COLLECT Nederland Zomer 2023

COLLECT
€ 6,95 / zomer 2023 / n° 5
Art Basel
Statussymbool en trefpunt
Alex Katz
Voorloper van de popart
Parels
De tranen van Aphrodite

Bring it to Bonhams Amsterdam
We’ll sell it to the world
Ontdek de waarde van uw kunst, antiek, klokken,
design, Aziatica, klassieke auto’s, juwelen en horloges.
Onze experts staan klaar in Amsterdam om u te
voorzien van vrijblijvend en kosteloos advies voor
onze veilingen wereldwijd. Neem contact op met ons
kantoor voor het maken van een afspraak.
CONTACT
Bonhams Amsterdam
Charlotte Roelofsen
020-6709701
amsterdam@bonhams.com
RAOUL DUFY (1877-1953)
La baie de Sainte-Adresse
ALAIN DELON 60 ANS DE PASSION
22 juni 2023
Parijs, Avenue Hoche
€600,000 - €800,000

Summer Auctions
Veilingen
19, Veilingen 20, 21 22 juni 2023
19, 20, 21 & 22 juni 2023
Kijkdagen
15 Kijkdagen t/m 18 juni 2023 10:00 tot 17:00 uur
Maandag 15 t/m 1819 juni juni 2023 alleen | 10:00 op afspraak tot 17:00 uur
Maandag 19 juni alleen op afspraak
Taxaties van kunst en kostbaarheden
uitsluitend Taxaties van op kunst afspraak, en kostbaarheden
ook tijdens de
kijkdagen. uitsluitend op afspraak, ook tijdens de
kijkdagen.
Exclusive Jewellery & Watches
and Exclusive Fine Silver Jewellery | 20 juni & Watches 2023
and Fine Silver | 20 juni 2023
Rudolph Sondag (1726-1812)
Rotterdam, Rudolph Sondag 1771(1726-1812)
Richtprijs Rotterdam, €40.000 1771 – €60.000
Richtprijs €40.000 – €60.000
Nobelstraat 5
2513 Nobelstraat BC Den 5Haag
070 2513 - BC 365 Den 88 57 Haag
info@venduehuis.com
070 - 365 88 57
www.venduehuis.com
info@venduehuis.com
www.venduehuis.com
Volg ons op social media:
Volg ons op social media:

Jan Worst
9 juli –
29 oktober 2023
A Curious
afbeelding (detail): Jan Worst, Devine Details, 2013–2014
Universe

www.stichtingdok.nl
‘Leer anders kijken naar de beeldhouwkunst’
Wij nodigen u uit om in te schrijven voor onze bijzondere lezingen over de Nederlandse beeldhouwkunst teruggaand tot
anno 1100. Bijzonder geschikt voor Museumclubs of Probus-club, Rotary, Lions, Round Table of met uw hele familie of
vriendenkring. Stichting doK wil de Nederlandse beeldhouwkunst ‘boven water brengen en een veilige haven bieden’.
In onze mooie ambiance nemen wij u mee in de rijke traditie en wereld van de beeldhouwkunst. Het een kunstzinnige
reis door de tijd met grote namen als: Claus Sluter, Artus Quellinus, Rombout Verhulst, Hildo Krop en Charlotte van
Pallandt. Lezingen met thema’s als Praalgraven in Nederland, de School van Bronner, Vrouwelijke Beeldhouwers,
Papieren sculpturen of De Kunst van het Beeldhouwen. De lezingen worden gegeven door kunsthistorici of kunstenaars.
Verzorgd met hapjes en drankjes en rondleiding door de beeldentuin en ateliers.
Voor meer informatie: www.stichtingdok.nl. Mail of bel ons: art@stichtingdok.nl / 06-50521389
Stichting doK
Doornseweg 10,
3947ME Langbroek (U.)
+31 (0) 343-561699
+31 (0) 6-50521389
art@stichtingdok.nl

Kunstveiling
8 juni
George Martens, Kattendiep, 1929, olieverf op doek.
Kavel 75
Folkingestraat
Synagoge
Groningen
www.terborg.com
KUNST MET EEN NOORDELIJK TINTJE
Expositie 16 juli t/m 3 september 2023
Olieverf op board “Skylge” 2019
van Klaas Werumeus Buning
Olieverf op board “Spruce”
van Yaroslav Leonets
LYTS is tijdens de expositie elk weekend geopend en verder op afspraak.
Galerie LYTS | Midstrjitte 63, 8551 PJ Woudsend | info@galerielyts.nl | +31 (0) 6 546 17 875 | galerielyts.nl

Inhoud
Saint-Paul-de-Vence
Kunst in een idyllisch decor
ZOMER 2023
www.collectkaj.nl
Art Basel:
statussymbool
en trefpunt
40
48
Parels:
de tranen van
Aphrodite
56
VOLG ONS OP INSTAGRAM
@ARTMAGAZINECOLLECT
COLOFON
hoofdredacteur
els bracke
redactie
christophe dosogne
trice hofkens
layout
renaldo candreva
freek lukas
eindredactie
annemiek van grondel
redactiesecretariaat
tel. +32 (0)9 216 20 20
collect@ips.be
www.collectaaa.be
verantwoordelijke uitgever
Patrick Snoeck
Begijnhoflaan 464G/Gent
met regelmatige
medewerking van
frederik barends
Gilles Bechet
Tamara Beheydt
Anne Hustache
Gwennaëlle Gribaumont
Arno de Jager
Robert-Jan de Jonge
Ewoud Mijnlieff
Robert-Jan van Ravensteijn
Christine Vuegen
Koos de Wilt
website
www.collectkaj.nl
adverteren in COLLECT
joris van glabbeek
tel. +32 (0)9 216 20 24
collect.net@ips.be
oplage
20.000 exemplaren
abonnementen
negen nummers:
nederland: € 44,50
belgië: € 44,50
europa: € 65,00
opgave en vragen over
abonnementen
Abonnementenland
Postbus 20
1910 AA Uitgeest
Tel. 0251-257924
klantenservice@aboland.nl
€ 0,10 per minuut
www.bladenbox.nl voor
abonneren of www.aboland.nl
voor adreswijzigingen en
opzeggingen
cover
Alex Katz, Rosebud, 1967, olieverf
op doek, 244 x 183 cm. Collectie van
de kunstenaar. Foto: Paul Takeuchi, 2022.
c/o Pictoright Amsterdam 2023. Te zien
op de expositie bij Museum Voorlinden.
© Museum Voorlinden.
Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/
of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie,
of op welke andere wijze ook zonder toestemming van
de uitgever. meningen, feiten, weergegeven in ondertekende
artikelen of bijdragen aan dit blad vallen onder
de verantwoordelijkheid van de betreffende auteur.
redactie en uitgever zijn hiervoor niet aansprakelijk.
COLLECT is niet verantwoordelijk voor de inhoud van
de geplaatste advertenties. Enkel de adverteerder kan
hiervoor aansprakelijk worden gesteld.

Het drinkglas
Edito
76
Rob Kattenburg:
leven met
maritieme kunst
68
Ook de seizoenen bepalen wat wij als
redactie in COLLECT plaatsen. Komt dit
als een verrassing? Toch is het zo. Elk jaar
tijdens het brainstormen voor het zomernummer
zien we jullie voor ons, reizend,
op ontdekking, nieuwsgierig, ontspannen
en met veel vrije tijd. Die gedachte
inspireerde ons om dit nummer dikker te
maken met heel verschillende binnen- en
buitenlandse onderwerpen en thema’s.
Blijf je deze zomer in het binnenland?
Noteer dan de expositie in Museum Catharijneconvent
die een indrukwekkende
ode aan Antwerpen brengt. Met de verrassende
bottom line dat zonder Antwerpen
met zijn 16e-eeuwse kunstmarkt de bloei
van de Hollandse schilderkunst in de 17e
eeuw niet mogelijk zou zijn geweest. Daarnaast
presenteert Museum Voorlinden in
Wassenaar een solotentoonstelling van de
95-jarige gerenommeerde Noord-Amerikaanse
kunstenaar Alex Katz. Zijn intense
kleurgebruik, dat ook deze cover siert, is
ideaal voor een zomerse museumbeleving.
Maar we blijven niet enkel in Nederland.
Uiteraard staat Zwitserland eerst op de
agenda. Art Basel is en blijft het venster op
de markt van de hedendaagse kunst en de
heersende trends. Wij vroegen aan deelnemende
galeries en enkele (gefortuneerde)
verzamelaars wat deze beurs nu zo invloedrijk
maakt. Misschien is het in Bazel
nog geen hot topic, maar de laatste jaren
ziet het ernaar uit dat in Marokko een
bruisende kunstscene ontluikt, die internationaal
begint mee te tellen. We hielden
alvast de historische avant-garde van de
kunstschool in Casablanca tegen het licht.
Maar ook de parel wordt in dit nummer
grondig doorgelicht. Parels worden sinds
mensenheugenis verwerkt in juwelen en
zijn tegenwoordig zeer in de mode. Mode
en seizoenen: ze bepalen misschien wat
jullie in dit nummer gaan lezen, maar de
verhalen en informatie zijn veelal tijdloos
en vormen ongetwijfeld het onderwerp
voor heerlijk zomerse gesprekken. Tot in
september.
Els Bracke
els.bracke@ips.be
RUBRIEKEN & COLUMNS
10 Up to date
14 Kopstukken
16 Musea
24 Galeries
26 De wandeling met Margriet Schavemaker
30 Binnenkijken bij Anne van der Waerden
80 Je eigen zilvervloot
83 In de kantlijn van de kunstmarkt:
doorlichting kunstkoopregeling
DOSSIERS
34 Antwerpen, inspirator der
Hollandse meesters
40 Saint-Paul-de-Vence: kunst
in een idyllisch decor
44 Casablanca Art School
46 Alex Katz. Voorloper van de popart
48 Art Basel: statussymbool en trefpunt
54 Yoshitomo Nara: psychopaat
met Peter Pan-kraag?
56 Parels: de tranen van Aphrodite
62 Rosalba Carriera: een leven
in pasteltinten
64 Art-nouveaujuwelen
68 Het drinkglas
72 De handel in antieke landkaarten
76 Rob Kattenburg: leven met
maritieme kunst
VEILINGEN
84 Veilingen wereldwijd
88 Veilingen Nederland
AGENDA
102 Auction calendar
105 Fair calendar
105 Museum calendar
106 Gallery calendar
108 Adressen & websites
109 Zoekertjes
Op de hoogte blijven
van alle nieuwtjes?
Meldt u nu aan voor onze maandelijkse
nieuwsbrief door uw e-mailadres
te mailen naar collect@ips.be.

