jg 24 jaarboek 4 - Reynaertgenootschap

Tiecelijn 24
de wolvin plezier beleeft aan Reynaerts ‘attenties’ maakt de hele situatie nog
veel grievender voor de wolf en is in het kader van Reynaerts vete met de wolf
daarom niet ongeloofwaardig. 69
De wolvin haakt in op Reynaerts woorden in V 818.9-10 omdat ze zelf ook
grappen wil maken (illa iocum cupiens, ‘Ze had wel zin in het spel’, V 818.11).
Dat tegenstanders elkaar proberen af te troeven komt overigens wel vaker voor
in de Ysengrimus; zo pareert de haan Sprotien in V 187-188 Reynaerts pogingen
om hem voor de gek te houden met een sluwe grap (hac calliditate iocans,
‘hield … met de volgende list voor de gek’, V 188). De vos is natuurlijk een
meester in woordspel, maar ook andere dieren laten zelden een kans voorbijgaan
om elkaar met gevatte woorden te overtroeven.
Haar eerste opmerking is dat Reynaert een nog grotere grappenmaker is (facetius
agis, ‘ je bent nog hoffelijker’, V 818.11-12) dan de volksmond over hem
weet te melden (V 818.11-12). Isidorus van Sevilla, schrijver van de invloedrijke
Etymologiae, een op etymologieën gebaseerd overzicht van antieke kennis, definieert
facetus als volgt: Facetus [dictus est] qui iocos et lusus gestis et factis conmendat,
a faciendo dictus (‘Wie steeds grappen maakt en schertst, met behulp van
gebaren en daden, wordt een grappenmaker genoemd, afgeleid van makend’). 70
Isidorus associeert facetus dus met grappen (iocos) en scherts (lusus), 71 woorden
die we in V 818.11, 818.17, 819, 820 tegenkomen.
Als ik V 818.11-12 goed lees, spreekt de wolvin met facetius agis en publica
fama (hierboven vertaald als ‘iedereen’; een andere vertaling is ‘de volksmond’)
over Reynaerts reputatie als grappenmaker; iocum cupiens betekent dat de wolvin
ook een duit in het zakje wil doen: ze wil aan zijn grappen de hare toevoegen.
Publica fama heeft dan niets te maken met de reputatie van de vos als
dienaar van dames in V 818.13-14, zoals gesteld door Mölk, die publica fama
interpreteert alsof Reynaert een notoire vrouwenverslinder is. Dat is volgens
Mölk strijdig met zijn ‘epische Stilisierung’ en zou daarom een argument tegen
de authenticiteit van V 818.1-18 zijn. 72 Zoals gezegd verwijst publica fama naar
Reynaerts scherts met gastvrijheid, zoals duidelijk blijkt uit de twee laatste
regels van de repliek van de wolvin (V 818.15-16).
De woorden van de wolvin lijken een seksuele ondertoon te hebben: als hij even
sterk/hard/stevig (robur, V 818.13) als ijverig/energiek (industria, V 818.13) zou
zijn, zou hij dames goed kunnen bedienen. Ook voor wie niet vertrouwd is met
Latijn zal duidelijk zijn dat het voorzetsel penes (bij, V 818.14) tussen uerna en
dominas een dubbelzinnige klank heeft. Scabreuze grappen komen overigens
wel vaker voor in de Ysengrimus. 73
~ 168 ~