moderne Balinese<br />
kunst. Met een nieuw boek wil het<br />
Zeeuws Veilinghuis, dat vele werken<br />
van hem heeft afgehamerd, deze in<br />
<strong>Nederland</strong> onderbelichte kunstenaar<br />
internationaal opnieuw onder de<br />
aandacht brengen.<br />
TEKST: RENÉ DE VISSER<br />
Rudolf Bonnet (1898-1978) was tijdens<br />
zijn lange leven uiterst productief. De<br />
in Amsterdam geboren kunstenaar,<br />
die naast schilder ook fotograaf en<br />
architect was, werkte niet alleen in <strong>Nederland</strong>,<br />
maar ook in Italië en Tunesië, en op<br />
Bali. Tot een van zijn belangrijkste werken<br />
behoort Melasti, een pasteltekening die hij<br />
op dit Indonesische eiland maakte. Bonnet<br />
is vooral bekend door zijn Balinese werk en<br />
heeft ook veel betekend voor de kunstenaars<br />
die daar werkten. Melasti is een van de mooiste<br />
van de circa 150 Bonnets die het Zeeuws<br />
Veilinghuis onder de hamer heeft gehad. Het<br />
laat duidelijk zien dat de kunstenaar op hoge<br />
leeftijd – hij was toen 82 jaar – nog altijd werk<br />
van de hoogste kwaliteit kon maken.<br />
Bonnet werkte vooral op papier, en daarin<br />
was hij, uitzonderingen daargelaten, een<br />
meester. Zijn werken op papier zijn zelfs<br />
vaak nog virtuozer dan zijn olieverfschilderijen.<br />
Ook bij Melasti is dat het geval.<br />
Afgebeeld zijn drie Balinese vrouwen<br />
tijdens een ‘melasti’, een processie waarbij<br />
tempelbeeltenissen ter rituele reiniging<br />
naar het strand gedragen worden. Deze<br />
ceremonie vindt plaats enkele dagen voor<br />
het Balinese Nieuwjaar.<br />
Zoals in al zijn werk is de anatomie van<br />
de vrouwen zeer accuraat weergegeven.<br />
Daarnaast is typisch voor Bonnet dat de<br />
geportretteerden de beschouwer niet aankijken:<br />
ze zijn en profil getekend. Ook het<br />
gebruik van blauw, onder meer zichtbaar<br />
38
Bonnet weet in de<br />
pasteltekening Melasti<br />
de plechtigheid<br />
van het moment fraai<br />
te vatten.<br />
in hun haren en in de om hun sarongs gewikkelde<br />
sjaals, is vrij opvallend. Blauw is<br />
eveneens op diverse andere portretten van<br />
Bonnet prominent aanwezig. Ook andere<br />
kleuren zijn verwerkt in de sarongs en in<br />
de frangipanibloemen. Knap is dat de kunstenaar<br />
in deze tekening de plechtigheid<br />
van het moment fraai weet te vatten.<br />
PRESIDENTIËLE BELANGSTELLING<br />
Portretten van meerdere personen door<br />
Bonnet komen zelden op de markt. Zeker<br />
aan het einde van zijn leven maakte hij er<br />
niet zoveel. Dit gegeven, naast de vrij grote<br />
afmetingen (72 x 96 cm) en de uitgewerkte<br />
details, maakt Melasti tot een echt topstuk.<br />
Ook financieel kwam dat tot uitdrukking: het<br />
werk werd in december 2014 voor € 380.000<br />
afgehamerd bij het Zeeuws Veilinghuis.<br />
De meeste verzamelaars van Bonnets<br />
werk bevinden zich in Indonesië. Het zijn<br />
voornamelijk Chinees-Indonesische ‘captains<br />
of industry’ die zijn werk op waarde<br />
weten te schatten. Ook de eerste president<br />
van Indonesië, Soekarno, was een groot<br />
liefhebber van zijn werk. In de grote collectie<br />
van het presidentiële paleis bevinden<br />
zich diverse topstukken van Bonnet.<br />
Soekarno bezocht de kunstenaar regelmatig,<br />
maar toen Bonnet een werk niet aan<br />
hem wilde verkopen omdat hij er zo aan<br />
gehecht was, moest ook hij uiteindelijk<br />
Indonesië in 1958 verlaten.<br />
Rudolf Bonnet werkte vele jaren in Italië. In<br />
Anticoli Corrado, een dorpje in de Sabijnse<br />
bergen ten noordoosten van Rome, maakte<br />
hij in de jaren 20 een grote artistieke ontwikkeling<br />
door. Opvallend is dat werken uit<br />
zijn Italiaanse periodes (ook na de oorlog<br />
werkte hij er jaren) minder opbrengen dan<br />
zijn Balinese productie, terwijl de kwaliteit<br />
ervan zeker niet minder is. Ter illustratie:<br />
voor een Italiaans werk dat wat kwaliteit en<br />
afmeting betreft enigszins te vergelijken is<br />
met Melasti, zou eerder een kwart van de<br />
genoemde opbrengst te verwachten zijn.<br />
Dit is deels te verklaren door het feit dat er<br />
vrijwel geen Italiaanse verzamelaars zijn<br />
van zijn werk. De beste Italiaanse stukken<br />
worden door Indonesische verzamelaars<br />
gekocht. Ook in de collectie van Soekarno<br />
zijn Italiaanse topstukken opgenomen.<br />
Wat betreft marktontwikkeling volgt het<br />
werk van Bonnet de algemene trend: er is<br />
nog steeds veel belangstelling voor topwerken,<br />
al het andere is over het algemeen<br />
in waarde gedaald. En ook in deze nichemarkt:<br />
het verschil tussen ‘top’ en ‘goed’<br />
kan qua opbrengst aanzienlijk zijn.<br />
NIEUWE ERKENNING<br />
Weinigen weten dat Bonnet veel betekend<br />
heeft voor de moderne Balinese kunst.<br />
Hij steunde Balinese kunstenaars op vele<br />
manieren, onder andere door het organiseren<br />
van diverse tentoonstellingen. Hij was<br />
zelfs verantwoordelijk voor de oprichting<br />
van het Museum Puri Lukisan op het<br />
eiland, gesteund door de voormalige prins<br />
van Ubud, Cokorda Gde Agung Sukawati.<br />
In zijn geboorteland is Rudolf Bonnet<br />
minder bekend: <strong>Nederland</strong>se musea tonen<br />
nauwelijks werk van de kunstenaar, die<br />
zijn laatste levensjaren doorbracht in het<br />
Rosa Spierhuis in Laren. In de kunstkring<br />
van dat dorp bleef hij tot op hoge leeftijd<br />
actief: zo gaf hij enige tijd les aan de Gooische<br />
Academie. Hoewel fraai werk van<br />
hem te zien is in enkele Indonesische musea,<br />
zoals op Bali in Museum Pasifika en<br />
Neka Art Museum, bevinden zijn meeste<br />
topwerken zich in privécollecties en privémusea.<br />
Ook de Soekarno-collectie is voor<br />
het publiek moeilijk te bezichtigen.<br />
Om dit te veranderen heeft het Zeeuws<br />
Veilinghuis een nieuw boek over Rudolf<br />
Bonnet uitgegeven. Tot op heden bestond<br />
er één standaardwerk uit 1993: Rudolf<br />
Bonnet, een zondagskind, geschreven door<br />
H. de Roever-Bonnet. Aangezien dit boek<br />
alleen in het <strong>Nederland</strong>s beschikbaar was,<br />
was het voor een internationaal publiek<br />
niet toegankelijk. In de nieuwe publicatie<br />
is de tekst van De Roever-Bonnet in het<br />
Engels vertaald. Daarnaast bevat Rudolf<br />
Bonnet – beauty remains een selectie van<br />
veel niet eerder gepubliceerd materiaal.<br />
Schoonheid was de bron van inspiratie<br />
voor Rudolf Bonnet. De titel van het nieuwe<br />
boek is afgeleid van een vers dat hij in een<br />
van zijn boeken voorin had geschreven:<br />
“Leven leidt tot vervallen en verouden. In<br />
menschen en wat de menschen bouwden.<br />
Alleen de schoonheid is van langer duur.”<br />
LEZEN<br />
Rudolf Bonnet – beauty remains door Dr.<br />
H. de Roever-Bonnet. Zeeuws Veilinghuis,<br />
Engels, 288 pag., hardback, ISBN<br />
9789090374796. Prijs: € 64,95. (Te bestellen<br />
via www.zeeuwsveilinghuis.nl.) Prijs: € 89.<br />
Rudolf Bonnet met Anak Agung Gde Sobrat, een van zijn leerlingen (april 1948). Rudolf Bonnet Foundation.<br />
39
Feest van<br />
diversiteit<br />
40
Zandile Tshabalala, Twee liggende vrouwen, 2020, acrylverf op doek, 91,5 x 122 cm.<br />
Zandile Tshabalala Studio. Met dank aan Maduna Collection.<br />
41
Getoond wordt<br />
de diversiteit van<br />
de Afrikaanse kunst,<br />
even gevarieerd als<br />
het continent van<br />
54 landen.<br />
Zéh Palito, Que Se Chama Amor, 2022, acrylverf op doek, 162 x 125 cm. © van de kunstenaar. Met dank<br />
aan Simões de Assis en Luce Gallery<br />
Het is pas na een grote<br />
inhaalbeweging in de 21e eeuw<br />
dat de Afrikaanse schilderkunst de<br />
erkenning kreeg die ze verdiende.<br />
Steeds meer tentoonstellingen<br />
sluiten nu aan bij die golf van<br />
enthousiasme. De tentoonstelling<br />
When We See Us in Bazel staat<br />
in het teken van de vreugde en<br />
biedt een boeiend overzicht van<br />
een eeuw van figuratieve kunst, te<br />
danken aan kunstenaars uit Afrika<br />
en de diaspora.<br />
TEKST: GWENNAËLLE GRIBAUMONT<br />
Eerder was de door Koyo Kouoh en<br />
Tandazani Dhlakama geïnitieerde<br />
tentoonstelling When We See Us in<br />
avant-première al te zien in Zeitz<br />
MOCAA (Kaapstad). In Bazel is Maja Wismer<br />
de curator van dienst. Ze is het hoofd<br />
van de afdeling hedendaagse kunst van<br />
het Kunstmuseum. Ze vat de centrale idee<br />
van de expositie als volgt samen: “Het curatoriële<br />
concept werd bedacht na grondig<br />
onderzoek en lange gesprekken gevoerd<br />
door Koyo Kouoh en zijn team. Het kwam<br />
erop aan een zo breed mogelijk ensemble<br />
figuratieve schilders te presenteren, met<br />
werken die in het teken van de vreugde<br />
staan. De focus ligt dus op de positieve<br />
aard van de werken. Het oudste werk<br />
dateert uit 1920. Het geheel bestrijkt meer<br />
dan honderd jaar van schilderkunst en<br />
biedt dus een mooi historisch overzicht.”<br />
Het decorontwerp is van Wolff Architects.<br />
We krijgen meer dan tweehonderd werken<br />
uit 26 landen te zien, van zo’n 120 verschillende<br />
kunstenaars en uit 74 openbare en<br />
privécollecties,. We mogen dus echt wel<br />
spreken van een caleidoscopisch ensemble.<br />
De tentoonstelling is rechtstreeks geïnspireerd<br />
door de Netflix-miniserie When<br />
They See Us (2019). De regisseur van de serie,<br />
de Amerikaanse Ava DuVernay, verwijt<br />
witte mensen zwarte jongeren steevast te<br />
zien als potentiële misdadigers. De titel<br />
van de tentoonstelling zorgt meteen voor<br />
een ander perspectief. Koyo Kouoh: “Die<br />
‘we’, dat zijn de Afrikanen en hun nazaten<br />
in Amerika en elders. De expo laat zien<br />
hoe het leven als zwarte wordt uitgebeeld<br />
door de Afrikanen zelf.”<br />
Het loont beslist de moeite te tonen hoe<br />
die kunstenaars het eigen bestaan zien.<br />
Eeuwenlang werden Afrikanen immers<br />
afgebeeld door westerse kunstenaars, uit<br />
hun heel eigen oogpunt, nu eens overdreven<br />
mooi voorgesteld, dan weer in een<br />
gewelddadige of onderdanige context.<br />
De Afrikaanse kunstenaars zorgen voor<br />
een belangrijke trendbreuk: na een lange<br />
periode van westerse dominantie schrijven<br />
ze nu hun eigen kunstgeschiedenis, uit<br />
42
een anti-exotisch oogpunt. Hier gaat het<br />
hoegenaamd niet over de trauma’s die het<br />
kolonialisme heeft nagelaten. Integendeel,<br />
ze brengen een ode aan de veerkracht, de<br />
levensvreugde en de politieke dimensie<br />
van ‘Black Joy’.<br />
ICONOGRAFISCHE VERWANTSCHAP<br />
De tentoonstelling vertrekt van iconografische<br />
gelijkenissen en is opgedeeld<br />
in zes hoofdstukken. Het eerste, Triomf<br />
en emancipatie, handelt over het gevoel<br />
van trots over de eigen geschiedenis en<br />
de successen, ondanks tegenstand en<br />
onderdrukking. Wereldberoemde iconen,<br />
zoals Chéri Chérin (Révolution Obama,<br />
2009), krijgen gezelschap van nog onbekende<br />
kunstenaars. Op hun schilderijen<br />
maken we kennis met geëngageerde mannelijke<br />
en vrouwelijke politici, maar ook<br />
met onbekenden die succes en erkenning<br />
hebben verworven. Het tweede hoofdstuk,<br />
Sensualiteit, biedt een intieme kijk op<br />
zwarte lichamen. Le modèle noir, d’après<br />
Félix Vallotton (2019) van Roméo Mivekannin<br />
is een rechtstreekse verwijzing naar de<br />
ouderwetse westerse visie.<br />
In het derde hoofdstuk staat spiritualiteit<br />
centraal. Volgens de curators kan<br />
men zich geen dagelijks leven voorstellen<br />
in Afrika zonder spiritualiteit. De<br />
hier tentoongestelde werken gaan over<br />
het ‘drievoudige erfgoed’, een mix van<br />
lokale tradities, islamitische godsdienst<br />
en christendom, zoals beschreven door<br />
schrijver Ali Mazrui (1933-2014), met als<br />
opvallendste blikvanger The Dumb Oracle<br />
(2019) van Michael Armitage. Weer een<br />
ander hoofdstuk gaat over het dagelijks<br />
bestaan en toont ons de schoonheid van<br />
het bestaan aan de hand van taferelen<br />
uit het openbare en privéleven, momenten<br />
van geluk of verstilling, nu eens in de<br />
familiekring, dan weer in de samenleving,<br />
op school of bij het spelen, bij het dragen<br />
van water of het maken van haarvlechten.<br />
Diverse aspecten van het dagelijks leven<br />
komen aan bod in Boy with a Toy Plane<br />
(1938) van Aaron Douglas, The Reader<br />
(1939) van William H. Johnson, Gisting in<br />
the Kitchen (2018) van Joy Labinjo en de<br />
reclameaffiche van Johnny Arts voor Ozor<br />
International Barber also Specialist in Hair<br />
Dying and Shampooing (1962).<br />
Eeuwenlang werden Afrikanen afgebeeld door<br />
de blik van westerse kunstenaars: overdreven<br />
mooi voorgesteld of in een gewelddadige of<br />
onderdanige context.<br />
Cassi Namoda, To Live Long Is To See Much (Ritual Bathers III), 2020, olieverf op doek, 152,4 x 233,6 cm. © de kunstenaar. Met dank aan Jorge M. Pérez Collection, Miami.<br />
43
Afrikaanse<br />
kunstenaars zorgen<br />
voor een belangrijke<br />
trendbreuk: na<br />
een lange periode<br />
van westerse<br />
dominantie schrijven<br />
ze nu hun eigen<br />
kunstgeschiedenis.<br />
Afrika is ook een continent dat zindert van<br />
de vreugde, zoals we eveneens ontdekken<br />
in de tentoonstelling. Afrikanen vinden<br />
altijd wel wat tijd om te dansen of te zingen.<br />
In The Birthday Party (2021) van Esiri<br />
Erheriene-Essi wordt gezongen voor Steve<br />
Biko, in Un mardi de Carnaval (1960) van<br />
Philomé Obin trekt een feestelijke stoet<br />
voorbij, terwijl Jazz Rhapsody (1982) van<br />
Romare Bearden jazz mengt met traditionele<br />
Afrikaanse muziek. Ten slotte zien we<br />
de momenten van verpozing: men strekt<br />
zich uit in een canapé, wandelt op het platteland<br />
of geniet gewoon van de rust op een<br />
stoel, zoals in An evening in Mazowe (2019)<br />
van Kudzanai-Violet Hwami.<br />
AFRIKA-MANIA!<br />
Je kunt er niet naast kijken: hedendaagse<br />
Afrikaanse kunst wordt grotendeels gedomineerd<br />
door de uitbeelding van het<br />
zwarte lichaam. De vraag is dan ook of<br />
deze tentoonstelling niet ongewild het<br />
stereotiepe beeld van de Afrikaanse schilderkunst<br />
versterkt, als zijnde beperkt tot<br />
zwarte portretten, bij voorkeur in interieurs.<br />
Maja Wismer betwist dit: “Dergelijke<br />
taferelen – zwarte figuren in interieurs –<br />
zie je misschien wel vaak, ook al omdat er<br />
veel interesse is vanwege de kunstmarkt,<br />
maar je moet dat in het juiste historische<br />
perspectief zien. De hier gepresenteerde<br />
werken moet je niet zien als stereotypen<br />
van de Afrikaanse picturale productie,<br />
maar eerder als een diepgewortelde iconografische<br />
traditie. Die traditie wordt<br />
hier op een positieve manier belicht.”<br />
De tentoonstelling bevestigt de nu vrij<br />
algemene fascinatie voor de Afrikaanse<br />
kunst. Wismer schrijft dat enthousiasme<br />
toe aan verschillende factoren: “Allereerst<br />
profiteert die productie nu van een zekere<br />
geestdrift, omdat ze lange tijd onzichtbaar<br />
is gebleven. Zoals alles wat niet<br />
of nauwelijks te zien was, zorgt ze voor<br />
nieuwsgierigheid en enthousiasme bij<br />
het ontdekken ervan. Een tweede factor<br />
is de snelle ontwikkeling van de sociale<br />
media. Musea en galeries zijn niet langer<br />
onmisbaar voor wie streeft naar meer<br />
zichtbaarheid. Kunstenaars krijgen meer<br />
bekendheid dankzij de gemeenschap van<br />
volgers.” De Afrikaanse kunstscene profiteert<br />
nu van die groeiende belangstelling<br />
en van digitale tools die de grenzen hebben<br />
afgeschaft.<br />
Verder wijst de curator er nog op dat Afrikaanse<br />
figuratieve schilderkunst gedragen<br />
wordt door sterke persoonlijkheden die<br />
het werk van kunstenaars uit Afrika en de<br />
diaspora wereldwijd bekendheid verlenen.<br />
Mickalene Thomas, Never Change Lovers in the Middle of the Night, 2006, bergkristallen, acrylverf en<br />
email op houten paneel, 182,8 x 182,8 cm. © de kunstenaar. ProLitteris, Zürich, <strong>2024</strong>. Courtesy Jorge M.<br />
Pérez Collection, Miami.<br />
‘De hier<br />
gepresenteerde<br />
werken moet je niet<br />
zien als stereotypen<br />
van de Afrikaanse<br />
picturale productie,<br />
maar eerder als een<br />
diepgewortelde<br />
iconografische traditie’<br />
MAJA WISMER<br />
44
Roméo Mivekannin, Le modèle noir, d’après Félix Vallotton, 2019, acrylverf op tafelkleed, 251 x 254 cm. © de kunstenaar. ProLitteris, Zürich, <strong>2024</strong>. Met dank aan Jochen Zeitz<br />
Collection. Foto: Laurent Belet.<br />
Wismer: “Ik denk met name aan Michael<br />
Armitage, aan wie het Haus der Kunst in<br />
München een grote tentoonstelling heeft<br />
gewijd. De Keniaanse kunstenaar nodigde<br />
er ook collega’s uit die hem hadden<br />
geïnspireerd. Dat schept een band onder<br />
kunstenaars. Sommige daarvan groeien<br />
uit tot historische rolmodellen, zoals<br />
Kehinde Wiley. Het portret dat Barack<br />
en Michelle Obama bij hem bestelden,<br />
maakte op slag een ster van hem, met alle<br />
media-aandacht van dien.”<br />
De tentoonstelling in Bazel is van een<br />
verrassende diversiteit, net als het Afrikaanse<br />
continent zelf trouwens. Europese<br />
bezoekers ontdekken hier dus meteen ook<br />
hoe ongemeen gevarieerd de kunst in dit<br />
werelddeel van 54 landen is.<br />
BEZOEKEN<br />
When We See Us. A Century of Black<br />
Figuration in Painting<br />
25-05 t/m 27-10<br />
Kunstmuseum<br />
Bazel<br />
www.kunstmuseumbasel.ch<br />
45
Een nieuwe Breitner<br />
George Hendrik Breitner staat<br />
bekend als ‘de schilder van<br />
Amsterdam’ en ‘<strong>Nederland</strong>s<br />
impressionist’. Maar dekken deze<br />
kwalificaties de lading? Kennen we<br />
Breitner wel echt? In Singer Laren<br />
keren we terug naar de basis: zijn<br />
kunstwerken. Wat zien we wanneer<br />
we met onze neus bovenop Breitners<br />
schilderijen en tekeningen staan? Wat<br />
doet hij met lijn, kleur en compositie?<br />
Een nieuwe Breitner komt naar voren,<br />
een pionier voor wie onderwerpen<br />
geen doel op zich zijn, maar een<br />
middel om te experimenteren met<br />
gedurfd kleurgebruik en expressief<br />
lijnwerk. Zijn kunst is verf en<br />
voorstelling tegelijk.<br />
TEKST: SUZANNE VELDINK<br />
De tentoonstelling Breitner in<br />
Singer Laren combineert echte<br />
publiekslievelingen met minder<br />
bekend werk, veelal afkomstig<br />
uit internationale particuliere collecties,<br />
waaronder een uitgebreide selectie<br />
compromisloze levensgrote naakten naar<br />
vrouwelijk model. George Hendrik Breitner<br />
(1857-1923) tekende en schilderde ze<br />
tussen 1886 en 1893. De modellen kwam<br />
hij tegen in het Amsterdamse nachtleven<br />
of kende hij uit zijn privéleven. Hij liet ze<br />
poseren tegen een achtergrond van telkens<br />
wisselende kleurige doeken en tapijten.<br />
Een van deze jonge vrouwen was Anne,<br />
haar achternaam is onbekend gebleven. In<br />
een schilderij uit de collectie van Museum<br />
Boijmans van Beuningen, dat ontstond<br />
rond 1888/1889, slaapt of sluimert ze met<br />
haar hoofd rustend op gekruiste armen.<br />
Het is een intiem tafereel met tegelijkertijd<br />
een voyeuristisch perspectief: Breitner<br />
speelde met het idee dat deze vrouw zich<br />
Anne (Liggend naakt)<br />
is een intiem tafereel<br />
met tegelijkertijd<br />
een voyeuristisch<br />
perspectief.<br />
niet bewust is van haar beschouwer.<br />
Het ging de kunstenaar in dit schilderij niet<br />
om een zo realistisch mogelijke benadering<br />
van het vrouwelijk lichaam, maar om de<br />
kracht en expressie die uitgaat van kleuren<br />
en een brede kwaststreek. Breitner modelleerde<br />
voornamelijk met grote vlakken<br />
kleur. Met grove, expressieve penseelstreken<br />
boetseerde hij het witblauwe laken waarop<br />
Anne ligt, terwijl slim geplaatste hooglichten<br />
op bijvoorbeeld haar schouder, borst en<br />
opgetrokken knie het werk een aantrekke-<br />
George Hendrik Breitner, Anne (Liggend naakt), ca. 1888-1889, olieverf op doek, 89 × 146 cm. Museum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam.<br />
Bruikleen Stichting Museum Boijmans Van Beuningen, 1939.<br />
46
lijke levendigheid geven. Lijnen gebruikte de<br />
kunstenaar alleen als hij vormen extra wilde<br />
benadrukken, zoals bijvoorbeeld in het geval<br />
van de tenen die Anne achteloos achter<br />
haar kuit heeft gehaakt.<br />
George Hendrik Breitner, Anna (meisje in rode kimono), 1893-1894, olieverf op doek, 58 × 57 cm.<br />
Particuliere collectie.<br />
RADICAAL MODERN KUNSTENAAR<br />
Toen Breitner Anne (Liggend naakt) schilderde,<br />
hield hij zich al een kleine drie jaar<br />
intensief bezig met het thema van het vrouwelijk<br />
naakt. In de herfst van 1886 had hij<br />
zich zelfs ingeschreven voor de naaktklassen<br />
aan de Rijksacademie in Amsterdam in de<br />
hoop zijn kennis van de menselijke anatomie<br />
te vergroten en zo de nauwkeurigheid van<br />
zijn geschilderde figuren te verbeteren. Zijn<br />
weinig verfijnde afwerking op dit vlak was<br />
de afgelopen jaren herhaaldelijk punt van<br />
kritiek geweest in recensies over zijn werk<br />
en dit had hem behoorlijk onzeker gemaakt.<br />
Breitner was bang dat hij in een artistieke<br />
impasse was beland. Zijn terugkeer naar de<br />
schoolbanken is opmerkelijk, aangezien hij<br />
vlak voor zijn toelatingsexamen aan de Rijksacademie<br />
het schilderij De Gele Rijders had<br />
verkocht aan het Rijksmuseum. Dankzij deze<br />
aankoop werd de destijds dertigjarige kunstenaar<br />
in één klap bekend als kopman van de<br />
avant-garde. In De Gele Rijders had Breitner<br />
zich toegelegd op de suggestie van beweging.<br />
Door de herhaling van zwarte hoofddeksels<br />
en gele trossen ontstaat vanzelf dynamiek,<br />
zelfs wanneer opstuivend zand het zicht op<br />
de achterste rijen paarden vertroebelt.<br />
Uiteindelijk bleek de kunstenaar al te ver<br />
ontwikkeld om zich te schikken naar de<br />
regels en regelmaat van het academisch<br />
onderwijs, en in de herfst van 1887 schreef<br />
hij zich uit. Maar het thema van het naakt<br />
liet hem niet los. Van Breitners hand zijn<br />
in totaal dertig schilderijen en aquarellen,<br />
negen etsen en 37 foto’s bekend, waarvoor<br />
meer dan tien verschillende vrouwen naakt<br />
poseerden. Aanvankelijk koos hij vaak voor<br />
donkere, aan Rembrandt verwante kleuren,<br />
maar gaandeweg leverde het veelvuldig<br />
schilderen van naakten hem een lichter<br />
kleurenpalet op. Anne is van deze ontwikkeling<br />
het vroegste voorbeeld.<br />
Het <strong>Nederland</strong>se publiek, dat gewend was<br />
aan glad geschilderde, naakte Bijbelse<br />
vrouwen of mythische wezens, reageerde geschokt<br />
op Breitners realistische verbeeldingen<br />
van alledaagse naakte vrouwen. Onder<br />
collega-kunstenaars bevestigden de werken<br />
juist zijn reputatie als radicaal modern<br />
kunstenaar. Zij vergeleken hem met Franse<br />
meesters als Gustave Courbet en Édouard<br />
Manet. Anne werd kort na voltooiing gekocht<br />
door Nicolaas Bastert (1854-1939), die<br />
het schilderij in zijn atelier in Nieuwersluis<br />
tussen zijn eigen landschapsschetsen hing.<br />
In de jaren die volgden zou Breitner meer<br />
algemeen worden beschouwd als <strong>Nederland</strong>s<br />
grote grensverlegger van het vrouwelijke<br />
naakt en degene die dit klassieke genre<br />
nieuwe relevantie had gegeven.<br />
KLEURRIJKE KIMONOSCHILDERIJEN<br />
In al zijn geschilderde en getekende varianten<br />
naar het vrouwelijke naakt daagde de<br />
kunstenaar zichzelf bij elke versie opnieuw<br />
uit en benutte alle mogelijkheden die het<br />
thema in zich droeg. Behalve wat kleine<br />
naaktschetsen in potlood keerde het onderwerp<br />
na 1893 niet meer terug in zijn werk.<br />
Met eenzelfde intense interesse zou hij vanaf<br />
midden 1893, gelijktijdig met het voltooien<br />
van zijn laatste naakten, aanvangen met een<br />
nieuwe serie schilderijen, waarbij opnieuw<br />
kleur het uitgangspunt vormde: een jonge<br />
vrouw in een blauwe, witte en rode kimono.<br />
Om de aandacht niet af te leiden van de kimono<br />
verruilde Breitner zijn grove schilderstijl,<br />
die in Anne nog zo prominent zichtbaar<br />
is, in voor een gedetailleerdere werkwijze.<br />
Deze benadering ontlokte een journalist in<br />
1894 de woorden: “Dit is geen impressionisme<br />
meer; Breitner zou in het vervolg b.v.<br />
colorist of zelfs pigmentist kunnen heeten.”<br />
Deze kleurrijke kimonoschilderijen<br />
groeien uit tot zijn meest iconische werken.<br />
De weinige keren dat ze ter veiling<br />
worden gebracht, levert dat recordprijzen<br />
op. Bij het schilderen van zijn zogenaamde<br />
kimonomeisjes profiteerde Breitner van<br />
het lichtere kleurenpalet en zijn diepgaande<br />
kennis van de vrouwelijke anatomie<br />
die het schilderen van de naakten hem<br />
hadden opgeleverd: de door hem zo innig<br />
gewenste artistieke vooruitgang.<br />
BEZOEKEN<br />
Breitner<br />
15-05 t/m 08-09<br />
Singer Laren,<br />
Laren<br />
www.singerlaren.nl<br />
LEZEN<br />
Breitner. Schilderbeest door Suzanne<br />
Veldink. WBooks, <strong>2024</strong>, <strong>Nederland</strong>s, 144 pag.,<br />
gebonden, ISBN 9789462586123. Prijs: € 29,95.<br />
47
De vele gezichten<br />
van Marisa Merz<br />
Marisa Merz, BEA, 1968, nylondraad, breinaalden van staal, 40 x 90 x 5 cm. Collectie Merz. Met toestemming van Museum der Moderne Salzburg.<br />
© Adagp, Paris, <strong>2024</strong>. Foto: Rainer Iglar.<br />
Marisa Merz, echtgenote van<br />
de beroemde kunstenaar Mario<br />
Merz, staat bekend als de enige<br />
vrouw in de Italiaanse Arte Povera.<br />
Haar oeuvre werd meermaals<br />
bekroond en het ontbrak haar<br />
niet aan internationale erkenning.<br />
Het museum LaM in Villeneuve<br />
d’Ascq presenteert Ascoltare lo<br />
spazio – Écouter l’espace, haar<br />
eerste overzichtstentoonstelling in<br />
Frankrijk na dertig jaar.<br />
TEKST: CHRISTINE VUEGEN<br />
Ze had een atelier in het appartement<br />
in Turijn, waar ze woonde<br />
met haar beroemde echtgenoot<br />
Mario Merz en hun dochter Beatrice.<br />
Daar boetseerde ze kleine hoofdjes,<br />
schilderde gezichten en breide schoentjes<br />
en andere kunstwerken van nylon- en<br />
koperdraad aan de keukentafel. Een vroeg<br />
werk is BEA uit 1968, een gebreide sculptuur<br />
waar de breinaalden nog insteken.<br />
In het veelzijdige oeuvre van Marisa<br />
Merz (1926-2019) zijn de vele hoofdjes en<br />
geschilderde gezichten misschien meer<br />
bekend, maar dit is toch een belangrijk<br />
werk. Het getuigt prachtig van een pionierende<br />
kunstpraktijk, experimenteel en<br />
BEA is een icoon<br />
van fragiliteit. Maar<br />
puntige breinaalden<br />
kunnen wapens zijn.<br />
Zo krijgt het werk<br />
iets strijdvaardigs.<br />
vanuit haar persoonlijke leven als vrouw<br />
en moeder. Beeld je in hoe ze aan de keukentafel<br />
met nylondraad zat te breien,<br />
met drie naalden zoals sokken tot stand<br />
komen. Waarschijnlijk in het gezelschap<br />
48
van haar achtjarig dochtertje Beatrice,<br />
roepnaam Bea. De drie letters van de<br />
naam zijn gevormd met breiwerk in zachte<br />
overvloeiende kleuren: blauwig, bruin en<br />
watergroen. Nogal schots en scheef, en er<br />
steken kriskras breinaalden in. Zelfs met<br />
de lussen er nog op. Als de naalden eruit<br />
worden getrokken, rafelt het kunstwerk.<br />
BEA oogt teder, speels, intiem, broos en<br />
