jg 24 jaarboek 4 - Reynaertgenootschap

Parodie op de hoofse liefde en de pastourelle?
~ 169 ~
Tiecelijn 24
In V 818.1-18 komt een woordveld voor dat herinnert aan de terminologie van
de hoofse liefde: liefde (amor), naastenliefde (pietas), dienst (obsequium), trouw (fides),
dame/vrouwe/meesteres (hera; domna; domina) en dienaar (uerna), vreugde/
genot (gaudia), spel/scherts (ludus; iocum) en grappig (facetus). Deze woorden komen
ook elders in de Ysengrimus voor, maar gezamenlijk en in de context van Reynaert
en de wolvin kunnen ze in verband worden gebracht met de hoofse liefde. 74
Reynaert spreekt echter niet over amor (V 818.5), pietas (V 818.7), fides (V 818.6)
en obsequium (V 818.7) om de wolvin te verleiden, 75 maar rechtvaardigt met deze
spot het bespringen van de vrouw van zijn oom: hij doet dat, een trouwe verwant
als hij is, zogenaamd uit genegenheid voor Isegrim en om hem een dienst
te bewijzen. Yates meent dat obsequium in V 818.7 als een erotische term gelezen
moet worden, in de zin van Frauendienst. 76 Ik sluit niet uit dat obsequium
deze connotatie hier heeft, maar het gaat in de eerste plaats om een dienst
die de vos zijn oom (V 818.8) bewijst. Dat blijkt ook uit pro patris obsequio in
V 745. Daar bewijst Reynaert zijn oom een dienst door de welpen zogenaamd
een gemengde schotel aan te bieden, in V 818.7 door zich als een goede gastheer
over zijn vrouw te ontfermen.
Domna in V 818.9 is geen aanspreekvorm voor een beminde dame maar een
beleefdheidsvorm waarmee Reynaert elders de ree Bertiliana (IV 227) en de
zeug Salaura (VII 507) aanspreekt. Ook de verteller duidt vrouwelijke dieren
aan met domna, evenals met hera (V 818.2) en domina (V 818.14), 77 zonder dat
er liefde in het spel is.
De wolvin bedient zich in haar repliek ook van woorden die bij het woordveld
van de hoofse liefde behoren, met name haar voorstelling van de vos als een
goede dienaar van dames (uerna penes dominas … probus, V 818). 78 De term
uerna heeft hier echter geen betrekking op een edelman die zich vernedert om
zijn vrouwe te dienen, maar op een dienaar, een knecht. Dat is ook de betekenis
van uerna elders in de Ysengrimus. Het woord komt nog drie keer voor, telkens
in een vergelijking waarin het gaat om een dienaar, lui (piger, II 442), dwars
(rebellis, IV 244) of trouw (fidus, VI 284), die zijn meester(s) (domino, II 442;
dominis, VI 284) al dan niet ter wille is. 79 De enige keer dat het om een bereidwillige
dienaar gaat (VI 284), gaat het om Reynaert. De formulering in V 818.14
(uerna … dominas … probus), die ook om de oppositie meester-dienaar en het
wel/niet uitvoeren van taken draait, heeft evenals VI 283-284 betrekking op
de als een goede dienaar voorgestelde vos.