AAA-Nr510-Binnenwerk-NL-LR

collect
€ 5,90 / Nederlandstalige editie
nr. 510 / oktober ‘21
Fernando Botero
Interview met de meester
David Hockney
Prijzen die enkel stijgen
Koreaanse Keramiek
Eigenzinnigheid in beeld

BA-DF
.BE
07
— 10graphic
From
design: studiostudio.be
To
October 2021
Floraliënhal, GHENT

SINDS 1707
Francesco Guardi, San Giorgio Maggiore, 21 x 33 cm, veiling 10 november 2021
OUDE EN 19DE EEUWSE MEESTERS SCHILDERIJEN
ANTIEKE MEUBELS EN VERZAMELOBJECTEN
Prestige-veilingen
4 – 11 november 2021
Dorotheum Brussel
Honorine d‘Ursel, +32 2 514 00 34
honorine.dursel@dorotheum.be
www.dorotheum.com
Palais Dorotheum Wenen | +43 1 515 60-570
Düsseldorf | München | Rome | Milaan | Londen | Parijs | Brussel | Praag | Genève

Inhoud
OKTOBER 2021
www.collectaaa.be
Keramiek
voor de Koreaanse upper-class
Lucio Fontana
60
52
De man die
de maan aanraakt
David
Hockney
Aan de top van
de kunstmarkt
42
VOLG ONS OP INSTAGRAM
@ARTMAGAZINECOLLECT
COLOFON
hoofdredacteur
Els Bracke
redactie
Celine De Geest
Christophe Dosogne
Gabrielle Johansson
medewerkers
Gilles Bechet
Iris De Feijter
Thijs Demeulemeester
Gwennaëlle Gribaumont
Elien Haentjens
Diane Hennebert
Anne Hustache
Eric Rinckhout
Geert Stadeus
Christine Vuegen
vertaling
Didier Vanhede
vormgeving
Renaldo Candreva
advertenties
Joris van Glabbeek
Tel: 09/216.20.24
collect.net@ips.be
Collect AAA is niet verantwoordelijk
voor de inhoud van de
geplaatste advertenties. Enkel
de adverteerder kan hiervoor
aansprakelijk worden gesteld.
druk
Graphius Gent
verdeling
Boekhandel, AMP, De Post
abonnementen
Abonnementenland
Ambachtenlaan 21 Unit 2A
3001 Heverlee
Tel. 02/808.55.23
klantenservice@abonnementenland.be
België € 45, Europa € 65,
Luchtpost € 74.
Abonnementen worden automatisch
verlengd en gelden
tot wederopzegging uiterlijk
twee maanden voor afloop.
Een cadeau-abonnement
loopt automatisch af. Voor een
adreswijziging, een opzegging,
een ontbrekend nummer of
een andere vraag, gaat u naar
de website www.aboland.be.
redactiesecretariaat
Begijnhoflaan 464 G
9000 Gent
Tel: 09/216.20.20
collect@ips.be
www.collectaaa.be
ING 310-0657650-76
IBAN BE91 3100 6576 5076
SWIFT BBRU BE BB
B.T.W.: BE 0432.544.477
Lid van WE MEDIA
verantwoordelijke uitgever:
PATRICK SNOECK
Begijnhoflaan 464 G - 9000 Gent
Voor de beeldende kunstenaars
en de fotografen CISAC/SABAM
© SABAM Belgium 2020
cover
Fernando Botero, Danseres aan de bar,
2001, olieverf op doek, 164 x 116 cm.
Privécollectie. © Fernando Botero.
Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/
of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie,
of op welke andere wijze ook zonder toestemming van
de uitgever. meningen, feiten, weergegeven in ondertekende
artikelen of bijdragen aan dit blad vallen onder
de verantwoordelijkheid van de betreffende auteur.
redactie en uitgever zijn hiervoor niet aansprakelijk.
COLLECT is niet verantwoordelijk voor de inhoud van
de geplaatste advertenties. Enkel de adverteerder kan
hiervoor aansprakelijk worden gesteld.
© arts antiques auctions, Gent

Schrijven met inkt
Edito
30
48
Vals en echt
bij Jules Wabbes
Wie ons op Instagram volgt heeft het
gemerkt: wij waren helemaal vol van de
ingepakte Arc de Triomphe in Parijs, een
meesterlijk postuum werk van Christo. En
wat we soms missen van de analoge lezers
van ons blad, ontstaat wel bij een post op
sociale media: feedback en commentaren.
Iemand schreef dat ‘het echte kunstwerk
vanbinnen zat en de verpakking maar een
verpakking was’. Het was gewoon maar een
opmerking, maar die kwam wel van iemand
die de grote verliefdheid die dat prachtige
beeld in Parijs te beurt viel helemaal anders
aanvoelde. Iedereen heeft recht op een eigen
mening. Daar hoort ook de stelling bij van
Fernando Botero die we tijdens het exclusieve
interview met hem voor dit nummer
optekenden: “Wat er nu gebeurt in de wereld
is een ramp op alle niveaus, de politiek, de
klimaatverandering, de humanitaire crisis,
migratie… In de kunstwereld is het evenwel
nog erger. De kunst heeft nu haar laagste
niveau uit de hele geschiedenis bereikt”.
Waar ik het totaal oneens mee ben, is het
lage niveau waar Botero over klaagt. Integendeel:
geen uitdagender wereld voor een
kunstenaar dan een wereld in crisis. Waar
ik wel begrip voor heb is een zekere kunstmoeheid
af en toe. Als hoofdredacteur van
een kunstblad baad ik elke maand opnieuw
in een zee van nieuwe indrukken, van stijlen,
creaties, ideeën, stromingen en ontwerpen.
Uiteraard heb ik een eigen mening en
durf ik luidop zeggen wat ik mooi vind en
wat niet. Soms denk ook ik: “Stop, eventjes
een break. Laat me eerst alles wat er is overschouwen
en tot mij nemen, en geef me
daarna maar weer een nieuwe lading.” Als
een interview dan leidt tot een persoonlijk
gesprek, zoals ik had met Femmy Otten,
voel ik opnieuw die frisse nieuwsgierigheid.
Voor Otten voelt het moederschap in de
kunstwereld nog steeds aan als een taboe.
Vrouwelijke kunstenaars worden vaak op
een zijpad geplaatst van zodra de zorg voor
het kind mogelijk een invloed op de carrière
kan hebben. De kunstenaars zijn nog lang
niet uitverteld, en dat zal ook nooit zo zijn.
Houdt u dus maar klaar voor een nieuwe
lading deze maand. En laat ons weten wat
u ervan vindt.
els.bracke@ips.be / @artmagazinecollect
Els Bracke
RUBRIEKEN & COLUMNS
06 Up to date
10 Kopstukken
12 Musea
16 Kunstinzicht: Ballroom Gallery
17 Galeries
21 Kunstinzicht: Modesti Perdriolle
Gallery
22 Kunstenaar van de maand:
Tille Pepermans
24 Fotografie in de kijker: Martin Parr
82 Boeken
DOSSIERS
26 Redt Bruno Verbergt het
Jubelparkmuseum?
30 Vals en echt bij Jules Wabbes
34 Exclusief interview met
Fernando Botero
40 Hoe Christo zelf zijn markt maakte
42 Hockney aan de top van de kunstmarkt
46 Instinctieve essentie in Femmy Otten
48 Schrijven met inkt
52 Keramiek voor de Koreaanse
upper-class
58 De dubbelzinnigheid van Kara Walker
60 Lucio Fontana:
De man die de maan aanraakt
80 Belgische handelaar bemiddelt
tussen Japan en Duitsland
VEILINGEN
64 Veilingen wereldwijd
69 Veilingen België
AGENDA
86 Auction calendar
88 Fair calendar
89 Museum calendar
90 Gallery calendar
93 Adressen & websites
93 Zoekertjes
Op de hoogte blijven
van alle nieuwtjes?
Meldt u nu aan voor onze maandelijkse
nieuwsbrief door uw emailadres
te mailen naar collect@ips.be.

UP TO DATE
Trash & Treasure
->
Cindy Wright, Big Wave, 2020. Olieverf op doek, 120 x 170 cm. Te zien in het Adornesdomein van 06-
10 t/m 22-01. © Cindy Wright.
Een tiental fotorealistische schilderijen van
de Belgische kunstenaar Cindy Wright
(°1972) komen in oktober naar het Adornesdomein.
Ze neemt voor deze tentoonstelling
opnieuw thema’s als vergankelijkheid
en het kwetsbare onder handen, want
Trash & Treasure (t/m 22-01) gaat over de
cyclus van het leven op onze planeet. De
menselijke machines produceren wonderen,
maar ze produceren ook veel afval en
verspilling. In haar werken dreigt een invasie
van de mens, die wel eens zijn eigen
afval zou kunnen worden.
www.adornes.org
Van onschatbare
waarde
Als antwoord op de vraag van de
inwoners van Spa komt veilinghuis
Millon vanaf nu elke maand gratis
kunstobjecten schatten in Hotel
Silva. Naast schilderijen en beeldhouwkunst
komen ook onder meer
strips, juwelen, horloges, zilverwerk,
gouden munten, tekeningen, Russische
en Aziatische kunst en instrumenten
aan bod. Céline Rose David
zal zich ontfermen over de sieraden
en juwelen en Melissa Lafont over de
schilderijen en andere kunstvoorwerpen.
Samen bieden ze een service
waarvoor inwoners van de regio tot
nu toe enkel in Brussel terecht konden.
Ook online kunnen objecten op
foto gratis geschat worden.
www.million-belgique.com
Pottenbreker
In de Verenigde Staten breken de potten van David Drake (1800-1870) aan de lopende
band records. David Drake, ook bekend als ‘Dave the Potter’, was een tot slaaf gemaakte
pottenbakker uit South Carolina. Nadat één van zijn potten in 2020 geveild werd voor
$ 300.000 (€ 253.567), kocht een Amerikaans museum deze zomer op een veiling van
Crocker Farm een 61 centimeter hoog exemplaar voor maar liefst $ 1.560.000 (€ 1.318.512).
Drake maakte tussen 1820 en 1870 kruiken van geglazuurd aardewerk, waarvan er 35
overblijven. Een bekend exemplaar bevindt zich in het Metropolitan Museum in New York.
Hij wordt erkend als de eerste tot slaaf gemaakte pottenbakker die zijn werk signeerde, in
een tijd waarin de meeste slaven analfabeet en anoniem waren. Drake graveerde zijn werk
bovendien vaak met enkele poëtische verzen.
->
Dave Drake, geglazuurde aardenwerken
pot, gesigneerd ‘Lm. April 12 . 1858 / Dave’
en gegraveerd met de verzen ‘A very Large
Jar which has 4 handles / pack it full of fresh
meats- then light candles.’, hoogte: 61 cm.
De terugkeer van Ullens
De Belgische kunstenaar Yves Ullens (°1960) keert terug naar MM Gallery voor
een tweede solotentoonstelling (t/m 24-10). Als een echt kind van zijn tijd was hij
oorspronkelijk voorbestemd voor een carrière in de telecommunicatie, voordat
hij zich vanaf de jaren 2000 volledig aan kunst en fotografie wijdde. Het nieuwe
millennium betekende voor hem een keerpunt, dat hem in staat stelde om via
fotografie de visuele effecten van licht, kleuren en beweging te verkennen.
Abstractie werd het hoofdthema van Ullens’ werk, dat sinds 2001 internationaal
getoond wordt, en nu opnieuw in zijn thuisstad te zien is. www.mmgallery.be
->
Yves Ullens, Urban Traces 055, Sion, Zwitserland, ed. 1/1, 100 x 150, archival pigment
ink print bevestigd op aluminium. © MM Gallery.
6

UP TO DATE
Najaarsbeurzen
JD MALAT GALLERY (Londen) en Mohsen
Gallery (Teheran). Contemporary Istanbul
valt samen met de opening van drie
nieuwe musea: het Istanbul Painting and
Sculpture Museum, het nieuwe Istanbul
Modern Museum van de meester van het
museumontwerp, Renzo Piano, en het
nieuwe Ataturk Cultural Center (AKM).
www.contemporaryistanbul.com
->
Alice Vanderschoot, Storage For the Collective Memory, 2020, acryl, hars, epoxy, pigment, staal,
160 x 80 cm. Te zien op Belgian Art & Design Fair. © De kunstenaar.
BELGIAN ART & DESIGN FAIR
De eigenzinnige Gentse beurs Belgian
Art & Design Fair vindt opnieuw plaats in
de Floraliënhal in Gent (07 t/m 10-10). De
beurs die voorheen bekend stond als BAD
wil kunst en design van Belgische makers
toegankelijk maken. Een vijftigtal kunstenaars
en collectieven tekenen present,
waaronder Alice Vanderschoot, Manon
Clement en Vormen. Tatjana Pieters is dit
jaar curator voor kunst, terwijl Doorzon
interieurarchitecten en Theo De Meyer de
designcuratoren zijn. www.ba-df.be
DEULIN
Stéphane en Simon de Harlez de Deulin
nodigen ons dit najaar uit voor het Salon
d’Automne in hun Kasteel van Deulin (03
& 04-10, 10-10 & 11-10). De exposanten zijn
onder meer Pierre-Emmanuel Beguin met
juwelen en kunstobjecten, Galerie Le Tout
Venant met oude, moderne en Japanse
prints, Luc Decruyenaere met archeologische
objecten en zilverwerk en Galerie
Framing met schilderijen en sculpturen uit
de 20e en 21e eeuw. www.espacedeulin.be
FIAC
De FIAC vond tot vorig jaar plaats in het
Grand Palais maar verhuist voor de editie
van dit najaar (21-10 t/m 24-10) naar het
Grand Palais Ephémère, een tijdelijk architecturaal
hoogstandje dat tijdens de verbouwingen
de beurzen van het Grand Palais
zal overnemen. Enkele galeries met een
Brusselse en Parijse afdeling tekenen trouw
present, zoals Nathalie Obadia, Michel Rein,
TEMPLON en mfc-michèle didier, naast een
groot aantal nieuwe deelnemers: Éditions
Sylvain Courbois uit Lille, Bel Ami uit Los
Angeles, Downs & Ross, Tina Kim Gallery
en Andrew Edlin uit New York, Galerie Mitterand,
anne barrault en Exo Exo uit Parijs,
Sébastien Bertrand uit Genève, Marfa’ uit
Beirut, Layr uit Wenen en Klemm’s en Efremidis
uit Berlijn. www.fiac.com
FRIEZE
Frieze London maakt een terugkeer naar
The Regent’s Park in Londen (13 t/m 17-10).
Naast de gebruikelijke grote namen is
het onderdeel Focus gewijd aan galeries
die in de afgelopen 12 jaar zijn opgericht.
Deelnemers zijn onder meer Emalin, Empty
Gallery, Instituto de Visión, Hot Wheels
Athens en Temnikova & Kasela. Een volledig
nieuwe sectie is Unworlding, samengesteld
door Cedric Fauq (hoofdconservator
van het CAPC, musée d’art contemporain
de Bordeaux), met internationale kunstenaars
die de wereld zoals we die kennen
ongedaan willen maken. Unworlding
omvat onder meer een monumentaal werk
van Natacha Donzé (Parliament Gallery).
Het beste van zes millenia kunst vindt de
bezoeker in dezelfde week terug aan de
overkant van het park, bij Frieze Masters.
www.frieze.com
CONTEMPORARY ISTANBUL
De toonaangevende Turkse kunstbeurs
Contemporary Istanbul kan dit jaar
opnieuw doorgaan (07-10 t/m 10-10). 56
galeries en non-profit kunstorganisaties
komen samen op een nieuwe locatie:
Tersane Istanbul, een oude scheepswerf.
Exposanten zijn onder meer ​AB Gallery
(Seoul), Bermen Gallery (Johannesburg),
Claudia Schmidt (Zürich), C24 (New York),
->
Agnes Thurnauer, Créolisation interne #3,
acrylverf op doek, 115,7 x 88,5 cm. Met toestemming
van Michel Rein, Parijs/Brussel. Te zien
bij Michel Rein tijdens FIAC. © Michel Rein.
7

UP TO DATE
3 x goed als nieuw
->
De Rafaël-fresco’s in Hof Bladelin zijn wellicht de grootste overgebleven 18e-eeuwse kopieën.
© Foto: Benny Proot.
VIER GERESTAUREERDE REPLICA’S van
Rafaël-fresco’s zijn na hun restauratie
opnieuw in het 15e eeuwse stadspaleis
Hof Bladelin in Brugge te zien. De doeken
bevonden zich in een erbarmelijke staat.
David Lainé en het team van IPARC
(International Platform for Art Research
and Conservation) leidden de restauratie.
Door de grootte van de werken, bijna 8
meter op 3,5 meter, was de restauratie
geen eenvoudige klus. De kopieën van
Rafaëls fresco’s hangen al bijna 200 jaar in
het Brugse stadspaleis maar waren lange
tijd niet te bezichtigen. De eigenaars beslisten
om de monumentale schilderijen
te laten restaureren en ze open te stellen
voor het publiek, in groep en begeleid
door een gids.
DE GEMÄLDEGALERIE ALTE MEISTER
in Dresden onthult een verscholen Cupidofiguur
op het pas gerestaureerde Brieflezend
meisje bij het venster (ca. 1657-1659)
van Vermeer. De verandering in de compositie
schilderijen is zo groot dat het Duitse
museum het over een ‘nieuwe’ Vermeer
heeft. Het schilderij maakt al meer dan
250 jaar deel uit van de collectie van het
museum, en de verborgen Cupido was al
bekend sinds een röntgenfoto in 1979 en
een infraroodreflectografie in 2009. Sinds
de restauratie weet men dat Vermeer niet
zelf verantwoordelijk is voor de overschildering.
De tentoonstelling Johannes Vermeer:
On Reflection loopt nog tot 02-01 en zal tien
van de vijfendertig gekende werken van
Vermeer tonen.
->
Édouard Manet, Portrait de Monsieur Jules
Dejouy, 1879, olieverf op doek, © Amgueddfa
Cymru - National Museum Wales.
HET NATIONAL MUSEUM WALES zal een
Manet van onschatbare waarde kunnen
restaureren dankzij de steun van het Tefaf
Museum Restoration Fund. Het Portrait de
Monsieur Jules Dejouy (1879) is sinds sinds
2019 in handen van het museum. Jules Dejouy
(1815-1894) was de oudere neef van Manet
en een prominent figuur in de kunstwereld.
Hij speelde een belangrijke rol in het leven
van Manet. Na de dood van de vader van
de kunstenaar werd hij aangesteld als diens
belangrijkste adviseur en als bewindvoerder
voor Manet en zijn broers. Tijdens een grondig
historisch onderzoek zal gekeken worden
naar de relatie met de andere drie Manets in
de collectie van het museum.
->
Werk van Jan Fabre op het kunstenparcours
van Let’s Get Out. © Foto: Cedric Verhelst.
Festivals bij ons
Het multidisciplinaire kunstenfestival ARTONOV (03-10 t/m 10-10) plaatst voor de
zevende keer niet alleen het art nouveau- en art deco-erfgoed van de hoofdstad in
de spotlights, maar ook de schoonheid van de industriële architectuur. Onder andere
de zelden toegankelijke Vanhaerents Arts Collection en de volledig gerenoveerde
Hageltoren openen de deuren voor het publiek, net als Atelier Colpaert in Schaarbeek,
het Hotel van Eetvelde bij het Ambiorixsquare en het nieuwe Gare Maritime. Daarnaast
bestaat het programma uit concerten, voorstellingen, premières, workshops, lezingen
en degustaties. www.festival-artonov.eu
HARTS-TOCHT is een begeleide wandeling langs het kunstparcours van Let’s Get
Out in Deinze, dat nog tot 17-10 te bezoeken is. Tijdens twee nazomeravonden (30-09
en 07-10) brengt meesterverteller Pat Donnez verhalen of gedichten waarin de passie
of de hartstocht nooit ver weg zijn. De sculpturen en andere werken van artiesten
als Philip Aguire Y Ortegui, Koen Van Mechelen en Arne Quinze zijn de inspiratie voor
een wonderbaarlijke wereld die tijdens de tocht tot leven komt. Het elegante kasteel
van Ooidonk zorgt voor een feeëriek decor. Plaatsen zijn beperkt dus snel inschrijven is
aangeraden: info@francismaerefinearts.be.
8

UP TO DATE
Kandinsky keert terug
Het Stedelijk Museum in Amsterdam
geeft het schilderij Bild mit Häusern
van Wassily Kandinsky terug aan de
erfgenamen. De familie Lewenstein
voerde sinds 2013 een juridische
strijd om het werk terug te krijgen.
De stad heeft “de morele plicht”
om zo goed mogelijk om te gaan
“met het onherstelbare leed dat de
joodse bevolking is aangedaan in de
Tweede Wereldoorlog.” Het museum
verwierf het schilderij in 1940 voor
160 gulden, terwijl het in 1923 was
aangekocht voor 500 gulden. Voor
de ergenamen is die lage prijs bewijs
dat het werk onder dwang verkocht
werd. De Restitutiecomissie was het
daar niet mee eens en oordeelde
daarnaast dat de Kandinsky voor het
museum van groot belang is. De
gemeente Amsterdam volgt echter
een richtlijn van de commissie-
Kohnstamm. Die deed onderzoek
naar de omgang met roofkunst en
kwam vorig jaar met een rapport.
Daarin staat dat de belangen van het
museum niet mogen meetellen.
->
Wassily Kandinsky, Bild mit Häusern, 1909, olieverf op doek, 112,3 x 146,2 x 5,5 cm.
Ken je klant
Het heeft veel voeten en zeker veel (corona)tijd
in de aarde gehad maar binnenkort
is in België de Europese directieve over de
toevoeging van kunsthandelaren onder de
vijfde Europese Witwasrichtlijn als wet
bekrachtigd. Dat wil zeggen dat wanneer
een veilinghuis, handelaar, antiquair of
een adviseur een kunstwerk voor 10.000
euro of meer (inclusief BTW) verkoopt (of
bemiddelt bij de verkoop), de verkoper
verplicht is de identiteit van de koper na te
gaan. Dit geldt zowel voor enkele als gecombineerde
facturen. Zo wil men nagaan
wie beter wordt van de transactie en waar
het geld vandaan komt. De schermerzone
waarin verzamelaars voorheen gespaard
geld kunnen gebruiken voor een aankoop
om het vervolgens via een systeem van
‘store of value’ voor meer geld te verhandelen,
wordt zo transparant gemaakt.
De nieuwe regels vragen om een hoop
administratieve handelingen die voor vele
handelaren op dit moment nog onduidelijk
zijn. Bovendien zorgde de lange
aanloopperiode ervoor dat velen niet meer
op de hoogte zijn van de daadkracht die
er nu aankomt. De AMLD5 zal in voege
treden tien dagen na publicatie in het
staatsblad en het FOD Economie heeft
een team klaarstaan om na te gaan of de
nieuwe regels worden toegepast. Dit kan
via steekproeven maar ook tijdens een
audit. Wie nalaat om de AML-regels toe
te passen, riskeert hoge boetes. Al voelt
de nieuwe wetgeving voor sommigen
beperkend en ontvoogdend aan, voor anderen
schept een geregulariseerde markt
vertrouwen. Om tegemoet te komen aan
de gevreesde logge administratie bij een
kunstaankoop, waar passie en impuls toch
nog steeds een grote rol spelen, kwam de
Engelse start-up met een app die de registratie
van de identiteit eenvoudig maakt.
De gebruiker van de artpass ID app kan de
nodige documenten digitaal opladen. Het
inlezen van een QR-code door de verkoper
volstaat om alle nodige gegevens in huis te
hebben. Een slimme oplossing die ervoor
zorgt dat een kunsthandelaar mee is met
zijn tijd en zich kan focussen op waar hij of
zij goed in is: kunst verhandelen.
www.artpass.id
Kans voor
fotografen
In het kader van het 6e PhotoBrussels
Festival lanceert kunstcentrum
Hangar een prijs voor Europese
fotografen, met als thema ‘In de
schaduw van de bomen’. Er wordt
gezocht naar originele en nietgepubliceerde
projecten rond het
belang van de boom en bossen in
ons landschap en hun culturele,
mystieke en ecologische betekenis.
De drie laureaten worden
tentoongesteld bij Hangar tijdens
PhotoBrussels Festival 06 (22-01
t/m 26-03), samen met een selectie
van andere fotografen. De winnaars
ontvangen beurzen ter ondersteuning
van hun creatie. De deadline
voor het indienen van een project is
20-10. www.hangar.art/prize-06
9

Kopstukken
Arnout Balis
Het Antwerpse Rubenshuis meldt
het onverwachte overlijden van Prof.
dr. Arnout Balis. Hij werd geboren in
Brussel en studeerde kunstgeschiedenis
aan de Rijksuniversiteit Gent bij
Prof. Roger-A. d’Hulst. Daarna ging
hij in Antwerpen aan de slag bij het
Nationaal Centrum voor de Plastische
Kunsten van de 16e en 17e eeuw,
waar hij meewerkte aan de meerdelige
oeuvrecatalogus van Rubens, het Corpus
Rubenianum Ludwig Burchard.
In 2010 lag Balis mede aan de basis
van het Rubenianum Fund dat het
project verder zou financieren. Het
‘Nationaal Centrum’ werd bij die gelegenheid
omgedoopt tot het Centrum
Rubenianum, met Arnout Balis
als voorzitter en stuwende kracht.
© Rubenshuis en Rubenianum
Gisèle Croës
De Munt gaat van start met een
nieuw project: MM Ambassadors.
Hiermee wordt het woord gegeven
aan artiesten, CEO’s, zangers en andere
prominente persoonlijkheden
die gepassioneerd zijn door opera.
Het zijn mensen die het project van
de Munt appreciëren en steunen,
met het gewicht en de uitstraling
die ze elk binnen hun sector genieten.
Eén van hen is galeriehoudster
Gisèle Croës, die al zestig jaar voorstellingen
in De Munt bijwoont. “Ik
voel me hier gewoon thuis. Ik heb de
moeilijke momenten mee beleefd,
verschillende directeurs de revue
zien passeren en heel wat mensen
leren kennen,” aldus Gisèle Croës.
© De Munt
Guy de Rougemont
Op 19 augustus overleed de Franse
kunstenaar Guy de Rougemont.
Rougemont, geboren in 1935, was
een creatieveling die de categorisering
tegenging en de grens tussen de
schone en decoratieve kunsten opzocht.
Gedurende zijn carrière beschouwde
hij zichzelf als schilder,
ookal was hij vooral gekend om zijn
expressieve meubelontwerpen. Hij
werd voor het eerst opgemerkt voor
de tafel die hij ontworpen had voor
decorateur Henri Samuel in de late
jaren 60. Rougemont was gedurende
heel zijn leven actief als kunstenaar,
gaf leiding aan verschillende projecten
in zijn atelier in Marsillargues en
tekende tot voor kort elke dag.
© Bertrand Rindoff Petroff/Getty
Images
Johanna Burton
Het Museum of Contemporary Art
(MOCA) in Los Angeles kondigt Johanna
Burton aan als nieuwe uitvoerend
directeur met als partner Klaus
Biesenbach, artistiek directeur bij
Maurice Marciano Art Foundation.
Burton werd gekozen op basis van
haar visie en ervaring in organisatorisch
leiderschap, team spirit, en
capaciteiten om veranderingen binnen
het artistieke veld te leiden. “Ik
ben verheugd om nauw met Klaus
samen te werken aan de visie van
het volgende tijdperk van het MO-
CA, door goed te luisteren naar onze
medewerkers en gemeenschappen,
terwijl we de structuren van het museum
steeds meer in overeenstemming
brengen met de waarden van
het museum”, aldus Burton.
© MOCA
Chuck Close
Op 19 augustus is kunstschilder
Chuck Close overleden, hij werd
81 jaar. Hij wordt beschouwd als
één van de belangrijkste naoorlogse
Amerikaanse kunstenaars, een
schilder die de portretkunst opnieuw
uitvond. Close was vooral bekend
om de fotorealistische portretten
die hij vanaf de jaren 70 schilderde
van zichzelf en bevriende kunstenaars
zoals Cindy Sherman en Philip
Glass. Zijn hyperrealistische werken
maakte hij steeds op billboardformaat,
waarbij ieder haartje, porie
en rimpel zichtbaar is.
© Roberto Serra
10

Jan Rosseels
Christophe Leribault
Naar jaarlijkse gewoonte reikt de
Aarschotse Cultuurraad een prijs
uit aan een kunstenaar die op een
of andere manier met de stad verbonden
is. Dit jaar eert de Aarschotse
Cultuurraad beeldhouwer Jan Rosseels
en dit voor zijn volledige oeuvre.
Jan Rosseels is een geboren en
getogen Aarschottenaar. Hij leerde
het bronsgieten bij beeldhouwers
Roland Monteyne en Ward Dyck
aan het Hoger Rijksinstituut voor
Beeldende Kunsten in Anderlecht.
Hij leerde ook van beeldhouwers
Luc Verlee, Lode De Preter, Roland
Rens en schilder Fons Verstreken. Bij
de prijs van de Aarschotse Cultuurraad
hoort telkens een expo over het
werk van de bekroonde kunstenaar.
De expo over het werk van Jan Rosseels
loopt t/m 17-10.
© Ronny van Casteren
Job Gijsbrechts
Elk jaar beloont de Boghossianfoundation
studenten die in het laatste
jaar van hun kunstopleiding zitten.
De op basis van hun eindwerk geselecteerde
laureaten ontvangen een
bedrag van € 2.000. Een van de gelukkige
studenten is Job Gijsbrechts, die
na zijn bachelor in Theater Design
aan de Hogeschool voor de Kunsten
Utrecht een master Costume Design
aan de Koninklijke Academie in Antwerpen
volgde. Hij combineert graag
traditionele technieken en methoden
met moderne materialen, stijlen en
perspectieven. Inspiratiebronnen die
vaker terugkomen zijn natuur en anatomie,
architectuur en schilderkunst.
Na maanden van beraad zal Christophe
Leribault, de huidige directeur
van het Petit Palais in Parijs,
de functie van directeur van Musée
d’Orsay en de Orangerie overnemen.
Zijn benoeming is een beloning voor
“een voorbeeldige loopbaan”, aldus
het Elysée. Als algemeen conservator
van het erfgoed heeft hij zijn eerste
functie bekleed in het Carnavaletmuseum
(Parijs), waar hij in 1990 in
dienst is getreden. Vijftien jaar lang
was hij verantwoordelijk voor schilderijen
en tekeningen, met slechts
een onderbreking van een jaar in
de Villa Medici in Rome, waar hij
in 1995-1996 in residentie was.
© Aurélien Morissard
Bert Watteeuw
Bert Watteeuw wordt de nieuwe
directeur van het Rubenshuis. Hij
studeerde kunstwetenschappen en
sociale en culturele antropologie aan
de KU Leuven. Na een mandaat als
Aspirant van het Fonds voor Wetenschappelijk
Onderzoek – Vlaanderen
startte hij zijn Antwerpse loopbaan
in 2011 als onderzoeker bij het Rubenianum.
In het internationale museumveld
is Watteeuw gekend voor
zijn innoverend onderzoek over de
Vlaamse kunst van de zestiende en
de zeventiende eeuw. Momenteel is
hij projectleider van het architecturale
masterplan van het Rubenshuis
en Rubenianum en realiseert hij, met
zin voor vernieuwing en eerbied voor
traditie, de ambitieuze toekomstplannen.
© Rubenshuis
© Job Gijsbrechts
Emmanuel Lambion
Carole Ebtinger
Art on Paper kondigde op 14 september
de winnaar van de Eeckman
Art Prize 2021 aan, Carole Ebtinger
mocht dez prijs in ontvangst nemen.
De jury koos voor haar werk naar
aanleiding van het pure, delicate en
esthetische karakter. De jonge kunstenaar,
geboren in 1995, studeerde
tekenkunst aan La Cambre École Nationale
Supérieure des Arts Visuels.
Ze presenteerde in september twee
solotentoonstellingen. Eén in BO-
ZAR gedurende Art on Paper en de
andere in de ruimtes van Eeckman
Art & Insurance, tijdens de Brussels
Drawing Week. De gepresenteerde
serie Les Terres rares is deel van een
autobiografisch werk.
© Art on Paper
Hoewel hij nog maar 14 maanden
tewerkgesteld was als directeur
van het Centre de la Gravure werd
Emmanuel Lambion op 31 augustus
door de raad van administratie
verzocht te vertrekken. Dit ontslag
heeft te maken met “wetenschappelijke,
budgetaire, organisatorische en
relationele problemen”, aldus Leslie
Leoni, hoofd van de raad van administratie.
Er zouden problemen tussen
Lambion en zijn personeel zijn
ontstaan. “Deze problemen hebben
geleid tot talrijke afwezigheden om
medische redenen. Personeel waar
we al vele jaren mee samenwerken
en die geweldig werk leveren. Hoewel
er geen sprake was van een ernstige
fout bij zijn ontslag, willen wij
ons personeel steunen.”
© Emmanuel Lambion
11

MUSEA
Before
Time Began.
Aborigals
22-10 t/m 29-05-2022
Koninklijke Musea
voor Kunst en
Geschiedenis
Jubelpark
Brussel
www.kmkg-mrah.be
De Aboriginals in Australië zijn al zo’n
65.000 jaar de erfgenamen van de oudste
ononderbroken cultuur ter wereld. Hun
kennis wordt uitsluitend mondeling
overgeleverd, via rituelen en ceremonies.
Zoals deze expo laat zien, speelt
het concept ‘droom’ daarbij een cruciale
rol. De Droom is voor hen een mythische
tijd waarin voorouderlijke Droomwezens
alles hebben geschapen. Eerst maken
we kennis met de materiële context van
de Aboriginals (schilden, boemerangs,
grafpalen, enz.) en de traditionele visuele
kenmerken. Ook de hedendaagse kunst
(sinds 1950 ongeveer) komt ruim aan bod.
Een blikvanger op deze tentoonstelling
is de verrassende installatie Kulata Tjuta,
bestaande uit 1.500 speren. Het geheel
doet denken aan een stofhoos, een luchtwerveling
vol omhooggezogen stof, zoals
je dat soms ziet in woestijngebied. (ah)
Johnny Warangkula Tjupurrula, Water-man at Kalpinypa,
1973, Papunya, Western Desert, Northern
Territory, Australië, acrylschilderij met betonlijm op
paneel van masoniet, 102 x 71 cm. © Met toestemming
van de Fondation Opale. © Foto: Vincent
Girier-Dufournier.
Kanteltijd. Karl Meersman
en Wouter Deprez
09-10 t/m 16-01-2022
Al ruim dertig jaar werkt Karl
Meersman als vaste tekenaar
voor verschillende weekbladen.
Dit keer pakt hij echter uit
met volkomen ander werk. Hij
stapt over van het kleine op het
grote formaat, met portretten
in olieverf op grote doeken.
Tegenwoordig creëert hij trouwens
ook sculpturen. Op deze
tentoonstelling maken we kennis
met dit recente werk, gewijd aan
het thema kwetsbaarheid: die
van onze planeet, de mens en
uiteindelijk ook van de kunstenaar
zelf. Het is een trilogie die
Karl Meersman na aan het hart
ligt, en dus wilde hij daarover
communiceren met het publiek
via een audiogids, gemaakt in
samenwerking met acteur en
taalvirtuoos Wouter Deprez. Die
leest niet alleen de tekst voor,
hij vertelt ook wat hij voelt bij de
werken. (ah)
10 jaar Muller van Severen
09-10 t/m 06-03-2022
CC Scharpoord
Maxim Willemspad 1
Knokke-Heist
www.knokke-heist.be/vrije-tijd/cultuurcentrum-knokke-heist
Karl Meersman, Spongia Felidae. © De kunstenaar.
Design Museum
Jan Breydelstraat 5
Gent
www.designmuseumgent.be
Al tien jaar is Muller Van Severen een bekende
naam in de wereld van het design.
De twee mensen achter dit label, Fien
Muller en Hannes Van Severen, volgden
beiden een opleiding beeldende kunsten.
Hun scultpurale meubelen en objecten
ontwierpen ze door hun verbeelding te
paren aan soberheid. Om de tiende verjaardag
van hun samenwerking te vieren
heeft het Gentse Design Museum het ontwerpersduo
gevraagd een tentoonstelling
op te zetten met een honderdtal stukken
uit de museumcollecties die een dialoog
aangaan met hun eigen werk. Nu het museum
binnenkort de deuren sluit voor de
bouw van een nieuwe vleugel wilde men
de eigen collectie eens op een heel andere
manier presenteren. (ah)
Muller Van Severen, Installatie, 2012, koper, messing,
propyleen. © De kunstenaar.
12

MUSEA
Post-Capital.
Kunst en economie
in het digitale tijdperk
02-10 t/m 16-01-2022
MUDAM
Park Drai Eechelen 3
Luxemburg
www.mudam.com
Wie was
Jacob Vrel?
19-10 t/m 23-01-2022
Alte Pinakothek
Barer Strasse 27
München
www.pinakothek.de
De thema’s productie, consumptie en rijkdom in de hedendaagse samenleving
staan centraal in deze tentoonstelling. Het vertrekpunt is de paradoxale essentie
van het kapitalisme, een systeem dat afhankelijk is van technologie maar tegelijk
bedreigd wordt door de evolutie ervan. Op deze grootschalige expo, verspreid over
drie verdiepingen van het museum, krijgen we werk van 21 kunstenaars uit 17 landen
te zien. De tentoonstelling is afgestemd op de specifieke context van Luxemburg,
een stad die alom bekend is om zijn financiële sector en waar nu ook de digitale
economie van groot strategisch belang is. Ironisch genoeg is zo’n vijftig kilometer
verderop Karl Marx geboren, de auteur van Das Kapital, waarin het kapitalisme
wordt omschreven als een dynamisch economisch systeem dat uiteindelijk zelfvernietigend
is. (ah)
Cao Fei, Asia One, 2018, besteld door het Solomon R. Guggenheim Museum, New York, voor The
Robert H. N. Ho Family Foundation Chinese Art Initiative. © De kunstenaar. Met toestemming van
Vitamin Creative Space / Sprüth Magers.
Jacob Vrel (actief tussen ca. 1650-1670) was
een tijdgenoot van Vermeer, aan wie sommige
van zijn schilderijen trouwens werden
toegeschreven. Lange tijd bleef hij onbekend.
Ondanks het vele onderzoek door eminente
deskundigen is hij nog steeds een soort
spook, want het mysterie van zijn identiteit
raakt maar niet opgehelderd. Ook zijn oeuvre,
goed voor een kleine vijftig schilderijen, heeft
iets vreemds: Jacob Vrel beeldt het dagelijkse
leven in het Nederland van de 17e eeuw
uit, maar schildert introverte personages en
straattaferelen die een vreemde theatraliteit
vertonen. Deze tentoonstelling, die later
verder zal reizen, valt samen met de publicatie
van de eerste monografie over deze meester,
meteen ook een catalogus van zijn werk. (ah)
Jacob Vrel, Vrouw aan haar venster, 1654, olieverf op
paneel, 66,5 × 47,4 cm. Wenen, Kunsthistorisches
Museum, inv. 6081.
Pat Andrea
10-10 t/m 23-01-2022
Museum More
Hoofdstraat 28
Gorssel
www.museummore.nl
Pat Andrea, Niet meer Kijken 2, 1994, olieverf en caseïne op
doek, 200 x 220 cm. © Pictoright. © Collectie Lemarié, Parijs.
Museum MORE brengt met de tentoonstelling ¿QUE PASA? een ode aan het
oeuvre van Pat Andrea (°1942). Ruim zeventig schilderijen en tekeningen, van de
jaren zestig tot vandaag, getuigen van een even fantasievol als kritisch kunstenaarschap.
In zijn verontrustende voorstellingen combineert hij mondiale conflicten
met ‘de vaak problematische man-vrouw-relatie’. Diva’s met dolken en beauty’s
met bommen. De kunst van Pat Andrea beweegt zich tussen schoonheid en gevaar.
De vele vrouwen die de hoofdrol spelen in Andrea’s werk, meestal schaars gekleed
in confronterende poses en felgekleurde doosachtige decors, weerspiegelen zijn
levenslange fascinatie voor de ‘femme fatale’. Haar schoonheid en erotiek gaan
gepaard met een dominante, soms ronduit agressieve uitstraling. Er is een voortdurende
spanning tussen aantrekken en weer afstoten.
13