kwetsbaar. Het is bijna niet te geloven dat<br />
dit werk in 1970 op het strand in Fregene lag<br />
en die expositie overleefde. Gebreide kunstwerken<br />
op het strand werden overspoeld<br />
door het water en dreigden te verdwijnen<br />
in de zee. Het was een extensie van een<br />
belangrijke solo in galerie L’Attica in Rome,<br />
waar een actie bij hoorde. Vanuit een gehuurd<br />
vliegtuigje gaf Merz de vlieghoogtes<br />
door, die op de grond werden genoteerd en<br />
daarna vertaald in een kunstwerk.<br />
LIVING SCULPTURES<br />
Marisa Merz schoof het idee van kunst<br />
voor de eeuwigheid van de baan. Ze<br />
benadrukte de tijdelijkheid en tartte de<br />
vergankelijkheid. BEA is een icoon van<br />
fragiliteit. Maar er is al dikwijls op gewezen<br />
dat de puntige breinaalden wapens kunnen<br />
zijn. Zo krijgt het werk iets agressiefs,<br />
iets strijdvaardigs. Al die naalden doen<br />
me een beetje denken aan de pijlen in het<br />
gemartelde lichaam van Sint-Sebastiaan,<br />
zowat de meest sexy heilige in de kunstgeschiedenis.<br />
Het kan vergezocht zijn, maar<br />
met dit werk lijkt Merz ook martelingen<br />
van vrouwen aan te kaarten. Zachtjes, op<br />
haar bescheiden manier en toch kordaat.<br />
“Er is nooit een afscheiding geweest tussen<br />
mijn werk en mijn leven.” Het is een van de<br />
weinige uitspraken van de kunstenaar. Ze<br />
gaf zelden interviews en gaf zelden uitleg.<br />
Daar komt nog bij dat ze haar werk bijna<br />
nooit dateerde en geen titel gaf ofwel een<br />
titel die ze later weer veranderde. Ze sprak<br />
ook weinig over haar leven voordat ze<br />
Mario Merz (1925-2003) ontmoette in haar<br />
geboortestad Turijn, nadat ze in de jaren<br />
50 een architectuurstudie was begonnen.<br />
Ze huwden in 1960 en hetzelfde jaar werd<br />
hun dochter Beatrice geboren. Zij runde<br />
Fondazione Merz in Turijn, een kunstcentrum<br />
dat in 2005 werd opgericht.<br />
Merz toonde in 1967 voor het eerst haar<br />
kunst: sculpturen van aluminiumplaten<br />
die ze in stroken sneed, aan elkaar niette<br />
en aan het plafond hing. Ze groeiden uit<br />
tot ‘environments’, telkens aanpasbaar aan<br />
de ruimte. Living Sculptures, zo noemde ze<br />
deze werken. Kunst moest voor haar iets<br />
organisch zijn, iets dat niet is gefixeerd<br />
in tijd en ruimte, iets dat leeft. Eigenlijk<br />
is BEA ook een levende sculptuur, die<br />
eruitziet als iets organisch. In 1968 begon<br />
ze kunst te breien. Vrouwelijk handwerk,<br />
ja, maar nylondraad en koperdraad zijn<br />
industriële, ‘mannelijke’ materialen. Het<br />
verbaast niet dat haar werk snel werd omarmd<br />
door feministen. Zoals veel vrouwelijke<br />
kunstenaars van haar generatie vond<br />
ze haar kunst zelf niet feministisch.<br />
Kunst was<br />
voor Merz iets<br />
organisch,<br />
iets dat niet is<br />
gefixeerd in tijd<br />
en ruimte, iets<br />
dat leeft.<br />
SUCCESVOL TEGEN WIL EN DANK<br />
Rond 1975 dook het menselijk gezicht<br />
meer en meer op in haar werk. Ze boetseerde<br />
kleine, rudimentaire hoofdjes in<br />
ongebakken klei of was, haar ‘testini’. Ook<br />
schilderde ze veel gezichten, dikwijls op<br />
papier en vanaf de jaren 2000 vooral op<br />
groot formaat. Het kunnen engelachtige<br />
figuren zijn. Kubisme, futurisme, byzantijnse<br />
iconen, Fra Angelico en noem maar<br />
op: Marisa Merz positioneerde zich met<br />
haar werk in de kunstgeschiedenis. Ze<br />
stond ermee in dialoog, maar het leek haar<br />
weinig uit te maken of zijzelf in de hedendaagse<br />
kunstwereld een belangrijke positie<br />
innam. Succes ambieerde ze blijkbaar niet,<br />
maar de erkenning steeg.<br />
Ze exposeerde vanaf 1969 in het buitenland,<br />
ook in België en <strong>Nederland</strong>. In 1982<br />
was ze geselecteerd voor documenta 7<br />
in Kassel, gecureerd door Rudi Fuchs,<br />
en in 1992 voor documenta 9, gecureerd<br />
door Jan Hoet, waar ze een kleine murmelende<br />
fontein met een viool van was<br />
in het water installeerde. In 1994 presenteerde<br />
Gladstone Gallery in New York haar<br />
eerste soloshow in de VS en vanaf 1995<br />
waren er meerdere overzichtsexposities.<br />
In 2013 werd het oeuvre van Marisa Merz<br />
bekroond met de Gouden Leeuw op de<br />
Biënnale van Venetië, waar ze al eerder<br />
aan deelnam. Het laatste retrospectief tijdens<br />
haar leven was in 2017 te zien in het<br />
Metropolitan Museum in New York en het<br />
Hammer Museum in Los Angeles.<br />
Marisa Merz is geen vrouwelijke kunstenaar<br />
die lang over het hoofd werd gezien<br />
en nu pas wordt ontdekt. Ze is wel minder<br />
beroemd dan Mario Merz en andere mannelijke<br />
Arte Povera-kunstenaars, zoals<br />
Penone en Pistoletto. Hun werk gaat van<br />
de hand voor torenhoge prijzen. De kunst<br />
van Marisa Merz is minder duur en het zijn<br />
dikwijls kleine werken, maar die brengen<br />
niettemin hoge bedragen op. Een hoofdje<br />
van ongebakken klei met zelfgebreid kopergaas<br />
uit de nalatenschap van Jan Hoet<br />
werd in 2017 bij Phillips in Londen afgehamerd<br />
op £ 126.500, aanzienlijk meer dan de<br />
geschatte prijs. Minder beroemd en minder<br />
duur, maar misschien niet voor lang.<br />
BEZOEKEN<br />
Marisa Merz, Ascoltare lo spazio –<br />
Écouter l’espace<br />
03-05 t/m 22-09<br />
LaM<br />
Villeneuve d’Ascq<br />
www.musee-lam.fr<br />
LEZEN<br />
Marisa Merz, monografie onder redactie<br />
van Beatrice Merz, Sébastien Delot<br />
en Grégoire Prangé, co-editie LaM/<br />
Mercatorfonds, <strong>2024</strong>, Franstalig, 240 p.,<br />
ISBN 9789462303744. Prijs: € 37.<br />
49
De portefeuille<br />
Een trouwe metgezel<br />
Waarvan is de uwe gemaakt?<br />
Van leer of plastic? Uw portefeuille<br />
bevat wellicht aparte vakken voor<br />
kaarten en documenten, maar<br />
ook een muntvak met een rits of<br />
drukknop. Tegenwoordig lopen<br />
er nog maar weinig mensen rond<br />
zonder portefeuille. De evolutie van<br />
dit nu vrijwel onmisbare accessoire<br />
verliep parallel met die van zijn<br />
inhoud, zoals geld en later ook<br />
diverse andere betaalmiddelen.<br />
TEKST: ANNE HUSTACHE<br />
Toen men omstreeks de 16e eeuw<br />
de term ‘portefeuille’ begon te<br />
gebruiken, betekende die letterlijk<br />
‘drager van bladen’, een soort<br />
map om documenten in mee te nemen.<br />
De portefeuille zou veranderen met de<br />
komst van bankbiljetten, die in Europa<br />
verschenen rond het midden van de 17e<br />
eeuw. Als drager van kostbare dingen<br />
heeft de portefeuille natuurlijk verre<br />
voorlopers, zoals zakjes vervaardigd van<br />
dierenhuid of doek, gedragen aan een<br />
gordel of om de nek, met daarin kleine<br />
nuttige objecten en geldstukken. Dergelijke<br />
beurzen bestonden al in het oude<br />
Griekenland. De portefeuille evolueerde<br />
naarmate er steeds meer betaalmiddelen<br />
beschikbaar werden en groeide ook<br />
De term ‘portefeuille’<br />
betekent letterlijk<br />
‘drager van bladen’,<br />
een soort map om<br />
documenten in mee<br />
te nemen.<br />
uit tot een symbool van de maatschappelijke<br />
status van de bezitter. Tegenwoordig<br />
maken vrijwel alle merken van lederwaren<br />
en accessoires portefeuilles, van de meest<br />
banale exemplaren tot de meest luxueuze.<br />
Veilig pronken<br />
1400<br />
De eigenaar van deze buidel van bewerkt<br />
leer moest een gordel of riem tussen de<br />
twee bovenste lussen steken om de buidel<br />
aan zijn middel te kunnen vastmaken.<br />
Zo was die meteen ook beschermd tegen<br />
eventuele diefstal, terwijl de bezitter kon<br />
pronken met een als luxueus beschouwd<br />
object, een teken van standing, aangezien<br />
lang niet iedereen zich zo’n ding kon<br />
veroorloven. De Franse inscriptie, in drie<br />
regels, getuigt van de zorg waarmee het<br />
object is vervaardigd: ‘L’amour me tient:<br />
me tient dans cette prison: l’amour me<br />
tient’. De lussen zijn elk versierd met een<br />
adelaar met uitgespreide vleugels.<br />
Gordeltas, Frankrijk, leer, 17 x 18,9 x 1,9 cm. New<br />
York, The Metropolitan Museum of Art, inv.<br />
2005.426.<br />
50
Praktisch<br />
Eind 15e eeuw<br />
De metalen sluiting van deze buidel is rechtstreeks geïnspireerd door<br />
de gotische kunst, die aan het einde van de 15e eeuw nog sterk aanwezig<br />
was in onze streken. Aan de riem bevestigde beurzen werden<br />
geraffineerder door de uitvinding van deze uitvoerig bewerkte sluitingen.<br />
Een en ander was niet alleen praktischer (men kon de beurs<br />
openen zonder ze los te maken van de riem), maar ook veiliger. De<br />
beurs was vastgemaakt aan de riem met een snoer aan de achterkant.<br />
De sluiting werd waarschijnlijk geperfectioneerd om geld en andere<br />
waardevolle spullen beter te beveiligen wanneer de eigenaar door de<br />
drukke straten van de stad wandelde. Het fijn versierde fluweel en de<br />
sterk bewerkte sluiting maken van dit accessoire een luxueus object<br />
dat ongetwijfeld indruk maakte.<br />
Buidel, Noord-Europa, fluweel, ijzer, 22,8 x 31,2 x 2,5 cm. New York, The Metropolitan<br />
Museum of Art, inv. 52.121.3.<br />
Satijnen glans<br />
1686<br />
In de 17e eeuw ontstond de langwerpige vorm van portefeuilles<br />
zoals we die nu kennen. Een exemplaar als dit<br />
hier was echter voorbehouden aan klanten die zich een<br />
geraffineerd object konden veroorloven. Deze portefeuille,<br />
met drie bergvakken en voorzien van een boogvormige<br />
overslag, is volledig bekleed met rode gesatineerde zijde en<br />
geborduurd met zilverdraad en zijdesatijn, waarbij bladen<br />
rankversieringen harmonieus over het hele oppervlak<br />
lopen. Op de achterkant is een monogram (1686) geborduurd,<br />
omlijst door rozetten en takken.<br />
Portefeuille, Italië, zijde geborduurd met metalen en zijden draden, 17 x 9,6 cm.<br />
Londen, The Victoria and Albert Museum, inv. T.48-1962.<br />
Verguld<br />
1750<br />
Net als tegenwoordig werden portefeuilles vroeger door zowel<br />
mannen als vrouwen gebruikt en bevatten ze niet alleen geld,<br />
maar ook brieven, kleine voorwerpen en tabak. De nogal lange<br />
vorm van dit exemplaar doet vermoeden dat het meerdere<br />
functies had. Behoorde het toe aan een vrouw of een man? De<br />
uiterst verfijnde sluiting van de klaverbladvormige overslag,<br />
bestaande uit een roze satijnen strik en een ring van vergulde<br />
draad, doet vermoeden dat het om de portefeuille van een<br />
vrouw gaat. Het crèmekleurige satijn past perfect bij de bladmotieven,<br />
geborduurd met vergulde draden.<br />
Portefeuille, Frankrijk, satijn, vergulde draden, 13,5 x 11 cm. Parijs, Musée des<br />
Arts Décoratifs, inv. 1913.0701.<br />
51
Accordeon<br />
ca. 1780-1790<br />
Vanaf het einde van de 18e eeuw en gedurende de hele 19e eeuw<br />
werden grote uitvouwbare portefeuilles van rood marokijn<br />
gemaakt om allerlei documenten, eigendomsakten, militaire<br />
kaarten, doktersvoorschriften, brieven en bankbiljetten in mee<br />
te nemen. Ze waren voorzien van verschillende vakken en een<br />
slot, in dit geval van verzilverd metaal. Deze portefeuille ziet er<br />
nogal conventioneel uit, maar is niettemin origineel omdat het<br />
onderste gedeelte de vorm heeft van de rug van een boek. Het<br />
exemplaar heeft een rechthoekige versiering van vergulde vignetten<br />
op de randen en lichte fleurons op de hoeken en draagt<br />
de naam van de fabrikant: ‘Garnier/ Au Palais Royal’.<br />
Garnier, accordeonportefeuille, Parijs, verguld marokijn, messing, verzilverd<br />
metaal, 26 x 33 x 3,5 cm. Parijs, Musée du Louvre, inv. OAR 320.<br />
Rocaille<br />
ca. 1740<br />
Deze twee portefeuilles laten zien hoe populair motieven<br />
in rocaillestijl op een bepaald moment waren als versiering<br />
ervan. Portefeuilles waren een stijlvol accessoire, mooi passend<br />
bij kostuums. Deze exemplaren zijn gevoerd met cantille<br />
(spiraalvormig tot buisjes gewonden echt of onecht goud- of<br />
zilverdraad). De crèmekleurige versie is ook versierd met<br />
bloemmotieven, in polychrome Chinese zijde, met overlappende<br />
steken, steelsteek en splitsteek. De kleinere portefeuille<br />
is genaaid in flesgroen damast, met goud- en zilverkleurig<br />
borduurwerk. Op de achterkant is een vaas met bloemen te<br />
zien en op de voorkant takken met bloesems. Beide modellen<br />
hebben de vorm van een envelop, met een overslag versierd<br />
met festoenen, te sluiten met een klein lint van zilverdraad dat<br />
een lus en een knoop vormt.<br />
Twee portefeuilles, wit zijdesatijn gevoerd met witte zijde op een kartonnen fond.<br />
Brussel, Mode & Kant Museum. Foto: Y. Peeters-A. Dohet.<br />
Zachtgroen<br />
ca. 1804-1814<br />
Marokijn is geiten- of schapenleer, gelooid met sumak of galnoot. Het<br />
wordt vooral gewaardeerd als materiaal voor luxueuze boekbanden gezien<br />
zijn sterkte en omdat het de vergulding kracht bijzet. Door diezelfde<br />
eigenschappen is dit het materiaal bij uitstek voor portefeuilles, of die nu<br />
rood dan wel groen gekleurd zijn. Deze elegante portefeuille, voorzien van<br />
vergulde randen met hoefijzers, heeft een bijzonder fraai slot, in de vorm<br />
van een schild van uitgesneden en gegraveerd vermeil, met een sleutel.<br />
Op de achterkant zien we een verguld metalen plaatje, uitgesneden en<br />
gegraveerd, met als opschrift: ‘hommage de la plus tendre reconnaissance’.<br />
Opvallend is dat de beschermhoes van groen marokijn bewaard is<br />
gebleven. De richtprijs bedroeg 400 tot 500 euro.<br />
Portefeuille, groen marokijn, vergulde randen met hoefijzers, 28 x 38 cm. Boulogne<br />
Enchères, Boulogne-Billancourt, 05-06-2021. © Boulogne Enchère.<br />
52
Klassiek tafereel<br />
ca. 1860-1880<br />
Deze portefeuille bestaat uit twee rechthoekige ivoren plaatjes<br />
met afgeronde hoeken en koperen randen. Op de voorkant zijn<br />
drie figuren afgebeeld: een staande man met een stok op zijn<br />
schouder, vergezeld van een hond en pratend met een zittende<br />
vrouw met kind op schoot. De figuren dragen traditionele<br />
kleren. Deze afbeelding is te danken aan een merkwaardig en<br />
nogal mysterieus fotografisch afdrukprocedé. De achterkant<br />
is niet versierd. Deze portefeuille heeft een rode moirézijden<br />
voering en is verdeeld in drie vakken. Het dubbele uittrekbare<br />
gedeelte is van rood leer.<br />
Portefeuille, Italië (?), ivoor, metaal, 7,5 × 6 × 1,7 cm. Amsterdam, Rijksmuseum,<br />
inv. BK-1978-402.<br />
Streelzacht<br />
1900-1925<br />
Aangezien een portefeuille vaak ter hand genomen wordt,<br />
is het materiaal waarvan ze is gemaakt zeker niet onbelangrijk:<br />
wat voelt er prettiger aan dan een object met een zachte<br />
textuur? Deze gemarmerde suède portefeuille is daarvan een<br />
mooi voorbeeld. Het grijs-witte exemplaar heeft een binnenkant<br />
van grijs varkensleer, gevoerd met groen-bruin katoen,<br />
met aan de ene kant een vak voor biljetten, afgesloten door een<br />
flens en een platte gesp, en twee schuifvakken aan de andere<br />
kant, de bovenste voor visitekaartjes. Een diep, open vak voor<br />
papiergeld loopt over de hele lengte en breedte. De versiering<br />
bestaat uit een brede diagonale strook met vogels en bloemen<br />
en een smalle met bloemen en vlinders. Deze twee stroken zijn<br />
van blauw, rood, kastanjebruin en grijs. De portefeuille paart<br />
een zacht gevoel aan een geraffineerde versiering.<br />
Portefeuille, <strong>Nederland</strong>s-Indië/ Amsterdam, suède, varkensleer, katoen,<br />
8 x 13,6 × 2 cm. Amsterdam, Rijksmuseum, inv. BK-1995-35.<br />
Kelly<br />
2015<br />
Sinds de 20e eeuw brengen alle grote merken een waaier van<br />
portefeuilles op de markt. Damesportefeuilles worden vaak zo<br />
gemaakt dat ze passen bij hun grote broer, de handtas. Dit model<br />
uit 2015 is het kleine broertje van de Kelly, het tijdloze model dat<br />
in de jaren 30 werd ontworpen maar pas wereldberoemd werd<br />
door een foto waarop Grace Kelly hem droeg voor haar buik,<br />
volgens een gerucht om haar zwangerschap te verbergen. Deze<br />
portefeuille is verkrijgbaar in alle kleuren, van de meest klassieke<br />
tot de meest blitse, zoals dit prachtige elektrisch-blauw.<br />
Portefeuille Kelly, Hermès, Parijs, Epsom-leer, 12 x 20 x 3 cm. Sotheby’s, New<br />
York, maart <strong>2024</strong>. © Sotheby’s Art Digital Studio. $ 4.000 (€ 3.727).<br />
53
‘Ik word niet gehinderd<br />
door namen’<br />
Mireille Mosler, handelaar en adviseur van oude meesters<br />
en 19e-eeuwse en hedendaagse kunst<br />
Graag bezoekt Mireille Mosler het Rijksmuseum, met name de 19e-eeuwse <strong>Nederland</strong>se kunst.<br />
54
Mireille Mosler is particulier<br />
handelaar en adviseur in New York<br />
van oude meesters en 19e-eeuwse<br />
en hedendaagse kunst. Kunst is in<br />
de loop van haar carrière een ‘asset<br />
class’ geworden. Toch handelt zij<br />
zelf nog graag het liefst in werk<br />
dat zijzelf en haar kopers echt<br />
mooi vinden, zoals tekeningen<br />
en schilderijen van Hollandse<br />
kunstenaars van eind 19e eeuw.<br />
TEKST & FOTO’S: KOOS DE WILT<br />
Een maand lang verblijft kunsthandelaar<br />
en -adviseur Mireille Mosler<br />
in Amsterdam, de stad waar ze is<br />
geboren en opgeleid. Ze bezocht ook<br />
in Maastricht de TEFAF intensief en nam<br />
alle tijd om contacten aan te halen in de<br />
kunstwereld. “In Amerika, met name in New<br />
York, zijn veel goede specialisten op het gebied<br />
van oude Hollandse meesters. Ze weten<br />
daar soms meer van de 17e-eeuwse kunst<br />
dan hier in <strong>Nederland</strong>”, zegt ze. “Veel van die<br />
kennis is daar al voor de Tweede Wereldoorlog<br />
vergaard, doordat veel specialisten voor<br />
de nazi’s naar de VS waren gevlucht. In New<br />
York maakte het nooit uit wie die kennis had,<br />
want die werd altijd al intensief uitgewisseld<br />
tussen conservatoren van musea, verzamelaars<br />
en kunsthandelaren.”<br />
Toen ze in <strong>Nederland</strong> werkte, was dat anders:<br />
toen werd er vanuit de academische<br />
en museale wereld nog enigszins neergekeken<br />
op handelaren. Mosler: “Je kunt van<br />
alles over iemand als Robert Noortman zeggen,<br />
en daar zijn boeken over geschreven,<br />
maar hij was wel enorm gepassioneerd over<br />
zijn vak. Hij had een ontzettend goed oog<br />
en kon heel goed onderscheiden wat kwaliteit<br />
was. Veel van wat nu in de beste musea<br />
van <strong>Nederland</strong> en bij bijvoorbeeld in The<br />
National Gallery in Washington DC hangt,<br />
komt van handelaren zoals hij. Handelaren<br />
hadden misschien niet zoveel kunsthistorische<br />
kennis, maar wel ‘connoisseurship’.<br />
Ze konden echt kijken op een manier die<br />
menig hoogopgeleid kunsthistoricus ontbeert.<br />
De oude garde kunsthandelaren had<br />
die ervaring door heel, heel veel te kijken,<br />
naar goede maar ook slechte kunst. Zo leer<br />
je kwaliteit herkennen.”<br />
Mireille Mosler bij een zelfportret van Antoon Molkenboer uit 1896.<br />
MUSEA ALS KLANT<br />
De kunsthistoricus is inmiddels alweer<br />
meer dan dertig jaar actief in de kunsthandel<br />
in New York. “In <strong>Nederland</strong> werkte ik<br />
als student bij kunsthandel Waterman in<br />
Amsterdam. Na mijn studie ben ik in 1992<br />
in New York stage gaan lopen op de oudemeestersafdeling<br />
bij Christie’s”, vertelt ze.<br />
“Ik kon voor duizend dollar een studioappartement<br />
huren in The West Village en<br />
besloot er te blijven. Na Christie’s ging ik<br />
aan de slag aan de Upper East Side bij de<br />
New Yorkse handelaar Jack Kilgore, die in<br />
<strong>Nederland</strong>se maniëristische kunst deed,<br />
waarmee hij toen net op TEFAF exposeerde.<br />
In de wereld waarin ik kwam te werken<br />
vonden mensen het interessant dat ik <strong>Nederland</strong>s<br />
sprak. Dat ik wist hoe je Jan van<br />
‘Ik weet niet wat ik<br />
zoek, dat weet ik pas<br />
als ik het vind’<br />
Goyen correct moest uitspreken, vonden<br />
ze veel indrukwekkender dan het feit dat<br />
ik kunsthistoricus was.”<br />
Mosler werkte tien jaar lang en met veel<br />
plezier bij Kilgore, maar ging in 2004,<br />
omdat ze na de geboorte van haar zoon<br />
meer vrijheid wilde, voor haarzelf werken.<br />
“Ik begon toen met werken op papier en<br />
met diervoorstellingen, zo links en rechts<br />
bij elkaar verzameld”, vertelt ze. “In het<br />
begin had ik ook een tijdje een galerie op<br />
55
van kunstenaars die ik zoek. Ik word ook<br />
niet gehinderd door namen. Ik kan net zoveel<br />
plezier beleven aan een prachtige tekening<br />
van drieduizend dollar als aan een<br />
schilderij van drie miljoen. Het gevolg van<br />
die manier van werken is dat mijn klantenkring<br />
uit verzamelaars bestaat die ik<br />
help bij het samenstellen van een zeer<br />
eigen verzameling. Het zijn geen naamkopers,<br />
maar mensen die kunnen vallen voor<br />
zowel een tekening van een oude meester<br />
als een hedendaags schilderij.”<br />
Poserend voor Zomerweelde van een van haar favoriete schilders: Jac. van Looy.<br />
‘Ik kan net zoveel<br />
plezier beleven<br />
aan een prachtige<br />
tekening van<br />
drieduizend dollar<br />
als aan een schilderij<br />
van drie miljoen’<br />
East 67th Street. Daar handelde ik in zowel<br />
oude meesters als hedendaagse kunstenaars,<br />
onder anderen kunstenaars die<br />
galeriehouder Annet Gelink in Amsterdam<br />
vertegenwoordigde.”<br />
Mosler heeft inmiddels werk verkocht aan<br />
een indrukwekkende lijst musea, zoals<br />
Metropolitan Museum of Art in New York,<br />
J. Paul Getty Museum in Los Angeles,<br />
National Gallery of Art in Washington en<br />
Cleveland Museum of Art. En vorig jaar<br />
verkocht ze vier tekeningen van Adriaen<br />
de Weerdt aan het Rijksmuseum. Daarnaast<br />
zijn er de particuliere verzamelaars.<br />
Mosler: “Mensen vragen mij vaak wat<br />
ik precies zoek, maar daar kan ik eigenlijk<br />
nog steeds geen antwoord op geven.<br />
En dat is natuurlijk heel vervelend voor<br />
kunsthandelaren, die willen weten wat<br />
ze moeten laten zien. Ik weet niet wat ik<br />
zoek, dat weet ik pas als ik het vind, zoals<br />
de knoestige oude boom in de duinen die<br />
midden 17e eeuw is getekend door Claes<br />
van Beresteyn. Die komt van een kringloopwinkel<br />
in Naarden en is aangekocht<br />
door het Getty Museum in Los Angeles. Ik<br />
heb geen boodschappenlijstje van namen<br />
MISVERSTAND<br />
De kunsthandelaar vertelt dat voor haarzelf<br />
beginnen in New York niet gemakkelijk<br />
was. “Ik kon niet meer met aandelen<br />
meedoen met andere oude meesterhandelaren,<br />
zoals Kilgore. Ik werd meteen<br />
buitengesloten en dat was best lastig,<br />
omdat je veel kapitaal nodig hebt in deze<br />
handel. Maar zakendoen met het geld van<br />
anderen ligt mij niet. Veel handelaren op<br />
TEFAF doen dat wel en dat is vaak behoorlijk<br />
problematisch. Zeker als je je realiseert<br />
hoe klein de winstmarges zijn bij de<br />
handel in oude meesters. Daarover heerst<br />
een groot misverstand, en dat is te begrijpen<br />
als je kijkt naar de bedragen waarover<br />
het gaat. Er is ook heel veel zogenaamde<br />
‘dead stock’ op de markt: werk waarmee<br />
kwalitatief niets mis is, maar waarmee je<br />
niet snel nog eens kan aankomen op een<br />
beurs. Bij tekeningen heb je die problemen<br />
minder. Ook is het een markt waarin veel<br />
vrouwen werkzaam zijn, zoals conservatoren<br />
en handelaren, en dat draagt bij aan<br />
een plezierige samenwerking. Tekeningen<br />
waren altijd al mijn passie. Het gaat<br />
daarbij vaak over veel kleinere bedragen,<br />
maar je kunt wel het beste werk kopen. En<br />
er valt nog wat te ontdekken. Zo hadden<br />
tekeningen van stillevens niet eens zo lang<br />
geleden het imago vooral van natuurhistorische<br />
aard te zijn: ze werden gezien<br />
als wetenschappelijke tekeningen en nog<br />
helemaal niet verzameld door kunstcollectioneurs.<br />
Op de TEFAF van 2016 had ik<br />
een hele wand met wel vijftig tekeningen<br />
van bloemstillevens en diervoorstellingen.<br />
Collega’s in de schilderijenmarkt vonden<br />
het weliswaar schattig dat een vrouw dat<br />
aanbood, maar het sloeg meteen aan. Veel<br />
musea zijn het gaan aankopen. Niet lang<br />
erna gingen steeds meer kunsthandelaren<br />
zich ermee bezig houden en moest ik iets<br />
nieuws bedenken. Nu zou ik nooit meer<br />
een hele muur met vijftig tekeningen van<br />
die kwaliteit bij elkaar kunnen krijgen.”<br />
56
‘Nu kunstwerken veilig kunnen worden<br />
gekocht en verkocht, betreden veel mensen<br />
de markt die zelf geen enkel oog hebben<br />
voor kunst’<br />
FAVORIET: JAC. VAN LOOY<br />
“Door het internet is ons vak enorm veranderd”,<br />
zegt de kunsthandelaar. “Het is veel<br />
transparanter geworden, maar mensen<br />
zien niet welke andere kosten er komen<br />
kijken, zoals transport, importbelasting en<br />
extra kosten van veilingen, beurzen en het<br />
restaureren van de kunst. Bijzonder is ook<br />
dat de kunstmarkt niet meer is ingestort,<br />
zoals toen de Japanse economie in de jaren<br />
80 in zwaar weer kwam. Tijdens het begin<br />
van de financiële crisis van 2009 was dat<br />
zo’n beetje het beste jaar ooit in de kunsthandel.<br />
Hetzelfde geldt voor het jaar 2020.<br />
Mensen hadden door de coronapandemie<br />
niets te doen en er was geld genoeg op de<br />
markt, dus de kunstmarkt hield toen goed<br />
stand, en zeker tegenwoordig, nu kunst<br />
een ‘asset class’ is geworden. Met kunst<br />
kun je vermogen in waarde vasthouden en<br />
zelfs vergroten. Met al de kennis eromheen<br />
is het inmiddels net als met aandelen, obligaties<br />
en onroerend goed: het kan veilig<br />
worden gekocht en verkocht. Het gevolg<br />
ervan is dat er veel mensen op de kunstmarkt<br />
zijn gekomen die geen enkel oog<br />
hebben voor de kunst zelf. Ze gaan er vaak<br />
niet eens meer naar kijken, maar weten<br />
wel alles over de waarde. En dat is jammer,<br />
ik ga zelf nog graag op reis om iets echt te<br />
bekijken voor mijn klanten. Ik heb nu een<br />
prachtig abstract-minimalistisch werk te<br />
koop van de op Cuba geboren, Amerikaanse<br />
kunstenaar Carmen Herrera. Niemand<br />
komt ernaar kijken, er wordt slechts een<br />
technisch rapport gevraagd. Ik vind dat<br />
een enorme verarming van het vak.”<br />
Mosler houdt zich graag bezig met wat zij<br />
zelf mooi vindt. Kunst die overal uit de wereld<br />
vandaan kan komen, maar die is ontstaan<br />
in een internationale context. “Jan<br />
Toorop toonde zijn werk op internationale<br />
exposities met Belgische symbolisten of<br />
in Wenen en München”, zegt ze. “Ik hang<br />
een tekening van Toorop naast een Redon<br />
of Moreau. 19-eeuwse <strong>Nederland</strong>se kunst<br />
die in het Rijksmuseum hangt heeft die<br />
internationale allure, zoals de tekeningen<br />
en schilderijen van Jan Toorop, Suze Robertson,<br />
Gerrit Willem Dijsselhof, Antoon<br />
Molkenboer en mijn favoriet: Jacobus van<br />
Looy. Deze kunstenaar en schrijver was<br />
een van de bekendste Tachtigers. Hij kreeg<br />
negatieve kritiek op zijn schilderijen en is<br />
toen alleen maar gaan schilderen voor zijn<br />
eigen plezier. Wie kent nu nog het schilderij<br />
Zomerweelde dat hier hangt, een van<br />
de meesterwerken van het Rijksmuseum?<br />
Het is een fraai, impressionistisch schilderij<br />
uit 1900 van een veld met felblauwe<br />
lupinen, in een prachtige Jugendstillijst.<br />
Van schilders uit die tijd kun je nog steeds<br />
werk kopen, zelfs het mooie werk.”
