jg 24 jaarboek 4 - Reynaertgenootschap

Tiecelijn 24
Claerhout houdt Tijl een aantal mensentypes die deel uitmaken van de maatschappij
een spiegel voor. De uil staat voor de geleerde, de maraboes voor de
clerus, de kikkers voor het kwakend plebs, de ezel met een bel om zijn nek voor
de dwaasheid. Inspiratie voor de beeldhouwer was een tafereel uit De Costers
boek: Uilenspiegel heeft op de markt van Damme een tent opgericht. Iedereen
die binnenkomt, houdt hij een spiegel voor.
Op de Damse Markt staat een standbeeld van Jacob van Maerlant, ‘die vader
is der Dietsche dichtren algader’. Op 9 september 1860 werd het beeld ingewijd.
Onder andere minister van Binnenlandse Zaken baron de Vrière (ook
burgemeester van Beernem, waar hij een niet onbesproken rol speelde in de
moorden van Beernem) en burgemeester Boyaval van Brugge waren erbij. Spoker
Gezelle liet een smalende Reynaert los op het gebrekkige Nederlands van
de baron, die zijn tafelrede was begonnen met: ‘Je serai flamand de tout mon
coeur puisque je ne le peux pas par mon langage.’
Jacob van Maerlant werd geboren in het Brugse ommeland en waarschijnlijk
was hij leerling geweest van de Brugse kapittelschool Sint-Donaas, waarvan
Rudi Malfliet zich afvraagt of ook Willem van Boudelo er niet had vertoefd.
Hoe dan ook meer dan eens refereert Maerlant aan het vossenverhaal. Uit
zijn Rijmbijbel (epiloog 1271) blijkt dat duidelijk waar hij schrijft: ‘Want dit
nes niet Madocs droom / no Reynaerts / no Arturs boerden’. In Der naturen
bloeme uit circa 1270 lezen wij over de vos: ‘Scalcker beeste en mach niet sijn’
(Boek II, v. 3890). In hetzelfde boek stelt hij dat de vos en de das verre van
vrienden zijn in de werkelijke dierenwereld, ja eerder vijanden: ‘Experimentator
die seghet / Dat die das te maken pleghet / Holen, die ie in rusten sal
/ Dan coemt die vos ende neemtse hem al, / Want die vos die smelter in, /
Ende dan en wils meer no myn / Die das, ende vliet siere vaerde: / Aldus dat
hol Reynaerde’ (II 3901-3908). In hetzelfde boek heeft hij het ook over de
‘ule ofte schuvut’ / die sdaghes rust ende snachts coemt uut (boek III v. 607-
608. ‘Traech es hi ende cranc van daden / In dat licht comt hi node / Ende
wandelt gherne onder die dode’ (Boek III, v. 622-624). De galgvogel raaf
verbindt Maerlant ook met die ‘scuvuut’ omdat ze elkanders eieren roven en
ook met de vos doet hij dat: ‘Den vos mint hi bi naturen’ (boek III v. 935). Hij
speelt in Reynaerts kaart. De vos, die Maerlant ‘de scalc’ noemt, wordt geassocieerd
met valsheid, bedrog, hypocrisie en kwaad bedoelde achterbaksheid
(Der naturen bloeme, II, v. 3890 en boek I v. 164). Wie zich hier verder in
wenst te verdiepen verwijs ik naar De waarheid als leugen van Paul Wackers
(1986, p. 73-86).
~ 128 ~