jg 24 jaarboek 4 - Reynaertgenootschap

Tiecelijn 24
Het woord ‘wonder’ in dit vers is nauw verbonden met het woord ‘wonders’
in een ander vers. Als Reynaert en Cuwaert Reynaerts hol betreden, reageert
Reynaerts vrouw, Hermeline, bezorgd en bang want ze denkt dat Reynaert is
opgehangen (A 3094-3096). Dan ziet ze dat haar man weer thuis is, levend
en wel, en een pelgrimsstaf en -tas draagt. ‘Dit dochte haer wonders genouch’
(A 3109), zegt de verteller. Bouwman en Besamusca vertalen dat vers als ‘dit
kwam haar voor als iets ongelofelijks’, 26 maar, net als in de twee verzen met
‘wonder’, verdwijnt daardoor het signaal dat de auteur een spel speelt met hagiografische
topoi en daarom heb ik dit vers vertaald als: ‘vond zij dat ’t meer
dan wonder was’.
Twee signalen – ‘wonder’ en ‘wonders’ – om te verwijzen naar een spel met
een hagiografische topos. De uitleg van de verteller – ‘Jane was hi van der
doot ghenesen?’ – geeft een aanwijzing om welke topos het gaat. Wie ‘van der
doot ghenesen’ is, wordt voor de dood, en meer bepaald de hel, behoed. 27 Reynaert
had de koningin al verzekerd, en met haar het hele hof, dat hij, als hij
het moordcomplot niet zou openbaren, in de hel zou belanden (A 2185). Uit
angst voor de hel zal Reynaert wel de waarheid spreken, zo denkt het hof en
slikt daarom Reynaerts leugenverhaal. Als ze mijn leugenverhaal niet slikken,
dan word ik gehangen en dat is de hel, zo denkt Reynaert. Hoe dan ook, door
Nobels vergiffenis wordt hij als bij wonder van de galg gered. De reactie van
zijn vrouw bij zijn thuiskomst bevestigt die interpretatie: zij denkt dat haar
man is opgehangen, en plotseling staat hij daar, levend en wel, als een pelgrim.
Een wonder.
Omdat Reynaert zich in een hachelijke situatie bevindt – veroordeeld tot de
galg en, na het vertrek van zijn verwanten, alleen in de strijd met zijn vijanden –
en toch aan de galg ontsnapt, komt de hagiografische topos ‘een rechtvaardige,
die zich in een hachelijke situatie bevindt, ontsnapt aan het gevaar’ voor parodiëring
door de auteur in aanmerking. 28 Heiligenverhalen met die topos hebben
een drieledige opbouw: eerst komt de rechtvaardige door een verstoring
van het evenwicht in een hachelijke situatie terecht; dan komt een heilige of
een dier tussenbeide om, als werktuig van de goddelijke kracht, het evenwicht
te herstellen; ten slotte is er door het herstelde evenwicht weer harmonie. 29 Er
zijn twee varianten van dit type heiligenverhaal: in de eerste variant redt de
heilige zichzelf – de rechtvaardige en de heilige zijn dezelfde persoon – in de
tweede redt de heilige de rechtvaardige – de rechtvaardige is iemands anders
dan de heilige. We hoeven niet te kiezen voor de ene of de andere variant van
de topos want een groot auteur – en dat is de auteur van de Reynaert – laat het
~ 198 ~