jg 24 jaarboek 4 - Reynaertgenootschap
Share Embed Flag
Download ePaper

jg 24 jaarboek 4 - Reynaertgenootschap

jg 24 jaarboek 4 - Reynaertgenootschap jg 24 jaarboek 4 - Reynaertgenootschap

reynaertgenootschap.be
from reynaertgenootschap.be More from this publisher
27.12.2012 Views

Tiecelijn 24 sujet en ook de wolvin heeft haar reputatie niet mee (lupa betekent zowel wolvin als hoer). 23 En er is nog meer loos in de ogenschijnlijk zo paradijselijke vallei … Het bekoorlijke Tempedal (V 779) Het Tempedal wordt gekenschetst als blandissima, allerlieflijkst, maar voor de goede verstaander is het dat allerminst. In de omgekeerde wereld van de Ysengrimus is het meestal zo dat woorden als blandus (vleiend, bekoorlijk), pietas (naastenliefde), pax (vrede) en oscula/basia (kussen) voor het tegendeel staan: onheilspellend, vijandschap, geweld en bijten. 24 Enige argwaan bij blandissima Tempe is daarom niet misplaatst. In Aan het hof van de koning schermt Isegrim met het spreekwoord Scorpio blanditur uultu, pars postera pungit (‘De schorpioen heeft een vriendelijk gezicht, maar steekt met zijn achterkant’, III 595). Ook hier komt blandiri (vleien, liefkozen, verlokken, bekoren) voor in combinatie met uultus (gezicht), dat net zoals het Tempedal een bekoorlijke aanblik biedt. In De vos en de haan wordt er eveneens een verband gelegd tussen blandus en uultus, wanneer de haan Sprotien de vos wijsmaakt dat er honden in aantocht zijn. Volgens de haan zien ze er vriendelijk uit: uultus ut insontes notat, ut promucida blandos! (‘Hun gezicht toont hoe onschuldig ze zijn, hun snuit toont hun vriendelijkheid’, V 203). In Isegrim en Jozef geeft Reynaert zijn oom instructies hoe hij de ram Jozef het best kan benaderen: patrue, pone minas et preblandire parumper; / quis simulat pacem, certius ense ferit (‘oom, laat dreigementen achterwege en vlei hem eerst een beetje, want wie doet alsof hij vrede wil, is trefzekerder met het zwaard’, VI 53-54). Hier wordt vleien in één adem genoemd met huichelen. In IV 483 staat blandiri voor dreigen (blandiri desine, frater!, ‘hou toch op met die vleierij, broeder!’). In Isegrim in het klooster stelt de verteller zijn publiek de levenswandel van abt Walter van Egmond als voorbeeld: non curare minas blanditiisue capi (‘Je niets aantrekken van dreigementen en je niet laten inpakken door vleierij’, V 490. Ik heb het werkwoord capere in deze context als ‘laten inpakken’ vertaald, maar het betekent in de eerste plaats ‘gevangen nemen’). Ook hier gaat het weer om schone schijn. Het laatste voorbeeld komt uit De bedevaart: sepius extorres prouincia blanda fefellit, / dum uetuit fallax ante timere quies (‘Een vriendelijke landstreek heeft ballingen maar al te vaak misleid wanneer bedrieglijke rust hen op voorhand deed vergeten om op hun hoede te zijn’, IV 111-112). Een ~ 148 ~

~ 149 ~ Tiecelijn 24 waarschuwing voor wie zich op onbekend terrein bevindt om zich niet te laten misleiden door de lieflijke aanblik ervan – een les die de wolvin ter harte zou moeten nemen. Overigens komt blandus ook twee keer in een neutrale context voor (V 430; VI 371), maar in de meeste gevallen gaat vleierij samen met bedrog. De bekoorlijke aanblik van het Tempedal is dus slechts (schone) schijn, en het is al niet anders met de omschrijving van dit dal als hospitium (gasthuis, V 780) van de lente. Het idyllische landschap lijkt uit te nodigen tot flirten en vrijen, het lentevermaak bij uitstek in middeleeuwse liefdespoëzie, maar gezien de inbreuk op de huiselijke vrede die de vos zojuist als ongenode gast in het wolvenhol maakte, kan er geen sprake meer zijn van een liefdevol samenzijn. Daarnaast hebben, zoals gezegd, woorden als hospitium, hospitus (gastvrij) en hospes (gast) in de Ysengrimus vrijwel altijd connotaties als vijandschap, agressie en geweld. Gast en gastheer/gastvrouw blijken telkens weer elkaars vijand (hostis) te zijn. Het motief van de ambivalente verhouding tussen gast en gastheer/gastvrouw kwamen we reeds tegen in het wolvenhol, waar de wolvin de vos naar zich toe probeerde te lokken met een beroep op de etiquette rondom gastvrijheid. Later, wanneer de vos de wolvin bespringt, keert het motief terug en het speelt ook een belangrijke rol in twee nauw met deze episode verbonden episodes, De bedevaart en De geschiedenis met de ham. In De bedevaart wordt Isegrim door andere dieren mishandeld in een hospitium, 25 en in De geschiedenis met de ham nodigt de wolf de vos uit om zijn hospitium, waar hij zijn muil mee bedoelt, te betreden. 26 De eerste keer dat hij dat doet is meteen nadat hij in I 51-52 Reynaerts schanddaden heeft genoemd, waarmee hij doelt op zijn eigen leed in De bedevaart en dat van zijn kinderen en vrouw in Reynaert en de wolvin. Bij het bespreken van V 818.1-18 zal ik terugkomen op het motief gastvrijheid. Er dreigt dus geweld in het Tempedal, meer specifiek: seksueel geweld, als we de scène voor het vossenhol lezen tegen de achtergrond van Ovidius’ Metamorphoses. In deze tekst, die de dichter van de Ysengrimus goed kende, 27 is dit dal – in het eerste verhaal waarin het Tempedal in beeld komt – de plaats waar Jupiter het meisje Io verkracht (M I 569). Deze gebeurtenis volgt onmiddellijk op het verhaal waarin Apollo de nimf Daphne probeert te overweldigen. In beide gevallen heeft Ovidius doelbewust een contrast aangebracht tussen de idyllische omgeving en de gewelddaden die daar plaatsvinden. 28 En wanneer we het verhaal van de schaking van Proserpina opslaan, lezen we dat het arme kind bloemen plukt op een prachtige plek waar eeuwige lente heerst (M V 385- 394); vervolgens wordt ze daar binnen één versregel gezien, begeerd en mee-