UP TO DATE
Kunst beleven
->
Henk Helmantel, Asperges uit de kwekerij van Twickel, olieverf
op paneel. © De kunstenaar. © Museum Helmantel.
->
Willem Lenssinck (°1947), Nuclear Wind (Vluchten kan niet meer), 2023, hoogte: 4 m.
© De kunstenaar en Galerie Laimböck.
Deze zomer stelt het Rijksmuseum twaalf
topstukken ter beschikking van twaalf
musea in Nederland, in elke provincie één.
Elk topstuk wordt gecombineerd met een
verwant topstuk uit de eigen collectie van
elk museum en levert zo de perfecte match.
Er verschijnt ook een rijk geïllustreerd boek
met alle 24 kunstwerken. Dit project Match is
een initiatief van Stichting M6 en loopt van
01-07 t/m 03-09. www.schattenuithetrijks.
nl S Een andere samenwerking van het
Rijksmuseum is die met het Markiezenhof.
De expositie Hete Vuren, schatten uit het
Rijks stelt meesterwerken uit het depot van
het Rijksmuseum tentoon. Huiselijk vuur,
Ambachtelijk vuur en Vernietigend vuur zijn
de drie thema’s van deze expo. Kunstenaarscollectief
Arsis organiseert parallel
een expo met hedendaagse werken rond
dit thema. Nog tot 03-09 te zien in het
Markiezenhof. www.markiezenhof.nl S In
Museum Valkenburg is er deze zomer heel
wat te beleven met zeven exposities. Ontdek
bijvoorbeeld het veelzijdige werk van de
kunstenaarsfamilie Spronken, Eugène
Laudy en Frans Lemeer. Er is ook een aantal
fototentoonstellingen die onder meer de
watersnood maar ook de geschiedenis van
de balletschool in Valkenburg documenteren.
Alle info vind je op: www.museumvalkenburg.nl
S Henk Helmantel (°1945) is
kunstschilder en verzamelaar. Sinds 1985
wordt zijn werk jaarlijks getoond in Museum
Helmantel, in de schuur van een volledig
gerenoveerde pastorie. Deze zomer worden
in De smaak van Helmantel werken van
hem gecombineerd met werk van andere
schilders die hem inspireren en sculpturen
en objecten uit de omvangrijke collectie van
het museum. Nog te ontdekken tot 28-10.
www.helmantel.nl S Stichting doK wil kennis
over de Nederlandse beeldhouwkunst
bewaren, beheren en overdragen, met
onder andere lezingen door kunsthistorici
en kunstenaars. Een van de kunstenaars is
Willem Lenssinck (°1947), beeldhouwer en
mede-oprichter van Galerie Laimböck. Hij
neemt je mee in de wereld van moderne
3D-beeldhouwtechnieken zoals scannen,
freesen en printen. Sinds kort is zijn 4 m.
hoge werk Nuclear Wind (Vluchten kan niet
meer) te zien in Galerie Laimböck. Dit werk,
naar een model in keramiek gemaakt in
de jaren 80 naar aanleiding van de ramp in
Tsjernobil, is opnieuw actueel in het kader
van de bedreiging van de kerncentrale in
Oekraïne door de oorlog met Rusland.
www.galerielaimbock.com
10

UP TO DATE
Ontdekkingen en aanwinsten
Op de Old Masters Sale bij Christies op 6 juli worden
twee heel bijzondere portretten van de hand van Rembrandt
geveild. Het gaat om het portret van het echtpaar
Jan Willemsz. van der Pluym (ca. 1565-1644) en Jaapgen
Carels (1565-1640), gesigneerd en gedateerd 1635. Beiden
zijn familieleden van Rembrandt. De portretten werden
bijna twee eeuwen geleden door een voorouder van
de huidige eigenaars aangekocht bij Christie’s en zijn
sindsdien volledig onbekend gebleven bij experts. Deze
met een diep gevoel voor menselijkheid geschilderde
portretten behoren tot de kleinste en meest intieme
die we van Rembrandt kennen en voegen iets nieuws
toe aan ons begrip van hem als portrettist en onbetwist
genie. De schilderijen hebben een vrijwel ononderbroken
lijn van herkomst en worden geschat tussen 5,5 en
9,2 miljoen euro. www.christies.com S Sotheby’s heeft
een koninklijk meesterwerk van de hand van Gerrit van
Honthorst (1592-1656) teruggevonden. Het portret Prins
Willem II en drie van zijn jongere zussen, Louise Henriette,
Isabella Charlotte en Albertine Agnes werd al eeuwen
als verloren beschouwd en keert nu terug naar de
historische locatie Schloss Oranienbaum, gebouwd voor
prinses Henriette Catharina, een andere zus van Willem
van Oranje-Nassau op het portret. www.sothebys.com S
Het Mauritshuis heeft dankzij de steun van de Vriendenloterij
een nieuwe aanwinst. Het schilderij Vaasje met
een enkele tulp van Balthasar van der Ast (1593-1657) uit
1625 is een zeldzaam paneel en het derde stilleven van
Van der Ast in de collectie. Op een van de bladeren zit
een vlinder, wat vaak symbool staat voor vernieuwing en
reïncarnatie. De bromvlieg symboliseert dood en verval.
Twee hele grote thema’s voor een klein en sympathiek
schilderijtje. www.mauritshuis.nl
->
Balthasar van der Ast (1593-1657), Vaasje met een enkele tulp, 1625. © Mauritshuis.
Koloniaal verleden als rariteitenkabinet
->
Gauri Malhoe, Protestbord Black Lives Matter, 2020.
© De kunstenaar en Museum Rotterdam.
Kunsthal Rotterdam en Museum Boijmans Van Beuningen presenteren samen
de tentoonstelling Wonderkamers van het Rotterdams koloniaal verleden,
ter gelegenheid van het Herdenkingsjaar Slavernijverleden. In een totaalinstallatie,
samengesteld door kunstenaar Patricia Kaersenhout, wordt in vijf
‘wonderkamers’ of rariteitenkabinetten werk van vijf opkomende kunstenaars
op associatieve wijze gekoppeld aan historische objecten uit verschillende
museale collecties en archieven van de stad Rotterdam. Op die manier wordt
het perspectief op de expo omgedraaid en de dominante westerse cultuur als
een curiositeit gepresenteerd. Aangevuld met familie-eigendommen en persoonlijke
verhalen zet de expositie aan tot verdere reflectie. De totaalinstallatie
geeft een verrassende kijk op het veelal nog onbekende koloniaal verleden van
Rotterdam en laat zien dat racisme doorwerkt in het heden en de toekomst
van de stad. Te bezoeken van 24-06 t/m 29-10 in Kunsthal Rotterdam.
www.kunsthal.nl
11

UP TO DATE
Op rondreis? Kunst is overal
->
Gerry De Smet, Zot worden aan zee. © De kunstenaar.
Foto: Katelijne De Beul. Te zien op ARTZUID.
->
Istanbul Modern. Foto : Cemal Emden.
(FR) Carré d’Art, het museum voor hedendaagse
kunst in Nîmes, in Frankrijk ook
bekend als ‘le Pompidou du Midi’, bestaat
dertig jaar. De cultuurtempel, naar een
ontwerp van Sir Norman Foster, presenteert
de komende maanden een groot tentoonstellingsprogramma
in het museum en in de
hele oude stad. www.carreartmusee.com S
(CH) Verblijf je rond het Meer van Lugano,
bezoek dan in de dromerig roze Villa Heleneum
de eerste tentoonstelling van de
nieuwe stichting rond het modemerk Bally.
De collectie, die sinds 2006 een nomadische
toestand beleeft, heeft hiermee een vaste
stek gevonden en opent met de expositie Un
lac Inconnu, geïnspireerd door Proust, met
werk van twintig internationale kunstenaars
die het omliggende landschap in juxtapositie
met de mens plaatsen. www.ballyfoundation.ch/en
S (PO) Er is nog geen datum vastgesteld,
maar de vierentachtigjarige Farah
Diba, weduwe van de laatste sjah van Iran,
heeft haar oog laten vallen op Portugal om
er in de toekomst een stichting op te richten
gewijd aan de geschiedenis van Iran. Daar
zal eveneens een deel van haar persoonlijke
verzameling te zien zijn. S (NL) Ook in
Nederland zijn er mooie toekomstplannen.
De geboortestreek van Vincent van Gogh
in Brabant biedt vanaf 2025 ruimte aan de
ecologische biënnale Van Gogh Homeland.
In zeven markante landmarks worden eigentijdse
installaties en ruimtelijke interventies
gecreëerd, die avontuurlijke ontdekkingsplekken
vormen en een antwoord proberen
bieden op de hedendaagse ecologische
vraagstukken. www.vangoghhomeland.nl
S Deze zomer kan je in Amsterdam terecht
voor ARTZUID. De achtste editie van deze
sculptuurbiënnale werd deze keer samengesteld
door Jasper Krabbé. Vijftig sculpturen
van gevestigde en aankomende kunstenaars
vormen een 2 km lange route langs de
Apollolaan en de Minervalaan. Krabbé wil
met deze editie vooral jongeren aanspreken.
www.artzuid.nl S (TU) Recent opende Istanbul
Modern, het allereerste museum voor
moderne en hedendaagse kunst in Turkije,
opnieuw de deuren in een totaal andere
setting. Het nieuwe gebouw werd ontworpen
door architect Renzo Piano aan de oevers van
de Bosporus in Karaköy. Naast de permanente
collectie van het museum biedt het ook
plaats aan een bibliotheek, educatieve ruimtes,
kantoren, een museumshop, restaurant
en fotogalerie. www.istanbulmodern.org
Amsterdam Notes
een comeback
Na meer dan dertig jaar is de 38 meter lange tekening Amsterdam Notes
van Keith Haring terug in het Stedelijk Museum Amsterdam. Deze inkttekening
op papier maakte de kunstenaar en activist in 1986 speciaal voor
zijn eerste museale tentoonstelling in het Stedelijk en daarmee is het een
van zijn grootste museumstukken. Zijn geëngageerde werk behandelt vaak
sociale en politieke thema’s en ook dit werk gaat over de handeling van
het kijken zelf. “Amsterdam Notes is onder de kunstkenners een hedendaags
Tapijt van Bayeux en voor Keith Haring-fans een heilige graal”, aldus
museumdirecteur Rein Wolfs. Nog t/m 05-11 opnieuw te bewonderen in
de erezaal. Ook het enorme zeemonster dat Haring in 1986 schilderde op
de gevel van de huidige Centrale Markthallen is weer zichtbaar. S www.
stedelijk.nl
->
Keith Haring, muurschildering, 1986 op de Centrale
Markthallen in Amsterdam-West. Foto: Hanna Hachula.
Muurschildering © Keith Haring Foundation.
.
12