MUSEA
Tadzjikistan, het land
van de gouden stromen
13-10 t/m 10-01-2022
Musée National des
Arts Asiatiques Guimet
Place d’Iéna 6
Parijs
www.guimet.fr
Rembrandt
in Amsterdam
06-10 t/m 30-01-2022
Staedel Museum
Schaumainkai 63
Frankfurt
www.staedelmuseum.de
Tadzjikistan is nog grotendeels onbekend in Europa. En toch, door
zijn strategische ligging op de verbindingswegen tussen het Midden-
Oosten, de steppen, het Indische subcontinent en de Chinese oasen
in Midden-Azië, was Tadzjikistan al in de prehistorie een centrum van
uitwisselingen, en vanaf het einde van het 4e millennium v.C. ook een
belangrijk centrum van metallurgie. Deze chronologisch opgevatte expo
belicht de diverse culturen die er het licht zagen in de loop der eeuwen,
aan de hand van zeer uiteenlopende objecten, onder meer een groot
aantal gouden, zilveren en bronzen muntstukken en boeiende archeologische
vondsten. De expo laat ook zien hoe het boeddhisme er beetje
bij beetje voet aan grond kreeg, tot aan de komst van de islam. (ah)
Metaalbeslag versierd met een gevleugelde zeegodin (ichthyocentaur), met een
roeispaan, 1e helft 2e eeuw v.C., Takht-i Sangin, tempel aan de Oxus, ivoor, 6,7 x 11,8 x
1,5 cm. Doesjanbe, Nationaal Museum van Oudheden van Tadzjikistan.
Nadat Rembrandt
zich in Amsterdam
had gevestigd,
kwam zijn stijl tot
volle ontwikkeling.
Uiteindelijk oogstte
hij succes tot ver
buiten de landsgrenzen.
Het loont
dan ook beslist de
moeite speciale
aandacht te besteden
aan die jaren
van ontwikkeling,
in een welvarende
stad, maar met bikkelharde
concurrentie.
Deze expo presenteert
werken van
de wereldvermaarde
schilder in dialoog met werken van tijdgenoten, zoals
Eliasz Pickenoy en Bartholomeus van der Helst, maar ook
werken van leerlingen van Rembrandt, zoals Govaert
Flinck en Ferdinand Bol. De werken zijn gegroepeerd per
thema en genre, om zo de creativiteit van Rembrandt en
zijn invloed op de kunst uit die tijd beter aanschouwelijk
te maken. Toch komt ook de originaliteit van de andere
kunstenaars mooi tot uiting. (ah)
Rembrandt Harmensz. van Rijn, Portret van een staande man
(Andries de Graeff), 1639, olieverf op doek, 200 x 124,2 cm. Kassel,
Museumlandschaft Hessen.
Le Théorème de Narcisse.
Jean-Michel Othoniel
t/m 02-01-2022
Petit Palais
Avenue Winston Churchill
Parijs
www.petitpalais.paris.fr
Dit is de grootste solotentoonstelling over Jean-Michel Othoniel in Parijs sinds de
overzichtstentoonstelling My Way in het Centre Pompidou, in 2011. Speciaal voor deze
gelegenheid heeft de Franse kunstenaar Le Théorème de Narcisse gecreëerd, een
bloem-mens die tegelijk weerkaatst wordt en zijn omgeving weerkaatst. Othoniel wil
zo een web van irrealiteit, betovering, illusie, bevrijding en verbeelding spinnen. De
zowat zeventig werken vormen samen een unieke droomwereld, die zich uitstrekt van
het Petit Palais tot in de tuin, waar werken zijn opgehangen aan bomen of op het water
zijn geplaatst, in een dialoog met de architectuur. De expo geeft meteen ook gestalte
aan de theorie van de weerkaatsingen waar de kunstenaar zich nu al een tiental jaar in
verdiept, samen met wiskundige Aubin Arroyo. (ah)
Jean-Michel Othoniel, Gold Lotus, 2019, staal, geblazen glas en bladgoud. © Jean-Michel Othoniel,
Adagp, Parijs, 2021. Met toestemming van Perrotin.
14

MUSEA
Meret Oppenheim.
My Exhibition
22-10 t/m 13-02-2022
Kunstmuseum
Hodlerstrasse 8
Bern
www.kunstmuseumbern.ch
Cézanne
06-10 t/m 13-02-2022
Tate Modern
Bankside
Londen
www.tate.org.uk
Meret Oppenheim, Ecureuil, 1960/1969, bierglas, schuim en
bont. © 2021, ProLitteris, Zürich. © Foto: Peter Lauri, Bern.
Surrealism
beyond borders
11-10 t/m 30-01-2022
Met haar Déjeuner en fourrure
(1936), een met bont ingepakte kop
en schotel, werd Meret Oppenheim
(1913-1985) op slag een van de surrealistische
kunstenaars met het meeste
lef, en meteen ook een van de meest
sarcastische. Jammer genoeg is de
rest van haar carrière in vergetelheid
geraakt. Het was dus hoog tijd om
nog eens haar naoorlogse werken van
onder het stof te halen, want die zijn
tot nu toe weinig belicht. Ze getuigen
nochtans van de verwantschap tussen
Oppenheim en artistieke stromingen
zoals de popart, het nouveau réalisme,
de arte povera en het postmoderne
design. Deze tentoonstelling laat zien
hoe ruimdenkend Oppenheim was als
kunstenares, welke haar banden met
de kunstscene in Parijs, Basel en Bern
waren, en hoe die steden haar oeuvre
hebben beïnvloed. (ah)
The Metropolitan Museum of Art
5th Avenue 1000
New York
www.metmuseum.org
Bij het schrijven van de geschiedenis
van het surrealisme,
zowel op picturaal als op literair
gebied, ging buitensporig veel
aandacht naar de surrealistische
beweging in Frankrijk,
waarvan André Breton de
grondlegger en theoreticus
was. De surrealistische
stroming is echter veel breder
dan dat. Ook in tal van andere
landen werd er geëxperimenteerd
om het onbewuste een
rol te geven in de kunst. De
artistieke poëzie werd gezien
als een tegenwicht tegen de
politieke wereld en een middel om de hypocrisie van de gangbare normen aan de kaak te
stellen. Deze tentoonstelling wil een zo breed mogelijk overzicht bieden, met werken uit
Europa, Azië, Afrika en Latijns-Amerika, alles samen goed voor zo’n veertig landen. Ze wil
het evenwicht herstellen en zodoende ook een nieuwe dimensie verlenen aan die grote
beweging uit de kunstgeschiedenis. (ah)
Paul Cézanne wordt net als Van Gogh en
Gauguin beschouwd als een hoogst originele
vernieuwer die een revolutie heeft
teweeggebracht in de schilderkunst van
de 20e eeuw. Hij staat zelfs te boek als de
vader van de moderne kunst. Dat alleen al
zou ons zin moeten geven om deze expo
te bezoeken. De curators van Tate Modern
willen echter ook laten zien hoe contradictorisch
Cézanne was, schommelend tussen
zijn ambitie om erkenning te oogsten als
schilder en de steeds sneller veranderende
wereld waarin hij leefde. Waar stond de
schilder van de wereldberoemde reeks
over de Mont Sainte-Victoire ten opzichte
van de impressionisten? En tot slot, wat is
eigenlijk een ‘moderne schilder’? Misschien
bieden de op deze expo gepresenteerde
werken daar een antwoord op. (ah)
Paul Cézanne, Le jardinier Vallier, ca. 1906, olieverf
op doek, 65,5 x 55 cm. Londen, The Tate Modern.
© Tate.
Leonora Carrington, Zelfportret, ca. 1937-1938, olieverf op doek, 65 x 81,3 cm. New York, The Metropolitan
Museum of Art, The Pierre and Maria-Gaetana Matisse Collection, 2002. © 2021 Estate of Leonora Carrington
/ Artists Rights Society (ARS), New York / The Met.
15

Kunst inzicht #10.2021 — PART 1
Antwerpen
Brusselt:
Ballroom Gallery
Na Ballroom Project bundelen Ida Wollens
van DMW Gallery en Bart Vanderbiesen
van Base-Alpha Gallery opnieuw hun
krachten en openen ze de Ballroom
Gallery in Brussel. Met deze galerie willen
ze kansen bieden voor jonge kunstenaars.
Ida Wollens en Bart Vanderbiesen © Ballroom Gallery
Ballroom Gallery is een
samenwerking van DMW
Gallery en Base-Alpha Gallery.
Hebben jullie eerder al
samengewerkt?
IW: “Bart en ik hebben elkaar
leren kennen toen ik nog in
mijn masterjaar schilderkunst
zat op Sint Lucas Antwerpen.
Bart bood mij aan om bij Base-
Alpha Galery te exposeren
maar ik was volop bezig met
mijn eindproject en had geen
kunstwerken over. We zijn wel in
contact gebleven en ik groeide
uit van kunstenaar naar galerist.
Drie jaar geleden hebben we
samen Ballroom Project opgericht.
Dit project wil de typische
beurssfeer vermijden en stelt
het kunstwerk centraal. Een curator
werkt aan de hand van de
verzoeken van de deelnemende
galeries een tentoonstelling
uit op maat van de tentoonstellingsruimte.
We wilden dit
nog wat verder drijven en voor
onszelf een uitdaging creëren.
Een nieuwe plek in een andere
stad waar we dingen tegenover
elkaar kunnen zetten om een
dialoog te voeren.”
Delen jullie dezelfde visie voor
de Ballroom Gallery?
IW: “We openen samen een
galerie omdat we elkaar aanvullen.
Ik ben zeer planmatig
en gestructureerd ingesteld en
Bart kan goed snel en oplossingsgericht
werken. We hebben
een dynamiek samen met
onze eigen smaak en kunstenaars.
Wij delen dezelfde mening
over onze samenwerking.
Onze visie evolueert elke keer
en dat moet ook zo blijven.”
Welke soort kunst zal er
te zien zijn?
BV: “We willen geen enkele
vorm van hedendaagse kunst
uitsluiten. Alles kan: sculpturale
installaties, schilderijen, performance…
Het basisconcept van
Ballroom Gallery bestaat uit
twee luiken. Enerzijds hebben
we een traditionele galeriewerking
waarbij Ida en ik elk een
kunstenaar laten zien in twee
naast elkaar staande solo’s,
een duo-tentoonstelling of
een samenwerking. Daarnaast
hebben we ook een derde van
de galerieruimte gereserveerd
voor een jong parcours - Ballroom
Invites - waarbij we jong
afgestudeerde kunstenaars een
platform bieden om hun eerste
stappen in de professionele
wereld te zetten. Hiertoe krijgen
ze carte blanche binnen een
volwaardige expositieruimte
om hun idee neer te zetten en
worden zij daarbij professioneel
ondersteund en opgevolgd.”
DMW Gallery en Alpha-Base
“We bieden jonge kunstenaars
een platform om hun eerste
stappen binnen de professionele
wereld te zetten.”
BART VANDERBIESEN
Gallery zijn beide Antwerpse
galeries, wat verwachten jullie
van het publiek in Brussel?
BV: “Brussel heeft een internationaler
publiek, dat op
een andere manier beweegt
binnen de kunstwereld. Ook
de meertaligheid zal hier een
bepalende rol in gaan spelen.
We hebben met onze programmatie
rekening gehouden om
overlappingen te maken tussen
beide steden. We gaan Vlaamse
kunstenaars naar Brussel halen
en een internationale instroom
genereren door samenwerkingen
aan te gaan met internationale
galeries. Dit zonder aan de
eigenheid van de respectieve
galeries in Antwerpen te raken.”
Welke projecten zijn er in het
vooruitzicht?
BV: “We openen met een
groepstentoonstelling waarbij
we onze identiteit als DMW en
Base-Alpha willen uitstralen.
Vanaf oktober gaan we van
start met de duo-tentoonstelling
waarin Conrad Willems
en Caroline Van den Eynden
hun op architectuur geïnspireerde
sculpturale installaties
presenteren. Ballroom Invites
zal aanvangen met schilderijen
van Stijn Stevens. Hij heeft een
maandelijkse rotatie, terwijl we
met de andere tentoonstelling
de traditionele 6 weken
aanhouden. Zo creëren we
verschillende momenten en
kan elk galeriebezoek anders
zijn. Naast Ballroom Gallery zijn
we ook bezig met de voorbereidingen
voor het aankomende
Ballroom-Project (tijdens het
Antwerp Art Weekend 2022)
en praten we met De Brakke
Grond om dit concept over te
plaatsen naar Amsterdam.”
Ballroom Gallery
Carolyne Van den Ende // Conrad
Willems
Koningsstraat 119/123
Brussel
www.ballroomgallery.be
16-10 t/m 27-11
16

GALERIES
Japans kunsticoon
Hanayo
21-10 t/m 28-11
IBASHO
Tolstraat 67
2000 Antwerpen
www.ibashogallery.com
Aanstormend talent
Indrė Svirplytė
16-10 t/m 14-11
Galerie Rufus
Land Van Waaslaan 58
9040 Gent
www.rufus.gallery
Keep an Eye Shut in
de Antwerpse galerie
IBASHO is de eerste
solo van Hanayo
(°1970, Japan, woont
in Tokio) in België,
en het is meteen een
retrospectief van haar
fotografische oeuvre.
Niet dat er een etiket
op haar onconventionele
kunstpraktijk
valt te plakken. Eerst
groeide ze als jonge
geisha uit tot een
icoon. Ze is zangeres
en had een noiseband,
ze was model
voor Gaultier, ze is
performer en werkte
met wijlen Christoph Schlingensief, ze is kunstenaar. Curator
Jérôme Sans sprak van ‘Hana-world’ toen ze in 2002 exposeerde
in het Palais de Tokyo. Fotograferen doet ze van jongsaf. Dit jaar
verscheen bij Kehrer Verlag het overzichtsboek Keep an Eye Shut
met foto’s van de laatste dertig jaar. Beelden van haar omgeving,
heel divers, al eens onder- of overbelicht of abstract, in kleur
en later ook in zwart-wit, zonder jaar of plaats, geen reeksen en
meestal zonder titel: er zit energie in, vitaliteit, melancholie, poëzie,
een streepje humor en dat alles vaak tegelijkertijd. (cv)
Hanayo, untitled. Met toestemming van de kunstenaar en IBASHO gallery,
Antwerpen. Prijsindicatie: vanaf € 1.000.
Fighting demons with the smile on my face is de eerste solo van
Indrė Svirplytė in de nog jonge Galerie Rufus in Gent. De titel
belooft een lading sprankelende energieën, vrolijk en met een
grimmig kantje. Indrė Svirplytė (°1992, Litouwen) had een opleiding
grafisch design gevolgd in haar geboorteland toen ze België
bezocht en besloot te studeren aan LUCA Gent, waar ze vorig jaar
afstudeerde als master in de vrije kunsten. Ze tekent veel en ze is
in de weer met het tuftpistool, de ponsnaald en de smyrna-haak:
nogal oubollige tapijt- en borduurtechnieken, die ze naar nieuwe
hoogten weet te tillen. Droomwerelden vol fantasiewezens komen
zonder voorbereidende tekening tot leven. Vaak tegelijk Boschiaans,
grotesk en cartoonesk, maar met een eigen beeldtaal die
dagelijkse ervaringen mixt met universele existentiële vragen en
emoties. Een verrukkelijke verbeelding. Het spat van Don’t tear me
apart af, vorig jaar gemaakt tijdens de lockdown, en sindsdien zat
ze niet stil. (cv)
Indrė Svirplytė, Please don’t tear me apart 2, 2020, wol, acryldraad en textiel.
Met toestemming van de kunstenaar. Prijsindicatie: vanaf € 670.
Nieuwe schilderijen van
Christina Mignolet
10-10 t/m 31-10
Galerie S&H DE BUCK
Zuidstationstraat 25
9000 Gent
www.galeriedebuck.be
Christina Mignolet, untitled, 2021, olieverf
op doek, 120 x 160 cm. Met toestemming van
Galerie S&H DE BUCK, Gent. Prijsindicatie:
vanaf € 1.550.
BE-CAUSE, zo noemt Christina Mignolet (°1963, Sint-Truiden, woont in Hasselt) haar
nieuwste solo in Galerie S&H DE BUCK in Gent. Ze plukte het woord uit de titel van de
song Because the Night van Patti Smith. Keer op keer schildert Mignolet de mens. Zelfs als
het een bovenaanzicht is van een roze roos gaat het over ons, dat voel je. Bleek of donker,
of een beetje van allebei: gewoonlijk lijkt er een waas over te liggen. Van het schilderij Silence
Please!, een kind dat de vingers in de oren steekt, straalt een bijna pijnlijk bleek licht
af. Human Landscape is een close-up van een slapend babygezicht. Een wit jurkje, waaruit
het lichaam is verdwenen, tegen een donkere achtergrond is het schilderij Lost in Memory.
En er is een groot rozig schilderij met twee meisjes in identieke witte jurkjes. Zo fluistert
haar schilderkunst iets over herinneringen, emoties, de menselijke conditie. Gelijktijdig
exposeert de Gentse fotografe Ingrid De Mecheleer in het fotokabinet. (cv)
17

GALERIES
Introspectieve
schilderkunst
van Hervé Martijn
15-10 t/m 14-11
Galerie Lloyd
Vlaanderenstraat 76-0001
8400 Oostende
www.galerielloyd.be
Daniël Bellon
komt op dreef
24-10 t/m 28-11
Transit
Zandpoortvest 10
2800 Mechelen
www.transit.be
In Oostende kwam
Galerie Lloyd op 19-06
uit de startblokken, een
gezamenlijk initiatief
van Hugo Brutin, Danny
Crabeels, Ellen Lloyd
en Georges Keymeulen.
Het goedgevulde
programma verklapt
de inzet voor jong en
ouder Belgisch talent.
Deze maand opent een
solo van Hervé Martijn
(°1961, Avelgem), die het
laatste decennium meer
en meer aandacht trekt.
“Mijn schilderijen zijn
introspectief. Ze gaan
over emoties waar we
dagelijks mee geconfronteerd worden, maar die we niet onder
woorden kunnen brengen”, aldus de kunstenaar. Hij groeide uit
tot een vaste waarde bij Galerie Dessers, waar in 2019 zijn jongste
monografie View Master werd voorgesteld. Deze zomer exposeerde
hij nog solo bij S&H DE BUCK, en nu toont hij alweer nieuwe
schilderijen. Weerom een soort portretkunst, sterk psychologisch
en symbolisch geladen, vaak met afgewende jonge vrouwen en
deze keer ook een man en vrouw in een witte jas. Wat is er aan de
hand? Je weet het niet goed, en dat werkt intrigerend. (cv)
Hervé Martijn, Het gesprek, 85 x 60 cm. Met toestemming van de kunstenaar
en Galerie Lloyd, Oostende. Prijs: € 3.200.
Dit is de eerste solo
van Daniël Bellon
(°1976, Borgerhout)
in galerie Transit,
en er verschijnt
een publicatie bij.
Ergens is hij een
laatbloeier, die pas
in 2012 afstudeerde
als schilder. Hij was
altijd gefascineerd
door de kracht van
het lijdende lichaam
in christelijke kunst,
zonder gelovig te
zijn. Een fascinatie
die in feite heel
hedendaags is, denk
maar aan zombiefilms.
Nu schildert
hij niet langer
herkenbare lichaamsdelen, maar meer amorfe vormen. Associaties
met het gekwetste lichaam in de religieuze iconografie en dood
vlees in stillevens vermengen zich en worden implicieter. Een massa
verstrengelende vormen, soms oprijzend als één figuur: deze taferelen
lijken ook te gaan over de fascinatie voor schilderkunst. Eerst
ziet u tot 17-10 C’est dans ma nature (2001) van Johan Creten: tien
imitatiebaksteenpanelen met 63 keramische bas-reliëfs, gemaakt
voor Aulnay-sous-Bois maar de Franse gemeente vond de figuratie
te kritisch. Bij dit sleutelwerk is een catalogus verschenen. (cv)
Daniël Bellon, De genade van Dismas, 2021, olieverf op doek, 95 x 70 cm. Met
toestemming van galerie Transit, Mechelen. Prijsindicatie: tussen € 1.500 en €
4.000.
Paul Van Hoeydonck
blikt terug op de toekomst
23-10 t/m 21-12
WM Gallery
Wolstraat 45
2000 Antwerpen
www.wmgallery.be
Paul Van Hoeydonck, Man In Space Life
Size, aluminium, 180 x 38,5 x 34 cm, editie
van 6. © Foto: Donald Woodrow. Prijsindicatie:
Man In Space (editie) vanaf € 750,
schilderijen vanaf € € 3.000.
Kijk eens naar de maan. Daar ligt sinds 2 augustus 1971 een beeldje in aluminium van Paul Van
Hoeydonck (°1925, Antwerpen). De gestileerde mensfiguur van 8,5 cm, een ode aan de mens
in de ruimte, is het enige permanente kunstwerk in de kosmos. De bemanning van Apollo 15
doopte het Fallen Astronaut bij een gedenkplaat voor omgekomen astronauten. Vijftig jaar later
vermenigvuldigt het zich als Man In Space in drie edities, die worden voorgesteld in de solo
Looking Back to the Future in WM Gallery. Een levensgroot exemplaar werd op 2 augustus ingehuldigd
in de tuin van het nieuwe hotel Botanic Sanctuary in Antwerpen. Een kleinere versie
van 44 cm en een exacte replica die zweeft in een blauw plexiglasblok, zoals Van Hoeydonck
het toen concipieerde, heeft een oplage van 1971 exemplaren. Maar er is meer: de nestor van de
internationale avant-garde maakte speciaal voor deze expositie nieuwe abstracte schilderijen,
en er komen vrij recente Planets bij die de energie van planeten capteren. (cv)
18

GALERIES
Jean-Philippe
Duboscq - UV
t/m 30-10
Frédérick Mouraux Gallery
Waterloosesteenweg 690
(Rivoli Building #27)
Brussel
www.frederickmourauxgallery.com
Hortésie
t/m 24-10
melissa ansel Bxl
Eikelstraat 74
Brussel
www.melissaansel.com
Al vele jaren creëert Jean-Philippe Duboscq conceptuele werken.
Het oeuvre van de Frans-Belgische kunstenaar is eerder ingegeven
door het zoeken naar een esthetische aankleding van
een idee dan door het verlangen naar controle. “De vouw is een
mysterie zonder einde. Het is een omhulsel, een stukje barokke
magie dat er niet van houdt in het volle licht te staan.” (Duboscq)
Tegenwoordig werkt hij rond de concepten onstabiliteit, toeval
en het onverwachte: hij laat zien wat hij niet kan controleren of
wat hem ontgaat. Hij vernielt, rukt los of verscheurt. De vouwen
zijn goed doordacht, telkens weer anders, naargelang de materie
van de gebruikte doeken. Zijn werken kunnen worden verveelvoudigd,
ingekort of juist uitgebreid, waardoor ze uitgroeien tot
installaties waarin de kunstenaar optreedt als ‘performer’. (gg)
Als bezoeker word je hier
uitgenodigd voor een verrassende
reis, door een
tuin waar diverse werelden
samenleven: planten, dieren,
het spirituele en zelfs de
mystiek. Het is een buitengewoon
poëtisch labyrint,
met slakken die rustig hun
eigen gangetje gaan, net als
de klim- en kruipplanten.
Dit alles is te danken aan de
verbeelding van een vrouwelijk
trio. Schilderes Valérie
Lenders ziet zichzelf als een
doorgeefluik. Het penseel
danst in haar hand en geeft
het aanzijn aan dingen die
haar worden ingegeven door
de hogere wetten van de natuur. In haar werk rijmt creatieve energie
met de energie van planten. Beeldhouwster Annabelle Hybrier
presenteert een reeks apostelen, rechtstreeks geïnspireerd op het
oeuvre van een kunstenaar voor wie ze een mateloze bewondering
koestert: El Greco. Natacha Nicora brengt originele performances,
die journalist Olivier Hespel omschrijft als ‘trash-poëzie’. Deze drie
kunstenaressen hebben elk hun heel eigen temperament, en toch
vormen hun werken samen een boeiende plantaardige wirwar, een
sacrale mengelmoes, die onmogelijk te definiëren valt. Een aanrader!
(gg)
Natacha Nicora, C’est pour ton bien, performance. © De kunstenaar en melissa
ansel Bxl. Prijsindicatie: tussen € 900 en € 50.000.
Jean-Philippe Duboscq, zonder titel, gemengde techniek, 200 x 160 cm. © De
kunstenaar en Frédérick Mouraux Gallery. Prijsindicatie: tussen € 4.500 en
€ 19.000.
Jean-Luc Moerman revisiting
Belgian Master Painters
t/m 06-11
Belgian Gallery Brussels
Florencestraat 39
Brussel
www.belgiangallery.com
Jean-Luc Moerman (°1967, Brussel) is een bekende naam in de Belgische kunstwereld. Zijn
eerste stappen als kunstenaar zette hij aan het begin van de jaren 1990, aanvankelijk nog
buiten de institutionele kunst. Zijn eerste, zelfklevende abstracte werken hing hij op in de
straten van Brussel. De Belgian Gallery brengt hier een ensemble dat specifiek zijn talent
als tekenaar belicht: in een heel aparte, vloeiende stijl tekent hij intrigerende netwerken van
dunne, zwarte lijnen. Jean-Luc Moerman beleefde een nogal chaotische kindertijd, waar tattoos
nooit ver weg waren. Hij inspireert zich dan ook geregeld op de internationale bodyart.
Hij brengt tattoos aan op personages ontleend aan schilderijen van Peter Paul Rubens, Félicien
Rops, Paul Delvaux en Evelyne Axell, waardoor die meteen een eigentijdse look krijgen
en minder afstandelijk lijken. (gg)
Jean-Luc Moerman, Pornokrates, Arches-papier, 45 x 69 cm. Prijsindicatie: tussen € 10.000 en € 17.000.
19

GALERIES
Yves Zurstrassen
4 Colors
t/m 13-11
Baronian Xippas
Isidore Verheydenstraat 2
Eendrachtstraat 33
Brussel
www.baronianxippas.com
Jacques
Charlier
t/m 24-10
Gallery Sofie Van
den Bussche
Barthelemylaan 22
Brussel
www.sofievandenbussche.be
Deze tentoonstelling, met als titel 4 Colors, is
de eerste in Brussel sinds de solotentoonstelling
van Yves Zurstrassen in BOZAR, in 2019.
In de twee ruimten van de galerie krijgen we
een reeks werken van deze Belgische schilder
te zien. Zurstrassen werkt met vier primaire
kleuren: blauw, rood, geel en zwart. Die zijn zo
intens dat de waarnemer meteen wordt geabsorbeerd
door het werk. De schilderijen bestaan
uit verschillende lagen, grondig doordacht
aangebracht. “Soms heb je het gevoel dat je
niet zelf aan het schilderen bent. De schilderijen
gaan hun eigen weg, los van mij. Ik bepaal enkel
wanneer we onze bestemming bereiken.” (Yves
Zurstrassen) In de hoofdruimte van de galerie
krijgen monumentale schilderijen het gezelschap van zeefdrukken van kleiner formaat.
In de kleinere ruimte, in de de straat er net naast, zijn voor het eerst enkele verrassende
werken van Zurstrassen te zien: drie wandtapijten van beperkt formaat, en een groter,
handgeweven tapijt (2 x 2 m), waar hij een heel jaar werk heeft aan gehad. (gg)
Yves Zurstrassen, 20.04.16 – FOND BLEU, 2020, olieverf op doek, 200 x 200 cm. Met toestemming van de
kunstenaar en Baronian Xippas – Prijsindicatie: tussen € 5.000 en 35.000.
Het extravagante universum
van Reinhoud
t/m 20-11
Reinhoud, Méconnaissable, 1963, messing, 63 x 32 cm.
Met toestemming van de Laurentin Gallery. Prijsindicatie:
tussen € 3.000 en € 35.000.
Laurentin Gallery
Ernest Allardstraat 43
Brussel
www.galerie-laurentin.com
De Laurentin Gallery blijft het werk van
Reinhoud (1928-2007) promoten. Dit
keer krijgen we een kleine vijftig sculpturen
van deze Belgische kunstenaar te
zien. Het zijn verrassende, soms zelfs
verontrustende creaturen. Er zitten stukken
uit het atelier van de kunstenaar bij
die nooit eerder zijn vertoond. Ze zijn representatief
voor de verschillende periodes
van zijn carrière: van de jaren 1960,
toen hij een atelier in La Bosse deelde
met zijn vriend Pierre Alechinsky, over de
jaren 1970, toen hij belangrijke stukken
creëerde in New York, tot de jaren 2000,
toen hij ook de keramische kunst begon
te beoefenen. De sculpturen gaan op
deze expo een dialoog aan met subtiele
inkttekeningen en monotypen op papier
en doek. Tegelijk verschijnt ook een
boek over Reinhoud, het eerste in een
reeks biografieën over kunstenaars die
het verdienen in de schijnwerpers te
worden geplaatst. Deze eerste biografie
danken we aan Yves Peyré en Nicole
d’Haese. (gg)
Sofie Van den Bussche viert de opening
van haar nieuwe ruimte in de Dansaertwijk
met een expo over de Belgische kunstenaar
Jacques Charlier (°1939, Luik). Diens
hele oeuvre is gestoeld op zijn kritische kijk
op de kunstscene en de kunstmarkt. Charlier
heeft met name fundamentele kritiek
op de heersende opvattingen omtrent
de avant-garde. Via zijn werken probeert
hij overeenkomsten te vinden tussen
de ideeën en de media. Die zoektocht
resulteert in een oeuvre dat wemelt van
humoristische contradicties. “De hybride
methode die Charlier toepast, bestaat erin
de schilderkunst grondiger te bestuderen.
Zijn aanpak is niet louter tijdgebonden of
stilistisch, maar is strategisch tegengesteld
aan het imago van onmiddellijke herkenning.
De stijl, het genre, de identiteit, de
esthetiek, de presentatie zijn ogenschijnlijk
heel normaal. Vandaar dat het scenario
van deze tentoonstelling ons zo in de war
brengt, door af te wijken van de gangbare
onmiddellijke herkenning.” (Louis Vandersanden,
2021) (gg)
Jacques Charlier, Curvilinear painting with fly, 2019,
acryl op doek, 100 x 80 cm. © De kunstenaar en
Gallery Sofie Van den Bussche. Prijsindicatie: tussen
€ 3.000 en € 15.000.
20

Modesti
Perdriolle
Gallery
brengt India
naar Brussel
Perdriolle Gallery is de naam
van het nieuwe Brusselse
project van Hervé Perdriolle
en Maximiliano Modesti. De
eerste is verzamelaar, curator en
kunstcriticus, de tweede richtte
de creatieve platformen Ateliers
2M en Kalhath Institute op.
Beiden delen een grote liefde
voor Indische kunst.
Maximiliano Modesti en Hervé Perdriolle, geschilderd door Catherine Viollet, 1982. © Foto: Modesti
Perdriolle Gallery
Kunst inzicht #10.2021 — PART 2
Wat heeft jullie ertoe
aangezet om samen een
galerie te openen?
Hervé Perdriolle: “De toevalligheden
van het leven. Het begon
met de ontmoeting tussen mij
en Maximiliano Modesti aan mijn
stand op de India Art Fair in New
Delhi in 2012. Hij kocht daar van
mij een prachtig werk van Hill
Korwa, dat we tijdens onze eerste
tentoonstelling in Brussel zullen
tonen. De galerie is het product
van de passie voor opkomende
Indische kunstenaars die we de
afgelopen 10 jaar gedeeld hebben,
en van onze discussies in
Brussel (waar Max woont sinds
2016 en ik sinds 2019), over hoe
we die kunstenaars beter gekend
konden maken.”
Hoe is jullie liefde voor
Indische kunst ontstaan?
“Max Modesti werkt al 30 jaar
in India. In zijn borduurateliers
wordt prachtig werk geleverd
voor grote Europese luxemerken.
De ateliers stellen hem in staat
om opkomende Indiase kunstenaars
te volgen en hun werk te
verzamelen, maar ook om hen te
helpen. Zo creëerde hij in 2016 in
Lucknow de kunstenaarsresidentie
Kalhath Institute. Ik woonde
van 1996 tot 1999 in India om
zo op mijn eigen manier het
avontuur van de befaamde
tentoonstelling Magiciens de la
terre (Centre Pompidou, 1989)
verder te zetten: door het werk
van hedendaagse kunstenaars,
voornamelijk uit tribale gemeenschappen,
te verzamelen
en tentoon te stellen. Op die
manier wilde ik deelnemen aan
het geleidelijke, progressieve afscheid
van het westerse culturele
etnocentrisme.”
Wat onderscheidt deze
lokale, hedendaagse Indische
kunstenaars?
“In de eerste plaats komen ze
vaak uit animistische gemeenschappen.
Hun manier van
leven benadrukt de onderlinge
afhankelijkheid van mens en
natuur, en hun kunst doet dat
ook. Ze interpreteren voortdurend,
elk in hun eigen stijl,
die onderlinge afhankelijkheid
die vandaag wereldwijd een
belangrijk thema is.”
Hoe denkt u dat de Belgische
kunstscene op deze kunst zal
reageren?
“Net als de westerse scene in
het algemeen moet de Belgische
scene haast wel gevoelig
zijn voor deze animistische
gemeenschappen en hun
kunst, die een dialoog aangaat
met hedendaagse kunst uit de
westerse historische avant-
“De kruising tussen oosterse en
westerse kunst verrijkt onze blik en
verbreedt onze kijk op de ruimte.”
gardes. Vandaag kruisen de
paden van beide elkaar steeds
meer, een fenomeen dat onze
blik verrijkt en onze kijk op de
wereld verbreedt.”
Wat zijn volgens u de belangrijkste
verschillen tussen kunst
verzamelen in een stad als New
Delhi en kunst verzamelen in
een stad als Brussel?
“Door de globalisering beginnen
verzamelingen steeds meer
op elkaar te lijken, of je nu in
New Delhi, Brussel, Parijs of
New York woont. De mooiste
privécollecties zijn echter altijd
de meest originele, die niet de
uniforme uitdrukking zijn van de
globalisering, maar die van een
persoonlijke kijk op de wereld.
De verzamelingen van zij die hun
eigen rariteitenkabinet creëren,
hun eigen denkbeeldige
museum.”
Welke artiesten staan er, naast
hedendaagse Indiase kunstenaars,
op het programma van
de Modesti Perdriolle Gallery?
“Ons programma staat open
voor ontmoetingen met andere
kunstenaars, bekend of onbekend,
wiens paden we gekruist
hebben. Ik denk in het bijzonder
aan een fotograaf die Max
Modesti al heel lang steunt,
Joël Denot, een abstracte
fotograaf, want licht is zijn enige
onderwerp. Wat mezelf betreft,
denk ik aan mijn vrienden uit de
jaren tachtig, toen ik tentoonstellingscurator
was. Samantha
McEwen bijvoorbeeld, een
kunstenaar die dicht bij Keith
Haring en Kenny Scharf stond,
en aan wie we onze tweede tentoonstelling
zullen opdragen.
Het programma van onze galerie
zou ik omschrijven met deze
zin van Robert Filliou: “Kunst
is wat het leven interessanter
maakt dan kunst.”
Modesti Perdriolle Gallery
Contemporary, one word,
several worlds
Sint-Jorisstraat 27
1050 Brussel
www.modestiperdriolle.com
t/m 23-10
21

KUNSTENAAR VAN DE MAAND
Tille Pepermans
TEKST: ELIEN HAENTJENS
FOTO: GUY KOKKEN
In deze reeks zoomt COLLECT in op de plek van jonge kunstenaars in
de hedendaagse (kunst)wereld. Waarom maakt hij of zij precies zo’n
werk, waar komt de inspiratie vandaan en hoe ziet hij of zij de eigen
positie in de kunstwereld. Deze maand is Tille Pepermans (°1993,
Machelen) aan de beurt.
Meer dan een 6B-potlood heeft
Tille Pepermans niet nodig om
haar wervelende universum
neer te zetten op papier. “Dat
potlood is vrij donker en vet, zonder echt
zwart te zijn. Dankzij het grafiet ziet het er
eerder grijs uit, waardoor ik er verschillende
tinten mee kan creëren en zo nuance in
mijn tekeningen kan aanbrengen. Bovendien
is het gewoon een bijzonder fijn
potlood om mee te tekenen en laat het
me toe om meer in detail te werken dan
bijvoorbeeld met het ruwere houtskool”,
vertelt Pepermans. “De combinatie van een
perfect gescherpt potlood en extra glad
papier laat de details extra goed tot hun
recht komen.”
Hoewel ze vroeger meer met kleur werkte,
heeft Tille Pepermans daar momenteel geen
behoefte meer aan. “Een kleurelement eist
meteen de aandacht op. Terwijl mijn gedetailleerde
zwart-wittekeningen de kijker uitnodigen
om in het tafereel te verdwalen en
het langzaamaan zelf te ontdekken. Daarom
geef ik mijn werk meestal ook geen titel.
Bovendien brengt het beperkte kleurenpalet
rust in de taferelen waarin doorgaans al zeer
veel gebeurt”, vertelt Pepermans.
Tijdens haar studie Grafisch Ontwerp aan
het Gentse KASK koos ze voor de sterk
uiteenlopende afstudeerrichtingen Illustratie
en Vrije Grafiek. “Bij Illustratie werk
je vooral in opdracht, en overheerst het
verhalende. Bij Vrije Grafiek vertrek je vanuit
een eigen gevoel of concept. Hoewel
dat niet altijd zo’n makkelijke spreidstand
was, combineer ik vandaag nog altijd
meer toegepast werk met vrije creaties. Er
zitten nog altijd herkenbare elementen in
mijn werk, en je voelt mijn achtergrond in
illustratie, maar ik maak geen beeldverhalen.
Elk beeld staat op zichzelf.”
“Een adequate stijl vinden was geen
sinecure. Inspiratie daarvoor vond ik bij de
oude druktechnieken en houtsneden, met
onder meer het laag op laag werken, en
het combineren van donkere, grijze en witte
delen voor de opbouw van je tekening.
Door die invloeden te verfijnen heb ik een
veel grafischer schriftuur ontwikkeld. Daarnaast
leerde ik veel over het spel tussen
licht en donker en schaduwpartijen uit de
zelfportretten van Léon Spilliaert en raak
ik nooit uitgekeken op de bezige werelden
van Jheronimus Bosch”, vertelt Pepermans.
“Qua beeldopbouw haalde ik dan weer
inspiratie uit de collagetechniek. Nu nog
neem ik zelf voortdurend foto’s, waarmee
ik nieuwe surrealistische werelden creëer.
22

KUNSTENAAR VAN DE MAAND
Die collages vormen de basis voor mijn tekeningen.
Meestal gebruik ik eigen foto’s,
aangezien die dichter bij mezelf staan en
het resultaat zijn van een bepaalde keuze.
Voor de expo in Brugge combineerde ik
die met beelden uit het prentenarchief.”
BEVREEMDEND GEVOEL
Binnen het kader van Mind the artist nodigt
Michel Dewilde van Musea Brugge telkens
jonge kunstenaars uit om uit hun comfortzone
te treden. Op maat van het Arentshuis
bedacht Tille Pepermans twee monumentale
installaties. Inspiratie daarvoor vond ze
in de veranderingen in het publieke leven
tijdens de pandemie. “Als kunstenaar sta ik
met beide voeten in de maatschappelijke
realiteit. Aan de ene kant liet ik me inspireren
door de leegtes in de stad. Terwijl die
plekken inclusief een massa mensen in ons
collectieve geheugen zitten, bekijken we
ze sowieso anders wanneer ze er verlaten
bij lagen. Anderzijds ontdekten we tijdens
de pandemie nieuwe ruimtes of plekken in
de natuur”, vertelt Pepermans. “Een ander
effect van de pandemie dat ik zelf sterk
ervaar, is de manier waarop we nu omgaan
met een mensenmassa. Terwijl we dat voor
de pandemie als iets heel normaals beschouwden,
geeft dat ons nu - na anderhalf
jaar afstand houden en beperkte sociale
contacten - een ongemakkelijk gevoel.”
Om de toeschouwers helemaal onder te
dompelen in haar universum werkt Pepermans
met projecties. “Hoewel ik sowieso
heel gedetailleerd werk, moest elk lijntje
en elk detail omwille van de uitvergroting
tot projecties nu 200 % kloppen. Terwijl
de ene ruimte vooral door mensen wordt
bevolkt, focus ik in de andere vooral op
C_M,1, 2019, 33,5 x 23,5 cm, grafiet op papier.
© De kunstenaar. Ingekaderd: € 490.
C_GR, 2, 2019, grafiet op papier, 43,5 x 53,5 cm (afmetingen inclusief kader). © De kunstenaar. Ingekaderd: € 840.
“Minstens één keer per jaar daag ik mezelf uit
om een nieuwe reeks te creëren.”
het landschap, gebouwen en de natuur.
Dat ligt in de lijn van vroeger werk rond
het landschap of specifieke gebouwen.
Zo studeerde ik af met een studie van de
betekenis van 19e-eeuwse winkelgalerijen.
Voor Passage Arcade Galerie construeerde
ik mijn eigen galerij. Hoewel er op het eerste
gezicht niets aan de hand lijkt, geven
de beelden de kijker een bevreemdend
gevoel. Zo wil ik de toeschouwers meenemen
naar een andere wereld. Ik wil hen
eventjes laten stilstaan en de snelheid van
het dagelijkse leven doen vergeten.”
MOEILIJK AFSCHEID
Aangezien ze voorlopig niet met een galerie
samenwerkt, verkoopt Tille Pepermans haar
werk zelf. “Soms is het moeilijk om afscheid
te nemen. Er is sowieso één drieluik dat ik
nooit zal verkopen. Tegelijk doet de externe
waardering deugd. Dat de tekenkunst de
voorbije jaren sterk aan belang heeft gewonnen,
stimuleert me om door te zetten.
Vaak geloven mensen niet dat mijn werk
met potlood is gemaakt”, vertelt Pepermans.
“Minstens één keer per jaar daag ik
mezelf uit om een nieuwe reeks te creëren.
Ik vind het boeiend om meerdere beelden
rond een onderwerp te maken. Het liefst
werk ik daarbij op heel groot formaat, telkens
van links boven naar rechts beneden.
Naarmate de tijd vordert, wordt de uiteindelijke
grootte duidelijk. Daarnaast pas ik het
formaat graag aan het onderwerp aan: een
landschap vraagt eerder om een panoramisch
beeld, terwijl de winkelgalerijen
beter tot hun recht komen op eerder smalle,
hoge formaten”, vertelt Pepermans. “Ook
het potlood blijft me boeien. Ik hou van de
directheid van het materiaal en van de vele
mogelijkheden die het biedt. Zo kan je met
rechte, strakke lijnen werken, of met meer
zachte en breekbare. Ook de eindeloze mogelijkheden
om een vlak te arceren houden
het boeiend. Zeker de grote formaten, waarbij
ik elke centimeter een andere invulling
tracht te geven, blijven een uitdaging.”
BEZOEKEN
Mind the artist: “ZW 20-21”
Arentshuis
Brugge
www.museabrugge.be
www.tillepepermans.com
t/m 21-11
23

SHOOT
Martin Parr
Britse humor, obsessieve genen
en een amateurfotograaf als
grootvader: het zijn maar enkele
van de aspecten die het fotografisch
werk van Martin Parr (°1952) hebben
beïnvloed. Met permanente
collecties in Tate Modern, Centre
Pompidou en het Museum
of Modern Art, wordt Martin
wereldwijd erkend voor sociale
fotografie met een eigenzinnige
blik op de westerse wereld. Hangar
in Brussel brengt oude en recente
series samen in een eerste grote
Belgische retrospectieve.
TEKST: LAURENT DE HEMPTINNE
Steep Lane Baptist Chapel, buffet lunch, Sowerby, Calderdale, West Yorkshire, England, GB, 1976.
© Martin Parr/Magnum Photos.
Geïnspireerd door het obsessieve
vogelspotten van zijn vader,
leerde Parr al jong om intens
naar de wereld rond zich te
kijken. Het bleef niet alleen bij kijken want
in zijn kelder thuis legde hij een natuurhistorische
collectie aan van dingen als vogeluitwerpselen,
schedels en dode mollen.
Verzamelen is altijd een constante gebleven:
ansichtkaarten, boeken en prullaria
als souvenirs en herdenkingsporselein
maken deel uit van een bijzonder omvangrijke
Parrcollectie. Net zoals zijn foto’s
vertegenwoordigen ze gebeurtenissen die
ons collectieve geheugen hebben gevormd
door hun aanwezigheid in de media. Het
verbindt Parr op een zeker manier met de
intimiteit van de ‘mens’.
24