Tiecelijn <strong>24</strong><br />

sujet en ook de wolvin heeft haar reputatie niet mee (lupa betekent zowel wolvin<br />

als hoer). 23 En er is nog meer loos in de ogenschijnlijk zo paradijselijke<br />

vallei …<br />

Het bekoorlijke Tempedal (V 779)<br />

Het Tempedal wordt gekenschetst als blandissima, allerlieflijkst, maar voor de<br />

goede verstaander is het dat allerminst. In de omgekeerde wereld van de Ysengrimus<br />

is het meestal zo dat woorden als blandus (vleiend, bekoorlijk), pietas<br />

(naastenliefde), pax (vrede) en oscula/basia (kussen) voor het tegendeel staan:<br />

onheilspellend, vijandschap, geweld en bijten. <strong>24</strong> Enige argwaan bij blandissima<br />

Tempe is daarom niet misplaatst.<br />

In Aan het hof van de koning schermt Isegrim met het spreekwoord Scorpio<br />

blanditur uultu, pars postera pungit (‘De schorpioen heeft een vriendelijk gezicht,<br />

maar steekt met zijn achterkant’, III 595). Ook hier komt blandiri (vleien,<br />

liefkozen, verlokken, bekoren) voor in combinatie met uultus (gezicht), dat net<br />

zoals het Tempedal een bekoorlijke aanblik biedt. In De vos en de haan wordt er<br />

eveneens een verband gelegd tussen blandus en uultus, wanneer de haan Sprotien<br />

de vos wijsmaakt dat er honden in aantocht zijn. Volgens de haan zien ze<br />

er vriendelijk uit: uultus ut insontes notat, ut promucida blandos! (‘Hun gezicht<br />

toont hoe onschuldig ze zijn, hun snuit toont hun vriendelijkheid’, V 203). In<br />

Isegrim en Jozef geeft Reynaert zijn oom instructies hoe hij de ram Jozef het<br />

best kan benaderen: patrue, pone minas et preblandire parumper; / quis simulat<br />

pacem, certius ense ferit (‘oom, laat dreigementen achterwege en vlei hem eerst<br />

een beetje, want wie doet alsof hij vrede wil, is trefzekerder met het zwaard’, VI<br />

53-54). Hier wordt vleien in één adem genoemd met huichelen. In IV 483 staat<br />

blandiri voor dreigen (blandiri desine, frater!, ‘hou toch op met die vleierij, broeder!’).<br />

In Isegrim in het klooster stelt de verteller zijn publiek de levenswandel<br />

van abt Walter van Egmond als voorbeeld: non curare minas blanditiisue capi<br />

(‘Je niets aantrekken van dreigementen en je niet laten inpakken door vleierij’,<br />

V 490. Ik heb het werkwoord capere in deze context als ‘laten inpakken’ vertaald,<br />

maar het betekent in de eerste plaats ‘gevangen nemen’). Ook hier gaat<br />

het weer om schone schijn. Het laatste voorbeeld komt uit De bedevaart: sepius<br />

extorres prouincia blanda fefellit, / dum uetuit fallax ante timere quies (‘Een vriendelijke<br />

landstreek heeft ballingen maar al te vaak misleid wanneer bedrieglijke<br />

rust hen op voorhand deed vergeten om op hun hoede te zijn’, IV 111-112). Een<br />

~ 148 ~

logo

products

Resources

Company

Terms of service
Privacy policy
Cookie policy
Cookie settings
Imprint
Change language
Made with love in Switzerland
© 2024 Yumpu.com all rights reserved

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!