jg 24 jaarboek 4 - Reynaertgenootschap

Nabeschouwingen
~ 67 ~
Tiecelijn 24
Al lijkt het nauwelijks mogelijk het ‘massaspel’ als zelfstandig dramatisch genre
precies af te bakenen, het hybridische karakter ervan althans is onbetwistbaar.
Het massaspel is toneel, spektakel en allegorie tegelijk en daarom terecht een
vorm van ‘totaalkunst’ te noemen. Bovendien is het beslist het resultaat van
taaie wilskracht en onwankelbare eensgezindheid. Maar ook van een subtiel
gevoel voor evenwicht tussen traditie en vernieuwing. Dat blijkt onder meer uit
de aanwezigheid van de vaste menselijke en dierlijke ingrediënten die in de drie
stukken zijn aan te treffen. Een aardige constante is het ‘gelaatsmasker’ van
Reynaert (een ontwerp van Jos Loyens), dat ongehavend alle voorstellingen van
1973, 1985 en 1992 heeft overleefd. Even opmerkelijk is allicht de drievoudige
trouw van Willy Coppens, telkens in de rol van koning Nobel. Ook Fabienne
van der Vekens heeft zich als secretaresse drie keer niet onbetuigd gelaten
en zal later meer dan eens getuigen van het ‘samenhorigheidsgevoel’ dat de
producties tot stand hebben gebracht. Iets gelijkaardigs geldt uiteraard voor
Jaak van der Helst, die telkens een centrale en in 1985 en 1992 ongetwijfeld dé
centrale rol heeft vertolkt. Zonder hem zou Reynaert als Wase spektakel- of
theaterfiguur wellicht een kille dood gestorven zijn. 12
Overigens lijkt een en ander crescendo te zijn gegaan. Steeds meer
opvoeringen (met weliswaar minder zitplaatsen voor de laatste twee), steeds
meer technische en artistieke durf, steeds meer verinnerlijking en dus meer
‘Reynaert’. De figuur van de vos keert daarbij grotendeels terug naar zijn
vermeende uitgangspunt, als belichaming van het demonische, kwaadwillige
‘zwarte hart’, dat hoe dan ook deel uitmaakt van de menselijke natuur. Waar
en wanneer dan ook. Met de woorden van de onovertroffen joodse schrijfster
Nicole Krauss over één van haar romanpersonages zou men kunnen stellen dat
Reynaert een gezicht heeft ‘that could look beatific in one instant and devilish
the next’ en daarbij de indruk wekt ‘to have come down from the Renaissance,
or even the Middle Ages, without revision’. 13
Intussen zijn bijna twintig jaar heen gegaan zonder dat iemand het heeft
aangedurfd een integraal nieuwe versie van het massaspel te ensceneren. Het
ontbreekt nochtans niet aan vertalingen, benaderingen, opvoeringen en aan
talent, die dienstig zouden kunnen zijn bij een gedramatiseerde omwerking
van 'Van den vos Reynaerde en Reynaerts historie. De ronduit knappe
herdenkingstentoonstelling Wij, Reinaert! Drie Sint-Niklase massaspelen, die
liep van 6 mei tot 19 juni 2011 in de Stadsbibliotheek, en het hoogstaande,