Hollands Glorie<br />
Verboden schatten uit de zee<br />
TEKST & FOTO’S: ANTON VOS<br />
Wist u dat het ivoor van de<br />
slagtanden van een walrus harder is<br />
dan olifantsivoor? Van dit materiaal,<br />
bijvangst van de walvisvaart uit<br />
vroeger eeuwen, maakten zeelui<br />
op hun lange strooptochten in hun<br />
vrije tijd allerhande beeldwerk, zoals<br />
mesheften.<br />
De walrus (Odobenus rosmarus)<br />
is een zeeroofdier. Hij kan<br />
zo’n vier meter lang worden en<br />
weegt ongeveer duizend kilo. Hij<br />
komt voor in polaire gebieden. In voorbije<br />
eeuwen werd deze robbensoort regelmatig<br />
gevangen als bijvangst van de walvisvaart.<br />
Vooral in de 17e en 18e eeuw kwamen op<br />
die manier walrussen terecht in onze contreien,<br />
en met name hun twee vervaarlijke<br />
voortanden. Het ivoor van deze slagtanden<br />
is harder dan olifantsivoor en laat zich<br />
goed bewerken voor allerhande beeldwerk.<br />
In het Engels wordt dit samengevat onder<br />
de naam ‘scrimshaw’: zelfvlijtproducten<br />
Bewerkte<br />
walrustanden<br />
werden vooral<br />
verkocht op plaatsen<br />
waar men veel<br />
walvisvaarders<br />
aantrof, zoals in de<br />
Zaanstreek.<br />
Vier mesheften van walrusivoor. Bij twee is duidelijk de karakteristieke lengtebarst te zien, veroorzaakt door<br />
de inwerking van het metaal van het lemmet op het ivoor.<br />
Een klein mesheft van walrustand,<br />
aan beide zijden gedateerd ‘1708’.<br />
58
In onze westerse<br />
wereld is het<br />
gelukkig al geruime<br />
tijd gedaan met<br />
de walvisvangst en<br />
de robbenjacht.<br />
van walvisjagers in vroeger eeuwen. Veelal<br />
werden deze gemaakt door zeelui die vanwege<br />
de enorm lange vaartochten van en<br />
naar polaire gebieden hiervoor over veel<br />
tijd en op den duur ook over een geweldige<br />
vaardigheid beschikten.<br />
In ons land werden vooral uit walrustand<br />
gesneden mesheften verhandeld. Deze zijn<br />
te herkennen aan de kleur en ook aan de<br />
afgebeelde motieven. Een vaak gebruikte<br />
vorm is een afbeelding met vier vrouwenhoofden<br />
en de symbolen hoop, geloof,<br />
liefde en gerechtigheid.<br />
In de holte van de tand, waar de ‘pulpa’<br />
(in tandartsentaal) zich bevond, werd het<br />
lemmet bevestigd. Regelmatig komt het<br />
voor dat de ijzeren punt is gaan roesten,<br />
met als gevolg een barst in de lengte van<br />
het heft. Veel uit walrustand gesneden heften<br />
hebben zo’n barst.<br />
Men neemt aan dat deze bewerkte walrustanden<br />
vooral verkocht werden op plaatsen<br />
waar men veel walvisvaarders aantrof,<br />
zoals bijvoorbeeld in de Zaanstreek.<br />
VARIATIE IN POSITIES<br />
Vergelijking van de verschillende heften,<br />
en dus van verschillende snijders, laten<br />
zien dat er ondanks dezelfde motieven<br />
toch vaak totaal andere posities worden<br />
gekozen. Zoals de liefde, altijd trouwens de<br />
moederliefde: een vrouw met een paar kinderen<br />
draagt op een mesheft de kinderen<br />
keurig op haar arm, terwijl op een ander<br />
heft de kinderen ondersteboven vlak boven<br />
haar voeten hangen.<br />
Vrouwe Justitia met haar weegschaal.<br />
Het gemakkelijkst te herkennen is de hoop,<br />
met onderin een anker en bovenin een<br />
vogel waarvan menigeen denkt dat het<br />
een duif is, maar het is een valk, soms zelfs<br />
met een kapje op, die hoopt dat hij vrij mag<br />
wegvliegen. Het geloof herkent men aan<br />
het kruis, terwijl de gerechtigheid goed is<br />
te herkennen aan het weegschaaltje in haar<br />
linker- en het zwaard in haar rechterhand.<br />
Geen twee heften zijn hetzelfde, maar het materiaal<br />
is goed te herkennen als walrusivoor.<br />
De vrouwelijke walrus, die niet ‘walrussin’<br />
maar ‘koe’ genoemd wordt, is wat kleiner<br />
dan de man, een ‘stier’.<br />
Hoe het ook zij, in onze westerse wereld is<br />
het gelukkig al geruime tijd gedaan met de<br />
walvisvangst en robbenjacht. Rest ons dus<br />
zuinig om te springen met wat er allemaal<br />
voor moois is gemaakt van walrustand.<br />
De hoop met onderin het anker en bovenin de valk.<br />
De ‘hoop’ wordt<br />
gesymboliseerd door<br />
onderin een anker<br />
en bovenin een valk,<br />
die hoopt dat hij vrij<br />
mag wegvliegen.<br />
59
IN DE KANTLIJN VAN DE KUNSTMARKT<br />
Hoe authentiek is de kunst<br />
van Hirst?<br />
Pieter Paul Rubens was op de eerste<br />
plaats een groot kunstenaar. Pas in<br />
het verlengde daarvan, vooral waar<br />
het de uitvoering van veel van zijn<br />
kunst betrof, een werkgever. Van Damien<br />
Hirst zou men het omgekeerde kunnen<br />
zeggen. Hirst is vooral een ondernemer,<br />
met een inmiddels gigantisch privébezit<br />
aan peperdure kunstwerken en onroerend<br />
goed. Dat kan hij zich veroorloven,<br />
omdat de opbrengst van zijn eigen werk<br />
alleen maar in vermogens valt uit te drukken.<br />
Wie zijn atelier, genaamd Science Ltd.,<br />
in Dudbridge (Gloucestershire) bezoekt,<br />
meent met een fabriekscomplex te maken<br />
te hebben. Daar worden door een groot<br />
aantal werknemers vele van zijn conceptuele<br />
kunstwerken vervaardigd. Maar wat<br />
daar precies gebeurt blijft een vraagteken,<br />
want van de kunst van Damien Hirst bestaat<br />
geen oeuvrecatalogus en er zijn ook nimmer<br />
precieze oplagecijfers gepubliceerd. En<br />
wat de prijzen van zijn kunstwerken betreft,<br />
moeten we het voornamelijk doen met de<br />
veilinguitslagen. Mocht u overigens een<br />
kunstwerk van hem willen aanschaffen, dan<br />
kunt u rechtstreeks met hem onderhandelen<br />
in zijn Newport Street Gallery in Londen.<br />
Vanzelfsprekend worden daar de prijzen<br />
niet aan de grote klok gehangen.<br />
De zakenman Hirst, wiens werk in veel<br />
landen bekendheid geniet, bedacht in<br />
2017 dat hij eens wat meer aandacht moest<br />
gaan besteden aan de al jaren in opkomst<br />
zijnde Oost-Aziatische kunstmarkt. Hij nam<br />
contact op met een zich in Hongkong bevindende<br />
vestiging van de kunstgalerie van<br />
Larry Gagosian en organiseerde met hen de<br />
expositie Visual Candy and Natural History,<br />
in de Chinese pers aangekondigd als een<br />
tentoonstelling met werken van Hirst uit het<br />
begin en midden van de jaren 90. Er was<br />
een drietal werken te zien met dieren in de<br />
gebruikelijke vitrines met formaldehyde, die<br />
nergens eerder getoond waren. Met name<br />
een haai (ontleed in drie stukken), met als<br />
titel Myth Explored, Explained, Exploded.<br />
Volgens de opgave van Science Ltd voorzien<br />
van de datering 1993-1999. Voorts: Cain and<br />
Abel uit 1994, twee apart van elkaar geëxposeerde<br />
kalveren, die als tweeling geboren<br />
NOTITIES VAN<br />
ROBERT-JAN VAN RAVENSTEIJN<br />
waren, en uit 1999 een opvliegende duif,<br />
met als simpele titel Dove. Deze laatste<br />
vond in Hongkong een koper.<br />
Na Hongkong reisde de verkoopexpositie<br />
tussen 2018 en <strong>2024</strong> verder naar galerieën<br />
in New York, München, Londen en Oxford.<br />
Op al deze plaatsen werden de haai (toen<br />
alleen met de vermelding 1993) en de beide<br />
kalfjes, samen met ander conceptueel werk<br />
uit de jaren 90 getoond. Niets aan de hand<br />
zult u zeggen, die tot nu toe onbekende<br />
werken waren door Science Ltd toch keurig<br />
voorzien van een datum?<br />
In maart 2023 verscheen echter in de<br />
Engelse krant The Guardian het opzienbarende<br />
bericht dat de redactie van experts<br />
had vernomen dat de haai, de beide kalfjes<br />
en de duif, toen zij voor het eerst in 2017 in<br />
Hongkong verschenen, minder dan een<br />
jaar oud waren. Ze waren, om de indruk te<br />
versterken dat zij uit de jaren 90 stamden,<br />
kunstmatig verouderd. Naar goed recht had<br />
The Guardian, voor zij dit bericht publiceerde,<br />
hoor en wederhoor toegepast. Dus<br />
werd om hiervan een bevestiging te krijgen<br />
Damien Hirst benaderd. Hij weigerde echter<br />
elk commentaar en verwees de krant alleen<br />
maar door naar zijn juridische adviseurs.<br />
Wat er toen gebeurde was te verwachten.<br />
Deze juristen kwamen met dezelfde uitleg<br />
als die van curatoren van exposities<br />
met conceptuele kunst. Ze verklaarden<br />
eensluidend dat Hirst, net als vele andere<br />
conceptuele kunstenaars, vrijwel geen van<br />
zijn kunstwerken zelf maakt, maar dat hij<br />
ze slechts bedenkt. En vervolgens benadrukten<br />
zij in verband met die vervroegde<br />
data dat het bij conceptuele kunstwerken<br />
gaat om de datum waarop ze zijn bedacht<br />
en niet zozeer om het moment waarop ze<br />
fysiek werden verwezenlijkt. Een kunstenaar<br />
zou volgens hen dan ook het volste recht<br />
hebben om inconsistent te zijn bij de datering<br />
van zijn werk. En het feit dat een kunstwerk<br />
soms bewust werd verouderd, deden<br />
zij af met de opmerking dat ‘dergelijke<br />
stappen deel uitmaakten van het artistieke<br />
proces’. Bij het lezen van vooral dit laatste<br />
juridisch commentaar, denkt men onwillekeurig<br />
aan het gezegde: Wiens brood men<br />
eet, wiens woord men spreekt.<br />
Bij Damien Hirst staat dus voorop dat het<br />
bedenken van een kunstwerk het belangrijkste<br />
is, maar hij laat het in vele gevallen<br />
soms twintig jaar later nog uitvoeren. Dat<br />
laatste wordt voor vele huidige conceptuele<br />
kunstenaars steeds minder belangrijk. Het<br />
kan namelijk voorkomen dat u op een tentoonstelling<br />
van hun werk alleen een tekst<br />
aan de muur ziet hangen, waarop het idee<br />
voor een kunstwerk beschreven is. Sterker<br />
nog, er zijn kunstenaars die alleen in hun<br />
hoofd zo’n idee ontwikkelen en daar vervolgens<br />
niets van naar buiten brengen. Naar<br />
dat idee in het hoofd van de kunstenaar<br />
moet u dan maar raden.<br />
Dat is met Hirst gelukkig nog niet het geval,<br />
maar soms ontstaan er, los van die door<br />
werknemers uitgevoerde kunst, problemen<br />
met de authenticiteit van zijn werk. Zo kocht<br />
de collectioneur Steve Cohen in 2004 voor<br />
acht miljoen dollar die ruim vier meter lange<br />
tijgerhaai, die in 1991 nog gefinancierd<br />
was door Charles Saatchi. Het beest was al<br />
danig aan het rotten, maar geen nood, Hirst<br />
verving hem in 2006 door een totaal andere<br />
tijgerhaai en dompelde die in alcohol, in<br />
plaats van in de lichtblauwe formaldehyde.<br />
Over een origineel kunstwerk uit 1991<br />
gesproken!<br />
Mocht u overigens die in drie stukken<br />
verdeelde haai uit 2017 willen zien: tot<br />
september kunt u terecht in het MUCA, het<br />
Museum of Urban and Contemporary Art<br />
in München. Maar die datering 2017 staat er<br />
niet bij. Het museum heeft zich gehouden<br />
aan 1993, de opgave die ze gekregen hebben<br />
van Science Ltd.<br />
60
Boeken<br />
Iris van Herpen<br />
Dit prachtige boek is een<br />
eerbetoon aan de belangrijkste<br />
<strong>Nederland</strong>se modeontwerper<br />
van het moment: Iris van<br />
Herpen. Sculpting the Senses<br />
biedt een overzicht van haar<br />
werk van de afgelopen zestien<br />
jaar. In 2006 studeerde Van<br />
Herpen af aan de modeafdeling<br />
van ArtEZ in Arnhem. Na<br />
stages bij modehuis Alexander<br />
McQueen en wolkunstenaar<br />
Claudy Jongstra richtte ze in 2007<br />
haar eigen label op. Sinds haar<br />
eerste collectie promoot zij een<br />
nieuwe kijk op haute couture,<br />
waarbij technologie en vakmanschap<br />
samensmelten tot een<br />
groter, betekenisvol concept.<br />
Haar ontwerpen, die vaak lijken<br />
op sculpturen, zijn sterk geïnspireerd<br />
door beweging. Zij laat zich<br />
inspireren door de natuur, de<br />
organismen van de aarde en het<br />
werk van andere kunstenaars.<br />
Vanwege de ingewikkelde aard<br />
van haar creaties ontwerpt en<br />
creëert Van Herpen voornamelijk<br />
voor particuliere klanten. Talloze<br />
beroemdheden droegen haar<br />
ontwerpen, van Beyoncé tot Cate<br />
Blanchett. Dit boek verschijnt bij<br />
een reizende tentoonstelling die<br />
begon in Parijs en na Australië,<br />
Singapore en de VS te zien zal<br />
zijn in de Kunsthal Rotterdam<br />
(september 2025).<br />
Iris van Herpen. Sculpting the Senses<br />
door Cloé Pitiot en Louise Curtis;<br />
voorwoord door Tilda Swinton.<br />
Lannoo, 2021, Engels, 256 p., rijk<br />
geïllustreerd, gebonden,<br />
ISBN 9401496064. Prijs: € 65.<br />
Jan Davidsz.<br />
de Heem<br />
Jan Davidsz.de Heem (1606-<br />
1684) behoort tot de beste stillevenschilders<br />
van de 17e eeuw.<br />
Gedurende zijn bijna zestigjarige<br />
schildersloopbaan bleef hij zich<br />
vernieuwen in de verbeelding<br />
van zijn onderwerpen. Zijn<br />
werk genoot – en geniet nog<br />
steeds – internationale bekendheid.<br />
Een roem die wellicht het<br />
grootst is vanwege zijn weelderige<br />
bloemstillevens. Aan deze<br />
oeuvrecatalogus ligt de theorie<br />
van Fred <strong>Mei</strong>jer uit 2016 ten<br />
grondslag. Het boekwerk bestaat<br />
uit twee delen. In het eerste deel<br />
worden alle 280 momenteel<br />
bekende schilderijen en één<br />
tekening van Jan Davidsz. de<br />
Heem gepresenteerd, besproken<br />
en geanalyseerd, zoveel mogelijk<br />
in chronologische volgorde.<br />
Daarnaast is er een diepgaande<br />
analyse van werkwijze van De<br />
Heem en de relatie tussen de<br />
werken onderling en met werken<br />
van tijdgenoten. Het tweede<br />
deel betreft de catalogus van zijn<br />
280 bekende en geaccepteerde<br />
schilderijen. De catalogue raisonné<br />
presenteert ook de enige<br />
aanvaarde tekening van De<br />
Heem te midden van de weinige<br />
afgewezen tekeningen. Verder<br />
zijn er diverse bijlagen die het<br />
werk toegankelijk maken voor<br />
verdere studie.<br />
Jan Davidsz. de Heem 1606-1684.<br />
Catalogue raisonné door Fred G.<br />
<strong>Mei</strong>jer. Waanders, <strong>2024</strong>, Engels, 760 p.,<br />
ca. 600 afb., twee gebonden delen in<br />
cassette, ISBN 9789462625563.<br />
Prijs: € 150.<br />
Savery’s<br />
Wonderlijke<br />
Wereld<br />
Roelant Savery (1578-1639) was<br />
een ware pionier, die aan de basis<br />
stond van diverse nieuwe genres<br />
in de <strong>Nederland</strong>se schilderkunst.<br />
Hij tekende en schilderde landschappen,<br />
bloemen, dieren en<br />
mensen en bracht flora en fauna<br />
in beeld, talrijke soorten die van<br />
over de hele wereld voor het eerst<br />
in Europa waren geïmporteerd.<br />
Het vroegste bloemstilleven uit<br />
de <strong>Nederland</strong>se schilderkunst<br />
is van Savery. Ook schilderde<br />
hij de legendarische dodo, de<br />
uitgestorven vogel van het Afrikaanse<br />
eiland Mauritius. Hij werd<br />
geboren in Kortrijk, in het midden<br />
van de Tachtigjarige Oorlog. Zijn<br />
familie behoorde tot de grote<br />
groep Vlamingen die vanwege de<br />
oorlog uitweken naar de Noordelijke<br />
<strong>Nederland</strong>en. In Amsterdam<br />
werd Savery door zijn oudere<br />
broer Jacob tot schilder opgeleid.<br />
En in 1604 vinden we hem terug in<br />
Praag, werkend aan het hof voor<br />
de Habsburgse keizer Rudolf II, de<br />
grootste verzamelaar van zijn tijd.<br />
Na de dood van de keizer keerde<br />
hij terug naar <strong>Nederland</strong> en ging<br />
in Utrecht wonen. Deze catalogus<br />
bij de tentoonstelling in het<br />
Mauritshuis presenteert uitvoerig<br />
43 werken van deze veelzijdige<br />
kunstenaar.<br />
Roelant Savery’s Wonderlijke Wereld<br />
door Ariane van Suchtelen. Waanders,<br />
<strong>2024</strong>, <strong>Nederland</strong>s, 144 p., 100 afb. in<br />
kleur, softcover, ISBN 9789462625211.<br />
Prijs: € 26,95.<br />
Dé bijbel van<br />
het Deens<br />
meubeldesign<br />
In 1987 verscheen een gigantisch<br />
boekwerk over veertig jaar Deense<br />
meubelkunst tussen 1927 en 1966.<br />
Hét belangrijkste naslagwerk voor<br />
iedereen die zich serieus bezighoudt<br />
met Deense meubelen<br />
uit deze periode. Vier boekdelen<br />
van in totaal 1372 pagina’s met<br />
1780 zwart-witfoto’s en illustraties,<br />
die al het meubilair tonen<br />
dat werd gepresenteerd op de<br />
jaarlijkse tentoonstellingen van<br />
Snedkerlaug (meubelmakersgilde)<br />
in Kopenhagen (1927-1966). Grote<br />
namen als Finn Juhl, Kaare Klint<br />
en Børge Mogensen ontbreken<br />
niet. De tentoonstellingen hebben<br />
aanzienlijk bijgedragen aan het<br />
grote internationale succes van<br />
het Deense meubelontwerp. Het<br />
boek is een brondocument van<br />
onschatbaar belang en verkreeg<br />
in de loop der jaren een cultstatus,<br />
niet in de minste plaats omdat het<br />
buitengewoon moeilijk en kostbaar<br />
bleek om er de hand op te kunnen<br />
leggen. Gelukkig is voor de<br />
wereldwijd verspreide liefhebbers<br />
van Deens meubelontwerp een<br />
prachtige herdruk beschikbaar. Op<br />
een nieuw voorwoord en een toegevoegde<br />
cassette na gaat het om<br />
een verder ongewijzigde herdruk.<br />
40 Years of Danish Furniture Design,<br />
1927-1966 door Greta Jalk. L&R<br />
Egmont, 2017, Engels/ Deens, 1.372<br />
p., 1.780 afb. , 4 delen gebonden in<br />
cassette, ISBN 9788711566312.<br />
Prijs: € 395,00.<br />
Deze boeken kunt u eenvoudig bestellen bij Scriptum Art Books via telefoon 06 54 28 25 38 of via e-mail: art@scriptumart.nl of www.scriptumart.nl.<br />
Vermeld de code <strong>COLLECT</strong> 05/24 en uw bestelling wordt zonder portokosten binnen <strong>Nederland</strong> toegezonden.<br />
61
Binnenkijken.<br />
bij Ubaldo Sichi<br />
TEKST & FOTO’S: KOOS DE WILT<br />
De Italiaans-<strong>Nederland</strong>se<br />
kunstenaar Ubaldo Sichi laat<br />
zich in zijn wandschermen en<br />
schilderijen inspireren door<br />
dansers en musici. <strong>COLLECT</strong><br />
zocht hem op in zijn atelier,<br />
gevestigd in een karakteristiek<br />
gebouw in de hoofdstedelijke<br />
Spaarndammerbuurt.<br />
De kunstenaar werkt in een stijlvol schoolgebouw<br />
uit 1915.<br />
Ubaldo Sichi is in 1952 geboren<br />
in Florence, maar belandde als<br />
twintiger in het vrije en artistieke<br />
Amsterdam, en daar is hij nooit<br />
meer weggegaan. “In Florence waren er een<br />
paar kunstenaars die zich een ster konden<br />
noemen, maar de meeste kunstenaars sliepen<br />
onder bruggen”, vertelt hij. “Ik kwam<br />
liftend via Parijs, Stockholm en Keulen aan<br />
in Amsterdam. Het was hier gemoedelijk<br />
en het had een heerlijke maat, precies zoals<br />
Florence dat heeft. Amsterdam was in die<br />
tijd nog niet zo opgepoetst als nu, meer<br />
een stad voor kunstenaars. De Rietveld<br />
Academie was toen nog een traditionele<br />
academie, waar er veel aandacht was voor<br />
techniek en modeltekenen. Ik kreeg er les<br />
van de expressionistisch werkende kunstenaar<br />
Leo Schatz. In 1982 studeerde ik<br />
af, waarna ik al snel op mijn eigen manier<br />
ben gaan werken. Vanaf de jaren negentig<br />
vooral met een techniek, waarbij ik acryl in<br />
wassen mallen giet en die gegoten reliëfs<br />
dan op het doek of paneel bevestig. Het<br />
levert transparante delen op die ik licht<br />
beschilder of openlaat. Die techniek werkt<br />
heel goed bij de kamerschermen die ik<br />
maak. Daar kan het licht dan mooi doorheenkomen.”<br />
De kunstenaar werkt al decennialang in de<br />
Spaarndammerbuurt, in een stijlvol, voormalig<br />
schoolgebouw dat dateert uit 1915,<br />
toen arbeidersdromen daar werden omgezet<br />
in realiteit. Het is een gebouw met<br />
aandacht voor details zoals je die tegenwoordig<br />
nog maar nauwelijks tegenkomt.<br />
Vooral het interieur van het trappenhuis<br />
lijkt rechtstreeks te zijn ontstaan aan de<br />
tekentafel van Berlage. Het rijk uitgevoerde<br />
trappenhuis is voorzien van rode,<br />
oranje, gele en groene bakstenen en een<br />
sierlijk smeedijzeren hekwerk, waartussen<br />
prachtige geglazuurde tegels met Jugendstilmotieven<br />
schitteren in het zonlicht.<br />
Het interieur van het trappenhuis lijkt rechtstreeks te<br />
zijn ontstaan aan de tekentafel van Berlage.<br />
Het is een ruimte waar Sichi zich thuis<br />
voelt. Het atelier van de kunstenaar zelf<br />
is op de eerste verdieping aan de voorkant<br />
en heeft het door schilders geliefde<br />
noorderlicht. Vanuit de ramen is er een<br />
weids uitzicht op een nieuwe woonwijk,<br />
die de oude Houthavens stukje bij beetje<br />
vervangt. Pontificaal in het midden staat<br />
de Pontsteiger, ofwel het ‘Schijthuis’ zoals<br />
het in de volksmond wordt genoemd.<br />
DE SCHOONHEID VAN MUZIEK<br />
In het atelier staan verschillende schilderijen<br />
en wandschermen met transparante reliëfs,<br />
die binnenkort te zien zullen zijn bij verschillende<br />
tentoonstellingen. Aan de wand hangt<br />
een oude foto van een Italiaanse soldaat uit<br />
de Eerste Wereldoorlog met daarbij de tekst<br />
‘A morte l‘arte concettuale. Questo soldato<br />
ti somiglia proprio’. Sichi: “Dit is een cadeau<br />
van een vriend. Het betekent ‘dood aan de<br />
conceptuele kunst, deze soldaat lijkt precies<br />
op jou’. En dat klopt wel. Ik houd niet van<br />
kunst waarbij je eerst een boekwerk moet<br />
doorlezen om daarna het hoopje afval te<br />
kunnen waarderen. Ik heb weinig met conceptuele<br />
kunst. Daarbij gaat het om een theorie<br />
of een verhaal, maar niet om het visuele.”<br />
De kunstenaar laat grafiek zien op grof<br />
geschept Spaans papier met afbeeldingen<br />
62
BINNENKIJKEN<br />
‘Schoonheid is taboe geworden<br />
in de hedendaagse kunst’<br />
63
BINNENKIJKEN<br />
Een kamerscherm met een schildering van gegoten<br />
acryl, dat het licht doorlaat.<br />
ik in de hedendaagse kunst dat schoonheid<br />
een taboe is geworden. Ik begrijp dat niet. Ik<br />
kijk naar beeldende kunst zoals ik ook naar<br />
muziek luister. Ook dan hoef je niet precies<br />
te weten wat het betekent en waar je precies<br />
naar luistert, maar ook daar speelt zeggingskracht,<br />
schoonheid en techniek nog<br />
steeds een belangrijke rol.”<br />
Deze verschillende schilderijen en wandschermen met transparante reliëfs zijn binnenkort te zien voor het<br />
publiek op exposities.<br />
‘Ik ben een hoog<br />
sensitief persoon.<br />
Kleuren en geluiden<br />
komen intensiever<br />
bij mij binnen’<br />
van dansers. “Net als in de muziek wil ik een<br />
variatie aanbrengen van emoties, zoals je<br />
dat bijvoorbeeld ook kunt horen bij Le quattro<br />
stagioni van Vivaldi: je voelt de woeste<br />
storm en daarna de lome zomer”, vertelt hij.<br />
“In muziek is ook wel conceptueel gewerkt,<br />
maar het hield al snel op en daarna is men<br />
weer teruggekomen bij de schoonheid<br />
van de muziek. Muziek werkt zoals ook de<br />
beeldende kunst zou moeten werken, vind<br />
ik, een verhaal vertellend dat vanuit het<br />
gevoel is ontstaan. Kunstenaars als Giotto<br />
en Piero della Francesca zitten natuurlijk in<br />
mijn systeem, maar ik laat mij in mijn werk<br />
vooral inspireren door de dans. Waar ik kan,<br />
maak ik foto’s van voorstellingen en die verwerk<br />
ik in mijn schilderwerk. Heel vaak zie<br />
RATIO EN GEVOEL<br />
Ubaldo Sichi werkt figuratief, zoals kunstenaars<br />
als Pat Andrea en Ronald Brooks<br />
Kitaj, en kijkt graag naar de droombeelden<br />
van de pre-surrealist Giorgio de Chirico,<br />
een kunstenaar waaraan hij hommages<br />
heeft gewijd. “Ik exposeer die hommageschilderijen<br />
niet, maar schilder ze omdat<br />
het mij scherp houdt, het zorgt ervoor dat<br />
ik blijf experimenteren”, legt hij uit, voordat<br />
hij een echte Italiaanse espresso bereidt,<br />
een werkje waarvoor de kunstenaar ruim<br />
de tijd neemt. “Ik ben een hoogsensitief<br />
persoon, met HSP dus, waardoor ik prikkels<br />
intenser ervaar dan andere mensen”,<br />
zegt hij. “Kleuren en geluiden komen<br />
intensiever bij mij binnen. Het is iets dat in<br />
andere beroepen misschien als een beperking<br />
wordt gezien, maar bij mij werkt het<br />
in mijn voordeel. De violist Janine Jansen is<br />
ook hoogsensitief, las ik. In de natuur heb<br />
je dat ook, bij kuddedieren bevinden hoogsensitieve<br />
dieren zich aan de randen van de<br />
groep en ervaren eerder mogelijke gevaren<br />
dan de dieren midden in de groep.”<br />
Hij toont werk uit de rijen schilderijen,<br />
64
BINNENKIJKEN<br />