UP TO DATE
Baden in kunst
->
George Grosz, bij Erik Tonen Books (Antwerpen).
Te zien op het Salon du Mont des Arts.
->
Amoaka Boafo, Standing Nude, 2015. © De kunstenaar. Gate Gallery. Te zien op Knokke Art Fair.
Tijdens de biënnale Noorderlicht Internationaal
Foto Festival 2023 in de noordelijke
provincies Friesland, Groningen en
Drenthe is het gecureerde resultaat te zien
van de hedendaagse beeldvorming van
jonge en gevestigde kunstenaars. Een van
de tentoonstellingen binnen het festival is
van 17-06 t/m 24-09 in Museum Belvédère,
waar met REGENERATE aandacht wordt
gevraagd voor de gewijzigde samenleving
en toekomst die we onder ogen moeten
zien. www.museumbelvedere.nl S Van 15
t/m 17-06 organiseert de Belgische Kamer
van Antiquaren en Moderne Boekverkopers
(CLAM-BBA) het jaarlijkse Salon
du Mont des Arts onder auspiciën van
de International League of Antiquarian
Booksellers (ILAB). De beurs richt zich tot
zowel verzamelaars van oude en zeldzame
boeken als liefhebbers van mooie oude
en moderne prenten en brengt veertig
nationale en internationale boekhandelaren
en galeriehouders bijeen. Liefhebbers
kunnen er voorbeelden van artistieke en
literaire productie van de laatste zes eeuwen
ontdekken. S Nog in Brussel gaat van
23 t/m 24-06 de Egmont Art Days door.
Een twaalftal galeries, kunsthandelaren
en veilinghuizen brengen gedurende het
hele weekend een cultureel programma.
Voor meer informatie: www.dorotheum.
com S Nu Knokke Art Fair zijn onderko-
men heeft gevonden in het Grand Casino,
schrijft de beurs een nieuw verhaal met
een expositie. Van de Kroonluchter-hal,
waar moderne kunst wordt getoond, via de
Bonaparte-zaal met hedendaagse galeries,
design- en one-(wo)manshows en de
Magritte-zaal met opnieuw moderne kunst
naar de Vlaamse zaal waar HIGHLICHTS.
be plaatsvindt: van 05 t/m 15-08 is het
casino dé plaats aan de kust voor de verzamelaar.
Mede dankzij de internationale
deelnemers, waaronder Galerie Dix9, von
Vertes en Pot & Berden, valt er heel wat
te ontdekken. De expositie HIGHLIGHTS.
be belooft opnieuw een sculpturenfeest te
zijn met tien iconische werken van museale
kunstenaars als Berlinde De Bruyckere, Anthony
Caro, Antony Gormley, William Kentridge
en Bruce Neuman, alle afkomstig uit
Vlaamse kunstverzamelingen. www.knaf.
be S Het einde van de zomer lijkt nog ver
weg, maar het nieuwe seizoen ingaan kan
ook vanuit het Franse zuiden. Op Art-orama
in Marseille komt van 31-08 t/m 03-
09 een uitgelezen selectie van ongeveer
veertig galeries en twintig uitgevers samen
in een intiem en uniek kader. Anders
dan op de klassieke kunstbeurs speelt de
curatoriële inbreng op de hedendaagse
kunstwerken hier een vooraanstaande rol
om kunst te beleven en te verzamelen.
www.art-o-rama.fr
13

Kopstukken
Judith Miller
Judith Miller (°1951), medeoprichter
van Miller’s Antiques Price Guide
in 1979 en expert van de Antiques
Roadshow, is op 8 april jongstleden
overleden. Miller, die meer dan honderd
boeken over antiek en interieur
schreef, kwam in 2007 bij het
BBC-programma en gaf regelmatig
lezingen en uitzendingen. Op het
moment van haar overlijden werkte
Miller aan de laatste versie van
de antiekgids.
Daan Gielis
Begin mei overleed de uit Diest
afkomstige kunstenaar Daan Gielis
(°1988). Hij leed aan een autoimmuunziekte
en werd amper 34
jaar. Na opleidingen in Hasselt,
Den Bosch en Maastricht groeide
hij uit tot een mixed-mediakunstenaar.
In zijn werk kwam keer op
keer de paradox in al zijn gedaantes,
taal, emotie, beeld, tot uiting. Gielis
werd onder meer vertegenwoordigd
door Everyday Gallery (BE) en MPV
Gallery (NL). Het Ultimabeeldje voor
de Vlaamse cultuurprijzen dat dit
jaar wordt uitgereikt, komt van zijn
hand. Ook in verschillende tentoonstellingen
is zijn werk nog te zien.
@ Everyday Gallery
© BBC
Renzo Martens
Henk Visch
Henk Visch (°1950) is de winnaar
van de 13e Wilhelminaring, de
Nederlandse oeuvreprijs voor beeldhouwers.
De jury was unaniem in
haar toekenning van de prijs aan
deze ‘Grand Homme van de Nederlandse
beeldhouwkunst’. De uitreiking
van de Wilhelminaring vindt
plaats op zaterdag 30 september in
CODA Museum Apeldoorn, waar
in 2024 ook een tentoonstelling
aan zijn werk wordt gewijd. Daarnaast
krijgt Visch van de gemeente
Apeldoorn de opdracht een beeld
te maken voor het Sprengenpark in
die plaats.
© Henk Visch
Kunstenaar Renzo Martens (°1973)
zal samen met het kunstenaarscollectief
Cercle d’Art des Travailleurs
de Plantation Congolaise
(CATPC) en curator Hicham Khalidi
de Nederlandse inzending voor
de Biënnale van Venetië 2024 ver-
zorgen. Gelijktijdig wordt een tentoonstelling
in Congo georganiseerd.
Martens figureert telkens als neokoloniaal
in zijn documentaires en
projecten om zo de westerse uitbuiting
in Afrika aan de kaak te stellen.
© Max Pinckers
14

Karin Hindsbo
De Deense kunsthistoricus Karin
Hindsbo (°1974), hoofd van het
Noors Nationaal Museum, is
benoemd tot nieuwe directeur van
Tate Modern in Londen. Hindsbo,
die toezag op de samenvoeging in
juni 2022 van vier Noorse kunstinstellingen
(de voormalige National
Gallery, het Museum of Decorative
Arts and Design, Museum of
Contemporary Art en Museum of
Architecture tot het Noors Nationaal
Museum) begint haar nieuwe
functie in september. Zij volgt Frances
Morris op, de eerste vrouwelijke
directeur van Tate Modern, die
vorig jaar aankondigde te stoppen.
© Geir Olsen / NTB
Barbara Walker
Het is nog wachten tot de bekendmaking
van de winnaar op 5 december,
maar de Turner Prize maakte de
vier genomineerden voor de editie
2023 bekend: Jesse Darling, Ghislaine
Leung, Rory Pilgrim en Barbara
Walker. Zij tonen hun werk in september
in Towner Eastbourne in
East Sussex als onderdeel van de
jaarlijkse tentoonstelling van de
prijs. De Turner Prize is de belangrijkste
Britse kunstbekroning, en
een van de meest controversiële, en
biedt het publiek altijd een momentopname
van het huidige Britse artistieke
talent.
© R.V.
Josefin Arnell
Michel Draguet
Zijn situatie, aan het hoofd van de
Koninklijke Musea voor Schone
Kunsten van België in Brussel sinds
2005, was onhoudbaar geworden
na de publicatie, midden december
2022, van een open brief van
enkele van zijn medewerkers waarin
zij ‘erbarmelijke arbeidsomstandigheden’
aan de kaak stelden. Op
24 april jl. kondigde Thomas Dermine
(PS) het einde van het mandaat
van Michel Draguet op 30 april
aan. Draguet is reeds aan een nieuwe
opdracht begonnen aan het
KISK-gebouw rond het erfgoed van
de Belgische Staat dat uiteindelijk
moet leiden tot de oprichting van
een museum in de Espace Vanderborght,
in het centrum van Brussel,
en dat van een CoBrA-museum op
een nog te bepalen plaats.
© SIPA
De jury van de Prix de Rome Beeldende
Kunst 2023 heeft Ghita Skali,
Jonas Staal, Josefin Arnell en Michael
Tedja geselecteerd voor de shortlist
van deze stimuleringsprijs voor
talentvolle beeldend kunstenaars.
Voor het eerst is er geen leeftijdsgrens
aan de prijs verbonden. Aan
de vier kunstenaars is een budget
toegekend voor het creëren van
nieuw werk, dat vanaf 14-10 te zien
zal zijn in het Stedelijk Museum
Amsterdam. Op basis hiervan zal de
jury de uiteindelijke winnaar kiezen.
De winnende kunstenaar ontvangt
een bedrag van € 40.000 en de mogelijkheid
om deel te nemen aan een
residencyprogramma naar keuze.
© Kate Cooper
15

