jg 24 jaarboek 4 - Reynaertgenootschap

Recensie / Tiecelijn 24
een BOeK DAT ieDeReen MOeT leZen?
paul Wackers
In de periode 1985-1987 begon Jill Mann te werken aan een boek over dierenliteratuur
in middeleeuws Groot-Brittannië. Uiteindelijk verscheen dat boek
in 2009 onder de titel From Aesop to Reynard. Er is dus ruim 25 jaar aan gewerkt,
zij het met tussenpozen, en dat is – in positieve zin – te merken. Boeken
met een dergelijk breed onderwerp en gebaseerd op een dergelijke belezenheid
verschijnen niet zo vaak.
Het onderwerp van Manns boek is uitzonderlijk. De meeste boeken over middeleeuwse
dierenverhalen concentreren zich op één taal. Ze gaan over Franse,
Duitse, Nederlandse … dierenverhalen. Voor zover de auteurs er een andere
taal bij betrekken, is dat om de voorgeschiedenis of de doorwerking van een
tekst in de ‘eigen’ taal te laten zien. 1 Dat geldt zelfs voor het meest Europese
boek dat over de middeleeuwse dierenepiek is verschenen, dat van John Flinn. 2
Mann echter behandelt Latijnse, Franse (dat wil zeggen Anglo-Normandische),
Engelse en Schotse teksten volstrekt gelijkwaardig. Het gaat haar om
alle dierenverhalen die in een bepaald gebied zijn vervaardigd en niet om die in
een of andere taal. Dat maakt haar boek bijzonder.
Het boek begint met een inleiding (‘Introduction’) die de geschiedenis van de
dierenverhalen schetst. Allerlei vormen komen aan de orde, niet alleen fabels en
de bekende West-Europese dierenepiek, maar ook oosterse dierenverhalen en
bestiaria. Mann kiest voor deze breedheid omdat ze veel aandacht wil besteden
aan de manier waarop teksten over dieren betekenis overdragen (how animals
mean). Dat vindt ze belangrijker dan de precieze betekenis van afzonderlijke
teksten (what animals mean). Over de vraag hoe dieren betekenis overdragen
gaat hoofdstuk 1. Mann besteedt aandacht aan de structurele en literaire verschillen
tussen fabels en dierenverhalen. Ze streeft niet naar sluitende definities
maar laat patronen zien en geeft veel ruimte aan de eigenaardigheden van
afzonderlijke teksten. Mann meent dat fabels zich kenmerken door achter de
fraaie schijn van mooie woorden de rauwe werkelijkheid te laten zien en dat het
genre als doel heeft het publiek oog voor die werkelijkheid te laten houden. In
dierenverhalen vinden we juist het tegendeel. Daar krijgen woorden alle ruimte
en maskeren ze de werkelijkheid. Dit genre leert ons ‘aanschouwelijk’ hoe taal
~ 314 ~