‘Mijn werk is een<br />
kwestie van balans<br />
tussen ratio en<br />
gevoel, net als in het<br />
gewone leven’<br />
oudere en meer recente. Sichi: “Bij mijn werk<br />
is het als in het gewone leven, het is steeds<br />
een kwestie van een balans tussen ratio en<br />
gevoel. Voor de techniek die ik gebruik is<br />
het van belang om van tevoren goed na te<br />
denken over wat je wilt bereiken, en daarnaast<br />
komt veel aan op gevoel. Dat rationele<br />
in combinatie met het sensitieve maakt het<br />
werk. Bij het procedé van gegoten acryl moet<br />
je goed nadenken wat je waar positioneert<br />
en kun je niet improviseren, maar daarna<br />
kun je vrijelijk elementen toevoegen. Het is<br />
een beetje zoals de oude frescoschilders in<br />
Florence dat deden: zij moesten van tevoren<br />
precies weten wat waar op de wand moest<br />
komen te staan en daarbinnen konden ze<br />
dan vrijelijk variëren. Net als in de muziek,<br />
waarbij je je aan de regels moet houden<br />
maar er uiteindelijk veel gevoel komt kijken:<br />
je kunt er een eigen betekenis aan geven als<br />
je je instrument beheerst. Of het nu gaat<br />
over flamenco, fado, jazz of klassieke muziek,<br />
je techniek beheersen betekent niet dat<br />
je minder vrij bent. Integendeel. Vrijheid is<br />
tegelijkertijd heel belangrijk om iets nieuws<br />
te maken. Dat is moeilijk in Italië, waar je de<br />
lange kunstgeschiedenis als een zware bagage<br />
op je schouders kunt voelen, iets wat je<br />
bewegingsvrijheid kan beperken. Misschien<br />
zit ik daarom wel hier.”<br />
BEZOEKEN<br />
Expositie met kamerschermen<br />
18-05 t/m 13-07<br />
Galerie Oosthem<br />
Oosthem (Friesland)<br />
www.galerieoosthem.nl<br />
Emotie (solo)<br />
t/m juli (op afspraak)<br />
Haute Cultuurhuis<br />
Langerak (Zuid-Holland)<br />
www.hautecultuurhuis.nl<br />
De kunstenaar werkt vooral met een techniek waarbij<br />
hij acryl in wassen mallen giet en de gegoten reliëfs<br />
vervolgens op een doek of paneel bevestigt.<br />
Sichi schildert hommages, bijvoorbeeld aan Giorgio de Chirico.<br />
65
Museum tips<br />
De rebellen van<br />
Janette Beckman<br />
10-05 t/m 08-09<br />
Museum FOAM<br />
Amsterdam<br />
www.foam.org<br />
Kees<br />
Stoop<br />
17-05 t/m 01-09<br />
Rijksmuseum Twenthe<br />
Enschede<br />
www.rijksmuseumtwenthe.nl<br />
Wie zich actief met fotografie bezighoudt kan de camera overal op richten. Dat<br />
kan schitterende natuuropnamen of indringende portretten opleveren, maar ook<br />
reportageachtige beelden. Die laatste kunnen heel gedocumenteerd zijn. Het is<br />
immers eigen aan de tijd dat wat daarin plaatsvond voor altijd voorbij is. De in New<br />
York wonende fotografe Janette Beckman heeft dat begrepen en heeft de afgelopen<br />
veertig jaar mensen en bewegingen vastgelegd die inmiddels al geschiedenis<br />
geworden zijn. Want wie zal over honderd jaar nog precies weten wat de hiphopscene<br />
was en hoe men zich tijdens de punkbeweging uitdoste? Om maar te zwijgen<br />
over hoe de destijdse leefomgeving eruitzag. Naar het zich laat aanzien leveren<br />
deze foto’s in haar expositie Rebels in Foam daarvan een overtuigend beeld op. Zij<br />
worden voor een juist tijdsbegrip ondersteund met de nodige achtergrondinformatie<br />
over de sociale omstandigheden en de jongerencultuur van voorheen. (er)<br />
Janette Beckman, LL Cool J, Cut Creator, and Brian Latture, New York City, 1987. © de kunstenaar.<br />
© Foam.<br />
Holten is een klein dorp in Overijssel, aan de<br />
voet van de Sallandse Heuvelrug. De 9600 inwoners<br />
hoeven maar een kort wandelingetje te<br />
ondernemen en ze staan midden in de natuur,<br />
bestaande uit heuvels, bossen en heidevelden.<br />
Het is geen wonder dat de tekenaar, graficus en<br />
vooral natuurliefhebber Kees Stoop er in 1960<br />
ging wonen en dat dorp trouw bleef tot zijn<br />
dood in 2019. Vooral met contékrijt, maar ook<br />
in vele etsen, legde hij het door hem geliefde<br />
landschap en de dieren daarin vast. Dat deed<br />
hij veelal op een zeer naturalistische wijze, en<br />
ook in schetsen, die dan soms bijna abstract<br />
aandoen. Hoewel kunstenaars die op een figuratieve<br />
wijze werken zich tegenwoordig op een<br />
toenemende belangstelling mogen verheugen,<br />
is het bijna onbegrijpelijk dat velen het werk<br />
van Kees Stoop nog niet kennen. Daarom,<br />
mocht u ook tot deze nalatigen behoren, haal<br />
deze zomer in Enschede uw schade in. (er)<br />
Kees Stoop, Landschap met bomen, © Kees Stoop<br />
Stichting.<br />
Willem Witsen,<br />
stille kracht<br />
t/m 16-06<br />
Museum Jan Cunen<br />
Oss<br />
www.museumjancunen.nl<br />
Willem Witsen, Waterloobridge bij avond. © Kroller Muller<br />
Museum.<br />
Een apart hoofdstuk in onze vaderlandse kunstgeschiedenis wordt gevormd door<br />
de Amsterdamse impressionisten. Onder hen is Willem Witsen een belangrijke<br />
figuur, die onterecht een plaats toegewezen heeft gekregen in de schaduw van<br />
George Hendrik Breitner en Isaac Israëls. Maar juist omdat hij zich met zijn vaak<br />
verstilde schilderijen, aquarellen en etsen afzette tegen het bonte geweld in het<br />
werk van deze vrienden/kunstenaars, toonde hij zijn ware grootheid. De toevoeging<br />
‘stille kracht’ aan de titel van deze expositie is dan ook zeer terecht. En wat<br />
vaak vergeten wordt is dat Willem Witsen, naast de maker van een intiem oeuvre,<br />
een briljant fotograaf was en een spil vormde in de beweging der Tachtigers, die<br />
zijn riante huis en atelier aan het Oosterpark voor hen openstelde. Een vernieuwde<br />
kennismaking in Oss met Witsen is dan ook zeer terecht. (er)<br />
66
Grand old lady Ana Lupas<br />
09-05 t/m 15-09<br />
Stedelijk Museum<br />
Amsterdam<br />
www.stedelijk.nl<br />
Een ‘zeer Japanse<br />
Nabi’<br />
t/m 06-10<br />
Hôtel de Caumont<br />
Aix-en-Provence<br />
www.caumont-centredart.com<br />
Ze is over de tachtig en voor het eerst is er in <strong>Nederland</strong> een grote tentoonstelling<br />
van haar werk te zien, getiteld Ana Lupas – On this Side of the River Elbe. Wat dat<br />
betreft was in 2016 het Londense Tate Modern ons voor. Wel bevond zich sedert<br />
2022 in de vaste collectie van het Stedelijk Museum de installatie Coats to Borrow<br />
van Ana Lupas, maar behalve dit conceptuele kunstwerk wisten velen van ons<br />
weinig over de Roemeense kunst ten tijde van het communistische bewind (1945-<br />
1989). Het was te verwachten dat er gedurende die periode vooral jonge kunstenaars<br />
waren die niet meewerkten aan de door Nicolae Ceauşescu gedicteerde<br />
staatskunst en de schijnwerpers ontliepen. Zij volgden hun eigen pad en een van<br />
hen was Ana Lupas. Zij organiseerde voor hen vele jaren vanuit haar woonplaats<br />
Cluj het samenwerkingsverband ‘Ateliers 35’. Het werk van deze ‘Grand old lady’<br />
waarmee u nu kennis kunt maken, omvat vele verrassende kunstvormen en doet<br />
zeer eigentijds aan. (er)<br />
Ana Lupas, Coats to Borrow, 1989. Collectie Stedelijk Museum Amsterdam. Foto: Carlo Favero.<br />
De fascinatie van Pierre<br />
Bonnard voor de kunst<br />
van het land van de<br />
rijzende zon leidde ertoe<br />
dat zijn vrienden hem<br />
‘de zeer Japanse Nabi’<br />
gingen noemen. Hoewel<br />
men in Frankrijk vanaf<br />
de jaren 1860 gefascineerd<br />
was door alles wat<br />
Japans was (een mode<br />
die bijna een halve eeuw<br />
aanhield), was Bonnard<br />
vooral geïnteresseerd<br />
in de kenmerken van<br />
Ukiyo-e-prenten, waarvan<br />
de ontdekking op<br />
een tentoonstelling in de<br />
École des Beaux-Arts in<br />
het voorjaar van 1890 een<br />
ware openbaring voor<br />
hem was. De schilder<br />
ging nieuwe esthetische principes toepassen,<br />
zoals soepele bewegingen, contrasterende<br />
kleuren, arabeske lijnen, en kreeg een sterke<br />
voorliefde voor versiering, gestileerde elementen<br />
en het gebruik van vlakke tinten. De<br />
tentoonstelling Bonnard et le Japon brengt<br />
werken die getuigen van deze ontwikkeling en<br />
presenteert natuurlijk ook Japanse prenten. (ah)<br />
Pierre Bonnard, Femmes au jardin: femme à la robe<br />
à pois blancs, 1890-1891, tempera met lijm op doek,<br />
sierpanelen, 160,5 x 48 cm (elk paneel). Parijs, Musée<br />
d’Orsay. © RMN-Grand Palais (Musée d’Orsay). Foto:<br />
Hervé Lewandowski.<br />
De kern van het humanisme<br />
t/m 16-06<br />
BNF, site Richelieu<br />
Parijs<br />
www.bnf.fr<br />
Justus van Gent en Pedro Berruguete,<br />
Portret van Plato, Urbino, ca. 1472-1478,<br />
olieverf op hout. Parijs, Musée du Louvre.<br />
Het humanisme ligt aan de oorsprong van de renaissance. De humanistische beweging ontstond<br />
in het 14e-eeuwse Italië en werd gekenmerkt door een teruggrijpen op antieke teksten en een<br />
herwaarderen van de beschaving waarvan ze de vehikels waren. Het humanisme bracht een nieuw<br />
cultuurmodel voort, dat de vormen van het denken én de kunst ingrijpend veranderde. Vorsten en<br />
andere machthebbers hebben het humanisme aangewend om een nieuw beeld van zichzelf op te<br />
hangen. Deze expositie presenteert zo’n tweehonderd werken, manuscripten, gedrukte boeken,<br />
prenten, tekeningen, schilderijen, sculpturen, kunstvoorwerpen, munten en medailles en dompelt<br />
de bezoeker onder in de boeiende wereld van de renaissance. Vijf secties leiden ons van de 14e<br />
tot de 16e eeuw: de ‘studiolo’; Petrarca en de geboorte van het humanisme; van de studie van de<br />
oudheid tot de liefde voor het antieke; kennis en roem en van de humanistische bibliotheek tot de<br />
vorstelijke bibliotheek. (ah)<br />
67
Museum tips<br />
Een atypische kunstenaar<br />
t/m 08-09<br />
Musée de Flandre<br />
Kassel<br />
https//museedeflandre.fr<br />
Geëngageerd design<br />
03-05 t/m 30-06 MK&G<br />
Hamburg<br />
www.mkg-hamburg.de<br />
Nicolas Eekman (1889-1973) werd geboren in Brussel. Indien hij nu grotendeels<br />
vergeten is, dan is dat ongetwijfeld omdat zijn oeuvre haaks stond op de avantgardekunst.<br />
Na een expressionistische en kubistische fase begon hij droomachtige,<br />
fabelachtige en wonderlijke werelden te creëren. Vanaf dan richtte de schilder zich<br />
duidelijk op het herinterpreteren van meesterwerken van oude meesters als Jeroen<br />
Bosch en Pieter Bruegel de Oudere, maar ook werken van zijn tijdgenoot James<br />
Ensor. Zo’n tachtig werken, voornamelijk uit privécollecties, laten ons kennismaken<br />
met zijn unieke universum, ontstaan uit een verbluffend rijke verbeelding, waarbij de<br />
schilder zich niet beperkte tot het putten van inspiratie uit andermans oeuvre. (ah)<br />
Nicolas Eekman, Mascarade, 1969, olieverf op doek, overgebracht op paneel, 65 x 81 cm.<br />
Privécollectie.<br />
Communicatiedesigner Sandra Mawuto Dotou<br />
(°1997) combineert graag design met popcultuur<br />
en politiek activisme. Ze is geboeid door<br />
existentiële thema’s als racisme, postkolonialisme<br />
en xenofobie. Met haar veelzijdige<br />
oeuvre onderzoekt ze hoe design kan bijdragen<br />
aan educatie, motivatie, mobilisatie, reflectie<br />
en destigmatisering. Ze maakt gebruik van<br />
alle beschikbare communicatiemiddelen, van<br />
redactioneel ontwerp tot sociale netwerkconcepten<br />
en van grafisch ontwerp tot motion<br />
design. Deze tentoonstelling vormt de afsluiter<br />
van haar verblijf als gastkunstenaar dit jaar in<br />
het Museum für Kunst & Gewerbe. (ah)<br />
Sandra Mawuto Dotou, Look at us, 2022, Galerie der<br />
Schwarzen Vorbilder & Heldinnen in Deutschland,<br />
boekcover. © de kunstenaar. Illustratie: Tabea Erhart.<br />
Het design van<br />
de toekomst<br />
18-05 t/m 11-05-2025<br />
Vitra Design Museum<br />
Weil am Rhein<br />
www.design-museum.de<br />
Hoe werd en wordt de toekomst verbeeld in design? Deze tentoonstelling gaat nader in<br />
op die vraag, door meubilair van de eerste sciencefictionfilms te paren aan het design<br />
van tegenwoordig, ontstaan in virtuele ruimten. Objecten waarvan het ontwerp destijds<br />
als revolutionair werd beschouwd, krijgen het gezelschap van hedendaagse projecten.<br />
Zo reizen we van de eerste sciencefictionverhalen naar de metaverse. De tentoonstelling<br />
laat ook zien hoe technische innovaties en utopisch design hun weg hebben gevonden<br />
naar het dagelijks leven en hoe ze de wereld van vandaag direct vormgeven. (ah)<br />
Lloyd Schwan, Statuette-lounge chair, 1995. © de kunstenaar. Met toestemming van het Vitra Design<br />
Museum. Foto: Jürgen Hans.<br />
68
Invloedrijk genie<br />
02-05 t/m 28-07<br />
The British Museum<br />
Londen<br />
www.britishmuseum.org<br />
Terug naar het<br />
museum<br />
17-05 t/m 29-09<br />
The Guggenheim Museum<br />
New York<br />
www.guggenheim.org<br />
Michelangelo (1475-<br />
1564) is een van die<br />
artistieke genieën met<br />
een zeer lange carrière.<br />
Niet alleen bewees hij<br />
zijn immense talent al<br />
op 26-jarige leeftijd met<br />
zijn verbluffende David,<br />
ook ging hij twee keer de<br />
uitdaging aan om nota<br />
bene als beeldhouwer de<br />
reusachtige fresco’s op<br />
het plafond van de Sixtijnse<br />
Kapel te schilderen<br />
en later de altaarwand<br />
in hetzelfde gebouw.<br />
Hij stierf op 88-jarige<br />
leeftijd, zonder ooit te<br />
zijn gestopt met creëren.<br />
Deze tentoonstelling<br />
richt de schijnwerpers op<br />
de laatste drie decennia<br />
van zijn bijzonder vruchtbare carrière, toen hij zich permanent in Rome vestigde. We<br />
zien in welke mate Michelangelo zijn invloed uitoefende en bepaalde thema’s, zoals<br />
de kruisiging, vernieuwde in een tijd waarin de Kerk zichzelf moest heruitvinden, als<br />
reactie op de Reformatie. De tentoonstelling onthult nog andere facetten van de<br />
meester, die tevens een dichter en scherpzinnige kunstanalist was. (ah)<br />
Michelangelo, studie voor Het laatste oordeel, ca. 1534-1536, zwart krijt op papier. © The Trustees of<br />
the British Museum.<br />
Bijna 35 jaar geleden creëerde Jenny Holzer<br />
(°1950) een ledscherm in de vorm van een<br />
spiraal voor een tentoonstelling in het Guggenheim<br />
Museum. Het paneel, knipperend<br />
met veranderende kleuren en verschillende<br />
lettertypen, was toen het langste ter wereld en<br />
wordt thans beschouwd als een meesterwerk<br />
van de tekstkunst. De solotentoonstelling Light<br />
Line is voor de kunstenaar een soort terugkeer<br />
naar het museum, dit keer met een nieuwe<br />
versie van de installatie uit 1989. Holzer zal het<br />
gebouw transformeren dankzij een bijgewerkte<br />
en uitgebreide weergave van scrollende teksten,<br />
met een selectie uit haar bekende reeksen.<br />
Waar op de tentoonstelling in 1989 slechts<br />
drie windingen van de rotunda van Frank Lloyd<br />
Wright werden gebruikt, omvat de nieuwe<br />
installatie alle zes delen van de spiraal leidend<br />
naar het plafond met de lichtkoepel. De focus<br />
ligt geheel op het gebruik van het geschreven<br />
woord in de kunst in de loop der tijd en via<br />
verschillende media. (ah)<br />
Jenny Holzer, Untitled (Selections from Truisms,<br />
Inflammatory Essays, The Living Series, The Survival<br />
Series, Under a Rock, Laments, and Child Text), 1989,<br />
driekleurige ledinstallatie. © de kunstenaar. Met<br />
toestemming van The Guggenheim Museum.<br />
De objecten van een roman<br />
17-05 t/m 13-10<br />
Lembachhaus<br />
München<br />
www.lenbachhaus.de<br />
Orhan Pamuk, uit de reeks In Paul Klee’s<br />
Garden, 2023. © de kunstenaar<br />
Orhan Pamuk (°1952) is vooral bekend om zijn romans, waarvoor hij in 2006 de Nobelprijs<br />
voor Literatuur kreeg. Hier biedt de Turkse schrijver een andere kijk op zijn geschriften, met de<br />
presentatie van zo’n veertig kasten uit het Museum van Onschuld in Istanbul. Dit museum werd<br />
door de schrijver tegelijk met de gelijknamige roman gecreëerd, waarin het liefdesverhaal tussen<br />
Kemal, de zoon van een fabriekseigenaar, en zijn mooie, arme nichtje Füsun centraal staat.<br />
Wanneer hun relatie op een ramp uitdraait, richt Kemal een museum op, met duizenden voorwerpen<br />
die hem aan Füsun herinneren. Tegelijk vormen die voorwerpen een afspiegeling van<br />
het dagelijks leven in het Istanbul van de jaren 1950 tot 2000, en van de grote gebeurtenissen<br />
uit diezelfde periode, genderrollen en hedendaagse cinema. Zo brengt Orhan Pamuk literatuur<br />
tot leven in een museumruimte en creëert hij een fascinerende fictieve wereld. (ah)<br />
69
Museum agenda<br />
△ Travelling Bricks<br />
t/m 25-08<br />
Paleis Het Loo<br />
△ Bloom<br />
t/m 01-09<br />
porselein. Collectie<br />
Roelofsz-Dunlop<br />
t/m 05-05<br />
△ Michael Raedecker:<br />
material worlds<br />
t/m 11-08<br />
Arnhem<br />
Museum Arnhem<br />
△ Museum of Memory<br />
t/m 18-08<br />
△ Klaas Gubbels. Lang<br />
leve de kunst<br />
t/m 18-08<br />
Assen<br />
△ Universum Max<br />
Beckmann<br />
t/m 20-05<br />
△ Peter Buggenhout:<br />
second Sight<br />
t/m 24-11<br />
Mauritshuis<br />
△ Roelant Savery’s<br />
Wonderlijke Wereld<br />
t/m 24-05<br />
Drents Museum<br />
△ Antonio Lopez<br />
t/m 02-06<br />
Bergen aan Zee<br />
Mesdag Collectie<br />
△ Sprekende bomen. Een<br />
ode aan onze bedreigde<br />
natuur<br />
t/m 21-07<br />
Lee-Ann Olwage, Valim-Babena, foto. Te zien in De Nieuwe Kerk in Amsterdam.<br />
Amersfoort<br />
Flehite Museum<br />
△ Het Indische licht<br />
t/m 12-05<br />
△ Groote in de kunst<br />
t/m 23-06<br />
Kunsthal KAdE<br />
△ 4 Rijkscollecties & Hans<br />
Op de Beeck<br />
t/m 05-05<br />
Amstelveen<br />
Cobra Museum voor<br />
Moderne Kunst<br />
△ Anton Corbijn –<br />
MOØDe<br />
t/m 12-05<br />
Museum JAN<br />
△ Lisa Konno: the<br />
porcelain body<br />
t/m 16-06<br />
△ Tjalf Sparnaay: the<br />
bigger picture<br />
t/m 16-06<br />
Amsterdam<br />
Amsterdam Museum<br />
△ Collecting the City #4<br />
t/m 05-01<br />
△ Het Amsterdam van<br />
Piet van Eeghen: Hoe<br />
een koopman de stad<br />
veranderde<br />
t/m 30-06<br />
De Nieuwe Kerk<br />
△ World Press Photo<br />
Exhibition <strong>2024</strong><br />
t/m 14-07<br />
FOAM<br />
△ Janette Beckman<br />
10-05 t/m 08-09<br />
△ Tentoonstelling AI &<br />
fotografie<br />
31-05 t/m 15-09<br />
△ Felipe Romero Beltrán<br />
(Foam Paul Huf winnaar<br />
2023)<br />
t/m 01-05<br />
△ Foam Talent <strong>2024</strong> -<br />
2025<br />
t/m 22-05<br />
△ Foam 3h: Ganslmeier &<br />
Zibelnik<br />
t/m 26-05<br />
H’ART Museum<br />
△ Julius Caesar - Ik kwam<br />
t/m 20-05<br />
Huis Marseille<br />
△ Lisa Oppenheim: Spolia<br />
t/m 16-06<br />
△ Deborah Turbeville<br />
t/m 16-06<br />
Huis Willet-<br />
Holthuysen<br />
△ Grand March: a<br />
historic house through a<br />
ballroom lens<br />
t/m 26-05<br />
Museum het Schip<br />
△ Michel de Klerk,<br />
inspirator van de<br />
Amsterdamse School<br />
t/m 01-09<br />
Rembrandthuis<br />
△ Regie: Rembrandt<br />
t/m 26-05<br />
Rijksmuseum<br />
△ Frans Hals<br />
t/m 09-06<br />
Stadsarchief<br />
△ Déjà vu: Erik Klein<br />
Wolterink<br />
t/m 29-09<br />
Stedelijk Museum<br />
△ Ana Lupas<br />
09-05 t/m 14-09<br />
△ Wilhelm Sasnal<br />
t/m 01-09<br />
△ Marina Abramovic<br />
t/m 14-07<br />
The Merchant House<br />
△ Leo Vroegindeweij:<br />
sculptuur<br />
30-05 t/m 01-09<br />
△ Publishing: an<br />
Amsterdam thing<br />
30-05 t/m 01-09<br />
△ André de Jong:<br />
fotografie<br />
t/m 12-05<br />
Van Gogh Museum<br />
△ Matthew Wong |<br />
Vincent van Gogh:<br />
Painting as a Last Resort<br />
t/m 01-09<br />
Apeldoorn<br />
CODA Museum<br />
△ Sprekende juwelen:<br />
De keuze van Martijn<br />
Akkerman<br />
t/m 12-05<br />
△ Dance in the Court of<br />
Justice<br />
t/m 23-06<br />
Het Zeehuis<br />
△ Nico Benning en Lisette<br />
Geel<br />
t/m 03-05<br />
Breda<br />
Grote Kerk<br />
△ Re-Belle Maria Roossen<br />
t/m 25-08<br />
Stedelijk Museum<br />
Breda<br />
△ Weerschijn<br />
t/m 19-05<br />
Delft<br />
Museum Prinsenhof<br />
△ Pioniers in keramiek<br />
t/m 08-09<br />
Den Bosch<br />
Design Museum<br />
△ Mannen, vrouwen en<br />
hun apparaten<br />
t/m 23-06<br />
Het Noordbrabants<br />
Museum<br />
△ Imagine Home<br />
t/mt 02-06<br />
Den Haag<br />
Fotomuseum<br />
△ Laura Hospes<br />
t/m 11-08<br />
△ Boris Mikhailov:<br />
overzichtstentoonstelling<br />
t/m 18-08<br />
KM21<br />
△ Carla Klein<br />
t/m 09-06<br />
Kunstmuseum Den<br />
Haag<br />
△ Melk-en-Boed-<br />
Museum Beelden<br />
aan Zee<br />
△ Erica van Seeters:<br />
Penning, gestolde<br />
beweging in steen<br />
t/m 14-07<br />
Museum Panorama<br />
Mesdag<br />
△ Kinderen van de<br />
Haagse School. Spelen,<br />
werken, overleven<br />
t/m 20-05<br />
Deurne<br />
De Wieger<br />
△ Draadkrachtig<br />
26-05 t/m 01-12<br />
△ In de Ateliers: Roeland<br />
Kneepkens<br />
t/m 11-08<br />
△ Dromen in realiteit<br />
- Gerrit van Bakel en<br />
tijdgenoten<br />
t/m 19-05<br />
△ Nieuw in de collectie<br />
t/m 26-05<br />
Domburg<br />
Marie Tak van<br />
Poortvliet<br />
△ Zonder titel: Ger de<br />
Greef (1954-2021)<br />
t/m 26-05<br />
Dordrecht<br />
Dordrechts Museum<br />
△ Gebroeders Van Strij<br />
t/m 01-09<br />
△ Kunst voor de Kost:<br />
over de kunstenaar als<br />
ondernemer in de 19 de eeuw<br />
t/m 08-09<br />
△ De Scheffer <strong>2024</strong><br />
t/m 25-08<br />
70
Eindhoven<br />
Van Abbemuseum<br />
△ Sung Hwan Kim<br />
t/m 26-05<br />
△ Verborgen verbanden<br />
t/m voorjaar 2026<br />
Elburg<br />
Museum Sjoel Elburg<br />
△ De ondergang van<br />
Abraham Reiss. Jeroen<br />
Krabbé<br />
t/m 02-09<br />
Enkhuizen<br />
Zuiderzeemuseum<br />
△ Waterwijs<br />
t/m 01-09<br />
△ Schokland<br />
t/m 23-02<br />
Enschede<br />
Rijksmuseum Twenthe<br />
△ Kees Stoop. Alles<br />
stroomt<br />
18-05 t/m 05-09<br />
△ Houtskool X 9<br />
kunstenaars<br />
t/m 05-05<br />
Gorrsel<br />
Museum More<br />
△ Cornelius Völker: things<br />
you shouldn’t paint<br />
t/m 23-06<br />
Gouda<br />
Museum Gouda<br />
△ De stad verzamelt - 150<br />
jaar Museum Gouda<br />
t/m 05-01-2025<br />
△ Koninklijke Kunst<br />
Wilhelmina en de<br />
Haagse School<br />
t/m 05-05<br />
Groningen<br />
Groninger Museum<br />
△ Porzellan Manufaktur<br />
Nymphenburg<br />
t/m 05-05<br />
Haarlem<br />
Frans Hals Museum<br />
△ Vrouwen in de<br />
Schutterszaal<br />
t/m 16-06<br />
Verwey Museum<br />
Haarlem<br />
△ Het geheim van de<br />
diepe tijd<br />
03-05 t/m 29-09<br />
△ Verwey en Steijn –<br />
gedeeld atelier<br />
t/m 20-05<br />
Harderwijk<br />
Stadsmuseum<br />
△ Danielle van Zadelhoff:<br />
carefull<br />
t/m 26-05<br />
Hardinxveld-<br />
Giessendam<br />
Museum De Koperen<br />
Knop<br />
△ Papier kunst<br />
25-05 t/m 31-08<br />
△ Persglas<br />
t/m 11-05<br />
Heerenveen<br />
Museum Belvédère<br />
△ Mikalojus Konstantinas<br />
Čiurlionis: Beyond<br />
Heaven and Earth<br />
t/m 09-06<br />
△ Dieke Venema – paper,<br />
scissors<br />
t/m 19-05<br />
Katwijk<br />
Katwijks Museum<br />
△ 200 jaar redders op zee<br />
t/m 25-08<br />
Laren<br />
Singer Museum<br />
△ Breitner. Schilderbeest<br />
15-05 t/m 08-09<br />
△ Frisse wind.<br />
Impressionisme van het<br />
noorden<br />
t/m 05-05<br />
△ Jochen Hein:<br />
Zeegezichten<br />
t/m 05-05<br />
△ Levi van Veluw<br />
t/m 25-08<br />
Leeuwarden<br />
Keramiekmuseum<br />
Princessehof<br />
△ Porseleinkoorts<br />
t/m 01-09<br />
Leiden<br />
De Lakenhal<br />
△ Kimsooja – Thread Roots<br />
t/m 21-07<br />
△ Anton de Kom en de<br />
Surinaamse Studenten<br />
Unie<br />
t/m 07-07<br />
△ Rembrandts 4 zintuigen:<br />
zijn eerste schilderijen<br />
t/m 16-06<br />
Hooglandse<br />
Kerkgracht<br />
△ Beelden in Leiden <strong>2024</strong><br />
16-05 t/m 04-08<br />
RMO<br />
△ Gouden vrouwen<br />
t/m 07-12<br />
△ Het jaar 1000. <strong>Nederland</strong><br />
in de Ottoonse wereld,<br />
900-1100<br />
t/m 17-03<br />
△ Paestum-stad van<br />
godinnen<br />
t/m 25-08<br />
△ Romeinse villa’s in<br />
Limburg<br />
t/m 25-08<br />
Maastricht<br />
Bonnefanten<br />
Museum<br />
△ Shinkichi Tajiri: The<br />
Restless Wanderer<br />
02-12 t/m<br />
△ Małgorzata Mirga-Tas<br />
07-06 t/m<br />
△ Isaac Julien: What<br />
Freedom Is To Me<br />
t/m 18-08<br />
Fotomuseum aan het<br />
Vrijthof<br />
△ Alison Jackson / Truth<br />
is Dead<br />
t/m 15-09<br />
Middelburg<br />
Zeeuws Museum<br />
△ HOTCHPOTCH<br />