MUSEA
Schilderen met een lens
23-06 t/m 24-09
Museum Jan
Amstelveen
www.museumjan.nl
Coda Paper
Art 2023
11-06 t/m 12-11
Coda Museum
Apeldoorn
www.coda-apeldoorn.nl
Joseph Nicéphore Niépce maakte in 1826 de eerste foto en daarvan hebben vele
schilders van fotografie dankbaar gebruikgemaakt. In ons land zijn G.H. Breitner
en W. Witsen daar een voorbeeld van; veel van hun schilderijen zouden zonder
dat hulpmiddel nooit zijn ontstaan. Nu, honderd jaar na die Amsterdamse
impressionisten, gebeurt het omgekeerde. Werden er in het verleden schilderijen
naar foto’s gemaakt, Marie-Jeanne van Hövell tot Westerflier (°1953) laat foto’s
ontstaan die herinneringen aan schilderijen oproepen. En het bijzondere is dat
zij daarbij geen flitslicht of lampen gebruikt en ook wars is van fotoshopping,
maar met haar camera slechts een natuurlijke lichtval registreert. Op die manier
kenmerken haar foto’s zich door een grote verstilling en lijken daardoor met de
eeuwigheid te maken te hebben.
Het is alweer de elfde keer dat er aandacht
wordt gevraagd voor een expositie waarin het
materiaal papier centraal staat. In het verleden
kwam dat alleen in de vorm van handgeschepte
of machinaal vervaardigde vellen voor en
werd het door kunstenaars voor het maken van
tekeningen, het bedrukken of beschilderen gebruikt.
Sedert enkele decennia kent het echter
vele andere toepassingen. Papier kan zodanig
worden gevouwen, vervormd, verknipt en
weer aan elkaar gehecht, dat er plastieken uit
ontstaan. Wie deze tentoonstelling bezoekt, zal
met verbazing kennisnemen van de vele mogelijkheden
die met papier als uitdrukkingsmiddel
te bereiken zijn. Laat je in Apeldoorn verrassen
en ervaar dat deze alternatieve technieken met
papier, zelfs in hoge mate tot nadenken kunnen
stemmen.
Mingus Janssen, Mycelium Media. © de kunstenaar.
Foto: Roel Backaert..
Marie-Jeanne van Hövell tot Westerflier, At the Window: Bartolottihuis, 2018.
Eugène Brands
01-07 t/m 03-12
Noord-Veluws Museum
Nunspeet
www.noord-veluws-museum.nl
Eugène Brands, Painting my
pleasure, 1983, olieverf op
doek, 175 x 145 cm. © Museum
Belvédère, collectie Hans en Cora
de Vries.
Omdat hij vanuit zijn eigen inspiratiewereld werkte, die duidelijk verschilde van die van Appel, Corneille
of Constant, verliet Eugène Brands (1913-2002), na nog te hebben deelgenomen aan de grote Cobra-expositie
van 1949, vanwege meningsverschillen (en zelfs ruzie) deze beweging. Er wachtte hem daarna het
moeizame leven van de contraprestatie, waaraan pas een einde kwam met de erkenning van zijn werk in
het begin van de jaren zestig. Vanaf 1973 werkte hij ’s zomers veel in een atelier met bostuin te Hulshorst,
vandaar dat deze expositie in het Noord-Veluws Museum gehouden wordt. Behalve het werk dat in
Hulshorst ontstaan is, is er aandacht voor het vroege werk en dat uit de jaren vijftig, dat geïnspireerd is
door de kindertekeningen van zijn dochter.
16

MUSEA
Monet, de Rivièra
en de rest
08-07 t/m 03-09
Grimaldi Forum
Monaco
www.grimaldiforum.com
Hedendaagse
vanitas
08-06 t/m 05-11
Fondation Cartier
pour l’Art
Contemporain
Parijs
www.fondationcartier.com
Het is een ambitieus project. Met honderd werken uit de hele wereld, daterend
van 1870 tot 1925, verrast het Grimaldi Forum ons met een van de grootste solotentoonstellingen
van dit decennium over Claude Monet. Speciale aandacht is
er voor het verblijf van de schilder aan de Rivièra, op een sleutelmoment van zijn
carrière, toen hij hardnekkig het licht probeerde te vatten. Eenentwintig werken,
geschilderd in Monaco, Bordighera, Sasso, Dolceacqua, aan de Cap Martin en in
Antibes, vormen de kern van deze expositie, die ook inzoomt op de periode die
Monet bracht van Trouville naar Giverny, de tuin van Giverny en de grote versieringen
in het interbellum. Een ander deel van de expo belicht de ‘gezichtspunten’,
om te laten zien hoezeer Monet het moment probeerde te vatten, veeleer dan het
onderwerp, en ook eerder de ruimte en het licht wilde schilderen, veeleer dan het
landschap. Een interessante invalshoek, waardoor we meteen ook een beter inzicht
krijgen in het oeuvre van de vader van het impressionisme. (ah)
Claude Monet, Strada Romana in Bordighera, 1884, olieverf op doek, 66 x 81,5 cm. Collectie van
Hasso Plattner.
In 2005 en 2013 presenteerde de Fondation
Cartier sculpturen van menselijke figuren van
Ron Mueck (°1958). Dat die werken zo verbluffend
realistisch lijken, is onder meer te danken
aan de verrassende afmetingen, zoals van de
indrukwekkende installatie Mass, te zien in het
gebouw van de Fondation Cartier. Dit werk, bestaande
uit honderd reusachtige witte mensenschedels,
werd in 2017 gecreëerd voor het Nationaal
Museum in Melbourne. De Australische
beeldhouwer brengt hiermee een eigentijdse
en hoogst suggestieve versie van een motief
dat al eeuwenlang een vaste plaats heeft in de
schilderkunst (denk maar aan de beroemde
Heilige Hiëronymus van Caravaggio), en met
name in het vanitasgenre. Het werk krijgt hier
een bijzonder betekenis, in een wereld getroffen
door oorlogen en klimaatverandering met
alle concrete gevolgen van dien. (ah)
Ron Mueck, Mass, 2017, sculpturen van beschilderd
glasvezel, installatie gecreëerd voor de National Gallery
of Victoria, Melbourne. © de kunstenaar.
Streetart in het museum
24-06 t/m 04-09
La Piscine
Roubaix
www.roubaix-lapiscine.com
JonOne, zonder titel, 2012, gemengde
techniek op papier, 40 x 30 cm,
© Adagp, Parijs, 2023. Foto: Alain
Leprince.
Elk jaar organiseert de Noord-Franse stad Roubaix een festival gewijd aan streetart. La Piscine kon
natuurlijk niet achterblijven. Tijdens een vorige editie hadden de collecties van dit museum al een
kunstenaar als Jimmy C. geïnspireerd tot het creëren van werken in de stad. Dit jaar werd JonOne
(°1963) uitgenodigd zich te verdiepen in de collecties toegepaste kunst van het museum. Zijn werk
ligt in het verlengde van het experiment dat de Amerikaanse kunstenaar onlangs deed met faience
in Gien. JonOne is geen onbekende voor La Piscine: zijn Franse atelier ligt in dezelfde wijk in Roubaix
en hij heeft een groot, in een verlaten fabriek gevonden luik beschilderd en bevestigd aan een van de
buitenmuren van het museum. Dat werk vormt dus de voorloper van de zomertentoonstelling. (ah)
17

MUSEA
Giorgio Morandi in Friesland
17-06 t/m 24-09
Museum Belvédère
Heerenveen-
Oranjewoud
www.museumbelvedere.nl
Artistieke
hoogvlieger
t/m 12-11
Musée des Arts Précieux
Paul-Dupuy
Toulouse
www.museepauldupuy.
toulouse.fr
Ons land kent vele liefhebbers van de stillevens van de in 1964 overleden Giorgio
Morandi. Ook een aantal Nederlandse musea bezit werk van hem, dat helaas
zelden op zaal is te zien. Toen het museum Belvédère door een schenking van een
verzamelaar een waarlijk topstuk van deze Bolognese kunstenaar ontving, kwam
men op de gedachte om naast het tonen hiervan een expositie te organiseren
met een aantal bruiklenen van het in de Nederlandse musea, bij Fondation Custodia
in Parijs en bij particulieren aanwezige werk.
De laatste Morandi-tentoonstelling was in 2018. Grijp deze kans, nu er in 2023
weer een is. Een retourtje Oranjewoud (bij Heerenveen) is immers goedkoper dan
een reisje naar Bologna.
Giorgio Morandi, Natura Morta, 1955. © Museum Belvédère.
Sinds hij de eeuwenoude kunst van de verentooi
heeft ontdekt, is Maxime Leroy uitgegroeid tot
een virtuoos in deze discipline. Met veren versiert
hij zelfs objecten waarbij je dat helemaal niet zou
verwachten, zoals motoren en motorhelmen.
Sinds 2019 staat hij aan het roer van Maison
Février, het historische atelier dat verentooien
maakt voor de Moulin Rouge. Hij staat ook aan
het hoofd van M. Marceau, zijn ontwerpatelier,
en Sacco Baret, de merknaam waaronder zijn
unieke creaties, zoals schoenen en lederwaren,
aan de man worden gebracht. Leroy gaat niet
alleen zijn eigen weg, hij werkt ook mee aan de
collecties van Jean-Paul Gaultier en Sergio Asti.
Om ethische redenen gebruikt hij hoofdzakelijk
veren die vogels verliezen bij het ruien, opgehaald
bij geselecteerde fokkers, en veren uit de
klassieke fokkerij, van dieren die bestemd zijn
voor consumptie of veren die worden beschouwd
als afval. De tentoonstelling Haute Voltige vindt
plaats ter gelegenheid van de heropening van
het Musée des Arts Précieux Paul-Dupuy. (ah)
Maxime Leroy, Souliers Beaubourg, reeks Palais de
Tokyo, leer en veren. © de kunstenaar.
Een mysterieuze schilder
17-06 t/m 17-09
Fondation Custodia
Parijs
www.fondationcustodia.fr
Jacobus Vrel, Vrouw aan een venster
gebarend naar een meisje.
Fondation Custodia, Parijs.
Een vrouw leunt uit een open raam. Op een ander schilderij gebaart ze vanachter een gesloten raam
naar een kind. Intieme taferelen, die doen denken aan het oeuvre van Vermeer, aan wie deze schilderijen
trouwens lange tijd werden toegeschreven. Nu weten we beter, dankzij diverse grondige analyses.
Die interieurtaferelen en andere werken, zoals stadsgezichten, kunnen we nu met zekerheid toeschrijven
aan een zekere Jacobus Vrel. Toch is over die meester zelf nog altijd weinig bekend. We weten dat
hij actief was in Delft vóór 1654, dus vóór de grote meesters van de Nederlandse intimistische schilderkunst,
Johannes Vermeer en Pieter de Hoogh, in die stad kwamen wonen. Welke band is er tussen die
drie schilders? Dat zal de toekomst wellicht uitwijzen, maar in afwachting daarvan kunnen we in Parijs
alvast deze tentoonstelling gaan bezoeken in de Fondation Custodia, nadat deze eerder al te zien was
in de Alte Pinakothek in München en het Mauritshuis in Den Haag. Jacobus Vrel, énigmatique précurseur
de Vermeer presenteert onlangs onderzochte werken en andere die werden herontdekt. Ook die
worden nu opgenomen in de nog in voorbereiding zijnde catalogus. (ah)
18

