jg 24 jaarboek 4 - Reynaertgenootschap

~ 229 ~
Tiecelijn 24
en 22 fabels. De indeling van deze in totaal 82 fabels lijkt willekeurig. De groepen
zijn niet gewijd aan een of andere soort ondeugd, zoals hebzucht, heerszucht,
sluwheid, gewelddadigheid of luiheid, en ook is niet een dier de centrale
figuur in een groep. 41 Van deze verzameling zijn twee redacties overgeleverd: de
als slordig omschreven Romulus vulgaris of Recensio gallicana en de betere versie
Recensio vetus. 42 Vincent van Beauvais (circa 1190-1264) heeft enkele fabels
bewerkt uit de Recensio gallicana en opgenomen in zijn Speculum historiale 43 en
Speculum doctrinale. 44 Naast de al genoemde werken is er ook nog een versie in
proza uit de elfde eeuw overgeleverd: de Romulus Nilantinus, genoemd naar de
latere uitgever Johann Friedrich Nilant (1680-1757). Deze bundel bevat een
selectie van 50 fabels uit de Romulus-traditie en ligt ten grondslag aan de volkstalige
fabeloverlevering. Deze kent twee stromingen: de fabels van Marie de
France en de fabeltraditie die verloopt via de Anonymus Neveleti.
Rond 1170 vertaalde en berijmde Marie de France, een Anglo-Normandische
dichteres, 102 fabels uit een Engels handschrift van begin twaalfde eeuw in het
Frans: d’Ysopet. Hiervan zijn 40 fabels genomen uit de Romulus Nilantinus. De
rest is ontleend aan mondeling overgeleverde fabels, inheemse dierverhalen,
sprookjes, oosterse parabels, anekdotes en kluchten. Er zijn in haar fabelverzameling
invloeden terug te vinden van de achtste-eeuwse Arabische fabelcollectie,
de Kalilah wa-Dimna. Van deze Arabische fabels zou Marie de France
kennis hebben genomen toen zij op reis was in Engeland. 45
In de elfde en twaalfde eeuw is er intensief contact tussen de Arabische en
West-Europese cultuur. Eén van de tussenpersonen is hierbij voor de fabeloverlevering
belangrijk. In 1106 bekeerde de jood Moses Sephardus (voor
1075 - na 1130) zich tot het christendom. Hij was arts van Alfonsus, de koning
van Aragon. Omdat hij op de feestdag van Petrus en Paulus (29 juni) gedoopt
werd en koning Alfonsus daarbij als peetvader optrad, noemde hij zich
Petrus Alfonsus. Hij was naast arts ook sterrenkundige. Hij verbleef een tijd
in Engeland en was daar de geneesheer van Hendrik I (circa 1068-1135). Hij
schreef een literair werkje, de Disciplina clericalis, waarin naast gelijkenissen en
raadgevingen van filosofen, gedeeltelijk overgenomen van de Arabieren, vertelsels,
gedichten en fabels zijn opgenomen. Sommige van deze verhalen zijn afkomstig
uit de Kalilah wa-Dimna, een serie dierenverhalen die via het Perzisch
teruggaan op de Sanskriet-tekst Pantsjatantra. Daarin komen verhalen voor
over bijvoorbeeld de leeuw, die optreedt als de koning der dieren. Deze verhalen
genoten grote bekendheid en werden onder andere gebruikt in preken en
traktaten. Ze zijn terug te vinden in de Fabulae van Odo van Cheriton (circa