SHOOT
Knokke, Belgium, 2001. © Martin Parr/Magnum Photos.
Met zijn typisch
Engelse gevoel voor
humor, fotografeert
Parr de westerse
samenleving op een
intieme, satirische
en antropologische
manier.
SATIRISCH
In de jaren tachtig verruilde Parr, geïnspireerd
door de Amerikaanse fotografen
William Eggleston en Stephen Shore, het
monochrome voor de knallende kleurenfotografie
waarvoor hij nu bekend
staat. Met zijn typisch Engelse gevoel
voor humor, fotografeert Parr de westerse
samenleving op een intieme, satirische en
antropologische manier waarbij hij in het
bijzonder de sociale klassen van Engeland
documenteert, en meer in het algemeen
de rijkdom en de contrasten in de
westerse wereld. Door zijn lens zien we
een schaamteloze wereld gedreven door
massaconsumptie, een onvoorspelbare
economie en een disfunctionele politieke
achtergrond. Als hedendaagse satiricus
wordt Martin Parr beschouwd als een van
de belangrijkste vertegenwoordigers van
de hedendaagse documentairefotografie
en wordt hij geprezen als een van de beroemdste
fotografen ter wereld.
Naast werken uit gevierde series als The
Last Resort, Think of England, Luxury en
Common Sense, omvat de tentoonstelling
ook zijn vroege series: Bad weather en Non
Conformists. Deze tentoonstelling schetst
een beeld van veertig jaar fotografie aan
de hand van 15 symbolische reeksen.
Meer dan 400 kleurrijke en eigenzinnige
beelden, vol plezier en ironie, worden tentoongesteld
over de drie verdiepingen van
Photo Art Centre Hangar.
BEZOEKEN
Martin Parr
Parrathon
Hangar Photo Art Center
www.hangar.art
t/m 18-12
Autoportrait, Benidorm, Spain, 1997. © Martin Parr/
Magnum Photos.
25

Redt de kapitein
het schip?
Bruno Verbergt over het Jubelparkmuseum
Kan het Brusselse Museum Kunst
& Geschiedenis een rol spelen in
het internationale museumlandschap?
Bruno Verbergt, de adinterimdirecteur
van het museum in
het Jubelpark, is daar in ieder geval
van overtuigd, al beseft hij maar al
te goed hoe groot die opgave is.
TEKST: JOHAN FREDERIK HEL GUEDJ
In een hoek van het grote bureau van
Bruno Verbergt staan twee polychrome
vazen van het einde van de 19e eeuw,
afkomstig uit de Kōransha-fabriek in
Arita, de bakermat van het Japanse porselein,
waarvan Yuki Hayama de bekendste
hedendaagse representant is.
Een elegant werk van wit marmer van
Philippe Wolfers (1858-1929), te zien op de
Wereldtentoonstelling van 1910 en exact
een eeuw later aangekocht, draagt een
titel waar misschien wel een boodschap
in schuilt: L’Éternelle Idylle. “Het is een erg
groot bureau - of een kleine tentoonstellingszaal.
De toekomst zal het uitwijzen. Ik
sluit niets uit”, lacht Verbergt. Achter zijn
tafel houdt een buste van Henri Lavachery
(1885-1972) toezicht. Dat was één van zijn
voorgangers, benoemd in 1942. In mei
1935 bracht hij het beroemde beeld Pou
Hakanonónga mee van het Paaseiland.
Het is een afbeelding van de god van de
tonijnvissers, een cadeau van de Chileense
overheid aan België, als dank voor de hulp
die Belgische artsen hadden verleend aan
de lepralijders onder de lokale bevolking.
“Lavachery had nauwkeurig de plaats genoteerd
waar het beeld was weggenomen,
26

aan de rand van het enige dorp op het
eiland, Hanga Roa”, aldus Nicolas Cauwe
in Tribal Art. Nu het debat over het teruggeven
van etnische kunstwerken volop
woedt, is het nuttig te weten waar het
beeld precies vandaan komt.
Bruno Verbergt, ad-interimdirecteur sinds
februari, zou graag directeur blijven en het
museum een internationale uitstraling geven.
EERLIJKE HERKOMST
Wat dat betreft, hoeft het Museum voor
Kunst & Geschiedenis zich minder zorgen
te maken dan het museum in Tervuren.
Meteen na zijn benoeming heeft de nieuwe
ad-interimdirecteur overleg gepleegd
met de conservators. Die hebben hem verzekerd
dat de meeste stukken van eerlijke
herkomst zijn en dat slechts in een handvol
gevallen twijfel bestaat. Verbergt stelt
vast dat de vragen vaker uitgaan van de
diaspora dan van de betrokken landen zelf,
maar dat een en ander met meer aandrang
gebeurt indien die landen beschikken
over musea waarin ze die stukken kunnen
onderbrengen. Hij denkt onder meer
aan het Nationaal Museum in Wellington
(Nieuw-Zeeland), wat betreft de teruggave
van Maori-hoofden. Al is dat een apart geval,
omdat je Nieuw-Zeeland niet zomaar
kunt vergelijken met pakweg Congo of
Nigeria. “Het museum in Kinshasa heeft al
omvangrijke collecties. Ze hebben liever
dat we hen helpen met de infrastructuur.
Ik behoor tot de generatie van na het
koloniale tijdperk. Die kwesties hebben
niet alleen een juridische grondslag, maar
ook een ethische. Stel je voor dat de hele
Vlaamse schilderkunst zich elders bevindt,
volkomen legaal. We zouden ons daar ook
niet prettig bij voelen, want die maakt deel
uit van onze identiteit.” De meningen over
het al dan niet teruggeven lopen evenwel
uiteen, benadrukt Verbergt. “De Zuid-
Amerikanen zijn doorgaans trots dat hun
stukken bij ons worden tentoongesteld.”
ZOON VAN EEN ZEEMAN
Bruno Verbergt werd in februari benoemd
tot ad-interimdirecteur, maar zou graag
directeur blijven, omdat hij het museum
een internationale uitstraling wil geven.
Hij werd geboren in Leuven en is nu een
Antwerpenaar. “Ik woon er sinds mijn
vijfde. Mijn vader, een Brabander, was
een zeeman. Hij was officier op de grote
vaart. Soms moest hij terugkeren naar de
zeevaartschool, en zo zijn mijn ouders in
Antwerpen beland.” In 1999 heeft hij samen
met de National Gallery het Antoon
Van Dyck-jaar in goede banen geleid. “In
drie maanden ontvingen we bijna 350.000
bezoekers.” Er waren tentoonstellingen
in het Rubenshuis, in samenwerking met
het British Museum, en in het Museum
Plantin-Moretus, in samenwerking met
het Rijksmuseum. “Ik heb daar geleerd
hoe belangrijk dynamische musea zijn
voor een stad. Tentoonstellingen dragen
bij tot de identiteit van een samenleving.”
27

“Ik heb geleerd
hoe belangrijk
dynamische musea
zijn voor een stad.”
conservators. Als ik er ronduit over praat
met de minister, zal hij me vragen ze te
laten zien en te schiften. Door de stortregens
van de afgelopen zomer is de situatie
intussen echt onhoudbaar geworden. In de
opslagplaatsen proberen we de objecten
hoger te zetten, maar de vochtigheidsgraad
neemt toe, de metalen kasten beginnen te
roesten.” De laatste renovatie (de tentoonstellingszaal
van de Vierkante Koer)
dateert alweer uit de jaren 1980. “De algemene
staat was dermate slecht dat na een
inspectie door de Regie der Gebouwen in
2016 beslist werd de daken aan te pakken.
Men is daarmee begonnen in 2018 en in
april laatstleden was alles klaar. Het water
sijpelt soms binnen langs onderen, maar
nog vaker langs boven.” Hoe dan ook, al dat
oplapwerk, waardoor zalen telkens weer
moeten worden gesloten, kan echt niet
meer door de beugel. “Wanneer Brusselaars
naar Antwerpen, Amsterdam of Mariemont
gaan, zien ze meteen het verschil.
Kulata Tjuta - Kupi Kupi, installatie, APY Lands, 2019, 1500 houten pijlen.
© Fondation Opale. © Foto: Vincent Girier-Dufournier.
Van 2012 tot 2016 bestierde Verbergt alle
musea van de stad: het Rubenshuis, het
Museum Plantin-Moretus, het Middelheimmuseum,
het Museum Mayer van
den Bergh, het Etnografisch Museum,
het Scheepvaartmuseum en het Museum
Vleeshuis, waar de aan muziek gewijde
collectie van de stad is ondergebracht. “Ik
heb dus een zekere voeling met het Muziekinstrumentenmuseum.”
De stad Antwerpen
vertrouwde hem het budget voor
de inrichting van het MAS toe. “De bouw
van dat museum werd gecoördineerd door
een organisme dat vergelijkbaar is met de
Regie der Gebouwen.” Van 2016 tot 2021
was Verbergt belast met het onthaal van
het publiek in Tervuren.
WATERVREES
Het is geen geheim dat de Belgische overheid
problemen graag op de lange baan
schuift. Op 5 februari 2013 gaf Yves Buysse
(Vlaams Belang) in een schriftelijke vraag
in de Senaat uiting aan zijn verontwaardiging
over de “erbarmelijke staat” van het
Museum voor Kunst & Geschiedenis. Het
antwoord van de regering was typerend:
“Gezien de ouderdom van dit complex
en de omvang ervan kunnen er zich altijd
nieuwe problemen voordoen. (…) Schade
aan de infrastructuur (…) is onvermijdelijk,
aangezien we pas te weten komen
dat er water insijpelt nadat er al schade is
opgetreden.” (sic) Bruno Verbergt rolt met
de ogen … “Als ik die problemen minimaliseer,
krijg ik het aan de stok met de
Pou Hakanononga, Paaseiland, eind 13e eeuw, andesiet.
Collectie Kunst en Geschiedenis Museum.
28

Verbergt stelt vast dat de vragen over restitutie
vaker uitgaan van de diaspora dan van de
betrokken landen zelf.
Hier beantwoorden het elektriciteitsnet,
de airconditioning, de informatica en de
opslagplaatsen niet meer aan de normen.
Behalve problemen met de veiligheid is ook
het hele onthaal van het publiek, iets dat
me na aan het hart ligt, niet naar behoren.
In Tervuren is het budget voor de werkzaamheden
van 66 miljoen nu verhoogd
met 7 miljoen, voor de scenografie. In het
Jubelpark is de oppervlakte twee en een
halve keer zo groot. Het budget zal dus 220
tot 250 miljoen bedragen, meer dan voor
Kanal Centre Pompidou (al blijft dat nog
steeds oplopen).
Staatssecretaris Thomas Dermine (PS) wil
daaraan een mouw passen. Voor er benoemingen
kunnen gebeuren in het museum,
dient eerst de nieuwe voorzitter van het
directiecomité van het wetenschappelijk
beleid te worden aangesteld. Dat zal niet
meer in 2021 gebeuren. “Niet zonder reden
vindt hij dat de resultaten beter zullen zijn
als de acties geconcentreerd worden in de
tijd. Het door de Regie der Gebouwen geselecteerde
studiebureau Sum Projects, dat
de renovatie van Bozar voor zijn rekening
nam, levert in september zijn rapport af.
Dan kunnen we de diverse onderdelen van
de werkzaamheden bepalen, met een duur
van vijf jaar (zoals in Tervuren) tot tien jaar
(zoals in Antwerpen).” Er moeten fundamenteel
knopen worden doorgehakt: de
te versnipperde administratie bijeenbrengen,
de opslagplaatsen herinrichten, gratis
toegankelijke openbare ruimten, een of
twee restaurants, een of meerdere boetieks
inrichten, zorgen voor een vlotte toegang
voor gehandicapten, nadenken over een
dubbel bezoekerstraject, het visuele, auditieve
en tactiele comfort van de bezoekers
verbeteren, mooi verlichte vitrines, drietalige
informatiebordjes, enzovoort.
EEN TIJD BUITEN DE TIJD
Op 22 oktober verwelkomt het Museum
voor Kunst & Geschiedenis voor het eerst
kunst van de Australische aboriginals,
met Before Time Began, een tentoonstelling
van de Zwitserse Fondation Opale (zie
elders in dit nummer). Australië herbergt
al zo’n 65.000 jaar de oudste ononderbroken
cultuur ter wereld. Die cultuur en de
bijbehorende kennis worden mondeling
overgeleverd. De Aboriginals vertellen over
de Droomtijd, een mythische tijd, toen alles
werd geschapen: de aarde, de fauna, de
flora, het water, de sterren en de mens. Het
is een tijd die buiten de tijd staat, tegelijk
verleden, heden en toekomst.
* portretfoto's Johan Frederik Hel Guedj
SURFEN
www.kmkg-mrah.be
29

Detail van een bronzen wandlamp, uitgebracht door General Decoration. © General Decoration by Jules Wabbes ® / SOFAM.
30

Jules Wabbes
Het koren en het kaf
Een kleine tien jaar na de
grote overzichtstentoonstelling
in het Paleis voor Schone
Kunsten in Brussel is het hoog
tijd klaarheid te scheppen
wat betreft de authenticiteit
van nogal wat stukken die
worden toegeschreven aan de
Belgische meubelontwerper en
interieurarchitect Jules Wabbes.
TEKST: CHRISTOPHE DOSOGNE*
Vóór hij meubelen begon te ontwerpen,
was Jules Wabbes (1919-
1974) actief als antiquair. Door
oude meubelen uit elkaar te halen,
verwierf hij inzicht in de traditionele
assemblagetechnieken en zo begon hij na
te denken over de kwaliteit van meubelen.
Aan het begin van de jaren 1950 slaagde hij
erin met behulp van eenvoudige vormen
hedendaagse meubelen te ontwerpen die
de stevigheid en degelijkheid van oude
meubelen vertoonden en toch aangepast
waren aan de moderne werktuigen (schaven,
persen). Een fraai staaltje daarvan
was de fameuze schrijftafel Gérard Philipe
(1956), behorend tot een reeks ‘lattenmeubelen’,
die verder bestond uit boekenkasten
en commodes, alle ontworpen volgens
het principe van de zelfdragende panelen
van massief hout. Door de uitgelezen kwaliteit
en tijdloze elegantie van zijn meubelen
zou Jules Wabbes internationaal
naam maken. Tweedehands meubelen
van zijn hand zijn nog altijd zeer gewild.
En dat is nu net het probleem. Kandidaatkopers
moeten uitkijken, want er zijn heel
wat stukken in omloop die afgekeken zijn
van een origineel meubel van Wabbes en
voor gekke prijzen worden verkocht. Zo
had Pierre Bergé & Associés in april 2007
een veiling gepland in Brussel met tal
van kopieën. Deurwaarders uitgestuurd
door Marie Wabbes, de weduwe van de
ontwerper, konden de veiling op de valreep
Door de uitgelezen
kwaliteit en tijdloze
elegantie van zijn
meubelen zou
Jules Wabbes
internationaal naam
maken.
nog tegenhouden. Marie waakt nu over de
artistieke erfenis van de man met wie ze
veertien jaar getrouwd was en waarschuwt
verzamelaars dat ze zeer voorzichtig moeten
zijn. Ze doet dat samen met een van
haar dochters, Marie Ferran-Wabbes, een
kunsthistorica die een erkende specialiste
van haar vaders œuvre is en de enige die
tegenwoordig gemachtigd is echtheidscertificaten
uit te reiken en de pedigree
van de te koop aangeboden stukken te
bevestigen. Marie Wabbes betreurt het dat
“veel Belgische, en met name Brusselse
veilingzalen nog altijd tal van aan Wabbes
toegeschreven objecten te koop aanbieden,
terwijl men ze hooguit kan bestempelen
als zijnde in de stijl van Wabbes. Vaak
gaat het om flagrante namaak of meubelen
die men zelf in elkaar heeft geknutseld
met behulp van originele onderdelen.”
31

“Wat voor antiquairs
pleit, is dat zij de
eersten waren die het
talent van Wabbes
erkenden en in de
kijker zetten.”
MARIE WABBES
Portret van Marie Wabbes. © Foto: Christophe
Dosogne.
Jules Wabbes, hanglamp in de vorm van een honingraat, ca. 1959, messing, 100 x 150 x 23,8 cm. Sotheby’s,
Parijs, 21-05-2015. © Sotheby’s / SOFAM. € 68.000.
EEN COMPLEXE GESCHIEDENIS
De verwarring omtrent de echtheid
heeft veel te maken met de persoonlijke
geschiedenis van Jules Wabbes, zoals
Marie Ferran-Wabbes in oktober 2012 al
opmerkte in COLLECT. “Jules Wabbes lag
overhoop met zijn in 1957 opgerichte meubelbedrijf
Le Mobilier Universel. In 1969
werd hij er aan de deur gezet. Tot in de
jaren 80 bleef het bedrijf modellen maken
onder de naam Bergwood. Vaak bracht het
wijzigingen aan, aan de oorspronkelijke
ontwerpen. In het geval van de commodes,
gemaakt van latten van massief hout,
had dit rampzalige gevolgen. Ze werden
voorzien van bronzen deuren die dermate
zwaar waren dat het hout de last ervan
niet kon torsen. De meeste vaklui die met
Wabbes hadden samengewerkt, bleven
‘Wabbes’-modellen maken, wellicht louter
om den brode.” In 1972 verloor Jules Wabbes
de uitgaverechten op zijn meubelen.
De sindsdien gefabriceerde meubelen kunnen
dus niet meer als originele stukken
worden beschouwd. Pas in 2008 kwamen
de rechten weer in handen van de familie.
In 2009 kwam het tot een samenwerking
tussen de familie en de firma BULO, om
nooit eerder vervaardigde ontwerpen en
nieuwe exemplaren van eerdere edities
op de markt te brengen, onder de artistieke
leiding van Luc Vincent. Aan die
samenwerking kwam een einde in 2019.
De kwaliteit van de uitvoering liet vaak te
wensen over. Wat lampen betreft, werden
de meeste vanaf 1969 gefabriceerd door
General Decoration, een bedrijf dat nog
steeds actief is. De intussen overleden
vakman Antoine Callebaut vervaardigde
eveneens lampen en asbakken die men
kan verwarren met de originelen. General
Decoration, thans geleid door Vincent
Colet, een voormalige antiquair, is nu het
enige bedrijf dat de originele ontwerpen
van Jules Wabbes op de markt mag brengen.
Marie Wabbers preciseert: “Wat voor
antiquairs pleit, is dat zij de eersten waren
die het talent van Wabbes erkenden en in
de kijker zetten.” General Decoration, waar
ze 35 jaar aan het roer stond, geniet nog
steeds haar volste vertrouwen, omdat de
productie volgens haar nog altijd van uitstekende
kwaliteit is. Sommige eigenaars
van authentieke Wabbes-meubelen zijn
trouwens maar wat blij die te kunnen aanvullen
met gewaarborgd echte stukken.”
*Met dank aan Marie Wabbes, Marie Ferran-Wabbes
en Diane Hennebert voor hun medewerking.
CONTACT
Marie Ferran-Wabbes
marieferranwabbes@gmail.com
32

Hoe een echte Wabbes herkennen?
Zoals Marie Ferran-Wabbes in 2012 al
zei, is de waarde van Wabbes-meubelen
alleen maar gestegen, omdat “ze
ondergewaardeerd zijn in vergelijking
met objecten die in dezelfde periode
gemaakt werden in pakweg Frankrijk.
Ze zijn uniek door de technische kwaliteit
en de gladde materie - tropische
houtsoorten die nu op de rode lijst van
het WWF staan.” Alleen al in 2020 is de
marktwaarde van Jules Wabbes gestegen
met 17,5 %. Ook in de Verenigde
Staten is er grote belangstelling. Elke
€ 100 die men in 2004 investeerde in
werk van Wabbes is volgens Artprice
nu € 1.265 waard (+ 1.165 %). Men doet
er dan ook goed aan het advies van
een expert in te winnen om echte
originele stukken van Jules Wabbes
te kunnen onderscheiden van valse.
Een expert zal u bijvoorbeeld vertellen
dat Wabbes nooit tafels maakte die
waren vastgeschroefd op fineer. Hij
deed dat ook niet met boekenkasten.
Marie Ferran-Wabbes: “Massief hout
dat op die manier wordt gebruikt, zal
gaandeweg barsten vertonen. Dat
kun je tegengaan door de planken te
versnijden tot lamellen of latten en die
samen te lijmen tot meubelplaten, die
bijzonder stevig zijn. Die bestaan eigenlijk
al sinds de 17e eeuw, maar waren
bekleed met fineer. Jules Wabbes
kwam op het lumineuze idee ze zonder
fineer te gebruiken. Hij ontwierp zijn
meubelen zoals een architect dat zou
doen: hij assembleerde de onderdelen.
Dankzij die techniek kon hij de
schoonheid van het hout, met zijn vele
kleurschakeringen en texturen, goed
laten uitkomen.” Wabbes had altijd
oog voor kwaliteit, in combinatie met
een moderne assemblage, een mix van
luxueus en utilitair. Die kenmerken vind
je in veel nagemaakte stukken net niet.
Op de authentieke handgrepen van
meubelen en haken van kleerhangers
staat altijd zijn naam. De poten van zijn
tafels zijn altijd in een zeer nauwkeurige
richting georiënteerd. Maar
voor Marie Wabbes is “de volledige
pedigree en de herkomst kennen van
het stuk dat men wil kopen nog altijd
de beste manier om zeker te zijn van
de echtheid ervan.”
De naam ‘Wabbes’, op de handgreep van een lade van een bureau van mutenyé, gemaakt
voor het Foncolin-gebouw in Brussel. © SOFAM / R.V.
KOPEN
General Decoration by Jules Wabbes®
Route de Beaumont 20, Lasne
Showroom: Darwinstraat 58, Brussel
www.generaldecoration.be
LEZEN
Marie Ferran-Wabbes,
Jules Wabbes 1919-1974: Architecte d’intérieur,
La Renaissance du Livre, Doornik, 2002,
ISBN: 9782804605643
Marie Ferran-Wabbes, Jules Wabbes,
Borgheroff & Lamberigts, Gent, 2010,
ISBN: 9789089311481
Jules Wabbes, eettafel, ca. 1970, geparketteerd wengé, tulpvormige poot van brons, 75,3 x 175 cm. Christie’s,
Londen, 04-11-2014. © Christie’s Images Ltd. / SOFAM. £ 45.000 (€ 57.500).
Marie Ferran-Wabbes, Jurgen Persijn & Iwan
Strauven, Jules Wabbes. Furniture Designer,
Bozar Books / A+, Brussel, 2012,
ISBN: 9789490814038
33

‘Kunst is altijd
een overdrijving.’
Gesprek met Fernando Botero
© Met toestemming van Lina Botero / R.V.
34

De Colombiaanse kunstenaar
Fernando Botero staat wereldwijd
bekend om zijn figuren met
weelderige vormen. Zijn oeuvre is
het resultaat van een heel eigen
visie, waaraan hij meer dan zeventig
jaar geleden de grondslag legde.
Straks houdt het BAM, in Bergen,
als eerste Belgische museum een
overzichtstentoonstelling van zijn
werk. COLLECT had een exclusief
gesprek met de kunstenaar,
dat meteen ook de stereotiepe
opvattingen over zijn oeuvre naar
de prullenmand verwijst.
TEKST: CHRISTOPHE DOSOGNE
Cecilia Braschi, de curator van de
tentoonstelling in Bergen: “Het
oeuvre van Botero is tegelijk
toegankelijk en geïnspireerd
op de kunst van alle tijden. Het biedt een
vertrouwde, milde of ironische kijk op de
samenleving in al haar facetten. Dat weerhoudt
hem er evenwel niet van geregeld ook
het geweld en het onrecht van zijn tijd aan
de kaak te stellen.” Deze tentoonstelling laat
zien hoe hij met zijn nochtans zeer persoonlijke
en specifieke oeuvre een universele en
toegankelijke stijl hanteert, met een mix van
elementen uit de volksculturen en intellectuele
elementen, Latijns-Amerikaanse
en Europese referenties, en altijd weer in
een dialoog met de artistieke bewegingen
van zijn tijd. De in 1932 in Medellín geboren
Fernando Botero werd in zijn jeugd geïnspireerd
door oude kunst: de schilderijen
en sculpturen in de katholieke kerken, de
precolumbiaanse kunst en de volkskunst
van zijn land. In 1951 hield hij zijn eerste
tentoonstelling. Het jaar erna reisde hij
met een groep collega’s door Europa. Toen
begon hij de eigentijdse kunst te bestuderen.
Sindsdien heeft hij een heel apart universum
gecreëerd, waar alles rond en volumineus
is, zowel mensen, dieren en planten als objecten.
Die vervormingen lijken een manier
om het tweedimensionale van de schilderkunst
te omzeilen en er tegelijk ook een
sensuele invulling en iets monumentaals
aan te geven. Zijn kijk op schilderkunst is
Zittende vrouw, 1997, olieverf op doek, 134 x 92 cm. Privécollectie. © Fernando Botero.
sterk beïnvloed door de schilderkunst uit de
Italiaanse Renaissance, met name Giotto di
Bondone, Paolo Uccello, Masaccio en Piero
della Francesca. Maar wat denkt de kunstenaar
zelf van die analyse? *
COLLECT: U zei ooit: “Ik geloof in het
belang van roots in het oeuvre van een
kunstenaar. Dat ‘iets’ uit het vaderland.”
Men zegt vaak van uw werk dat het de
invloed van de precolumbiaanse kunst
en de Mexicaanse muurschilderkunst
verraadt, maar ook van de Europese
kunst uit de Renaissance. In hoeverre
waren die bepalend voor uw artistieke
persoonlijkheid?
“Wil kunst universeel
zijn, dan moet ze eerst
en vooral lokaal zijn.”
FERNANDO BOTERO
Botero: "De belangrijkste inspiratiebron
voor mijn werk is het Italiaanse Quattrocento,
waar ik in 1952 kennis mee maakte,
toen ik als 19-jarige studeerde in Madrid.
In de etalage van een boekhandel zag ik
voor de allereerste keer een afbeelding van
een schilderij van Piero della Francesca. Ik
35

“Mijn onderwerpen
zijn geïnspireerd op
jeugdherinneringen
uit Colombia. Het
gebeurt zelden dat ik
van dat onderwerp
afwijk.”
FERNANDO BOTERO
ik aangetrokken door de muurschilderkunst.
Toch was ik ontgoocheld door wat
ik te zien kreeg, omdat ik al met eigen ogen
de fresco’s van de grote meesters uit het
Quattrocento had gezien. Wat wel indruk
maakte op mij was het onderwerp van de
Mexicaanse kunst. Die kunstenaars waren
de eersten die zich toespitsten op hun
eigen realiteit en daar een geslaagde plastische
uitbeelding van wisten te maken.
Zo kon ik me toespitsen op mijn eigen verleden,
mijn roots en mijn realiteit, en daar
het hoofdthema van mijn werk van maken.
Mijn stijl en techniek zijn universeel, geworteld
in de grote artistieke tradities van
het verleden. Mijn onderwerp is echter
lokaal, geïnspireerd door de herinneringen
aan mijn kinderjaren op het Colombiaanse
platteland. Wil kunst universeel zijn, dan
moet ze eerst en vooral lokaal zijn.
De straat, 2000, olieverf op doek, 205 x 128 cm. Privécollectie. © Fernando Botero.
was meteen gefascineerd door de schoonheid
en de kracht van het schilderij. Ik
besliste naar Florence te reizen, waar ik
uiteindelijk twee jaar zou verblijven. Ik
bestudeerde er de werken van de kunstenaars
uit de Renaissance, ook in de boeken
van Bernard Berenson en Roberto Longhi.
Hoewel mijn fascinatie voor volumes
enigszins intuïtief is, stamt ze grotendeels
uit die periode van mijn leven. Voor mij
schuilen de schoonheid en de sensualiteit
van de kunst in het volume. Mijn oeuvre is
een wereld van volumes, waar elk object,
elke persoon, vrucht of landschap wordt
geschilderd met hetzelfde gebaar, dezelfde
intentie. Jaren later, toen ik 23 was, reisde
ik naar Mexico. Net als veel jonge Latijns-
Amerikaanse kunstenaars in die tijd werd
In een interview in The Huffington Post,
in maart 2015, zei u: “Van meet af aan
koesterde ik een intuïtieve belangstelling
voor buitensporig grote formaten.” Hoe
verklaart u dat?
"Ik weet echt niet waar die belangstelling
vandaan komt. Toch merk je die al heel
duidelijk in sommige van mijn eerste werken,
zoals de illustraties die ik op 16-jarige
leeftijd creëerde voor een lokale krant, en
in de aquarel Huilende vrouw, die ik schilderde
toen ik 17 was. Hoewel mijn werk
al een sterke neiging tot het volumineuze
vertoonde, kon ik dankzij de ontdekking
van het Quattrocento die belangstelling
rationaliseren en mijn oeuvre een intellectuele
grondslag geven. Eigenlijk is kunst,
ongeacht de kunstenaar, altijd een overdrijving,
zowel wat de kleur, de vorm als
het onderwerp betreft. Zo heb ik dat toch
altijd aangevoeld."
36

PABLO PICASSO
Een andere belangrijke invloed blijkt de
neoklassieke Picasso uit de jaren 1920 te
zijn geweest. Op de tentoonstelling in het
Hôtel de Caumont, in Aix-en-Provence, in
2017, ging uw werk een dialoog aan met
dat van de Andalusische meester. Is er
inderdaad sprake van verwantschap?
"Eigenlijk was Pablo Picasso nooit echt
een grote inspiratiebron voor mijn werk,
behalve misschien een korte tijd, toen
mijn belangstelling werd ingegeven door
jeugdige nieuwsgierigheid. In vergelijking
met het werk van de grote Italiaanse
meesters van de 15e eeuw was ik eigenlijk
nogal ontgoocheld door zijn werk. De rijkdom,
de complexiteit van de stijl van een
kunstenaar begint met de meesters die hij
bewondert en op wie hij zich inspireert.
In mijn geval waren dat vooral de kunstenaars
van de Italiaanse Renaissance."
In het BAM begint straks uw eerste
overzichtstentoonstelling in België, het
land van Peter Paul Rubens. Kunt u wat
meer zeggen over uw relatie met het werk
van deze kunstenaar? Inspireert België u?
"Rubens is natuurlijk een kunstenaar die
ik bewonder. In 2005 heb ik een portret
van hem en zijn vrouw Hélène Fourment
geschilderd. Toch heeft hij niet echt mijn
werk beïnvloed, en de Belgische kunst al
evenmin. Het grootste deel van mijn leven
heb ik doorgebracht buiten mijn vaderland,
waarvan dertien jaar in de Verenigde
Staten en de rest in Europa. Toch blijf ik
in mijn hart nog altijd erg gehecht aan Colombia.
Nu ik 89 ben, reis ik niet meer naar
het buitenland, maar ik heb nog steeds een
nauwe band met mijn land. Mijn onderwerpen
zijn geïnspireerd op jeugdherinneringen,
in het Medellín van de jaren 1930
en 1940. Het doet er niet toe waar ik woon,
ik schilder het Latijns-Amerika dat ik heb
gekend als kind. De kleuren, de sfeer, de
bewoners en de landschappen ervan geef
ik gestalte in mijn werken met olieverf,
waterverf, pastel of in tekeningen. Tekenen
is voor mij van groot belang. Het is bijna
de kern van de zaak, omdat de identiteit
van de schilder erin tot uiting komt. Het is
de belichaming van zijn stijl, zijn overtuiging.
De kleur wordt er alleen maar aan
toegevoegd. "
Kaartspelers, 1986, olieverf op doek, 150,5 x 188,6 cm. Christie's, New York, 13-11-2020. Christie's Images Ltd. $ 1.650.000 (€ 1.395.081).
37

Fernando Botero, La Fornarina. naar Raphaël, 2008, olieverf op doek, 198 x 143 cm. Privé collectie. © Fernando Botero
38

“Voor mij schuilen
de schoonheid en
de sensualiteit
van de kunst in het
volume.”
FERNANDO BOTERO
In de loop van uw leven heeft u een groot
aantal kunstwerken verzameld. In 2000
heeft u die geschonken aan de steden
Bogotá en Medellín. Koestert u nog altijd
die passie?
"Nee, ik verzamel niet meer. Ik heb meer
dan 35 jaar lang werken verzameld,
onder meer van tal van impressionisten,
Picasso, Bacon, Moor, Dalí, Beckmann,
Max Ernst en nog veel anderen. In 2000
besliste ik mijn volledige collectie, waaronder
meer dan tweehonderd eigen werken,
te schenken aan twee Colombiaanse
musea: het Museo Botero in Bogotá en
het Museo de Antioquia in Medellin. Ik
heb ook 24 monumentale sculpturen
geschonken. Het was de beste beslissing
van mijn leven. Ik voelde me dolgelukkig."
U bent een geëngageerde kunstenaar,
die al herhaaldelijk het onrecht in de
wereld heeft aangeklaagd. Wat is uw kijk
op de wereld van vandaag?
"Wat er nu gebeurt in de wereld is een
ramp op alle niveaus, de politiek, de
klimaatverandering, de humanitaire
crisis, migratie… In de kunstwereld is
het evenwel nog erger. De kunst heeft nu
haar laagste niveau uit de hele geschiedenis
bereikt."
Met dank aan Lina Botero voor haar medewerking!
BEZOEKEN
Fernando Botero, au-delà des formes
BAM
Bergen
www.bam.mons.be
09-10 t/m 30-01-2022
Botero, betaalbaar voor iedereen
In 1956 creëerde Fernando Botero het
befaamde Stilleven met mandoline,
dat een ereplaats bekleedt in zijn
privécollectie. Het was de aanzet
tot die heel eigen stijl, met ronde,
weelderige vormen. Hij noemde het
de vrucht van zijn verbeelding. Vanaf
het midden van de jaren 1970 zou hij
er ook bronzen versies van creëren,
als “poëtisch alternatief voor de realiteit”,
zoals hij dat zelf noemde. Blijkbaar
viel dat in de smaak, want het
is een van zijn sculpturen, Adam en
Eva (2003), die het wereldrecord voor
deze kunstenaar opleverde. In maart
2008 ging het werk, dat behoorde tot
een editie van drie, bij Bonhams, in
Bishopsgate House (Surrey) van de
hand voor £ 1,7 miljoen (€ 1,94 miljoen)
exclusief kosten, meer dan het
dubbele van de hoogste richtprijs.
In het laatste decennium steeg de
marktwaarde van Botero met 90 %,
al kwam het in het recente verleden
tot een daling van 6,8 %. Volgens Artprice
is Botero een van de honderd
best verkopende kunstenaars op
veilingen. Sculpturen zijn goed voor
een kwart van de omzet. Idem voor
de schilderijen. Meer dan drie op de
vier kopers komen uit de Verenigde
Staten. Gemiddeld levert een werk
van zijn hand € 100.000 tot 500.000
op. Wat schilderkunst betreft, staat
het veilingrecord nog altijd op naam
van Tablao Flamenco (1984), dat op
20 november 2019 bij Christie’s, in
New York, werd afgehamerd op $ 1,7
miljoen (€ 1,5 miljoen). Men kan echter
al een originele prent van Botero
kopen voor enkele honderden euro’s.
Zo ging op 13 juli jongstleden bij TGP
Auction, in het Zwitserse Neuchâtel,
een kleurenlitho op papier (Nacht,
1976) van de hand voor CHF 200
(€ 184), minder dan de laagste
richtprijs. Er werden driehonderd
exemplaren van gemaakt. Iedereen
kan dus een Botero in huis halen. (cd)
Dansers, 2012, ed. ea 1/3, brons, 298 x 190 x 122 cm. Sotheby's, New York, 17-05-2018. Sotheby's
$ 2.050.000 (€ 1.725.745).
39

Christo, Arc de Triomphe Large #7, 2019, potlood, houtskool, pastel, waskrijt, emailleverf, architecturale tekening, kaart, 38 x 244 / 106 x 244 cm. © Sotheby’s / ArtDigital Studio.
Nog één keer Christo?
Op 16 september was het eindelijk
zo ver: bijna zestig jaar nadat
Christo voor het eerst de plannen
optekende werd de Arc de Triomphe
in Parijs ingepakt met 25 duizend
vierkante meter aan zilverblauw
polypropyleen, bijeengehouden
door 7 kilometer aan rood koord.
Wat is er sinds 1962 met de
voorbereidende schetsen gebeurd,
en hoeveel zijn ze waard?
TEKST: CELINE DE GEEST
Normaal had de Arc de Triomphe
al in het voorjaar van 2020 ingepakt
moeten worden, maar door
de pandemie werd het project
uitgesteld. Een bijzonder spijtige zaak, want
Christo zal zijn werk daardoor zelf niet
uitgevoerd zien. De Amerikaans-Bulgaarse
kunstenaar overleed vorig jaar op 84-jarige
leeftijd. Maar ook tijdens zijn leven en dat
van Jeanne-Claude Denat de Guillebon
(1935-2009), zijn levenspartner en de helft
van het kunstenaarsduo ‘Christo’, werd het
project talloze keren uitgesteld.
De eerste ontwerpen dateren van 1962,
toen Christo en Jeanne-Claude in een
klein appartement op een steenworp van
de triomfboog woonden. Sindsdien vocht
het paar voor de voltooiing van het plan,
terwijl ze door de jaren heen andere iconische
locaties wel ingepakt kregen. Onder
meer de Pont Neuf in Parijs, de Rijksdag
in Berlijn, een vallei in Colorado en enkele
eilanden langs de kust in Florida werden
onder plastic bedolven. Een historische
installatie was The Floating Piers (2016), de
felgele drijvende pieren op het Italiaanse
Iseomeer, het eerste grote project dat
Christo zonder zijn vrouw voltooide.
VIVE LA LIBERTÉ
Met de erfgenamen is overeengekomen dat
komende projecten onder hun nauwkeurige
supervisie niet uitgesloten zijn, op voorwaarde
dat er genoeg fondsen voor zijn. Zo heeft
Vladimir Yavachev, een neef van Christo,
plannen om Christo's mastaba gemaakt uit
lege olievaten in de woestijn van Abu Dhabi
te installeren. Het inpakken van de Arc de
Triomphe is dus niet het enige werk dat
postuum uitgevoerd wordt, maar de trouwe
verzamelaars kunnen voorlopig enkel dit
project nog steunen met hun aankoop van
een voorbereidende tekening of collage. Het
koppel achter Christo weigerde namelijk stellig
om op welke manier dan ook winst uit hun
kunst te slaan en aanvaardde nooit subsidies
40

“De ingepakte
Arc de Triomphe
is het grootste en
belangrijkste openbare
kunstwerk uit het
covid-tijdperk.”
of sponsoring. De verkoop van de schetsen
en collages diende louter en alleen om het
project dat erop afgebeeld stond te financieren.
Hetzelfde geldt voor de 25 werken in
de verkooptentoonstelling van Sotheby’s in
Parijs, The Final Christo.
Simon Shaw, onderdirecteur van het departement
Fine Arts bij Sotheby’s, vertelt ons
waarin de waarde van die voorbereidende
schetsen en collages precies schuilt. “Alle werken
van Christo bestaan uit twee delen. Ten
eerste is er het inpakken zelf, als puur en conceptueel
kunstwerk. Die installaties staan in
het teken van vrijheid en onafhankelijkheid,
belangrijke principes voor een kunstenaar die
opgroeide in het communistische Bulgarije
en vluchtte naar het Westen. Het tweede deel
zorgt ervoor dat die onafhankelijkheid mogelijk
is: de werken uit het atelier. Ze tonen niet
alleen de evolutie van een idee, ze zijn ook de
permanente drager van zeer tijdelijk project.
Maar het belangrijkste van al: ze zijn de enige
bron van financiën voor de verwezenlijking
van dat project. Ze zijn, met andere woorden,
een fundamenteel onderdeel van de vrijheid
die centraal staat in de filosofie van de kunstenaar.”
Wie een werk van Christo kocht, droeg dus
niet alleen bij aan het voltooien van de installatie,
maar maakte in zekere zin ook deel uit
van het totaalkunstwerk. “Christo’s werk is
goed vertegenwoordigd in musea wereldwijd,
maar er zijn ook een aantal zeer loyale
privéverzamelaars die door de jaren heen
elk inpakproject gesteund hebben met hun
aankopen”, vertelt Shaw. “Zij bevinden zich
vooral in Frankrijk en België, maar ook in
Italië, Duitsland, Zweden, en de VS, waar de
kunstenaars sinds 1964 woonden. Worden
die werken daarna doorverkocht op de
secundaire markt, dan ontvangt de Christo
and Jeanne-Claude Foundation nog een deel
van de opbrengst. De atelierwerken zijn in de
secundaire kunsthandel echter altijd heel erg
ondergewaardeerd en onderschat geweest.
We merken dat daar sinds de dood van Chris-
to verandering in komt. De vraag is voelbaar
gestegen. In februari veilden we vijf loten in
een veiling waar ook werken van Warhol,
Fontana, Rietveld en Klein aan bod kwamen.
De werken waar het heftigst om gestreden
werd waren die van Christo. We konden het
wereldrecord op spectaculaire wijze verbeteren:
van $ 600.000 (€ 505.000) naar $ 3.000.000
(€ 2.525.300).”
DE WAARDE(N) VAN CHRISTO
“Bepalend voor de waarde van de atelierwerken
zijn hun grootte en het multimediale
aspect: de aanwezigheid van details uit verf,
pastel, email en textiel. Daarnaast is vooral
de zeggingskracht, de visuele impact van de
werken een bepalende factor”, weet Shaw.
“Maar,” voegt hij toe, “de mooiste exemplaren
zijn in de meeste gevallen nooit op de
primaire markt aangeboden, die gingen
rechtstreeks van de kunstenaar naar de
loyale privéverzamelaars. Een aantal grote,
belangrijke werken van het Floating Peersproject
werden wel op de primaire markt
verkocht, voor 2 à 3 miljoen euro. En dat is
de laatste tijd ongeveer de prijsklasse voor
de beste atelierwerken.” Afgaand op recente
veilingresultaten is het echter niet onmogelijk
om (bescheidener) Christo-tekeningen
te kopen voor veel lagere bedragen. Het afgelopen
jaar gingen bij Sotheby’s, Phillips en
Christie’s verschillende werken onder de hamer
voor prijzen tussen € 20.000 en € 75.000.
De werken die de prijzen hoger de lucht in
stuwen beelden meestal de meest iconische
projecten van Christo uit: de ingepakte Pont
Neuf en de gele en blauwe paraplu’s die hij in
Japan en Californië liet installeren.
Verzamelaars zullen zich misschien wat
moeten haasten, want zoals dat vaak het
geval is zal het overlijden van de kunstenaar
zich wellicht ook voor de meer bescheiden
werken laten voelen in de prijzen. “De ingepakte
Arc de Triomphe wordt het grootste
en belangrijkste openbare kunstwerk
uit het covid-tijdperk, wat ongetwijfeld
eveneens effect zal hebben op de prijzen.
De vraag en de kritische waardering zullen
enkel nog stijgen”, voorspelt Simon Shaw.
De vraag die zich opdringt, is of het speculeren
met die tekeningen en collages niet heel
erg haaks staat op de filosofie van Christo
en Jeanne-Claude, die tijdens hun leven net
wilden vermijden dat hun kunstwerken als
handelswaar behandeld werden. Wie een
werk van Christo in huis wil en de principes
van de kunstenaar wil eren, krijgt bij Sotheby’s
een laatste kans.
BEZOEKEN
L’Arc de Triomphe, Wrapped
Place Charles de Gaulle
Parijs
t/m 03-10
The Final Christo
Sotheby’s Parijs
t/m 03-10
Christo werkend aan een voorbereidende tekening van de ingepakte Arc de Triomphe, New York, 2020.
© Foto: Anastas Petkov 2020, Christo and Jeanne Claude Foundation.
41

