GIT-PD Jeugd. Hulp bij een kwetsbare persoonlijkheidsontwikkeling 12-23 jaar

Whitepaper
Hulp bij een kwetsbare
persoonlijkheidsontwikkeling
12 — 23 jaar
GIT-PD Jeugd:
Guideline Informed Treatment
for Personality Development

Inleiding
1
De Opvoedpoli en Care Express – beide onderdeel van iHUB –
vinden het belangrijk om te investeren in de kansrijke ontwikkeling
van kinderen, jongeren en jongvolwassenen, omdat het zich altijd
loont. We zien nog steeds een grote groep van jongeren tussen
de 12 en 23 jaar die geen gunstige prognose in hun ontwikkeling
laten zien. Jongeren waarbij opgroeiomstandigheden, psychisch
functioneren en persoonlijkheids ontwikkeling onder druk
staan. Het gaat daarbij om ‘at-risk’ jongeren met psychisch
lijden, die moeite hebben emoties passend te reguleren in
relatie tot zichzelf en anderen. En die te maken hebben met
zelfbeeldproblemen of suïcidaliteit. Juist de puberteit is een
kritische periode voor ontwikkeling, waarbij stagnatie en
uitval met impact op verschillende levens gebieden dreigt
en kans op een chronisch beloop bestaat. Tegelijkertijd is
het ook een enorm kansrijke periode voor interventies.
Binnen De Opvoedpoli en
Care Express spreken we
vanuit het ontwikkelingsgericht
en systeemgericht
denken over ‘Personality
Development’ in plaats van
‘Personality Disorder’.
Als je eerder je vinger kunt leggen op persoonlijkheidsproblematiek, en
sneller in het beloop van de kwetsbaarheid een gepaste behandeling
kunt bieden, heeft dat gewenste uitkomsten. De behandeling hoeft
dan minder ingrijpend te zijn. Maar je moet wel op de juiste manier
zien en horen wat er speelt om er vanuit een systemische aanpak
en maat werk op in te kunnen spelen. Een regulier aanbod volstaat
niet altijd en blijkt soms weinig effectief, wat leidt tot verlies van
vertrouwen en de kans op ‘drop-out’. En dat heeft weer invloed op
de jongere en de behandelaar, evenals financiële consequenties.
Om gepaste behandeling te bieden in de zorg voor volwassenen
wordt al een aantal jaren de Guideline Informed Treatment for
Personality Disorders (GIT-PD) toegepast. Deze werkwijze geeft
in de hulp aan volwassenen met persoonlijkheidsproblematiek
goede uitkomsten. Reden voor De Opvoedpoli en Care Express
om samen met vier andere jeugd-ggz-organisaties mee te
werken aan de ontwikkeling van een jeugdvariant GIT-PD na een
oproep vanuit het Kenniscentrum Persoonlijk heidsstoornissen.
In deze whitepaper nemen wij jou mee op onze gezamenlijke
ontdekkingstocht en de opgedane ervaringen gedurende deze pilot.

Wat is GIT-PD Jeugd?
2
• GIT-PD Jeugd biedt een behandelkader dat de gemeenschappelijke
kenmerken van effectieve psychotherapeutische behandelingen
integreert.
• GIT-PD Jeugd biedt een gestructureerd kader waarbij episodisch en
begrensd behandelen centraal staat. Hierdoor kunnen reguliere
behandelingen een grotere effectiviteit behalen.
• GIT-PD Jeugd zet de samenwerkingsrelatie met de jongere, de
ouders, gezinsleden, netwerk en ketenpartners centraal.
• GIT-PD Jeugd biedt behandelaren een steunende context, ingebed
in intervisiemomenten.
Aansluiting bij inhoudelijke
pijlers iHUB
De inhoud van de werkwijze GIT-PD Jeugd sluit aan bij de inhoudelijke
pijlers van iHUB:
1. Van jeugdzorg naar familie- en netwerkzorg
2. Onderwijs en zorg zo thuis mogelijk
3. Ononderbroken kunnen opgroeien en ontwikkelen
4. Zorgen dat het systeem zelf geen schade doet aan kinderen en
gezinnen
5. Van fragmentatie naar samenwerking sociaal domein