MUSEA
Ingres en zijn mecenassen
03-06 t/m 01-10
Musée Condé
Chantilly
www.chateaudechantilly.fr
De dansende
camera
t/m 10-09
MUDAM
Luxemburg
www.mudam.com
Zonder een mecenas is
het niet altijd eenvoudig
voor een schilder
om rond te komen. Dat
gold ook voor de Franse
schilder Jean Auguste
Dominique Ingres
(1780-1867), die wordt
geassocieerd met het
classicisme, maar toch
vooral zijn eigen weg
ging, veel origineler en
gedurfder in zijn streven
naar perfectie. Ingres
kon rekenen op de steun
van hooggeplaatsten.
Een van zijn grootste
mecenassen was hertog
Ferdinand van Orléans,
de kroonprins, die in
1839 het vanuit Rome
ingezonden werk
Oedipe et le Sphinx
kocht, daarna het beroemde
Stratonice bij
hem bestelde en uiteindelijk ook zijn portret liet schilderen. Koning Louis-Philippe
en koningin Marie-Amélie bestelden bij hem kartons voor glas-in-loodramen.
Enige tijd later kwam er een gelijkaardige opdracht van Henri d’Orléans, de hertog
van Aumale, die het kasteeldomein van Chantilly zou schenken aan het Institut de
France. Deze tentoonstelling zoomt in op de nauwe banden die Ingres had met het
Huis Orléans. Ze presenteert de meeste schilderijen die de schilder in die context
creëerde, samen met andere werken, eveneens te danken aan mecenassen. (ah)
Jean Dominique Ingres, Portret van Ferdinand-Philippe van Orléans, kroonprins (1810-1842), 1842,
olieverf op doek, 158 x 122 cm. Parijs, Musée du Louvre, afdeling schilderijen, inv. R.F. 2005-13.
Dayanita Singh (°1961) ziet haar favoriete medium,
de fotografie, niet als een geheel van
vastgelegde beelden, maar als een vertrekpunt,
een ‘grondstof’, waarbij het ‘waar’ en
‘wanneer’ van de opname minder belangrijk
zijn dan de indruk die deze wekt bij de beleving
van het nu, in verhouding tot de andere
beelden. Al vier decennia biedt deze Indiase
kunstenaar een zeer aparte kijk op thema’s
als muziek, dans, architectuur, verdwijning,
gender en vriendschap. Deze tentoonstelling,
getiteld Dancing with my Camera, is
de grootste overzichtstentoonstelling van
haar oeuvre, beginnend met haar allereerste
fotoproject, over de muzikale wereld van de
Indiase percussionist Zakir Hussain, tot aan
haar recentere werken, waaronder Let’s See
(2021), geïnspireerd op de vorm van contactafdrukken.
(ah)
Dayanita Singh, Go Away Closer, 2007.
© de kunstenaar.
Gelukkige verjaardag!
13-07 t/m 27-11
Kulturforum/
Neue Nationalgalerie
Berlijn
www.smb.museum
Dit jaar viert Isa Genzken haar 75e verjaardag. Een uitstekende gelegenheid voor een tentoonstelling,
met een humoristische knipoog: ze brengt 75 werken, stuk voor stuk belangrijke
schakels in haar oeuvre. We krijgen topwerken te zien als Blau-grau-gelbes Hyperbolo
‘MBB’ (1981), Atelier (1990), Venedig (1993), Nofretete, das Original (2012) en Schauspieler
(2013). Een tijdlang werd Genzken geassocieerd met het minimalisme, maar steeds gaf ze
blijk van een kritische kijk op deze beweging, waar ze zich ook nooit bij aansloot. De kunstenaar
gebruikt tal van moderne materialen, zoals epoxyhars, beton en stalen van bouwmaterialen.
Veeleer dan verbanden te leggen wil deze tentoonstelling elk werk tot zijn recht laten
komen, met zijn specifieke materialen en intrinsieke suggestieve kracht. (ah)
Isa Genzken, Blau-grau-gelbes Hyperbolo
‘Elbe’, 1981. Privécollectie, Berlijn, © met
toestemming van Galerie Buchholz/ VG Bild-
Kunst, Bonn, 2023.
19

MUSEA
Familiebanden
t/m 17-09
Lentos Kunstmuseum
Linz
www.lentos.at
Luxe als
teken van
macht
t/m 13-08
The British Museum
Londen
www.britishmuseum.org
Giovanni en Gentile Bellini, Vincent en Theo van Gogh, Edouard en Eugène Manet,
Claude en Léon Monet, Fernand en Marguerite Khnopff. Net als iedereen worden
ook kunstenaars geboren in een gezin en hebben ze een al dan niet nauwe band
met hun broer(s) of zus(sen). Soms hebben die banden een sterke invloed op hun
werk als kunstenaar. Hoe stelt een kunstenaar zijn broer(s) of zus(sen) voor? Afbeeldingen
van broers, zussen, soms tweelingen kwamen als thema weinig aan bod in
de kunst. Toch kun je er heel wat informatie uit afleiden, zoals deze tentoonstelling
laat zien, aan de hand van 120 werken, van de 16e eeuw tot nu. (ah)
Johann Baptist Reiter, Der Traubendieb, ca. 1860. Linz, Nordico Stadtmuseum.
Deze tentoonstelling is geïnspireerd op verhalen
van Griekse auteurs over de overwinning
van hun soldaten op het Perzische leger, in 449
v.C. Toen die de tent van de Perzische koning
betraden, ontdekten ze er gouden objecten
van een nooit geziene luxe. Aan de hand van
dergelijke objecten en andere stukken willen de
conservators laten zien hoezeer het koninklijke
hof van de Achaemeniden deze objecten
gebruikte als symbolen van macht en gezag, als
een subtiel, maar zeer efficiënt politiek wapen.
We ontdekken ook hoe die objecten werden
onthaald in Griekenland, waar ze werden
aangepast aan de lokale stijl. Vanzelfsprekend
komt ook Alexander de Grote aan bod. Hij
was immers de aanvoerder uit Macedonië die
het Perzische rijk ten val bracht en een nieuw
tijdperk inluidde, het hellenistische, waardoor
het Oosten en het Westen nauw met elkaar
verweven raakten. Dé blikvanger van deze expo
is de schat van Panagyurishte, een ensemble
gouden vaatwerk stammend uit de Thracische
beschaving. (ah)
De schat van Panagyurishte, eind 4e/ begin 3e eeuw v.C.,
goud. Sofia, Nationaal Historisch Museum.
Anders leven
01-06 t/m 10-09
Serpentine South Gallery
Londen
www.serpentinegalleries.org
Tomás Saraceno, Details of Web
Life, 2023, © met toestemming
van The Spider/Webs.
Foto: Studio Tomás Saraceno.
Na zijn diploma van architect te hebben behaald, studeerde Tomás Saraceno (°1973) nog beeldende
kunsten, natuurwetenschappen, astrofysica en engineering. Zijn oeuvre is ontstaan uit een kruisbestuiving
van al die disciplines. Het handelt over de aarde, met name het antropoceen en de milieucrisis. Met
zijn drijvende sculpturen, zijn gemeenschapsprojecten en zijn interactieve installaties zoekt hij naar nieuwe,
duurzame manieren om onze omgeving leefbaar en bewoonbaar te maken. Dit is de eerste grote
overzichtstentoonstelling over het oeuvre van deze Argentijnse kunstenaar in het Verenigd Koninkrijk. Ze
wil de bezoeker laten kennismaken met verschillende vormen van kennis, zowel omtrent technologie als
het dierenleven bijvoorbeeld. De expo biedt een andere kijk op de wereld om ons heen, een kijk die niet
noodzakelijk strookt met onze zienswijze als mensen. (ah)
20

MUSEA
Tussen glamour en kritiek
03-06 t/m 20-08
Kunst Museum Winterthur
Winterthur
www.kmw.ch
Klein
maar fijn
01-07 t/m 18-02-2024
Museum of Fine Arts
Boston
www.mfa.org
Al sinds het prille begin van haar carrière spitst het oeuvre van Sylvie Fleury (°1961)
zich toe op de consumptiemaatschappij. Voor haar installaties en sculpturen van
verrassende afmetingen gebruikt ze luxueuze en bekoorlijke objecten. Deze autodidactische
kunstenaar put haar inspiratie uit alle bewegingen, van de popart en
de conceptuele kunst tot het minimalisme. Haar installaties omvatten niet alleen
bekende producten, zoals Amerikaanse auto’s en typisch vrouwelijke accessoires
als naaldhakken en lippenstift, maar ook beroemde kunstwerken. Fleury won reeds
tal van prijzen, zoals de Swiss Grand Prix for Art Meret Oppenheim. Het lag dus
voor de hand dat die nationale erkenning ooit zou leiden tot een grote solotentoonstelling
in haar geboorteland. (ah)
Als waarnemer zijn we soms uit ons lood geslagen
door dingen van verrassende proporties.
We voelen ons overdonderd door iets van
reusachtige afmetingen en zijn tegelijk ook gefascineerd
door het piepkleine. Deze tentoonstelling
in Boston is gewijd aan het laatste, van
Egyptische amuletten en hedendaagse juwelen
(minuscule versies van alledaagse objecten) tot
Japanse netsukes. De tentoongestelde stukken
behoren tot zeer uiteenlopende categorieën,
van schilderijen tot tekeningen en van keramiek
tot edelstenen. Sommige van die objecten
zijn alleen al door de kwaliteit van de details
bewonderenswaardig. (ah)
Streeter & Co. Ltd (toegeschr.), fietsbroche, ca. 1890,
goud, email, diamanten en robijnen. Boston, Museum
of Fine Arts.
Sylvie Fleury, Gold Fountain PKW, 2003, verguld porselein, voetstuk van gelakt hout, 18 x 62 x 62
cm. © de kunstenaar.
Drie steden, drie afscheidingen
23-06 t/m 22-10
Alte Nationalgalerie
Berlijn
www.smb.museum
Franz von Stuck, Die Sünde, ca.
1912, olieverf op doek, 88 x 52,5 cm,
© Staatliche Museen zu Berlin,
Nationalgalerie. Foto: Andres Kilger.
In het laatste decennium van de 19e eeuw besloten kunstenaars in drie steden zich af te scheiden
van de academische kringen. In München was dat in 1892, in Wenen in 1897 en in Berlijn in 1899.
Via toonaangevende kunstenaars als Gustav Klimt, Franz von Stuck en Max Liebermann, maar
ook via andere belangrijke figuren vergelijkt deze tentoonstelling de drie Sezessionen, de bijzondere
omstandigheden waarin ze het licht zagen, de gemeenschappelijke doelstellingen (zoals
het artistieke pluralisme en vooral de individuele creatieve vrijheid), de lokale kenmerken, zonder
te vergeten de in de drie steden telkens anders beleefde internationale invloeden, zoals de Arts
and Crafts-beweging, het impressionisme en het symbolisme. (ah)
21