David Hockney
aan de top
David Hockney, Portrait of an Artist (Pool with two Figures), 1972, acryl op doek, 213 x 305 cm. Christie’s, New York, 15-11-2018. © De kunstenaar. Met toestemming van
Christie’s Images Ltd. $ 90.312.496 (€ 80.029.000).
42

Op de avond van 15 november 2018
werd David Hockney de duurste nog
levende kunstenaar op de markt.
Tot dan toe stond het record vijf jaar
lang op naam van Jeff Koons, met
zijn sculptuur Balloon Dog (Orange).
Maar die avond in november werd
Hockneys schilderij Portrait of an
Artist (Pool with Two Figures) bij
Christie’s in New York afgehamerd
op $ 80 miljoen ($ 90,3 miljoen,
kosten inbegrepen). De 84-jarige
Britse kunstenaar is een aparte
figuur op de kunstmarkt en in de
kunstgeschiedenis.
TEKST: GILLES BECHET
Werken van David Hockney
vind je in de meest prestigieuze
musea ter wereld. Hij gaat
nog lang niet met pensioen
en blijft experimenteren met verschillende
media. Zo maakt hij nu ook reeksen van tekeningen
op zijn iPad en iPod. De verzamelaar
die bij Christie’s het recordbod uitbracht,
kocht niet alleen een Hockney, maar ook een
stuk geschiedenis. In 1972 kreeg de in 1937
geboren kunstenaar reeds erkenning. Hij was
de belichaming van de onbezorgde leefwijze
van de Californische jetset, tegen een achtergrond
van prachtige stranden en wuivende
palmbomen onder een blauwe hemel. Achter
dit zorgeloze imago schuilde echter het
liefdesverdriet om de breuk met zijn vriend
en vroegere leerling Peter Schlesinger, op het
schilderij afgebeeld in een roze jas, turend
naar een figuur in het zwembad. De perfectionistische
Hockney had de eerste versie
van dit schilderij gedumpt, al had het hem
zes maanden werk gekost, en was weer van
nul af aan begonnen, twee weken vóór de
opening van zijn tentoonstelling. Hij werkte
maar liefst 18 uur per dag om de nieuwe versie
op tijd af te krijgen.
EEN MILJOEN BEZOEKERS
Ook al oogstte David Hockney opvallend
snel erkenning als toonaangevende kunstenaar,
zijn Portait of an Artist (Pool with Two
Figures) ging destijds naar een verzamelaar
voor slechts $ 18.000 (rekening houdend
met de inflatie zou dat nu zo’n
$ 110.000 zijn). De prijzen op de kunstmarkt
David Hockney, My Window, iPhone drawing ‘No. 610’, 23 December 2010, 2010-2019, tekening op iPhone,
56 x 43,2 cm. Phillips, Londen, 14 & 15-06-2021. © De kunstenaar. Met toestemming van Phillips.
£ 20.160 (€ 23.400) – Richtprijs: £ 7.000-10.000.
Na een gestage groei van zijn marktwaarde
is Hockney nu de duurste nog levende
kunstenaar, een koppositie die hij wellicht
niet snel zal afgeven.
waren toen nog geen afspiegeling van zijn
historische belang. In 1986 ging een eerste
werk van hem onder de hamer bij Christie’s.
Het ging om The House on Millar Place, een
tekening uit 1979, toegewezen voor
$ 10.450. Alles veranderde in 2017, met de
grote overzichtstentoonstelling in Tate
Britain (Londen), die daarna doorreisde
naar het Centre Pompidou (Parijs) en het
Metropolitan Museum of Art (New York).
In totaal lokte die bijna 1 miljoen bezoekers.
Ze kreeg ook opvallend veel mediaaandacht.
“Sinds 2017 zijn tweemaal zoveel
werken van David Hockney verkocht voor
meer dan honderdduizend dollar. Het
aantal bieders is gestegen met zo’n 30 %”,
aldus Pauline Haon, Associate Director bij
Christie’s, gespecialiseerd in de kunst van
de 20e en 21e eeuw. Een ander gevolg van
die nu sterk toegenomen internationale
aandacht is de evolutie van de geografische
spreiding van de kopers: “De kopers zijn
hoofdzakelijk Amerikanen en Britten, en in
mindere mate kopers uit het Midden-Oos-
43

Hockney is een icoon
van de 20e-eeuwse
kunst en zijn werken
zijn te vinden in de
meest prestigieuze
musea ter wereld.
David Hockney, Man in Shower in Beverly Hills, 1964, acryl op doek, 167,3 x 167 cm. Londen, Tate, aangekocht
in 1980. © De kunstenaar. Met toestemming van Bozar.
David Hockney, n° 125, 19 maart 2020, schilderij op iPad. © De kunstenaar. Met toestemming van Bozar.
ten en Azië. Toch telt Christie’s sinds 2017
drie keer meer kopers uit het Midden-Oosten
en een derde meer uit Amerika.” In 2020
ging Nichols Canyon, een bijzonder kleurrijk
schilderij uit 1980, bij Phillips in New York
van de hand voor $ 41.067.500. Op dit werk
is de canyon te zien voor zijn woning, in Los
Angeles. Met dit schilderij keerde Hockney
terug naar het figuratieve, na zich jaren
te hebben beziggehouden met fotografie.
“Hockney geniet tegenwoordig internationale
belangstelling, wat deels te verklaren is
door zijn schilderijen. De toets en de levendige
kleuren van Nichols Canyon getuigen
van de sterke invloed van het fauvisme, dat
het Europese publiek aanspreekt. Er is ook
de invloed van de Chinese landschapsschilderkunst,
die dan weer een Aziatisch publiek
aanspreekt. Het licht waarin het werk
baadt, is typerend voor Californië, waar
Amerikaanse verzamelaars niet ongevoelig
voor zijn”, verduidelijkt Jean-Paul Engelen,
Deputy Chairman en Worldwide Co-Head
bij Phillips, gespecialiseerd in de 20e-eeuwse
en hedendaagse schilderkunst.
NIEUWE RIJKEN
Door die groeiende bekendheid is meteen
ook het profiel van de kopers veranderd.
De historische verzamelaars, die altijd al
geboeid waren door Hockney, krijgen nu
het gezelschap van personen die op zoek
zijn naar een bekend werk van hem. “Vorig
jaar zagen we een verrassend groot aantal
nieuwe kopers en verzamelaars verschijnen.
Er zijn ook zeer veel nieuwe rijken, belust op
een werk dat hen raakt en een plaats heeft
in de geschiedenis”, aldus Pauline Haon.
Sinds hij in de vroege jaren zestig begon te
schilderen en tekenen, is David Hockney
nooit gestopt met innoveren. Hij beproefde
uiteenlopende technieken om de ruimte te
vatten en het driedimensionale ervan over
te brengen op een tweedimensionaal object,
zoals een doek of een blad papier. Aan het
begin van zijn carrière had hij de ruimte
gefragmenteerd in polaroid-mozaïeken.
Daarna kwamen de video-installaties. “Een
foto is altijd vlak”, luidde zijn uitleg in een
BBC-interview in 2012. “Zelfs wanneer je die
uitvergroot, blijft hij vlak.” Vandaar dat hij
datzelfde jaar door het Engelse platteland
reisde met een jeep, voorzien van negen
HD-camera’s, om daarmee simultaan uit
lichtjes verschillende gezichtshoeken te
kunnen filmen. Het resultaat daarvan werd
uiteindelijk vertoond op een ‘muur’ van
schermen. De Britse kunstenaar is altijd al
44

een non-conformist geweest. Vanaf de jaren
2010 ontwikkelde hij een heel eigen techniek
om te tekenen op een digitaal scherm. Het is
puur vingerwerk: met zijn duim bedient hij
zijn iPhone, en met de wijsvinger zijn iPad.
Het gaat om multipels, gecreëerd in reeksen
van 25 of 35 exemplaren. Aanvankelijk werden
die aan de man gebracht via galeries,
zoals Galerie Lelong & Co, in Parijs, die er op
de beurs Art Brussels al verschillende keren
enkele van te koop aanbood. Al snel kon je ze
ook in veilingzalen op de kop tikken.
TROUW AAN ZIJN ARTISTIEKE VISIE
Gezien de omvang van zijn productie hoeft
het niet te verbazen dat het aanbod van werken
van David Hockney op de markt ruim
en gevarieerd is. Dat gaat dan van digitale
of papieren edities en schilderijen op doek
tot tekeningen en aquarellen, voor prijzen
gaande van $ 900 voor een exemplaar van
een editie, tot een veilingrecord van $ 90 miljoen.
Aangezien de markt dol is op records,
heeft het record behaald met het dubbelportret
aan een zwembad de belangstelling
nog vergroot. “Dat heeft zijn marktwaarde
zeker doen toenemen. Een nieuw recordbedrag
heeft vaak een rechtstreekse invloed op
de verkoop van een kunstenaar”, bevestigt
Pauline Haon. Als eeuwige rebel, wars van
conventies, is David Hockney altijd trouw
gebleven aan zijn artistieke visie en aan het
figuratieve, zelfs toen de abstractie, het minimalisme
en andere bewegingen toonaangevend
waren in de tweede helft van de 20e
eeuw. “Wanneer hij rustig in zijn hoekje zat
te werken, keek de kunstwereld de andere
Hoewel intussen 84
blijft hij creëren en
innoveren.
kant op. Nu het figuratieve echter weer volop
van de partij is, zie je hoe groot zijn invloed
op tal van jonge kunstenaars is, groter dan
zijn historische belang. David Hockney genoot
al vrij vroeg erkenning, sinds werk van
hem te zien was in de Royal Academy, maar
de erkenning die hij nu geniet, is zo breed
dat die alleen maar blijvend kan zijn op de
markt, en wellicht zelfs nog zal toenemen”,
besluit Jean-Paul Engelen.
BEZOEKEN
David Hockney: werken uit de Tate
Collectie, 1954-2017
David Hockney: de komst van de lente,
Normandië 2020
Bozar
Brussel
www.bozar.be
08-10 t/m 22-01-2022
David Hockney in zijn atelier in Normandië, op 24 februari 2021. © De kunstenaar. © Foto: Jonathan Wilkinson.
45

Femmy Otten
Instinctief
op zoek naar
essentie
Alles begint met het zoeken naar het juiste hout: Europees
lindehout, traag in de schaduw gegroeid, voor een zo dicht mogelijke
nervenstructuur. Geen vanzelfsprekende zoektocht. Het beeld kreeg
mentaal al gestalte maar Femmy Otten weet dat het lang zal duren eer
het een definitieve vorm krijgt. Om het gevoel te bezweren, waarmee ze
als jonge vrouwelijke kunstenaar taboes wil doorbreken en haar beelden
bestaansrecht te geven, is tijd nodig.
TEKST: ELS BRACKE
One Tear at a Time, 2020, lindehout, elektrische motor, berkenhouten sokkel, 147 × 91 × 80 cm. Met toestemming van Fons Welters en de kunstenaar. © Foto: Gert Jan van Rooij.
46

Kappen, schaven, gutsen, beitelen,
wegsnijden: het beeldhouwen
leerde Femmy Otten zichzelf aan.
“Goede opleidingen houtbewerking
zijn in Nederland moeilijk te vinden,
en ik vermoed dat professionele houtbewerkers
wellicht hun wenkbrauwen zullen
fronsen als ze me bezig zien, maar ik kom
er altijd wel, tot in de kleinste details.”
Als kind al trok Femmy zich terug om al
tekenend tot rust te komen. En hoewel
haar ouders niets hadden met kunst, was
de keuze voor een artistieke opleiding een
evidente roeping. “Mijn moeder heeft me
van kleins af gesteund in het proces van
het maken en niet in het resultaat op zich.
Mij bezig laten met wat me bezielde was
het grootste cadeau dat ze me kon geven.”
Toch was er een juk, gevormd door allerlei
door elkaar lopende factoren: de Nederlandse
traditie van het minimalisme en het
functionele, de nuchterheid, de hang naar
het progressieve in de kunst waardoor
traditie bezwaard werd, de protestantse
cultuur, de verstikkende en afbrekende
methodes op de academie, het gewicht
van de jeugdige scheiding, het constant
combineren van haar studie en duizend
bijbaantjes om toch die artistieke droom
waar te maken. Op het HISK in Gent in
2009 vielen de dingen op hun plaats en
ontstond eindelijk dat gevoel van vrijheid
als ultieme voorwaarde voor het vrij creëren,
en voor het werken in hout.
STILSTAAN IN HOUT
“Hout is mijn grote liefde. Net zoals klei
past het bij de cultuur waar ik vandaan
kom. Wat me er ook in boeit en wat meespeelt
in mijn werk, is het vasthouden van
de tijd. In de ringen van het hout zie je
hoe de tijd condenseert en materialiteit
krijgt. One tear at a time verwijst naar de
tijd, en de geruststelling van het relativeren.
Dit bezweren van de tijd en van het
geluk vormt een constante in mijn werk.”
Otten heeft de gewoonte om tegelijk aan
verschillende beelden te werken. Terwijl
een grote opdracht in marmer voor de
rechtbank van Amsterdam liep, ontstond
One tear at a time in een arbeidsintensief
proces van 7 à 8 maanden. En dit allemaal
terwijl Otten zwanger was van haar
tweede kindje. Het is die transitie naar
het moederschap die hier getoond wordt.
De lange productietijd is vooral nodig
om afstand te nemen, om de emoties te
observeren die nodig zijn om het beeld
te maken en te komen tot een verstilling.
“Er zijn altijd periodes waarin ik twijfel en
dan doe ik iets anders. Ik werk steeds aan
vijf of zes stukken tegelijk om zo afstand
te nemen. Ik hou ook enorm van het
ambacht van met olieverf schilderen: de
droogtijden, de lagen, de essentie om altijd
het licht te behouden en van binnenuit te
laten komen. De diepte van de olieverf kan
je met niets anders vergelijken. Wanneer
ik begin te twijfelen wissel ik af. Tekenen is
er altijd geweest, en ik ben mijn opleiding
als schilder begonnen, maar na de academie
realiseerde ik me steeds meer hoe ik
“Elk werk is een
afspiegeling van
mijn eigen wereld,
het is de manier
waarop ik mijn
leven verwerk.”
word geraakt door de schoonheid van de
vorm. Navoelen van vormen, zoeken waar
de spanning ligt, die mentale zoektocht
raakte mijn gevoel van schoonheid steeds
meer, waardoor ik wist dat ik hiermee iets
moest doen.” Aanvankelijk maakte Otten
reliëfs in gips, veelal tijdelijk aan expositiemuren
bevestigd. De vrijheid om ze nadien
telkens af te breken ontnam elke vorm van
verantwoordelijkheid. “Op een bepaald
moment voelde dat onvolwassen aan en
koos ik voor een blijvend materiaal: hout.”
GULLE BEELDEN
One tear at a time is het derde of vierde
losstaande beeld dat als het ware uit de
muur is getrokken. In de Warande draait
het heel langzaam om zijn as op een vrij
grote sokkel, met in de hoeken uitgeholde
kommen gevuld met water, de vloer eronder
is overgoten met bijenwas. Het beeld
is een zwangere vrouw, een vruchtbaarheidssymbool
op wiens voet een kluwen
van lichaamsdelen, een niet vastgelegde
identiteit balanceert: een vagina, een paar
oortjes, een penis, een mond. “De figuur
symboliseert de vergeefse zoektocht naar
evenwicht, balans, moederschap en seksualiteit,
naar het gewoon zijn zonder label.”
Voor Otten voelt het moederschap in de
kunstwereld nog steeds aan als een taboe.
Vrouwelijke kunstenaars worden vaak op
een zijpad geplaatst, zodra de zorg voor
het kind mogelijk een invloed op de carrière
kan hebben. “Verzamelaars aarzelen
om te investeren in jonge moeders omdat
ze niet weten hoe hun oeuvre zal evolueren.
Elk werk is een afspiegeling van mijn
eigen wereld, het is de manier waarop
ik mijn leven verwerk. Het taboe van de
zwangere kunstenaar maar ook van de
vrije vrouwelijke seksualiteit; het wakkert
mijn vrouwelijk activisme aan. Mijn
persoonlijke intimiteit tonen, is mijn vorm
van activisme, en schaamte is mijn kompas
om ergens voor te gaan.” Om taboes te
doorbreken en paden te effenen wil Otten
niet shockeren maar juist gul geven. Beelden
aanreiken die ons anders laten kijken
en onze gedachten verruimen. Beelden die
weliswaar gemakkelijk binnenkomen maar
die bestaan uit meerdere, heel zorgvuldig
toevertrouwde lagen, waarvan er geen één
te veel is.
BEZOEKEN
Femmy Otten: Rainbow Women
De Warande
Turnhout
www.warande.be
t/m 07-11
Eurazië − Een landschap van veranderlijkheid
M HKA
Antwerpen
www.muhka.be
08-10 t/m 23-01
Galerie Fons Welters
Amsterdam
www.fonswelters.nl
LEZEN
Femmy Otten: Rainbow Women
Posture Editions 2021/N°45
ISBN: 9789491262463
47

Stijlvol schrijven
met inkt
Al sinds vele eeuwen wordt met
inkt geschreven, met behulp van
een schrijfriet, een penseel, een
veer of een pen. Van de soberste
tot de meest geraffineerde, van een
eenvoudige aangescherpte rietstengel tot
een fraaie gouden pen, bezet met diamanten.
Sommigen verkozen de mondelinge
overlevering, maar de meesten namen
al snel hun toevlucht tot het schrift, om
bijvoorbeeld lijsten van goederen op te stellen,
wetten vast te leggen, of hun gedachten,
mythen of gebeden te bewaren. Allen
hadden daarbij hetzelfde doel voor ogen:
hun kennis en tradities overdragen aan de
volgende generaties.
Aanvankelijk werden teksten in klei gegrift,
of in was of steen, maar inkt werd aangebracht
op papyrus, perkament en later
papier. Dat was gemakkelijker en duidelijk.
In de loop der tijden experimenteerde
men om inkt te verkrijgen die donker genoeg
was, voldoende werd geabsorbeerd
door de drager en na verloop van tijd niet
verbleekte. In de prehistorie werkte men
met pigmenten uit houtskool. Later werd
Oost-Indische inkt gebruikt, nog later - in
de scriptoria van onze kloosters - andere
inkt. Zo maakte men van walnoten bruine,
van roet zwarte en van schildluizen rode
inkt. In de evolutie van de schrijfkunst
werden uiteenlopende schrijfmaterialen
gebruikt. Aanvankelijk waren dat pennen
gesneden uit riet- of bamboestengels. Ook
met vogelveren werd geschreven, maar
dat was vooral in het Westen vanaf de 5e
eeuw. De eerste pennen werden gemaakt
van ganzenveren of andere grote veren,
zoals die van een zwaan of raaf. Omdat je
met een veer fijner kon schrijven dan met
een rietpen, was dit de hele Middeleeuwen
lang het favoriete schrijfinstrument, tot in
de Nieuwe Tijd, en al zeker toen men in de
13e eeuw papier begon te gebruiken. In de
loop van de 19e eeuw werd de veer vervangen
door de industrieel gefabriceerde stalen
pen. Door de mindere buigzaamheid
gaf een stalen pen een veel dunnere en
regelmatigere lijn dan een veer of rietpen.
In 1884 vond Lewis Edson Waterman de
vulpen uit en in 1935 verschenen de wegwerpvullingen.
Later werd de vulpen verdrongen
door de balpen, maar toch blijft
dit stijlvolle schrijfinstrument populair bij
liefhebbers en verzamelaars.
TEKST: ANNE HUSTACHE
Onmisbaar instrument
van de scribent
Ca. 1045-992 v.C.
Plankje met daarop de naam Smendes, hogepriester van Amon, hout, inkt, riet, 48,6 x 7,2 cm. New York, The
Metropolitan Museum of Art, inv. 47.123 a-g. © MET.
In de oude Egyptische samenleving kon de
overgrote meerderheid van de bevolking
niet schrijven. De scribenten stonden dan
ook in hoog aanzien. Dankzij het schrift
kon de samenleving perfect worden georganiseerd.
Het is onder meer daaraan te
danken dat de oude Egyptische beschaving
duizenden jaren meeging. Scribenten konden
in rang opklimmen, tot zeer hoog in de
sociale hiërarchie. Elke scribent beschikte
over zijn eigen schrijfmateriaal. Dit plankje
vertoont twee uithollingen, elk bestemd
voor een kleur: zwart (voor gewone teksten)
en rood (voor eretitels). Er was ook een
vak voor de fijn gesneden rietpennen. Op
de achterkant van deze pennenkoker is in
zwarte inkt de naam Smendes te lezen, een
hogepriester van Amon.
48

De voorouder van de pen?
Byzantijnse tijdperk
Een van de vier schatten
13e eeuw
Verbluffend!
17e eeuw
De rietpen werd gesneden uit een rietstengel.
In Azië sneed men ook pennen
uit bamboestengels. Dit oude instrument
vormde de overgang tussen het schrijven
op kleitabletten en het schrijven met inkt,
aangezien het voor beide werd gebruikt.
De vorm was evenwel verschillend. Pennen
gebruikt om te schrijven op kleitabletten
hadden doorgaans een driehoekige punt en
een ronde punt. Pennen gebruikt om met
inkt te schrijven hadden een spitse punt.
De rietpen was naar alle waarschijnlijkheid
de voorouder van de pen zoals we die nu
kennen, en deze werd ontdekt in Egypte.
Onderzoekers denken echter dat ze van
Byzantijnse oorsprong is, gezien de versiering:
stroken, cirkels, strepen, driehoek,
golvende lijnen en evenwijdige lijnen.
In het oude China groeide schrijven uit
tot een heuse kunst. De kalligrafie nam er
dan ook een hoge vlucht. De belangrijkste
schrijfinstrumenten werden omschreven
als “de vier schatten van de geletterden”:
inktstok, papier, inktsteen en penseel.
Sinds het ontstaan ervan werden die met
het grootste respect behandeld. Vaak werden
ze vervaardigd van zeldzame en kostbare
materialen. Dit penseel van bewerkt
lak is daar een fraai voorbeeld van. De geometrische
motieven zijn met veel geduld
aangebracht, laag na laag, waarbij zwarte
lak werd afgewisseld met rode lak.
Penseel van een kalligraaf, met geometrische
motieven, China, Song-dynastie (1127-1279), lak,
dashaar. New York, The Metropolitan Museum of
Art, inv. 2015.500.1.22a, b. © MET.
Deze ongemeen mooie pennendoos,
vervaardigd van doorschijnend nefriet en
bezet met smaragden en robijnen, was
wellicht bedoeld als functiesymbool: een
geschenk voor iemand die was benoemd
tot een hoge functie, bijvoorbeeld een
vizier of minister. De doos bevat twee
kleine inktpotten (van de ene is het deksel
verdwenen). In de andere vakken liggen
een klein mes met een deels verguld stalen
lemmet en een lepel - om de pen en de inkt
schrijfklaar te maken. De bloemenversiering
op het deksel is bijzonder geraffineerd.
Pennendoos en accessoires, Mogolrijk, jade
(nefriet), robijnen, smaragden en diamanten,
goud, 20,9 cm lang. Londen, The Victoria & Albert
Museum, inv. 02549(IS). © V&A.
Schrijfriet, Egypte, 6e eeuw, ontdekt in Edfu, 15 cm
lang. Parijs, Musée du Louvre, inv. AF 1372. © Musée
du Louvre.
49

Alles in één!
1804-1809
Een zeldzame veer
1850-1900
Een ingenieus systeem
1898
Necessaires waren soms heuse luxeobjecten,
met daarin tal van benodigdheden,
om te drinken, zich te wassen of te
verzorgen en… te schrijven! Deze necessaire
bevat verschillende plateaus, met
daarop onder meer een zakmes, een
scheermes, een scheerkwast, een oorlepeltje,
een schaar, een tandenborstel, een
koffiekannetje, diverse doosjes en flesjes.
Het geheel is bekroond met een spiegel op
pootjes. Alle stukken zijn kunstig bewerkt.
Deze pen misstaat zeker niet in het geheel:
de schacht heeft de vorm van een veer
eindigend in een palmet. De gouden pen
is opgeborgen in het binnenste. Je kunt ze
losschroeven, omdraaien en weer aanschroeven
op de drager. Er hoorden ook
een inktpot en een poederdoos bij. Deze
twee objecten waren aan elkaar vastgeschroefd.
Martin-Guillaume Biennais, pen uit necessaire,
Parijs, empirestijl, paarlemoer en goud, 14 cm lang.
Parijs, Musée du Louvre, inv. OA 12914 27. © Musée
du Louvre.
Eeuwenlang gebruikte men veren van
ganzen, eenden, raven en korhanen om te
schrijven. Hoe meer die werden gebruikt,
hoe vaker men ze moest aanscherpen.
In musea en collecties vind je tal van
schrijfdozen en schrijfbenodigdheden,
maar oude vogelveren zijn veel zeldzamer.
Wonderlijk genoeg zit er nog een restje gedroogde
inkt op de punt van deze veer, die
in een cilindervormig potje zit. Behalve de
onmisbare inktpot omvat het tinnen blad
ook een doos voor zand, uitgestrooid op de
tekst om die sneller te laten opdrogen.
Ensemble met pen, inktpot en doos voor zand, tin,
sporen van inkt op de pen, 33 cm lang. Amsterdam,
Rijksmuseum, inv. BK-KOG-2595-B-2. © Rijksmuseum.
Frederick Charles Berkeley was een vermaarde
fabrikant van pennen in het Victoriaanse
Engeland, in het laatste kwart van
de 19e eeuw. Hij was gespecialiseerd in intrekbare
pennen, zoals dit exemplaar hier.
De pen heeft geen dop, maar past volledig
in de penhouder wanneer men de knop
van het schuifmechanisme indrukt. Dit
object van massief zilver draagt het kenteken
van Frederick Charles Berkeley. De
bronskleurige pen werd evenwel niet door
deze ontwerper vervaardigd. Diens talent
komt ook tot uiting in de fijn bewerkte
versiering, bestaande uit arceringen en
subtiele plantaardige elementen.
Frederick Charles Berkeley, intrekbare pen, Edinburgh,
massief zilver, 9 cm lang. Verkocht in 2020
door Gillers Antiques via Catawiki. © Catawiki.
50

De nachtmerrie
van scholieren
Ca. 1900
Alleen wie ouder is dan 55 herinnert zich
nog de inktvlekken waar je onvermijdelijk
mee te maken kreeg bij gebruik van
dit schrijfgerei. Toch beleefde je ook een
sensueel genoegen wanneer de pen over
het papier gleed en de inkt zijn parfum
verspreidde. Voor de komst van de industrieel
gefabriceerde pennen gebruikten
leerlingen een schrijflei, waarop ze schreven
met een krijtje of een grijs potlood. In
tegenstelling tot dit prachtige exemplaar
van glas zaten de inktpotten van porselein
in een speciale opening in de schoolbanken.
Door de democratisering van de
vulpen behoren inktpotten nu definitief
tot het verleden.
Pen en glazen inktpot, Lausanne, Musée Cantonal
d’Archéologie et d’Histoire. © R.V.
Presidentiële pen
Ca. 1960-1963
Iedereen heeft al wel eens een foto gezien
van John F. Kennedy, zittend aan zijn bureau
van massief eikenhout in het Oval Office, in
het Witte Huis. Daarop stond een sierlijke
penhouder met pen van het merk Sheaffer.
Al trok de Amerikaanse president voluit de
kaart van de jeugd en de vernieuwing, toch
koos hij voor dit uitgesproken traditionele
schrijfinstrument, met een uitgepuurde lijn.
De donkere kleur van het blad van obsidiaan
vormt een opvallend contrast met het
bronzen plaatje waarop de naam van de
president is gegraveerd. Het schijnt een
traditie te zijn dat Amerikaanse presidenten
belangrijke documenten tekenen
met verschillende pennen, die ze meestal
cadeau hebben gekregen. Die traditie zou
dateren uit de tijd van Franklin D. Roosevelt
of Harry Truman, en werd in ieder geval in
ere gehouden door John F. Kennedy, Barack
Obama en tegenwoordig ook Joe Biden.
Set met pen en penhouder voor John F. Kennedy,
Oval Office, Witte Huis, obsidiaan, gegraveerd bronzen
plaatje. Heritage Auctions, 23-11-2013. © Heritage
Auctions.
Keizerlijk
2000
De vermaarde Duitse fabrikant van
luxeobjecten Montblanc brengt geregeld
pennen uit die gewijd zijn aan bekende
personages uit een ver of recent verleden,
zoals Victor Hugo, Arthur Conan Doyle,
Charlie Chaplin, John F. Kennedy, Walt Disney
en Peggy Guggenheim. Telkens gaat
het om een perfect huwelijk tussen fraaie
materialen en creativiteit. Het lichaam
van deze pen, met getorste ribben, kracht
bijgezet door elementen van verguld
metaal, doet denken aan de Carolingische
sierelementen in de kathedraal van Aken,
waar Karel de Grote zijn graftombe ligt. In
de pen van geel en grijs goud (18 karaat) is
zijn keizerlijke monogram gegraveerd.
Montblanc International GmbH, pen (‘Hommage
aan Karel de Grote’), editie 4810 (nr. 178), massief
zilver, goud, onyx. Artcurial, Parijs, 28-11-2018.
© Artcurial.
51

Keramiek
voor de Koreaanse
upper-class
De Koreaanse cultuur is van oudsher
gelaagd, en was lange tijd streng
hiërarchisch. Afkomst bepaalde
wat je plaats was. De sociale ladder
opklimmen was vrijwel onmogelijk.
Aan de hand van keramiek toonde
de elite - de yangban - haar normen
en waarden. Juist deze objecten
zijn goed bewaard gebleven en
vandaag vertellen ze ons over de
geschiedenis van Korea.
TEKST: CELINE DE GEEST
Van kimchi tot Kia en K-pop: de
Koreaanse cultuur wordt goed
vertegenwoordigd in de onze.
Toch weten we minder over
de rijke geschiedenis van Korea dan over
bijvoorbeeld die van Japan of China. Keramiekmuseum
Princessehof vertelt het
verhaal van een eigenzinnige cultuur door
de tijd heen, aan de hand van keramieken
topstukken uit het National Museum of
Korea in Seoul.
Volgens conservator Eline Van den Berg is
er geen betere manier om het verhaal van
de Koreaanse cultuur te brengen dan aan
de hand van keramiek. “In Korea wordt op
een eigenzinnige manier met kunst omgegaan.
Het verschil met China of Japan is
goed te zien. Daar is de keramiek vaak heel
precies vormgegeven. In Koreaanse keramiek
zie je echt de hand van de maker. Het
is allemaal net wat losser. De vormen van
de objecten, de decoraties en de kleuren,
de manier waarop een vaas werd gemaakt
en gebruikt: al deze aspecten vertellen
meer over hoe de Koreaanse keramiek zich
ontwikkelde, en geven een inkijk in hoe de
Koreaanse samenleving door de eeuwen
heen veranderde.”
GELEGENHEIDSGESCHENKEN
In de tentoonstelling Korea - poort naar
een rijk verleden worden vier thema’s uitgelicht
aan de hand van keramiek: eetcultuur,
ceremonies, schoonheidscultuur en
elitecultuur. “Waardevolle stukken werden
van generatie op generatie doorgegeven en
“In Koreaanse
keramiek zie je echt
de hand van de
maker. Het is allemaal
net wat losser.”
zijn daardoor relatief goed bewaard gebleven”,
aldus Van den Berg. “Ze dienden niet
alleen als gebruiksgoed, maar werden ook
cadeau gegeven bij belangrijke gebeurtenissen
zoals een verjaardag, huwelijk of
het slagen voor een staatsexamen door
een ambtenaar.” Samen met de militairen
hadden de ambtenaren controle over het
bestuur van het land. Vanaf de Joseon-dynastie
werd deze groep yangban genoemd.
Naast het dagelijkse werk had deze elite
tijd en geld om zich bezig te houden met
het schrijven van poëzie, het beoefenen
van kalligrafie of het filosoferen over kunst
met gelijkgestemden. Bij die activiteiten
hoorden verfijnde objecten, van een celadon
wijnpot om rijstwijn uit te drinken
tot waterdruppelaars en penseelhouders.
Yangban-vrouwen waren aan huis
gebonden en hun uiterlijk voorkomen was
voor hen van groot belang. Een uitgebreid
schoonheidsritueel moest zorgen voor een
egale huid. Speciale make-updoosjes van
lakwerk of keramiek dienden om pigmenten
in te bewaren.
52

Penseelhouder voor klimmers
De bergen waren geliefd als locatie voor een tempel of
pelgrimsoord. Weg van de afleiding van het dagelijks
leven kon hier alle aandacht uitgaan naar het vrijmaken
van de geest. Het heiligste gebergte staat bekend als
het Diamantgebergte, in het huidige Noord-Korea. De
enorme pieken van deze bergen werden binnen het sjamanisme
vereerd vanwege hun gelijkenis met menselijke
en dierlijke figuren. Ook binnen het boeddhisme en
taoïsme waren bergen belangrijk vanwege de associatie
met respectievelijk het paradijs en het eeuwige leven.
In landschapsschilderingen waren bergen een populair
onderwerp, zoals te zien is in de schilderingen van bijvoorbeeld
Jeong Seon (1676-1759). Ze werden geprezen
vanwege hun schoonheid en mystiek. Objecten in de
vorm van bergen, zoals deze penseelhouder, waren
vanwege al deze associaties zeer geschikt om dienst te
doen in de studio van een geleerde. De maker heeft de
grillige vormen van de rotsen treffend weergegeven.
Een leuk detail zijn de twee tempels die in de berg zijn
aangebracht. De enigszins blauwe tint van het glazuur
is karakteristiek voor porselein uit de 19e eeuw.
Penseelhouder in de vorm van een gebergte Joseon-dynastie, 19e
eeuw, porselein, hoogte: 23 cm. National Museum of Korea (schenking
Lee Hong-kun).
Mythische waterdruppelaar
Een waterdruppelaar was een onmisbaar item
op het bureau in de studeerkamer (sarangbang)
van een geleerde. Hij diende om de inkt te verdunnen
die werd gebruikt om mee te schrijven en te
schilderen. Tijdens de late Joseon-periode werden
waterdruppelaars in de meest originele vormen
gemaakt, zoals dit speelse exemplaar in de vorm van
een haetae. Dit mythische dier lijkt nog het meest
op een leeuw, maar zijn huid was bedekt met schubben
en hij had een hoorn op zijn voorhoofd. Stenen
beelden van haetae werden voor paleizen geplaatst,
omdat het dier vuur kon afweren en beschermde
tegen ontwrichtende veranderingen. Het gaatje in
de bovenkant werd gebruikt om deze druppelaar te
vullen, om vervolgens via het gaatje in de bek van
het dier het water eruit te laten druppelen. Vanaf de
late 18e eeuw nam de vraag naar dit soort accessoires
toe. Dat was een gevolg van de opkomst van een
steeds rijkere handelaarsklasse, die zich de levensstijl
van de yangban eigen wilde maken.
Waterdruppelaar in de vorm van een mythisch dier Joseon-dynastie,
19e eeuw, kobaltblauw porselein, 8,5 x 13,6 cm. National
Museum of Korea.
53

Wijnpot, rijmpot
Deze celadon wijnpot is een prachtig
voorbeeld van hoe een functioneel object
ook een lust voor het oog kan zijn. Het meloenvormige
lichaam in combinatie met
de subtiel ingesneden decoratie van lotusbloemen
laat het grote vakmanschap zien
van keramisten tijdens de Goryeo-dynastie.
Een populair tijdverdrijf voor de elite
was het samenkomen met vrienden voor
het beoefenen van kalligrafie en het reciteren
van poëzie onder het genot van rijstwijn.
Dat wijn en poëzie goed samengaan
blijkt ook uit een spelletje dat Silla-koningen
speelden met hun hofdames, waarbij
een wijnkopje in een waterstroompje werd
geplaatst. De persoon die het dichtst bij
het kopje zat als dat tot stilstand kwam,
moest ter plekke een dichtregel verzinnen.
Deze wijnpot is gevonden in Gaesong, de
stad die oprichter van de Goryeo-dynastie
Wang Geon (877-943) als centrum van de
macht koos. Grote hoeveelheden keramiek
met celadonglazuur werden voor de
hoofdstad geproduceerd. Overigens werd
dit glazuur niet alleen toegepast op dit
soort gebruiksvoorwerpen, maar ook op
dakpannen, om de vele paleizen en tempels
mee te verfraaien.
Meloenvormige wijnpot met decoratie van lotussen
Goryeo-dynastie, 12e eeuw, steengoed, celadon,
hoogte: 18,5 cm. National Museum of Korea.
54

“Deze stoel is speciaal gemaakt voor
bijeenkomsten in de buitenlucht
zoals bijvoorbeeld langs de oever van
een rivier, op een boot of in de tuin,
een gebruik dat vanuit China was
komen aanwaaien.”
Breekbare tuinstoel
Het samenkomen met vrienden gebeurde
zowel binnens- als buitenshuis. In het huis
was de voornaamste plek de sarangbang.
Dit gedeelte was in principe alleen toegankelijk
voor mannen. Populaire plekken in
de buitenlucht waren bijvoorbeeld langs
de oever van een rivier, op een boot of in de
tuin. Deze stoel is speciaal gemaakt voor
zo’n bijeenkomst in de tuin, een gebruik dat
vanuit China was komen aanwaaien. Al tijdens
de Goryeo-dynastie werden soortgelijke
stoelen in keramiek gemaakt, maar dan met
een celadonglazuur. Dit exemplaar heeft een
opengewerkte decoratie van een draak die
tussen de wolken vliegt. Tijdens een bijeenkomst
filosofeerden de gasten met elkaar en
werden er schilderingen uitgerold, zodat ze
bewonderd en bestudeerd konden worden.
Er was ook ruimte voor ander vermaak,
zoals het spelen van muziek en het drinken
van wijn. Dit blijkt ook uit 18e-eeuwse
genre-schilderingen, waarop te zien is dat er
soms vrouwen aanwezig waren. Dat waren
gisaeng, courtisanes getraind in het bieden
van vermaak door middel van dans, muziek
en poëzie.
Tuinstoel met opengewerkte decoratie van draak en
wolken Joseon-dynastie, 19e eeuw, porselein, hoogte:
41,8 cm. National Museum of Korea.
55

Niet na te apen
Zegels werden op twee manieren gebruikt: enerzijds
voor het signeren van officiële documenten binnen
de ambtenarij en persoonlijke brieven voor vrienden
en familie, anderzijds voor het signeren van commentaar
dat in de zijlijn van schilderingen werd gegeven.
Dit laatste gebruik was bedoeld als eerbetoon aan
de kunstenaar en zijn stijl. Iemand kon meerdere
soorten zegels bezitten en ze werden ook als cadeau
gegeven. Meestal werden zegels gemaakt van hout
of brons; nog exclusiever waren jade, zilver of goud.
Belangrijke exemplaren werden in een bijbehorende
doos bewaard. Deze zegel van een aapje, zittend op
lotusbladeren, is gemaakt van steengoed met een celadonglazuur.
De aap komt van oorsprong niet voor in
Korea, maar raakte tijdens de Verenigde Silla-periode
bekend als een van de twaalf dieren van de Chinese
zodiac. Als zodanig werd de aap geassocieerd met
bescherming en geluk. Deze zegel werd gebruikt voor
persoonlijke zaken. Van de karakters op de onderkant
is vooralsnog niet bekend wat ze precies betekenen.
Stempel in de vorm van aap Goryeo-dynastie, 12e eeuw, steengoed,
celadon, hoogte: 5 cm. National Museum of Korea.
56

