jg 24 jaarboek 4 - Reynaertgenootschap

~ 353 ~
Tiecelijn 24
Russische of Portugese vakgenoot in hetzelfde tijdsgewricht over totaal andere
dichtbundels optekent? Hoe taal- of literatuurgebonden zijn alle pogingen
om ‘objectieve’ criteria aan te wenden? In welke mate wordt de beeldvorming
van het literaire landschap vertekend door recensenten die vaak andermans
werk aangrijpen om indirect over zichzelf te schrijven? Hoe ingeheid is de
praktijk waarbij menig poëzierecensent het ‘lyrische ik’ gelijkschakelt met de
biografische persoon van de dichter, waardoor vaak ‘een treurige vermenging
van het literaire met buitenliteraire domein’ tot stand komt? 5
Op al die vragen durf ik in kort bestek allerminst een antwoord te formuleren,
al vormt ‘de taal van vragen’ onmiskenbaar een centraal bestanddeel van
het poëtische register en ‘maakt’ iemand die ‘overal een antwoord op heeft
(…) zichzelf maar wat wijs’. 6 Het volstaat zich voor te stellen dat Het vaderhuis
(1903) van Karel van de Woestijne, waarover de meeste tijdgenoten en
biograaf Peter Theunynck terecht lovend schrijven, 7 vandaag zou verschijnen
naast Studie van de schaduw van Marc Tritsmans of de voor de gelegenheid
in het Nederlands vertaalde bundel Serres chaudes (1889) van Maurice
Maeterlinck, de enige Vlaamse Nobelprijswinnaar voor literatuur (1911) tot
nog toe. Zouden Van de Woestijnes zwaar steunende, in /aa/- en /ee/-klanken
zwelgende verzen het winnen van die van Maeterlinck of Tritsmans? Welke
formele vernieuwingen zouden er tussen pakweg 1889 – het jaar waarin de
eerste zang van Gorters Mei is verschenen – en 2010 vooral te danken zijn
aan ontwikkelingen ‘binnen’ de Nederlandstalige poëzie? Durft iemand het
aan te oordelen over het kwaliteitsverschil tussen Les Fleurs du Mal (1857) van
Charles Baudelaire en The Leaves of Grass (1855) van Walt Whitman? Zijn
R.M. Rilkes vormvaste Sonette an Orpheus (1922) beter dan de soms vormloze
gedichten van Fernando Pessoa? 8 Wordt de vraag (niet) interessanter als Pablo
Neruda’s sonnetten of die van Octavio Paz in het geding worden gebracht? Of
als Miguel Declercqs sonnettenkrans Person@ges (1997) en Jan Lauwereyns’
Nagelaten sonnetten (1999) er even worden bijgehaald?
De meeste poëzielezers zouden huiveren hierop te antwoorden. Ook ik
besef intussen dat objectieve maatstaven niet bestaan en hoogst afhankelijk
zijn van tijd, ruimte, taal en context. Voor critici is echter wél de opdracht
weggelegd zich over deze en andere vragen grondig te bezinnen in de hoop
‘zowel de criteria die aan de basis van het waardeoordeel liggen duidelijk uiteen
(te) zetten als de argumenten voor het oordeel aan (te) voeren’. 9 Eén van de
resultaten zou kunnen zijn dat begrippen als traditie en vernieuwing met de
nodige schroom moeten worden gehanteerd.