jg 24 jaarboek 4 - Reynaertgenootschap

Tiecelijn 24
doeld zijn? Is de vos het symbool van de wreedheid die hij als ‘stinking old Nazi
collaborator’ (p. 190) tot banale alledaagsheid tracht te reduceren? Beatrice and
Virgil laat de lezer hulpeloos achter. Of de Holocaust in dit boek voor het eerst
tot allegorie verstilt, laat ik in het midden: ze is en blijft een etterende brandwonde
op de huid van de geschiedenis. Steekt de winkelier zichzelf en zijn
diergaarde in de fik om op te branden te midden van de doden die hij in leven
hield? Als een tergende ode aan niet te stelpen leed? Als een vorm van postume
gerechtigheid?
3
Henry’s verknipte tekst bevat ook een vreemdsoortige lijst, ‘A Horrors’
Sewing Kit’, met onder meer het volgende adres: ‘68 Nowolipki Street’. Niet
bepaald een straatnaam die tot vrolijke capriolen inspireert. De opzetter zegt
erover dat de straat zich bevindt ‘in a corner of every mind and on a plaque
in every city’ (p. 172). De schrijver komt er algauw achter dat het adres wel
degelijk bestaat en behalve naar een universele plek ook naar een concreet huis
verwijst in Warschau. In dat huis werden na de Tweede Wereldoorlog ‘ten metal
containers and two milk cans’ teruggevonden ‘stuffed with archival material’
(p. 173). Dat voor de Nazi’s bezwarende bewijsmateriaal werd verzameld door
de op 7 maart 1944 geëxecuteerde historicus Emanuel Ringelblum. Dankzij
hem – en zijn kring Oneg Shabbat – weten we zoveel over de verschrikking die
onder de Poolse Joden is aangericht.
Ringelblums naam slaat me in het gezicht als een natte dweil. Is het toeval
dat Lotte Berg, hoewel afkomstig uit een ander boek, afkomstig is uit dezelfde
stad? Is het toeval dat zijn naam ook opduikt in Arthurs verhaal over diezelfde
Lotte? Ik sla er Nicole Krauss’ roman op na en stuit op de volgende zinsnede:
‘I was suddenly reminded of a photograph I’d come across some years earlier
while researching the work of Emanuel Ringelblum for one of my college history
courses, an image of a large group of Jews in Umschlagplatz, adjacent to
the Warsaw Ghetto, all of them crouching or sitting on shapeless bags or on
the ground, awaiting deportation to Treblinka’ (p. 154).
Literatuur is een spiegelpaleis, zoveel is zeker. De kleine brand die de oude
Henry sticht, laait op in het verre verlengde van de grote brand die de Holocaust
is geweest. Een treffender symbool valt nauwelijks te verzinnen. De geur
van verschroeide haren en gebrande hoorn. Geen wonder dat in vele boeken die
~ 294 ~