Schoonheid uit een doosje
Dit soort doosjes waren onderdeel van een
toiletset en werden tijdens de Goryeo-dynastie
gebruikt om pigmenten en oliën in
te bewaren. Verschillende kleurstoffen van
planten en bloemen werden gebruikt voor
make-up, zoals de meeldraden van saffloer
voor rouge en fijngestampte rijst of graanpoeder
voor het maken van gezichtspoeder
om de huid egaal te doen lijken. Uit
de Goryeo-periode zijn relatief veel van
zulke doosjes en flesjes bewaard gebleven,
waaruit blijkt dat het verzorgd voor de dag
komen belangrijk was. Deze luxe-objecten
werden alleen door welgestelden gebruikt.
De verfijnde decoratie van chrysanten
en kraanvogels met slib vertoont grote
overeenkomsten met lakwerk ingelegd met
parelmoer. Hiervan bleven soortgelijke
objecten bewaard die ook werden gebruikt
voor het bewaren van make-up. Terwijl aan
de productie van het rijkelijk gedecoreerde
celadon na de Goryeo-periode een einde
kwam, werd de productie van ingelegd
lakwerk tijdens de daaropvolgende Joseondynastie
voortgezet.
Flesje en doosjes voor het bewaren van make-up
Goryeo-dynastie, 13e eeuw, steengoed, celadon,
hoogte: 17,5 cm (grootste doos). National Museum
of Korea.
BEZOEKEN
Korea - poort naar een rijk verleden
Keramiekmuseum Princessehof
Leeuwarden
16-10 t/m 21-08
LEZEN
De teksten zijn ontleend aan
Korea, keramiek en cultuur, door Eline van
den Berg en Hee-Jeong Kim
Nederlandstalig, 144 pagina's
ISBN: 9789462623583
Prijs: € 24,95
57

Kara Walker
Dubbelzinnig in papier
Slaven en onderdrukkers, koloniale
en discrimerende symbolen gaan
in haar oeuvre een heel ongewone
dialoog aan. Zoals weinigen dat
haar voor hebben weten te doen,
geeft Kara Walker krachtig gestalte
aan de botsing tussen heden en
verleden. En dat zonder zich te
storen aan de politiek-correcte
etiquette.
TEKST: GWENAËLLE DE SPA
Ze zien er zo onschuldig uit, die
grote silhouetten die de Afro-
Amerikaanse kunstenaar Kara
Walker (°1969) uit zwart karton
heeft geknipt. Toch is dat niet meer dan
een indruk, want aan de hand van die
papieren personages, en recentelijker ook
haar sculpturen, zoals Fons Americanus,
van eind 2019 tot begin 2020 te zien in
Tate Modern, hekelt de artiest virulent
de verdrukkende dominante opvattingen
in de Verenigde Staten. Het werk (zonder
titel of datum) dat we hier onder de loep
nemen, is een bundeling van de hoofdthema’s
van haar œuvre, sinds het begin
van de jaren 1990. Van de mannelijke buste
ontbreken niet alleen de armen en benen,
maar ook het hoofd. Het dreigend donkere
geheel contrasteert sterk met het witte
fond van het papier. Door een westerse
bril bekeken, doet het ons op het eerste
gezicht denken aan de antieke kunst. Voor
dit werk inspireerde Walker zich op de
standbeelden in musea die door de tand
des tijds zijn aangetast. Door de gekartelde
inkepingen ter hoogte van de hals, alsof
daar een breuk of scheuring is opgetreden,
en de scherpe contouren van de silhouet
maakt die oppervlakkige indruk echter al
snel plaats voor een gefragmenteerde en
eerder troebele kijk op het werk. Je voelt
de aanwezigheid van een zekere vorm
van geweld. Zoals vaak heeft Kara Walker
voor dit werk ook inspiratie geput uit haar
persoonlijke ervaringen en haar status als
zwarte vrouw.
Vaak put Kara Walker
ook inspiratie uit
haar persoonlijke
ervaringen en
uit haar status als
zwarte vrouw.
NIEUWE PERSPECTIEVEN
Papier is het materiaal waarmee deze
kunstenares het liefst werkt. Kara Walker
maakte naam met haar grote satirische
installaties van papier, die doen denken aan
een Chinees schimmenspel. Maar Walker
is ook een begenadigd tekenaar. Werken
met waterverf, gouache, inkt en tempera
op papier vormen een belangrijk onderdeel
van haar oeuvre. Haar tekeningen zijn meer
dan zomaar voorbereidende werken voor
haar grote installaties. Er gaat een zeldzame
spontaniteit en directheid van uit. In haar
installaties speelt ze met het contrast tussen
wit en zwart en zet zo bepaalde details
in de kijker. Haar tekeningen daarentegen
wemelen van personages, verwijzingen en
ontleningen. Kara Walker combineert officiële
documenten met getuigenissen van
slaven, romaneske fictie en afbeeldingen uit
de volkscultuur. De kunstenaar koppelt ook
graag de uitstraling van grote historische
figuren aan veelzeggende details. Ongeacht
58

“Zoals weinigen dat
vóór haar hebben
weten te doen,
geeft Kara Walker
op krachtige wijze
gestalte aan de
botsing tussen heden
en verleden.”
Kara Walker, zonder titel of datum, Kunstmuseum Basel, Kupferstichkabinett, permanente bruikleen van
Hüni-Michel-Stiftung. © De kunstenaar.
BEZOEKEN
de vorm van de verhalende methode die
ze gebruikt, het doel is altijd opnieuw de
zogenaamd dominante visie op geschiedenis
bloot te leggen en te laten zien hoe je
het verleden op verschillende manieren
kunt bekijken, om zo nieuwe perspectieven
te openen voor de waarnemer. Kara Walker
inspireert zich ook graag op bescheiden,
soms ronduit marginale artistieke repertoires,
zoals panorama’s of cyclorama’s uit
de 19e eeuw. Die bootst ze dan na, om duidelijk
te maken dat sommige stereotypen
nog steeds aanwezig zijn in de moderne
samenleving. Zowel de verdrukte als de
verdrukker komt aan bod in haar werk. Ze
gebruikt daarvoor beelden die zo al een
sterke gevoelswaarde hebben. Toch wil
ze vermijden dat de waarnemer zich een
uitgesproken mening over die beelden
vormt. Vandaar dat ze bewust kiest voor
dubbelzinnige beelden, waarbij de grens
tussen aanklacht en medeplichtigheid vaak
vaag is en daardoor stof voor discussie
oplevert. Weinig kunstenaars slagen erin
de rassenkwestie, de discriminatie en het
seksisme in de Amerikaanse geschiedenis
met zo’n meedogenloze eerlijkheid in beeld
te brengen als Kara Walker.
Kara Walker. A black hole is everything a
star longs to be
Schirn Kunsthalle
Römerberg
Duitsland
www.schirn.de
15-10 t/m 16-01-2022
LEZEN
Anita Haldemann, Kara Walker. A black hole
is everything a star longs to be
JRP Editions, Genève, 2021
ISBN: 9783037645574
59

Lucio Fontana
De man die de maan aanraakt
De doeken met de scheuren
kent vrijwel iedereen. Maar toen
Lucio Fontana (1899-1968) zijn
zaalvullende installaties, ‘Ambienti
spaziali’, begon te maken,
veranderde hij de kunst voor altijd.
Design Museum Den Bosch zorgt
ervoor dat die baanbrekende
ruimtes voor het eerst sinds 1967
opnieuw te zien zijn in Nederland.
Curator Colin Huizing legt uit hoe
Fontana ons een extra dimensie
schonk.
TEKST: CELINE DE GEEST
Lucio Fontana, Ambiente spaziale, 1968/2017, installatiezicht van Pirelli Hangar Bicocca, Milaan, 2017. Origineel
geïnstalleerd tijdens Documenta 4, Kassel, 1968. © Fondazione Lucio Fontana, SIAE 2021. © Foto: Agostino Osio.
Met zijn gescheurde doeken
wilde de Argentijns-Italiaanse
kunstenaar de illusie van het
tweedimensionale vlak doorbreken
en de oneindige ruimte die erachter
schuilgaat zichtbaar maken. Eigenlijk
was Fontana geïnteresseerd in het niets:
een lege ruimte is voor hem net zo goed
een sculptuur als een volume van materiaal.
De doeken werden zijn handelsmerk,
maar Fontana vertolkte die ideeën in al zijn
creaties, van keramieken schalen over sieraden
tot lichtinstallaties. Alle werken die
Fontana na 1947 maakte waren ‘Concetti
spaziali’, ruimtelijke concepten. Niet toevallig
stond de ruimte in die tijd wereldwijd in
de belangstelling. Onderzoeker en curator
Colin Huizing schetst de context: “De wetenschap
stond in het teken van het verkennen
van nieuwe ruimtes, zowel kosmisch
als op atomair niveau. Atoomenergie was
ontdekt, de eerste atoombom gevallen en er
werd volop geëxperimenteerd met raketten.
Fontana zocht een nieuwe beeldtaal die
paste bij die nieuwe tijd.”
60

Lucio Fontana, Ambiente spaziale a luce nera, 1948-49/2008, installatiezicht van Museo d’Arte Mendrisio, 2008. Origineel geïnstalleerd in Galleria del Naviglio,
1948-1949 © Fondazione Lucio Fontana, SIAE 2021. © Foto: Spinelli.
“De invloed van Fontana zie je niet alleen op
een directe manier, maar ook in het nadenken
over de plek die kunst in ons dagelijks leven
inneemt.”
DE RUIMTE BINNEN HANDBEREIK
Oorspronkelijk had Fontana toch een
meer traditioneel pad gekozen. “Weinigen
weten het, maar Fontana was in de eerste
plaats beeldhouwer. Zijn favoriete materiaal
was keramiek maar zijn carrière begon
in het beeldhouwatelier van zijn vader
in Buenos Aires. Later had hij zijn eigen
atelier in Argentinië, waar hij in opdracht
werkte. Op dertigjarige leeftijd zette hij
stappen om autonoom kunstenaar te
worden”, vertelt Huizing. Maar pas toen hij
de vijftig naderde liet hij zich in zijn opvattingen
over ruimte niet meer begrenzen
door disciplines. Hij koos radicaal voor de
nieuwste materialen en media. Zo experimenteerde
hij met de televisie-uitzending,
een nieuw medium waarmee plotseling
veel mensen in één keer bereikt konden
worden. “Dat principe hanteerde hij wel
al langer met zijn keramieken schalen, bij
uitstek een democratisch medium”, vertelt
Huizing.
Zijn inspiratie haalde Fontana onder meer
uit het futurisme, een stroming die er al in
geslaagd was om de beweging van de nieuwe
tijd in beeld te brengen. Met zijn ‘Ambienti
spaziali’ voegde hij naast beweging
nog een extra dimensie toe aan de beleving
van een kunstwerk: de tijd. Colin Huizing:
“Als je door de ruimtes van Fontana loopt
moet je je afvragen: ‘wat is hier anders dan
bij een sculptuur die op een sokkel staat of
bij een schilderij aan de muur?’ Dan snap
je wat er vernieuwend was aan dat werk.
De bezoeker loopt onder de werken door,
en verandert van moment tot moment zijn
standpunt ten opzichte van de sculpturen.
Nu zijn we meer vertrouwd met dat
soort ruimtelijke werken, maar toen de
Ambienti voor het eerst gepresenteerd
werden, zorgden ze voor een shock. Daar
hing zomaar een sculptuur aan het plafond!
‘Fontana heeft de maan aangeraakt!’,
schreef men in een Italiaanse krant over
zijn allereerste sculptuur. Je ziet meteen
een publiek voor je dat met de handen in
de lucht ernaar probeert te grijpen. Je gaat
vanuit een ander perspectief kijken, maar
je wordt er ook in ondergedompeld.”
DE EERSTE SPATIALIST
Sinds die eerste, opzienbarende tentoonstelling
in Milaan in 1948 werden de
installaties al vele malen opnieuw tentoongesteld,
en dat zoveel als mogelijk op
dezelfde manier. Voor een tentoonstelling
in de Pirelli Hangar in Milaan in 2017 werden
voor het eerst alle ‘Ambienti’ gereconstrueerd,
identiek aan de eerste versies van
Fontana. De Fondazione Luciano Fontana
bewaakt het intellectuele eigendom van de
kunstenaar. Waar onderdelen van de vaak
meer dan vijftig jaar oude werken verloren
gingen heeft de Fondazione voor recon-
61

Lucio Fontana, Concetto spaziale, 1959, Collectie Design Museum Den Bosch. © Foto : Blommers/Schumm, 2021.
62

Lucio Fontana, Ambiente spaziale con neon, 1967/2017, installatiezicht van Pirelli Hangar Bicocca, Milaan, 2017. Origineel geïnstalleerd in Stedelijk Museum Amsterdam,
1967. © Fondazione Lucio Fontana, SIAE 2021. © Foto: Agostino Osio.
structies gezorgd. Dat deden ze voor de
stukken uit vergankelijk materiaal, maar
ook voor de delen die tijdens het leven van
Fontana gewoon weggegooid werden. “We
hechten tegenwoordig veel meer waarde
aan die werken dan de kunstenaar en zijn
omgeving in die tijd”, verklaart Huizing.
“Die grotere aandacht voor de installaties en
de reconstructies ervan is pas in de laatste
tien jaar aan het opkomen. Dat heeft te maken
met de waardering van de kunstenaar
door de tijd heen. Fontana heeft voornamelijk
in het laatste decennium van zijn loopbaan
succes gehad. Aan het begin van de
jaren 1960 zagen de ZERO-kunstenaars in
Fontana een heel groot voorbeeld. Dankzij
zijn Manifesto Bianco, het ‘Witte Manifest’
dat in 1946 verscheen, werd hij gezien als de
grondlegger van het spatialisme. Zijn ideeën
over de integratie van kunst in de werkelijkheid
spraken de ZERO-kunstenaars heel erg
aan. Ook zij waren op zoek naar integratie
van fenomenen uit de werkelijkheid en naar
nieuwe ruimtelijke dimensies.”
Vandaag zien we de invloed van Fontana
nog steeds. Als voorbeelden noemt Colin
Huizing de ruimtes van James Turrell,
Anish Kapoor en Olafur Eliasson, waarin
licht een beeldend middel is. “Ik durf te
zeggen dat Fontana één van de belangrijkste
pioniers in de beeldende kunst van de
20e eeuw is. Hij zocht voortdurend naar
manieren om aansluiting te vinden bij
de wetenschap en techniek van zijn tijd.
Inmiddels leven we in een digitaal tijdperk,
dat ook weer heel veel mogelijkheden
biedt. Denk maar aan de 3D-geprinte brug
die onlangs in Amsterdam geplaatst is.
Kunstenaars bedienen zich van de technische
mogelijkheden van nu, en dat is een
sprongetje dat Fontana gemaakt heeft.
Tot dat moment hadden kunstenaars een
steeds grotere vrijheid van verbeelding op
doek, maar een groot deel van de kunst
bleef bestaan uit bronzen beelden en schilderijen
in olieverf op doek.”
Het Design Museum heeft de grootste
Fontana-collectie van Nederland. Naast
de vazen, schalen, sieraden en andere
objecten toont het museum drie van
Fontana’s ruimtes: een zwarte, een roze
en een witte. Colin Huizing geeft ons een
voorproefje: “De eerste, vroegste Ambiente
heet Ambiente spaziale a luce nera, met
blacklight. De tweede is een roze ruimte
met een neonlicht aan het plafond, die
we gekozen hebben omdat dat neon een
nieuw medium was. Hij gebruikte het om
een immateriële sculptuur in de lucht te
maken, een soort snede, een ‘niets’ hoog in
de lucht. De derde ruimte is zijn allerlaatste
Ambiente, die een driedimensionaal
schilderij vormt. Het is een labyrintische,
kosmische witte ruimte, waarin je via allerlei
bochten uitkomt op een wit paneel met
een zwarte snede.”
BEZOEKEN
Lucio Fontana - De verovering van
de ruimte
Design Museum Den Bosch
Den Bosch
02-10 t/m 23-01-2022
63

Veilingen
Wereldwijd
$ 6.000.000 (€ 5.101.607)
INCLUSIEF KOSTEN.
De colt van sheriff Pat Garrett, 1880, kolf van notenhout,
ontwerper Jim Earle. Bonhams, Los Angeles,
27-08. © Bonhams.
€ 15.860
Vlaamse school van de 17e eeuw, Allegorie van het
vuur, olieverf op koper, met rechts onderaan de eerste
letters van de naam van de schilder: ‘BR…’, 68,5 x 87 cm.
Auxerre Enchères, 05-09. © Auxerre Enchères.
RICHTPRIJS: € 600.000-800.000
Claude Lalanne, L’Enlèvement d’Europe,
1990, brons met bruin patina, ex. 1/1, 200 x
85 x 202 cm. Osenat. Fontainebleau, 03-10.
© Osenat.
AFGELOPEN
Record voor
een vuurwapen
bij Bonhams
Een van de iconen van het Wilde
Westen heeft lang na zijn dood
nog voor een record gezorgd: misdadiger
en moordenaar Billy the
Kid, die desondanks ook een volksheld
was omdat hij zo lang wist te
ontsnappen aan het gerecht, werd
op 14 juli 1881 op 21-jarige leeftijd
gedood door sheriff Pat Garrett,
een voormalige cowboy, bizonjager
en barman in een saloon,
waar hij Billy had leren kennen.
Toen Garrett werd benoemd tot
sheriff, werd Billy the Kid meteen
zijn vijand. Na hem een jaar lang te
hebben nagezeten, kreeg hij hem
te pakken in Fort Summer (New
Mexico), waar hij hem doodde met
een schot in het hart. Over dit verhaal
bestaat nog altijd twijfel. Was
het echt wel Billy the Kid? Waarom
streek Garrett dan de premie van
$ 500 niet op? Hoe dan ook, op 27
augustus ging de colt waar hij het
fatale schot mee zou hebben gelost
onder de hamer bij Bonhams,
in Los Angeles, voor iets meer
dan $ 6 miljoen (€ 5,1 miljoen),
inclusief kosten. Dat is drie keer
meer dan de laagste richtprijs en
een verbetering van vorige records
voor vuurwapens: $ 1,986 miljoen
bij Christie’s, in 2002, voor een
paar pistolen geschonken door La
Fayette aan George Washington,
en $ 1,687 miljoen voor de pistolen
van Simón Bolívar, eveneens bij
Christie’s, in 2004. De eigenaars
van de colt uit 1880, met een kolf
van notenhout, waren de grafisch
ontwerper Jim Earle (1932-2019) en
zijn echtgenote Theresa Earle. Ze
hadden het wapen gekocht in 1983.
In iets minder dan een halve eeuw
hadden ze een fraaie collectie
wapens van bandieten en handhavers
van de wet uit de Far West
vergaard. De veiling ervan bracht $
12,4 miljoen op. Drie andere stukken
brachten meer dan een half
miljoen dollar op, waaronder het
Whitney-geweer van Billy the Kid
($ 978.000).
Vlaams schilderij
in de belangstelling
in Auxerre
Op 5 september hield Auxerre
Enchères een veiling van Aziatische
kunst, zilverwerk, oude, 19deeeuwse,
moderne en hedendaagse
schilderijen, meubelen,
kunstobjecten, sierkunst uit de
20e eeuw, design, vitrineobjecten,
keramiek, glaswerk, sculpturen en
bronzen. Het hoogste bod ging
naar een olieverfschilderij op koper
(68,5 x 87 cm), te danken aan een
Vlaamse kunstenaar uit de 17e
eeuw. Zijn naam is niet bekend,
hoewel rechts onderaan de eerste
letters ervan nog te zien zijn: ‘BR…’.
Het gaat om een Allegorie van het
vuur, met toepasselijke personages
en elementen: een antieke krijger
met een harnas (misschien Mars)
en diverse objecten vervaardigd
in de smidse op de achtergrond,
zoals harnassen, helmen, waterkannen
en ander edelsmeedwerk.
In de verte staat een burcht in
lichterlaaie … Voor zo’n levendig
tafereel was een bod van € 15.860
zeker niet overdreven.
OP KOMST
Unieke werken
van Lalanne
bij Osenat
Op 3 oktober vindt in Fontainebleau
een veiling plaats met als titel
Le Jardin secret des Lalanne à Fontainebleau.
Het eerste lot waarop
men kan bieden, is L’Enlèvement
d’Europe van Claude Lalanne (1925-
2019), een prachtige monumentale
sculptuur van brons met bruin patina.
Ze werd in 1990 speciaal gecreëerd
voor het park van het Centre
Européen d’Education Permanente
(CEDEP), in Fontainebleau. Het
werk werd bij de kunstenares besteld
via het Centre d’Art Plastique
Contemporain Artcurial en geleverd
op 19 juni 1991. Experts verwachten
een opbrengst van € 600.000 tot
800.000. Er hoort een paar sculpturen
van François-Xavier Lalanne
(1927-2008) bij, van gegoten beton:
La Science (ca. 1990-1991) en La
Loi (ca. 1990-1991). Die zouden elk
€ 500.000 tot 700.000 op moeten
brengen. Claude en François-Xavier
Lalanne creëerden sinds de jaren
1950 elk een oeuvre geïnspireerd op
de natuur, met ludieke combinaties,
en altijd weer met een flinke
scheut humor en poëzie. Hun hele
carrière lang was een ode aan de
natuur, met sculpturen rechtstreeks
geïnspireerd op de fauna en flora.
Hun respectieve werken werden
bijna steeds gepresenteerd in een
dialoog met elkaar. Toch hebben
beide oeuvres hun heel eigen
kenmerken. Claude Lalanne volgde
een opleiding aan de Ecole des
Arts Décoratifs en aan de Ecole
des Beaux-Arts in Parijs. Ze is
tegenwoordig een van de weinige
vrouwelijke kunstenaars in Frankrijk
die wereldfaam genieten. Haar
werken creëerde ze met behulp van
technieken ontleend aan het gieten
en de galvanoplastiek, waarbij
natuurlijke vormen werden vastgelegd,
om ze daarna instinctief
te transformeren tot sculpturen,
tafels, stoelen, banken en spiegels.
François-Xavier Lalanne was ervan
overtuigd dat sculpturen, en ruimer
nog kunstwerken, een functie
konden vervullen. Er is geen enkele
verwarring mogelijk tussen hun
sterk verschillende aanpak - gieten
en assembleren bij haar, tekening
en constructie bij hem - of hun
heel eigen universum - klassiek
en zorgvuldig opgebouwd bij
François-Xavier, organisch en barok
bij Claude.
De Dalsace-collectie
bij Christie’s
Op 7 oktober gaat Christie’s in Parijs
over tot de veiling van een zestigtal
meubelen van Pierre Chareau die
nog hebben toebehoord aan Jean
en Annie Dalsace. Een unieke veiling,
want nooit eerder ging een intacte
collectie stukken van dezelfde
ontwerper, een eeuw lang bewaard
binnen dezelfde familie, onder de
hamer. Het geheel zou € 2,5 tot 3,5
miljoen moeten opbrengen. De
waarde van de stukken wordt niet
alleen bepaald door de bekendheid
van de in 1950 overleden
architect en ontwerper, maar nog
meer door het gebouw waarin
ze zich bevonden, het Maison de
Verre, het summum van de modernistische
architectuur, gebouwd
64

RICHTPRIJS: € 30.000-50.000
Bertrand Lavier, Atomium, 2007, acryl
op aluminium. Christie’s, Parijs, 07-10.
© Christie’s Images Ltd.
RICHTPRIJS: € 5.000-8.000
Jean Dunand, vaas van zwart gelakt en roomkleurig
messing, art-decoperiode, gesigneerd
onderaan op de voet, hoogte: 17 cm. Copages
Auction, Parijs, 15-10. © Copages.
RICHTPRIJS: £ 5-7 miljoen (€ 5.865.000-8.210.000)
David Hockney, Guest House Garden, 2000, gesigneerd, getiteld en
gedateerd, olieverf op doek, 152,4 x 193 cm. Christie’s, Londen, 15-12.
© Christie’s Images Ltd.
door Chareau voor het echtpaar
Dalsace en voltooid in 1932. Het
was een architecturaal bravourestuk,
met een gevel bestaand uit
bouwstenen van doorzichtig glas,
gefabriceerd bij Saint-Gobin. Het
sinds 1981 beschermde gebouw
werd in 2005 verkocht door de
dochter van het echtpaar Dalsace,
Aline Vellay, en haar man Pierre,
aan de Amerikaanse verzamelaar
Bob Rubin, die echter alleen
de muren ervan kocht. Slechts
drie meubelen, onder meer een
snorvormige kleerhanger en een
taboeret, werden specifiek voor
deze woning ontworpen. De rest
komt uit andere woningen van de
familie Dalsace. Een deel van de
meubelen werd overgebracht naar
het appartement van Aline Vellay,
dat uittorende boven het Maison
de Verre. Een ander deel werd bewaard
door Bob Rubin, volgens een
depotovereenkomst. Het is heel
jammer dat de kinderen van de in
2018 overleden Aline Vellay nu de
laatste stukken van de hand doen,
om de successierechten te kunnen
betalen. Pierre Chareau (1883-1950)
was een van de befaamdste Franse
architecten en ontwerpers van het
interbellum en een van de boegbeelden
van de Franse moderne
beweging in de art-decoperiode.
Hij begon zijn carrière bij de Britse
firma Waring & Gillow, gespecialiseerd
in de fabricage van stijlmeubelen
en meubelen geïnspireerd
op de Arts & Craftsbeweging. Tot in
april 1914 werkte hij er als tekenaarcalqueerder.
Pas na de Eerste
Wereldoorlog, in 1919, ging hij
zelfstandig werken. Hij opende een
atelier in Parijs, waar hij meubelen
ontwierp. Zijn oeuvre getuigt onmiskenbaar
van zijn belangstelling
voor de artistieke avant-garde, zoals
het kubisme en de Nederlandse
beweging De Stijl. Tijdens zijn hele
carrière zou hij werken van kunstenaars
een plaats geven in door hem
ontworpen interieurs. Zo ontwierp
schilder Jean Lurçat (wand)tapijten
en kamerschermen voor hem. Ook
van beeldhouwer Jacques Lipchitz
gebruikte hij werken. Het interieur
van de familie Dalsace bevatte
onder meer werken van Chirico,
Picasso, Braque, Ernst, Bertrand
Lavier, Charlotte Perriand en Serge
Mouille.
Diversiteit troef bij
Copages Auction
Op 15 oktober houdt Copages
Auction in Drouot een gecatalogiseerde
veiling van meubelen,
kunstobjecten en schilderijen
uit de 18e, 19e en 20e eeuw. Wat
meubelen betreft, kan men
bieden op een prachtige commode,
versierd met marqueterie
en schilderijen waarop een galante
scène te zien is. Het meubel dateert
uit de overgangsperiode
van Lodewijk XV naar Lodewijk
XVI en draagt het stempel van
Pierre Roussel. Het zou € 12.000 tot
15.000 moeten opbrengen. Pierre
Roussel (1723-1782) werd in 1745 tot
meester-meubelmaker benoemd
in Parijs. Hij werd beroemd door
de ongeëvenaarde kwaliteit van
zijn marqueterie. Vanaf 1762 stond
hij te boek als een van de beste
meubelmakers van zijn tijd. In zijn
bijzonder gevarieerde productie
tref je alle stijlen van de 18e eeuw
aan, steeds toegepast met raffinement
en elegantie. Onder zijn
klanten bevond zich onder meer
de prins van Condé, voor het Palais
Bourbon en het kasteel van Chantilly.
Wat kunstobjecten betreft, kan
men onder meer bieden op een
indrukwekkende bolvormige vaas
in art-decostijl, van zwart gelakt en
roomkleurig messing, gesigneerd
op de onderkant van de voet door
Jean Dunand (1877-1942). Verwachte
opbrengst: € 5.000-8.000.
De dinanderietechniek (afgeleid
van de Belgische stad Dinant) werd
aan het begin van de 20e eeuw
door tal van ontwerpers opnieuw
toegepast. Die kunst bestaat erin
metaal (meestal koper, maar ook
tin, nieuwzilver en messing) een
nieuwe vorm te geven met behulp
van een hamer. De techniek
dateert van het 4e millennium v.C.
en werd vanaf de vroege 19e eeuw
vaak toegepast in de Maasstreek.
Topcollectie
bij Christie’s
Zoals we elders in dit nummer al
vermeldden, is David Hockney de
duurste nog levende kunstenaar
op de markt. Op 15 oktober gaat
bij Christie’s, in Londen, een groot
olieverfschilderij van hem uit 2000
onder de hamer, en wel voor de
allereerste keer, met een richtprijs
van £ 5-7 miljoen (€ 5,8-8,2 miljoen).
Het werk komt uit de collectie
L’art à fleur de peau, waarvan een
honderdtal werken op 13 oktober
onder de hamer gaan in Parijs. Het
werk waar men in Londen op kan
bieden, stamt uit een scharnierperiode
van zijn carrière. In de zomer
van 2000 begon Hockney zijn eigen
tuin te schilderen, eerst in Londen,
daarna ook in Californië. Het is zijn
Californische tuin die te zien is op
het werk dat straks wordt geveild.
De kunstenaar richtte zich toen
meer op zijn persoonlijke omgeving,
het eigen thuis. Het schilderij
komt uit een collectie aangelegd
door een Franse dame met een
passie voor naoorlogse en hedendaagse
kunst. Tot die collectie
behoren onder meer werken van
Fernando Botero, Chu Teh-Chun,
Hundertwasser, Barbara Kruger,
Louise Nevelson, Manolo Valdès,
Olivier Debré, Gérard Garouste,
Gilles Aillaud, Richard Texier en
Maurice Estève. Het geheel zou € 9
tot 13 miljoen waard zijn. Op 15 oktober
kan men in Londen trouwens
ook bieden op een groot schilderij
van Peter Doig en een grote Mappa
(ca. 1988-1989) van Alighiero Boetti.
Een collectie
met een bewogen
verleden
Op 21 oktober, ter gelegenheid van
de beurs FIAC, gaat bij Christie’s de
collectie van Alain Bouret (1945-
2011) onder de hamer. Die komt
deels uit de voormalige collectie
van de Franse kunsthandelaar
Paul Guillaume (1881-1934). Het is
een collectie met een bewogen
geschiedenis. Alain Bouret was
de zoon van de laatste minnaar
van Domenica Walter-Guillaume
(1898-1977), een verzamelaarster
met een even grote passie voor
minnaars als voor schilderijen … Ze
ging door het leven als Domenica,
maar haar echte naam was Juliette
Marie Léonie Lacaze. Ze leerde
de befaamde kunsthandelaar
Paul Guillaume kennen in de club
Le Viking, waar ze in de vestiaire
werkte. Dankzij haar man kwam ze
terecht in de wereld van de rijken.
Een paar jaar later ontmoette ze
op een cruise aan boord van Le
Normandie architect Jean Walter
65

Veilingen
Wereldwijd
RICHTPRIJS: € 30.000-50.000
Pol Bury, 42 rode bollen op een rood
fond, z.d., Christie’s, Parijs, 21-10.
© Christie’s Images Ltd.
RICHTPRIJS: € 40.000-60.000
Eugène Dodeigne, L’Homme qui marche,
1953, gesneden hout, 210 x 30 x 30 cm.
Prunier Auction, Parijs, 31-10. © Prunier.
Richtprijs op aanvraag
Vincent van Gogh, Houten huisjes tussen de olijfbomen en cipressen, oktober 1889,
olieverf op doek, 45,5 x 60,3 cm. Christie’s, New York, 01-11. © Christie’s Images Ltd.
(1883-1957), die duidelijk nog rijker
dan haar echtgenoot was en haar
minnaar werd. In 1934 overleed Paul
Guillaume aan een buikvliesontsteking,
die niet goed was behandeld
door zijn vrouw. In 1941 trouwde
Domenica uiteindelijk met haar
minnaar. Paul Guillaume wilde zijn
schilderijencollectie nalaten aan het
Musée du Luxembourg, en zijn collectie
Afrikaanse kunst aan het Louvre,
maar zijn vrouw bedacht snel
een plannetje om die schenking
te dwarsbomen. Ze veinsde een
zwangerschap en kocht een kind
van een kindersmokkelaarster in
de Rue Pasquier. Enkele jaren later
liet ze de Afrikaanse kunstwerken
veilen. Een deel van de moderne
en avant-gardistische schilderijen
verkocht ze dan weer aan het Musée
de l’Orangerie. Tot de aankoop
werd beslist door André Malraux.
Jean Walter en Domenica bleven de
collectie uitbreiden met impressionistische
werken (Monet, Gauguin,
Sisley, Cézanne), waardoor de
door haar overleden echtgenoot
bijeengebrachte collectie danig
verwaterde. Dat was echter nog
lang niet het einde van de historie!
Domenica was vastberaden zich te
ontdoen van haar hinderlijke adoptiefzoon,
Jean-Pierre Guillaume,
bijgenaamd Paulo. Ze organiseerde
tot twee keer toe een moordpoging
op hem, met de hulp van medeplichtigen,
onder wie haar nieuwe
minnaar, dokter Maurice Lacour.
Gelukkig mislukten die pogingen.
Toen Domenica in 1977 overleed,
erfde de jongen alsnog een deeltje
van de collectie. Domenica had
haar laatste jaren doorgebracht
aan de zijde van kunstcriticus Jean
Bouret, die als enige erfgenaam
haar omvangrijke collectie erfde.
Van de uitgelezen stukken vermeld
op de notariële boedelbeschrijving
van Paul Guillaume veilde Christie’s
in mei jongstleden, in Londen, al
een paar bijzonder fraaie koelemmers
van vermeil, te danken aan
de Britse edelsmid Paul Storr
(afgehamerd op £ 180.000), terwijl
een prachtig beeld van Guanyn,
van polychroom hout, op 9 juni
jongstleden in Parijs van de hand
ging voor € 2,9 miljoen. Werken van
Fautrier en André Derain die op 21
oktober onder de hamer gaan, komen
nog uit de collectie van Guillaume,
maar het zijn wellicht toch
vooral de werken van vader en zoon
Bouret die op de belangstelling van
het koperspubliek zullen kunnen
rekenen. Interessant zijn ook twee
mooie reliëfs van de Belgische
kinetische kunstenaar Pol Bury, en
topstukken van Dubuffet, Hartung,
de Staël en Günter Förg.
Een Dodeigne bij
Prunier Auction
De sculptuur L’homme qui
marche, te zien op de cover van
de catalogus en op de affiche
van de overzichtstentoonstelling
Eugène Dodeigne (1923-2015) in
het museum La Piscine, in Roubaix
(2020-2021), gaat op 31 oktober
onder de hamer in Drouot. Sommigen
beschouwen dit werk als
een icoon van de moderne kunst.
De sculptuur maakte deel uit van
een driedelige reeks, met daarop
een man, een vrouw en een kind.
Ze zou € 40.000 tot 60.000 moeten
opbrengen. Ooit behoorde ze toe
aan de beroemde verzamelaar
Jean Masurel, die ze in 1954 had
gekocht. Eugène Dodeigne werd
in 1923 geboren in Rouvreux, nabij
Luik. Vrij snel nadat zijn ouders
zich in Noord-Frankrijk hadden
gevestigd, werd hij genaturaliseerd
tot Fransman. Hij stamde uit een
familie van steenhouwers uit de
streek van Zinnik, bekend om zijn
blauwe hardsteen, een even mooie
als moeilijk te bewerken steensoort.
Dodeigne leerde de knepen
van het vak van zijn vader, een
marmerwerker. Al op jonge leeftijd
bleek hij aanleg te hebben. Na
een opleiding aan de kunstschool
in Tourcoing en daarna in Parijs
was hij voldoende gewapend om
zijn brood te kunnen verdienen
als kunstenaar. Al snel werd hij
gesteund door regionale verzamelaars.
In 1948 bood Jean Masurel
hem onderdak, terwijl Philippe
Lecercq als mecenas een belangrijke
rol zou spelen in zijn carrière.
Zo mocht hij werken creëren voor
de Sint-Theresiakapel in Hem. Zijn
werk werd aan de man gebracht
door de galeries Dujardin en Renar
in Roubaix. Zijn eerste solotentoonstellingen
vonden plaats in galerie
Marcel Evrard, in 1952 en 1955. Hij
creëerde toen houten sculpturen
van gladde, afgeronde vormen, die
niet moesten onderdoen voor die
van Brancusi of Arp. Het werk dat in
Parijs onder de hamer gaat, is daar
een fraai staaltje van.
Een uitzonderlijke
Van Gogh
in New York
Op 1 november kan men bij Christie’s,
in New York, bieden op een
typisch Zuid-Frans landschap van
Vincent van Gogh, met olijfbomen
en cipressen. Hoewel er geen officiële
richtprijs werd opgegeven,
zou het werk volgens Martin Bailey,
een expert van The Art Newspaper,
zo’n $ 40 miljoen op moeten
brengen. Dat zou dan meteen
een van de beste veilingresultaten
van de laatste jaren zijn voor deze
kunstenaar. Van Gogh schilderde
dit landschap in oktober 1889,
toen hij in een psychiatrische
inrichting verbleef, nabij Saint-
Rémy-de-Provence. Dit vredig
ogende landschap is typerend
voor de streek van Les Alpilles, een
keten van kalkheuvels. Toen hij er
wandelde, ontdekte hij op een dag
de eenvoudige houten gebouwen
van een lokale boer, omringd door
olijfbomen en beschermd door
een windscherm van cipressen. In
de verte zien we de kalkheuvels,
geschilderd in het violet. Het werk
bleef in handen van Jo Bonger, de
weduwe van zijn broer Theo, tot in
1910, toen het via een galerie werd
verkocht aan een verzamelaar uit
Berlijn. Enkele jaren later werd het
gekocht door Marius de Zayas,
een kunstenaar en handelaar van
Mexicaanse origine die was uitgegroeid
tot een sleutelfiguur van de
New Yorkse avant-garde. In 1923
liet die het schilderij veilen. Daarna
verhuisde het naar privécollecties
in Parijs en Brussel, tot het in
1982 werd gekocht door Edwin
Lochridge Cox, een oliemagnaat
en zakenman uit Dallas, die vorig
jaar op 99-jarige leeftijd overleed.
In november worden nog
andere schilderijen uit zijn collectie
geveild, onder meer werken van
Paul Cézanne en Gustave Caillebotte.
Christie’s verwacht dat het
geheel meer dan $ 200 miljoen zal
opbrengen.
66

Veilingen in voorbereiding
XX e EN XXI e EEUWEN
Georges Mathieu (1921 - 2012). Verkocht voor € 603 000
Verzamelaars zijn zeer veeleisend om hun interieurstukken uit te
kiezen of die waarop zij wensen te investeren. Wij streven ernaar
om ze een zorgvuldige selectie te presenteren en, dankzij een
sterke promotie, blijven wij onze klantenring uitbreiden in Europa
en internationaal.
Eerste onfhankelijke veilinghuis in Frankrijk.
Aguttes is het Franse alternatief voor internationale
kunstmarketleiders.
VERKOOP NIET ZONDER ONS TE RAADPLEGEN !
Neuilly-sur-Seine • Paris • Lyon • Aix-en-Provence • Brussel
Volg ons | aguttes.com/newsletter |
Onze specialisten bereiden hun volgende veilingen voor in
Parijs en komen regelmatig in Brussel voor taxatiedagen.
Moderne kunst : Pierre-Alban Vinquant - Design : Marie-Cécile
Michel - Hedendaagse kunst : Ophélie Guillerot
Gratis en vertrouwelijk schattingen op afspraak
in ons vertegenwoordigingskantoor in Brussel
en in heel België. Meer informatie :
Charlotte Micheels
02 311 65 26 - micheels@aguttes.com
9 Minimenstraat, 1000 Brussel
67

€ 62.000
Verrassend afgehamerd
Onder de uitmuntende juweliershuizen
die in de loop van
de 20e eeuw naam maakten,
schittert ook het Franse bedrijf Van
Cleef & Arpels. Al meer dan een eeuw
combineert dit Maison de Haute Joaillerie
een grote passie voor stenen met
een uniek vakmanschap en vernuftige
technieken. De geometrische lijnen en
de strengheid van de art deco vormden
rond de jaren 20 van de vorige
eeuw, de inspiratiebron voor hun ontwerpen,
die inspeelden op de mode
en de tijdgeest. Er was een duidelijke
voorkeur voor platina en diamanten,
wat aanleiding gaf tot indrukwekkende
stukken, opgebouwd in een
perfecte harmonieus geheel, die bekend
stonden als ‘joaillerie blanche’.
Vandaag de dag zijn de gesigneerde
vintage stukken, als zij bovendien
geïdentificeerd of gecertificeerd zijn
door Van Cleef & Arpels zelf, bijzonder
gewild op de secundaire markt. Het
was de combinatie van al deze criteria
die de prijs opdreef van de door Van
Cleef & Arpels gesigneerde armband
die het Brusselse veilinghuis Horta
recent aanbood. Dit juweel in platina
met briljant geslepen diamanten (voor
ongeveer 15 karaat), in een opvallende
stilering die kenmerkend is voor de
art-decostijl, vond voor 62.000 euro
een koper. Een mooie prijs voor de
Belgische markt.
Van Cleef & Arpels, Armband, art-decostijl, in
platina en briljant geslepen diamanten, lengte:
ca. 19 cm. Horta, 06 & 07-09. © Horta.
68

