jg 24 jaarboek 4 - Reynaertgenootschap

~ 173 ~
Tiecelijn 24
De overeenkomsten wijzen erop dat Reynaert en de wolvin, inclusief V 818.1-
18, een bewerking is van deze fabel, zoals er aan de meeste episodes van de
Ysengrimus een fabel ten grondslag ligt. 93 Met V 818.1-18 volgt het verhaal van
Reynaert en de wolvin de verhaalstructuur van de fabel (ontmoeting, belediging
van het toekomstige slachtoffer door de vos, achtervolging, slachtoffer
loopt zich vast, de vos loopt om, verkrachting van het grotere wijfjesdier, dialoog
tussen vos en slachtoffer) op de voet. Dit pleit ervoor dat V 818.1-18 deel
uitmaakt van de oorspronkelijke tekst van de Ysengrimus. Dat is waarschijnlijker
dan dat de dichter van de Ysengrimus de verhaalstructuur van Reynaert en
de wolvin op de fabel van de vos en berin baseerde, maar het deel over de verkrachting
om welke reden dan ook niet in zijn verhaal wilde verwerken, en dat
een interpolator vervolgens, op basis van dezelfde fabel, de verkrachtingsscène
alsnog een plaats gaf in de tekst.
Een schriftelijke bron? (V 818.17)
In het laatste distichon van de vermeende interpolatie schraagt de verteller
zijn scabreuze verhaal door naar een geschreven bron te verwijzen (scriptura
refert, V 818.17). Eerder deed hij dat ook al, in Isegrim visser. Daar krijgt de
wolf, in zijn rol van abt, een vreselijk pak slaag van de dorpelingen. Dan lezen
we: ‘Als boeken het niet vermeldden, zou ik nauwelijks geloofd hebben dat tien
abten zoveel slaag konden verdragen’ (Vix ego crediderim, nisi quod scriptura
fatetur, / ferre flagra abbates tot potuisse decem, I 1061-1062). Ook hier moet
een geschreven tekst een sterk verhaal geloofwaardigheid verlenen, al gaat het
waarschijnlijk om een fictieve bron. Bij de derde vermelding van een schriftelijke
bron (scriptura refert, VII 397) – dezelfde bewoordingen als in V 818.17
– gaat het in ieder geval wel om een bestaand geschrift, de Bijbel zelfs. 94 Zo
wordt de schijn gewekt dat het vertelde op feiten berust. Verwachtte de dichter
dat het publiek zijn (sterke) verhalen zou geloven wanneer hij naar boeken
verwees, of dienen deze verwijzingen als onderdeel van het spel tussen verteller
en publiek (‘we weten allemaal dat het fictie is, maar doen alsof het echt is’) 95
en zijn ze komisch bedoeld?
Mölk beschouwt de verwijzing in V 818.17 naar een schriftelijke bron als
strijdig met ‘der epischen Genese von Brunos Dichtung’. 96 Ik vermoed dat hij
daarmee bedoelt dat Bruun de beer zijn gedicht gebaseerd heeft op verhalen
die Reynaert hem verteld heeft. Dit behoeft wellicht enige uitleg. De vertel-