Het geheim van
de Hollandse meesters
Ode aan
14 mei t/m
17 september
2023
Antwerpen

GALERIES
Lungiswa Gqunta
t/m 15-07
AKINCI
Amsterdam
www.akinci.nl
Lisanne
Hoogerwerf
t/m 16-07
Galerie Wilms
Venlo
www.galeriewilms.nl
De titel Sleep in Witness van Lungiswa Gqunta verwijst naar de ongrijpbare
wereld van dromen als een leerruimte waar buitengewone
en in diskrediet gebrachte plaatsen van kennis worden verlicht. De
tentoonstelling bij AKINCI bevat werken uit twee installaties, Zinodaka
en Ntabamanzi plus het videowerk Rolling Mountains Dream. Gqunta
onderzoekt de beperkingen die worden opgelegd aan Afrikaanse kennissystemen
en ziet deze als een symptoom van koloniale geschiedenis
en verovering. Ze positioneert dromen als een reactie op deze inperking
en een ruimte van waaruit nieuwe talen, wijsheden en informatie voor
het leven ontstaan. (md)
Lungiswa Gqunta, Sleep in Witness, 2022. © AKINCI.
Fotograaf Lisanne Hoogerwerf bouwt in haar studio
plekken en landschappen die kleurrijk en speels zijn,
maar ook grimmig. Vervolgens filmt en fotografeert ze
deze. Tijdens de tentoonstelling Shifting Perspectives bij
Galerie Wilms toont zij nieuw werk, samen met kunstwerken
van Pim Palsgraaf, Maurice van Tellingen, Hugo
Tieleman en Casper Verborg, die thematische raakvlakken
hebben.
Het uitgangspunt voor Hoogerwerfs nieuwe serie Hinterland
zijn herinneringen aan verborgen plekken buiten
de grote steden, waar overgebleven architectonische
markeringen samensmelten met de omringende natuur.
Met deze serie zoekt zij naar het omslagpunt tussen natuur
en menselijke sporen. (md)
Hoogerwerf, Afterglow, Hinterland series, 2023, barietprint op
Dibond in lijst, beschikbaar in 3 maten. © Galerie Wilms.
Aldo van den Broek
t/m 24-06
Gallery Vriend van Bavink
Amsterdam
www.vanbavinkgallery.com
In de soloshow Vacuum bij Gallery Vriend van Bavink presenteert Aldo van den Broek
veel grootschalige mannenportretten, maar ook stillevens, sculpturen en fragmenten
uit het alledaagse. Zijn monochrome kleurenpalet zorgt voor een tijdloze uitstraling.
De ruwe aanraking van zijn penseel en het gebruik van gevonden materialen
weerspiegelen onze snelle voorbije samenleving. De onconventionele reizen van deze
kunstenaar fungeerden als katalysator voor zijn esthetiek, blik en werkwijze. Dit keer
gaat hij op in het Sovjet-brutalisme van de Moldavische metropool Chișinău. (md)
Aldo van den Broek, Vacuum, 2023. © Johnny
Mae Hausser.
24

GALERIES
Yaroslav Leonets
16-07 t/m 03-09
Galerie LYTS
Woudsend
www.galerielyts.nl
Joana Schneider
01-06 t/m 22-07
Rademakers Gallery
Amsterdam
www.rademakersgallery.com
Galerie LYTS uit Woudsend presenteert een zomerexpositie bestaande
uit werken van Klaas Werumeus Buning en van de jonge Oekraïense
schilder Yaroslav Leonets. De laatste wordt geïnspireerd door de natuur
en reist veel naar plekken waar hij alleen met de natuur kan zijn. Hij
schildert en plein air, maar ook in zijn atelier op basis van schetsen die
hij buiten gemaakt heeft. Schilderen was voor Leonets een tijd onmogelijk
door zijn opgedane oorlogservaringen, maar recent heeft hij zich
herpakt. Galerie LYTS toont 35 landschappen, veelal olieverf op board,
van zijn hand in klein formaat. (md)
Yaroslav Leonets, Spruce, olieverf op board. © Yaroslav Leonets.
In de levensgrote installatie van Joana Schneider, geïnspireerd
op de iconische kleine plastic pop Polly Pocket
en haar accessoires en de botoxtrend, stelt de kunstenaar
urgente en belangrijke vragen, zoals hoe opgroeien in
een geïdealiseerde plastic wereld onze schoonheidsnormen
en zelfperceptie vandaag kan beïnvloeden. De
installatie is volledig gemaakt van gerecycleerde en geredde
materialen, wat de boodschap van de kunstenaar
over het belang van duurzaamheid en verantwoorde
consumptie versterkt. If you know who she is, it’s time for
Botox is de cynische titel van de solo-expositie bij Rademakers
Gallery in Amsterdam. (md)
Joana Schneider, If you know who she is, it’s time for Botox, 2022.
© Rademakers Gallery.
Tijdelijk te gast in Teylers
24-06 t/m 25-06
Galerie Rob Koudijs
Haarlem
www.galerierobkoudijs.nl
Daniel Kruger, collier, zonder titel, 2023, zilver,
verspiegeld glas, koraal. © Daniel Kruger.
Twee kunstenaars tonen namens Galerie Koudijs op de eerste etage van Teylers Museum
hun nieuwste kunstsieraden. Bettina Speckner uit Duitsland maakt poëtische collages,
veelal broches, vol met referenties aan klassieke ‘Wunderkammer’-verzamelingen.
Sieraden en stukken die bij uitstek passen in de context van het Haarlemse museum. De
van oorsprong Zuid-Afrikaanse Daniel Kruger is hier ook volledig op zijn plaats: zijn werk
verwijst vaak naar tradities en modellen uit de edelsmeedkunst. Toch is het altijd verrassend
en onconventioneel eigentijds. Ditmaal spelen bij Kruger amuletten en persoonlijke
associaties rond sieraden een hoofdrol. (md)
25

De wandeling.
TEKST & FOTO’S: KOOS DE WILT
met Margriet Schavemaker
Volgens hoogleraar en
museumdirecteur Margriet
Schavemaker zijn kunst en
geschiedenis steeds aan nadere
beschouwing onderhevig.
Dat blijkt ook tijdens een
wandeling door Amsterdam,
waar we stilstaan bij de mooie
en minder fraaie kanten van de
hoofdstad.
Ze bestelt thee met appeltaart in het
restaurant van de Hermitage, het
gebouw waar eeuwenlang verpleeghuis
Amstelhof zat en dat in
2009 een dependance van de Hermitage in
Sint-Petersburg werd. Margriet Schavemaker
(°1971) is hoogleraar Media en kunst in
de museale praktijk aan de Universiteit van
Amsterdam en artistiek directeur van het
Amsterdam Museum. Eerder werkte ze tien
jaar lang in verschillende functies bij het
Stedelijk Museum Amsterdam. “Ik ben in
2009 aangenomen bij het Stedelijk Museum
door Gijs van Tuijl en heb er daarna veel geleerd
van de directeuren die volgden, zoals
Ann Goldstein en Beatrix Ruf ”, vertelt ze.
“De film White Balls on Walls over het Stedelijk
laat zien hoe het museum struggelt
met vraagstukken rondom inclusiviteit. Dat
is ook nodig. Zelf heb ik mooie tentoonstellingen
bij het Stedelijk mogen maken, zoals
over het Zero-netwerk en Tinguely. Heel
inspirerend, maar langzaamaan kwam ik
erachter dat de aandacht voor kunst van
vrouwen wel erg marginaal was. Slechts vier
procent van de collectie van het Stedelijk
bestaat uit werk van vrouwen. Met tentoonstellingen
rondom werk van Nalini Malani
en Jacqueline de Jong probeerde ik daaraan
een beetje tegenwicht te bieden. Betekenisvol
maar tegelijk ook druppels op een
gloeiende plaat. De hele samenleving moet
op allerlei niveaus diverser worden. En
musea kunnen perfecte plekken zijn om te
laten zien hoe zo’n samenleving er dan uitziet.
Laatst hoorde ik: ‘When you see it, you
can not unsee it’. Daarom wil ik graag in het
Amsterdam Museum zoveel mogelijk diversiteit
aan verhalen laten zien en horen.”
DWARS EN OPSTANDIG
Schavemaker loopt door de zalen van
het Amsterdam Museum aan de Amstel.
Haar museum betrekt vanwege geplande
renovatie van zijn hoofdlocatie in het oude
Burgerweeshuis sinds ruim een jaar een
eigen vleugel in de Hermitage. In dit tijdelijke
onderkomen presenteert het museum Panorama
Amsterdam. Schavemaker maakte
deze vaste collectiepresentatie, waarin verhalen
uit verleden, heden en toekomst met
elkaar worden verbonden. Daarnaast zijn er
wisselende tentoonstellingen over uiteenlopende
onderwerpen te zien, over de Bijlmerramp
en discotheek RoXY bijvoorbeeld. Ook
toont zij poppen van Tante Rita Maasdamme
(1944-2016), die in diorama’s de geschiedenissen
van de Nederlandse voormalige
koloniën verbeelden. En in de tentoonstelling
Continue This Thread verkennen Amsterdamse
modeontwerpers Karim Adduchi
en Tess van Zalinge als gastcuratoren de
kracht van handwerk. De muren in de Amsterdam
Museum-vleugel in de Hermitage
echoën enigszins de experimentele collectiepresentatie
Stedelijk BASE, die Schavemaker
eerder samen met Rem Koolhaas en Beatrix
Ruf maakte in het Stedelijk Museum. De
museumdirecteur loopt langs portretten van
mensen van kleur in een 17e-eeuwse setting.
Schavemaker: “In dit project Hollandse Meesters
Her-Zien, geïnitieerd door acteur, regisseur
en schrijver Jörgen Tjon A Fong, kruipen
prominente Nederlanders van kleur, zoals
Ruud Gullit, Typhoon en Tania Kross, in de
huid van historische Nederlanders van kleur
die in de 17e en 18e eeuw de geschiedenis
van de stad mede hebben bepaald, maar die
26