Landelijke
samenwerking
als grote kracht
pilot
3
Onder leiding van GZ-psycholoog in opleiding tot klinisch
psycholoog en psychotherapeut Sarah Laschen ging in november
2021 de pilot implementatie GIT-PD Jeugd uit de startblokken in
de regio Amsterdam. De start volgde op een oproep vanuit het
Kennis centrum Persoonlijkheidsstoornissen om mee te werken
aan de ontwikkeling van GIT-PD Jeugd. De behandelwerkwijze
heeft namelijk positieve resultaten bij volwassenen. Nieuw is
nu de vertaling naar de inzet bij ‘at risk’ jongeren tussen de
12 en 23 jaar, waar weer hele andere elementen bij komen
kijken. Zoals vroeg signalering en samenwerken in de context
van het gezin, het sociale netwerk en de omgeving.
De Viersprong, Altrecht, Karakter, Jeugd-GGZ en De Opvoedpoli
en Care Express hebben hierbij de handen ineen geslagen. “Als
vijf samen werkende organisaties vervullen we een koplopersrol
om GIT-PD Jeugd in Nederland in te gaan zetten”, zegt Sarah.
“We werken nauw samen met het Kenniscentrum aan een
werkwijze om onderling afgestemde en gepaste hulp te bieden en
expertise te ontwikkelen voor jongeren ‘at risk’ en hun gezin.”
Netwerksamenwerking versterkt kennisdeling
“Daarnaast zetten we een netwerksamenwerking op met ketenpartners.
We ontwikkelen een gemeenschappelijke taal en een
kader. We versterken kennisdeling. We behandelen vanuit een
meer gemeen schappelijke visie en dezelfde principes. Dit geeft
mogelijk minder handelingsverlegenheid en hogere tevredenheid
over de samen werking waarbij de jeugd-ggz optrekt met
volwassen-ggz, specialis tische jeugdhulp, onderwijs, buurtgerichte
zorg en gemeente. Dit met als doel om een duurzame, integrale
ondersteuning en behandeling samen met jongeren vorm te geven
in hun eigen leefwereld en daarbij hun netwerk te betrekken.”
Doelgroep
Jongeren tussen
12 en 23 jaar
GIT-PD Jeugd is er voor
jongeren tussen de 12 en
23 jaar die een hoog risico
lopen op de ontwikkeling
van persoonlijkheidsproblematiek.
In de leeftijd van 12 tot 17
jaar beginnen de kenmerken
van persoonlijk heidsproblemen
zichtbaar te
worden. In de leeftijd van 17
tot 23 jaar gaat deze groep
zich (steeds) meer onderscheiden
van leeftijdsgenoten.
Het aantal jongeren dat te
maken heeft met persoonlijk
heids problematiek is zo’n
4% tot 15% van de samenleving.
In de jeugd-ggz gaat
het om 20% tot 50% van de
aangemelde jongeren.
Lees meer in onze folder

Kernteam GIT-PD Jeugd en 24 getrainde professionals
4
Inmiddels is de eerste pilotfase succesvol afgerond.
Binnen De Opvoedpoli en Care Express is nu een kernteam
GIT-PD Jeugd actief en zijn in totaal zo’n 24 ggz-professionals
getraind. Zij werken team-overstijgend in de regio Amsterdam, in
Noord, West, Oost en Centrum. Het streven is om op deze locaties
van De Opvoedpoli en Care Express de vervolgimplementatie
van de GIT-PD Jeugd werkwijze verder vorm te geven en
expertise door te ontwikkelen. Dat doen ze in multidisciplinair
teamverband met professionals die werken binnen de s-ggz
en deels ook aan het onderwijs verbonden zijn middels SJSO
(Specialistische Jeugdhulp in het Speciaal Onderwijs).
Multicenter onderzoek
Vanuit de landelijke samenwerking is iHUB deelgenoot van het
Multicenter Wetenschappelijk Onderzoek voor de GIT-PD Jeugd
implementatie en ontwikkeling. De komende jaren richt dit onderzoek
zich op het in kaart brengen van de werkzame factoren. De huidige
haalbaarheidsstudie van de GIT-PD Jeugd werkwijze is gericht
op jongeren tussen de 12 en 18 jaar, die zijn gestart met de GIT-
PD Jeugd werkwijze en waarbij de instroom nog tot eind 2023 zal
plaatsvinden. Deze haalbaarheidsstudie wordt uitgevoerd in nauwe
samenwerking met hoogleraar Joost Hutsebaut. Zowel Joost
Hutsebaut als ook klinisch psycholoog Christel Hessels zijn nauw
verbonden aan de ontwikkeling van het GIT-PD Jeugd project.
We verbinden
zorg en onderwijs
door middel van een
gemeenschappelijke
visie, kader en taal.
Kernteam GIT-PD Jeugd met v.l.n.r. Rosa Verheul, Annelieke van Dam, Sarah Laschen,
Merijn Merbis en Sophie van der Vlugt.
Niet aanwezig op de foto, maar wel onderdeel van het kernteam: Lotte Suijkerbuijk.

Van specialistische
niches naar
levensfasegericht
behandelen
visie
5
Het behandelkader GIT-PD Jeugd krijgt meer bekendheid.
Steeds meer professionals omarmen deze werkwijze. Voor Joost
Hutsebaut, hoogleraar aan de Tilburg University, is dit een
belangrijke en mooie ontwikkeling. Hij houdt zich al zo’n tien jaar
bezig met het ontwikkelen van modellen om jongeren met een
hoog risicoprofiel te identificeren. Ook onderzoekt hij mogelijkheden
om de reguliere zorg voor jongeren met persoonlijkheidsproblematiek
en hun gezinnen te verbeteren. De laatste jaren doet
hij veel onderzoek waarbij hij ervaringsdeskundigen op het gebied
van persoonlijkheidsproblemen spreekt over hun ervaringen.
Eén uitkomst komt daarbij glashelder naar voren: ‘Als (jong)
volwassenen eerder in hun leven de juiste behandeling hadden
gekregen, was hun leven anders verlopen.’ En dat is waar Joost
zijn drijfveer vandaan haalt om hierin door te ontwikkelen.
Joost: “Ik kan vanuit wetenschappelijk oogpunt de meest overtuigende
verhalen vertellen. Maar het meest overtuigende is wanneer een
jongere zegt: ‘GIT-PD Jeugd heeft voor mij het verschil gemaakt’.
Jongeren en volwassenen met persoonlijkheidsproblematiek
lopen tegen tal van ernstige problemen aan. Van zelfbeschadiging
en suïcidegedachten tot slechter functioneren en eerder
slachtofferschap van (seksueel) geweld. Ook leefstijl-gebonden
ziekten door middelen gebruik en slechte slaap- en eetgewoonten
komen veel voor. De jongeren ontwikkelen vaker psychische
aandoeningen en kunnen last krijgen van lichamelijke problemen
die hun levensverwachting aanzienlijk doet verlagen. Daarnaast lukt
het een deel van de jongeren niet om hun opleiding af te maken
of een baan te vinden en te houden. Wanneer een borderline
persoonlijkheidsstoornis in de adolescentie aanwezig is, maar
onvoldoende wordt behandeld, is de schade later moeilijk terug te
draaien. De tol van persoonlijkheidsproblematiek is hoog. Daarom
is het van groot belang dat we er eerder of vroeg bij zijn.”
Over Joost Hutsebaut
Joost Hutsebaut is hoogleraar
‘Preventie en vroege
interventie van persoonlijkheidspathologie’
bij het
departement Medische en
Klinische Psychologie aan de
Tilburg University School of
Social and Behavioral
Sciences. Hij richt zich onder
meer op het ontwikkelen van
modellen om kinderen en
jongeren met een hoog
risicoprofiel te identificeren
en de (kosten)effectiviteit
van vroege interventies in
kaart te brengen. Hij onderzoekt
mogelijkheden om
reguliere zorg voor jongeren
met persoonlijkheidsproblematiek
en hun gezinnen te
verbeteren. Als behandelaar
en onderzoeker is hij tevens
werkzaam bij De Viersprong,
waar hij vooral jongeren met
een (beginnende) borderline-
persoonlijk heidsstoornis
behandelt. Ook is hij verbonden
aan het Kenniscentrum
Persoonlijkheidsstoornissen.

