jg 24 jaarboek 4 - Reynaertgenootschap

~ 149 ~
Tiecelijn 24
waarschuwing voor wie zich op onbekend terrein bevindt om zich niet te laten
misleiden door de lieflijke aanblik ervan – een les die de wolvin ter harte zou
moeten nemen. Overigens komt blandus ook twee keer in een neutrale context
voor (V 430; VI 371), maar in de meeste gevallen gaat vleierij samen met bedrog.
De bekoorlijke aanblik van het Tempedal is dus slechts (schone) schijn, en
het is al niet anders met de omschrijving van dit dal als hospitium (gasthuis,
V 780) van de lente. Het idyllische landschap lijkt uit te nodigen tot flirten en
vrijen, het lentevermaak bij uitstek in middeleeuwse liefdespoëzie, maar gezien
de inbreuk op de huiselijke vrede die de vos zojuist als ongenode gast in het
wolvenhol maakte, kan er geen sprake meer zijn van een liefdevol samenzijn.
Daarnaast hebben, zoals gezegd, woorden als hospitium, hospitus (gastvrij) en
hospes (gast) in de Ysengrimus vrijwel altijd connotaties als vijandschap, agressie
en geweld. Gast en gastheer/gastvrouw blijken telkens weer elkaars vijand
(hostis) te zijn. Het motief van de ambivalente verhouding tussen gast en gastheer/gastvrouw
kwamen we reeds tegen in het wolvenhol, waar de wolvin de
vos naar zich toe probeerde te lokken met een beroep op de etiquette rondom
gastvrijheid. Later, wanneer de vos de wolvin bespringt, keert het motief terug
en het speelt ook een belangrijke rol in twee nauw met deze episode verbonden
episodes, De bedevaart en De geschiedenis met de ham. In De bedevaart wordt
Isegrim door andere dieren mishandeld in een hospitium, 25 en in De geschiedenis
met de ham nodigt de wolf de vos uit om zijn hospitium, waar hij zijn muil
mee bedoelt, te betreden. 26 De eerste keer dat hij dat doet is meteen nadat hij
in I 51-52 Reynaerts schanddaden heeft genoemd, waarmee hij doelt op zijn
eigen leed in De bedevaart en dat van zijn kinderen en vrouw in Reynaert en
de wolvin. Bij het bespreken van V 818.1-18 zal ik terugkomen op het motief
gastvrijheid.
Er dreigt dus geweld in het Tempedal, meer specifiek: seksueel geweld, als
we de scène voor het vossenhol lezen tegen de achtergrond van Ovidius’ Metamorphoses.
In deze tekst, die de dichter van de Ysengrimus goed kende, 27 is dit
dal – in het eerste verhaal waarin het Tempedal in beeld komt – de plaats waar
Jupiter het meisje Io verkracht (M I 569). Deze gebeurtenis volgt onmiddellijk
op het verhaal waarin Apollo de nimf Daphne probeert te overweldigen. In
beide gevallen heeft Ovidius doelbewust een contrast aangebracht tussen de
idyllische omgeving en de gewelddaden die daar plaatsvinden. 28 En wanneer
we het verhaal van de schaking van Proserpina opslaan, lezen we dat het arme
kind bloemen plukt op een prachtige plek waar eeuwige lente heerst (M V 385-
394); vervolgens wordt ze daar binnen één versregel gezien, begeerd en mee-