DE WANDELING
‘De geschiedenis is
een én-énverhaal’
27

DE WANDELING
In de herenkamer een schilderij van een vrouw die door mannen wordt verbrand, uit de collectie van Louise Holthuysen. Schavemaker: ‘We weten natuurlijk niet
waarom Louise dit schilderij gekocht heeft, maar ik speel wel met de gedachte over hoe ze zich heeft gevoeld.’
‘De hele samenleving
moet op allerlei
niveaus diverser
worden. En musea
zijn daarvoor
perfecte plekken’
niet op de bekende groepsportretten staan.
Dankzij de samenwerking met de mensen
met wie we deze tentoonstelling in 2019
maakten werd me steeds meer duidelijk dat
veel Amsterdammers zich niet herkennen in
de term ‘De Gouden Eeuw’. Daarom hebben
we besloten om die term niet meer een-opeen
te gebruiken om de hele 17e eeuw mee
aan te duiden. We willen dat alle Amsterdammers
zich welkom voelen en iedereen
betrekken bij ons museum. Gelukkig heeft
het Amsterdam Museum een ongelofelijk
rijke collectie waarmee we veel verhalen vertellen
waarin mensen uit de gehele stad zich
kunnen herkennen. En die collectie breiden
we steeds meer uit.”
De stad Amsterdam is dwars en opstandig,
zo laat Schavemaker zien, maar dat zit ook
in haar eigen genen, zo vertelt ze, terwijl ze
links en rechts suppoosten vriendelijk groet.
“Mijn grootvader aan moederszijde richtte in
Enschede een vakbond op, kwam later in de
Eerste Kamer en streed zijn leven lang voor
gelijke rechten voor arbeiders. Ik voel mij ook
verbonden met mijn oma van vaderszijde,
die in haar eentje als weduwe een kleine
melkzaak runde, terwijl ze acht kinderen
opvoedde. Oma Grietje heette ze; ik ben
naar haar vernoemd. Ze werd niet altijd leuk
gevonden, maar haar doorzettingsvermogen
ben ik steeds meer gaan waarderen. Ik werk
nu aan een tentoonstelling waarin we de
geschiedenis van Amsterdam herschrijven
vanuit het perspectief van vrouwen. Iedereen
kan vanaf dit najaar meedoen door het schrijven
van brieven aan betekenisvolle vrouwen
uit het verleden en heden van de stad. Ik wil
zelf een brief schrijven aan mijn oma.”
KRITISCH BEVRAGEN
Het is volgens Schavemaker niet vanzelfsprekend
dat musea snel veranderen: “Musea
zijn conservatieve bolwerken die de taak
hebben te conserveren, te behouden. Maar
bij het verhaal van de geschiedenis hoort ook
het verhaal dat laat zien hoe divers en dwars
de stad altijd is geweest. Het is een én-énverhaal:
de stedentrots én aandacht voor het
problematische verleden. De mooie kanten
laten zien van de dames op een groepsportret
die hier het burgerweeshuis runden,
maar ook tonen waar hun rijkdom vandaan
kwam. Ook de schilderijen van Raquel van
Haver spelen daarmee. Van Haver is geboren
in Bogotá en verhuisde als baby naar Amsterdam.
Van haar is hier een groepsportret
te zien van Black Lives Matter-activisten.
Deze mensen zijn net zo belangrijk voor de
stad als de mensen die geportretteerd zijn
in de historische Amsterdamse schuttersstukken.
De geschiedenis is een voortdurend
proces van veranderen en bevragen, en van
constructies: er is niet één waarheid. En
daarin is het steeds zoeken. Mijn vader, die filosoof
was, citeerde altijd Socrates: ‘Het enige
dat ik weet is dat ik niets weet’.”
De museumdirecteur wandelt de Hermitage
uit, door de binnentuinen richting de
Stopera. Ze buigt de Blauwbrug over naar de
Herengracht op weg naar een andere dependance
van het Amsterdam Museum, Huis
Willet-Holthuysen, een luxueus grachtenpand
aan het begin van de Gouden Bocht.
Schavemaker: “Dit17e-eeuwse pand is in de
18e eeuw ingrijpend verbouwd door de familie
Deutz, die een vermogen had verdiend
met suikerplantages. In de 19e eeuw was het
Louisa Holthuysen die haar geld stak in de
verbouwing in Louis XVI-stijl en samen met
haar man Abraham Willet een gigantische
collectie van kunst en boeken opbouwde.
Het stel werd in hun eigen tijd gezien als
28

DE WANDELING
‘De geschiedenis is een voortdurend
proces van veranderen en bevragen,
en van constructies: er is niet één waarheid’
nouveau riche en niet echt geaccepteerd
door de Amsterdamse elite. In Huis Willet-
Holthuysen laten we aan bezoekers zien hoe
Abraham en Louise leefden. Louisa had de
naam dom en niet geïnteresseerd in kunst
te zijn. Het zou Abraham zijn die de collectie
tot stand bracht. Dat soort duidingen
bevragen is noodzakelijk. In de zaalteksten
en audiotour doen we dat en ook elk half jaar
door nieuwe toevoegingen van hedendaagse
makers te presenteren. En door middel van
kleine interventies, zoals in de zogenaamde
‘herenkamer’, waar nu een kopie van een renaissanceschilderij
uit de collectie hangt van
een vrouw die door mannen wordt verbrand.
We weten natuurlijk niet waarom Louisa dit
schilderij gekocht heeft, maar ik speel met
de gedachte dat het een uiting is van hoe ze
zich soms gevoeld moet hebben. Na Louisa’s
dood in 1895 werd het huis en de collectie
geschonken aan de stad Amsterdam, met de
bedoeling dat het een museum zou worden.
Eigenlijk stemde de gemeente alleen toe vanwege
de imposante boekencollectie.”
VOC-VERLEDEN
Schavemaker loopt het Rembrandtplein op
en wijst naar het standbeeld van Rembrandt
op het plein dat ooit Boterplein heette. “Dat
beeld is neergezet aan het einde van de 19e
eeuw, toen het eindelijk weer goed ging
met Nederland, dat industrialiseerde en op
zoek ging naar zijn identiteit. Dat is hoe geschiedenis
wordt ingezet. Kunst en cultuur
spelen nog steeds een rol bij het vinden van
een nieuwe identiteit, voor alle Amsterdammers.
Daarom willen we ook in het centrum
van de stad blijven, in het oude Burgerweeshuis
tussen de Kalverstraat en de Nieuwezijds
Voorburgwal, waar het museum sinds
medio jaren zeventig zit. Het is een prachtig
historisch pand dat niet meer aan de huidige
museale eisen voldoet. Daarom moet
het gerenoveerd en verbouwd worden. Het
wordt echt prachtig! Een nieuw museum
voor Amsterdammers, een plek van iedereen,
een verhalenhuis met onze topcollectie
én met nieuwe verhalen. Het is wel
even wachten want een erfgoedorganisatie
De Bewindhebberskamer, een reconstructie van de kamer waar de VOC-bestuurders bijeenkwamen, de zogenaamde
Heren Zeventien. Schavemaker: ‘De kamer was bedoeld om te imponeren met macht en rijkdom.’
‘Prachtig natuurlijk, een portret van vrouwelijk
hoogleraren, maar waarom hangt dat niet op de
plek waar de portretten hangen van mannelijke
hoogleraren, in de Senaatszaal?’
vertraagt via bezwaarprocedures het proces
van verbouwen, waardoor het museum later
opengaat dan onze bedoeling is.”
Ten slotte zet ze koers zich naar de plek waar
van 1602 tot 1799 de Verenigde Oost-Indische
Compagnie was gevestigd. In de zijstraat van
de Kloveniersburgwal loopt ze de binnenplaats
op van het Bushuis, het Oost-Indisch
Huis. “Als je hier om je heen kijkt, zie je dat er
altijd wel toeristen zijn. Daar horen ze over
hoe je er ooit al van verre de specerijen kon
ruiken en dat hier het geronselde scheepsvolk
samenkwam. Het is toch raar dat hier
niets te zien is over het koloniale verleden?”
Binnen wijst Schavemaker naar een geschilderd
portret uit de jaren negentig van vier
vrouwelijke hoogleraren. “Prachtig natuurlijk,
maar waarom hangt dit niet op de plek waar
de portretten hangen van mannelijke hoogleraren,
in de Senaatszaal?” Ze betreedt de
zogeheten Bewindhebberskamer, een reconstructie
van de ruimte waar de bestuurders
van de VOC bijeenkwamen. “Deze kamer
was bedoeld om te imponeren met macht en
rijkdom”, zegt ze. “De reconstructie van de
kamer straalt de trots uit op de verworvenheden
van de VOC, haar succes, rijkdom en
verworvenheden. Maar alles wat hier te zien
is, is nep. Op verzoek van de decaan hebben
we de ruimte aangevuld met boeken waarin
mensen kunnen lezen over het proces van
dekolonisatie. Ook organiseren we hier evenementen
die context bieden en een kritisch
tegengeluid laten horen. Zo hoort het, vind
ik: het is een én-énverhaal.”
29