t/m 24-09-<strong>2024</strong><br />
Naarden<br />
Comenius Museum<br />
Naarden<br />
△ Het labyrinth van<br />
Comenius & Huptych<br />
t/m 25-08<br />
Noordwijk aan<br />
zee<br />
MOCA<br />
△ Covers, adventures in<br />
Comic Art<br />
t/m 19-05<br />
Nunspeet<br />
Noord-Veluws<br />
Museum<br />
△ Martin Monnickendam<br />
t/m 02-06<br />
Oosterhout<br />
MOYA Museum<br />
△ Great primer<br />
t/m 01-09<br />
Oss<br />
Museum Jan Cunen<br />
△ Willem Witsen, stille<br />
kracht<br />
t/m 16-06<br />
Otterlo<br />
Kröller-Müller<br />
△ Door de bomen het bos<br />
t/m 15-09<br />
Roermond<br />
Cuypershuis<br />
△ WaterSpiegelingen<br />
15-06 t/m<br />
△ Onder de wol: Christien<br />
<strong>Mei</strong>ndertsma<br />
t/m 12-05<br />
Rotterdam<br />
Chabot Museum<br />
△ De gedroomde vriend<br />
t/m 02-06<br />
Depot Boijmans<br />
Van Beuningen<br />
△ Lievelingen &<br />
Lievelingen XL<br />
t/m 23-03-2025<br />
Kunsthal<br />
△ RoboCop in Uganda:<br />
politieke posters als<br />
verzet<br />
t/m 01-09<br />
△ Sylvie Fleury<br />
t/m 08-09<br />
△ Stijn ter Braak: Weg<br />
t/m 29-09<br />
△ Klootviolen<br />
t/m 30-06<br />
△ Mark Janssen: thuis op<br />
de aarde<br />
t/m 30-06<br />
△ Prinses Arabella<br />
t/m 02-07<br />
Schiedam<br />
Stedelijk Museum<br />
△ AiRich. Afrofuturistic<br />
Visions<br />
t/m 09-06<br />
△ Uit armoede. Kunst,<br />
geschiedenis en verhalen<br />
t/m 09-06<br />
△ Else Alfelt. Eeuwigheid<br />
van de maan<br />
t/m 15-09<br />
△ Geert Mul. Queries in<br />
Algorithmic Landscapes<br />
t/m 15-09<br />
△ Volkskrant Beeldende<br />
Kunst Prijs <strong>2024</strong><br />
t/m 23-06<br />
Schoonhoven<br />
<strong>Nederland</strong>s<br />
Zilvermuseum<br />
△ Aan tafel met Helene<br />
Kröller-Müller<br />
t/m 02-06<br />
△ Een Feest van<br />
JEWELSte: Anke AMO<br />
Akerboom<br />
t/m 27-10<br />
Sneek<br />
Fries Scheepvaart<br />
Museum<br />
△ Fryslân door de ogen<br />
van Vermeer<br />
t/m 05-05<br />
△ Redders op zee<br />
t/m 30-06<br />
△ 200 jaar KNRM<br />
t/m juni<br />
Sypesteyn<br />
Kasteel-Museum<br />
Sypesteyn<br />
△ Sypesteyn, 100 jaar<br />
op weg - Museum vol<br />
verzamelingen<br />
t/m 31-10<br />
Tegelen<br />
Keramiekcentrum<br />
Tiendschuur Tegelen<br />
△ Niek Hoogland: Tegels<br />
aardewerk<br />
t/m 30-06<br />
Tilburg<br />
De Pont<br />
△ Marijn van Kreij: how to<br />
look at a spiral<br />
30-05 t/m 18-08<br />
△ Laure Prouvost: in the<br />
mist of it all: above front<br />
tears<br />
t/m 18-08<br />
Utrecht<br />
Centraal Museum<br />
△ Roaring twenties<br />
09-05 t/m 06-10<br />
△ Utrecht Lokaal: Ruud<br />
Kuijer en Rietveld<br />
18-05 t/m 18-08<br />
△ Op scherp: Fotorealisme<br />
nader bekeken<br />
t/m 08-06<br />
△ David Claerbout: Boom<br />
t/m 08-06<br />
△ Utrecht Lokaal: Max<br />
Kisman<br />
t/m 12-05<br />
Landhuis Oud<br />
Amelisweerd<br />
△ Ansuya Blom: Solo<br />
t/m 30-06<br />
Museum Catharijne<br />
Convent<br />
△ De schepping van de<br />
wetenschap<br />
t/m 02-06<br />
Valkenburg<br />
aan de Geul<br />
Museum Valkenburg<br />
△ Dries Engelen,<br />
kunstenaar en therapeut<br />
t/m 14-04<br />
△ Ilse Wielage<br />
t/m 23-07<br />
△ Limburgse kunst<br />
1910-1975, de passie van<br />
kunstverzamelaar Tom<br />
Cremers<br />
t/m 30-06<br />
△ Pracht en praal van<br />
Petrus Regout (1801-<br />
1878)<br />
t/m 30-06<br />
△ Twee en drie<br />
dimensionaal’ Theo<br />
Schroijen & Frans<br />
Duckers<br />
t/m 30-06<br />
△ Collectie Theo<br />
Schroijen, Frans Duckers<br />
en Tom Cremers<br />
t/m 30-07<br />
Valkenswaard<br />
Steendrukmuseum<br />
△ Pointillisme. Pop-art.<br />
pixel<br />
t/m 12-05<br />
Wassenaar<br />
Museum Voorlinden<br />
△ Alicja Kwade<br />
t/m 09-06<br />
Weert<br />
Museum W<br />
△ Silvia B.: We are all<br />
Entangled<br />
11-05 t/m 27-09<br />
Zwolle<br />
Museum De Fundatie<br />
△ Roosen & guests<br />
t/m 09-06<br />
△ Fundatie Collectie -<br />
REMIX<br />
t/m 26-05<br />
Stuur de gegevens voor juni door<br />
naar els.bracke@ips.be vóór 05-05.<br />
71
Galerie tips<br />
Hans van Asch<br />
t/m 16-06<br />
Gallery Untitled<br />
Rotterdam<br />
www.galleryuntitled.nl<br />
Ton<br />
Bouchier<br />
04-05 t/m 31-08<br />
Galerie de Roos<br />
van Tudor<br />
Leeuwarden<br />
www.roosvantudor.nl<br />
Hans van Asch, Heavy Industry, <strong>2024</strong>, fotografie. © Gallery Untitled.<br />
De solotentoonstelling<br />
Another World is het debuut<br />
van Hans van Asch in Gallery<br />
Untitled. Hij fotografeert opstellingen<br />
met verwijzingen<br />
naar architectuur, minimale<br />
kunst en de visuele poëzie.<br />
Van Asch maakt gebruik van<br />
een digitale camera en manipuleert<br />
zijn beelden niet<br />
achteraf. Hiermee worden<br />
zijn foto’s een natuurgetrouwe<br />
weergave van de werkelijkheid,<br />
op het snijpunt<br />
van abstractie en figuratie.<br />
Voor de serie Space Invaders<br />
lokte Van Asch tuinvogeltjes<br />
naar haast abstracte,<br />
zelfgemaakte vogelhuisjes.<br />
De stadsbeelden hebben<br />
verwijzingen naar Italiaans<br />
surrealisme en het realisme<br />
van Edward Hopper, maar<br />
ook naar het Duitse expressionisme.<br />
(md)<br />
Het thema stilleven, in diverse technieken<br />
en al haar facetten, wordt deze zomer<br />
verkend in een speciale zomertentoonstelling<br />
in de Martinikerk te Franeker, georganiseerd<br />
door Galerie de Roos van Tudor.<br />
Een van de exposerenden is Ton Bouchier.<br />
De figuren die de kunstenaar schildert<br />
zijn geen portretten naar het leven, maar<br />
herinneringsbeelden, fantomen, dromen<br />
of verschijningen uit het (nabije) verleden.<br />
In Franeker is hij vertegenwoordigd met<br />
drie stillevens, uitgevoerd in zijn kenmerkende<br />
kleurenpalet. Andere deelnemende<br />
kunstenaars zijn onder anderen Anne van<br />
As, Anneke Abe Gerlsma, Maartje Strik en<br />
Gerrit Wijngaarden. (md)<br />
Ton Bouchier, Stilleven, <strong>2024</strong>, olieverf op doek, 24 x<br />
24 cm. © de kunstenaar.<br />
Marie-claire<br />
Messouma Manlanbien<br />
t/m 18-05<br />
AKINCI<br />
Amsterdam<br />
www.akinci.nl<br />
Marie-claire Messouma Manlanbien hanteert vele technieken en materialen: textiel, tekenen,<br />
beeldhouwen, fotografie, video en installatie. In haar werk laat zij geregeld traditioneel<br />
handwerk samensmelten met industriële processen. Uitgewerkte textiele werken<br />
worden complexe kaarten van meervoudige identiteiten waar verschillende verhalen<br />
elkaar ontmoeten en zo nieuwe invalshoeken vormen. In haar werk brengt de kunstenaar<br />
verschillende culturele elementen en thema’s als vrouwelijkheid samen. Het resultaat<br />
is te zien in de tentoonstelling Existences mutiples, samen met werk van Odonchimeg<br />
Davaadorj, bij Galerie AKINCI in Amsterdam. (md)<br />
Marie-claire Messouma Manlanbien, Human intra natura #2 Le Jour, Kita-raffia, verschillende draden,<br />
aluminium, doek, 135 x 185 cm © de kunstenaar en Galerie AKINCI.<br />
72
Ildikó Dánfalvi<br />
t/m 01-06<br />
Galerie Door<br />
Mariaheide<br />
www.galeriedoor.nl<br />
Christiaan<br />
Kuitwaard<br />
t/m 20-07<br />
Galerie de Vis<br />
Harlingen<br />
www.galeriedevis.nl<br />
Confetti – a celebration of life luidt de titel van de solotentoonstelling van de<br />
Hongaarse sieradenontwerper Ildikó Dánfalvi. Zij hanteert een breed scala aan<br />
materialen, technieken en vormen. In haar draagbare kunstwerken zijn verhalen<br />
te ontleden over vroeger en nu, over traditie en eigenheid, maar ook over<br />
schoonheid en bescherming. Bij Galerie Door toont zij een vijftal series met<br />
kunstsieraden waarin metalen, textiel, hout en email worden gezet. Op deze<br />
wijze deelt Dánfalvi haar liefde voor de natuur, jeugdherinneringen en het spel<br />
tussen het platte vlak en het driedimensionale. (md)<br />
Ildikó Dánfalvi, Soul Mates Series, 2023, broche, koper, staal, lak, 15 x 13 x 1 cm. © de kunstenaar.<br />
Voor schilder Christiaan Kuitwaard is stilte de<br />
grondtoon. Zijn werk draait om verdwijnen,<br />
leegheid, vervagen en opdoemen. Kuitwaards<br />
stillevens zijn betoverend mooi, zo is te zien in<br />
Galerie de Vis. In een ragfijn spel van licht en<br />
schaduw tekent zich een boom af, onbewogen,<br />
streng en mysterieus. Kuitwaard schildert graag<br />
‘en plein air’ met olieverf. In zijn werkwijze sluit<br />
hij naadloos aan bij de schilders van de Haagse<br />
School. In De Mesdag Collectie in Den Haag<br />
is tegelijkertijd ook een tentoonstelling met<br />
werken van Kuitwaard en schrijver Jan Kleefstra<br />
te zien. (md)<br />
Christiaan Kuitwaard, Bosgrond, 60 x 60 cm, olieverf op<br />
doek. © de kunstenaar en Galerie de Vis.<br />
Hermanus Berserik<br />
t/m 07-06<br />
Galerie Quintessens<br />
Utrecht<br />
www.galeriequintessens.nl<br />
Hermanus Berserik, Zelfportret, 1995, olieverf op<br />
paneel, 26,5 x 29 cm. © John Sillevis.<br />
De expositie Chambre d’amis in Galerie Quintessens toont welke kunstenaars John<br />
Sillevis tot zijn kunstenaarskring rekent, maar vooral wie hij bewondert. Het accent<br />
in deze privécollectie ligt op Haagse kunst. Sillevis, voormalig hoofdconservator<br />
van het Kunstmuseum Den Haag, verzamelde privé werk van <strong>Nederland</strong>se en internationale<br />
kunstenaars met wie hij bevriend raakte. Een goed voorbeeld uit zijn<br />
collectie is het werk van de veelzijdige kunstenaar Hermanus Berserik. Deze stond<br />
bekend als schilder van vooral landschappen en stillevens, vaak gecombineerd en<br />
gelardeerd met humor, poëzie en soms een vleugje surrealisme. (md)<br />
73
Galerie agenda<br />
Jorrit Paaijmans, Radical Drawing Device, 2017-2019. © de kunstenaar. Te zien bij VU ART Science Gallery in<br />
Amsterdam.<br />
Amsterdam<br />
Galerie Fontana<br />
△ Contemporary<br />
Ceramics Collective<br />
t/m 18-05<br />
AKINCI<br />
△ Marie-claire<br />
Messouma Manlanbien<br />
t/m 18-05<br />
Galerie Franzis Engels<br />
△ Fluid dynamics<br />
02-05 t/m 22-06<br />
Galerie Roger Katwijk<br />
△ Charlotte Schrameijer<br />
& Tessa Verder: it's not all<br />
about nature<br />
t/m 25-05<br />
gallery 9<br />
△ Jan Cornelissen<br />
18-05 t/m 15-06<br />
△ Hommage aan Hubert<br />
de Boer (1937-2023):<br />
t/m 04-05<br />
Martin van Zomeren<br />
△ Navid Nuur. Post<br />
Parellellism<br />
Projectruimte BMB<br />
△ Tekenkabinet XII<br />
t/m 19-05<br />
△ In Shadows We Bloom<br />
t/m 07-05<br />
TORCH Gallery<br />
△ Ellen Kooi: finity<br />
t/m 25-05<br />
VU ART SCIENCE<br />
gallery<br />
△ "Let’s Work! Jorrit<br />
Paaijmans, Nicoline van<br />
Harskamp, Ton Kruse -<br />
Faculty of In-humanities,<br />
Rob Voerman/Stichting<br />
Kaikoesie"<br />
t/m 19-10<br />
Breukelen<br />
Galerie Peter Leen<br />
△ Max Baris<br />
t/m 12-05<br />
Bronkhorst<br />
Creman & De Rooij<br />
△ Gabbriëlle van de<br />
Laak: aan de rivier<br />
t/m 12-05<br />
Den Haag<br />
Galerie Ramakers<br />
△ D.D. Trans in D.H.<br />
t/m 12-05<br />
Pulchri Studio<br />
△ Marijke Gémessy:<br />
keramiek en neon<br />
04-05 t/m 26-05<br />
△ Nieuwe leden<br />
04-05 t/m 26-05<br />
△ Ruben Koerhuis<br />
04-05 t/m 26-05<br />
△ Hannah Blom<br />
t/m 02-06<br />
△ Dick Buijtelaar -<br />
Streetwise<br />
t/m 05-06<br />
△ Frans de Leef<br />
t/m 14-05<br />
△ Salam Djaaz<br />
t/m 14-05<br />
△ Nuclear Paradise: Alex<br />
Bras<br />
t/m 21-05<br />
Eefde<br />
Galerie Stijl<br />
△ Abstractie in Beeld 24<br />
t/m 10-06<br />
Eindhoven<br />
Enschede<br />
Fotogalerie Objectief<br />
△ ‘WOW, a World of<br />
Wildlife’ met werk van<br />
Edgard Berbe<br />
t/m 03-05<br />
△ Wil Friesen: Het<br />
landschap is meer dan<br />
het laat zien…<br />
08-05 t/m 14-06<br />
Garrelsweer<br />
Galerie Ruigewaert<br />
△ Grenzeloos vrij<br />
t/m 16-06<br />
△ Jan Jansma en andere<br />
noordelijke kunstenaars<br />
t/m 16-06<br />
Harlingen<br />
Galerie de Vis<br />
△ Christiaan Kuitwaard<br />
t/m 20-07<br />
Hilversum<br />
Art Villa Gooi<br />
△ Blue Spring<br />
t/m 06-05<br />
Leeuwarden<br />
Galerie de Roos van<br />
Tudor<br />
△ Ton Bouchier<br />
04-05 t/m 31-08<br />
Mariaheide<br />
Galerie Door<br />
△ Ildikó Dánfalvi<br />
t/m 01-06<br />
Rijswijk<br />
Arti Shock<br />
△ Imprint: Gregory<br />
Kohelet<br />
04-05 t/m 23-05<br />
△ Light and line: Willy<br />
van den Berg & Jacobien<br />
de Korte<br />
25-05 t/m 13-06<br />
Rotterdam<br />
Galerie Christian<br />
Ouwens<br />
△ Last light: James<br />
Aldridge<br />
t/m 11-05<br />
Galerie Weisbard<br />
△ De gedroomde vriend:<br />
Anne Mieke Backer<br />
t/m 02-06<br />
Gallery Untitled<br />
△ Hans van Asch:<br />
another world<br />
t/m 16-06<br />
△ Florian Borstlap & Ko<br />
de Kok<br />
t/m 16-06<br />
NL=US<br />
△ When you see me the I<br />
is gone: Kirsten Hutsch<br />
t/m 05-05<br />
Utrecht<br />
Galerie Quintessens<br />
△ Chambre d'amis: een<br />
particuliere collectie<br />
t/m 07-06<br />
△ Hermanus Berserik<br />
t/m 07-06<br />
Velp<br />
Art Gallery O-68<br />
△ Miloushka Bokma en<br />
Andrea Rádai<br />
t/m 05-05<br />
Reflex<br />
△ Miles Aldridge<br />
t/m 05-05<br />
Livingstone Gallery<br />
△ Man Schneider<br />
t/m 04-05<br />
Pennings Foundation<br />
△ I am<br />
t/m 04-05<br />
Stuur de gegevens voor juni door naar<br />
els.bracke@ips.be voor 05-05.<br />
74
Kunstveiling 30 mei<br />
Groninger Ploeg<br />
Museum<br />
Valkenburg<br />
Limburgse beeldende kunst<br />
uit de periode 1910 - 1975<br />
‘De passie van kunstverzamelaar Tom Cremers’<br />
Jannes de Vries (1901-1986) – Start €12.000<br />
Jannes de Vries (1901-1986) – Start €10.000<br />
www.terborg.com<br />
28 april t/m 30 juni <strong>2024</strong>
Francis Picabia, Silene, ca. 1930–31, € 200.000 – 300.000, veiling 22 mei <strong>2024</strong><br />
MODERNE EN HEDENDAAGSE KUNST<br />
JUWELEN, HORLOGES<br />
Prestige veilingen<br />
in Wenen<br />
22 – 28 mei <strong>2024</strong><br />
Dorotheum Brussel<br />
Honorine d’Ursel, T. +32-2-514 00 34<br />
honorine.dursel@dorotheum.be<br />
www.dorotheum.com
Johannes Christiaan Roedig Stilleven met bloemen. Olieverf op hout. 72,4 x 57,9 cm en 73,3 x 58,1 cm. Schatting 800.000 €. Veiling 16 mei<br />
1798<br />
VEILINGEN IN KEULEN<br />
14 mei Juwelen en exclusieve Horloges 15 mei Decoratieve Kunst 16 mei Oude meesters en 19e eeuw<br />
4/5 juni Moderne Kunst en Hedendaagse Kunst 4 juni Fotografie 27 mei–7 juni Contemporary Art Online<br />
18 juni Aziatische Kunst 3–25 juni Asian Arts Online<br />
Keulen, Neumarkt 3 T +49-221-92 57 290 info@lempertz.com www.lempertz.com<br />
Brussel, Grote Hertstraat 6 T +32-2-514 05 86 brussel@lempertz.com
De veilingwereld<br />
na covid<br />
Alberto Giacometti, Oiseau, meer bepaald Albatros (ca. 1937), wandsculptuur, gips. Coutau-Bégarie, Parijs, 30-10-2023. © Coutau-Bégarie. € 3.965.000<br />
Door de lockdowns tijdens de<br />
coronapandemie zagen de<br />
veilinghuizen zich genoopt hun<br />
werkwijze te herzien en hun relaties<br />
met de klanten aan te passen. Er<br />
waren momenten dat alles digitaal<br />
verliep, maar dat is nu weer voorbij.<br />
Toch is er sprake van een blijvende<br />
invloed op de kunstmarkt en op de<br />
marktspelers. We staken ons licht op<br />
bij Drouot.<br />
TEKST: GILLES BECHET<br />
Het begon allemaal in de lente van<br />
2020. Het lijkt intussen alweer een<br />
eeuwigheid geleden … Plots kreeg<br />
onze wereld te maken met een<br />
pandemie en kwam het tot lockdowns. Aangezien<br />
de veilinghuizen hun zalen moesten<br />
sluiten, organiseerden ze dan maar veilingen<br />
via internet. De geleidelijke overgang naar<br />
het digitale was op de kunstmarkt al begonnen<br />
halverwege de jaren 90. Veel veilinghuizen<br />
hadden reeds een gemengd systeem op<br />
touw gezet, waardoor ze in 2020 zonder al<br />
te veel problemen konden overschakelen<br />
op volledig digitale veilingen. In het laatste<br />
rapport van Artprice liet Thierry Ehrmann,<br />
ceo van Artmarket.com, optekenen dat die<br />
plotse overgang naar het volledig digitale<br />
zonder meer spectaculair was: “De aankondigingen<br />
van onlineveilingen stegen met<br />
liefst 2700% en van 2019 tot 2022 zagen we<br />
een toename van de livestream-veilingen<br />
met 810%. Dergelijke cijfers had men niet<br />
verwacht vóór 2025-2027.”<br />
Na de aanvankelijke euforie kwam onvermijdelijk<br />
een terugval. Zoals te lezen staat<br />
in het laatste rapport van Art Basel UBS<br />
waren na de piek van 2020 de veilingen die<br />
uitsluitend online verliepen goed voor 16%<br />
van het totaal in 2022. Dat is een daling van<br />
4% ten opzichte van 2021 en van 9% ten<br />
opzichte van 2020. Toch kunnen we zeggen<br />
dat de kunstmarkt niet meer dezelfde is als<br />
vóór covid. De kopers zagen zich gedwongen<br />
de eerste stap te zetten en al snel werd<br />
het voor hen een gewoonte. Voor sommigen<br />
is het zelfs een verslaving geworden.<br />
78
‘Sinds 2023 hebben<br />
we negen keer meer<br />
accounts dan in 2019’<br />
ALEXANDRE GIQUELLO<br />
REVOLUTIE<br />
Er zijn nu ook nieuwe kopers, met name onder<br />
de ‘digital natives’. “We zagen stijgingen<br />
van wel 200% per jaar wat onlineveilingen<br />
betreft”, vertelt Alexandre Giquello, veilingmeester<br />
en president van Drouot.com.<br />
“Sinds 2023 hebben we negen keer meer accounts<br />
dan in 2019. Op Drouot.com zijn er<br />
nu zo’n 1,5 miljoen accounts. Dat is al geen<br />
evolutie meer, maar een heuse revolutie.”<br />
Er wordt ingelogd op het platform vanuit<br />
verre landen als Nieuw-Zeeland en Alaska.<br />
58% van de kopers komt uit Frankrijk, gevolgd<br />
door kopers uit de Verenigde Staten,<br />
het Verenigd Koninkrijk en België. De mix<br />
van fysieke veilingen en onlineveilingen is<br />
nu algemeen ingeburgerd. Giquello: “Men<br />
kan nu gewoon bieden vanuit zijn canapé,<br />
en dat gaat even vlot als in een zaal. Wanneer<br />
je tegenwoordig bij Drouot het podium<br />
Mary Cassatt, Portret van een jonge vrouw met een<br />
witte hoed, 1879, olieverf op doek. Ader, Parijs, 24-11-<br />
2023. © Ader. € 1.216.000<br />
Atelier de Joseph Deschamps, Deux groupes de jeunes filles portant des cornes d’abondance, groepen in<br />
gepatineerd gips met goudversiering. Coutau-Bégarie, Parijs, 19 t/m 20-02. © Coutau-Bégarie. € 205.400<br />
betreedt, zitten er tachtig mensen in de zaal<br />
en achthonderd achter hun scherm.”<br />
De IT-tools hebben niet alleen de gewoonten<br />
van de kopers veranderd, zo vertelt hij,<br />
maar ze vergen ook een aanpassing van de<br />
veilingmeesters: “Zonder oogcontact met<br />
de onlinekoper is er geen feedback. Het gevolg<br />
is dat wanneer mensen nadenken, de<br />
veiling aanzienlijk trager verloopt. Vóór de<br />
pandemie veilden we zestig tot zeventig<br />
lots per uur, nu is dat veertig tot vijftig.”<br />
AMAZON-REFLEX<br />
Nu er van overal ter wereld geboden kan<br />
worden en mensen steeds minder geneigd<br />
zijn zich te verplaatsen, is het transport<br />
een cruciale factor geworden. Giquello:<br />
“Sommige nieuwe klanten hebben een<br />
soort ‘Amazon-reflex’: ik koop, betaal en<br />
krijg mijn aankoop meteen geleverd. Bij<br />
een veiling gaat dat evenwel zo niet. We<br />
kunnen het lot niet leveren zonder zeker<br />
te zijn van de betaling, en dat kan de zaken<br />
soms vertragen. Hiervoor hebben we een<br />
zeer efficiënt logistiek systeem nodig, dat<br />
we nu volop aan het ontwikkelen zijn via<br />
onze dochteronderneming Drouot Logistic,<br />
rekening houdend met de stijgende<br />
tarieven van de vervoerders, die een on-<br />
misbare schakel zijn geworden.”<br />
Door de globalisering van uitwisselingen en<br />
transacties is Drouot.com uitgegroeid tot<br />
een wereldspeler. In 2023 bracht het platform<br />
785 veilinghuizen samen, waarvan een<br />
derde niet Frans was en 56 uit een tiental<br />
landen buiten de Europese Unie kwamen.<br />
Toch is het platform weinig aanwezig in de<br />
Engelstalige wereld: “We staan bijzonder<br />
sterk in Europa, terwijl Invaluable erg sterk<br />
staat in de Verenigde Staten en het Verenigd<br />
Koninkrijk. Dat zijn twee markten die moeilijk<br />
met elkaar te verbinden zijn. Het blijft<br />
bijzonder moeilijk om deze trend te keren.”<br />
Voor het lopende jaar verwacht Alexandre<br />
Giquello dat de markt zeer stabiel zal<br />
blijven: “Wat me de afgelopen maanden is<br />
opgevallen, is de grote veerkracht van de<br />
markt, in een zeer gespannen internationale<br />
context. Maar het hangt allemaal af<br />
van wat er wordt aangeboden. Als er een<br />
buitengewone collectie te koop wordt aangeboden,<br />
dagen er zeker kopers op en dat<br />
zal de cijfers doen stijgen.”<br />
SURFEN<br />
www.drouot.com<br />
79
Kennis van zaken<br />
Nathalie Van de Wiele over Le Neptune françois<br />
Carte Nouvelle de la Mer Mediterannee où sont Exactement Remarqués tous les Ports, Golfes, Rochers, Bancs de Sable &c. à l’usage des Armées du Roy de la Grande<br />
Bretagne – Dressè sur les Memoires les Plus Nouveaux par Romain de Hooge. – A Amsterdam chez Pierre Mortier Avec Privilége 1694. Met 38 havengezichten.<br />
58,5 x 139 cm. – 1:5 mill.<br />
Op 25 mei veilt Van de Wiele<br />
Auctions in Brugge Le Neptune<br />
françois, de fraaiste, duurste en<br />
kwalitatief meest hoogstaande<br />
zeeatlas die in de 17e eeuw in<br />
Amsterdam werd uitgegeven.<br />
TEKST: BEN HERREMANS<br />
Pieter Mortier (1661-1711) was de<br />
in Leiden geboren zoon van een<br />
Franse politieke vluchteling. In<br />
het laatste kwart van de 17e eeuw<br />
stond hij bekend als een van de rijkste<br />
boekenverkopers van Amsterdam. Mortier<br />
maakte vooral furore met geografische<br />
werken. In 1690 verkreeg hij het privilege<br />
om kaarten en atlassen van Franse uitgevers<br />
te verspreiden in Holland.<br />
Zoals Le Neptune françois. Eind 17e eeuw gaf<br />
de Franse staatsminister Jean-Baptiste Colbert<br />
(1619-1683) aan de Ingénieurs du Roi<br />
(Lodewijk XIV) de opdracht om de Europese<br />
kusten van Noorwegen tot het Portugese<br />
Finisterre in kaart te brengen. Een groep wiskundigen<br />
en astronomen van de Académie<br />
Royale de Sciences bundelde de krachten<br />
met hydrografen van de Franse marine. Dat<br />
resulteerde in een gegraveerde atlas in 29<br />
bladen, die in 1693 van de drukpersen van de<br />
Imprimerie Royale in Parijs rolde.<br />
Le Neptune françois (ondertitel: Atlas nouveau<br />
des cartes marines, levées et gravées<br />
par ordre exprés du roy, pour l’usage de<br />
ses armées de mer) geeft uiterst nauwkeurig<br />
ondiepten, zandbanken, inhammen,<br />
getijdenstanden, bakens, ankerplaatsen<br />
en aanmeerpunten weer. Een drietalige<br />
kaart met schalen hielp bij het navigeren.<br />
De windroos op de kaarten leert dat het<br />
noorden niet bovenaan ligt – de kusten<br />
ontvouwen zich zoals men er met een<br />
schip zou langsvaren.<br />
“De Franse cartografie was in die periode<br />
absolute top”, zegt antiquaar en zaakvoerder<br />
Marc Van de Wiele. “In de 17e eeuw gaf<br />
<strong>Nederland</strong> de toon aan, vanaf de 18e eeuw<br />
namen de Fransen het over en moderniseerden<br />
de cartografie. Lodewijk XIV trok<br />
veel wetenschappers aan, dat zorgde voor<br />
een enorme opleving.”<br />
80
Le Neptune françois werd uitgegeven door<br />
Charles Pené, maar gerealiseerd onder de<br />
verantwoordelijkheid van de koninklijke geograaf,<br />
Alexis-Hubert Jaillot (1632-1712). Hij is<br />
de Parijse mede-uitgever van Pieter Mortier.<br />
VERKOOPARGUMENT<br />
Tussen 1693 en 1700 bracht Pieter Mortier<br />
onder dezelfde titel een ‘contrafaçon’ (nadruk)<br />
uit. Zijn Le Neptune françois bestaat<br />
uit twee delen. Het eerste imiteert de Franse<br />
kaarten, maar omdat hij niet aan de originele<br />
koperen platen geraakte, liet Mortier<br />
ze hergraveren en aanpassen om plagiaat<br />
te omzeilen. Het Franse deel vangt aan met<br />
een inleiding en inhoudstafel met de opsomming<br />
van de kaarten die in de atlas werden<br />
opgenomen: alle 29, volledigheid verzekerd.<br />
In het tweede deel, Atlas Maritime, Cartes<br />
Marines à l’usage du Roy de la Grande Bretagne,<br />
voegde Mortier negen kaarten van<br />
de Franse en <strong>Nederland</strong>se kust, twee van de<br />
Engelse kust en de beroemde uitvouwbare<br />
