jg 24 jaarboek 4 - Reynaertgenootschap

~ 159 ~
Tiecelijn 24
hij veilig is, voelt zich veilig wanneer hij bang moet zijn, maar de wijze schat
beide situaties juist in’ (Stultus tuta timens fit tutus, quando timendus est, / at sapiens
trutina pendit utrumque sua, IV 853-854) en ‘Vaak verdraagt een wijs man
kwaad om erger te ontlopen terwijl dwazen denkbeeldig kwaad vrezen, maar
zich blindelings storten in iets waarvoor ze echt bang zouden moeten zijn’ (Sepe
malum sapiens fert pro peiore fugando; / stulti uana timent inque timenda ruunt,
VI 143-144).
Vers V 803 (Dum stultus temere petit hostem, traditur hosti) verwijst naar V 795
(temere illa sequens): gedreven door woede loopt de wolvin blindelings (temere;
cf. I 683) in de val die haar vijand Reynaert heeft gezet. De waarschuwing om
niet overhaast te werk te gaan (V 801-803), komt o.a. terug in VI 187-188 en
in VII 542. 49 Wie onbezonnen handelt, weet geen maat te houden en verliest
zichzelf, wat hij wil en wat hij heeft. Thematisch verwante sententiae komen
we tegen in Isegrim visser, waar Reynaert Isegrim goede raad geeft, in woorden
die druipen van de ironie, en hem maant om maat (cf. V 801, 804) te houden:
Wie zichzelf en zijn winst verliest, is onbesuisd te werk gegaan.
Soms ligt verlies vlak naast winst verborgen. Om niet al vangend gevangen
te worden, moet je bij het vangen maathouden. Maathouden
is de gever en bewaker van deugden.
Lucratur temere, qui perdit seque lucrumque;
interdum lucris proxima dampna latent.
Ne capiens capiare, modum captura capescat;
uirtutum custos est modus atque dator. (I 683-686) 50
Maar Isegrims visavontuur eindigt met een vreselijk pak slaag en het verlies
van zijn staart; hij laat zich in het hier en nu door zijn begeerten meeslepen en
denkt niet zoals Reynaert aan de langere termijn. Daarom verliest de wolf keer
op keer, zoals geïllustreerd in de sententiae in V 801-12 en de hierboven geciteerde
passage uit Isegrim visser rondom de oppositie winst-verlies. 51
Incautus (V 810), geassocieerd met Reynaerts tegenspelers, staat tegenover
dolosus (V 809, 811) en subdolus (V 810), kenmerkend voor de vos. De verzen
waarin incautus voorkomt spreken boekdelen. In De geschiedenis met de ham
geeft de verteller ondubbelzinnig aan hoe de verhoudingen tussen Reynaert
en Isegrim liggen: incautus senior uersutum circinat hostem (‘… liep de onvoorzichtige
oude (i.e. Isegrim, MN) om zijn doortrapte vijand heen’, I 75). In
de hofdagepisode komen we dezelfde oppositie weer tegen, nu verwoord door