jg 24 jaarboek 4 - Reynaertgenootschap

~ 165 ~
Tiecelijn 24
V 818.7-8), gedreven door de liefde (amore, V 818.5), naastenliefde (pietas,
V 818.7) en trouw (fide, V 818.6) die men een (bloed)verwant (consanguinei,
V 818.5; generis serie, V 818.6) schuldig is. Kortom, hij laat zich in zijn taalgebruik
kennen als een behulpzaam familielid dat dienstbaarheid hoog in
het vaandel voert, maar in zijn gedrag als een brute verkrachter. Waarden als
vriendschap, liefde jegens verwanten en gastvrijheid worden door woorden
opgeroepen, maar door tegenovergestelde daden geperverteerd. Deze tegenspraak
tussen woorden en daden, tussen vriendelijk taalgebruik en agressief
handelen, het samengaan van taalmisbruik en lichamelijk misbruik, is eigen
aan de Ysengrimus en de dierenepiek in het algemeen. 61
Onbaatzuchtig als Reynaert is, offert hij zich als het ware op: als hij het niet
doet, doet een ander het wel, en als bloedverwant heeft hij ook nog eens meer
liefde te geven dan een vreemdeling (peregrinus, externus, V 818.4-5). Peregrinus
(vreemdeling, maar ook bedevaarder, V 818.4) verwijst mogelijk naar De
bedevaart. In vers IV 523 van dat verhaal noemt de ezel Carcofas Isegrim peregrinus
wanneer hij de wolf in de deuropening heeft vastgeklemd. Zou de verteller
Reynaert zo willen laten insinueren dat hij de wolvin meer ‘liefde’ heeft
te geven dan haar eigen man? Ook in De verdeling van de buit zegt Reynaert in
vergelijkbare en eveneens hoogst ironische bewoordingen dat men meer over
heeft voor verwanten dan voor vreemden (Anne tibi externo potius … fauere /
quam consanguineo debuit atque sibi, VI 227-228). 62
Eerder, in het wolvenhol, had Reynaert zijn bezoedeling van de welpen ook
al gepresenteerd als een dienst die hij bewijst aan zijn oom, de vader van deze
dierbare kinderen (patrui pignora cara … / Pro patris obsequio, V 744-745).
Reynaert heeft het dus op Isegrim gemunt en gebruikt, of liever misbruikt,
daartoe het gezin van de wolf. Daarom wordt ook zo nadrukkelijk verteld –
aan het begin en aan het eind van de verkrachtingsscène – dat Reynaert als
echtbreker (prauus adulter, V 818.2; mechum, V 818.18) zijn oom de horens
opzet (parum curans patruelis federa lecti, V 818.1; patruum zelotipare meum,
V 818.8; patruum zelotipasse suum, V 818.18). 63
Het motief van hun verwantschap, een leugen die de vos inzet om de wolf te
bedriegen, dient in deze episode niet zozeer om de spot te drijven met de welpen
en de wolvin, 64 als wel om te benadrukken dat de streek die de vos met de
wolvin uithaalt tegen de wolf is gericht. Reynaert bespringt de wolvin niet om
haar persoonlijk te grieven of om zijn lusten bot te vieren, maar om Isegrim te
treffen door zijn vrouw te nemen, die als individu zo onbelangrijk is dat ze niet
eens een naam heeft gekregen. Verkrachting werd gezien als een zaak tussen