jg 24 jaarboek 4 - Reynaertgenootschap

~ 315 ~
Tiecelijn 24
ons beeld van de werkelijkheid kan manipuleren. Dan volgen hoofdstukken
over afzonderlijke auteurs en teksten: Marie de Frances (Franse) Fables; de Latijnse
Speculum Stultorum, over de lotgevallen van de ezel Burnellus; (Engelse)
teksten over vogels, waarbij The Owl and the Nightingale en The Parliament of
Fowls, twee debatteksten, veel aandacht krijgen; de Britse (eveneens Engelse)
varianten van twee dierenverhalen (namelijk ‘Vos en Wolf in de Put’ en ‘Vos
en Haan’) en tenslotte de nogal episch aandoende fabels van de Schotse auteur
Robert Henryson. In de conclusie brengt Mann dit materiaal (dat in sommige
opzichten heterogeen is, hoewel er tussen de achtereenvolgens besproken teksten
altijd wel verbanden zijn) samen door te benadrukken dat de hele traditie
eigenlijk gedragen wordt door twee thema’s: de macht van de natuur (‘power of
nature’) en taalmisbruik (‘words and deeds’). Geen enkel wezen kan aan zijn
natuurlijke aanleg ontkomen en pogingen daartoe lopen meestal desastreus af.
Veel fabels, als bijvoorbeeld de Speculum stultorum (waarin Burnellus arts wil
worden en later bisschop, maar natuurlijk altijd een ezel blijft) thematiseren
deze gebondenheid van wezens aan hun natuur. Voor mensen is dit een belangrijk
thema omdat niet alle aspecten van de menselijke natuur positief zijn
en mensen dus een evenwicht moeten vinden tussen hun natuur volgen en hun
natuur proberen te onderdrukken. Beide uitersten leiden tot ellende en dat kan
op verschillende manieren in verhalen over dieren worden getoond.
De menselijke samenleving is ondenkbaar zonder taalgebruik en het misbruik
van taal is daarom een belangrijk thema. Dat dit in dierenverhalen vrijwel
automatisch belangrijk wordt, komt doordat dieren zich in de werkelijkheid
van mensen onderscheiden aangezien ze geen taal gebruiken. Geef je ze
in een fictioneel verhaal dat vermogen wel, dan wordt het bijna als vanzelf een
belangrijk element van het verhaal. Dat dit thema in fabels en in dierenverhalen
heel verschillende vormen kan aannemen, is hierboven al aangewezen.
Een samenvatting als deze doet op geen enkele manier recht aan de uitzonderlijke
rijkdom van Manns boek. Ze streeft niet naar een model of een sluitend
methodologisch kader. (Dat moet men toch in Duitse studies zoeken.)
Haar kwaliteiten liggen vooral in de heel zorgvuldige analyse van afzonderlijke
teksten en het interpreteren van de uitkomsten. Ze heeft een feilloos oog voor
belangrijke elementen in teksten en is heel goed in het samenvoegen van haar
observaties tot interpretaties die hout snijden. Opmerkelijk daarbij is dat haar
boek geleidelijk aan rijker wordt en dat de analyses elkaar aanvullen en versterken.
Het methodologische hoofdstuk is tamelijk beperkt en gaat eigenlijk niet
verder dan het onderscheiden van fabel en dierenverhaal. Als Mann daarna