Belang van preventie en vroege interventie
“Om je een voorbeeld te geven. Ik had contact met een cliënte, een
vrouw van 40 jaar. Zij vertelde haar levensverhaal en deelde dat
zij op 14-jarige leeftijd een eetstoornis had. Ze werd opgenomen
in een kliniek, waar ze zich niet begrepen voelde. Toch werd ze
in drie jaar tijd nog drie keer in dezelfde kliniek opgenomen.
Uiteindelijk besloot ze niets meer te doen. Dat hield ze zo’n 10 jaar
vol, met middelengebruik om zich staande te houden. Op 35-jarige
leeftijd zei iemand tegen haar: ‘Heb jij geen borderline?’ Dat werd
vervolgens onderzocht en bevestigd. Een DGT-behandeling gericht
op persoonlijkheidsproble matiek ging van start. Na vier jaar
begon ze op 40-jarige leeftijd haar leven te herpakken. Zonder
middelengebruik, en zonder eetproble matiek. Ze eindigde haar
verhaal aan mij met de opmerking: ‘Ik had zo jaren van mijn leven
kunnen winnen als ik deze behandeling eerder had gehad.’
We moeten er dus op tijd bij zijn. Vanuit cliëntperspectief staat
het belang van preventie en vroege interventie op nummer 1.
Wanneer we persoonlijkheidsproblematiek sneller kunnen
vaststellen, kunnen we ook gerichter behandelen. En om
gerichter te behandelen is het belangrijk om kennis en expertise
te delen. Dat vraagt om anders kijken en handelen.”
Oprecht contact met jongere
GIT-PD Jeugd
gaat over
echtheid
in contact,
aandacht voor
breuken in de
relatie en samen
beslissen.
6
“In het verleden hadden we het idee om overal specialistische
behandelprogramma’s voor te ontwikkelen. Maar dat zie ik niet
meer als de toekomst. Wel voor een kleine groep mensen, maar niet
voor iedereen met persoonlijkheidsproblematiek. Zo’n 40% tot 50%
van de jongeren met deze klachten valt uit de behandeling. Ik heb
het idee dat dit voor een deel te maken heeft met het voelen of een
behandelaar wel of niet authentiek is. Als jongeren het contact met
de behandelaar niet als oprecht beleven, zie je dat er wantrouwen
en breuken ontstaan in de behandelrelatie en jongeren afhaken.
Daarom leggen we bij GIT-PD Jeugd zo de nadruk op het maken
van oprecht contact en hoe je vanuit samen beslissen ook anderen
daarbij kunt betrekken. Het gaat dan bijvoorbeeld om belangrijke
anderen uit de omgeving van de jongere. De context speelt daarin
een grote rol. En in aanvulling op de GIT-PD voor volwassenen is
binnen GIT-PD Jeugd de module context dan ook een specifiek
onderdeel van de werkwijze. Het allerbelang rijkste is om de jongeren
zo vroeg mogelijk te zien en ze op de juiste plek te krijgen voor
behandeling. Dat vraagt om een outreachende aanpak. In samenwerking
met de ouder- en kindteams, met huisartsen, scholen etc.”

