jg 24 jaarboek 4 - Reynaertgenootschap

Tiecelijn 24
gedaan – laten we het even op de plechtige toon houden – tot verheffing van
het gewone volk. Tussen haakjes: televisie kwam pas in de jaren vijftig aarzelend
de huiskamer binnen en op internet was het nog een halve eeuw wachten.
‘Schoolmeester’ Amand de Vos en zijn beroepsgenoten vervulden binnen de
mogelijkheden van hun tijd de functies van deze wonderbaarlijke technische
uitvindingen. Zij moesten het doen met de pen en het woord. Digitale cultuurverspreiding
bestond ook niet in de jaren zeventig, toen Amand de Vos zijn
hertaling schreef. Eigenlijk was er qua communicatie nog geen spectaculaire
verandering ingetreden. Natuurlijk schoof ook De Vos mee met de snel veranderende
tijden waarin meer en meer jongeren middelbaar en hoger onderwijs
volgden. De ‘volksopvoeder’ van voor en kort na de Tweede Wereldoorlog was
langzamerhand in de coulissen verdwenen.
Amand de Vos liet enkele interessante publicaties verschijnen die in de
onderwijspraktijk intens werden gebruikt. Hij publiceerde een uitspraakleer,
een lees- en rekenmethode en een boekje over wellevendheid: Langs Weten
naar Doen. Leerboekje voor Wellevendheid door A. De Vos. Onderwijzer M.O.
St-Niklaas-W. Naar het officieel programma bewerkt. Uitg. De Dageraad, samenwerkende
drukkerij – Truweelstraat – St-Niklaas 1936.
Wanneer ik de archiefdoos met zijn vele voordrachten en artikels doorsnuffel,
en ook zijn hertaling lees, blijf ik die ‘bevlogen schoolmeester’ herkennen
die in de eerste plaats voor het gewone volk schrijft en spreekt. Hij heeft van
alles te vertellen over geneeskundige planten, over dieren als weerprofeten (met
als vermelding: ‘samengeleest door A. de Vos’), over folkloristische weetjes van
kwakzalvers tot spotnamen (met als enige bronaanduiding ‘Annalen van de Koninklijke
Oudheidkundige Kring van het Land van Waas’), over Gezelle en Rodenbach
… Hij schrijft over wellevendheid, verzamelt sagen, legenden en fabels.
Waar hij zijn informatie precies haalde, heeft hij slechts sporadisch genoteerd.
Dat was ook niet nodig omdat hij geen wetenschappelijke ambities had.
‘Ik weet niet meer waar ik dat gelezen heb …’ lees ik ergens op een document in
‘de doos van De Vos’. Hij noteerde allicht wat hij aan interessante wetenswaardigheden
in allerlei tijdschriften en boeken vond en luisterde met gespitste
oren naar uitspraken en verhalen van oudere mensen, gehoorzamend aan een
drang in hem om door te vertellen (van zijn grootmoeder hoorde hij verhalen
over Osschaert, een kwelgeest die ’s nachts in een dierenvel gehuld boosaardige
‘knepen’ uithaalde, en wellicht ook andere sagen en legenden). Het zijn boeiende
‘vondsten’ die aan zijn publiek, eerst zijn leerlingen, later zijn gepensioneerde
toehoorders, met zwier werden doorgegeven. De toehoorder van toen
~ 254 ~