jg 24 jaarboek 4 - Reynaertgenootschap

Tiecelijn 24
naar het paradijs en er de olie der genade te zoeken. Daar aangekomen vertelt
de aartsengel Michaël hem dat de tijd daarvoor nog lang niet rijp is, en dat de
olie der genade (lees: het bloed van Christus) niet alleen voor Adam, maar voor
de gehele mensheid is bestemd. In plaats daarvan krijgt Seth van Michaël drie
zaden van de paradijsappel, die hij zijn vader na zijn dood onder de tong moet
leggen. Drie dagen na Seths terugkeer uit het paradijs sterft Adam en Seth
doet wat hem is gevraagd. Nadat Adam is begraven, groeien uit de zaden drie
bomen, waarvan de takken zich verstrengelen en waaruit na allerlei wederwaardigheden
het kruis van Christus wordt vervaardigd. De kruishoutlegende
blijkt dus een uitwerking van de in de middeleeuwen wijdverbreide Adam-
Christus-typologie te zijn, en de drie zaden zijn naar alle waarschijnlijkheid
allegorisch als de Drieëenheid te verstaan. 26
Nu heeft Reynaert het in zijn juwelenrede evenwel niet over drie zaden, maar
over drie namen. Voor deze associatieve sprong heeft Jan Goossens drie mogelijke
verklaringen gesuggereerd, waarvan hij de eerste echter meteen weer
terugnam: a) ze zouden afgeleid kunnen zijn van het woord samen voor korrels;
b) ze zouden afgeleid kunnen zijn van het leggen van zaden in de mond van
Adam in de kruishoutlegende; c) ze zouden afgeleid kunnen zijn van de parabel
van de zaaier, waarin een verband tussen het zaad en het Woord wordt gelegd:
semen est verbum Dei (Lc, 8:11). 27 Daar staat echter wel tegenover dat same in de
betekenis ‘zaadkorrel’ volgens het MNW exclusief Nederrijns is en dus zeker
niet uit het oorsprongsgebied van Reynaerts historie stamt. 28 Daardoor verliest
de eerste verklaring al vlug aan geloofwaardigheid. Ook de andere verklaringen
maken overigens een erg speculatieve indruk.
Een betere interpretatie lijkt mij dan ook de volgende: in het relaas over de
ring worden de drie zaden die Seth uit het paradijs heeft meegebracht, geassocieerd
met de drie Hebreeuwse namen op Reynaerts toverring, die waarschijnlijk
gelijk zijn aan de drie mystieke namen van God op Salomo’s ring. Deze
associatie wordt nu gemotiveerd door de vermenging van de kruishoutlegende
met de joodse traditie waarin Seth optreedt als de auteur van de mystieke geschriften
van de joden en als de uitvinder van het Hebreeuwse alfabet. 29 Dat
deze joodse traditie wel degelijk bekend was in de veertiende-eeuwse Nederlanden,
blijkt onder meer uit het volgende citaat uit Jean d’Outremeuses (1338-
1400) Myreur des histors:
Quant Seth oit visqueit IX c et XII ans, ilh fist les taubles et escript
dedens tout chu que dit est, et de jour en jour chu qu’ilh avenoit, qui
~ 210 ~