jg 24 jaarboek 4 - Reynaertgenootschap

Tiecelijn 24
betreden’ (p. 215). Een treffende vergelijking, dunkt me, want de vos is ook dit:
de belichaming van het primaire instinct dat in elke mens huist.
4
In Pahors boek gaat de verteller, die Struthof vele jaren na de oorlog bezoekt,
uitvoerig in op ‘de techniek van de trage verwurging’ (p. 190). Het uitgekiende
uitroeiingsysteem kent veel onvermoede kanten. Eén ervan is de galg waaraan
bij hoge regelmaat volstrekt uitgemergelde Joden en weerloze zigeuners
werden opgeknoopt. Het deksel van de houten kist waarop de slachtoffers
stonden, werd tergend traag omlaag gehaald, ‘waardoor de strop zich ook trager
om de nek klemde’ (p. 188). Pahor maakt daar de volgende aantekening
bij: ‘Het lijkt wel of de Duitsers een tergend langzaam sadisme toepasten, om
ook zichzelf te kwellen als boetedoening voor de oude gruweldaden van hun
eigen ras’ (p. 188). Gaat het bij deze executies, die een verplicht publiek karakter
hadden, om plaatsvervangende boetedoening? Of om een lugubere vorm
van psychopathologische onmacht? In elk geval is de galg als anachronistisch
verdelgingsmiddel vaak ingezet te midden van een alom woekerende, veel systematischer
Endlösung. Het paradoxale en wanhopige karakter ervan kan niemand
ontgaan.
Ook in Jonathan Littells quasi ondraaglijke, weergaloze oorlogsroman Les
Bienveillantes (Prix Goncourt 2006 en Grand Prix du roman de l’Académie
française 2006) is de dood aan de galg één van de schokkendste motieven. 4
De aanspreking waarmee het boek begint, zet – achteraf gezien – meteen de
toon: ‘Frères humains, laissez-moi vous raconter comment ça s’est passé’. Een
overduidelijke knipoog naar François Villon, de laatmiddeleeuwse dichtervrijbuiter
wiens beroemde ‘Ballade des pendus’ net zo begint: ‘Frères humains,
qui après nous vivez’. Er komen nogal wat uitgesponnen gruwelscènes voor in
Littells panoramische boek. Het effect op de lezer lijkt me vaak even groot
als of toch vergelijkbaar met dat op de omstanders die een standrechtelijke
executie of ophanging meemaakten. Littell beschrijft het effect onder meer als
volgt: ‘Les gens regardèrent jusqu’au bout, je regardai aussi, empli d’une fascination
mauvaise. Je scrutais avidement les visages des pendus, des condamnés
avant qu’on ne les passe par-dessus la rambarde: ces visages, ces yeux effrayés
ou effroyablement résignés, ne me disaient rien. Plusieurs des morts avaient la
langue qui dépassait, grotesque, des flots de salive coulaient de leur bouche sur
~ 296 ~