Levensfase-gericht behandelen
7
“Daarnaast is het ook belangrijk om af te stappen van de strekking
dat je behandelt en daarna het dossier sluit. Ik zou veel meer naar
het concept willen gaan van levensfase-gericht behandelen in
verschillende episodes. Jongeren hebben een kritieke ontwikkelingsfase
die vaak begint rond het twaalfde levensjaar en doorloopt
tot 23 jaar. In deze ontwikkelingsfase moet je hen continuïteit in
behandeling kunnen bieden. Dus continuïteit van het behandelteam
en de behandelaar zelf. Bij deze kwetsbare jongeren werkt het niet om
te zeggen: je hebt een behandeling en daarna ga je alleen verder. Het
is juist belangrijk dat je een behandelaar kunt bellen in een periode
dat het minder gaat. En misschien heb je dan weer even behandeling
nodig. Op die manier kun je voor kwetsbare jongeren met persoonlijkheidsproblematiek
de cruciale ontwikkelingsfase overbruggen. Je blijft
passief monitoren en maakt dit onderdeel van de behandelvisie.”
Vroegdiagnostiek vraagt lef
“Heel wat behandelaars aarzelen om persoonlijkheidsproblematiek
vroeg in het beloop vast te stellen en te behandelen. Hierdoor gaat
vaak een kritieke periode voorbij zonder dat er behandeling wordt
ingezet die voldoende is afgestemd op de kwetsbaarheden van deze
jongeren en gezinnen. Daarom is het zo mooi dat GIT-PD Jeugd in
Nederland en bij De Opvoedpoli en Care Express nu doorontwikkeld
wordt. Ik denk ook dat bij persoonlijkheidsproblematiek de gesloten
opname regelmatig een verlegenheidskeuze is. Een keuze die
vaak wordt gemaakt vanuit angst middels controle en beheersing.
Mogelijk komt dit voort uit het gevoel van hulpverleners in de
ambulante setting dat ze onvoldoende in handen hebben om
jongeren met persoonlijk heidsproblematiek en hun gezinnen
te helpen. En dat wanneer een jongere dan een suïcidepoging
doet, de hulpverleners snel naar een strategie van beheersing
grijpen, in plaats van dat ze vanuit een kader het vertrouwen
hebben, zich gesteund voelen en weten wat ze moeten doen.”
Als we
samenwerken
in het netwerk
en binnen de
context van de
jongere, kunnen
we eerder
signaleren
en gerichter
behandelen.
Leren omgaan met ernstige problematiek
“Daarom is het zo belangrijk om kaders te geven hoe je omgaat met
ernstige problematiek. Handelingsverlegenheid ontstaat bijvoorbeeld
op het moment dat jongeren zich onttrekken aan behandeling. Dan
grijpen we massaal in. Terwijl als je echte strategieën hebt waarbij je
kunt aansluiten bij de jongeren, er in mijn beleving nauwelijks jongeren
zijn die geen hulp willen. Ze willen soms geen hulp op de manier
waarop wij het idee hebben dat we die hulp moeten bieden. Maar
ik geloof erin dat als je echt naast de jongeren gaat staan en echt
contact maakt, dat het werkt. Daarom is de kracht van GIT-PD Jeugd
de wijze waarop we met kwetsbare jongeren met persoonlijkheids-

problematiek omgaan: contact maken, een verbindingsrelatie
opbouwen en op een andere manier kijken naar gedrag. Het heeft
alles te maken met hoe we investeren in dat contact. Voelt de
jongere zich echt begrepen? En krijgen we inzicht in de diepte van de
problematiek, de ernst van de gedachten en de last van de emoties?”
8
Vliegwiel doorontwikkeling GIT-PD Jeugd
“GIT-PD Jeugd proberen we nu in heel Nederland zo goed mogelijk
neer te zetten. Dat vraagt om een goed verhaal dat we met elkaar
vertellen, waarbij we dat verhaal ook met resultaten onderbouwen.
En waarbij we alle opgedane expertise met elkaar delen. De eerste
ervaringen in de pilot laten zien dat het kader goed werkt, voor
jongeren, hun omgeving, maar ook voor behandelaren. De volgende
stap is dat GIT-PD Jeugd een ‘frontline treatment’ wordt voor
kwetsbare jongeren. Een ander vliegwieleffect bereiken we als we
meer gaan samenwerken met gemeenten en scholen. Daar is nog veel
winst te behalen op het gebied van vroegsignalering. Nu wachten we
nog reactief tot jongeren bij ons in de hulpverlening terecht komen.
Sommige jongeren komen snel omdat hun ouders goed de weg
vinden. Andere jongeren komen heel laat. Als we vroegsignalering
kunnen inbedden bij gemeenten en scholen, dan is het bij wijze van
spreken geen jeugd-ggz meer, maar vervaagt de grens tussen
community, gemeente en sociale voorzieningen. Zo wordt het
meer vanzelfsprekend dat jongeren sneller laagdrempelig
hulp kunnen zoeken, krijgen en sneller gehoord worden.”