Veilingen
België
Collect-1/2pQ-oct.qxp_320 14/09/21 13:39 Page3
OPENBARE VEILING
- MET FYSIEKE AANWEZIGHEID -
12 & 13 OCTOBER om 18u30
€ 5.400
polshorloge van het Zwitserse horlogehuis
Audemars Piguet uit 1989 met
18-karaats geelgouden kastje. Elysée,
23-08. © Elysée.
€ 59.520
Mundugumor-figuur, Yuat-rivier,
Papua Nieuw Guinea, hoogte: 53 cm.
Lempertz, 02-09. © Lempertz.
Olieverf op doek "Het familiefeest". Gesigneerd links onder
Hendrick Martensz Sorgh en gedateerd 1659.
Nederlandse school. Afm.: +/- 65 x 84 cm
AFGELOPEN
Chinese vaas
bij Elysée
Elysée had deze zomer onder
meer een polychrome porseleinen
vaas met afgeplat handvat
te veil, centraal gedecoreerd met
drie figuren en twee paarden. De
vaas had een richtprijs van € 140-
200 maar behaalde bij het bieden
€ 7.550. Ook een polshorloge
van het Zwitserse horlogehuis
Audemars Piguet uit 1989 met
18-karaats geelgouden kastje
werd geveild. Daar zijn de dagen
van de week, de datum en de
maanfase aangegeven. De horloge
heeft zijn originele bandje uit
krokodillenleer. Het horloge werd
geveild voor € 5.400 (richtprijs:
€ 6.000-10.000. Een olieverfschilderij
van Émile Eisman-
Semenowsky (1953-1918), een
Franse schilder van Russische en
Poolse afkomst zorgde voor een
verrassing. Eisman-Semenowsky
was gespecialiseerd in portretten
van vrouwen, voornamelijk in oriëntalistische
stijl. Dit werk, Dame
allongée à la guirlande de roses,
is daar een klassiek voorbeeld
van. De richtprijs lag op € 1.200-
1.800, maar het werk werd uiteindelijk
afgehamerd op € 4.800.
Een juweel, meer bepaald een
witgouden ring van achttien karaat
ingezet met een tanzaniet op
twee rijen briljanten, behaalde de
richtprijs van € 2.200-2.400. Een
salon dat bestaat uit een canapé,
twee fauteuils en vier stoelen in
de stijl van Lodewijk XVI met als
richtprijs € 350-450 werd gekocht
voor € 2.200.
Succesvolle figuren
bij Lempertz
Op twee september vielen bij
Lempertz de sculpturen in de
smaak tijdens de veiling van
Afrikaanse en Oceanische kunst.
Een Mundugumor-beeld van 53
cm hoog ging onder de hamer
voor maar liefst € 59.520. Mundugumor
is de naam waarmee
Margaret Mead verwees naar
de Biwat, een volk wonend aan
de samenloop van de Yuat- en
Sepik-rivieren in Papua Nieuw
Guinea. Vrijstaande figuren
zijn zeldzaam, en een variant
van dit exceptionele stuk werd
nog niet eerder gevonden. Een
andere succesvolle sculptuur is
een Nias-figuur afkomstig uit
Indonesië, dat onder de hamer
ging voor € 39.680 en een Santa
Olieverf op doek "Boerderij op de achtergrond
van een bosrijk meerlandschap". Door Valérius De Saedeleer.
Belgische school. Afm.: +/- 96.5 x 111.5 cm
TENTOONSTELLING
8, 9 EN 10 OCTOBER VAN 10 TOT 18 U
HOTEL DE VENTES VANDERKINDERE S.A.
685-687 ALSEMBERGSESTEENWEG - 1180 B RUSSEL
PRIVÉ PARKING • TEL. 02 344 54 46
info@vanderkindere.com
w w w . v a n d e r k i n d e r e . c o m
69

Veilingen
België
€ 8.500
Zilveren bestekset, V. Mayer’s Söhne,
207 stuks, 57 x 43 x 36,8 cm. Flanders
Auctions, 03 & 04-09.
© Flanders Auctions.
€ 14.000
Arthur Waagen, Kabyle au retour de la chasse,
1969, 35 x 76 x 90 cm. Flanders Auctions, 03 & 04-
09. © Flanders Auctions.
€ 3.200
Marcel Hess, Dame devant le miroir, 1878-1948,
olieverf op doek, 115 x 123 cm. Monsantic, 05-09.
© Monsantic.
Ana-figuur met een hoogte
van 130 cm voor € 31.000. Een
Chokwe-figuur van een vrouw
afkomstig uit Angola behaalde
het bedrag van € 18.600. Een
Yaure-masker uit Ivoorkust werd
geveild voor € 26.040 en eentje
van de Moluccas Eilanden in
Indonesië voor € 13.640. Een
Tjurunga, een religieus voorwerp
gebruikt door Centraal-Australische
Aboriginals, was goed voor
maar liefst € 26.040 en een Joraibegrafeniszuil
voor € 22.940. Het
gedecoreerde handvat van een
Tabwa-bijl uit Democratische Republiek
Congo werd afgehamerd
op € 15.500 en een Koreworikrokodil
van maar liefst 356 cm
lang voor € 14.880.
Bronzen beelden
bij Flanders
Auctions
In het weekend van drie en vier
september werd bij Flanders
Auctions vooral op de beelden
veel geboden. Het bronzen beeld
Kabyle au retour de la chasse van
Arthur Waagen (1833-1898) van
102 cm hoog werd afgehamerd op
€ 14.000. Waagen was een Duitse
beeldhouwer en animalier, een lid
van de 19e-eeuwse beweging gespecialiseerd
in het realistisch afbeelden
van dieren. Hij is gekend
om zijn orientalistische sculpturen,
waarin hij taferelen geassocieerd
met de Noord-Afrikaanse
moslimcultuur afbeeldde. Kabyle
au retour de la chasse (1969) toont
een Berbers stamlid te paard
omgeven door zijn jachthonden.
De grote bronzen paardenbuste
Dignity of labor II (1955) van Elizabeth
Guarisco werd geveild voor
€ 7.000. De 17/18e-eeuwse eikenhouten
Madonna met Kind werd
afgehamerd op € 5.000 en een
antieke bronzen Boeddhabeeld
van 180 cm hoog op € 4.000.
Twee kandelaars van verguld
bronzen vrouwenfiguren met een
marmeren sokkel en een indrukwekkende
dressoir gehoogd met
brons, ingelegd met porselein en
een marmeren plaat, waren elk
goed voor € 4.000. Een zilveren
bestekset van 207 stuks in een esdoornen
kist van V. Mayer’s Söhne
werd afgehamerd op € 8.500 en
een set van 5 flessen wijn van
Chateau Petrus uit 1975 haalde
maar liefst € 4.500 binnen. Ten
slotte werd een zilveren ijsemmer
met een vergulden binnenkant
gesigneerd ‘PC’ voor Peter Carter
afgehamerd op € 4.000.
Monsantic veilt
Marcel Hess
Bij Monsantic werden er op de
veiling van vijf september een
aantal mooie bedragen afgehamerd.
Het schilderij Dame devant
le miroir van de Belg Marcel Hess
(1878-1948) werd geveild voor
maar liefst € 3.200. Hess studeerde
aan de academies van Brussel
en Düsseldorf en is bekend om
zijn bloemstillevens en portretten.
Dit werk in olieverf op doek
is omlijst met een vergulden
kader. Een houten polychrome
sculptuur met gouden hoogsels
genaamd Gwanin zittende op een
draak haalde € 2.600 binnen en
een zilveren kruis gedecoreerd
met glas en bergkristal op een
sokkel van blauw agaat € 2.450.
Een Giaconda-servies in aardewerk
met de initialen van Philippe
Wolfers (1858-1929), van het model
dat in 1925 werd gepresenteerd op
de Wereldtentoonstelling in Parijs,
werd afgehamerd op € 2.200.
Afkomstig uit Maredsous werd een
kelk uit zilver en vermeil geveild
voor € 1.700 en een vintage, roodgevlamde
keramieken tafellamp
uit de jaren 70 voor € 1.620. Nog
een schilderij in olieverf op doek,
La lecture van Erwin Mackowiake
uit 1993, haalde € 1.500 binnen,
een stenen reliëf met personages
afkomstig uit Ghandara van de
2e-4e eeuw € 1.400, en een mannenhorloge
van Cartier in staal en
goud € 1.300.
Verfijnde klok bij
Galerie Moderne
Galerie Moderne veilde op zes
en zeven september een Franse
staande klok, met daarop een
fijn gebeitelde bronzen scène uit
Robinson Crusoe, de roman van
Daniel de Foe uit 1719. We zien
hoe Robinson Crusoe zijn knecht
Friday ontmoet, een ontsnapte
gevangene die hij later Engels
leert en tot het christendom
bekeert. Robinson Crusoe draagt
een parasol en een pistool,
Friday zit geknield onder een
palmboom en wordt vergezeld
door een papegaai. De klok
heeft verder een geëmailleerde
wijzerplaat gesigneerd door de
Brusselse horlogemaker Leclerc,
met Romeinse cijferindexen en
Breguet-wijzers. Aan weerszijden
van de wijzerplaat zien we nog
twee scènes uit de roman. De
klok rust op een groene marmeren
sokkel met vier pootjes.
De klok uit het begin van de 19e
eeuw behaalde haar richtprijs
van € 50.000. Vielen nog op:
een zonnig zicht op Deurle van
Léon De Smet (1881-1966) dat
ver boven de richtprijs ging met
een hamerprijs van € 42.000, een
kleine aquarel van de beruchte
Franse karikaturist Honoré Daumier
(1808-1879) die verkocht werd
voor € 14.500 en een grote Chinese
porseleinen schaal, in rood en
goud geëmailleerd met motieven
van twee draken tegenover elkaar
in de wolken, en in het midden
een kostbare parel. De schaal
heeft een merk uit de Guangxuperiode
(1875-1908) bestaand uit
70

€ 50.000
Klok met bronzen afbeelding van Robinson Crusoe en zijn knecht Friday,
verguld met kwik, anmati en groene en zwarte patina, rustend op een
groene marmeren sokkel met vier pootjes, geëmailleerde wijzerplaat
gesigneerd door de Brusselse horlogemaker Leclerc, met Romeinse cijferindexen
en Breguet-wijzers. Galerie Moderne, 06 & 07-09.
© Galerie Moderne.
€ 42.000
Léon De Smet (1881-1966), Zicht op Deurle, olieverf op doek, gesigneerd onderaan
rechts, 88 x 182 cm. Galerie Moderne, 06 & 07-09. © Galerie Moderne.
zes Chinese karakters. De richtprijs
van € 300-500 bleek aan de lage
kant toen het bord voor € 18.000
geveild werd. Tot slot vermelden
we een Vlaams wandtapijt uit de
zeventiende eeuw. Op het tapijt
staat een scène afgebeeld uit de
legende van de verovering van
de stad Qart Hadasht (of Nieuw
Carthago, nu Cartagena in Spanje)
door de Romeinse generaal Scipio
de Afrikaan, een populair thema in
de poëzie, literatuur, beeldhouwkunst
en opera tijdens de Renaissance
en de Barok. Op het tapijt
zien we hoe Scipio de Afrikaan
afstand doet van een gevangene,
tot vreugde van Allutius, zijn
verloofde. Het tapijt werd geveild
voor € 5.800.
The Cabinet Sale
a private collection
6 - 7 OKTOBER 2021
OUDE & ROMANTISCHE MEESTERS
KIJKDAGEN
30 september - 4 oktober
HENRI VAN SOEST (1659-1726)
Kunstkabinet op voet. Antwerpen.
1700-1720.
164 x 130 x 49 cm
Est.: € 20000-25000
VEILINGHUIS BERNAERTS│Verlatstraat 18 2000 Antwerpen│T +32 3 248 19 21│info@bernaerts.be│www.bernaerts.be

Veilingen
België
€ 76.000
Tsuguharu Foujita, Poisson en chocolat-cadeau, ca. 1923,
19 x 32,5 cm. Horta, 06 & 07-09. © Horta.
RICHTPRIJS: € 600-1.000
Paul Van Dessel (1954-2021, Antwerpen), Cross-roads, 2011,
olieverf op doek, 113 x 82 cm. Jordaens, 26 & 27-10.
© Jordaens.
RICHTPRIJS: € 15.000-25.000
Een Engels albasten reliëf met ‘de aanbidding
der koningen’, Nottingham, 15e eeuw.
Rob Michiels, 08-10. © Rob Michiels.
Van Cleef &
Arpels bij Horta
Op de kunst- en antiekveiling bij
Horta op zes en zeven september
werden er een heleboel indrukwekkende
prijzen afgehamerd.
Het meest succesvolle object
was een olieverfschilderij van
de Japans-Franse kunstschilder
en graficus Tsuguharu Foujita
(1886-1968) genaamd Poisson
en chocolat-cadeau, dat werd
afgehamerd op € 76.000. Foujita
was de zoon van een Japanse
generaal en bezocht de Tokyo
University of the Arts. Na een reis
naar Engeland en Frankrijk in
1912 ontdekte hij de modernistische
West-Europese kunst en
verhuisde in 1913 naar Parijs. Zijn
schilderijen en grafische werken
zijn een combinatie van de Japanse
prentkunst en de moderne
Westerse kunst. Ook juwelen
vielen in de smaak. Een armband
in platina van Van Cleef & Arpels
werd verkocht voor maar liefst
€ 62.000, een ring in platina met
een briljant geslepen solitaire
diamant voor € 44.000 en een
ring in wit goud met een Colombiaanse
smaragd voor € 30.000.
Schilderijen in olieverf hadden
ook succes. Een 17e-eeuws drieluik
met de Maagd Maria en Kind
werd afgehamerd op € 22.000 en
een stilleven van Pieter Gerritsz
van Roestraten (1627-1698) op
€ 12.000. Jonge vrouw met duif
van de Belg Alfred Emile Léopold
Stevens (1823-1906) haalde
€ 20.000 binnen en Redding op
zee van François Etienne Musin
€ 13.000. Een bronzen beeld met
bruine patina van twee dromedarissen
van de Belg Thierry Jacques
Van Ryswyck (1911-1958) werd
afgehamerd op € 15.000.
KOMENDE
Paul Van Dessel
bij Jordaens
De veilingmaand oktober zal bij
Jordaens zeer gevarieerd zijn, met
op vijf oktober een belangrijke
wijnveiling, op 26 en 27 oktober
een klassieke kunst- en antiekveiling
en enkele online-only-evenementen.
Een dertigtal werken van
de Antwerpse kunstenaar Paul Van
Dessel (1954-2021) zal ongetwijfeld
in de smaak vallen. Van Dessel
was een begaafd kunstschilder,
graficus, assemblagekunstenaar
en dichter, die na zijn studies aan
de Koninklijke Academie voor
Schone Kunsten te Antwerpen
naam maakte in het Antwerpse
en ver daarbuiten. Hij liet een zeer
gevarieerd oeuvre na, soms hyperrealistisch,
vaak poëtisch, soms
surrealistisch: heel wat moois voor
de liefhebbers, dus.
Middeleeuwse
kunst en Europese
keramiek bij Rob
Michiels
Rob Michiels veilt op acht oktober
onder meer een uitzonderlijk grote
Meissen-vaas met afbeelding
van het mythologische verhaal
van Diana en Actaeon, gemaakt
tussen 1865-1870. Van deze vaas
zijn twee exemplaren gemaakt:
één bevindt zich in een museum
in Meissen en de tweede wordt
geveild door Rob Michiels. Het
is één van de grootste Meissenvazen
die ooit op de markt is
gekomen, met een richtprijs tussen
€ 60.000-120.000. Komen nog
onder de hamer: een Engels albasten
reliëf met ‘De aanbidding
der koningen’, uit het Nottingham
van de 15e eeuw (richtprijs:
€ 15.000-25.000), een polychrome
Delftse petit feu-pijpenhouder
in de vorm van een slee uit 18e
eeuw (richtprijs: € 800-1.200), een
crespina in polychrome Italiaanse
majolica met Venus en een sater
uit het Urbino van de 16e eeuw
(richtprijs: : € 6.000 -12.000),
een olieverfwerk van de 'schepping
van Eva' uit de omgeving
van Jan van Kessel (1626-1679)
(richtprijs: € 8.000-12.000), een
Spaanse eiken ‘bargueño’ of
kabinetkast met bronsbeslag uit
de 16e eeuw (richtprijs: € 5.000-
10.000), een gepolychromeerde
en vergulde notenhouten figuur
van een Madonna met kind (een
zogenaamd ‘Mechels popje’),
uit de 1e helft van de 16e eeuw
(richtprijs: € 3.000-6.000) en een
polychrome ‘grotesken’-schotel
met een putto met rijksappel van
Willem Jansz. Verstraeten (1645-
1655, Haarlem) (richtprijs: € 4.000-
8.000). Daarnaast is een belangrijk
deel van de veiling gewijd aan de
Larminet-Davioud Collectie, met
veel passie aangelegd door de
vooraanstaande Franse handelaar
Georges Davioud (1927-2014).
Hij was een sleutelfiguur in de
antiekhandel in Noord-Frankrijk
en een fervent verzamelaar met
oog voor detail en fijne kwaliteit.
De meeste objecten uit deze
uitgebreide verzameling worden
aangeboden in samenwerking
met het Franse Cabinet Fligny,
experten in middeleeuwse kunst.
Bugatti’s en
Ferrari’s bij
Bonhams in
Knokke Zoute
Bonham’s Zoute Sale keert terug
naar zijn traditionele plek aan
het strand van Place Albert in
Knokke le Zoute, aan de startlijn
van de Zoute Grand Prix. Een
72

25 & 26.10.2021
Schilderijen,
meubelen &
kunstobjecten
Aziatische
kunst, textiel
19 de eeuw,
pendule met een
ottomaanse ruiter
CONTACT
Rodolphe de Maleingreau d’Hembise, rdm@haynault.be
Bertrand Leleu, bl@haynault.be
9, Stallestraat, 1180 Ukkel, 02 842 42 43
Catalogus beschikbaar op www.haynault.be
Théo Van Rysselberghe
VEILING
HEDENDAAGSE KUNST,
MODERNE & OUDE MEESTERS
Zaterdag 23 oktober 2021 - 13u & 19u30
Kijkdagen: 13 t.e.m. 20 oktober – 10-19u
Wenst u te verkopen?
Contacteer Hervé Lescornez:
+32 9 348 54 40 of herve.lescornez@de-vuyst.com.
Bezoek aan huis op afspraak.
Léon Spilliaert
Pierre Alechinsky
Veilinghuis De Vuyst - Kerkstraat 22-54 - 9160 Lokeren (België) - +32 9 348 54 40 - info@de-vuyst.com - www.de-vuyst.com

Veilingen
België
RICHTPRIJS: € 400.000 - 500.000
Ferrari 250 GTE uit 1961. Bonhams, 10-10. © Bonhams.
RICHTPRIJS: € 7.000-10.000
Line Vautrin, spiegel. Galerie Moderne, 11 &
12-10. © Galerie Moderne.
RICHTPRIJS: € 6.000-8.000
Vlaamse school, Berouwvolle Magdalena,
17e eeuw, olieverf op doek, 100,5 x 86 cm.
Horta, 11 & 12-10. © Horta.
zeldzaam Super Sport-exemplaar
van de EB110-supercar,
de enige Bugatti die in Italië is
ontworpen en gebouwd en de
voorloper van de Bugatti Chiron
en Veyron, zal aangeboden
worden met een schatting van
€ 2.000.000-2.500.000. De EB110
werd gepresenteerd op de 110e
verjaardag van de geboorte
van Ettore Bugatti en was de
eerste nieuwe Bugatti die werd
geproduceerd sinds 1956. Het was
het geesteskind van Bugattiste
(liefhebber en verzamelaar van
het merk) Romano Artioli, die
het merk nieuw leven inblies, en
op en top Italiaans, ontworpen
door Marcello Gandini en met
de hand gebouwd in Campogalliano
in de ‘motorvallei’ van Italië.
Ondanks de concurrentie van
hedendaagse supercars zoals
de McLaren F1 en Jaguar XJ220,
vestigde de EB110 vier wereldsnelheidsrecords,
waaronder voor de
snelste in serie geproduceerde
sportwagen. Gelanceerd als een
GT met een 500 pk sterke 3,5-liter
motor, volgde zes maanden later
de tweede incarnatie, de lichtere
en sterkere Super Sport. Met een
vermogen van 600 pk en een
topsnelheid van 335 km/u trok
de Super Sport verzamelaars
als Michael Schumacher en de
Sultan van Brunei aan, hoewel
er slechts 30 werden geproduceerd.
De aangeboden Bugatti
EB110 Super Sport uit 1994 werd
op verzoek van de Duitse eerste
eigenaar voorzien van een nog
krachtigere motor en een donkerblauwe
interieur. Deze auto
heeft slechts 30.000 km gereden
en wordt aangeboden met volledige
Bugatti-servicegeschiedenis.
Een andere auto voor verzamelaars
met een Italiaanse smaak
is een Ferrari 365 GTC uit 1969,
geschat op € 600.000-700.000,
die beschouwd wordt als een van
de beste grand tour-auto’s van
het merk. Deze GTC, één van de
168 geproduceerde exemplaren,
wordt voor het eerst aangeboden
op een veiling - of zelfs op de
markt - omdat hij slechts één Italiaanse
eigenaar heeft gehad. De
GTC zal worden vergezeld door
een eerdere Ferrari 250 GTE 2+2
Coupé uit 1961 - de eerste vierzitter
in productie van het merk,
die snelheden van meer dan 230
km/u kan bereiken. Dit exemplaar
werd nieuw geleverd aan Garage
Francorchamps, de in Brussel
gevestigde Ferrari-dealer opgericht
door de Belgische coureur
Jacques Swaters, bekend van zijn
raceteam Ecurie Francorchamps.
De Ferarri heeft een richtprijs van
€ 400.000-500.000.
Line Vautrin bij
Galerie Moderne
Onder de interessante loten die
Galerie Moderne aanbiedt op de
veiling van 11 en 12 oktober zijn
een belangrijk werk van Maurice
Wyckaert, getiteld L’ombre
blanche (1971), geschat op
€ 3.000-4.000, evenals een 17eeeuws
Spaans kabinet (richtprijs:
€ 2.000-3.000) en een spiegel
van Line Vautrin geschat op
€ 7.000-10.000. Line Vautrin (1913-
1997) is bekend om haar ronde
spiegels met versierde randen.
De kunstenares werkte voornamelijk
met verguld brons, hars en
glas om haar spiegels te transformeren
tot een zon, een distel
of een horloge. De versieringen
bestaan over het algemeen uit
geometrische motieven (pieken,
bloemblaadjes, enz.), afgezet
in een monochroom palet. De
kunstenaar gebruikte voornamelijk
bronzen, gouden, rode en
zwarte kleuren. De prijs van de
spiegels kan variëren van € 2.000
tot € 120.000, afhankelijk van het
model en de zeldzaamheid ervan.
We zijn benieuwd waar deze
zullen terechtkomen.
Schoon
schilderwerk
bij Horta
Op 11 en 12 oktober kan u bij
Horta terecht voor een witgouden
ring met een zeldzame
oranjeroze Padparadscha-saffier
van 13,05 karaat en briljantgeslepen
diamanten van 1,25 karaat
(richtprijs: € 25.000-28.000).
Onder de schilderijen uit de 20e
eeuw bevinden zich werken van
Sadji, Firmin Baes, Emile Claus
en George Lemmen, maar er
zijn ook zeer fraaie werken uit de
17e eeuw, waaronder twee uit de
Vlaamse School. Het ene wordt
toegeschreven aan Gonzales
Coques en heet Het vertrek voor
de jacht, een kasteel in het landschap,
het andere toont de Berouwvolle
Magdalena die vroeger
aan Van Dyck werd toegeschreven
(richtprijs: € 6.000-8.000).
Een fotokopie van een uittreksel
uit de originele verkoopcatalogus,
uit 1889, is bijgevoegd. We
vermelden ook nog het grappige
werk Two Dogs Arguing
Over Slaughterhouse Waste, een
olieverf op doek van Paul De Vos
(ca. 1591-1678), ook geschat op
€ 6.000-8.000. De verkoop omvat
verder beeldhouwwerken van
George Minne (De kleine knieler,
1896, geschat op € 6.000-8.000),
Josuë Dupon en Vicor Rousseau.
Vanderkindere
veilt Vlaamse
School
De maandelijkse veiling van
Vanderkindere belooft veel in
petto te hebben voor liefhebbers
van mooie oude schilderijen.
Naast een 17e-eeuwse Sater en
Bacchanten uit het atelier van
of door een navolger van Pieter
Paul Rubens, bescheiden geschat
74

Bavikhoofsestraat 74 - 8530 Harelbeke tel.:056/711 580 - info@debaveye.be
VEILING OP 26 OKTOBER
EXPO 18 TOT 21 OKTOBER : OP AFSPRAAK
22, 23 ET 24 OKTOBER : VAN 10 TOT 18 U
Bijzonder paar grote Chinese porseleinen blauw/wit vazen — WOLFF E.(Emil)
get. wit marmeren beeld - Hoogte 96 cm.
G. De Smet
E.Tytgat
COUTAN Jules get.- Hoogte brons 90 cm. — NELLENS Roger get. zesdelig set
F.Jespers
R. Wouters
OUDE MEESTERS, MODERNE KUNST
EN VERZAMELOBJECTEN
Tel +32 2 511 53 24
info@ba-auctions.com – www.ba-auctions.com
Ernest Allardstr. 7/9, ZAVEL – 1000 Brussel
Kunst en antiekveiling: 13 & 14 oktober om 13.30u
Tentoonstelling : Zaterdag 9, zondag 10
& maandag 11 oktober van 14.00u tot 18.30u
Volledig geïllustreerde catalogus (1 week voor de veiling) op:
www.debaveye.be

Veilingen
België
RICHTPRIJS: € 6.000-8.000
De omgeving van Pierre Paul Rubens, Sater en bacchante,
olieverf op doek, 35,5 x 45 cm. Vanderkindere,
12 & 13-10. © Vanderkindere.
RICHTPRIJS: € 10.000-15.000
Zwarte Chevrolet Styleline Deluxe 2103.1069 anno 1952.
Debaveye, 13 & 14-10. © Debaveye.
RICHTPRIJS: € 100.000-120.000
Jean Del Cour, een uitzonderlijke voorstudie
in terracotta (bozzetto) voor de sculptuur
van de heilige Jacobus de Mindere te
Luik, ca. 1690-1691, hoogte: 46 cm. Carlo
Bonte, 20 t/m 22-10. © Carlo Bonte.
op € 6.000-8.000 euro, en een
werk uit de entourage van Martin
van Cleve, een olieverf op eiken
paneel, getiteld Alanght op ons
brocken en stucken die wij weten
te cryghen met nughen en hucken
(richtprijs: € 16.000-24.000),
is er het prachtige Familiefeest
(1659), een olieverf op doek
linksonder gesigneerd door de
Nederlandse barokkunstenaar
Hendrick Martensz. Sorgh (1610-
1670), geschat op € 14.000-18.000.
Sorgh is vooral bekend om zijn
afbeeldingen van taverne-interieurs
en genretaferelen, zoals het
exemplaar dat te koop wordt aangeboden.
We herkennen hem aan
zijn keukens en markten, maar hij
maakte ook historieschilderijen,
portretten en zeegezichten. Hij is
zowel onvoorspelbaar als regelmatig
in zijn keuzes, maar bovenal
is hij een respectabele technicus
met een grote discipline en veel
geduld, kwaliteiten die soms kilte
en stijfheid in zijn werk brengen.
Tot slot is er een Boerderij tegen
de achtergrond van een bebost
merenlandschap, een olieverf op
doek van Valérius De Saedeleer,
waarvan we verwachten dat het
tussen de € 18.000-24.000 zal
opbrengen.
Een Chevrolet uit
1952 bij Debaveye
Debaveye veilt op 13 en 14 oktober
een authentieke zwarte Chevrolet
Styleline Deluxe 2103.1069
anno 1952, kilometerstand 89432,
Chassisnr 214118A. De wagen
heeft gereden tot 1975 en is gestockeerd
met een motor vol olie
en chassis op blokken. De motor
is los maar doordat de wagen al
46 jaar gestockeerd is, moet hij
onderhoud hebben en nagezien
worden. De wagen komt met
origineel financieringsdocument
van de erfgenamen van
de eerste eigenaar, een attest
van ongewilde buitenbezitstelling
van een inschrijvingsbewijs,
en een attest van het onvrijwillig
niet meer in het bezit zijn van het
gelijkvormigheidsattest/COC.
Verder komen ook een zesdelig
werk, Moderne industriële vormgeving
van de Luikse kunstenaar
Roger Nellens (°1937) (richtprijs:
€ 2.000-4.000) en een bronzen
beeld van de Franse kunstenaar
Jules Coutan (1848-1939), La Paix
Armée (richtprijs: € 2.000-3.000)
aan bod.
Driedaagse
bij Carlo Bonte
Het belooft een druk najaar te
worden bij Carlo Bonte Auctions.
Naast een omvangrijke driedaagse
veiling die doorgaat op 20 t/m
22 oktober, staan er een aantal
thema-veilingen en een eerste
‘online only’ veiling op het programma.
Een absoluut topstuk is
de bozzetto in terracotta van de
hand van Jean Del Cour (1627-
1707). Het betreft één van de
voorstudies voor de sculptuur van
Sint Jacob de Mindere in de kerk
van de desbetreffende apostel
in Luik. Er werden in totaal acht
monumentale heiligen sculpturen
besteld, waarvan uiteraard
de sculptuur van Sint Jacob de
Mindere het belangrijkste was,
en bovendien uitgroeide tot één
van de meesterwerken van Jean
Del Cour. De bozzetto is afkomstig
uit de voormalige collectie
van René van Bastelaer (Brussel).
Recent werd de enige andere
bekende voorstudie in keramiek
voor deze opdracht verkocht bij
Sotheby’s. Een tweede opvallend
werk is het laat 16e-eeuwse
schilderij de kindermoord te
Bethlehem, toegeschreven aan
Karel van Mander, en eveneens
afkomstig uit een Vlaamse topcollectie.
Uit dezelfde collectie,
en in Breugheliaanse sferen,
een lofzang der dwaasheid, uit
het atelier van Frans Verbeeck I
of diens zoon. Verder is er een
groot aantal 16e en 17e-eeuwse
portretten van bijzonder mooie
kwaliteit, toegeschreven aan
Catharina van Hemessen. Binnen
de categorie sculpturen wordt
er een bijzonder innemende
‘Ecce homo’ uit de late 16e eeuw
aangeboden. Het modernere luik
vangt aan met een knappe dame
uit de beau monde in Monaco,
charmant in beeld gebracht door
niemand minder dan Han van
Meegeren, u weet wel, de meestervervalser
van Jan Vermeer.
Bij de Belgische hedendaagse
kunstenaars wordt het moeilijk
kiezen tussen onder meer
Berlinde de Bruyckere, Marie-Jo
Lafontaine, Jeanine Behaeghel,
Guy Van Bossche, Koen Van
Mechelen, en het unieke aanbod
schilderijen van Marc Maet.
Daarnaast zijn er de traditionele
categorieën met zilver, brons,
Europees keramiek, design, en
een mooie Hermès Birkin 35 Bag
in zwart leder. Tot slot is er het
Aziatische aanbod, met op nummer
één een Hu-vaas in blauwwit
porselein met een opmerkelijke
beschildering, archaïsch geïnspireerd,
uit de Kangxi-periode. Alles
is op voorhand te bezichtigen
op afspraak tijdens weekdagen,
en tijdens het weekend van 16 en
17 oktober. Meebieden kan zoals
steeds live digitaal, en schriftelijk
of telefonisch. Vooraf inschrijven
is noodzakelijk.
De Vuyst veilt
hedendaagse,
moderne en oude
meesters
Klinkende namen bij De Vuyst
op 23 oktober. De namiddagsessie
zal aanvangen met een
zorgvuldig geselecteerd aanbod
oude meesters, waaronder een
groot wandtapijt uit het midden
van de 16e eeuw dat wellicht
te Brussel werd geweven. Ook
76

RICHTPRIJS:
€ 120.000-150.000
Pierre Alechinsky, Assis, 1960.
De Vuyst, 23-10. © De Vuyst.
is er een wonderlijke Calvarie,
in olieverf op paneel, van de
Brugse School uit het eerste
kwart van de 16e eeuw. Uit de
Latemse School worden twee
belangrijke doeken van Albijn
RICHTPRIJS: € 300.000-400.000
Théo Van Rysselberghe, Au pied du grand escalier (étude), 1909-10. De Vuyst, 23-10.
© De Vuyst.
Van den Abeele geveild en een
interessante selectie werken van
Valerius De Saedeleer, met onder
meer Oude schuur (1922) en het
grote doek De landweg (Winterlandschap)
(1931). Van Evarist De
Buck zijn er drie opvallend grote
werken, waaronder Waterpret bij
de Tempelhoeve (1918). Geknielde
met schelp is een sculptuur
in gips, één van de werken van
George Minne in de catalogus.
Onmogelijk te missen is het
monumentale doek van bijna
drie meter hoog van Gustave
Van de Woestijne. Model voor de
Venus van Milo (1928) is een museaal
stuk dat te zien was op de
retrospectieve in Gent in 2010. De
catalogus omvat daarnaast enkele
impressionistische pareltjes.
Guillaume Vogels weet als geen
ander de lichtschakeringen van
een adembenemende avondzon
weer te geven in Clair de lune (Le
village de Boendael) (ca. 1890).
Van de Belgische impressionist
Emile Claus is er het vroege
werk Landschap te Domburg (ca.
1879), een zeldzame getuige van
zijn werk in Nederland, en De
Canada’s. De catalogus omvat tevens
belangrijk werk van Anna De
Weert. Roseraie (1925) brengt de
lieflijke bloemenpracht van een
tuinzicht tot leven op het doek.
Van Modest Huys zijn er twee
belangrijke grote schilderijen:
Het drogen van de was (ca. 1908)
en Landschap vanop de Koppenberg
(ca. 1909). Eén van de opvallendste
werken in deze selectie is
ongetwijfeld het grote schilderij
Chsée de St-Job n° 638 - 1180 Bxl Tel : 02/372 92 19 - info@sdvu.be
8 oktober
Middeleeuwse kunst en Europese keramiek
Plantenbak 19euw
Jef Lambeaux
Harpe 19euw
F.DRESSE
Erard's Sebastian
D.H. Chiparus
P. Louchet, 45 cm
77

Veilingen
België
Mwenze, Composition, 1969, olieverf op doek. Voglaire, 23-
10. © Voglaire.
RICHTPRIJS: € 1.000-1.500
Jo Delahaut, Composition géométrique, olieverf op panneel,
30 x 34,5 cm. MonsAntic, 24 & 25-10. © MonsAntic.
Een deel van de meubels en kunstvoorwerpen
die te koop worden
aangeboden in Cornette, op 25-10.
© Cornette.
Au pied du grand escalier (étude)
(1909-10) van Théo Van Rysselberghe.
Er is ook een vroeg werk
in olieverf op paneel van deze
kunstenaar dat hij maakte in
Engeland, East Cliff Street, Dover
(1880). Het expressionisme wordt
daarnaast vertegenwoordigd
door Constant Permeke, Frits
Van den Berghe en Gustave De
Smet, en de werken van Joseph
Lacasse, Louis Van Lint, Bram Van
Velde, Gaston Bertrand, Gilbert
Decock en Jacques Moeschal
schipperen tussen figuratie en
abstractie. Van Pierre Alechinsky
wordt het topwerk Assis (1960)
geveild, dat voorheen deel uitmaakte
van de collectie van Karel
Van Stuijvenbergh. Zijn collectie
zou later de basis vormen voor
het Cobra Museum in Amstelveen.
De hedendaagse meesters
die aan bod komen zijn Bram
Bogart, Philippe Vandenberg,
Barbara Chase-Riboud, César,
Walter Leblanc, Jef Verheyen
en Raoul De Keyser. Van Roger
Raveel, die momenteel in de
belangstelling staat dankzij de
recente Bozar-expositie, is voor
elk war wils te vinden , gaande
van grafisch werk en multipels tot
werk op papier en schilderijen.
De internationale werken zijn van
Andy Warhol, Tom Wesselman,
Fernando Botero, Walasse Ting
en Donald Baechler.
Ferraton wordt
Voglaire
Vijf jaar na de overname van Ferraton
door Damien Voglaire heeft
het veilinghuis een volledige
revisie ondergaan en is het Les
ventes Damien Voglaire geworden.
Het team is niet veranderd,
evenmin als het beleid van het
huis, dat zich richt op de literaire
en artistieke avant-garde. De
inaugurele verkoop van het vernieuwde
huis is gepland voor 23
oktober. Onder de toploten in de
moderne en hedendaagse kunst
bevinden zich een beschilderde
broek van Robert Combas en een
enorme tekening van Pierre Klossowski,
Portrait de jeune homme,
een compositie van Mwenze uit
1969, evenals een prachtige tekening
van Eugène Dodeigne, een
gouache van Albert Gleizes en
verschillende constructivistische
composities. In de verkoop komen
ook drie Belgische kunstenaars uit
verschillende periodes en stijlen
aan bod. Om te beginnen zijn
er twintig schilderijen van John
Cluysenaar, een kunstenaar die
nog niet algemeen erkend wordt
om zijn talent en avant-gardistische
methode. Hij is geboren
in Londen en exposeerde in 1945
in de Britse hoofdstad met Ben
Nicholson. Hij hield nooit op de
lyrische abstractie ter discussie
te stellen, met werk dat dicht bij
dat van Jackson Pollock stond. We
blijven bij de abstractie met het
werk van een andere onbekende
kunstenaar, die in de schaduw van
zijn broer Leopold bleef, Arthur
Plomteux, of liever Arthur Maria
Renner. Vanaf het einde van de
jaren 1940 werd Renner beïnvloed
door een abstractie die evenveel
ontleende aan de kleuren van
Klimt als aan de soms fantastische
figuren van Wifredo Lam. Tenslotte
zal een zeer mooie groep
werken van Lionel Vinche worden
tentoongesteld. Ze stellen een
artistieke reis voor van de jaren
1965-1966, met twee prachtige
schilderijen die nog zeer abstract
zijn, waaronder Le Musicien de
fanfare, naar het begin van de
jaren 2000. Er zullen een dertigtal
schilderijen en tekeningen te
verkrijgen zijn, met de eigen stijl,
humor en poëzie van de kunstenaar.
Een Delahaut bij
MonsAntic
Tijdens de veiling van 24 et 25
oktober, gaan bij MonsAntic
meer dan 800 loten onder de
hamer, waaronder een Portrait
de femme gesigneerd door
Luc Perot (1922-1985), geschat
op € 500-700, een Composition
géométrique, olieverf
op panneel, gesigneerd door
de abstracte geometricus Jo
Delahaut (1911-1992), met een
richtprijs van € 1.000-1.500 en
een geel- en witgouden hanger
(Rythme) van 18 karaat bezet met
twee gefaceteerde citrienen, van
CHRISTIGUEY, oftewel Christine
Guerit (1945), met een richtprijs
van € 700-900.
MOA bij Cornette
Het veilinghuis Cornette de Saint
Cyr Brussel houdt op 25 oktober
zijn derde verkoop van antieke
meubelen, kunstwerken en
schilderijen. Deze verkoop omvat
schilderijen en andere kunstwerken
van de 17e tot de 20e eeuw,
curiosa, hedendaagse werken en
eclectische meubelen.
Lodewijk XVI-jurk
bij Haynault
De veiling van 25 en 26 oktober
bij Haynault is een kans voor
verzamelaars van werken van
de 17e tot de 21e eeuw, waaron-
78

Sam Francis, dripping, 1988, Haynault, 25 & 26-10. © Haynault.
Floris Jespers, Dame en noir, 1925. BA
Auctions, 26-10. © BA Auctions.
der antieke schilderijen, textiel,
decoratieve kunst en moderne
schilderijen (op 25 oktober), maar
ook Aziatische kunst en Napoleontische
historische souvenirs
(op 26 oktober). Het aanbod uit
de 18e eeuw omvat een prachtige
Franse Lodewijk XV-jurk met pagodemouwen
en Watteau-plooien
in zeer goede staat en een stel
ingelijste borduurwerken uit een
mooie Belgische collectie. Op het
gebied van zilverwerk zijn een
paar Gentse 18e-eeuwse schotels
en een art deco-set, waaronder
de opmerkelijke door Lanel
ontworpen champagne-emmer
voor het lijnschip Normandie. Op
het gebied van moderne kunst
zou een werk van Sam Francis
goed moeten scoren. Het is een
dripping uit 1988, van meer dan
1,8 meter breed. Op de 26e zal in
de Azië-veiling een prachtig paar
kalebassen in cloisonné-email uit
de Jiaqing-periode te koop zijn,
met een kleurrijke versiering van
chrysanten. Een mooie collectie
Kangxi-porselein zal tijdens
dezelfde verkoop aan de man
gebracht worden.
Floris Jespers bij
BA Auctions
Na de verkoop van zijn eigendom
te Knokke heeft de heer
Drossaert de inboedel van zijn
eigendom toevertrouwd aan BA
Auctions, die het op 26 oktober
zal veilen. De inboedel omvat
schilderijen van George Lemmen,
Emile Claus, een werk van
Floris Jespers, een uitzonderlijke
marinier van Lucien Franck en
een zeer belangrijk schilderij
van Edgar Tytgat getiteld Een
dramatisch gebeuren (1928). Uit
de familie van de grote verzamelaar
T. Herbert zien we een
Gustave de Smet uit 1938, Jong
meisje met tulpen, een Latems
landschap uit 1938 van Jean Brusselmans,
een werk van Van Lint
uit zijn Jeune Peinture-periode,
evenals een portret van Floris
Jespers op blauwe hardsteen
door Henri Puvrez. Uit verschillende
privécollecties komen ook
beeldhouwwerken en aquareltekeningen
van Victor Rousseau,
een houtskooltekening van Max
Ernst, een uitzonderlijk stuk van
Philippe Wolfers in brons met
verloren was, een Danaïde van
Montagutelli, en een zeldzame
vaas van Emile Gallé in glasmarqueterie.
De Gentse collectie bevat
ook werken van onder meer
Claus, Minne, De Smet, Cantre
en Van den Abeele. Voor de
liefhebbers van oude kunst is er
een collectie polychrome houten
beeldhouwwerken, gaande van
Romaanse tot Mechelse poppen.
En, last but not least, een paar
stukken Chinees porselein.
KUNST- EN
ANTIEKVEILINGEN
JORDAENS NV
WIJNVEILING
DINSDAG 5 OKTOBER VANAF 19 UUR.
VEILINGEN
DINSDAG 26 EN WOENSDAG 27 OKTOBER
VANAF 19 UUR.
KIJKDAGEN
VRIJDAG 22 EN ZATERDAG 23 OKTOBER
VAN 10 TOT 17 UUR.
Drabstraat 74 I 2640 Mortsel I info@jordaens.eu
03 449 44 30 I Catalogi op www.jordaens.eu
79