kaart van de hele Middellandse Zee toe. Dit<br />
tweede deel is veeleer een decoratief pronkstuk<br />
dan een maritiem instrument.<br />
Een derde deel, Suite du Neptune françois<br />
uit 1700, werd bij de samenstelling van Le<br />
Neptune françois geweerd. Het bevat kaarten<br />
van niet-Europese wateren, die N.P.<br />
d’Ablancourt kopieerde van originelen uit<br />
Portugese archieven.<br />
Le Neptune françois verscheen in juni 1693<br />
simultaan in het Frans, Engels en <strong>Nederland</strong>s.<br />
De 38 kaarten zijn prachtig handgekleurd.<br />
Het is de duurste zeeatlasuitgave<br />
van Amsterdam in de 17e eeuw. Hoewel<br />
Mortier zijn Le Neptune françois in Amsterdam<br />
realiseerde, behield hij het impressum<br />
van Jaillot en vermeldt de titelpagina Parijs<br />
– kennelijk een ferm verkoopargument.<br />
Pieter Mortier droeg de atlas op aan Willem<br />
III van Oranje. In 1688 zat die met zijn vrouw<br />
(en nicht) Mary Stuart op de troon van Engeland:<br />
de Glorious Revolution. Als protestant<br />
nam hij deel verschillende oorlogen tegen<br />
de katholieke Lodewijk XIV, tot hij in 1702<br />
overleed na een val van zijn paard. Willem III<br />
van Oranje liet geen kinderen na.<br />
Atlas Maritime dankt zijn uitzonderlijke<br />
waarde vooral aan Romeyn de Hooghe<br />
(1645-1708), een belangrijke en productieve<br />
(hij tekende 3500 prenten) barokgraveur<br />
en karikaturist. De Hooghe, zoon van een<br />
Gentse vader, stelde in zijn atelier 36 assistenten<br />
te werk. Hij oogstte roem met zijn<br />
politieke karikaturen van Lodewijk XIV en<br />
propagandistische ondersteuning van Willem<br />
III van Oranje.<br />
‘Het wordt<br />
algemeen erkend<br />
dat Le Neptune<br />
françois de mooiste<br />
kaarten van de<br />
Middellandse Zee<br />
van zijn tijd bevat’<br />
NATHALIE VAN DE WIELE<br />
DUBBEL SUMMUM<br />
Op 25 mei veilt Van de Wiele Auctions Le<br />
Neptune françois. De verkoper gaf de atlas<br />
bij het Brugse veilinghuis in depot. Over<br />
zijn identiteit blijft men liever discreet: een<br />
Franse industrieel en fanatiek zeiler op<br />
leeftijd, die het werk nu van de hand doet<br />
omdat geld makkelijker onder erfgenamen<br />
valt te verdelen dan een kostbaar stuk.<br />
“De atlas is wereldberoemd”, zegt dochter<br />
en opvolger Nathalie Van de Wiele. “Het<br />
wordt algemeen erkend dat hij de mooiste<br />
kaarten van de Middellandse Zee van zijn<br />
tijd bevat. Alles werd in zijn tijd ingekleurd<br />
met waterverf. Soms merk je een neerslag<br />
van oxidatie aan de andere kant van het<br />
blad. Een soort zuur dat in het handgeschept<br />
papier blijft. In dit geval kan je niet<br />
van beschadigingen spreken. De vlekken<br />
tonen veeleer de authenticiteit van de atlas<br />
aan. Bij kaarten ontdek je soms dat ze later<br />
werden ingekleurd. De oxidatieaanslag bewijst<br />
dat dit niet gebeurd is. Al is het gevaar<br />
op vervalsingen bij zulke atlassen klein.<br />
Vervalsingen zijn zo kostbaar dat het niet<br />
de moeite loont om ze uit te voeren. Op de<br />
kaarten zie je ook de slag van de koperen<br />
plaat die een blinde lijn veroorzaakt. Gaat<br />
het om een facsimile, dan wordt dat altijd<br />
vermeld. Facsimile’s hebben trouwens niet<br />
de diepte van het origineel. Bij een atlas let<br />
je best op of de band geen pastiche is.”<br />
“De enige vervalsing is de atlas zelf ”, vertelt<br />
Nathalie Van de Wiele. “Een contrafaçon is<br />
een omzeilde vervalsing. Maar Mortier kopieerde<br />
de kaarten niet slaafs, ook al om plagiaat<br />
te vermijden. Hij verbeterde de kwaliteit<br />
gevoelig. Mooier gegraveerd, mooiere cartouchen:<br />
de vignetten met barokke versieringen,<br />
allegorische voorstellingen en wapenschilden,<br />
afbeeldingen van engeltjes, meetinstrumenten,<br />
panorama’s met schepen ...”<br />
Voor het tweede deel werkte Pieter Mortier<br />
met de uitgeverij Covens & Mortier,<br />
het partnerschap van zijn tweede zoon<br />
Cornelis (1699-1783) en Johannes Covens<br />
(1697-1774). Nathalie Van de Wiele: “Covens<br />
& Mortier is de bekendste kaartenuitgever<br />
van Europa in de 18e eeuw. Het<br />
royale formaat is een extra troef. Voor een<br />
nog groter formaat had men verschillende<br />
vellen aan elkaar moeten monteren. Maar<br />
uiteraard schuilt de waarde in de geïllustreerde<br />
kaarten. Ze zijn het toppunt van<br />
de <strong>Nederland</strong>se cartografie, gebaseerd op<br />
een toppunt van de Franse cartografie. Die<br />
twee komen samen: een dubbel summum.”<br />
Wie wordt straks de bezitter van Le Neptune<br />
françois? “Een kapitaalkrachtige verzamelaar<br />
van kaarten en atlassen, iemand<br />
met een fascinatie voor historische cartografie:<br />
wat was al wel en nog niet ontdekt<br />
in een bepaalde periode”, zegt Nathalie<br />
Van de Wiele. “De minimumprijs bedraagt<br />
40.000 euro, exclusief veilingkosten. Een<br />
prijscategorie die geen breed publiek<br />
aanzuigt. Misschien blijft de atlas in België<br />
of <strong>Nederland</strong>. Maar hij kan in Amerika belanden,<br />
waar veel kennis en geld aanwezig<br />
is. Er zijn ook rijke verzamelaars in China,<br />
al kan het ontbreken van dat derde deel,<br />
met kaarten van de rest van de wereld, een<br />
nadeel vormen. Hun kusten staan er niet<br />
in, mogelijk hebben ze in China minder<br />
boodschap aan onze gebieden.”<br />
VEILING<br />
Veilingen Van de Wiele<br />
Brugge<br />
www.vdw-auctions.com<br />
Veiling: 25-05<br />
81
Works of Art<br />
& Art Nouveau<br />
Fine Art<br />
Fine Jewels<br />
Watches<br />
Sale: 15–17 May <strong>2024</strong><br />
Preview: 10 –13 May <strong>2024</strong><br />
PAIR OF IMPORTANT PORCELAIN<br />
JARDINIÈRE WITH PEONY DECORATION<br />
China | Kangxi period (1622–1722)<br />
Estimate: 30,000 – 40,000 €<br />
Provenance:<br />
- Collection of Augustus the Strong,<br />
Johanneum Dresden.<br />
- Auction Rudolf Lepke‘s Kunst-Auctions-Haus<br />
Berlin, 12 October 1920, Dresden,<br />
catalogue nos. 788-789, ill. plate 39.<br />
- Inventory Kunsthandlung A.S. Drey,<br />
Munich, 1920.<br />
- Auction Paul Graupe Berlin, 17 and<br />
18 June 1936, cat. No.356, illus. plate 68.<br />
- Porcelain collection of<br />
Ernst Georg Schneider (1900-1977).<br />
- On permanent loan to the Ernst Georg<br />
Schneider Foundation in Schloss Jägerhof,<br />
Düsseldorf and purchased by the<br />
City of Düsseldorf in 1987.<br />
- Restituted to the heirs of the former<br />
partners of the Kunsthaus A.S. Drey,<br />
November 2023.<br />
Free Catalogues | Online Catalogues | Dates: www.van-ham.com<br />
Representative Netherlands /Belgium | Dr. Petra Versteegh-Kühner | Sterrenlaan 6 | B-3621 Rekem<br />
Tel. +32 89 7160 04 | Mobile +31 620 402187 | p.versteegh@van-ham.com
ONLINE ONLY<br />
15 & 16 MEI <strong>2024</strong><br />
Ontdek onze<br />
collectie<br />
Horloges • Juwelen • Diamanten
Veilingen<br />
Wereldwijd<br />
€ 266.500<br />
Gustave Van de Woestyne,<br />
Adrienne De Zutter met<br />
viool, 1920, olieverf op doek,<br />
208 x 110 cm. Aguttes OVV,<br />
Neuilly-sur-Seine, 13-03.<br />
© Aguttes.<br />
€ 98.403 (inclusief kosten)<br />
Isaak Soreau, Mand met druiven, bloemen in een glas, hazelnoten, abrikozen<br />
en granaatappels op een plint, 17e eeuw, olieverf op paneel, 54,5 x 75 cm.<br />
Nantes Enchères Talma OVV, Nantes, 14-03. © Nantes Enchères.<br />
€ 123.500<br />
(inclusief kosten)<br />
Vlaamse school, Portret van een<br />
meisje van zes maanden, eerste<br />
helft 17e eeuw, olieverf op paneel,<br />
62,5 x 49 cm. Neumeister, München,<br />
20-03. © Neumeister.<br />
AFGELOPEN<br />
Mooie prijs voor<br />
een portret bij<br />
Aguttes<br />
Op 13 maart hield Aguttes, in<br />
Neuilly-sur-Seine, een veiling van<br />
impressionistische en moderne<br />
kunst, met onder meer werken<br />
van Belgische kunstenaars. De<br />
opbrengst bedroeg meer dan<br />
1 miljoen euro (inclusief kosten).<br />
Het publiek waardeerde over het<br />
algemeen de originele aard van de<br />
werken en de inspanningen voorafgaand<br />
aan de veiling om hun<br />
waarde te belichten. Bijzondere<br />
aandacht ging naar Adrienne De<br />
Zutter met viool, een schilderij van<br />
Gustave Van de Woestyne (1881-<br />
1947), vóór de veiling in Brussel<br />
tentoongesteld in de marge van<br />
BRAFA. De richtprijs van € 80.000-<br />
120.000 werd ruimschoots overtroffen,<br />
met een eindbod van bijna<br />
€ 267.000 (inclusief kosten). Op dit<br />
olieverfschilderij op doek zien we<br />
de dochter van Marguerite Taelman<br />
en Charles De Zutter, een textielindustrieel<br />
uit de Gentse regio.<br />
Het kwam tot een lange biedstrijd<br />
tussen drie Franse en buitenlandse<br />
kandidaat-kopers aan de telefoon.<br />
Voor dit portret van de tiener liet<br />
Van de Woestyne zich inspireren<br />
door de prerafaëlieten. Adrienne<br />
trouwde een paar jaar later met de<br />
neef van de kunstenaar. Gustave<br />
Van de Woestijne was een van de<br />
meest briljante portretschilders<br />
van België en dit werk hier is zowel<br />
statig als onwerkelijk.<br />
Een 17e-eeuws<br />
stilleven steelt de<br />
show in Nantes<br />
Isaak Soreau (1604-1644), geboren<br />
in Hanau, Duitsland, en overleden<br />
in dezelfde stad, was als<br />
barokschilder voornamelijk actief<br />
tijdens de klassieke periode in de<br />
17e eeuw. Werken van zijn hand<br />
zie je vrij zelden op veilingen. Zijn<br />
oeuvre laat een stille wereld zien,<br />
waarin de schoonheid van het<br />
leven zich ontplooit op het ritme<br />
van de details die worden onthuld.<br />
Het werd pas in de 20e eeuw<br />
herontdekt. Op 14 maart kon men<br />
in Nantes bieden op een stilleven<br />
van deze protestantse kunstenaar<br />
van Waalse afkomst, die in<br />
Antwerpen werkte in het atelier<br />
van Jacob van Hulsdonck. Het werk<br />
was onderzocht door expertisebureau<br />
Turquin, met een geschatte<br />
waarde van € 40.000 tot 60.000.<br />
Deze Mand met druiven, bloemen<br />
in een glas, hazelnoten, abrikozen<br />
en granaatappels op een plint, die<br />
de sfeer van de seizoenen oproept,<br />
met zijn lentebloemen, zomer- en<br />
herfstfruit, libellen en vlinders,<br />
ging de deur uit voor € 98.403<br />
euro, inclusief kosten.<br />
Vlaams meisje<br />
bekoort bij<br />
Neumeister<br />
Op de gecatalogiseerde veiling<br />
bij Neumeister in München, op 20<br />
maart, kwam het tot een verbeten<br />
biedstrijd tussen twee kandidaatkopers.<br />
Hardnekkig boden ze<br />
tegen elkaar op voor een anoniem<br />
portret van een zes maanden oud<br />
meisje, stammend uit de Vlaamse<br />
school van de eerste helft van de<br />
17e eeuw, met een bescheiden<br />
richtprijs van € 3.000 tot 5.000.<br />
Uiteindelijk won de Belgische<br />
bieder het van een concurrent<br />
uit Londen en mocht het werk<br />
meenemen voor € 123.500, meer<br />
dan veertig keer de richtprijs! Naar<br />
verluidt is de nieuwe eigenaar een<br />
handelaar, die misschien de stijl<br />
van een belangrijk Antwerps atelier<br />
herkende. Sommigen denken dat<br />
het schilderij uit de prestigieuze<br />
kring van Antoon van Dyck stamt,<br />
gezien de kledij en de rijke tooi van<br />
het meisje. Ze draagt een halsketting<br />
van rood koraal en zwaait<br />
met een zilveren rammelaar, met<br />
daarop een wolfstand, iets wat je<br />
toen enkel aantrof in de hogere<br />
kringen van de adel. Dit zou dan<br />
meteen ook het indrukwekkende<br />
eindbod verklaren. Het zorgvuldig<br />
verwijderen van het vernis zou het<br />
raadsel van dit werk aan het licht<br />
moeten brengen.<br />
Tekening van Van<br />
Dyck bij Christie’s<br />
Ter gelegenheid van de Semaine<br />
du Dessin, in Parijs, hield Christie’s<br />
op 20 maart zijn jaarlijkse veiling<br />
van werken van oude meesters en<br />
19e-eeuwse tekeningen. Behalve<br />
werken op papier uit de 16e tot en<br />
met de 19e eeuw bracht de veiling<br />
dit jaar ook een selectie stukken<br />
van terracotta. Wat tekeningen betreft,<br />
kon men bieden op werken<br />
van de beroemdste kunstenaars<br />
van de Vlaamse, <strong>Nederland</strong>se,<br />
Italiaanse en Franse school, zoals<br />
Antoon van Dyck, Lambert Doomer,<br />
Giovanni Domenico Tiepolo,<br />
Georges Lallemand, Gustave Moreau<br />
en Rosa Bonheur. Wat sculpturen<br />
betreft, ging het om werken<br />
van onder anderen Clodion, Bernard<br />
Lange en Christophe-Gabriel<br />
Allegrain. In totaal bracht de veiling<br />
€ 2,13 miljoen in het laatje (inclusief<br />
kosten). Een tekening met zwart<br />
krijt, opgehoogd met wit, op grijs<br />
84
€ 189.000<br />
Antoon van Dyck, Een franciscaner<br />
monnik, zittend, omhoog kijkend,<br />
zwart krijt, opgehoogd met wit, op<br />
grijs papier, 35,5 x 25 cm. Christie’s,<br />
Parijs, 20-03. © Christie’s Images Ltd.<br />
$ 181.183 (€ 167.799)<br />
Visitekaartje met de handtekening van Steve Jobs, voormalig<br />
ceo van Apple. RR Auction, Boston, 21-03. © RR Auction.<br />
CHF 62.500 (€ 63.900)<br />
Cornelis van Cleve (atelier), Maria en het Kind<br />
Jezus, de heilige Johannes de Doper en engelen,<br />
olieverf op paneel, 63,7 x 51,2 cm. Koller,<br />
Zürich, 22-03. © Koller.<br />
(voorheen blauw) papier, voorstellende<br />
Een franciscaner monnik,<br />
zittend, omhoog kijkend, van de<br />
Antwerpse kunstenaar Antoon Van<br />
Dyck (1599-1641) had een richtprijs<br />
van € 100.000 tot 150.000, maar<br />
werd uiteindelijk afgehamerd op<br />
€ 189.900.<br />
‘Gouden’<br />
handtekening bij<br />
RR Auction<br />
De Amerikaanse overheid mag<br />
dan op dezelfde dag een grote<br />
antitrustactie tegen Apple hebben<br />
gelanceerd, de reputatie van het<br />
bedrijf blijft vrijwel ongeschonden<br />
in de hoofden van de fans. Op<br />
21 maart pakte het gespecialiseerde<br />
veilinghuis RR Auction, in<br />
Boston, uit met een veiling onder<br />
de titel Steve Jobs and the Apple<br />
Computer Revolution. Zes lots<br />
droegen de handtekening van de<br />
in 2011 overleden Apple-oprichter.<br />
Twee daarvan gingen van de hand<br />
voor een bedrag van zes cijfers.<br />
Het eerste, een visitekaartje uit<br />
1983 met een regenboogversie<br />
van het Apple-logo, werd<br />
verkocht voor $ 181.183 (inclusief<br />
kosten), waar de nogal bescheiden<br />
richtprijs $ 10.000 bedroeg. Naast<br />
memorabilia van de geestelijke<br />
vader van Apple omvatte het aanbod<br />
ook een volledig functionele<br />
Apple-1-kaart, gesigneerd door<br />
medeoprichter Steve Wozniak.<br />
Deze personal computer, bekend<br />
als nummer 100, was een van de<br />
eerste die niet door de eindgebruiker<br />
gesoldeerd hoefde te<br />
worden. Het lot werd toegewezen<br />
voor $ 323.789.<br />
Cornelis van Cleve<br />
schittert bij Koller<br />
Bijbelse taferelen zorgden op 22<br />
maart voor de meest verwoede<br />
biedstrijden op de veiling bij<br />
Köller, in Zürich. Zo bracht een<br />
olieverfschilderij uit het atelier van<br />
Cornelis van Cleve (1520-1567),<br />
getiteld Maria en het Kind Jezus,<br />
Johannes de Doper en engelen,<br />
een thema dat deze schilder vaak<br />
uitbeeldde, maar liefst CHF 62.500<br />
(€ 63.900) op, waar de richtprijs<br />
CHF 7.000 bedroeg. Wat stijl<br />
betreft, leunde Cornelis aan bij<br />
zijn vader, Joos van Cleve (1485-<br />
1540), die hem de knepen van het<br />
vak leerde, maar hij liet zich ook<br />
graag beïnvloeden door Italiaanse<br />
meesters, met name Andrea del<br />
Sarto (1486-1531). Dit werk hier is<br />
grotendeels geïnspireerd door<br />
diens Madonna Corsini, bijzonder<br />
populair in de 16e eeuw. De in<br />
Antwerpen geboren kunstenaar,<br />
die aan het einde van zijn leven<br />
krankzinnig werd, ontleende er de<br />
kleurverlopen en expressieve gezichten<br />
aan. Hij emigreerde naar<br />
Engeland, waar hij in veertien<br />
jaar tijd een groot aantal werken<br />
creëerde, voordat hij wegens<br />
krankzinnigheid naar Antwerpen<br />
moest terugkeren. Vandaar zijn<br />
bijnaam ‘Sotte Cleef’.<br />
Mooi resultaat voor<br />
Rops in Drouot<br />
Ter gelegenheid van de Semaine<br />
du Dessin in Parijs hield veilinghuis<br />
Ader op 22 maart een veiling in<br />
Drouot gewijd aan tekeningen, van<br />
de renaissance tot de 20e eeuw.<br />
Dé blikvanger was een werk van<br />
Félicien Rops (1833-1898). Deze<br />
aquarel met als titel Le Cirque:<br />
répétition, geïnspireerd door de<br />
circuswereld, had een richtprijs van<br />
€ 15.000 tot 20.000. Toen Rops in<br />
1874 in Parijs arriveerde, werd hij<br />
aangetrokken door de sfeer van<br />
vrijheid die in de Parijse circuswereld<br />
heerste. Hij begon er rond<br />
te hangen achter de schermen.<br />
Liever dan uit te beelden wat het<br />
publiek te zien kreeg, vereeuwigde<br />
de kunstenaar onder meer de<br />
mooie, ontklede lichamen van de<br />
vrouwelijke circusartiesten. Zijn<br />
‘repetitie’, waarvan een versie te<br />
zien is in Musée Rops in Namen,<br />
ging de deur uit voor € 44.200.<br />
Surrealisme in trek<br />
bij Bonhams<br />
Een belangrijk olieverfschilderij op<br />
paneel van de Poolse kunstenaar<br />
Zdzislaw Beksinski ging van de hand<br />
voor € 91.840 euro op de veiling van<br />
surrealistische kunst die Bonhams<br />
Cornette de Saint Cyr op 27 maart<br />
hield in Parijs. Het ensemble van<br />
90 lots bracht in totaal meer dan<br />
een miljoen euro in het laatje. Voor<br />
85% van de lots werd een koper<br />
gevonden en in 95% van de gevallen<br />
werd de richtprijs gehaald. Emilie<br />
Millon, het hoofd van de afdeling<br />
impressionisme en moderne kunst<br />
bij Bonhams in Parijs: “Kopers van<br />
over de hele wereld, online, aan de<br />
telefoon en in de zaal, erkenden de<br />
kwaliteit van elk stuk op deze veiling.<br />
(...) We zijn ten zeerste verheugd<br />
over de resultaten, met name de<br />
fantastische prijzen voor werken van<br />
vrouwelijke kunstenaars, zoals Jane<br />
Graverol, Leonor Fini en Dorothea<br />
Tanning.” Zoals de Franse wet dat<br />
toestaat, heeft het Musée d’Arts uit<br />
Nantes voor drie schilderijen zijn<br />
recht van voorkoop uitgeoefend<br />
op het laatste bod: Le bon bout<br />
de la raison van Jane Graverol, dat<br />
€ 71.250 opbracht, Le tombeau de<br />
Mallarmé van dezelfde kunstenaar,<br />
dat € 8.320 opbracht, en Zonder<br />
titel (reeks Aurelia) van Leonor Fini,<br />
verkocht voor € 12.000 euro.<br />
85
Veilingen<br />
Wereldwijd<br />
€ 44.200<br />
Félicien Rops, Le Cirque: répétition,<br />
waterverf op zwart potlood, opgehoogd<br />
met gouache, 23,5 x 16,5 cm. Ader OVV,<br />
Parijs, 22-03. © Ader.<br />
€ 71.520<br />
Jane Graverol, Le bon bout de la raison, 1962, olieverf op<br />
doek. Bonhams, Parijs, 27-03. © Bonhams.<br />
€ 787.199 (inclusief kosten)<br />
Bernard II van Risen Burgh, kast uit de tijd van Lodewijk<br />
XV, ca. 1750, ingelegd fineer, verguld brons, tweemaal<br />
gestempeld ‘BVRB’, 162 x 197 x 54 cm. Baron Ribeyre &<br />
Associés, Parijs, 29-03. © Baron Ribeyre & Associés.<br />
Schitterend<br />
resultaat voor<br />
BVRB in Drouot<br />
Op 29 maart werd in Drouot<br />
een ensemble meubelen van<br />
topkwaliteit geveild door Baron<br />
Ribeyre & Associés. De stukken<br />
kwamen uit het Château de<br />
Sassy, een hertogelijke woning<br />
op de heuvels van de Orne,<br />
waar ooit koningin Elizabeth II<br />
verbleef. Zo kon men bieden op<br />
een ‘commode tombeau’ uit de<br />
tijd van Lodewijk XV, met opmerkelijk<br />
bronswerk en het stempel<br />
van Mathieu Criaerd, een van<br />
de productiefste meubelmakers<br />
uit de 18e eeuw (zie <strong>COLLECT</strong> nr.<br />
533, april <strong>2024</strong>). De richtprijs bedroeg<br />
€ 12.000-18.000, maar het<br />
meubel ging van de hand voor<br />
€ 33.919. Verder had je een kast<br />
uit de tijd van Lodewijk XV, van<br />
omstreeks 1750, met het stempel<br />
van Bernard II van Risen Burgh<br />
(ca. 1700-1766), een meubelmaker<br />
van <strong>Nederland</strong>se origine.<br />
De richtprijs bedroeg € 50.000-<br />
100.000, maar de nieuwe eigenaar<br />
telde er het astronomische<br />
bedrag van € 787.199 (inclusief<br />
kosten) voor neer.<br />
OP KOMST<br />
Topstuk van Bacon<br />
bij Sotheby’s<br />
Midden mei houdt Sotheby’s, in<br />
New York, een Contemporary Art<br />
Evening Sale. Men kan er onder<br />
meer bieden op een groot portret<br />
van de hand van Francis Bacon<br />
(1909-1992), waarop zijn vriend<br />
George Dyer te zien is. Het uit 1966<br />
daterende werk, getiteld Portrait<br />
of George Dyer Crouching, wordt<br />
door het veilinghuis omschreven<br />
als ‘het allereerste portret op ware<br />
grootte van Dyer en het eerste<br />
monumentale portret van Dyer dat<br />
in tien jaar onder de hamer gaat’.<br />
Het schilderij, met een geschatte<br />
waarde van $ 30 tot 50 miljoen,<br />
toont een naakte Dyer, die als<br />
een roofdier voor zijn haveloze<br />
shirt hurkt. Zijn hoofd wordt drie<br />
keer getoond terwijl het naar de<br />
kijker toe draait, met name in een<br />
combinatie van Dyers gezicht met<br />
dat van Bacon, wat Sotheby’s ‘een<br />
knipoog naar hun ondeelbaarheid’<br />
noemt. Dyer was de muze<br />
van de kunstenaar voor meer dan<br />
veertig schilderijen, maar Bacon<br />
werd ook ‘geleidelijk allergisch’<br />
voor de ‘vluchtige episoden van<br />
doelloosheid, drankzucht en grillig<br />
gedrag’ van zijn geliefde. Portrait<br />
of George Dyer Crouching was<br />
het eerste van een reeks van tien<br />
levensgrote portretten, geschilderd<br />
in de periode 1966-1968. Er<br />
zijn er nog maar negen van over<br />
(één ging verloren in een brand, in<br />
1979). Dit schilderij was in 1966 voor<br />
het eerst te zien op Bacons grote<br />
solotentoonstelling in de Galerie<br />
Maeght in Parijs en van 1971-1972<br />
ook op de overzichtstentoonstelling<br />
in het Grand Palais. George<br />
Dyer overleed twee dagen voor de<br />
opening van die laatste tentoonstelling.<br />
De huidige eigenaar kocht<br />
het werk in 1970 rechtstreeks van<br />
de Marlborough Gallery. Het bleef<br />
meer dan vijf decennia in dezelfde<br />
familiecollectie.<br />
De wereld van<br />
Basquiat bij Phillips<br />
Als blijk van de niet aflatende<br />
toewijding van het veilinghuis aan<br />
de nalatenschap van Jean-Michel<br />
Basquiat, pakt Phillips dit voorjaar<br />
uit met drie prachtige schilderijen<br />
van de kunstenaar, alle uit de<br />
collectie van Francesco Pellizzi en<br />
de familie Pellizzi. Professor Pellizzi<br />
was medeoprichter en uitgever<br />
van het tijdschrift Res: Anthropology<br />
and Aesthetics, gepubliceerd<br />
door het Peabody Museum (Harvard)<br />
en Chicago University Press.<br />
Elk van deze werken werd door<br />
Pellizzi gekocht van Annina Nosei,<br />
aan het begin van de jaren 80, op<br />
een cruciaal moment in de carrière<br />
van de kunstenaar, en bleef<br />
tientallen jaren in zijn collectie. De<br />
eerste veiling, waarbij de eerste<br />
twee werken onder de hamer<br />
gaan, vindt plaats in New York,<br />
op 14 mei, en de tweede veiling,<br />
met het derde werk, in Hongkong<br />
op 31 mei. Het absolute topstuk<br />
is Untitled (ELMAR), gecreëerd in<br />
1982 en twee jaar later aangekocht<br />
door de familie Pellizzi. Dit<br />
bijna twee meter brede werk,<br />
dat volgens experts $ 40 tot 60<br />
miljoen zou moeten opbrengen,<br />
is een van de hoekstenen van het<br />
jaar waarin Basquiat de overstap<br />
maakte van straatkunst naar commercieel<br />
succes. Untitled (ELMAR)<br />
is kenmerkend voor zijn beste<br />
werk, met een rijke iconografie en<br />
zelfverwijzende elementen. Het<br />
getuigt van Basquiats verkenning<br />
van een dubbele identiteit en<br />
bevat de essentie van zijn creatieve<br />
vermogen. Het werk was in<br />
2018 nog te zien op de historische<br />
overzichtstentoonstelling over de<br />
kunstenaar, in Fondation Louis<br />
Vuitton, in Parijs. Sinds Phillips in<br />
2015 een belangrijke speler werd<br />
in Azië, heeft het veilinghuis zich<br />
toegespitst op het aanbieden<br />
van de beste westerse kunst aan<br />
verzamelaars en liefhebbers in die<br />
regio. De forse groei van Phillips in<br />
86
RICHTPRIJS: $ 30.000.000-<br />
50.000.000 (€ 27.600.000-<br />
46.000.000)<br />
