jg 24 jaarboek 4 - Reynaertgenootschap

Tiecelijn 24
Dan de termen facetus, gaudium/gaudere en ludus/ludere. In de twaalfde eeuw
kan facetus weliswaar in verband worden gebracht met hoofs gedrag, 80 maar gezien
het samen voorkomen met iocum (‘spel’, V 818.11), his lusibus (‘deze spelletjes’,
V 818.17) en lusit (‘speelde’, V 819) zal het hier om scherts gaan. Gaudia
(V 819) is mogelijk dubbelzinnig. Het kan zowel vreugde/plezier als – meer
specifiek erotisch – genot betekenen. In deze laatste betekenis komt het voor
in de Metamorphoses, maar bijvoorbeeld ook in middeleeuwse liefdesgedichten
zoals die te vinden zijn in het handschrift van de Carmina Burana. 81 In de Ysengrimus
staat gaudium evenwel steeds voor vreugde. 82 Hetzelfde geldt overigens
voor het werkwoord gaudere (zich verheugen; cf. gauisam, V 818.17).
Ook lusibus (V 818.17) kan een erotische betekenis hebben (flirten, stoeien,
vrijen), zoals bijvoorbeeld in de Carmina Burana meer dan eens het geval is. 83
In deze episode (V 806, 812, 819, 820) en elders in de Ysengrimus staat het
echter voor scherts(en), spot(ten), spel(en), bedrog en bedriegen, steeds in verband
met listen of spot na geslaagde listen. Dat lijkt ook in V 818.17 de eerste
betekenis te zijn, al valt ook hier niet uit te sluiten dat de dichter een spel speelt
met de verschillende connotaties van deze woorden. Als dat zo is, betekent
gauisam …his lusibus illam (V 818.17) niet alleen dat de wolvin plezier beleeft
aan haar schertsende woordenwisseling met Reynaert, maar ook dat hun liefdesspel
haar genot geeft.
Zoals in de inleiding reeds gezegd is in het onderzoek naar de Ysengrimus gewezen
op overeenkomsten tussen V 818.1-18 en de pastourelle. 84 Jackson noemt
in zijn artikel The medieval pastourelle as a satirical genre de volgende kenmerken:
een landelijke setting, lente, een gevatte dialoog tussen een man van hoge
en een vrouw van lage afkomst, een avontuurtje, spot bij vertrek. 85 We zien deze
kenmerken in Reynaert en de wolvin in meer of minder gewijzigde vorm terug.
De scène voor het vossenhol opent met een locus amoenus waarin de lente thuis
is. De rust in het idyllische landschap wordt echter onmiddellijk ruw verstoord
wanneer halsoverkop een doortrapte vos en een lupa komen aanstormen. In het
dierenrijk van koning Rufaan behoren zowel Isegrim als Reynaert tot de rijksgroten
en is er daarom geen sprake van een standsverschil tussen de vos en de
wolvin. 86 Voorts is de dame in kwestie geen jonge maagd, maar een getrouwde
vrouw die net een bevalling achter de rug heeft. Ze is ook nog eens een lupa,
en heeft dus bepaald geen smetteloze reputatie. Gespot wordt er in Reynaert
en de wolvin niet na, maar tijdens het liefdesspel. Anders dan in een pastourelle,
waarin een verkrachting of de liefdesdaad vaak voorafgegaan wordt door een
hoofse inleiding in de vorm van een dialoog, eindigt de scène met een dialoog.
~ 170 ~