Belgische handelaar
bemiddelt tussen Japan
en Duitsland
Museumaankoop bij een ROCAD-handelaar
Hoewel de meeste antiek wordt
gekocht door particulieren, geeft
een aanschaf door een museum
net dat extra beetje cachet. Het
verrijken van een openbare collectie
vereist nog meer verantwoording
over authenticiteit en provenance.
Rocadleden staan daarvoor garant.
COLLECT neemt u graag mee bij de
onderhandelingen.
Philippe d’Arschot is gespecialiseerd
in Europees zilverwerk van de
16e tot de 19e eeuw, waaronder
een selectie ringen uit de Renaissance
en de Barok. Hij kreeg onlangs een
opmerkelijke klant uit het oosten over de
vloer. “Ik maakte kennis met het Japanse
Umi-Mori Kunstmuseum op de Brafa”, aldus
d’Arschot. “Het is heel gebruikelijk dat
musea vertegenwoordigers sturen naar de
grote internationale beurzen, waaronder
Brafa. In andere gevallen neem ik soms op
eigen initiatief contact op met een museum
wanneer ik een voorwerp in mijn bezit
heb dat hen zou kunnen interesseren.
Het museum kan een van zijn beheerders
afvaardigen, maar soms reist de conservator
zelf naar beurzen, of hij kan een beroep
doen op externe adviseurs.”
Op de beurs in Brussel ontstond interesse
voor de aankoop van dit opmerkelijke stuk.
“In Japan is de kunst van het parfumeren als
een cultureel fenomeen, van groot belang."
“Het verkochte stuk is een zeldzaam zilveren
en verguld parfumflesje, versierd met
twee geëmailleerde plaatjes. Omdat naast
het parfumflesje eveneens de originele
kist bewaard bleef, is dit object bijzonder
zeldzaam. De peervormige flacon getuigt
van de revolutie in de parfumerie aan het
begin van de 18e eeuw. In de vorige eeuw
moesten geuren krachtig zijn: muskus,
amber of kruidnagel waren de essentiële
bestanddelen van elk parfum. Naarmate
de kunst van het distilleren werd geperfectioneerd
en de hygiëne verbeterde, werden
er uiteindelijk meer bloemengeuren
ontwikkeld met charmante namen zoals
eau de pucelle, eau du premier amour, eau
d’ange en bouquet de printemps. Deze
delicate geuren werden verpakt in kleine
draagbare flesjes die in de loop van de 18e
eeuw steeds populairder werden.” Zulke
aankopen voldoen in de eerste plaats aan
de wens om een leemte in collecties op te
vullen. Philippe d’Arschot verduidelijkt
waarom een Japans museum een dergelijk
Duits stuk aan hun collectie wilde
toevoegen: “In Japan is de kunst van het
parfumeren als een cultureel fenomeen
van groot belang. Deze kunst bestaat al
enkele eeuwen en wordt kôdô genoemd,
of de weg van de wierook, en gaat gepaard
met complexe ceremonies waarbij parfum
geacht wordt het intellectuele en spirituele
ontwaken te stimuleren. Het Umi-Mori
Kunstmuseum bezit een zeer belangrijke
collectie Europese parfumflesjes uit de 16e
tot de 20e eeuw.”
BELANG VAN PROVENANCE
Hoe mooi spontane interesse of zelfs een
coup de coeur ook zijn, om daadwerkelijk
een verkoop te realiseren moet je, zeker
voor musea, de juiste papieren kunnen
voorleggen. “Wij sturen een zeer volledig
dossier met veel foto’s en een zeer gedetailleerde
beschrijving waarin de staat van
conservering wordt benadrukt”, zegt Phillippe
d’Arschot. “De provenance is voor
musea essentieel dus moeten wij een solide
bewijs leveren van de herkomst van het
voorwerp.” Een en ander maakt ook dat
een koop niet snel kan worden afgerond.
“De onderhandelingen verlopen trager dan
met een particulier omdat er administratieve
procedures moeten worden gevolgd
die niet vaak meer dan een jaar aanslepen.
Ze zijn daarom niet moeilijker omdat het
museum het verzoek indient. Soms groeit
er een heus klimaat van vertrouwen tussen
een handelaar en een museum waarmee
verschillende aankopen zijn gedaan. In dat
80

Omdat naast het
parfumflesje eveneens
de originele kist
bewaard bleef,
is dit object
bijzonder zeldzaam.
een handelaar klein, zorgen juist die voor
extra glans op hun activiteiten. “De galerie
werkt meerdere keren per jaar met
musea. Antiek zilverwerk is een kleine en
zeer gespecialiseerde niche en wij hebben
het geluk dat wij gespecialiseerde voorwerpen
kunnen verwerven waar musea
dol op zijn. De menselijke contacten en
het bewijs van vertrouwen vormen voor
mij een toegevoegde waarde. De eisen die
aan musea worden gesteld zijn immers
altijd van een zeer hoog niveau wat kwaliteit
en zeldzaamheid betreft.” Voelt een
handelaar zich dan extra trots als dankzij
haar of hem een collectie wordt aangevuld?
“Het is niet echt trots, het is de voldoening
te zien dat mijn passie voor een
mooi voorwerp wordt gedeeld, zelfs aan
de andere kant van de wereld.”
LEZEN
Anonieme meester-goudsmid, parfumflesje, geciseleerd en verguld zilver, email. Duitsland, Augsburg rond
1710. In het originele verguld lederen etui, hoogte: 10,5 cm, gewicht: 110 g. De twee geëmailleerde scènes
stellen Mozes voor die uit het water wordt gered en Christus en Maria Magdalena.
Ulrike Weinhold, Emailmalerei an Augsburger
goldschmiedearbeiten von 1650 bis 1750,
Deutscher Kunstverlag München Berlin,
2000. Ghislaine Pillivuyt, Les flacons de la
séduction, la bibliothèque des arts, 1985.
geval worden de procedures soms eenvoudiger
en neemt de onderhandeling minder
tijd in beslag. Onderhandelingen met
musea vind ik hoe dan ook zeer aangenaam
en vaak lonend.” Wie denkt dat een
museum het belang van onderhandelen
onderschat, is fout. “Over de aankoopprijs
wordt altijd onderhandeld, of het nu met
een museum is of met een particulier. Dat
maakt deel uit van elke acquisitie. Ook andere
kleine gebaren kunnen worden aangeboden,
zoals bijvoorbeeld het dekken
van de kosten van vervoer en verzekering.”
De relatie tussen handelaar en museum
blijkt, behalve in de Verenigde Staten, veelal
eenrichtingsverkeer. Philippe d’Arschot:
“Afgezien van de VS is het beleid van een
museum erop gericht het eigen erfgoed
niet te vervreemden. In Europa is dit beleid
zelfs wettelijk verplicht. Dit beginsel
wordt nu op de helling gezet door de kwestie
van de teruggave aan landen die tijdens
de koloniale periode zijn geplunderd.” Al
is het aandeel van museumaankopen bij
BEZOEKEN
Philippe d’Arschot
Louizalaan 192
1050 Brussel
www.darschot.com
SURFEN
www.rocad.be
81

Boeken
Frida Kahlo
The Complete
Paintings
Van de weinige vrouwelijke
kunstenaars die de kunstgeschiedenis
hebben overstegen,
was er geen die zo’n bliksemsnelle
opkomst kende als de
Mexicaanse schilderes Frida
Kahlo (1907-1954). Haar onmiskenbare
gezicht, afgebeeld in
meer dan vijftig zelfportretten en
honderden foto’s gemaakt door
bekende kunstenaars, wordt al
generaties lang bewonderd en
maakten haar tot een iconisch
figuur van de 20e eeuw. In dit
XXL boek laat specialist Luis-
Martin Lozano de lezer voor het
eerst kennis maken met Frida
door niet op haar persona, maar
op haar oeuvre te focussen. Het
boek omvat stukken uit privécollecties
en reproduceert werken
die eerder verloren gingen of
al meer dan 80 jaar niet meer
tentoongesteld zijn, en vormt zo
de meest uitgebreide studie van
Kahlo’s werk en leven tot nu toe.
De lezer maakt kennis met deze
iconische kunstenaar die in haar
creatieve proces haar visie op
de wereld wilde tonen, met haar
schilderijen als sleutel.
Frida Kahlo. The Complete Paintings,
door Luis-Martin Lozano
Uitgave: Taschen
624 pagina’s, Engelstalig
ISBN: 9783836574204
Prijs: € 150
Afrikaanse
metalheads
Spanjaard Pep Bonet (°1974)
raakte al vroeg in de ban van
het Afrikaanse continent. Als
fotograaf richtte hij aanvankelijk
vooral de aandacht op
oorlogs- en probleemgebieden
zoals Sierra Leone en Zambia.
Zijn reportages hiervan leverden
prijzen op, waaronder de
Eugene Smith World Press Photo
Award en de Zilveren Camera
Hollandprijs, en ook erkenning
als Nikonambassadeur. Het is
in die hoedanigheid dat Bonet
meedeed aan het project A
New Light on Africa. Bedoeling
hiervan was een uniek beeld
te tonen van het Afrikaanse
continent. Bonets bijdrage
resulteerde in de portettenreeks
Hellbangers uit Botswana:
liefhebbers van metal-muziek en
de verwante cultuur binnen een
zwarte Afrikaanse gemeenschap.
Het levert unieke beelden op
waarin lederen broeken, spikes,
en krijgersymboliek trots worden
gedragen onder een loden
Afrikaanse zon. Volgens Bonet
kreeg deze vorm precies uiting
in Botswana “omdat dit land de
laatste 60 jaren vrede kent, wat
noodzakelijk is voor de vrijheid
van expressie.”
Hell Bangers, foto’s van Pep Bonet
Uitgave: Hannibal Books
128 pagina’s, Engelstalig
ISBN: 9789463887885
Prijs: € 49,95
World Press
Photo 2021
Dit weerkerend naslagwerk
bestaat al sinds 1955 en brengt
telkens een visueel, journalistiek
verslag van het afgelopen jaar.
Dat 2020 memorabel was en de
geschiedenisboeken in zal gaan
met een rode stip, is nu al zeker.
Hoe verschillend maar tegelijk
hoe gelijkend de wereld dat
jaar beleefde, ontdek je hier. De
getoonde werken geven inzicht
in hoe verschillende groepen
op de wereld de pandemie
beleefden. Maar ook racisme,
bosbranden, autoritaire regimes
en sprinkhaanplagen bepaalden
mee het nieuws in 2020. World
Press Photo 2021 krijgt vorm
onder de vorm van een wedstrijd
die gejureerd wordt door een
onafhankelijke jury van professionals.
Zij kozen deze keer uit
74.470 foto’s, gemaakt door 4.315
fotografen uit 130 landen. Ingedeeld
in categorieën als milieu,
sport, portretten maar ook hard
nieuws vullen de vele foto’s je
geheugen aan.
World Press Photo 2021
Uitgave: Lannoo
240 pagina’s, Nederlandstalig
ISBN: 9789401474092
Prijs: € 27,50
Gravend naar
de toekomst
Multidisciplinair kunstenaar
Maarten Vanden Eynde neemt
de invloed van de mens op de
aarde als artistiek thema mee
in zijn oeuvre. Deze uitgave die
samen met de huidige expositie
in Mu.Zee verschijnt, biedt een
overzicht van zijn kunstwerken
uit de voorbije twintig jaar van
zijn op onderzoek gebaseerde
praktijk. (2000-2020). Als een archeoloog
analyseert hij ingrepen
van de hedendaagse mens voor
de toekomst. Welke sporen uit
deze tijd zullen onze nakomelingen
aantreffen en hoe zullen
ze kijken naar het gedrag van de
huidige mens en naar hoe men
omgaat met de aarde en met
elkaar? Vanden Eynde verbindt
wetenschap, politiek, religie, milieu
tot een nieuwe creatieve encyclopedische
databank. Naast
het monografisch overzicht bevat
deze catalogus bijdragen van
onder anderen curator Katerina
Gregos, kunstcriticus Oulimata
Gueye en Mukha-curator Nav
Haq als inspirerende aanvulling
bij Vanden Eyndes pleidooi.
Maarten Vanden Eynde. Gravend
naar de toekomst
Uitgave: Mercatorfonds
224 pagina’s, Nederlands-, Frans
en Engelstalig
ISBN: 9789462302662
Prijs: € 44,95
82

audio-expo
KANTELTIJD
KARL MEERSMAN
& WOUTER DEPREZ
9 OKTOBER - 16 JANUARI
Cultuurcentrum Scharpoord
Karl Meersman, bekend van zijn spotprenten
in Trends en Knack Focus en comedian Wouter
Deprez slaan de handen in elkaar.
Terwijl je het nieuwe werk van Karl ontdekt,
fluistert Wouter Deprez zijn bedenkingen in via een
audiogids. Je merkt al snel dat Karl een volledig
andere richting is ingeslagen. De interactie tussen
de kunstwerken van Karl en het commentaar
van Wouter zorgt voor een boeiend geheel.
Een fascinerend verhaal over de kwetsbaarheid van
de mens in deze voortdurend veranderende wereld.
Nu meer dan ooit actueel …
Vanaf 9 oktober tot en met 16 januari in
Cultuurcentrum Scharpoord, Knokke-Heist.
WWW.KANTELTIJD.BE
WWW.KANTELTIJD.BE

Boeken
Spiegel en palet
vrouwelijke
zelfportretten
Al zo’n vijfhonderd jaar lang
doen vrouwen pogingen om
als serieuze kunstenaars te
worden geaccepteerd. Tot zeer
kort geleden werd het idee dat
vrouwen altijd al kunst maakten
zelfs zelden als mogelijkheid
genoemd. En toch deden ze dat,
ondanks alle tegenwerkingen.
De beperkingen waarmee
vrouwen werden geconfronteerd
- ze werden verwacht echtgenote
en moeder te zijn - betekenden
dat ze in het algemeen minder
kunst voortbrachten, maar ze
deden het wel. Jennifer Higgie
maakte een persoonlijke
keuze van zelfportretten van
vrouwelijke kunstenaars als een
soort staalkaart van de grote
verscheidenheid van kunstenaars
wiens verhaal het waard is om te
vertellen. Ze komen van overal
uit de wereld, leefden tussen de
zestiende en de twintigste eeuw
en hun artistiek taal ontwikkelde
zich uit Europese tradities.
Hoe leefden ze, wie waren hun
families, hoe volgden ze lessen,
wie kocht hun werk en waar
is het te zien? Verhalen rond
zelfportretten als een ode aan
de vrouw.
Spiegel en palet. Verzet, opstand en
veerkracht: 500 jaar zelfportretten
van vrouwelijke kunstenaars, door
Jennifer Higgie
Uitgave: Spectrum Boeken
352 pagina’s, Nederlandstalig
ISBN: 9789000378524
Prijs: € 27,99
Een Antwerpse
schildersdynastie
Het Musée de Flandre in het
Noordfranse Cassel brengt
niet één, maar een hele familie
schilders voor het voetlicht.
In de loop van vier generaties
Francken werd hun naam een
handelsmerk. In de zeventiende
eeuw waren er in Antwerpen wel
meer kunstenaarsdynastieën.
Men leerde het vak van vader
en de kennis werd doorgegeven
in het familieatelier. De
Franckens vormen hierop geen
uitzondering. In de enorme
productie van de familie treedt
één figuur door zijn ongewoon
sterke persoonlijkheid op
de voorgrond: de veelzijdige
Frans II, tijdgenoot van Rubens
en reeds in zijn jonge jaren
gebiologeerd door erudiete
kunst. Hij overspoelde
de Antwerpse markt met
schilderijen met bijbelse of
mythologische onderwerpen,
uitgezochte kleuren en een
overvloed aan details en
literaire verwijzingen. In deze
Nederlandstalige catalogus,
geschreven door dé experts
van de verschillende Franckens,
kan men ontdekken hoe sterk
de getalenteerde schilders met
elkaar verbonden zijn.
De Dynastie Francken, door Ursula
Härting en anderen
Uitgave: In Fine Editions
216 pagina’s, Nederlandstalig
ISBN: 9782382030189
Prijs: € 39,50
Honderd
meesterwerken
CODART, het netwerk van
conservatoren van Nederlandse
en Vlaamse kunst, heeft
een selectie van honderd
meesterwerken binnen hun
veld gemaakt. In dit boek
beschrijven ze elk één kunstwerk
gemaakt tussen 1350 en 1750,
en vertellen ze waarom net dit
werk zo belangrijk voor hen is.
Het resultaat is een overzicht
van het enorme aanbod aan
Nederlandse en Vlaamse kunst
dat zich in museumcollecties
overal ter wereld bevindt.
Naast schilderkunst komen
beeldhouwwerken, prenten,
tekeningen en toegepaste kunst
aan bod. We kennen allemaal
Vermeer, Rembrandt, Rubens
en Jan en Hubert Van Eyck,
maar in deze lijst vinden we ook
minder bekende namen als
Hendrick ter Brugghen, Gérard
Loyet en Gerard van Honthorst
terug. Ook een aantal vrouwen,
Clara Peeters, Geertruydt
Roghman, Rachel Ruysch en
Judith Leyster, hebben de
Codart-canon gehaald. Enkele
mooie verrassingen zijn een paar
bruidshandschoenen uit 1622, het
praalgraf van Willem van Oranje
in de Nieuwe Kerk in Delft, en een
anonieme beker met decoratie
van apen uit ca. 1425-1450.
100 meesterwerken Nederlandse
en Vlaamse kunst. CODART Canon
1350-1750
Uitgave: Lannoo
215 pagina’s, Nederlandstalig
ISBN: 9789401473996
Prijs: € 29,99
Arne Quinze
Arne Quinze begon in de jaren
tachtig als graffiti-kunstenaar en
is daarna vrij snel overgegaan
van straatkunst naar publieke
kunst. Sindsdien is zijn naam
synoniem geworden met
monumentale installaties die
overal ter wereld terug te vinden
zijn, van Duitsland over Frankrijk
tot de Verenigde Staten, China
en Brazilië. Maar Quinze maakt
ook schilderijen, kleinere
sculpturen en lichtinstallaties. Dit
boek vertelt het verhaal van een
kunstenaar die een strijd voert
tegen de eentonigheid van onze
maatschappij, soms geliefd en
soms controversieel, maar altijd
tegendraads. De teksten komen
van de kunstenaar zelf, Xavier
Roland, directeur van het BAM
in Bergen, landschapsarchitect
en tulpenhistoricus Ronald
van der Hilst, curator Hervé
Mikaeloff en Serge Maruani en
Laurent Mercier van de galerie
Maruani Mercier. De liefhebber
zal kunnen genieten van de
foto’s die Arne Quinze maakte
van de bloemen in zijn tuin in
Sint-Martens-Latem, die de
inspiratiebronnen voor zijn
schilderijen, en de papieren
modellen die volgens Quinze
het hart van zijn sculpturaal werk
vormen.
Arne Quinze
Uitgave: Lannoo
348 pagina’s, Engelstalig
ISBN: 9789401475877
Prijs: € 49,99
84

David
Hockney
8 Okt.’21→23 Jan.’22
in Bozar
David Hockney, "My Parents" (detail), 1977 Tate: Purchased 1981 © David Hockney
David Hockney, «No. 125» (detail), 19th March 2020, iPad painting © David Hockney
‘Werken uit de Tate
Collectie, 1954-2017’
‘De komst van de lente,
Normandië, 2020’

Auction calendar
OCTOBER / NOVEMBER 2021
Belgium
OCTOBER
-04 Antenor
Chateau de Beaulieu BRUSSEL
01 Maison des Huissiers
de Justice
Deurwaarderstukken BRUSSEL
01-02 Marc Van de Wiele
Auctions
Boeken, prenten, tekeningen,
schilderijen, aquarellen,
gouaches BRUGGE
02 ABS Veilingen Mechelen
Deurwaarderstukken
MECHELEN
02 Salle de Ventes
du Beguinage
Kunst en antiek BRUSSEL
02 Morel de Westgaver
Prenten, boeken, atlassen,
ansichtkaarten BRUSSEL
02-04 DVC
Kunst en antiek GENT
02-10 Infinitas
Antieke schouwen
PLOEGSTEERT
02-10 Million et ass
Bandes Dessinées ONLINE
04 Pictura
Inboedel GENT
04 Amberes
Kunst en antiek ANTWERPEN
05 Berg van Barmhartigheid
Juwelen BRUSSEL
05 Jordaens
Wijn MORTSEL
05 Legia Auction
Bibliothèque Jean E. Leclercq
BERTRÉE
06 Berg van Barmhartigheid
Juwelen en munten BRUSSEL
06 Bernaerts
The Cabinet Sale ANTWERPEN
06-07 Galerie Moderne
Kunst en antiek BRUSSEL
07 Maison des Huissiers
de Justice
Deurwaarderstukken BRUSSEL
07 Asté Liège
Kunst en antiek LUIK
07 Legia Auction
L’entier contenu de
l’appartement du Bibliophile
et Madame Jean E. Leclercq
BERTRÉE
07-08 Arenberg Auctions
Prenten, tekeningen,
boeken BRUSSEL
08 Rob Michiels Auctions
Middeleeuwse kunst en
Europese keramiek BRUGGE
08 Maison des Huissiers
de Justice
Deurwaarderstukken BRUSSEL
09 ABS Veilingen Mechelen
Deurwaarderstukken
MECHELEN
09 Salle de Ventes
du Beguinage
Kunst en antiek BRUSSEL
09 ABS Veilingen Mechelen
Deurwaarderstukken
MECHELEN
10 Bonhams
Bonham’s Zoute Sale
KNOKKE-ZOUTE
11 Amberes
Kunst en antiek ANTWERPEN
11 Uccle Saint Job
Antiquités, art déco,
successions UKKEL
11-12 Galerie Moderne
Kunst en antiek BRUSSEL
11-12 Horta
Kunst en antiek BRUSSEL
12-13 Vanderkindere
Kunst en antiek UKKEL
13 Berg van Barmhartigheid
Juwelen, keramiek,
kristal, snuisterijen BRUSSEL
13-14 Debaveye
Kunst en antiek HARELBEKE
14 Mosan Liège
Kunst en antiek, burgerveiling
LUIK
15 Maison des Huissiers
de Justice
Deurwaarderstukken BRUSSEL
16 ABS Veilingen Mechelen
Deurwaarderstukken
MECHELEN
18 Vanderkindere
Kunst en antiek UKKEL
18-19 Elysée Liège
Kunst en antiek LUIK
20 Berg van Barmhartigheid
Juwelen en munten
BRUSSEL
20-22 Carlo Bonte
Kunst en antiek BRUGGE
22 Maison des Huissiers
de Justice
Deurwaarderstukken BRUSSEL
23 ABS Veilingen Mechelen
Deurwaarderstukken
MECHELEN
23 De Vuyst
Hedendaagse, moderne
en oude meesters
LOKEREN
23 Voglaire
Art Moderne et
Contemporain BRUSSEL
24-25 Monsantic
Kunst en antiek BERGEN
25 Haynault
Tableaux et objets d’art
BRUSSEL
25 Vanderkindere
Kunst en antiek UKKEL
25 Rops
Kunst en antiek NAMEN
25 Cornette de Saint Cyr
Mobilier et objets d’art
BRUSSEL
25-26 Haynault
Vente Asiatique BRUSSEL
26 BA Auctions
Kunst en antiek BRUSSEL
26-27 Campo & Campo
Moderne en hedendaagse
meesters ANTWERPEN
26-27 Jordaens
Kunst en antiek MORTSEL
27 Berg van Barmhartigheid
Juwelen, muziekinstrumenten,
munten, stripverhalen en wijn
BRUSSEL
28 Legros
Kunst en antiek VERVIERS
28 Asté Liège
Kunst en antiek LUIK
29 Maison des Huissiers
de Justice
Deurwaarderstukken BRUSSEL
30 Campo & Campo
Grafiekveiling ANTWERPEN
30 ABS Veilingen Mechelen
Deurwaarderstukken
MECHELEN
NOVEMBER
01 Vanderkindere
Kunst en antiek UKKEL
05 Maison des Huissiers de
Justice
Deurwaarderstukken BRUSSEL
06 ABS Veilingen Mechelen
Deurwaarderstukken
MECHELEN
08 Vanderkindere
Kunst en antiek UKKEL
10 Berg van Barmhartigheid
Juwelen, muziekinstrumenten,
munten, stripverhalen
en wijn BRUSSEL
The Netherlands
OCTOBER
-04 Notarishuis Arnhem
Kunst, antiek- en
inboedelveiling ARNHEM
-03 Korst Vander Hoeff
Inboedel en curiosa
S-HERTOGENBOSCH
01-17 Corné Akkermans
Auctions
Papiergeld, munten,
obligaties, aandelen
EINDHOVEN
04 Veilinghuis Bouwman
Vintage toys & collectibles
ONLINE
05 e.v.d. Veilinghuis Omnia
Kunst en antiek KOLHAM/
HOOGEZAND
05-08 Het Ald Fryslan
veilinghuis
Kunst en antiek IJLST
07-09 Twents Veilinghuis
Kunst en antiek
ENSCHEDE
07-17 Venduehuis Den Haag
Classical Paintings &
Drawings ONLINE ONLY
08-15 De Ruiter
Najaarsveiling KLAASWAAL
11 Vendu Rotterdam
Juwelen en horloges
ROTTERDAM
14 Veilinghuis Bouwman
Vintage toys & collectibles
ONLINE
14-18 Notarishuis Arnhem
Online Only Bezorg veiling
ONLINE ONLY BEZORG VEILING
18-25 Veilinghuis Korendijk
(dependance Zeeuws
veilinghuis) Kunst en antiek
TIMED ONLINE
20 Venduehuis Den Haag
Post-War & Contemporary Art
DEN HAAG
21 Venduehuis Den Haag
Post-War & Contemporary
Art ONLINE
23-1 Notarishuis Arnhem
Kunst, antiek- en
inboedelveiling ARNHEM
24 Botterweg Auctions
20e-eeuwse toegepaste
kunst en design AMSTERDAM
24 Venduehuis Den Haag
Post-War & Contemporary
Art including photography
ONLINE
29-30 Schulman b.v.
Munten, bankbiljetten en
penningen AMSTERDAM
France
OCTOBER
-07 Aguttes
Online only: Bijoux ONLINE
-14 Aguttes
Online only: Mode ONLINE
01 Eric Caudron
Vente Mobiljier Objets d’Art
(Drouot) PARIS
01 Villanfray & Associés
Charme discret d’un
appartement parisien
(Drouot) PARIS
01 De Baecque & Ass
Serge Rezvani Peinture
(Drouot) PARIS
01 Yann Le Mouel
Vente Classique (Drouot)
PARIS
01 Ader
Art d’Apres Guerre et
Contemporain (Drouot) PARIS
01 Pestel-Dabord
Bijoux & montres (Drouot)
PARIS
01 Piasa
De Madame Grès à Helmut
Lang, Collection de Monsieur
R. PARIS
01 Cannes Enchères
Tableaux modernes,
ceramiques, meubles et
objets d’art PARIS
01 Chayette-Cheval
Entier Mobilier d’Un
Appartement Parisien, et à
divers PARIS
01-07 Artcurial
Hermès Vintage Online
ONLINE
01-11 Artprecium
Souvenirs historiques
ONLINE
03 Osenat
Les intérieurs de Versaille
VERSAILLES
03 Osenat
Le Jardin Secret des Lalanne
FONTAINEBLEAU
03 Mercier
Grande Vente Cataloguée
d’Art Classique LILLE
03 Osenat
Les Intérieurs de Versailles
VERSAILLES
03 Osenat
Le Jardin Secret des Lalanne
FONTAINEBLEAU
04 Mercier
Belle Vente de Bijoux LILLE
05 Nice Enchères
Vente de Bandes Dessinées et
Affiches NICE
05 Cornette de Saint Cyr
Wabisabi Brutaliste Primitive
PARIS
06 Thierry de Maigret
Vente Classique: tableaux,
objets d’art, mobilier tapis
(Drouot)
PARIS
06 Fraysse & Associés
Collection de Ferronnerie de
Madame B. (Drouot) PARIS
06-08 Ader
Collection Jaques Crepineau
- une vie entre théâtre et
music-hall PARIS
06-12 Artcurial
Estampes Modernes
dont la Collection Maurice
Houdayer Online
ONLINE
07 Artcurial
Hermès Vintage ONLINE
07 Alde
Editions Originales PARIS
07 Lucien Paris
Collection Sustandal:
appareils photographiques
NOGENT
08 Binoche et Giquello
Vente prestige (Drouot)
PARIS
08 Cannes Enchères
Art Moderne et
Contemporain CANNES
09 Cornette de Saint Cyr
Les années Goldorak PARIS
09 Art Richelieu - Castor Hara“
Numismatique, bijoux,
argenterie, manuscrits,
dessins, tableaux (Drouot)”
PARIS
09 Ferri & Associés
Vente Classique (Druout)
PARIS
09 SCP
Libert - Hara - Sejourant
Sculptures, bronzes (Drouot)
PARIS
09 Tessier & Sarrou et ass
Collection de Sabres (Drouot)
PARIS
09 Cannes Enchères
Art Moderne et
Contemporain CANNES
10 Lucien Paris
Dispersion du Contenu d’un
Moulin PARIS
10 Lucien Paris
L’évenement champêtre
incontournable: Dispersion du
contenu d’un moulin quelque
part en France.
PARIS
10 Cannes Enchères
Art Moderne et
Contemporain CANNES
11 Aguttes
Online only: Arts Classiques
ONLINE
12 Euvrard & Fabre
Fonds d’Atelier Jean Pierre
MAURY Tableaux modernes
contemporains Art XXème
(Drouot) PARIS
12 Digard Auction
Asie (Drouot) PARIS
12 Aguttes
Grands Vins & Spiritueux
NEUILLY
12 Thierry de Maigret
Vente classique: tableaux,
objets d’art, mobilier, tapis
(Drouot) PARIS
12 Nice Enchères
Collections Niçoises NICE
86

Auction calendar
OCTOBER / NOVEMBER 2021
12 Alde
Livres illustrées modernes
PARIS
12 Ader
Lettres & manuscrits
autographes-musique PARIS
13 De Baecque & Ass
Mobilier et objets d’art
bijoux orfèvrerie (Drouot)
PARIS
13 Artcurial
Enki Bilal PARIS
13 Azures Enchères
Epoque & Style CANNES
14 Millon
Cave d’amateurs (Drouot)
PARIS
14 Ader
Dessins et tableaux anciens
miniatures (Drouot) PARIS
14 Fraysse & Associés
Orfèvrerie (Drouot) PARIS
14 Chochon-Barré et Allardi
Mineraux Collection Muse
(Drouot) PARIS
14 Cornette de Saint Cyr
Régine Desforge:
souvenirs d’une
campagne aimée PARIS
14 Piasa
Italian Design PARIS
14 Boisgirard Antonini
Bijoux, tableaux, objets
d’art, mobilier, arts
d’orient et orientalisme
PARIS
15 Copages Auction Paris
Un intérieur parisien Belle
vente Art moderne et
contemporain (Drouot)
PARIS
15 Tajan
Bandes Dessinées ONLINE
15 Gros & Delettrez
Bijoux anciens & modernes
Montres (Drouot) PARIS
15 Binoche et Giquello
Mobilier et objets d’art
(Drouot) PARIS
15 Ader
Côté Xxe (Drouot) PARIS
15 Cornette de Saint Cyr
Dessins et tableaux anciens -
mobilier et objets d’art
PARIS
15 Lombrail-Teucquam
Bijoux, monnaies en or,
argenterie, objets de vitrine
PARIS
15-21 Piasa
A Collection of Italian glass
furnitures PARIS
16 Lynda Trouvé
Indochine Chapitre 11
(Drouot) PARIS
16 Mercier
Vente Cataloguée d’art du
Xxème siècle LILLE
17 Osenat
Montres de Collection &
Horlogerie VERSAILLES
17 Siboni
Bijoux - Argenterie SCEAUX
18 Villanfray & Associés
Art Contemporain
Photographe Design Street
(Drouot) PARIS
18 Rouillac
Tableaux, gravures & dessins
anciens VENDÔME
18-23 Artcurial
Racing, Flying & Yachting
Online ONLINE
19 Coutau-Bégarie
Mobilier & Objets d’Art
(Drouot) PARIS
19 Ader
Art de l’Islam et de l’Inde
& Archéologie Vente en
Préparation (Drouot) PARIS
19 De Baecque & Ass
Arts d’Asie Japonisme
(Drouot) PARIS
19 Pierre Bergé
L’Univers de Jean & Annie
Galvani: Passions d’une Vie
(Drouot) PARIS
19 Magnin Wedry
Objets de Vitrine
(Drouot) PARIS
19 Pescheteau-Badin
Tableaux objets d’Art et
d’ameublement
(Drouot) PARIS
19 Rouillac
Tableaux, gravures & dessins
anciens VENDÔME
19 Piasa
Modern and Contemporary
Art, Piasa x 20 minutes PARIS
19 Cannes Enchères
Joaillerie - Horlogerie de
Collection CANNES
19 Coutau-Bégarie
Mobilier & Objets d’art PARIS
20 Kahn & Associés
Bijoux, mobilier & objets
d’art (Drouot) PARIS
20 Tajan
Estampes, Art Urbain PARIS
20 Fraysse & Associés
Livres modernes, bijoux
contemporains, tableaux
modernes, art contemporain
(Drouot) PARIS
20 Artcurial
Intérieurs du Xxe Siècle
PARIS
21 Gros & Delettrez
Mobilier et objets d’art
(Drouot) PARIS
21 Tajan
Grands Vins PARIS
21 Lucien Paris
Succession Houdard:
tableaux anciens NOGENT
21 Binoche et Giquello
Naturalia PARIS
21 Aguttes
Bijoux & Perles Fines NEUILLY
21 Boisgirard Antonini
Arts d’Asie et d’Ailleurs PARIS
21 Alde
Livres anciens du Xve au XIXe
siècle PARIS
21-27 Artcurial
Mobilier & Objets d’Art
ONLINE
22 Gros & Delettrez
Tableaux Modernes (Drouot)
PARIS
22 Farrando
Belle vente mobilière
(Drouot) PARIS
22 Cornette de Saint Cyr
Haute Couture - Créateurs et
Vintage PARIS
22 Liladam
Materiels Professionnels LILLE
22 Cannes Enchères
Collections & Successions
CANNES
23 Osenat
Mobilier & Objets d’Art
FONTAINEBLEAU
23 Loizillon
Bijoux, Orfèvrerie,
vintage, tableaux anciens
et modernes
COMPIÈGNE
24 Osenat
Les ecrins de Versailles
VERSAILLES
24 Prunier
Objets d’art LOUVIERS
25 Cornette de Saint Cyr
Estampes et Multiples -
Editions Limitées PARIS
25 Aguttes
Art Contemporain -
de l’Apres Guerre à nos Jours
NEUILLY
25 May Associés
Vente de Livres LILLE
26 Drouot
Ceramixte Chapitre V
(Drouot) PARIS
26 Gros & Delettrez
Collection Régina Rubens
(Drouot) PARIS
26 Boisgirard - Antonini
Jules Verne Collection
(Drouot) PARIS
26 Cornette de Saint Cyr
Xtreme Orient-Design
Contemporain PARIS
26 Nice Enchères
Bijoux et or NICE
26 Boisgirard Antonini
Jules Verne - Collection
Pierre Jacob PARIS
27 Tajan
Tableaux et Dessins Anciens
PARIS
28 Binoche et Giquello
Arts d’Afrique (Drouot)
PARIS
28 Piasa
Scandinavian Design PARIS
28 Artcurial
Design Italien PARIS
29 Ader
Art & Utopie (Drouot) PARIS
29 Boisgirard - Antonini
Un siècle de Jeux Olympiques
par le fonds photos l’Equipe
(Drouot) PARIS
29 Art Rémy Le Fur & ass
Bijoux, Poupées, Eventails
(Drouot) PARIS
30 Oseant
L’Esprit du Xxe Siècle -
mobilier design, objets d’art,
tableaux FONTAINEBLEAU
31 Cornette de Saint Cyr
Automobiles de Collection
PARIS
31 Osenat
Les Grands Sciècles
VERSAILLES
31 Azures Enchères
Parcours Céramiques - Belles
Rives CANNES
NOVEMBER
02 Artcurial
Archéologie & Arts d’Orient
PARIS
03 Aguttes
Livres & Manuscrits NEUILLY
03 Cannes Enchères
Grands Vins et Alcools Fins
CANNES
04 Ader
Arts décoratifs du XVIe au
XIXe siècle Partie I (Drouot)
PARIS
04 Artcurial
Vins fins & Spiritueux PARIS
04 Lucien Paris
Fonds de Maisons et Parties
de Mobilier NOGENT
04 Nice Enchères
Vente de livres, vente
courante NICE
04 Alde
Lettres et manuscrits PARIS
05 Ader
Dessins - Arts décoratifs
(Drouot) PARIS
05 Coutau-Bégarie
Noblesse & Royauté,
Livres anciens et modernes,
armes, militaria
PARIS
06 Art Rémy Le Fur & ass
Collection de coutellerie et
armes anciennes (Drouot)
PARIS
06-07 Pierre Bergé
Invitation au voyage -
d’une prestigieuse collection
italienne (Drouot) PARIS
07 Rouillac
Arts + Design VENDÔME
07 Osenat
Art Russe VERSAILLES
08 Aguttes
Arts du Japon NEUILLY
08 Ader
Or & metaux Precieux PARIS
09 Gros & Delettrez
Montres & Horlogerie
(Drouot) PARIS
09 Art-Valorem
Vente Mobilier Objet d’Art
(Drouot) PARIS
09 Nouvelle etude
Vente en Préparation
Tableaux Mobilier Objets
d’Art et de Collection,
(Drouot) PARIS
09 Binoche et Giquello
Arts du XXe siècle, (Drouot)
PARIS
09 Tessier & Sarrou
et Associés
Tableaux Mobilier & Objets
d’Art, (Drouot) PARIS
09 Eric Caudron
Vente Bijoux (Drouot) PARIS
09 Oseant
L’Empire à Fontainebleau
FONTAINEBLEAU
09 Aguttes
Montres NEUILLY
09 Piasa
Piasa x Wannenes Jsa: Art
fabrics from a private Italian
Collection PARIS
09 Artcurial
Maîtres anciens & du XIXe
siècle PARIS
09-10 Cornette de Saint Cyr
700 Carrés Hermès PARIS
United Kingdom
OCTOBER
-22 Dreweats
Jewellery, silver, watches,
pens and luxury accesoires
NEWSBURY
05 Summerplace Auctions
Home, Garden and Natural
History WEST SUSSEX
05 Bonhams
Medals, banknotes and coins
(Knightsbridge) LONDON
06 Bonhams
The Marine Sale
(Knightsbridge) LONDON
06 Bonhams
Modern & Contemporary
African Art ( New Bond)
LONDON
06 Summerplace Auctions
Home, Garden and Natural
history WEST SUSSEX
05-19 Christie’s
First Open: Post-War &
Contemporary Art Online
ONLINE
06-13 Sotheby’s
Important Picasso Ceramics
LONDON
08-15 Sotheby’s
Contemporary Art Day
Auction LONDON
12 Bonhams
Designer Handbags and
Fashion (Knightsbridge)
LONDON
12 Bonhams
Design, Modern &
Contemporary African Art
(New Bond) LONDON
12-26 Christie’s
Science and Natural History
ONLINE
13 Bonhams
Knightsbridge jewels
(Knightsbridge) LONDON
13-19 Sotheby’s
Tomasso II LONDON
14 Bonhams
Post-War & Contemporary Art
(New Bond) LONDON
14 Sotheby’s
Contemporary Art Evening
Auction LONDON
14-15 Phillips
20th Century & Contemporary
Art LONDON
15 Christie’s
20-21st Century: Evening Sale
LONDON
14-20 Sotheby’s
Modern and Contemporary
African Art LONDON
16 Christie’s
Post-War & Contemporary Art
Day Sale LONDON
19 Bonhams
Home & interior (New Bond)
LONDON
20 Bonhams
Orientalist Art (New Bond)
LONDON
20 Christie’s
Modern British Art Evening
Sale LONDON
20-26 Sotheby’s
The Orientalist Sale, 20th
Century Art/ Middle East
LONDON
87

