jg 24 jaarboek 4 - Reynaertgenootschap

~ 321 ~
Tiecelijn 24
Blockmans betoogt dat de Reynaert gebaseerd is op twee tradities: die van
de dierenepen en die van de ridderromans. Na de gebruikelijke uitleg over de
herkomst van de Reynaert, in dit geschiedenisboek begrijpelijkerwijs beknopt,
behandelt hij het Reynaertverhaal en geeft steeds aan waar de adel en de seculiere
geestelijkheid honend bespot worden. 7 De nadruk wordt gelegd op het
blootleggen van de zwaktes van het feodale stelsel. Het koninklijke hof is volgens
hem het voornaamste mikpunt in de satire. De zwakheden van de koning
en zijn baronnen, met name vraatzucht, hebzucht en eerzucht, moeten bij het
publiek overgekomen zijn als ongepast en verwerpelijk en hun argumenten
naar grotere onafhankelijkheid versterkt hebben.
Niet alleen worden in de satire de oude feodale machtsverhoudingen aan de
kaak gesteld, maar ook de misstanden in de kerk krijgen volgens Blockmans
alle aandacht. Zo behandelt hij de bekende passages over de dorpspastoor, de
pastoor van Vermandois en Belijn de hofkapelaan, waarmee volgens Blockmans
de ‘seksuele wellust, rijkdom, vraatzucht en eerzucht van de geestelijkheid’
worden bekritiseerd.
Naast deze uitgewerkte voorbeelden noemt Blockmans de heiligschennis van
de biecht, van de kruisstaf, de aflaten, de bedevaart, de offergaven, het kruisbeeld
en het processievaandel. Ook de aanroeping van de duivel, het lezen van
twee paternosters voor de zieke hoentjes van het nonnenklooster en het negeren
van de pauselijke ban maken deel uit van deze opsomming. Dit doet hij
ter ondersteuning van zijn argument dat met name de hogere burgerij en de
jongere kloosterorden niet alleen kritiek hadden op de feodale machten, maar
ook schoon genoeg hadden van de misstanden in de Kerk.
Regulieren versus seculieren?
Het valt Blockmans op dat met name de seculiere geestelijkheid in de
Reynaert in zijn hemd wordt gezet. De reguliere geestelijkheid blijft buiten
schot (p. 157 en p. 175). In zijn inleiding introduceert Blockmans zonder nadere
toelichting het begrip ‘ jongere kloosterorden’. Het is niet duidelijk of hier
ook de cisterciënzers mee bedoeld worden. Enige duidelijkheid verschaft hij
als hij de benedictijnen tot de oude kloosterorden rekent (p. 175). De jongere
orden zouden kritiek hebben op de verwording van de seculiere geestelijkheid.
Deze kritiek vindt, zoals hierboven vermeld, zijn neerslag in Van den
vos Reynaerde. Maar is het niet zo dat ook bepaalde regulieren, zij het subtiel,