Derdejaars studente Psychologie
over de startfase van haar
behandeling:
“Ik ben het waard
om beter te
worden”
ervaringen
jeugd
9
De lente komt in zicht, wanneer Sofia (*) in 2022 hulp zoekt
vanwege persoonlijkheidsproblematiek. Ze is dan al langer bij
een andere organisatie in behandeling voor posttraumatische
stress klachten. Sinds haar 21e levensjaar blijken er bijkomende
persoonlijk heidsproblemen te spelen. Gespecialiseerde
behandeling in de jeugd-ggz is nodig. Wanneer er een lange
wachtlijst voor gerichte behandeling is, stelt haar behandelaar
voor om Care Express te benaderen. En zo geschiedde.
Sofia: “De intake was heel persoonlijk en intensief. Dat was ik
niet gewend. Vanaf het eerste moment werd mij gevraagd of
ik iemand mee wilde nemen om mij te ondersteunen. Ik nam
mijn vriend mee. Hij werd overal bij betrokken. Samen met mijn
behandelaren Sarah en Daniel ben ik op zoek gegaan naar mijn
triggers. Twee vielen op: gevoelens van afwijzing en de angst
niet goed genoeg te zijn. Het was mijzelf nooit eerder opgevallen.
Mijn gedragspatronen kwamen in beeld. Net als de onbewuste
beschermingsmechanismen die ik ontwikkelde om de moeilijk
hanteerbare gevoelens op afstand te houden. Ik kreeg meer
kennis over het ontstaan daarvan. Heel fijn en verhelderend.
Als klein kind kon ik niet echt tegen mijn ouders ingaan. Dat paste niet
in mijn cultuur. Ik ben ook niet opgegroeid in een gemeenschap waar
het normaal was om hulp te vragen bij mentale problemen. Dat deed
je niet. Al helemaal niet bij persoonlijkheidsproblemen. Het is lastig om
daarover na te denken. Soms denk ik: als ik er eerder bij was geweest,
had ik een normaler leven kunnen leiden. Het is belangrijk om te
beseffen dat je niet raar bent. Dat je lichaam alles heeft gedaan om je
te beschermen en te laten overleven. En dat je gewoon wel hulp mag
vragen. Problemen in de persoonlijkheidsontwikkeling verschillen van
persoon tot persoon. Het is een lastig gespreksonderwerp. Je wilt geen
(*) Omwille van privacy is de
naam Sofia gefingeerd.

klagende vriendin zijn, als vrienden er naar vragen. Gelukkig weten
de studenten om mij heen een beetje wat het is. Dat scheelt alweer.”
10
De behandeling is inmiddels een eind op weg. Sofia: “Tijdens mijn
startfase met Daniel en Sarah maakten we eerst een tijdlijn. Welke
momenten in mijn leven gingen goed of slecht? En wat gebeurde er
dan? En welke keerpunten zijn er geweest? We deden dat op een
creatieve manier en bespraken hoe het met mij ging. Het contact
was en is wekelijks. Op dit moment volg ik alweer een aantal
maanden schematherapie in combinatie met beeldende therapie
om meer te kunnen ervaren en te herstellen van de nare dingen die
ik heb meegemaakt. Ik geef nu mijn beschermingsmechanismes
een naam. En op het moment dat ik opmerk dat ik onbewust
zo’n mechanisme inzet, ben ik mij juist bewust van dit gedrag
en kan ik het ombuigen. Binnenkort doen we een evaluatie en
kijken we hoe verder te gaan. En wat daarbij heel belangrijk is
om bewust van te zijn: ik ben het waard om beter te worden.”
De intakes zijn
persoonlijk en
intensief, een
gezamenlijk
proces tussen
alle betrokkenen.

Moeder Hannah blikt terug op de
behandeling van haar zoon:
“Mijn zoon en
wij als ouders
hebben nu de
tools om verder
te kunnen zonder
hulp verlening”
ervaringen
ouder
11
Het is september 2021 wanneer de dan 13-jarige zoon van Hannah
terecht komt bij De Opvoedpoli. “Niet voor de eerste keer”, zegt zij.
“Op jongere leeftijd is hij ook al eens in behandeling geweest. Maar
nu spelen zijn klachten flink op: een veelvoud aan emotionele en
sombere gevoelens, wanhoopuitspraken en een negatief zelfbeeld.
Er lijken problemen op het gebied van persoonlijkheidsontwikkeling
te spelen. Ook is er twijfel of er sprake is van autisme.”
Hannah: “Mijn zoon komt in behandeling bij GZ-psycholoog Sarah.
Zij is net gestart met de pilot GIT-PD Jeugd. Vanuit deze aanpak
wordt vanuit verschillende invalshoeken en een brede blik onderzocht
wat er speelt. Dat gebeurt in alle rust. Er wordt echt de tijd
genomen om naar mijn zoon te kijken en naar de omgeving waarin
hij opgroeit. Dat geeft vertrouwen. Als ouders worden mijn ex-man
en ik direct betrokken, evenals de schoolomgeving van onze zoon.
Brede beeldvorming
geeft
inzicht in hoe
de dingen
samenhangen.
Wanneer eind 2021 onder andere de diagnose autisme uit het
onderzoek naar voren komt, helpt dat mijn zoon. Tijdens de
behandeling die wordt opgestart, leert hij zichzelf beter te begrijpen.
Hij leert te reflecteren. Niet alleen op zichzelf en zijn eigen gedrag.
Ook op het gedrag van anderen. Wij als ouders leren net zo goed
op onszelf te reflecteren. Zo heb ik bijvoor beeld geleerd dat ik
me niet overal verantwoordelijk voor hoef te voelen. Dat heb ik
lang gedaan. Maar binnen het ouderschap heeft ieder een eigen
rol. Het is fijn dat er, naast de individuele therapie voor mijn zoon,
(*) Omwille van privacy is de
naam Hannah gefingeerd.