Auction calendar
OCTOBER / NOVEMBER 2021
20-03 Christie’s
Middle Eastern 20th and 21st
Century Art ONLINE
21 Christie’s
Modern British Art Day Sale
LONDON
22-02 Sotheby’s
The Samurai: Japanese Arms
and Armour, Japanese Art of
the Meiji Period LONDON
22-05 Sotheby’s
Pursuit of an Ideal: Fine
Japanese Works of Art LONDON
25 Bonhams
Islamic and Indian Art (New
Bond) LONDON
26 Dreweats
Interiors Day 1 NEWSBURY
26 Bonhams
Old Master Paintings
(Knightsbridge) LONDON
26 Sotheby’s
Modern & Contemporary
South Asian Art LONDON
27 Dreweats
Interiors Day 2 NEWSBURY
27 Sotheby’s
In an Indian Garden:
The Carlton Rochell
Collection, Islamic
an Indian art
LONDON
28 Christie’s
Art of Islamic an indian Worlds
LONDON
NOVEMBER
01 Bonhams
Asian Art (Knightsbridge)
LONDON
02 Bonhams
The Parry Collection of
Chinese Art, Fine Chinese Art
(New Bond) LONDON
02-10 Bonhams
Islamic and Indian Art Online
Sale ONLINE
03-09 Sotheby’s
20th Century Art: A Different
Perspective LONDON
04 Bonhams
Fine Japanese Art (New Bond)
LONDON
09 Phillips
Design LONDON
09 Bonhams
British Country Life
(Knightsbridge) LONDON
10 Dreweats
Chinese Ceramics and works
of art NEWSBURY
10 Bonhams
British and European Art
(Knightsbridge) LONDON
Germany
OCTOBER
-03 Grisebach
The Tie in Photography BERLIN
-07 Van Ham
Prints & Multiples ONLINE
02 Auction Partners
Auktion Nr. 194 KÖNIGSWINTER
05 Koller
ibid Bücher & Autographen,
Skulpturen & Varia, Möbel,
Porzellan ONLINE
06-20 Karl Und Faber
Old Masters & 19th Century
Art ONLINE
10 Koller
ibid Schmuck Gemälde Alter
Meister & des 19. Jhs., Alte
Grafik & Zeichnungen ONLINE
11 GM Coin Art
Ancient Coins MÜNCHEN
12 GM Coin Art
Coins and Medals of Middle
Age and Modern Times
MÜNCHEN
12 Quittenbaum
Italienisches Design MÜNCHEN
13 Quittenbaum
Internationales Design
MÜNCHEN
14 GM Coin Art
Coins, medals and lots from
antiquity to modern times
MÜNCHEN
14 Bassenge
Buchauktion BERLIN
14 Quittenbaum
Murano Glas MÜNCHEN
29 Jens Scholz
Norddeutshce
Expressionisten KÖLN
NOVEMBER
09-11 Nagel Auctionen
Varia, Japan, Korea,
Südostasien, Teppiche,
Textilien, Indische Kunst
27 Bonhams
Napoleon: The British Sale
(New Bond) LONDON
04-10 Sotheby’s
Contemporary Curated
LONDON
06-14 Van Ham
Sensual to Radical. A Survey
of Figurative Art ONLINE
16 Auctions Fischer
Europäisches Glas &
Studioglas HEILBRONN
Fair calendar
OCTOBER / NOVEMBER 2021
Belgium
OCTOBER
02-03 Foire du verre
LASNE
02-03 Rommelant
ANTWERPEN
03 Collect-Hit
BRUSSEL
03-04, 10-11 Salon d’Automne
DEULIN
03-10 Artonov
BRUSSEL
07-10 BAD Belgium Art & Design
GENT
22 Accessible Art Fair
BRUSSEL
02-03 Atelierroute
UTRECHT
The Netherlands
OCTOBER
09-10 Atelierroute
UTRECHT
21-24 Masterly The Hague
DEN HAAG
22-24 Antiek en Kunst beurs
Limantica
HERKENBOSCH
22-31 Kunst10Daagse Bergen
BERGEN
27-31 Affordable Art Fair
Amsterdam
AMSTERDAM
-31 Noorderlicht
Internationaal Fotofestival
FRIESLAND
NOVEMBER
05-07 Glas en Keramiek Beurs
LEERDAM
06-07 Kunstlijn Haarlem
HAARLEM
06-07 Nationale Kunstdagen
NIEUWEGEIN
France
OCTOBER
02-03 Salon du Vintage
CLERMONT
18-24 Private Choice
PARIJS
21-24 FIAC
PARIJS
27-31 Salon d’automne
PARIJS
- 31 Festival Photo
LA GACILLY
29-06 Salon des Antiquaires
TOULOUSE
NOVEMBER
02-07 Macparis
PARIS
04-20 Photo Saint Germain
PARIS
06-11 Fine Arts Paris
PARIJS
06 Paris Map Fair
PARIS
Germany
OCTOBER
03-04 Antik & Trödel Giessen
GIESSEN
20-24 Frankfurt Book Fair
FRANKFURT
United Kingdom
OCTOBER
01-03 New Artist Fair
LONDON
07-08 International Antiques
& Collectors Fair
NEWARK
08-10 Galloway Antiques Fair
KNUTSFORD
11-17 PAD London Art & Design
LONDEN
13-17 Start Art Fair
LONDEN
13-17 Frieze Art Fair
LONDEN
14-17 Contemporary African
Art Fair
LONDEN
24 Alexandra Palace Antiques
& Collectors Fair
LONDEN
28-06 Asian Art in London
LONDEN
30-31 Jukebox & Retro Fair
CHESSINGTON
NOVEMBER
05-06 Chelsea rare Book Fair
LONDEN
05-07 Galloway Antiques Fair
PERT
06-07 Liverpool Print Fair
LIVERPOOL
07 The National Glass Fair
SOLIHULL
The United
States of America
OCTOBER
12-03 Performa
NEW YORK
18-21 Texas Contemporary
HOUSTON
NOVEMBER
04-07 International Sculpture
Objects & Functional Art Fair
CHICAGO
06-07 Halifax Art Festival
DAYTONA BEACH
Turkey
OCTOBER
07-10 Contemporary Istanbul
ISTANBUL
88

Museum calendar
OCTOBER / NOVEMBER 2021
Belgium
ANTWERPEN
Middelheim Museum
△ Congoville
t/m 03-10
Museum De Reede
△ Paula Rego
t/m 25-10
BINCHE
Musee International
du Carnaval et du
Masque
△ VISIONS
j. 02-01-2022
BRUGGE
Groeninge Museum
△ Sanam Khatibi. Lemon
Drizzle
t/m 03-10
BRUSSELS
ING Art Center
△ Hahaha. L’humour
de l’art
t/m 16-01-2022
Museum Kunst &
Geschiedenis
△ Before Time Began
22-10 t/m 29-05-2022
Argos
△ Het koloniale verleden
van transnationale
adoptie
t/m 19-12
Bozar
△ David Hockney: Works
from the Tate Collection,
1954-2017
08-10 t/m 23-01-2022
△ David Hockney:
The Arrival of Spring,
Normandy, 2020
08-10 t/m 23-01-2022
△ Next Generation,
Please!
21-10 t/m 14-11-2021
△ Anne Daems. Salle de
jardin
j. 31-10
△ STARTS Prize ‘21
t/m 24-10
Centre Belge de la
Bande Dessinée
△ Dans la tête de Charel
Cambré
j. 15-11
Fine Arts Museum
△ EUROPALIA.
Voies de la modernité
15-10 t/m 13-02-2022
△ Fabrice Samyn -
To see with ellipse
15-10 t/m 13-02-2022
△ REMEDIES -
Aimé Mpane & Rachel
Labastie
15-10 t/m 13-02-2022
△ Origami for Life.
Installation de Charles
Kaisin
j. 31-12
Fondation A
△ Massao Mascaro - SUB
SOLE
j. 19-12
Fondation Thalie
△ The Sowers
j. 21-11
Maison d’Erasme
△ Sün Evrard. Swinging
books
j. 24-10
MIMA
△ Double Bill - Drama,
the art of Laurent
Durieux - The ABC of
Porn Cinema
j. 09-01-2022
Musée BELvue
△ Mystères des Finances
j. 10-12
Musee Mode et
Dentelle
△ Brussels Touch
j. 22-05-2022
Train World
△ De Pékin à Hankou
j. 10-10
Trinkhall Museum
△ Pierre De Peet et
Pascal Tassini
j. 01-02-2022
Villa Empain
△ Icons’ - ‘Tree for
memories’
j. 24-10
WIELS
△ Marcel Broodthaers -
Industriële gedichten,
open brieven
j. 09-01-2022
△ R.H. Quaytman -
Modern Subjects,
Chapter Zero
j. 09-01-2022
Wittockiana
△ Geneviève Asse:
Une fenêtre sur le livre
j. 30-01-2022
Musée BELvue
△ Raoul Servais.
Un univers entre magie
et réalisme
j. 06-03-2022
Musée Horta
△ Reculer les Murs
j. 14-11
CHARLEROI
BPS22
△ Brognon Rollin.
L’avant-dernière version
de la réalité
09-10 j. 09-01-2022
EUPEN
IKOB
△ Francis Feidler.
Elastikommunikation
1964-2021
j. 28-11
GENT
Design Museum
△ 10 jaar Muller Van
Severen
09-10 t/m 06-03-2022
Museum Frank
Steyaert
△ Frank Steyaert -
SCHAAL 1/50
30-10 t/m 05-12
S.M.A.K.
△ Anna Bella Geiger.
Native Brazil/ Alien Brazil
t/m 07-11
△ Vrienden van het
S.M.A.K. tonen Joana
Escoval
t/m 24-10
△ Broodthaerskabinet
t/m 28-12
GRAND-HORNU
CID
△ Cosmos. Design from
here and beyond
24-10 j. 27-02-2022
HASSELT
Z33
△ In the Eye of the Storm
t/m 23-01-2022
Z34
△ Mae-ling Lokko.
Grounds for Return
t/m 09-01-2022
HORNU
MAC’s
△ Léon Wuidar: À perte
de vue
j. 30-01-2022
△ Tamara Laï: Silent
Noise
j. 30-01-2022
ITTRE
Musée Marthe Donas
△ Deux hommages dans
le cadre de donations:
Rem et Lionel Vinche et
Marthe Donas, au fil de
l’œuvre
j. 03-10
KASTERLEE
Frans Masereel
Centrum
△ The Story of M.B. as
told by Jef Geys
03-10 t/m 28-11
LA HULPE
Fondation Folon
△ Les Affiches de Folon
j. 07-11
LA LOUVIÈRE
KERAMIS
△ Hugo Meert.
Unbreakable’ - ‘François
CURLET. Mega Mug &
Bike-Plugged’
j. 07-11
Mill
△ L’image conjuguée.
Traits d’union image/
écriture/son
j. 28-11
LESSINES
Fondation Musee
Nicolas
△ Nicolas
En permanence
LEUVEN
M Museum
△ Alexis Gautier. L’heure
de la Soupe
t/m 20-03-2022
△ Prendre le temps
t/m 23-04-2023
LIÈGE
La Boverie
△ Yvon Vandycke
j. 21-11
La Cité Miroir
△ World Press Photo 2021
30-10 j. 30-12
MACHELEN (ZULTE)
Roger Raveel
Museum
△ Subtiliteiten - Dan Van
Severen & Roger Raveel
t/m 07-11
△ Terug naar Machelen,
topwerken uit de collectie
t/m 07-11
△ Door het doek het
schilderij, een zoektocht
naar de meester
t/m 24-10
MONT-SUR-
MARCHIENNE
Musée de la
Photographie
△ André Kertész.
Marcher dans l’image
j. 16-01-2022
△ Bernard Plossu.
La Belgique l’air de rien
j. 16-01-2022
△ Gauthier d’Ydewalle.
Noosphère
j. 16-01-2022
△ Blind Photo. Un projet
mené par le Musée de la
Photographie conjointement
avec Les Amis des
Aveugles de Ghlin
j. 16-01-2022
△ Vincent Jendly. Lux in
tenebris : une immersion
intime en mer
j. 16-01-2022
△ Chloé Clément. Betula
j. 16-01-2022
NAMUR
Musée Félicien Rops
△ Dans les yeux de Van
Gogh. L’Empreinte
des artistes belges sur
Vincent Van Gogh
23-10 j. 20-03-2022
△ Un été
impressionniste. De Rops
à Ensor
j. 03-10
OOSTENDE
Mu.ZEE
△ Julie Scheurweghs.
Birth of a mother
t/m 02-01-2022
△ Maarten Vanden
Eynde - Gravend naar de
toekomst
t/m 16-01-2022
PUURS -
SINT-AMANDS
Emile Verhaeren
Museum
△ España negra:
Verhaeren - Regoyos -
Lasurt
t/m 28-11
ROESELARE
Museum L
△ Dancing Meridian:
Annie Brasseur
t/m 05-12
SINT-MARTENS-
LATEM
Museum Gevaert-
Minne
△ Malfait & Raveel
t/m 15-10
TOURNAI
Tamat
△ Habiller le culte
j. 28-11
89

Gallery calendar
OCTOBER / NOVEMBER 2021
Belgium
ANTWERPEN
Coppejans Gallery
△ Eye for a tree
t/m 31-10
Everyday Gallery
△ Soil is Concrete.
Natacha Mankowski
t/m 09-10
Fifty One
△ Bruno V. Roels. Paradis
à Vendre’
t/m 06-11
△ Sean Sullivan
t/m 06-11
Galerie Baudelaire
△ Martijn Doolaard. Dans
met mij
t/m 23-10
Galerie De Zwarte
Panter
△ Nick Andrews. Ode
To Joy
t/m 07-11
Keteleer Gallery
△ Bjarne Melgaard
t/m 17-10
Modern Shapes
Gallery
△ Grounded’
t/m 09-10
Nadya Kotova Gallery
△ The Artists of the
Gallery
t/m 30-10
Tim Van Laere Gallery
△ Bram Demunter.
Ancient Alligator
Swimming From The Sea
To The River
t/m 09-10
Valerie Traan Gallery
△ Philip Aguirre Y Otegui
& Juan Avila. Sin Título
t/m 16-10
ASSE
Galerie De Ziener
△ Francis Denys. Fill in
14-11 t/m 19-12
△ Frank Van Hiel
t/m 31-10
BEERSEL
LKFF Art Projects
△ Presence is more than
just being there
t/m 30-10
BORGERHOUT
Zeno X Gallery
△ Mircea Suciu.
Bleeding heart
t/m 23-10
BRUSSELS
Almine Rech Gallery
△ Haley Josephs.
PSYCHOPOMP
t/m 09-10
Arcade
△ Marijke De Roover
j. 16-10
Art22 Gallery
△ Charlotte Mano
j. 25-10
Ballon Rouge
△ Ana Cvorovic /
Archipelago
j. 23-10
Balthasar Brussels
△ Nathalie De Corte.
TOUPI’ART
j. 31-07-2022
Baronian Xippas
△ Yves Zurstrassen. 4
Colors
j. 13-11
Bernier/Eliades
Gallery
△ Valérie Mannaerts.
Unrehearsed
Conversation
t/m 18-12
Botanique
△ Stephan Balleux et
Porz An Park. Bounce
j. 21-11
△ Eva L’Hoest.
The Inmost Cell
j. 21-11
Box Galerie
△ Irina Rozovsky :
Brooklyn - Mark
Steinmetz : Berlin
j. 30-10
Galerie Jean-Philippe
Braam
△ Yvain. Couleurs et
volumes
07-10 t/m 17-10
Bruno Matthys
Gallery
△ Anne Bothuon.
Cous’humain
t/m 02-10
Bubble ‘n Speak
△ Convergent Acts’
t/m 30-10
Centre d’art de
Rouge-Cloître
△ André Geerts
j. 07-11
Chapitre XII
△ Johannes von Saurma.
Visages de France
j. 16-10
Charles Riva
Collection
△ Frank Stella & Josh
Sperling
j. 20-11
Clearing
△ Matt Copson.
Age of Coming’
j. 23-10
Dauwens & Beernaert
△ Johes de Eyck me fecit’
j. 15-10
Deodato Art Gallery
△ Pop Lights
t/m 30-09
Eleven Steens
△ Corps Etrangers’
j. 12-12
Embassy of Spain
△ Gonzalo Orquín.
L’Océan Entier est
affecté par un caillou
j. 18-10
Esther Verhaeghe
Art Concepts
△ Licht & Farbe
t/m 09-10
Fern.
△ Karolina Jablonska
j. 10-10
Fondation CAB
△ Fred Sandback
j. 06-2022
Fondation Thalie
△ The Sowers
j. 21-11
Galerie Baronian
Xippas
△ Yves Zurstrassen. 4
Colors
t/m 13-11
Galerie de la
Béraudière
△ FIGURES
t/m 17-12
De Markten
△ Stefaan Vermuyten.
Stijlisstilstand.
j 24-10
Galerie Didier
Devillez
△ Noushin Bagherzadeh
- Damien Moreau
j. 23-10
Galerie DYS
△ Benoît Huot & Rithika
Merchant. Metamorphosis
j. 10-10
Galerie Faider
△ Jeff Kowatch. Man Jok
j. 23-10
Galerie Felix Frachon
△ B. Ajay Sharma. Time
Landscape’
j. 23-10
Silvia Hatzl
△ Silvia Hatzl.
Pars pro toto
j. 31-10
Galerie La Forest
Divonne
△ David Décamp
28-10 j. 04-12
Galerie Nathalie
Obadia
△ Jérôme Zonder.
Jusqu’ici tout va bien
j. 23-10
Galerie Patrick &
Ondine Mestdagh
△ Camaïeu. Oeuvres sur
papier de Bart Suys
j. 02-10
Galerie Schönfeld C
△ Hugo Claus & Albert
Pepermans: Fabels
j. 02-10
Galerie Schönfeld
Rivoli
△ Little Fires. Christina
Zimpel & Tina Berning
j. 30-11
Galerie Templon
△ Philippe Cognée. L’œil
du cyclone
j. 23-10
Gallerie Marie Ange
Boucher
△ Madior. Peintures
j. 17-10
Gallery Sofie Van den
Bussche
△ Jacques Charlier -
Hybrid Paintings
j. 24-10
Hangar
△ Martin Parr. Parrathon
Rétrospective
j. 18-12
Harlan Levey Projects
△ Jeroen Jongeleen.
Running in Circles III /
Movement and Politics
In The Streets Of My City
j. 23-10
Huberty & Breyne
△ Ever Meulen. Brussels
- Louis Vuitton - Travel
Book
j. 09-10
Ifa Gallery
△ Segmented Realities
j. 07-11
Irène Laub Gallery
△ Guillermo Mora. A day
with you
j. 16-10
△ Upright - Rui Calcada
Bastos’
du 28-10 au 23-12
ISELP
△ Savoir Faire’
15-10 j. 11-12
JEANPAULKNOTT
△ Jean-Paul Knott x
Ingrid Plater Syberg.
De symboliek van een
nieuw onderkomen, en
van water
j. 23-10
La Médiatine
△ Jot Fau &
Mountaincutters. Du
moins, côte à côte’
j. 31-10
La Patinoire Royale &
Galerie Valérie Bach
△ Alice Anderson
j. 30-10
△ Yoshimi Futamura
j. 30-10
La Verrière
△ Majd Abdel Hamid. A
Stitch in Times
02-10 j. 04-12
Laurentin Gallery
△ Reinhoud, un univers
extravagant
j. 20-11
Le Neuf Gallery
△ François Marcadon.
Même les oiseaux ne
naissent pas sans tête
j. 30-10
Lempertz
△ Koen Van Den Broek.
Through Romance
j. 15-10
L’Enfant Sauvage
△ Renée Lorie. Dinaya
Waeyaert. Joselito
Verschaeve
j. 30-10
LMNO
△ Pep Vidal
j. 23-10
Macadam Gallery
△ Cosmogonie.
Sophie Cauvin’
j. 10-10
Maison Pelgrims
△ Rosa Rosa Rosae
Rosae’
j. 23-10
Martine Ehmer Gallery
△ “Reflexion”
j. 10-10
Maruani Mercier
Gallery
△ Joanne Poussette-
Dart, Marina Adams &
Paul Mogensen (group
exhibition)
14-10 j. 20-11
△ Ross Bleckner. Paralipsis
j. 09-10
Mathilde
Hatzenberger Gallery
△ 10 ans! Miguel Oliver /
peintures
j. 30-10
△ Miguel Olivier, peintures
j. 30-10
Meessen De Clercq
△ Nicolas Lamas - Ignasi
Aballi
j. 09-10
Melissa Ansel
△ Hortésie. Annabelle
Hyvrier, Valerie Lenders,
Natacha Nicora
17-09 j. 24-10
Michel Rein
△ Piero Gilardi. Dalla
Natura all’Arte
j. 23-10
Michèle Schoonjans
Gallery
△ Teun HOCKS. Teun
Hocks: Untitled
j. 30-10
MLF (Marie-Laure
Fleisch)
△ Christine Ödlund.
Growing the Third Ear
j. 16-10
Modesti Perdriolle
Gallery
△ Contemporary, one
word, several worlds
j. 23-10
Nino Mier Gallery
△ Dashiell Manley. Soft
Hidings
j. 09-10
OV Project
△ Bernd Lohaus >< Ante
Timmermans
j. 30-10
90

Gallery calendar
OCTOBER / NOVEMBER 2021
Pierre Marie Giraud
△ Yuki Hayama
j. 02-10
Rodolphe Janssen
△ Thomas Lerooy. If
you feel more than
butterflies in your
stomach
j. 16-10
△ Betty Tompkins.
Women Words
j. 16-10
Spazio Nobile
△ Tomás Libertíny.
Encres bleues
j. 14-11
△ Le Sacre de la Matière
j. 3-10
△ Frederik Vercruysse.
Windows
j. 14-10
Stems Gallery
△ Tyrrell Winston. Family
Values
j. 05-10
Super Dakota
△ Chris Dorland
28-10 j. 18-12
△ Huma Bhabha
j. 16-10
Zedes Art Gallery
△ Philippe Decelle.
Selected works from the
sixties until today
t/m 16-10
Zwart Huis
△ Michaël De Kok. Late
Light
j. 30-10
DALHEM
Aquilaluna
△ Marianne Baibay
j. 17-10
△ Merv Slotnick
j. 17-10
DEINZE
Hoeve ‘Goed te
Reables’
△ Stanislas Lahaut @
“Let’s Get out” Art
Festival organised by
Francis Maere Gallery
t/m 17-10
FLÉMALLE
New Mbari’s
t/m 03-10
△ Nel Maertens. A Green
Charade
t/m 03-10
△ An Roovers. Tranquility
in Time
t/m 03-10
HASSELT
CCHA
△ Olga Karlovac -
Frederic Buyckx - SCALE
- Jana Dekort
t/m 28-11
Z33
△ In the Eye of the Storm
t/m 23-01-2022
KNOKKE
Belgian Gallery
△ BIPOLAR
t/m 02-10
Galerie Baronian
Xippas
△ Gilbert & George -
THIRTEEN EARTHLY
PICTURES
t/m 03-10
Les Drapiers
△ Narration Textile
j. 23-10
LOUVAIN-LA-NEUVE
Espace 001
△ Roby Comblain. Kern
j. 23-10
LOVENJOEL
Whitehouse Gallery
△ Anton Cotteleer &
Greet Van Autgaerden
07-11 t/m 12-12
△ Joke Hansen & Maxim
Renard / Sarah Smolders
t/m 17-10
MECHELEN
Galerie Transit
△ Daniël Bellon
24-10 t/m 12-12
△ Johan Creten.
C’est dans ma nature
t/m 17-10
MONS
OUDENBURG
De 11 Lijnen
△ Andreas Eriksson.
Rochade
t/m 30-10
SOUMAGNE
Galerie de Wegimont
△ Voir l’invisible…’ Bob
Van der Auwera invite
Véronique Cordonnier
j. 17-10
TERVUREN
Art Gallery Van
Lorreinen
△ Etienne Jammaers
t/m 31-10
VERVIERS
Abc&Design
△ André Wilkin
j. 13-11
WAREGEM
Be-Part
△ Frequently the woods
are pink’
t/m 28-11
△ Adrian Geller. Idle
hands are the devil’s
workshop
j. 17-10
That’s what x said
△ Clara-Lane Lens
j. 24-10
Thomas Deprez Fine
Arts
△ Henry de Groux.
Obsessions &
Symphonies
j. 15-10
V2Vingt
△ Anaïs Chabeur
02-10 j. 11-12
Vanhaerents Art
Collection
△ VIEWING DEPOT
EXH#02’ - ‘SPOTLIGHT’
j. 2022
Whalll (centre culturel
de Woluwe-Saint-
Pierre)
△ Claude Volter
j. 31-10
Xavier Hufkens
△ Danh Vo
28-10 j. 18-12
△ Lynda Benglis
j. 16-10
La Châtaigneraie
△ Pierre Larauza &
Emmanuelle Vincent
j. 31-10
GENK
Uitstalling Art Gallery
△ Lionel Smit -
Discrepancies
t/m 03-10
GENT
Decentralized
△ Alvaro Guilherme -
Étude de la Liberté
t/m 31-10
Kristof DE Clercq
△ Mario De Brabandere
t/m 03-10
Kunsthal
△ Thomas Renwart. Sous
les cieux et les nuages
- Eric Croes & Julien
Meert. Ik zal je spiegel
zijn’
t/m 28-11
Tatjana Pieters
△ Fleur De Roeck. Entre
chien et loup’
t/m 17-10
GRIMBERGEN
Cultuurcentrum
Strombeek
△ Obi Okigbo. Planting
CC. Scharpoord
△ Kanteltijd’
09-10 t/m 16-01-2022
Galerie
Ronny Van de Velde
△ Henry van de Velde
(1863-1957)
t/m 10-10
LA LOUVIÈRE
Galerie Nardone
△ Criez les mots’
j. 09-10
LIÈGE
Galerie Christine
Colon
△ Flaiszman, Garzaniti,
Gilet, Vandegh
j. 17-10
Gare des Guillemins
△ Napoléon, au-delà du
mythe
j. 09-01-2022
Les Brasseurs
△ L’importance des
choses inutiles.
Lerouflaquette
Consortium
j. 16-10
△ De bonnes
dispositions. Léa Mayer &
Maëlle Maisonneuve
j. 16-10
Anciens Abattoirs
△ Prix du Hainaut des
Arts Plastiques
du 16-10 au 14-11
Atelier des Capucins
△ Inclinations. Mireille
Liénard
j. 03-10
Galerie de l’Atelier
des capucins
△ Inclinations. Mireille
Liénard
j. 03-10
NAMUR
Belgian Gallery
△ Danino - Velter - ‘Still
Blues’
du 02-10 au 13-11
Galerie Détour
△ Pierre Courtois.
Détournement
t/m 02-10
OOSTEEKLO
Galerie William
Wauters
△ Jean Bilquin
t/m 17-11
OOSTENDE
Galerie Lloyd
△ Petrus De Man
t/m 10-10
WAREMME
Galerie Evasion
△ Djamel Merbah
j. 03-10

Koninklijke Belgisch – Luxemburgse
kamer van veilingzalen
Veilingmeesters-Taxateurs, Makelaars en Deskundigen V.z.w. Opgericht In 1936
Louizalaan 500, 1000 Brussel
Tel. 0475-62 71 85
Fax 02-741 60 70
www.auctions-in-belgium.be
info@auctions-in-belgium.be
Uittreksel ledenlijst (Volledige lijst gratis verkrijgbaar op secretariaat hierboven)
ANTWERPEN 2000
Amberes b.v.b.a
(Dir. Rik Dupain - Marc
Royer)
Terninckstraat 6-8-10
T.03/226.99.69 -
F.03/227.03.89
www.amberes.be.
Gecatalogeerde kunstveilingen,
schattingen voor nalatenschappen
en verzekering.
Geïllustreerde catalogus.
Wekelijkse burgerveilingen.
Meer dan 35.000 loten
toegewezen per jaar
Bernaerts Kunstveilingen
(Dir. Ch. & P. Bernaerts)
Verlatstraat 16-22
T.03/248.19.21
info@bernaerts.be
www.bernaerts.be
LIVE & ONLINE VEILINGEN
Oude, Romantische &
Moderne Meesters.
Antiek, Toegepaste kunsten,
Design, Werk op papier.
Expertises voor verdeling en
verzekering
Campo & Campo
(Dir. Guy Campo)
Grote Steenweg 19-21 - 2600
Berchem
T.03/218.47.77
F.03/218.53.63
guy@campocampo.be
www.campocampo.be - 5
Gecatalogeerde kunst- en
antiekveilingen - schilderijen
- grafiek - beeldhouwkunstmeubelen
- porselein - zilverwerk
- tapijten - wijnen
e.a.
DVC
(Dir. D. Van Cappel)
Ellermanstraat 36-38 - 2060
Antwerpen
T.03/232.36.64
F.03/234.22.14
Gecatalogiseerde kunst- en
antiekveilingen schattingen
en expertises van nalatenschappen
en verzekeringen
e-mail: dvc@dvc.be
www.dvc.be
Jordaens N.V.
Drabstraat 74 - 2640 Mortsel
T.03/449.44.30
e-mail: info@jordaens.eu
www.jordaens.eu
Openbare verkopingen van
kunst, antiek, juwelen, wijn,
collecties en inboedels.
Taxatie voor verdeling en
verzekering
BRUGGE 8000
Carlo Bonte Auctions
Kardinaal Mercierstraat 20,
8000 Brugge
www.carlobonte.be
info@carlobonte.be
T. 050 33 23 55
Internationale ONLINE
Kunst- en Antiekveilingen.
Asian Art, Western Art,
Antiques, Design. Advies bij
verkoop - expertise - schattingen
Van de Wiele Auctions
Groeninge 34
T.050 49 07 69
auctions.vandewiele@proximus.be
www.marcvandewiele.com
Zeldzame drukken en handschriften,
oude kaarten, atlassen,
grafiek en schilderijen.
Schattingen voor verzekeringen
en nalatenschap.
BRUSSEL 1000
Arenberg Auctions
(dir. Johan Devroe § Henri
Godts)
Wolstraat 19 bus 2 - 1000
Brussel
T. 02-5441055
info@arenbergauctions.com
www.arenbergauctions.com
Veilingen van zeldzame
atlassen, boeken, prenten
en tekeningen. Ook gehele
bibliotheken, archieven en
zeldzame manuscripten.
Salle de Ventes du
Beguinage s.p.r.l.
(Olivier Bolens - David Libotte)
Rue Haute 161 (1000)
T.02/218.17.42
0475/87.06.77
F.02/218.86.50
www.salledeventesdubeguinage.be
s.v.b@hotmail.be
Online via Drouot digital
Haynault Kunstveilingen
(dir. Rodolphe de
Maleingreau d’Hembise)
Stallestraat 9 - 1180 Brussel
T.02/842.42.43
www.haynault.be
info@haynault.be
Negen gespecialiseerde veilingen
per jaar: juwelen, goud
en zilverwerk (3x); munten
penningen, verzamelingen
en historische souvenirs (2x);
schilderijen, kuntwerken uit
Europa en Azië (4x)
Lempertz 1798
(dir. Henri Moretus Plantijn)
Grote Hertstraat 6, 1000
Brussel / Rue du Grand Cerf
6, 1000 Bruxelles
T. 02 514 05 86
F. 02 511 48 24
brussel@lempertz.com
www.lempertz.com
Schattingen en expertises
van maandag tot vrijdag
van 9:00 – 13:00 uur en van
14:00 uur -17:00 uur.
Hôtel de Ventes Horta
(Dir. Dominique de Villegas)
70/74 Avenue de
Roodebeek (1030)
T.02/741.60.60
F.02/741.60.70
www.horta.be
info@horta.be
‘Ventes mensuelles cataloguées
d’antiquitées, oeuvres
d’art, bijoux et vins’
Brussels Art Auctions
Dir. Ph Serck & Is. Maenaut
Rue Ernest Allardstraat 7-9 /
Sablon - Zavel (1000).
F. 02/503.62.10
www.ba-auctions.com
info@ba-auctions.com
T.02/511.53.24
Vente d’art et antiquités.
Spécialiste en art Belge classique
et moderne
Galerie Moderne
(Dir. David & Jérôme Devadder)
Rue du Parnasse 3 (1050) -
T.02/511.54.15 - F.02/511.99.40
www.galeriemoderne.be -
info@galeriemoderne.be
11 Ventes mensuelles cataloguées
GENT 9000
DVC
(Dir. D. Van Cappel)
Zandlopersstraat 10 - 9030
Mariakerke
T.09/224.14.40
F.09/225.04.14
e-mail: dvc@dvc.be -
www.dvc.be
Gecatalogiseerde Kunst- en
Antiekveilingen
Schattingen en expertises
voor nalatenschappen en
verzekeringen
Galerie en Veilingzaal
Pictura b.v.b.a.
Brusselsesteenweg 656
9050 Gentbrugge
T.0475/74.49.25
henk.vervondel@telenet.be
www.pictura.be
Loeckx
auctioneers Belgium
(Dir. Cécile La Pipe,
Peter en Natan Loeckx)
Ingelandgat 4
T.09/223.37.93
F.09/233.76.71
www.loeckx.be
info@loeckx.be
International art & antiques
auctions. Expertises
LIEGE 4000
Hôtel des Ventes Elysée
(Dir. Fairon)
Boulevard Cuivre et Zinc 28
T.04/221.09.09
F. 04/221.15.05
www.ventes-elysee.be
info@ventes-elysee.be
Ventes publiques mensuelles
d’antiquités et objets
d’art, Vintage, Maroquinerie,
Bijoux. Expertises et accueil
du lundi au vendredi de
9h00 à 12h00 et de 13h00 à
17h00. Fermé le mercredi
Légia – Auction
(Dir. Bruno de Wasseige
& Vincent de Lange)
Rue de Cras-Avernas, 12
4280 Hannut
Tél. : 019/63.55.59
0495/87.99.01 - 0475/27.73.87
www.legia-auction.com contact@legia-auction.com
Ventes publiques d’Arts et
d’Antiquités, tapis, mobiliers,
bijoux, tableaux, Art d’Asie,…
Expertises gratuites sur rendez-vous.
Librairie LHomme
(Dir. David Lhomme)
Rue des Carmes 9
T.04/223.24.63
F.04/222.24.19
www.michel-lhomme.com
librairie@michel-lhomme.com
Livres anciens et modernes
de qualité - Gravures -
Tableaux - Curiosités
Hôtel des Ventes Mosan
(Dir. Maxence Nagant de
Deuxchaisnes)
Rue du Nord belge 9 (4020)
T.04/344.91.70 - F.04/341.39.19
www.hvm.be - Expertises
gratuites tous les vendredi
de 9h à 12h30 et de 14h à 18h
LOKEREN 9160
De Vuyst
(Dir. Guy De Vuyst &
Pascale Philips)
Kerkstraat 22-54, 9160
Lokeren
T.09/348.54.40
F.09/348.92.18
www.de-vuyst.com
info@de-vuyst.com
Internationale Kunstveilingen
en Tentoonstellingen van
17de eeuw tot hedendaagse
kunst.
Schattingen en expertises
van nalatenschappen en verzekeringen
MONS - MAISIERES 7020
Monsantic
(Dir: Daniel Otten)
Rue Grande 193b,
7020 Maisières (Mons)
T.065/73.94.00
F.065/73.94.09
otten@monsantic.com
www.monsantic.com
Ventes publiques cataloguées
Expertises le
mercredi, le samedi ou sur
rendez vous - déplacement
gratuit à domicile
NAMUR 5000
Salle de Ventes ROPS
(Dir. B. de Sauvage)
Avenue d’Ecolys 2, 5020
Suarlée (Namur)
T.081/74.99.88
F.081/74.99.86
www.rops.be /
www.rops-online.be
Ventes publiques mensuelles
d’antiquités et ventes bourgeoises.
Expertises gratuites
à domicile sur rendez-vous
ou à la salle tous les jours
de 9h à 12h, sauf les lundis
et jeudis
VERVIERS 4800
Hôtel des Ventes Legros
(Dir. Benoît Legros)
Rue Peltzer de Clermont 41
4800 Verviers
T. 087/33.01.00 - F.087.30.19.00
www.venteslegros.com
benoit.legros@euronet.be.
Ventes régulières d’antiquités
et objets d’art
92

Aanbevolen
adressen
Zoekers
Verzekeringen
INVICTA ART INSURANCE
‘Verzekeren ten dienste van de kunst’
Eeckman Jean-Pierre & Eeckman
Isabelle
67-69 Bd.Reyerslaan – 1030 Brussel
Tel : 02/735 55 92 - Fax: 02/734 92 30
Eeckman.jpe@portima.be,
Eeckman.ie@portima.be
invicta.belgium@portima.be
Musea – Privé coll. —Tentoonstellingen
– Particuliere en beroepsstichtingen–
verblijven – Transport
www.invicta-art.com
Restauratie
Art Handling
ART ON THE MOVE
Henri-Joseph Genessestraat 1, 1070
BrusselTél. : 02 333 2411
georges.merz@art-onthemove.be &
stephane.merz@art-onthemove.be
Gespecialiseerde en inclusieve dienstverlening:
voor, gedurende en na
het transport. Ophangen/hangen,
bescherming & verpakking, beveiligde
opslag, verzekering, nationaal &
internationaal transport/verzending,
douaneformaliteiten, enz...
www.art-onthemove.be
Zolderopruiming
Aangeboden
IK VERKOOP 4X Eug. Van Mieghem
en ingelijst door De Wieuw uit
Antwerpen.
1 Aquarel, muzikanten in kroeg.
14.5X17.5 cm
1 Ets, zeilbootjes op Schelde zien
varen. 12X 17.5 cm
1 Studie tekening, 3 dames en 2 heren
kleurpotl. 12.5X 18 cm
2 Houtskool tekeningen, 1x Rechter en
1x naakt. Elk 11x9.5 cm
Info +32 478 375 285
Luxe revues CONNAISSANCE DES
ARTS Prima staat. Volledige jaren van
nr. 143 (1964) tot en met nummer 765
(2017). GRATIS. Info 0498/50 76 44
Wij zoeken kunst en design werken
voor inbreng veilingen. Gratis expertise
0473/86 05 01 info@bvhart.com.
Hedendaags en moderne kunst en
design, 19e eeuw en impressionistische
kunst.
Verzamelaar zoekt schilderijen van
Knaepen Armand ( Landen 1887 –
Tienen 1982 ). Discrete afhandeling.
Contact - Dirk Huyghe
Gsm 0475 31 95 98
Mail dirk.huyghe2@gmail.com
Gezocht: informatie over architect
Pierre Otto Bauer (1897-1982?) en zijn
ontwerp van een woning in Garches
nabij Parijs rond 1930. E-mail: vandewallesonja@gmail.com
of tel. 0478
413 444.
METAALRESTAURATIE
Restauratie van antieke metalen
objecten, fototoestellen, projectoren,
microscopen, automaten,…
Specialisatie : klokken en horloges.
Aanmaak van presentatiesystemen
Geert Schumeth, GeertSchumeth@
hotmail.com
www.metaalrestauratie.com
RESTAURATIEATELIER TEMPERA
Tempera bvba, Aalst - Aurel
Uytterhaegen & zoon
Restauratie van schilderijen op doek en
paneel en gepolychromeerde beelden.
Voor vrijblijvende deskundige beoordeling:
tempera@telenet.be of 0494
47 60 32
www.temperarestauratie.be
Inlijstingen
VAN THIENEN CVBA
Aanbeeldstraat 28, 1210 Brussel
T. 02 230 27 16
Artisanale productie van moderne,
hedendaagse en oude kaders. Meer
dan 600 modellen, gemaakt met de
hand. Restauratie van oude en moderne
kaders. Bladgoudvergulden.
Uniek model op bestelling.
www.van-thienen.be
BROCANTE -
ZOLDEROPRUIMING
Snuisterijen en leuke voorwerpen
voor brocante gezocht. Prijs samen
overeen te komen.
Huis volledig leegmaken is ook
mogelijk.
Evrard de Villenfagne: evrard@haveso.be
- 0032 476 410 916.
Museum
MEM - MUSEUM VAN EROTIEK
EN MYTHOLOGIE
Dit museum in een mooi huis van
de Zavel geeft een historisch overzicht
van de erotische kunst in de
loop der tijden sinds de oudheid tot
hedendaags. Deze private collectie,
één van de mooiste van Europa,
toont zeldzame voorwerpen van
allerlei aard : ivoren, schilderijen,
skulpturen, griekse en romeinse
antikwiteiten, japanse etsen, tekeningen
, litho’s, werken van Belgische
artiesten en andere curiosa.Sint-
Annastraat, 32 (Zavel) – 1000 Brussel
T: +32(0)2/514.03.53 E-Mail : info@me-m.be
www.m-e-m.be
Particulier verkoopt: uitgaves Hart (nr
106-194), Art Press (nr 116-194), Beaux-
Arts (1990-1998), Museart (1992-1998).
Tel. 02/4283260
Gezocht
Verzamelaar zoekt strips en jeugdweekbladen
voor zijn collectie. Ik ben
uitsluitend op zoek naar uitzonderlijke
en/of zeldzame items van vóór
1970 in perfecte of heel mooie staat,
bijvoorbeeld Kuifje/Tintin, Nero,
Suske en Wiske, Dupuis, Lombard
en weekbladen zoals ‘Ons volkske’,
‘t Kapoentje’, ‘Robbedoes’, ‘Heroic’,
‘Petit Vingtieme’ enzovoort. Hoge prijzen
voor topstaten.
E-mail: jeanpaul.vonck@hotmail.com
of tel. 0486.71.11.88
UW ADVERTENTIE
HIER
Uw advertentie verschijnt
gedurende een volledig jaar
(9 nummers) voor € 340.
Eén plaatsing kost € 45.
(prijzen excl. btw).
Inlichtingen: 09 216 20 20
of collect@ips.be
Ter voorbereiding van een tentoonstelling
door het Yper Museum in
Ieper in 2022 n.a.v. de honderdste
sterfdag van de kunstenares Louise
De Hem zouden wij eigenaars van
werk van /documenten over deze
kunstenares willen vragen om conservator
Jan Dewilde te contacteren (jan.
dewilde@ieper.be / 057/239.450).
Alle informatie wordt met de nodige
discretie behandeld.
Ik zoek werk van Jan Schoonhoven,
herman de vries, Lucio Fontana,
Georg Baselitz, Günther Förg of A.R.
Penck. Gelieve mij te contacteren op
+31(0)653787592.
GRATIS
ZOEKERTJES
Wenst u iets te plaatsen bij onze
GRATIS ZOEKERTJES?
Breng ons op de hoogte via
collect@ips.be.
Wij bieden een gratis platform
voor particulieren die iets willen
aanbieden op of zoek zijn
naar (informatie over) kunst of
antiek.
Fernando Botero, La première dame,
1989, collection privée
© Fernando Botero
93

GALERIE TINY ESVELD
Gespecialiseerd in Frans art nouveau en art deco glas
OPENING GALERIE
9 en 10 oktober
HERFSTSALON 2021
Kunst en Antiek
Château de Deulin
Daum-Nancy vaas met
chrysanten, 48 cm hoog.
Gemaakt in Frankrijk
rond 1900.
Zaterdag 2 en zondag 3 oktober 2021
Zaterdag 9 & zondag 10 oktober 2021
van 11:00 uur tot 19:00 uur
Toegang : € 8,- (onder de twaalf jaar gratis toegang)
Mogelijkheid voor restauratie ter plaatse
GALERIE TINY ESVELD
Frilinglei 9, 2930 Brasschaat-België
Openingsuren: 9 en 10 oktober, 11.00-18.00u
Reserveer Uw bezoek per e-mail of per telefoon 00 32 478 213 617
www.tinyesveld.com | info@tinyesveld.com
Rue du château, 4 – B 6990 Deulin (Hotton)
Tél. +32(0)84 46 66 16 – GPS : Fronville château – www.espacedeulin.be
VEILINGHUIS
BRUSSEL
INBOEDEL KASTEEL VAN BEAULIEU
HOUSE SALE
ONLINE SALE DROUOT DIGITAL
van 27 september tot en met 4 oktober 2021
VIEWING TER PLAATSE
Château de Beaulieu, 7021 Havré, België op 1-2-3 oktober 2021 van 11:00 tot 19:00
02 898 09 50 | info@antenor-auction.com | Miniemenstraat 49, 1000 Brussel | antenor-auction.com

Gustave Van de Woestyne
(Gent 1881 – 1947 Brussel)
Het voorjaar, 1910
DESKUNDIGHEID • COMPETENTIE • PROFESSIONALISME
De ROCAD – Belgian Royal Chamber of Art Dealers – opgericht in 1919,
is de Belgische professionele vereniging van kunsthandelaars. Zij telt 110 leden
die erkend zijn om hun expertise in de diverse disciplines van de kunsthandel.
De ROCAD is uw partner om een kunstwerk te evalueren, te (ver)kopen met
strikte eerbiediging van een ethische code. Alle info op rocad.be
Belgian Royal Chamber of Art Dealers
Ernest Allardstraat 32, 1000 Brussel
T +32 2 548 00 00 – info@rocad.be – www.rocad.be