Francis Bacon, Portrait of George Dyer<br />
Crouching, 1966, olieverf op doek. Sotheby’s,<br />
New York, midden mei.<br />
© Sotheby’s Art Digital Studio.<br />
RICHTPRIJS: $ 40.000.000-60.000.000<br />
(€ 36.900.000-55.300.000)<br />
Jean-Michel Basquiat, Untitled (ELMAR), 1982, olieverf<br />
op doek, 172,7 x 236,5 cm. Phillips, New York, 14-05.<br />
© Phillips.<br />
RICHTPRIJS: £ 30.000-50.000 (€ 38.000-<br />
63.000)<br />
Keizerlijk gewaad met twaalf symbolen, China, Qingdynastie,<br />
begin 19e eeuw, blauwe en goudkleurige zijde.<br />
Dreweatts, Newbury, 21-05. © Dreweatts.<br />
Azië getuigt dan ook van de interesse<br />
van Aziatische verzamelaars,<br />
die werken van de belangrijkste<br />
internationale kunstenaars aankopen.<br />
Jean-Michel Basquiat is daar<br />
een treffend voorbeeld van, omdat<br />
Aziatische verzamelaars zich aangetrokken<br />
voelen tot zijn oeuvre,<br />
dat diep resoneert met de rijke<br />
artistieke tradities van de regio.<br />
Juist daarom wordt Native Carrying<br />
Some Guns, Bibles, Amorites on<br />
Safari (1982) op 31 mei te koop<br />
aangeboden in Hongkong. Het<br />
werk wordt gedomineerd door<br />
een zwarte figuur, de armen<br />
geheven, met naast hem een<br />
koloniale stroper. De kunstenaar<br />
combineerde hier een complexe<br />
tekening met de ‘straatstijl’ om<br />
belangrijke thema’s als slavernij en<br />
imperialisme uit te beelden. Door<br />
middel van een zeer directe uitbeelding<br />
en de integratie van tekst<br />
bekritiseerde de kunstenaar het<br />
kolonialisme en zijn verband met<br />
de Afro-Amerikaanse geschiedenis.<br />
Zijn tot karikaturen gereduceerde<br />
figuren symboliseren de<br />
inboorling en de kolonisator, en<br />
vormen een expliciete kritiek op<br />
het blanke imperialisme. Het werk<br />
getuigt van zijn scherpe bewustzijn<br />
van maatschappelijke kwesties<br />
en van de intensiteit van zijn<br />
artistieke visie. Experts verwachten<br />
dat het werk $ 12 tot 18 miljoen kan<br />
opbrengen.<br />
Herontdekt<br />
keizerlijk gewaad<br />
bij Dreweatts<br />
Onlangs werd een zeldzaam, met<br />
twaalf symbolen versierd keizerlijk<br />
drakengewaad van blauwe zijde,<br />
daterend van het begin van de 19e<br />
eeuw, herontdekt. Het zat zowaar<br />
verstopt in een kartonnen doos<br />
die al honderd jaar in een lade lag.<br />
Dit ceremoniële gewaad, speciaal<br />
gemaakt voor de keizer van China,<br />
die het slechts twee dagen per jaar<br />
droeg voor festivals in de Tempel<br />
van de Hemel buiten de Verboden<br />
Stad in Peking, was eigendom<br />
van de familie Villiers, een van de<br />
meest vooraanstaande aristocratische<br />
families van Engeland, waarvan<br />
de historische banden met<br />
het koningshuis teruggaan tot de<br />
17e eeuw. Het gewaad werd in 1913<br />
in China gekocht door Eric Hyde<br />
Villiers (1881-1964), een kleinzoon<br />
van George Villiers, de vierde graaf<br />
van Clarendon (1800-1870), tijdens<br />
een handelsreis naar het Rijk van<br />
het Midden voor Martell Cognac.<br />
Het kledingstuk bleef daarna liggen<br />
in een doos, tot het onlangs<br />
werd herontdekt. In de Chinese<br />
cultuur werd de keizer beschouwd<br />
als de ‘zoon van de hemel’ en op<br />
twee specifieke dagen van het jaar<br />
leidde hij, gezeten op een draagstoel,<br />
een stoet van muzikanten,<br />
edelen en hofambtenaren, vergezeld<br />
van olifanten en strijdwagens,<br />
naar de Tempel van de Hemel,<br />
waar hij offers bracht en de God<br />
van de Hemel, de goden van de<br />
zon, maan, sterren, wolken, regen,<br />
wind en donder aanbad. Speciaal<br />
voor deze gelegenheid droeg hij<br />
een gewaad, geborduurd met<br />
specifieke symbolen en motieven<br />
die de goden en symbolen van zijn<br />
ambt voorstelden. Het kledingstuk<br />
is versierd met de twaalf symbolen<br />
van het keizerlijke gezag, in drie<br />
groepen van vier rond de nek<br />
gerangschikt: de zon, de maan,<br />
het gesternte en de rots. Het is<br />
geborduurd met gouddraad van<br />
drie verschillende kleuren, met behulp<br />
van de Kesi-techniek, bekend<br />
om de lichte en heldere motieven.<br />
Negen keizerlijke draken met vijf<br />
klauwen omklemmen vlammende<br />
parels van wijsheid, een visuele<br />
metafoor voor de goede vorst die<br />
wijs handelt voor het welzijn van<br />
zijn onderdanen. Watergrassen,<br />
gierstkorrels en vlammen nestelen<br />
zich op het schuim van de rollende<br />
golven, ‘Lishui Ruyi’ genaamd, terwijl<br />
een gouden fazant zich om het<br />
gewaad wikkelt. Bij het kledingstuk<br />
horen ook een paar tempelmutsen<br />
en mouwverlengstukken met<br />
blauwe en goudkleurige strepen.<br />
Beschermd als het was tegen het<br />
licht in de kartonnen doos heeft<br />
het gewaad zijn originele kleuren<br />
behouden en verkeert het in uitstekende<br />
staat. Met een richtprijs<br />
van £ 30.000 tot 50.000 zal het ongetwijfeld<br />
kunnen rekenen op de<br />
belangstelling van Chinese kopers<br />
met een passie voor keizerlijke<br />
memorabilia. Afspraak op 21 mei<br />
bij Dreweatts.<br />
Design bij Christie’s<br />
Op 23 mei gaan bij Christie’s in<br />
Parijs zo’n tweehonderd lots onder<br />
de hamer, waaronder topstukken<br />
van enkele van de grootste namen<br />
uit de designwereld. Centraal op<br />
deze veiling staat een selectie<br />
stukken uit befaamde privécollecties.<br />
Bijzondere nadruk ligt hier<br />
op Franse vrouwelijke ontwerpers,<br />
zoals Charlotte Perriand, met<br />
haar innovatieve project voor de<br />
familie Borot, Maria Pergay en<br />
haar gedurfde creaties uit de jaren<br />
70 tot haar recentste werken, en<br />
de weergaloze Line Vautrin, van<br />
wie een dozijn spiegels op het<br />
veilingmenu staat. Met Ingrid<br />
Donat is ook de hedendaagse<br />
creativiteit van de partij. Een ander<br />
hoogtepunt van deze veiling is<br />
een selectie zeldzame werken van<br />
André Arbus uit de jaren 40 tot 60<br />
van de vorige eeuw, komend uit<br />
een familie die bevriend was met<br />
de kunstenaar, wat een historische<br />
dimensie toevoegt aan het<br />
evenement.<br />
87
Veiling resultaten<br />
<strong>Nederland</strong><br />
€ 4.700<br />
Jan Schoonhoven<br />
(1914 – 1994). ‘Three<br />
directions-one vertical’,<br />
gesigneerd in potlood,<br />
inkt op papier, 50 x 32,5<br />
cm. Verkocht in de<br />
online only veiling van 5<br />
maart bij Kunstveiling.nl<br />
Amsterdam.<br />
€ 2.304<br />
Vacheron Contantin<br />
Tank, 18 krt, op lederen<br />
band met geelgouden<br />
doornsluiting, 18 krt,<br />
handopwindbaar, cal.<br />
1003, met Romeinse<br />
numeriek, kroon bezet<br />
met geslepen saffier,<br />
23 x 26 mm. Verkocht in<br />
de internetveiling van<br />
9-11 maart bij Venduehuis<br />
Dickhaut Maastricht.<br />
€ 4.800<br />
Max Jungblut (1966),<br />
‘This is not a chair<br />
too’, handgemaakte<br />
prototype, 105 x 85 x 97<br />
cm. Verkocht in de internetveiling<br />
van 9-11 maart<br />
bij Venduehuis Dickhaut<br />
Maastricht.<br />
€ 2.176<br />
Hélène de Beauvoir<br />
(1910-2001), ‘Dialogue<br />
entre une dame et un<br />
oiseau’, gesigneerd,<br />
olieverf op doek, 65 x 50<br />
cm. Verkocht in de internetveiling<br />
van 9-11 maart<br />
bij Venduehuis Dickhaut<br />
Maastricht.<br />
€ 4.680<br />
Een 18 krt. gouden<br />
bloembroche met diamant,<br />
Cartier. Verkocht<br />
in de timed online<br />
veiling van 11 maart bij<br />
Vendu Rotterdam.<br />
€ 4.680<br />
Een 18 krt. gouden<br />
tennisarmband met<br />
diamant. Verkocht in<br />
de timed online veiling<br />
van 11 maart bij Vendu<br />
Rotterdam.<br />
€ 5.330<br />
Een 18 krt. gouden<br />
Omega Seamaster<br />
chronochraph, ca. 1950.<br />
Verkocht in de timed online<br />
veiling van 11 maart<br />
bij Vendu Rotterdam.<br />
€ 18.850<br />
Een 18krt. gouden<br />
Heuer Carrera 1158CNH<br />
herenpolshorloge, ca.<br />
1970. Verkocht in de<br />
timed online veiling van<br />
11 maart bij Vendu Rotterdam.<br />
€ 3.570<br />
Charlotte Molenkamp<br />
(1955). ‘Rood aquarium’,<br />
gesigneerd, acryl<br />
op doek, 115 x 160 cm.<br />
Verkocht in de online<br />
only veiling van 17 maart<br />
bij Kunstveiling.nl Amsterdam.<br />
€ 15.360<br />
Een Cartier polshorloge,<br />
18-kt goud, model Tonneau<br />
Bamboo. Verkocht<br />
in de zaalveiling met veilingmeester<br />
van 19 maart<br />
bij Zeeuws Veilinghuis<br />
Middelburg.<br />
€ 9.600<br />
Een Cartier set oorbellen,<br />
18-kt goud, bezet<br />
met diamanten. Verkocht<br />
in de zaalveiling<br />
met veilingmeester van<br />
19 maart bij Zeeuws<br />
Veilinghuis Middelburg.<br />
€ 5.375<br />
Een Hermes witlederen<br />
‘Birkin Bag’. Verkocht in<br />
de zaalveiling met veilingmeester<br />
van 19 maart<br />
bij Zeeuws Veilinghuis<br />
Middelburg.<br />
€ 5.375<br />
Een Rolex damespolshorloge<br />
‘Oyster Perpetual<br />
Datejust’. Verkocht<br />
in de zaalveiling met veilingmeester<br />
van 19 maart<br />
bij Zeeuws Veilinghuis<br />
Middelburg.<br />
€ 3.640<br />
Tom Slaughter (1955-<br />
2014) ‘NY view’, gesigneerd,<br />
olieverf op doek,<br />
173,5 x 138 cm. Verkocht<br />
in de timed veiling van<br />
18 t/m 20 maart bij<br />
Veilinghuis Onder de<br />
Boompjes Leiden.<br />
€ 4.940<br />
Een kunstkabinet op tafel<br />
met benen inlegwerk,<br />
Italië, ca. 1900, h. 200 cm.<br />
Verkocht in de timed veiling<br />
van 18 t/m 20 maart<br />
bij Veilinghuis Onder de<br />
Boompjes Leiden.<br />
€ 4.290<br />
Gerrit Jan van der Veen<br />
(1902-1944). Een bronzen<br />
portretbuste van Prinses<br />
Juliana, h. 24 cm. Verkocht<br />
in de timed veiling<br />
van 18 t/m 20 maart bij<br />
Veilinghuis Onder de<br />
Boompjes Leiden.<br />
€ 4.615<br />
Een zilveren miniatuur<br />
van een droogrek,<br />
Amsterdam, vroeg 18e<br />
eeuw, meesterteken VD<br />
(ongeïdentificeerd), h.<br />
4,5 cm. Verkocht in de<br />
timed veiling van 18 t/m<br />
20 maart bij Veilinghuis<br />
Onder de Boompjes<br />
Leiden.<br />
€ 4.400<br />
Maya Wildevuur (1944-<br />
2023). ‘Boeket’, gesigneerd<br />
en gedateerd<br />
2009, acryl op doek,<br />
100 x 120 cm. Verkocht<br />
in de online veiling van<br />
20 maart bij Venduehuis<br />
Den Haag.<br />
88
VEILING<br />
RESULTATEN<br />
HET GROOTSTE<br />
HET<br />
VEILINGHUIS<br />
GROOTSTE<br />
VEILINGHUIS<br />
VAN ZUID-WEST<br />
VAN<br />
NEDERLAND<br />
ZUID-WEST<br />
NEDERLAND<br />
VEILING<br />
RESULTATEN<br />
INBRENG GEVRAAGD VOOR ONZE KOMENDE<br />
Wij kunnen voor u veilen, van 1 item tot een gehele inboedel of verzameling.<br />
KUNST, ANTIEK, JUWELEN, DESIGN EN AZIATICA VEILING<br />
<strong>Mei</strong>ping vaas, China<br />
Hamerprijs € 82.000,-<br />
Boeddha, verguld brons<br />
Hamerprijs € 19.000,-<br />
Zilveren theedoos,<br />
Hamerprijs: € 9.000,-<br />
DE HOOGSTE OPBRENGSTEN TEGEN DE LAAGSTE KOSTEN<br />
Van kunst tot antiek, van juwelen tot zilver en van design tot aziatica.<br />
Hiervoor berekenen wij géén inbrengcommissie.<br />
Wij kunnen u van dienst zijn voor het taxeren van een erfenis verdeling.<br />
21, 22 EN 23 NOVEMBER 2023<br />
Uniek door simultaan met de zaal, live te veilen op de 8 grootste internet platforms.<br />
Door onze persoonlijke en discrete benadering, hét veilinghuis voor al uw kostbaarheden.<br />
0%<br />
Pendule, ca. 1810<br />
Hamerprijs € 11.000,-<br />
Collier, 3 rijen bloedkoraal<br />
Hamerprijs: € 30.000,-<br />
Spiegeltelescoop,<br />
Hamerprijs € 7.500,-<br />
Gerrit<br />
RIETVELD<br />
Poul Kjaerholm PK 11<br />
Hamerprijs € 8.500<br />
INBRENGCOMMISSIE<br />
U betaalt achteraf slechts € 15 per kavel<br />
Charles<br />
Le CORBUSIER<br />
Staand horloge<br />
Hamerprijs € 13.000<br />
Barometer, 18 e eeuw<br />
Hamerprijs € 3.200,-<br />
Vaas Daum Nancy<br />
Hamerprijs € 3.800,-<br />
Vaas, Copier<br />
Hamerprijs € 6.000,-<br />
Schilderij Ben Viegers<br />
Hamerprijs € 7.500,-<br />
Vaas Georg Jensen<br />
Hamerprijs € 6.000,-<br />
Zakhorloge<br />
Hamerprijs € 9.500,-<br />
Wapenschotel, 18 e eeuw<br />
Hamerprijs € 22.000,-<br />
Diamant 4.20 Ct.<br />
Hamerprijs € 15.000,-<br />
UW ITEM HIERONDER?<br />
Yixing theepot 19 e eeuw<br />
Hamerprijs € 16.000,-<br />
Bijbel, 19 e eeuw<br />
Hamerprijs € 2.200,-<br />
Empire klok<br />
Hamerprijs € 16.000<br />
19 e eeuws ivoor<br />
Hamerprijs € 46.000,-<br />
Van 1 Item<br />
Hamerprijs € ?<br />
tot en met<br />
Hamerprijs € ?<br />
verzameling<br />
Hamerprijs € ?<br />
of inboedel<br />
Hamerprijs € ?<br />
Stoelklok met speelwerk<br />
Hamerprijs € 17.000<br />
Glas, 18 e eeuw<br />
Hamerprijs € 1.900,-<br />
Neemt u dan vrijblijvend contact met ons op<br />
Lot oude boeken<br />
Hamerprijs € 3.000<br />
18 e Eeeuwse tafelklok<br />
Hamerprijs € 15.000<br />
Drakenvaas, China<br />
Hamerprijs € 56.000,-<br />
Zilveren tabaksdoos<br />
Hamerprijs € 15.000<br />
Rolex herenhorloge<br />
Hamerprijs € 20.000,-<br />
Collier, bloedkoraal<br />
Hamerprijs € 19.000,-<br />
Chinees ivoor<br />
Hamerprijs € 17.000,-<br />
Schilderij, Jan Sluijters<br />
Hamerprijs € 9.500<br />
Rosenburg Den Haag<br />
Hamerprijs € 3.200,-<br />
Broche met diamanten<br />
Hamerprijs € 8.000,-<br />
DE HOOGSTE OPBRENGSTEN TEGEN DE LAAGSTE KOSTEN<br />
Wilt u 1 of meerdere items inbrengen voor deze zeer bijzondere veiling, dan is dat mogelijk, neemt u hiervoor contact met ons op<br />
via onderstaand telefoonnummer of emailadres. U betaalt 0% inbrengcommssie, dus u krijgt 100% hamerprijs uitbetaald,<br />
minus € 15 kavelgeld. Wordt een kavel van u verkocht voor € 20.000, dan ontvangt u maar liefst € 19.985!<br />
Dekselpot, ca. 1780<br />
Hamerprijs € 20.000,-<br />
Karel Appel, 1958<br />
Hamerprijs € 6.500,-<br />
Hermes tas, jaren ‘80<br />
Hamerprijs € 3.000,-<br />
Kandelaren, 18e eeuw<br />
Hamerprijs € 26.000,-<br />
Wanli kom ca. 1600<br />
Hamerprijs € 28.000,-<br />
Schouwklok A’dam<br />
Hamerprijs € 19.000,-<br />
WIJ TAXEREN DOOR GEHEEL NEDERLAND EN BELGIË<br />
Livingstoneweg WIJ 18, TAXEREN 4462 GL Goes DOOR • 0031 GEHEEL ( 0 ) 6 NEDERLAND 42 11 45 42 • info@veilinghuisdejager.nl<br />
EN BELGIË<br />
Livingstoneweg 18, 4462 GL Goes • 0031 ( 0 ) 6 42 11 45 42 • info@veilinghuisdejager.nl<br />
WWW.VEILINGHUISDEJAGER.NL<br />
WWW.VEILINGHUISDEJAGER.NL<br />
Kangxi kaststel<br />
Hamerprijs € 24.000,-<br />
Yixing, 18e eeuw<br />
Hamerprijs € 16.000,-
Veiling resultaten<br />
<strong>Nederland</strong><br />
€ 3.800<br />
Maya Wildevuur (1944-2023).<br />
‘Bloemen op vaas’, gesigneerd<br />
en gedateerd 2018,<br />
acryl op doek, 113 x 123 cm.<br />
Verkocht in de online veiling<br />
van 20 maart bij Venduehuis<br />
Den Haag.<br />
€ 7.500<br />
Onderscheidingen van Generaal<br />
Samuel Mante (1896-<br />
1086), waaronder de Bronzen<br />
Leeuw. Verkocht in de live<br />
online Militaria-veiling van<br />
21-23 maart bij Heritage Auctions<br />
Europe IJsselstein.<br />
€ 7.500<br />
Een zeldzaam fotoalbum<br />
met foto’s van het eerste<br />
<strong>Nederland</strong>se Luchtmacht<br />
Squadron. Verkocht in de<br />
live online Militaria veiling<br />
van 21-23 maart bij Heritage<br />
Europe Auctions IJsselstein.<br />
€ 6.875<br />
Een Burgonet helm, ca.<br />
1550-1580. Verkocht in de<br />
live online Militaria veiling<br />
van 21-23 maart bij Heritage<br />
Europe Auctions IJsselstein.<br />
€ 5.750<br />
Een Winchester Model<br />
1873.38 Caliber lever-action<br />
repeteergeweer. Verkocht in<br />
de live online Militaria veiling<br />
van 21-23 maart bij Heritage<br />
Europe Auctions IJsselstein.<br />
€ 7.775<br />
Een Pasha de Cartierhorloge,<br />
18 kt gouden<br />
chrono automaat.<br />
Verkocht in de online<br />
only veiling van 23 maart<br />
bij Kunstveiling.nl Amsterdam.<br />
€ 7.426<br />
Een kraakporseleinen schotel, groot<br />
formaat met centraal medaillon met<br />
daarin figuren in landschap omringd<br />
door bloemen, de rand gedecoreerd<br />
in de tussenperken met landschappen,<br />
bloemen en typische tulpmotieven,<br />
buitenrand gedecoreerd met<br />
vakverdeling en bloemen in medaillons.<br />
China, transitie-periode (1635-<br />
1650), Ø 47,5 cm. Frittings. Verkocht in<br />
de zaal en live veiling Aziatica van 26<br />
maart bij Amsterdams Veilinghuis De<br />
Eland & De Zon Diemen.<br />
€ 2.701<br />
Een zilveren art-decotheeservies<br />
met ebbenhouten<br />
oor en knop, gehalte<br />
835/000, ontwerpersteken<br />
CE: Christa Ehrlich en meesterteken<br />
V = Zilverfabriek<br />
Voorschoten, jaarletters respectievelijk<br />
1930, 1931 en 1941,<br />
model CE 1619, bruto gewicht<br />
716 gram. Verkocht in de<br />
Zilverveiling van 28 maart bij<br />
Amsterdams Veilinghuis De<br />
Eland & De Zon Diemen.<br />
€ 5.940<br />
Henk Helmantel (1945),<br />
‘Portret van Schelto Bolwijn’,<br />
voormalige buurjongen van<br />
de kunstenaar, lid van jaren<br />
70 opgevoerde bromfietsgeneratie,<br />
gesigneerd en gedateerd<br />
1978, olieverf op board,<br />
40 x 33 cm. Verkocht in de<br />
zaal en live veiling Moderne<br />
en Hedendaagse kunst van<br />
29 maart bij Amsterdams<br />
Veilinghuis De Eland & De Zon<br />
Diemen<br />
€ 3.857<br />
Herman Bieling (1887-1964).<br />
‘Bloemstilleven met tulpen<br />
op vaas’, gesigneerd en<br />
gedateerd 23, nogmaals<br />
verso, olieverf op doek, 64,5<br />
x 61 cm. Verkocht in de zaal<br />
en live veiling Moderne en<br />
Hedendaagse kunst van<br />
29 maart bij Amsterdams<br />
Veilinghuis De Eland & De Zon<br />
Diemen.<br />
€ 4.425<br />
Theo Wolvecamp<br />
(1925-1992). ‘Abstracte<br />
compositie’ gesigneerd,<br />
1964, olieverf op doek, 40<br />
x 50 cm. Verkocht in de<br />
online only veiling van 6<br />
april bij Kunstveiling.nl<br />
Amsterdam.<br />
€ 5.694<br />
Dolf Zwerver (1932-2010).<br />
’Huwelijksbootje’, gesigneerd<br />
en gedateerd<br />
2007, olieverf op paneel,<br />
50 x 40 cm. Verkocht in<br />
de live online veiling<br />
van 8 en 9 april bij Van<br />
Zadelhoff Veilingen<br />
Hilversum.<br />
€ 3.871<br />
Een Oost Europees mahoniehouten<br />
empire-salongarnituur, bestaande uit een<br />
bank versierd met verguld beschilderde<br />
ornamenten, bekleed met grijze gebloemde<br />
stoffering en rustend op gebogen poten, 115<br />
x 179 x 69 cm. 4 mahoniehouten empire-fauteuils<br />
met gebogen armleggers en een tafel<br />
met octogonaal bovenblad, waaronder 1<br />
lade, voorzien van verguld beslag en rustend<br />
op kolompoot met klauwpoten, 1e kwart 19e<br />
eeuw, h. 68, bladmaat 80 x 80 cm. Verkocht<br />
in de live online veiling van 8 en 9 april bij<br />
Van Zadelhoff Veilingen Hilversum.<br />
€ 2.065<br />
Willem Maris (Jbzn)<br />
(1972-1929). ‘Twee<br />
badende meisjes’, gesigneerd<br />
en gedateerd ’22,<br />
sepia aquarel, 143 x 98<br />
cm. Verkocht in de live<br />
online veiling van 8 en<br />
9 april bij Van Zadelhoff<br />
Veilingen Hilversum.<br />
€ 3.355<br />
Marie Alexandre Jacques<br />
(Marius) Bauer (1867-1932).<br />
‘Aan de Ganges’, handgesigneerde<br />
ets, 1898, nr.34, 72<br />
x 60 cm. Verkocht in de live<br />
online veiling van 8 en 9 april<br />
bij Van Zadelhoff Veilingen<br />
Hilversum.<br />
90
Paul Delvaux<br />
Frits Van den Berghe<br />
VEILING<br />
HEDENDAAGSE KUNST,<br />
MODERNE & OUDE MEESTERS<br />
Zaterdag 18 mei <strong>2024</strong> - 13u & 19u30<br />
Kijkdagen: 8 t.e.m. 15 mei - 10-19u<br />
Wenst u te verkopen?<br />
Contacteer Christophe Fedele: +32 9 348 54 40<br />
of christophe.fedele@de-vuyst.com.<br />
Bezoek aan huis op afspraak.<br />
Robert Indiana<br />
Veilinghuis De Vuyst - Kerkstraat 22-54 - 9160 Lokeren (België) - +32 9 348 54 40 - info@de-vuyst.com - www.de-vuyst.com<br />
91
Veilingen op komst<br />
<strong>Nederland</strong><br />
1 t/m 17 mei<br />
Veilinggebouw de<br />
Zwaan<br />
Live online veiling<br />
AMSTERDAM<br />
www.dezwaan.nl<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 6.000 – 8.000<br />
Molukken, Leti-eilanden,<br />
voorouder figuur, verzameld<br />
voor 1930.<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 5.000 – 8.000<br />
Zuid-Duitsland, een eikenhouten<br />
gestoken sculptuur<br />
voorstellende de Heilige<br />
Johannes, omgeving Tilman<br />
Riemenschneider, 2e helft<br />
15e eeuw.<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 10.000 – 15.000<br />
R. Roland Holst (1868-1938),<br />
een driedelig glas-in-loodraam,<br />
‘Amstel’ en het ‘IJ’ en<br />
‘Gijsbrecht van Aemstel’. Uit<br />
het voormalige hoofdkantoor<br />
N.V. Koninklijke Hollandsche<br />
Lloyd. Uit de collectie<br />
van Pieter Goedings,<br />
oud-eigenaar van bioscoop<br />
The Movies.<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 12.000 – 18.000<br />
China, een ‘Famille Rose’-<br />
porseleinen theeservies,<br />
Qianlong-periode (1736-<br />
1796).<br />
3 t/m 30 mei<br />
Venduehuis<br />
Online veiling Caroline<br />
van der Vegt Collectie<br />
3 t/m 20 mei<br />
Zaalveiling Old Masters I,<br />
28 mei<br />
Online veiling Old<br />
Masters II, 8 t/m 29 mei<br />
Online veiling Old<br />
Masters III, 8 t/m 30 mei<br />
DEN HAAG<br />
www.venduehuis.com<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 15.000 – 20.000<br />
Wim Oepts (1904-1988).<br />
‘Plein in de zomer met<br />
personen bij bomen, Zuid-<br />
Frankrijk’, gesigneerd en<br />
gedateerd ‘Oepts 71’, olieverf<br />
op doek, 65 x 54 cm.<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 120.000 – 180.000<br />
Pyke Koch (1901-1991). ‘Stilleven<br />
met peren en citroenen’,<br />
gesigneerd en gedateerd ‘P.<br />
Koch 45’, olieverf op doek,<br />
23,5 x 35 cm.<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 50.000 – 70.000<br />
Isaac Israels (1865-1934).<br />
‘Twee jonge vrouwen’, gesigneerd<br />
met atelierstempel<br />
‘Atelier Isaac Israels’, olieverf<br />
op doek, 111 x 86 cm.<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 25.000 – 35.000<br />
Wouterus Verschuur (1812-<br />
1874). ‘Paarden en andere<br />
boerderijdieren in de storm’,<br />
gesigneerd, olieverf op doek,<br />
75 x 105 cm.<br />
4 en 5 mei<br />
Van Zadelhoff Veilingen<br />
Zaal en online veiling<br />
HILVERSUM<br />
www.vanzadelhoff.nl<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 550 – 800<br />
A. Born, ex libris voor Wout<br />
Meulemans (tandarts-molenaar),<br />
litho, oplage 28 stuks,<br />
170 x 112 mm, genummerd en<br />
gesigneerd.<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 800 – 1.200<br />
Stadsys Eidrigevicius (1949).<br />
Lithauwen, gesigneerd,<br />
pasteltekening, 70 x 50 cm.<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 1.400 – 2.000<br />
Albin Brunovsky, Zohor<br />
Czechoslavakia (1935-1979),<br />
Bratislava (Slovakia). ‘Lady<br />
with a hat V/Performance,<br />
4/55, 38 x 35 cm.<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 75 – 110<br />
M. Bauer (1867-1942). Ex<br />
libris voor Vincent van Gogh,<br />
niet gesigneerd, ets, (C3)m<br />
70 x 45 mm, ‘Lezende man’,<br />
opgeplakt.<br />
92
Online<br />
kunst & antiek<br />
veiling<br />
<strong>Mei</strong> <strong>2024</strong><br />
Kijkdagen:<br />
Do. 2 mei t/m zo. 5 mei<br />
Veiling:<br />
Ma. 6 mei t/m woe. 8 mei<br />
DESIGN, KUNST & ANTIEK<br />
VEILINGEN<br />
Geoffrey Harcourt (1935)<br />
Een rood gestoffeerde<br />
‘Cleopatra’ chaise longue,<br />
uitvoering Artifort, model<br />
C248, ontwerp 1970.<br />
DESIGN<br />
VEILING<br />
27 MEI<br />
KUNST<br />
& ANTIEK<br />
VEILING<br />
28 MEI<br />
Een fragment van een muurreliëf<br />
afkomstig van een graftombe,<br />
omgeving Asyut, 11e dynastie,<br />
Egypte, na ca. 2134 v. Chr.<br />
Start 3 mei<br />
Kijkdagen zijn op 24, 25 en 26 mei<br />
010 - 411 85 44<br />
WWW.VENDUROTTERDAM.NL<br />
Kijkdagen:<br />
Vrijdag 10 mei 11 - 15 uur<br />
Zaterdag 11 mei 11 - 15 uur<br />
Maandag 13 mei 11 - 15 uur<br />
Dinsdag 14 mei 11 - 12 uur<br />
Exclusive Items, Indonesische schilderijen en Aziatica<br />
14 - 15 mei <strong>2024</strong><br />
China, gemerkt Jiaqing<br />
Celso Léon Le Van De (1906-1966)<br />
Collectie antieke wapens<br />
M.C. Escher (1898-1972)<br />
IWC Da Vinci<br />
Reimond Kimpe (1885-1970) Paus Cornelius, 17e eeuw Jan Daniel Beynon (1830-1877)<br />
Pierre Grognart,1640 Cornelis Springer (1817-1891)<br />
middelburg amsterdam tel. 0118 - 650 680 info@zeeuwsveilinghuis.nl www.zeeuwsveilinghuis.nl
Veilingen op komst<br />
