jg 24 jaarboek 4 - Reynaertgenootschap

~ 297 ~
Tiecelijn 24
le trottoir, certains des spectateurs riaient. L’angoisse m’envahissait comme
une vaste marée, le bruit des gouttes de salives m’horripilait’ (p. 247). Bij
het herlezen van deze plastische beschrijving heb ik het gevoel de dood zelf
in de bek te kijken. Wat hij laat zien, is allesbehalve verheffend te noemen,
vooral in het besef dat ‘les mesures contre les Juifs, cette Endlösung a été une
erreur’ (p. 1179), zoals verteller Obersturmbahnführer Dr. Maximilian Aue
zelf openhartig toegeeft.
Literatuur is een spiegelpaleis. De galg verbindt voormelde boeken in ieder
geval ook met de Reynaertverhalen. Reynaert vertelt zijn leugenverhaal met de
strop om de hals. Maar in plaats van een overhangend balkon of wegzakkend
deksel wordt hem een heus podium geboden en redt hij zijn eigen vel. Van een
sinistere omkering gesproken. In de Reynaert zelf vormt de strop zoiets als een
dreigmotief. Tibeert kan ervan meespreken, maar hij niet alleen. Terwijl Reynaert
langzaam aan de wurgdood ontkomt, wordt de galg opgericht voor zijn
meest gedreven belagers, die Reynaert zo graag hadden/zouden zien bengelen.
Een mooi voorbeeld van morbide synchroniciteit? De ultieme vernedering die
de galgendood betekent, is hem tot op vandaag bespaard gebleven. Dat is in
Der Vorleser niet het geval voor Hanna Schmitz, die zich na jaren opsluiting
uiteindelijk verhangt in haar cel en daarmee een ziekelijke executiemethode
van de nazibeulen ongewild parodieert. Een kwestie van ironische of postume
zelfbestraffing? Literatuur als genadeloos spiegelpaleis?
5
In Hans Keilsons onlangs heruitgegeven roman In de ban van de tegenstander
(2009/2011) maakt de verteller op een gegeven moment de volgende bedenking:
5 ‘Iemand wil iets zeggen over mensen en komt dan met een verhaal over
dieren. Waarom? Mens en dier, dat zijn toch twee heel verschillende planeten’
(p. 69). Gaat het hier om een hoogst ironische opmerking? Uitgerekend
deze ‘anonieme’, exemplarische, beklijvende Holocaustroman illustreert dat
het dierlijke vergelijkingspunt tot erg verhelderende inzichten leiden kan. Een
bizar voorbeeld doet zich voor in de lang uitgesponnen kerkhofscène waarin
een groepje onbezonnen jongelui zich overgeeft aan grafschennis en een vredige
begraafplaats op erg barbaarse wijze ondersteboven keert. Degene die als
leider wordt aangeduid, krijgt een ‘afhangende tak’ in het ‘rechteroog’ (p. 175).
Hij koelt zijn woede op de hem onbekende schuldeloze doden en als een dol-