vanuit de systeemtherapie ook ruimte is voor de ouders. Mijn
zoon ziet zijn individuele behandelaar Sarah wekelijks. En mijn exman
en ik hebben daarnaast regelmatig afspraken met systeemtherapeut
Sophie, soms met en soms zonder onze zoon erbij.
12
Omdat uit het onderzoek ook trauma vanuit de kindertijd blijkt mee
te spelen, krijgt dit aandacht in de behandeling. Met behulp van
therapie lukt het mijn zoon zijn emoties veel beter te reguleren. Hij is
veel minder snel van slag. Hij staat sterker in zijn schoenen. Ik ben heel
blij met wat dit hem heeft gebracht. Hij gaat naar school. Hij heeft
vrienden. Hij zegt nu over zichzelf: ‘Ik ben oké en een trotse autist’.
Vanuit de behandeling GIT-PD heb ik mijn zoon afgelopen jaar
enorm zien groeien. Op dit moment, januari 2023, staan we op het
punt van afronding. Of we daar klaar voor zijn? Ik denk het wel. Mijn
zoon heeft nog wel onzekere momenten. Hij ziet er best tegenop om
zonder therapie verder te gaan. Ik vind het ook wel spannend, het is
voor mij als moeder heerlijk dat mijn zoon een plek heeft bij Sarah
waar hij zijn hart kan luchten en kan reflecteren. Dat geeft mij ook
veel steun. Maar door alles wat ik leerde kan ik nu zelf de dingen
beter begrenzen. Ik denk dan ook dat mijn zoon en wij als ouders
nu de tools hebben waarmee we verder kunnen zonder therapie.
Het is een wereld van verschil tussen hoe mijn zoon
binnenkwam bij De Opvoedpoli en hoe hij nu is. Ik had
van tevoren niet kunnen bedenken wat de behandeling
zou brengen. Mijn zoon is een veel gelukkiger kind.”

“Hoe eerder
je erbij bent,
des te beter”
ervaringen
behandelaar
13
Rosa Verheul is als GZ-psycholoog en psychotherapeut zo’n
twaalf jaar werkzaam bij De Opvoedpoli en Care Express,
waar zij jongeren en jongvolwassenen behandelt. Zij ziet
het als een belangrijke uitdaging om de zorg bij beginnende
persoonlijkheidsproblematiek te verbeteren. Deelname aan
de pilot GIT-PD was een mooie kans om dat nog meer te doen.
“De ontwikkelde aanpak GIT-PD Jeugd sluit naadloos aan bij
onze werkwijze vanuit De Opvoedpoli en Care Express”, zo ervaart
Rosa. “Dat komt onder andere door de systemische gedachte,
het goed diagnostisch in kaart brengen en het ambulant en
vraaggericht werken. We kijken elke keer op maat wat een jongere
nodig heeft. Dat doen we niet zo zeer vanuit een pathologisch
denkkader. We kijken juist hoe we de ontwikkelkansen voor
deze jongeren op alle leef gebieden kunnen versterken en
bespreken tegelijkertijd ook expliciet de kwetsbaarheden.
Deze
persoonlijke
manier van
behandelen
vergroot
ontwikkelkansen.
De kracht van GIT-PD Jeugd is voor mij de ambulante behandeling
en de heldere structuur. Ambulant werken betekent dat je zoveel
mogelijk in de natuurlijke omgeving van de jongere aanwezig
bent. De jongere hoeft niet naar de dagbehandeling om een
bepaald programma te krijgen. Daarnaast is het ook gericht
op praktische ondersteuning in alle leefgebieden. En dat is wat
andere programma’s vaak niet meenemen. Wij doen dat wel,
bijvoorbeeld door te ondersteunen bij het zoeken naar werk.
De heldere structuur van GIT-PD Jeugd voelt niet als een dwingend
protocol, maar als een ondersteunend kader en dat is voor de
behandelaar helpend om goed te kunnen blijven mentaliseren.
De principes zijn helder. Je start met de eerste fase, de assessment,
om je goed te verdiepen in de jongere en samen scherp te kijken
wat er precies aan de hand is. Het vroeg signaleren van beginnende
persoonlijkheidsproblematiek vraagt van je dat je het durft te zien
en ook durft te bespreken met de jongere en ouders. In GIT-PD
training is er veel aandacht voor gespreksvaardigheden om dat
goed ter sprake te brengen. Op zo’n manier dat je de jongere
ook meeneemt: we gaan samen op pad. De tools, interviews en

vragenlijsten in deze assessmentfase helpen daarbij. We sluiten de
eerste fase af met een gesprek en een persoonlijk behandelplan
op basis van 'shared decision making'. Hierin bepaal je samen hoe
nu verder te gaan en wat de focus wordt van de behandeling.
14
Uit onderzoek weten we dat als je eerder de gerichte behandeling kunt
doen, je schade kunt beperken. Dat motiveert mij enorm. Tijdens de
tweede fase starten we met de behandeling. Dat doen we modulair.
Samen met de jongere en ouders kies je vanuit de beeldvorming in
de startfase een aandachtsgebied, bijvoorbeeld of je eerst inzet op
emotieregulatie of versterking van de identiteit. Vervolgens hebben we
om de 8 weken een evaluatiemoment. Deze evaluatie bepaalt of het
focusgebied van de behandeling klopt, wat het oplevert en wat er nog
nodig is. Soms kan na zo’n evaluatie het aandachtsgebied verschuiven.
Belangrijk in de evaluaties is het ontwikkelingsgerichte denken, dus
niet zozeer of alle problemen zijn opgelost, maar eerder of een
gunstige ontwikkeling is hervat en de veerkracht is toegenomen.
De derde fase is afronding en opvolging, gericht op het versterken
van de positieve ontwikkeling in de eigen leefomgeving. In alle fasen
vinden we het belangrijk om de ouders of verzorgers, maar ook
het netwerk van de jongere, te betrekken. Met elkaar zoeken we
uit wie welke rol kan vervullen in het behandeltraject en daarna.”