<strong>Nederland</strong><br />
8 mei<br />
Veilinghuis van Spengen<br />
Timed online veiling<br />
HILVERSUM<br />
www.vanspengen.com<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 6.000 – 8.000<br />
Jannes de Vries (1901-1986).<br />
‘Landschap in Groningen’,<br />
gesigneerd, en geannoteerd<br />
op de lijst ‘Oostum (gr)<br />
begin Dodemansweg naar<br />
Wierumerschouw’, olieverf<br />
op doek, 50,5 x 60 cm.<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 15.000 – 25.000<br />
Louis Apol (1850-1936).<br />
‘Winterlandschap bij Den<br />
Haag met hond met mand<br />
op een pad langs het kanaal’,<br />
gesigneerd, olieverf op doek,<br />
49 x 82 cm. Privécollectie <strong>Nederland</strong>,<br />
Antiquair Daatselaar<br />
& Godhelp.<br />
STARTPRIJZEN:<br />
van € 200 en € 800<br />
Een uitgebreide collectie<br />
antieke vuurwapens, 18e/19e<br />
eeuw, afkomstig uit <strong>Nederland</strong>se<br />
privécollectie,<br />
STARTPRIJZEN:<br />
van € 2.000 en<br />
€ 5.000<br />
Een uitgebreide collectie<br />
antieke flacons en scent-bottles,<br />
waaronder porseleinen,<br />
glazen, aardewerken, zilveren,<br />
gouden en edelstenen<br />
exemplaren uit de periodes<br />
van de oudheid tot en met<br />
18e en 19e eeuw, afkomstig<br />
uit een <strong>Nederland</strong>se privécollectie.<br />
14 mei<br />
Zeeuws Veilinghuis<br />
Zaalveiling met<br />
veilingmeester<br />
MIDDELBURG<br />
www.zeeuwsveilinghuis.nl<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 25.000 – 40.000<br />
Lee Man Fong (1913-1988).<br />
‘Twee Chinese paarden’, gesigneerd,<br />
olieverf op board,<br />
43 x 74,5 cm.<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 5.000 – 7.000<br />
Ernst Agerbeek (1903-1946).<br />
‘Chinezen in interieur’,<br />
gesigneerd, marouflé,<br />
90 x 64,5 cm.<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 5.000 - 7.000<br />
Ida Bagus Kembeng (1897-<br />
1952). ‘Tjalonarang uitvoering’,<br />
tempera op doek op<br />
paneel, Bali 1930, 80 x 80 cm.<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 2.000 – 3.000<br />
Barbara Broekman (1955).<br />
‘Karachi’, wandtapijt,<br />
205 x 148 cm. De veiling<br />
bevat meer werk van<br />
Broekman.<br />
14 t/m 17 mei<br />
Bubb Kuyper Veilingen<br />
Zaal en online veiling<br />
HAARLEM<br />
www.bubbkuyper.com<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 30.000 – 50.000<br />
Hiroshige (1797-1858). ‘Kersenbloesem’,<br />
Plum Estate,<br />
Kameido (Kameido umeyashiki).<br />
Kleurenhoutsnede,<br />
ôban, 1857.<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 30.000 – 50.000<br />
M.C. Escher (1989-1972).<br />
‘Vitorchiano nel Cimino’,<br />
gesigneerd, houtsnede,<br />
39,8 x 57,8 cm.<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 20.000 – 30.000<br />
Albrecht Dürer (1471-1528).<br />
Erasmus van Rotterdam,<br />
gravure, 24,4 x 19 cm, 1526.<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 20.000 – 30.000<br />
Anoniem (circa 1800).’Chinese<br />
theeplantage’, serie van<br />
12 gouaches, 38 x 47,5 cm.<br />
94
Zwiggelaar Auctions organizes<br />
bi-annual auctions at De Burcht,<br />
Henri Polaklaan 9, Amsterdam.<br />
Upcoming auction:<br />
Auction 31, 17 - 21 June <strong>2024</strong><br />
Specials:<br />
• Conceptual Arts, Artists’ Books, Fluxus and Zero<br />
• Works by a.o. herman de vries, stanley brouwn,<br />
Marcel Broodthaers<br />
• Old books including a 15th century<br />
Dutch Book of Hours<br />
• Carthography: Amsterdam collection B. Boon<br />
• Hans Oosterbaan collection part III<br />
• A large selection of comics including part of the<br />
Hans Matla collections and original<br />
artwork by Hermann, Piet Wijn, Joost Swarte<br />
• Fine arts incl. work by Escher, Bauhaus,<br />
El Lissitzky<br />
Further questions, appraisals or consignments:<br />
zwiggelaarauctions@gmail.com<br />
or (+31)647986138<br />
kavel 3190, veiling 27<br />
www.zwiggelaarauctions.nl<br />
95
Veilingen op komst<br />
<strong>Nederland</strong><br />
27 t/m 28 mei<br />
Vendu Rotterdam<br />
Timed online veiling<br />
www.vendu Rotterdam.nl<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 1.200 – 1.800<br />
Jan van der Vaart (1931-2000).<br />
Een bronskleurige geglazuurde<br />
steengoed ‘Multiple’<br />
tulpenvaas, ontwerp en<br />
uitvoering Jan van der Vaart,<br />
1997.<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 6.000 – 12.000<br />
Sam Dillemans (°1965).<br />
‘Zonder titel’, gesigneerd en<br />
gedateerd 1996 verso, olieverf<br />
op doek, 160 x 105 cm.<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 2.000 – 4.000<br />
Een paar gelegenheidsglazen,<br />
orangisten glazen, Holland<br />
tweede helft 18e eeuw.<br />
Met beeltenissen van Willem<br />
V en Frederica Sophia Wilhelmina<br />
prinses van Pruisen,<br />
h. 21,5 x Ø 10 cm.<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 800 – 1.600<br />
Een porseleinen octogonale<br />
‘trick cup’, China, 17e/18e<br />
eeuw, h. ca 3,5 x Ø 7,5 cm.<br />
4 t/m 6 juni<br />
Veilinghuis De Jager<br />
Live online veiling<br />
GOES<br />
wwveilinghuisdejager.nl<br />
STARTPRIJS:<br />
€ 2.000<br />
Een reliekschrijn, Embrachi<br />
School Italië, zeer rijk gedecoreerd<br />
met afbeeldingen<br />
van heiligen, alle uit been<br />
gesneden, 42 x 30 x 29 cm.<br />
STARTPRIJS:<br />
€ 4.000<br />
Een Thurmuhr, 17e eeuw,<br />
Augsburg, Duitsland, verguld<br />
messing, hoogte inclusief<br />
basement 39 cm.<br />
STARTPRIJS:<br />
€ 2.000<br />
Een ciborie, zilver, 19e eeuw,<br />
rijkelijk gedecoreerd met<br />
engelen en kleurstenen,<br />
h. 57 cm.<br />
STARTPRIJS:<br />
€ 2.000<br />
Een porseleinen viskom,<br />
Famille Noir, China, uitzonderlijk<br />
rijk gedecoreerd met<br />
appliques van kostbaarheden,<br />
Ø 52 cm.<br />
10 en 11 juni<br />
NRC Veilingen<br />
Live online veiling<br />
AMSTERDAM<br />
www.nrcveilingen.nl<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 10.000 – 15.000<br />
Willem Hussum (1900-1974).<br />
‘Zonder titel’, gesigneerd<br />
met initialen en gedateerd<br />
63, olieverf op jute,<br />
100 x 130 cm.<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 7.000 – 9.000<br />
Key Hiraga (1936-2000).<br />
‘Zonder titel’, gesigneerd<br />
met initialen en gedateerd<br />
67, gemengde techniek op<br />
doek, 38 x 46 cm.<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 10.000 – 15.000<br />
Jannes de Vries (1901-1986).<br />
‘Een koolzaadveld met een<br />
boerderij’, gesigneerd en<br />
gedateerd 75, olieverf op<br />
doek, 81,5 x 90 cm.<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 15.000 – 20.000<br />
Jan Sluijters (1881-1957).<br />
‘Bloemenstilleven met<br />
margrieten’, gesigneerd,<br />
ca. 1920, olieverf op doek,<br />
69,5 x 76 cm.<br />
96
MAY 9-12 <strong>2024</strong><br />
WESTERGAS<br />
ART ON<br />
PAPER<br />
AMSTERDAM<br />
FROM CLASSICAL TO<br />
CONTEMPORARY<br />
WWW.ARTONPAPERAMSTERDAM.NL<br />
WWW.ARTONPAPERAMSTERDAM.NL
Auction calendar may—june <strong>2024</strong><br />
Netherlands<br />
APRIL<br />
29-6 Venduehuis Den Haag<br />
Vendue Next Door I ONLINE<br />
29-7 Venduehuis Den Haag<br />
Vendue Next Door II ONLINE<br />
MAY<br />
1-2 Ald Fryslân<br />
Kunst en antiek ONLINE<br />
1-17 Veilinggebouw De Zwaan<br />
Kunst en antiek ONLINE<br />
3-20 Venduehuis Den Haag<br />
Collectie Caroline van der<br />
Vegt ONLINE<br />
6-7 Van Zadelhoff<br />
Themaveiling Ex Libris<br />
HILVERSUM<br />
6-9 Van Spengen<br />
Kunst en antiek ONLINE<br />
7-8 Burgersdijk & Niermans<br />
Boeken, prenten, tekeningen<br />
etc LEIDEN<br />
8-29 Venduehuis Den Haag<br />
Old Masters, 19th Century &<br />
Early Modern Art II ONLINE<br />
8-30 Venduehuis Den Haag<br />
Old Masters, 19th Century &<br />
Early Modern Art III ONLINE<br />
13-18 Heritage Auctions<br />
Europe<br />
Coins, Currency and Medals<br />
IJSSELSTEIN<br />
14 Zeeuws Veilinghuis<br />
Exclusive Items MIDDELBURG<br />
14-17 Bubb Kuyper<br />
Boeken, prenten, tekeningen<br />
en schilderijen HAARLEM<br />
15 Zeeuws Veilinghuis<br />
Aziatica ONLINE<br />
15 Zeeuws Veilinghuis<br />
Indonesian Art ONLINE<br />
15 Veilinghuis De Ruiter<br />
Diamanten en horloges<br />
KLAASWAAL<br />
16 Veilinghuis De Ruiter<br />
Juwelen KLAASWAAL<br />
20 Veilinghuis Bouwman<br />
Speelgoed ONLINE<br />
27 Vendu Rotterdam<br />
Design ROTTERDAM<br />
27-3 Venduehuis Den Haag<br />
Vendue Next Door I ONLINE<br />
27-4 Venduehuis Den Haag<br />
Vendue Next Door II ONLINE<br />
27-5 Venduehuis Den Haag<br />
Vendue Next Door IIImodelbouw<br />
en miniaturen<br />
ONLINE<br />
28 Venduehuis Den Haag<br />
Old Masters, 19th Century &<br />
Early Modern Art DEN HAAG<br />
JUNE<br />
3 Veilinghuis Bouwman<br />
Speelgoed ONLINE<br />
3-10 Veilinghuis Korendijk<br />
Kunst en antiek ONLINE<br />
4-6 Veilinghuis De Jager<br />
Kunst, antiek, juwelen en<br />
aziatica GOES<br />
10 ADAMS Amsterdam<br />
Auctions<br />
Kunst en antiek AMSTERDAM<br />
11 ADAMS Amsterdam<br />
Auctions<br />
Kunst en antiek ONLINE<br />
Belgium<br />
MAY<br />
3 Maison des Huissiers de<br />
Justice<br />
Vente aux enchères judiciaire<br />
BRUXELLES<br />
4 ABS Veilingen Mechelen<br />
Deurwaarderstukken<br />
MECHELEN<br />
4-5 DVC Antwerpen<br />
Kunst en antiek ANTWERPEN<br />
6 Amberes<br />
Burgerveiling ANTWERPEN<br />
6 Salle de ventes Uccle<br />
Saint-Job<br />
Design ONLINE<br />
8 Flanders Auctions<br />
Kunst, antiek en design<br />
WINGENE<br />
10 Maison des Huissiers de<br />
Justice<br />
Vente aux enchères judiciaire<br />
BRUXELLES<br />
11 ABS Veilingen Mechelen<br />
Deurwaarderstukken<br />
MECHELEN<br />
13 Amberes<br />
Burgerveiling ANTWERPEN<br />
13 Haynault<br />
Arts d'Asie BRUXELLES<br />
13 Haynault<br />
Monnaies et collections<br />
BRUXELLES<br />
13-21 Antenor Auction<br />
The World of René &<br />
Barbara Stoetie ONLINE<br />
14 Haynault<br />
Bijoux et Montres BRUXELLES<br />
14 Berg van Barmhartigheid<br />
Juwelen en numismatiek<br />
BRUSSEL<br />
14-15 Vanderkindere<br />
Art et antiquités BRUXELLES<br />
15 Morel de Westgraver<br />
Livres ONLINE<br />
17 Phoenix Auctions<br />
Antiquités WAVRE<br />
18 ABS Veilingen Mechelen<br />
Deurwaarderstukken<br />
MECHELEN<br />
20 Salle de ventes Uccle<br />
Saint-Job<br />
Brocante ONLINE<br />
20-21 Galerie Moderne<br />
Art et antiquités BRUXELLES<br />
21 Amberes<br />
Burgerveiling ANTWERPEN<br />
21 Berg van Barmhartigheid<br />
Juwelen en numismatiek<br />
BRUSSEL<br />
21-22 Jordaens<br />
Kunst en antiek MORTSEL<br />
22 Hôtel des ventes Legros<br />
Vente spéciale: Tableaux et<br />
mobilier VERVIERS<br />
23 Hôtel des ventes Legros<br />
Art et antiquités VERVIERS<br />
24 Maison des Huissiers de<br />
Justice<br />
Vente aux enchères judiciaire<br />
BRUXELLES<br />
25 Berg van Barmhartigheid<br />
Speciale verkoop BRUSSEL<br />
25 Van de Wiele Veilingen<br />
Boeken, reisverhalen en zeeatlassen<br />
BRUGGE<br />
25 ABS Veilingen Mechelen<br />
Deurwaarderstukken<br />
MECHELEN<br />
26 MJV Soudant<br />
Antiquités, tableaux, mobilier<br />
et objets d'art, art nouveau &<br />
art déco GERPINNES<br />
26 Galerie La Régence<br />
Art et antiquités CHARLEROI<br />
27 Amberes<br />
Burgerveiling ANTWERPEN<br />
27 Bonhams Cornette<br />
de Saint Cyr<br />
Art belge BRUXELLES<br />
27 Ventes Elysée<br />
Vente spéciale: Tableaux et<br />
mobilier GRIVEGNÉE-LIÈGE<br />
27-28 Horta<br />
Art et antiquités BRUXELLES<br />
27-2 Salle de ventes Rops<br />
Art et antiquités ONLINE<br />
28 Campo & Campo<br />
Klassieke kunstveiling<br />
ANTWERPEN<br />
28 Berg van Barmhartigheid<br />
Muziekinstrumenten,<br />
stripverhalen en juwelen<br />
BRUSSEL<br />
28 Ventes Elysée<br />
Art et antiquités ONLINE<br />
28 Millon Belgique<br />
Joaillerie & Horlogerie<br />
BRUXELLES<br />
28-30 Carlo Bonte Auctions<br />
Kunst en antiek BRUGGE<br />
JUNE<br />
1 ABS Veilingen Mechelen<br />
Deurwaarderstukken<br />
MECHELEN<br />
1 Maison des Huissiers de<br />
Justice<br />
Vente aux enchères judiciaire<br />
BRUXELLES<br />
2 Millon Belgique<br />
Bandes dessinées BRUXELLES<br />
3 Amberes<br />
Burgerveiling ANTWERPEN<br />
4 Berg van Barmhartigheid<br />
Juwelen en numismatiek<br />
BRUSSEL<br />
8 ABS Veilingen Mechelen<br />
Deurwaarderstukken<br />
MECHELEN<br />
8 Maison des Huissiers de<br />
Justice<br />
Vente aux enchères judiciaire<br />
BRUXELLES<br />
9 Antenor Auction<br />
Paintings, furniture and<br />
works of art from Antiquity to<br />
contemporary BRUXELLES<br />
10 Haynault<br />
Tableaux, Mobilier et Objets<br />
d'art BRUXELLES<br />
10 Antenor Auction<br />
Luxe II: Jewels, watches and<br />
bags BRUXELLES<br />
10 Amberes<br />
Kunst en antiek ANTWERPEN<br />
11 Berg van Barmhartigheid<br />
Fietsen, meubilair,<br />
verzamelobjecten en juwelen<br />
BRUSSEL<br />
Luxembourg<br />
MAY<br />
25 Goldfield Auctions<br />
Online auction ONLINE<br />
28 Vendu Rotterdam<br />
Kunst en antiek ROTTERDAM<br />
30 Richard Terborg<br />
Voorjaarsveiling GRONINGEN<br />
17 Maison des Huissiers de<br />
Justice<br />
Vente aux enchères judiciaire<br />
BRUXELLES<br />
18 De Vuyst<br />
Hedendaagse, moderne en<br />
oude meesters LOKEREN<br />
29 Horta<br />
Vins fins BRUXELLES<br />
98
Fair calendar may—june <strong>2024</strong><br />
Belgium<br />
Portugal<br />
The Netherlands<br />
United Kingdom<br />
United states<br />
MAY<br />
MAY<br />
MAY<br />
MAY<br />
MAY<br />
5 Zilvermarkt<br />
Laarne<br />
16-19 Antwerp Art Weekend<br />
Antwerpen<br />
18-20 Brocante Deulin<br />
Deulin<br />
19-20 Marché Céramique<br />
Andenne<br />
Andenne<br />
24-26 ART3F<br />
Kortrijk<br />
France<br />
MAY<br />
23-26 ARCO Lisboa<br />
Lisboa<br />
Scotland<br />
JUNE<br />
7-23 Glasgow Contemporary<br />
Art Fair<br />
Glasgow<br />
Switzerland<br />
JUNE<br />
10-16 VOLTA Basel<br />
Basel<br />
9 Art on Paper<br />
Amsterdam<br />
17-20 Pinkstereditie: Kunst en<br />
Antiek Weekend<br />
Zeist<br />
24-26 Huntenkunst<br />
Ulft<br />
29-2/6 Amsterdam Art Week<br />
Amsterdam<br />
JUNE<br />
7-9 Het Juweel<br />
Driebergen<br />
7-12 The Decorative Fair<br />
Spring<br />
London<br />
9-14 The Decorative Antiques<br />
& Textiles Fair<br />
London<br />
16-19 Photo London<br />
London<br />
16-19 London’s Rare Book Fair<br />
London<br />
16-19 Firsts London <strong>2024</strong><br />
London<br />
1-5 Frieze New York<br />
New York<br />
2-5 NADA New York<br />
New York<br />
2-12 AKAA<br />
Los Angeles<br />
9-12 Independent New York<br />
New York<br />
9-14 TEFAF New York<br />
New York<br />
9-12 Focus Art Fair New York<br />
London<br />
31-2/6 BAD+ Art Fair<br />
Bordeaux<br />
10-16 Photo Basel<br />
Basel<br />
JUNE<br />
6-13 Printemps Asiatique<br />
Paris<br />
Paris<br />
10-23 Liste Art Basel<br />
Basel<br />
BUBB KUYPER<br />
VEILINGEN BOEKEN,<br />
MANUSCRIPTEN & KUNST<br />
Kenaupark 30<br />
2011 MT Haarlem<br />
tel. 023 5323986<br />
info@bubbkuyper.com<br />
kijkdagen 9 t/m 12 mei<br />
10.00-16.00 uur<br />
VEILING 80 van Boeken, Manuscripten en Kunst<br />
13 t/m 17 mei <strong>2024</strong><br />
met o.a.<br />
n American literary avant-garde 1950-1980 -<br />
een collectie tijdschriften<br />
n Russisch (avant-garde) drukwerk<br />
n een collectie boeken op het gebied van<br />
maritieme geschiedenis en reizen<br />
n Haarlem en omgeving: de collectie<br />
A.M. van den Broek (deel 2)<br />
n een collectie handschriften en autografen, o.a.<br />
van leden van het Huis van Oranje (1556-2004)<br />
n oude en zeldzame boeken uit de bibliotheek<br />
van dr R. Cordes (deel 1)<br />
n collecties ex libris en moderne kunst<br />
n foto’s, o.a. uit de verzameling van René Krul<br />
(deel 4)<br />
n Japanse prenten en geïllustreerde boeken<br />
n optica prenten en topografische kaarten<br />
en grafiek<br />
n oude meestergrafiek en tekeningen uit een<br />
particuliere verzameling<br />
n alsmede collecties boeken over kartografie,<br />
kunst- en fotoboeken, bibliofilie, medische<br />
boeken, natuurlijke historie, prentbriefkaarten,<br />
posters, enz. enz.<br />
De catalogus zal vanaf eind april beschikbaar zijn<br />
op onze website.<br />
www.bubbkuyper.com<br />
99
SCRIPTUM<br />
ART BOOKS<br />
WWW.SCRIPTUMART.NL<br />
Websites<br />
& adressen<br />
Bezoek online of op afspraak<br />
Oder 18-20 • 2491 DC Den Haag<br />
06 54 28 25 38 • art@scriptumart.nl<br />
Collectioneurs<br />
JUDAICA<br />
Fam. Verhoeven – de Jonge<br />
Tel. 020-7173828, Mob. 06-33736669<br />
Verzamelaar van joodse voorwerpen<br />
(judaica) vraagt te koop joods antiek<br />
judaic@tiscalimail.nl<br />
Galeries<br />
ART GALLERY VOÛTE<br />
Lange Nieuwstraat 191<br />
3111 AJ Schiedam<br />
Tel. +31 651 922 582<br />
Schilderijen, beelden,<br />
fotografie en keramiek<br />
Open: do. en vr. 10.00-17.30 uur.<br />
Zaterdag en zondag 12.00-17.30 uur.<br />
Ook op afspraak<br />
www.ArtGalleryVoute.com<br />
MODERN ART GALLERY.COM<br />
Online & Home Gallery moderne<br />
kunst. Tel.: +31(0) 638 268 193<br />
duit77@gmail.com<br />
Schilderijen, grafiek, beelden,<br />
fotografie O.a. Wil van Leeuwen,<br />
Jan Mulder, Wolvecamp, Heyboer,<br />
Corneille, P. Huf, Geert Kooiman<br />
www.modern-artgallery.com<br />
KUNSTHANDEL MARCEL<br />
GIELING<br />
7 dagen per week geopend.<br />
www.marcelgieling.nl<br />
Antiquariaten<br />
ANTIQUARIAAT FORUM<br />
Westrenen, Tuurdijk 16,<br />
3397 MS ’t Goy-Houten<br />
Tel. 030-6011955,<br />
info@forumrarebooks.com<br />
Taxaties & In- En Verkoop<br />
Zeldzame Boeken,<br />
Handschriften, Prenten,<br />
Kaarten En Tekeningen.<br />
www.forumrarebooks.com<br />
Gecertificeerd<br />
Registertaxateur<br />
KUNST, ANTIEK EN INBOEDELGOEDEREN<br />
Reinold Stuurman<br />
Lid Federatie TMV<br />
Lijstenmakers<br />
ATELIERS FRANS DE ROO<br />
Schippersvaartweg 1 A<br />
2211 TJ Noordwijkerhout<br />
Tel. 0252543758<br />
Tel. 06 53664317<br />
info@ateliersfransderoo.com<br />
Lijstenmakers & Restauratoren<br />
verguldingen, kennis van zaken,<br />
fraai vakwerk<br />
www.ateliersfransderoo.com<br />
Kunsthandelaren<br />
KUNSTHANDEL JAN LOUTER<br />
Breelaan 28, Bergen (N-H):<br />
Bergense School<br />
Online via website:<br />
Zeeuwse schilders<br />
Voor openingstijden galerie in<br />
Bergen, afbeeldingen, beschrijvingen<br />
en prijzen:<br />
www.janlouter.nl<br />
Stichtse Rotonde 3 E, 3818 GV Amersfoort<br />
+33 (0)4610501 / 06 53236971 / info@stuurpro.nl<br />
Uw website onder de loep?<br />
collect.net@ips.be / 1 plaatsing: € 45<br />
jaarcontract 9 plaatsingen: € 340
Zoekers<br />
Gevraagd<br />
BOEKEN<br />
Gezocht: Fabrieks-catalogi van de N.V.<br />
Arnhemsche Fayencefabriek<br />
tussen 1907 - 1915 en tussen 1915 -<br />
1932. benno@steenaert.com.<br />
KERAMIEK<br />
Gezocht: Rozenburg vazen, ontwerp<br />
Colenbrander. Beschadigd geen<br />
bezwaar. 06-10581818 / dajaba@zeelandnet.nl.<br />
KUNST<br />
Tekeningen en schilderijen van Jan<br />
Mankes en prenten van M.C. Escher.<br />
06-5411941.<br />
Kunstverzamelaar is op zoek<br />
naar olieverfschilderijen van de<br />
Eindhovense kunstschilder Harry<br />
Maas. U kunt bellen of een Whatsapp<br />
bericht sturen naar 0639761762. Een<br />
email versturen kan natuurlijk ook:<br />
JREWING@hotmail.com<br />
Gezocht door fanatieke verzamelaar:<br />
Gravure met portret van Cornelis Fz.<br />
Eversdijck, door Jacob Houbraken.<br />
Telefoon: 0031 639666520<br />
Goedaert Collectie<br />
POSTKAARTEN<br />
Te koop gevraagd: oude ansichtkaarten<br />
en foto’s van voor 1960. <strong>Nederland</strong>,<br />
buitenland, <strong>Nederland</strong>s-Indië en<br />
thema. Ook hele verzamelingen.<br />
06-15451873.<br />
Aangeboden<br />
ANTIEK<br />
Te koop: zuiver zijden Chinees kleed:<br />
50 x 92 cm / 3100.000 knopen ! Een<br />
schoonheid ! Prijs: € 59.500/ tel: 010-<br />
4589894.<br />
bomschuiten voor de kust, met lijst,<br />
60 x 90 cm. tel.0623825069<br />
T.k.a. mooi pendant A. Verhoesen,<br />
paneelmaat 18x14.5 koeien in landschap<br />
met oude lijstjes tel.0623825069<br />
T.k.a. mooi schilderij C. Westerbeek<br />
doekmaat 100x60 schaapskudde op<br />
heide incl. mooie lijst tel.0623825069<br />
Gaarne schilderijen, gouaches en<br />
sculpturen te koop gevraagd van de<br />
volgende kunstenaars: Sedje Hémon<br />
(1923-2011), Georges Vantongerloo<br />
(1886-1965) en Nicolaas Warb (1906-<br />
1957). Reacties graag via 0031 (0)6<br />
53363547.<br />
Gezocht Jacoba van Heemskerk, lou<br />
loeber, Elisabeth Stoffers, Anne van<br />
der Feer, Lotto van der Gaag. Tel:<br />
0624108542<br />
INFO<br />
Stichting WA de Wijn zoekt werk<br />
van de schilder/graficus Willem<br />
Abraham de Wijn (1902 – 1983).<br />
Niet zozeer om werk te kopen, maar<br />
om met nog onbekend werk op de<br />
website wadewijn.nl zijn oeuvre te<br />
completeren. info@wadewijn.nl of<br />
0614436165<br />
BOEKEN<br />
Mededelingenblad Vrienden van de<br />
Ceramiek, jaargangen 1965-2000.<br />
06-81573344.<br />
KUNST<br />
Te koop aangeboden: Een schilderij<br />
van Anton Mauve, keien op een dijk,<br />
met lijst, paneelmaat 21 x 29 cm. Een<br />
schilderij van Peter Sterkenburg,<br />
Zaterdag 25 en zondag 26 mei <strong>2024</strong> 10:00 tot 17:00 uur<br />
Lange Voorhout Den Haag<br />
De Kunst, Brocante, Lifestyle en Vintage fair van Den Haag<br />
Waan u even in het prachtige Montmartre van Parijs onder de statige bomen van het Lange<br />
Voorhout. Op deze fair staan stands met een zeer divers aanbod, van Antiques, Brocantes en Vintage tot<br />
(Schilder-) Kunst en Sculpturen. Maar er is meer! Onder het genot van een Crêpe op het Franse terras kunt u<br />
genieten van Franse Chansons en bij de diverse karikaturisten kunt u gratis een karikatuur laten maken.<br />
Geliefd is de wedstrijd onder kunstschilders. Het publiek is de jury dus stem mee!<br />
Montmartre is voor 2 dagen even heel dichtbij…… “Vive La Haye”<br />
Kijk voor het gehele programma op www.HaagsMontmartre.nl<br />
Stand huren? Haags Montmartre wordt georganiseerd door<br />
Marktland Evenementen B.V. Tel. 0174-22.55.01<br />
101
Aankondiging bijzondere Ex Libris Themaveiling & Grafiek<br />
4 t/m 7 mei <strong>2024</strong><br />
met een uit meer dan 1.200 kavels bestaande Ex Libris collectie & beeldende / grafische<br />
kunst van Wout en Miets Meulemans..<br />
Catalogus online en bieden vanaf 27 april: www.vanzadelhoff.nl<br />
Born, A., exlibris W. Meulemans, 9x<br />
Bieden vanaf: € 240<br />
Albín Brunovský, Lady with a hat V/performance,<br />
4/55 Bieden vanaf: € 1100<br />
Brunovsky, A., exlibris Mies Meulemans,<br />
1993 Bieden vanaf: € 110<br />
Klinger, M., 2 exlibris (Arthur<br />
Haferkorn, ets, en Max Klinger,<br />
Photogravure)<br />
Bieden vanaf: € 120<br />
Kulhanek, O., exlibris voor<br />
W. Meulemans, 'Atlas, litho,<br />
36 stuks (oplage), 230 x 115<br />
mm, gesigneerd<br />
Bieden vanaf: € 425<br />
Stasys Eidrigevičius, Vogelverschrikker, pasteltekening<br />
1986<br />
Bieden vanaf: € 600<br />
Jordanov, J., exlibris M. Meulemans, 'Heracles and<br />
great bull', 50x<br />
Bieden vanaf: € 240<br />
Kalinovich, K., 23 exlibris / kleingrafiek, o.a. voor V. Waterschoot,<br />
Vogelvanger, Wenzl, Wiese, Winter, Zwiers<br />
Bieden vanaf: € 140<br />
Jakovenko, Y., exlibris voor<br />
Wout Meulemans, 12x<br />
Bieden vanaf: € 60<br />
Helfenbein, W., 6 exlibris, C3, gesigneerd, deels opgeplakt<br />
geweest (voor Vogel, Fuchs, Lenze, Rueter, Walter Helfenbein,<br />
Kaempfer), o.a. vrouwelijk naakt<br />
Bieden vanaf: € 85<br />
Escher, M.C., 'felicitas<br />
1956' voor Eugene en<br />
Willy Strens, water /<br />
vissen, cliché<br />
Bieden vanaf: € 200<br />
Rassenfosse, A., 3 exlibris (Jean Rassenfosse, Radin, AR)<br />
Bieden vanaf: € 70<br />
Escher, M.C., exlibris<br />
voor Roodhuyzen de<br />
Vries - van Dishoeck,<br />
houtsnede<br />
Bieden vanaf: € 75<br />
Nozdrin, Y., 12 exlibris kleingrafiek, o.a. voor Meulemans,<br />
Van Peer, Miklosi, Junod, Mieke, Burch, Nelya, Sliep, Klein<br />
Bieden vanaf: € 90<br />
KIJKDAGEN:<br />
Zaterdag 4 mei <strong>2024</strong> van 10.00 – 17.00 uur<br />
Zondag 5 mei <strong>2024</strong> van 10.00 – 17.00 uur<br />
VEILINGDAGEN (TIMED-ONLINE)<br />
Maandag 6 mei <strong>2024</strong> vanaf 19.00 uur<br />
Dinsdag 7 mei <strong>2024</strong> vanaf 19.00 uur<br />
Nieuwe Havenweg 53a, 1216BL Hilversum | 035-6247170 | www.vanzadelhoff.nl
Change language