jg 24 jaarboek 4 - Reynaertgenootschap

Tiecelijn 24
leman rukt hij de ene grafsteen na de andere van zijn sokkel. Een gedrag dat
aanslaat bij de volgelingen en veel vragen oproept. Bijvoorbeeld deze: waarom
wordt de leider juist in zijn rechteroog getroffen?
Het feit dat de leider in een oog gekwetst wordt en vervolgens rare sprongen
maakt, roept onvermijdelijk de onvolprezen scène op uit Van den vos Reynaerde,
waarin Tibeert een oog wordt uitgeworpen met een steen en vervolgens de
naakt toegesnelde pastoor bijt ‘in die burse al sonder naet’. 6 Tibeerts malicieuze
beet is een soort geconditioneerde reactie op het pijnlijke verlies van zijn
ooglid. Oog om oog, tand om tand? Maakt Reynaert, die er alles aan doet om
zijn vijanden in het verderf te storten, van Tibeert tegelijk niet nog een bitser
tegenstander? Het is in ieder geval zo dat eenogige personages ook elders
meestal als (levens)bedreigend worden beschouwd of voorgesteld. Hoe dat te
verklaren valt, kan ik zo gauw niet bedenken, maar wie een oog verliest of er
maar één ter beschikking heeft, lijkt niet alleen de helft van zijn (ge)zicht, maar
ook de helft van zijn ziel te verliezen. Doet het daarom zo luguber aan op het
eind van Edgar Allan Poe’s The Black Cat een vermolmd lijk aan te treffen,
op wiens hologige hoofd de verloren gewaande zwarte kat de lezer uitdagend
aanstaart ‘with red extended mouth and solitary fiery eye’ (p. 329). 7 Een even
eenogig wezen fascineert de verteller in Poe’s The Tell-Tale Heart. Hij besluit
het geknipte moment af te wachten om de oude man met één oog om te brengen,
hoewel ‘it was not the old man who vexed me but his Evil Eye’ (p. 278).
In Louis Paul Boons De bende van Jan de Lichte (1957) gaat dan weer minder
dreiging uit van de eenogige Anne-Marie de Mulder, maar een ‘sterkhoudster’
is ze wel degelijk. Boon noteert onder meer: ‘Het zal er schandelijk wreed moeten
toegaan, wil ze iets beleven dat haar ene oog nog niet heeft aanschouwd’. 8
In Disgrace (The Booker Prize 1999; vertaald als In ongenade, 2004) van
Nobelprijswinnaar John Maxwell Coetzee wordt de pas uit zijn ambt ontzette
professor romantische literatuur/communicatie David Lurie het slachtoffer
van een vreselijke roofoverval, waarbij het huis van zijn dochter Lucy in brand
wordt gestoken en zijzelf brutaal aangerand. Lurie loopt vreselijke brandwonden
op aan zijn hoofd. ‘His eyes are stinging, one eyelid is already closing. He
runs his hand over his head and his fingertips come away black with soot.
Save for a patch over one ear he seems to have no hair; his whole scalp is
tender. Everything is tender, everything is burned. Burned, burnt’ (p. 96-
97). De brand doemt hem in ieder geval om een aantal weken als eenogige
te overleven in het ‘nieuwe’ Zuid-Afrika, waar de blanke wetten niet langer
of zelfs helemaal niet meer gelden. 9 De roman, die een indringend beeld geeft
~ 298 ~