“Effectief,
ondersteunend
en helpend”
ervaringen
deelnemers
15
Op 24 en 25 november 2022 nam een iHUB-team van zo’n 17
mensen deel aan de tweedaagse in-company training GIT-PD
Jeugd, getraind door het GIT-PD Jeugd kernteam (volgens het
train-de-trainer principe). Ook hun ervaringen zijn positief.
De training kent vier modules waarin het zelf ervaren
centraal staat. Iedere ervaring wordt onderbouwd vanuit
de weten schappelijke waarde van GIT-PD Jeugd. Dit in
combinatie met ingebrachte casussen. Het samenspel
tussen wetenschappelijke bevindingen en het zelf doen,
maakt de training voor professionals aantrekkelijk.
Een deelnemer: “Natuurlijk is het belangrijk om erover te lezen, te
praten en de theorie erachter te begrijpen. Maar het echt zélf ervaren
van de werkzame factoren van GIT-PD Jeugd vond ik het meest
waardevol! Door middel van rollenspellen en tools om met elkaar
in gesprek te gaan, word je je veel sneller bewust van bijvoorbeeld
breuken in relaties die eerst hersteld moeten worden voordat je een
jongere verder kunt helpen.” Een ander vult aan: “Ik vond de training
ook heel effectief, ondersteunend en helpend. Het oefenen van
de basishouding die je nodig hebt bij GIT-PD Jeugd, is ontzettend
zinvol. Die oprechte nieuwsgierigheid, het benoemen van emoties
en echt aandacht hebben voor een jongere. Erg prettig om je die
vaardigheden eigen te maken door middel van ‘learning by doing’.”
De guideline-informed
treatment for personality
disorders (GIT-PD) voor
volwassenen is oor spronkelijk
ontwikkeld vanuit het
Kenniscentrum Persoonlijkheids
stoornissen als een
aanvullend alternatief voor
de specifieke behandelingen
bij persoonlijkheids problematiek,
zoals dialectische
gedrags therapie (DGT),
mentalization-based
treatment (MBT),
schematherapie (ST) en
transference-focused
psychotherapy (TFP).
Volgens de deelnemers is de duur van twee dagen eigenlijk te weinig.
“Er zou nog een derde verdiepingsdag mogen volgen.” En ook aan een
blijvende consultatie blijkt behoefte. “Het is belangrijk om onze kennis
en ervaringen op dit gebied te blijven delen met elkaar.” Nu GIT-PD
Jeugd een vast onderdeel is van de expertise onder behandelaren bij
De Opvoedpoli en Care Express, zal de werkwijze zich steeds verder
ontwikkelen.
De deelnemers aan de
training GIT-PD Jeugd.

Werkzame
factoren GIT-PD
Jeugd in beeld
werkwijze
16
De Guideline-Informed Treatment for Personality Development Jeugd
is een kader voor de behandeling bij persoonlijkheidsproblematiek.
De behandeling haalt de gemeenschappelijke werkzame elementen
uit bestaande effectieve behandelingen, aangevuld met praktijkkennis
van professionals, cliënten en naasten.
In de infographic op de volgende pagina komen de werkzame
factoren van GIT-PD Jeugd bij elkaar.
Werkzame factoren nader uitgewerkt
Uit onderzoek blijkt dat er verschillende werkzame factoren
zijn die de behandeling bij persoonlijkheidsproblematiek
ondersteunen. Deze werkzame factoren kun je zien als een
grondhouding ter onder steuning van de alliantie en therapeutische
relatie tussen behandelaar en jongere. Hierbij staat de kwaliteit
van de samen werking en de persoonlijke emotionele band
centraal. Een aantal componenten die daarin belangrijk zijn:
→ Echte relatie:
een persoonlijke relatie tussen ‘echte’ personen (de behandelaar is
‘zichzelf’, ‘authentiek’, net zoals de cliënt, waardoor het ‘klikt’);
→ Positieve benadering:
een warme, evenwaardige benadering en aanvaarding van alle
facetten van de belevingswereld;
→ Empathie:
aanvoelen, begrijpen en onder woorden brengen wat de cliënt zou
kunnen voelen;
→ Uitdrukken van emoties:
• weergeven wat je voelt als behandelaar, onder meer wat het
effect betreft dat de cliënt op jou heeft;
• cliënten helpen naar hun emoties toe te gaan;
→ Overeenstemming over doelen en taken:
voortdurend samenwerken rond overeenstemming over wat we
willen bereiken in behandeling en wat ieder daarvoor moet doen;
→ Herstellen van breuken:
directe of indirecte strategieën om de therapeutische relatie te
herstellen (monitoren van confrontatie- en terugtrekkingsbreuken
en ze actief adresseren);
→ Empowerment:
uitdrukken van vertrouwen in vermogen van de cliënt om actief zelf
‘regie’ te nemen in zijn/haar leven om problemen aan te pakken.

Wat is er te zien?
17
Het afgebakende en gestructureerde behandelkader kent drie
fasen met daarbij een actieve en betrokken therapeut. De
therapeut volgt voortdurend de kwaliteit van de therapeutische
relatie. Dat gebeurt op basis van gezamenlijke besluitvorming.
De samenwerking tussen behandelaar en jongere richt zich op
overeenstemming, motivatie en focus voor behandeling. Deze
samenwerking krijgt vorm samen met belangrijke anderen.
De kwaliteit van de échte relatie heeft een groot effect (effectsize
van .80) op de behandelresultaten (Geslo, Kivlighan & Markin,
2018). Daarom is de basishouding essentieel voor elk teamlid dat
contact heeft met jongeren en hun gezin, ongeacht de discipline.

