jg 24 jaarboek 4 - Reynaertgenootschap

Tiecelijn 24
Zijn gedichten zijn ‘klassiek’ van snit en ogen (dus) te weinig vernieuwend,
grensverleggend of gedurfd. Deze appreciatie, die zowel slaat als zalft, komt
ook voor in het al geciteerde verslag van het Fonds: hij is een dichter die ‘zichzelf
consequent in een klassieke traditie plaatst’ (…) maar ‘binnen dat traditionele
kader de laatste tijd te weinig inventief ’ moet worden geacht. Met dit oordeel
is op zich weinig mis, ware het niet dat begrippen als ‘traditie’ en ‘klassiek’
niet waardevrij zijn en in de contemporaine kritiek doorgaans negatief worden
geconnoteerd. Ikzelf heb Tritsmans’ vorige bundel, en bij uitbreiding zijn
hele oeuvre op een gegeven moment ‘anekdotisch’ en ‘romantisch’ van inslag
genoemd en dat met de uitdrukkelijke bedoeling die intussen beladen termen
in neutrale of positieve zin te gebruiken. 3 Of ze zo zijn begrepen, is een ander
verhaal.
In ieder geval roepen de positionering van Tritsmans’ poëzie en de manier
waarop er door critici over wordt gerapporteerd de vraag op naar de criteria
om over poëzie te oordelen. Het komt me voor dat het meest gebruikte, maar
daarom niet minder vage criterium dat van de vernieuwing, de taalcreativiteit
of inventiviteit is. In concreto betekent dit dat dichters als Dirk van Bastelaere,
Piet Gerbrandy, Mark van Tongele, Ilja Leonard Pfeijffer, Astrid Lampe, Peter
Verhelst, Tonnus Oosterhoff, Anneke Brassinga en Peter Holvoet-Hanssen
telkens weer als innoverend worden voorgesteld. Toch impliceert dit eenvoudig
lijkende, brede criterium een aantal vooronderstellingen die bijzonder moeilijk
expliciteerbaar en nog moeilijker objectiveerbaar zijn.
Laat ik er even van uitgaan dat een nieuwe bundel zich onderscheidt
van een eerdere door zijn ‘ontregelend’ of ‘avant-gardistisch’ karakter. Dit
uitgangspunt veronderstelt niet alleen dat er een continue lijn van vernieuwing
zou zijn binnen elk zichzelf respecterend oeuvre, maar ook binnen elke (sub)
literatuur, hoe heikel of betwistbaar een daarop gebaseerde periodisering
ook is. 4 De meest opmerkelijke vernieuwing zou zich dan boven de grenzen
van de nationale literaturen aan de literatuur tout court weten op te dringen.
Een dergelijk theoretisch en, toegegeven, wat vereenvoudigend model,
betekent ook dat elke niet-vernieuwend bevonden bundel of iedere aan elke
vernieuwing voorafgaande stroming gaandeweg minder belangrijk wordt. Is
een dergelijke benadering verdedigbaar en/of houdbaar? Botst ze niet op een
aantal benaderingen die elk genreonderscheid, elk vernieuwingsdenken en elke
contextgebonden praktijk overstijgen? Gaat zo’n benadering niet voorbij aan de
wezenlijke vraag wat poëtisch te noemen is en wat niet (meer)? Hoe waardevol is
het oordeel van een Nederlandstalig recensent die geen weet heeft van wat zijn
~ 352 ~