Belang supervisie en intervisie
18
Om methodegetrouw te kunnen werken zijn de regelmatige
supervisie en structurele intervisie binnen de GIT-PD Jeugd werkwijze
van belang. Dit om met elkaar, de jongeren, het gezin, als ook de
behandelaar, in een reflecterend team samen te kunnen werken.
Consultatie
→ Mentaliserend vermogen
→ Reflecterend team, steun, samenwerken, krachten bundelen
Teamsupervisie
→ Competentie en ontwikkelingsgericht
→ Vraagstukken en probleemoplossing
Teamintervisie
→ Relationeel samenwerken, reflectie zelf en de ander
→ Eigen functioneren verbeteren, interactie parallellen
→ Emotionele reactie
Uitgangspunten
Om kwaliteit in de behandeling binnen het GIT-PD Jeugdkader na te
streven, staan de volgende criteria in elke behandeling centraal:
Aandacht voor context jongere
In elke behandeling of begeleiding binnen het GIT-PD Jeugdnetwerk hebben we
aandacht voor de context van de jongeren: in de eerste plaats het gezin. Bij
uitbreiding ook de school, buurt, sportclub, etc. Waar nodig, betrekken we de
context actief.
Aandacht voor motivatie jongeren en gezinnen
In elke behandeling of begeleiding is er aandacht voor de motivatie van
jongeren en gezinnen.
Aandacht voor emotieregulatie
In elke behandeling of begeleiding is er aandacht voor emotieregulatie. Omdat
een verstoorde emotieregulatie de meest sensitieve marker is van persoonlijkheidsp
roblemen, helpen we jongeren actief om emoties beter te hanteren.
Aandacht voor kwaliteit samenwerking
In elke behandeling of begeleiding is er aandacht voor de kwaliteit van
de samen werking tussen behandelaar/behandelteam en jongere/gezin.
Eventuele manifesten of meer verborgen problemen bespreken we actief.
Duidelijk protocol bij crisis
Binnen elk GIT-PD Jeugdnetwerk bestaat er een duidelijk protocol voor het
hanteren van een crisis. De rollen en verantwoordelijkheden van alle partijen
zijn duidelijk.

“Alle vertrouwen
in een succesvolle
voortzetting”
toe komst
19
De eerste pilotfase GIT-PD Jeugd is inmiddels afgerond.
De werkwijze is succesvol geïmplementeerd in Amsterdam,
in samenwerking met ketenpartners, zorgvragers en collegabehandelaren.
Uiteraard liggen er nog genoeg kansen voor
inhoudelijke doorontwikkeling en aanscherping.
Sarah: “De koers is nu helder, maar er is nog volop werk
aan de winkel in de uitwerking en uitbreiding van het
behandelkader op regionaal en landelijk niveau.”
Terugblik
“Uit de pilot is duidelijk naar voren gekomen dat het integreren van
een generiek behandelkader, ter versterking van de ‘care as usual’,
gericht op het vroeger signaleren en het specifieker interveniëren
bij jongeren met persoonlijkheidsproblematiek, passend is”, vertelt
Sarah. “Ook heeft het ontwikkelen en werken in een regionale
en landelijke samenwerking al vele kansen geboden op het vlak
van kennisdeling en expertise ontwikkeling. Zowel de zorgvragers
als zorgverleners ervaren de werkwijze vanuit gelijkwaardige
afstemming en het netwerkgericht werken als grote meerwaarde.”
Vooruitblik
“De komende jaren staat de inhoudelijke doorontwikkeling en borging
van de GIT-PD Jeugd vervolgimplementatie binnen de landelijke
samen werking centraal. Zo gaan we ons meer toeleggen op het
verstevigen van het persoonsgerichte aanbod voor kwetsbare
jongeren. Naast maatwerk gaat het hierbij om focusgericht
behandelen, zoals de schematherapie-behandelgroep voor jongvolwassenen
en hun ouders, als ook het gezinsgericht werken. Wat
verder een belangrijk aandachtspunt blijft, is het bieden van
consultatie en kennisdeling binnen de gehele organisatie en in
netwerksamenwerkingen. Zo gaan we verkennen of we meer
samen kunnen optrekken met bijvoorbeeld onderwijs (SJSO) en
Team Jonge Moeders.

Ook zullen we de inzet van multicenter weten schappelijk onderzoek
voortzetten om de instroom, ervaringen en werkzame factoren voor
zowel zorgvragers als zorgverleners verder te onderzoeken. Zo kunnen
we de werkwijze goed onderbouwd aanscherpen en integreren in ons
werk”, aldus Sarah.
20
Op naar een veerkrachtige generatie
Inmiddels is psychotherapeut Marije Kooiman aangenomen als
nieuwe projectleider GIT-PD Jeugd, die in tandem met Sarah en
het kernteam de vervolgimplementatie op zich neemt.
Sarah: “Ik heb alle vertrouwen in een succesvolle voortzetting van
dit project en een vruchtbare regionale en landelijke samenwerking
om dit behandelkader op groter niveau te implementeren. Gezamenlijk
zetten we ons in voor een eerder herstel van kwetsbaarheden onder
jongeren en het hervatten van een gunstige persoonlijkheidsontwikkeling
met succeservaringen op allerlei leefgebieden.
En daarmee dragen we bij aan een veerkrachtige generatie!”

Opvoedpoli en Care Express Amsterdam
Rode Kruisstraat 32
1025 KN Amsterdam
020 - 5558300
aanmelden@ihub.nu
www.opvoedpoli.nl
22