Binnenkijken.
bij Anne van der Waerden
TEKST & FOTO’S: KOOS DE WILT
Veertig jaar lang werkte Anne van
der Waerden met keramiek en
glas. Zij maakte tijdloze objecten
die deels geïnspireerd waren op
objecten die millennia eerder
zijn gemaakt. We fietsen met
de kunstenaar naar het Allard
Pierson Museum, op zoek naar het
geheim van perfectie en stilte in
de eenvoudige vormen van de
keramiek uit de archeologie.
Fietsend in de Jordaan, op weg naar het Allard
Pierson Museum.
Keramiek en glas maken doet ze
niet meer. “Ik kom nu vaker onder
de mensen en kijk naar wat
anderen maken en ook wel naar
wat ik zelf ooit heb gemaakt”, zegt Anne
van der Waerden (°1945, Amsterdam) in
haar huisje in een rustige zijstraat van de
Prinsengracht, waar je de klokken van de
Westertoren kunt horen. “Het is voor mij
alles of niets. Ik kan pottenbakken niet een
beetje erbij doen. Veertig jaar lang heb ik
er alles voor opzij gezet en pas nu heb ik
de tijd om mijn eigen werk eens rustig te
bekijken. En nu je het vraagt: ik sta er eigenlijk
wel achter, de eenvoud, de stilte.”
Van der Waerden kijkt terug op een lange
werkperiode. Dat ze met haar handen zou
gaan werken lag niet in de lijn der verwachting:
haar vader was rechter en haar
moeder doctor in de Engelse taal. Maar op
haar zesde kwam een pottenbakker langs
op school en zag ze het wonder van het ontstaan
van een vaas uit de natte klei op de
draaischijf. Vanaf dat moment was dat wat
ze wilde. Al rond haar dertiende kreeg ze les
van Frieda Koch, de keramist die ook bekend
werd als geliefde van de Vijftigers Bert
Schierbeek en Lucebert. Later ging Van der
Waerden studeren aan de keramiekafdeling
van de Kunstnijverheidsschool, die een
jaar later Gerrit Rietveld Academie werd
gedoopt. In die tijd ontmoette ze de schilder
John Wortel, met wie ze twee zoons kreeg.
Het gezin verhuisde vanuit Amsterdam
naar een groot huis in Vianen, waar werd
gewoond, gewerkt en geëxposeerd. De
ontwerper en binnenhuisarchitect Benno
Premsela, in die tijd een invloedrijke naam
in kunstkringen, ontdekte Van der Waerden.
Hij had haar werk gezien in een etalage
van een schoenenzaak in de Leidsestraat in
Amsterdam, vazen waarvan de kleur goed
paste bij de schoenen, zo vertelt ze. Niet
In een vaasje uit de Khmèr-tijd staat op een handgeschreven
briefje dat ze dit ooit heeft gekocht voor duizend
gulden. ‘Als ik later dood ben, zien mijn kinderen dat het
niet zomaar een vaasje is.’
lang erna kocht het Stedelijk Museum werk
van haar aan. Later volgden ook het Groninger
Museum, Museum Boijmans Van
Beuningen, Princessehof in Leeuwarden en
het Kunstmuseum in Den Haag.
KOSMISCH EI
Omstreeks 1990 ging Van der Waerden
op zichzelf wonen. Ze vond een kamer
in een oud kasteel en werd uitgenodigd
als gastontwerper bij Royal Leerdam. Het
blazen van haar glasontwerpen werd later
voortgezet in de fabriek in de stad Nový
Bor in Tsjechië. In die periode reisde ze
ook de wereld rond: ze bezocht Egypte,
Nepal, India, Tibet en Hawaï. In die landen
deed ze vooral de heilige plaatsen aan waar
pelgrims samenkomen rond eeuwenoude
tempels of duizend jaar oude bomen. “Ik
voel me verbonden met architectuur, kunst
en gebruiksvoorwerpen die soms lang geleden
gemaakt werden en als het ware zijn
opgeladen met voortdurende verering en
30

BINNENKIJKEN
‘Het is voor mij
alles of niets’
Anne van der Waerden in haar huiskamer, voor een schilderij dat gemaakt is door haar echtgenoot John Wortel.
31

BINNENKIJKEN
Tussen beroemde afgietsels van beroemde beelden uit de klassieke oudheid vertelt de kunstenaar over
haar eigen werk.
Glasobject/vaasvorm, 23 cm hoog, geblazen in
Royal Leerdam, in 1991 door koningin Beatrix
bij een staatsbezoek cadeau gedaan aan de
premier van Japan.
‘Etruskische kunst
is niet aan regels
gebonden, zoals die
van de Grieken en
Romeinen. Die vrijheid
spreekt me aan’
respect voor god en goden”, zegt ze.
Zelf maakte zij ontwerpen voor massief
eivormige objecten in glas. Van der Waerden:
“Deze objecten zijn geïnspireerd door
de vorm van een steen die in India heilig is
en ‘lingam’ wordt genoemd. Het zijn stenen
die zo’n 5000 jaar geleden werden gevonden,
met name in de bedding van de Narmadarivier.
Geologen zijn het erover eens dat de
perfect symmetrische vorm niet door mensenhanden
is gemaakt of bewerkt, maar in
een ver verleden door de natuurlijke elementen
tot stand kwam. Verschrikkelijke hitte
in het heelal, druk en snelle omwentelingen
zouden het ‘kosmisch ei’ hebben gevormd.”
De kunstenaar toont een foto op haar website:
“Dit is een werk uit de jaren negentig,
gemaakt in Tsjechië, met als titel Oorsprong.
Het glasobject, dat de vorm van de lingam
heeft, bevat een soort zaadje en een ring als
eicel, ontstaan door insluiting van lucht.”
Het lijkt erop dat de kunstenaar de tijd
naar haar eigen hand zet. “Ik kijk het
liefst naar oeroude objecten, eenvoudige
tekenen van de mensheid van over de hele
wereld, ooit gevormd uit klei en in vuur gebakken.
Oeroude vaasjes hebben mij aangezet
om in mijn werk te trachten die sfeer
te benaderen. Vroeger boeide moderne
keramiek me niet, en dat vertelde ik ook
toen ik werd gevraagd als docent aan de St.
Joost Academie te Breda. Dat was gelukkig
geen reden om mij niet aan te nemen. Het
was ook geen punt toen ik een jaar gastdocent
werd aan de Koninklijke Academie
voor Kunst en Design in Den Bosch.”
Ze pakt een simpel oud grijs vaasje uit haar
slaapkamer. “Dit komt uit de Khmèr-tijd en
ik vind het prachtig. Het is ergens tussen de
9e en 15e eeuw gemaakt in Zuidoost-Azië.”
In het vaasje, dat onder het stof zit, staat op
een handgeschreven briefje dat ze dit ooit
heeft gekocht voor duizend gulden. “Als ik
later dood ben, zien mijn kinderen hieraan
dat het niet zomaar een vaasje is en dat ze
het niet weg moeten doen.”
INNERLIJKE RUIMTE
Vanaf haar huis in de Jordaan fietst de
kunstenaar via de Rozengracht langs de
Westerkerk richting de Dam. Daar slalomt
ze behendig tussen de massa toeristen door
en koerst op het Rokin richting het Allard
Pierson, het archeologiemuseum dat onderdeel
is van de Universiteit van Amsterdam.
Ze parkeert haar fiets tussen die van
UvA-studenten en -docenten en passeert de
monumentale deur van het gebouw waar
tot in de jaren zeventig De Nederlandsche
Bank was gevestigd. Het museum is vernoemd
naar de hoogleraar Kunstgeschiedenis,
Aesthetica en Moderne Letteren,
die een grote verzameling gipsafgietsels
van beroemde sculpturen uit de klassieke
oudheid had aangelegd. Wandelend tussen
deze beelden vertelt Van der Waerden over
haar eigen werk: “In de beeldhouwkunst
wordt over het algemeen de nadruk gelegd
op de relatie tussen het object en de ruimte
eromheen. Mijn keramiek richt zich juist
32

BINNENKIJKEN
‘In mijn keramiek ligt de nadruk op de relatie
tussen het object en zijn innerlijke ruimte.
Het gaat mij om die leegte, nét zichtbaar door
het zwarte gat van de opening’
op de relatie tussen het object en zijn binnenruimte.
Het gaat mij om die innerlijke
ruimte, die leegte. Ook houd ik ervan tegenstellingen
te integreren in vorm en kleur.
Zo zocht ik naar manieren om van vierkant
naar rond te gaan, van donker naar licht en
van binnen naar buiten.”
In een van de archeologische zalen van het
Allard Pierson kijkt de keramist naar een
paar Perzische en Turkse vazen van drie- à
vierduizend jaar geleden. “Dat mensen dat
toen al maakten, vind ik fascinerend. Zo
volmaakt in vorm, alles klopt!”, zegt ze enthousiast.
Even later, in de hoek met Etruskische
kunst: “Het mooie ervan vind ik dat
de vormen helemaal vrij lijken te zijn. Het
is kunst die niet aan regels gebonden is,
zoals die van de Grieken en Romeinen. Die
vrijheid spreekt me aan. Ik hoef nooit te
weten hoe het wetenschappelijk zit, vroeger
al niet. Ik besteedde mijn tijd liever aan
het maken van mijn eigen werk en aan de
kinderen. Je hoeft ook niet alles te weten,
maar moet vooral ervaren. Kunst geeft je
iets dat nauwelijks te benoemen is.”
COPER, GORMLEY EN KAPOOR
Van der Waerden en haar man waren vroeger
altijd aan het werk en bemoeiden zich
niet zo met de kunstscene. “Ik kwam wel
graag in het Stedelijk Museum”, vertelt ze.
“Nu is het een prestigieuze instelling in de
vorm van een badkuip, een grap die maar
een paar minuten leuk is. In eerdere jaren
had je echt voeling met wat er speelde in
de kunst en kon je vanuit het restaurant
naar buiten en aan de vijver zitten en elkaar
ontmoeten. Mijn man en ik waren in
de ban van het verstilde werk van Morandi,
een toen nog vrij onbekende kunstenaar.
Schilderkunst en ‘potjes’ kwamen
daarin samen. Ik houd nog steeds veel
van de kunst uit mijn tijd. Zo’n eenvoudige
snee in het doek van Fontana of de werken
van Hans Arp, Max Ernst en Juan Gris. Ook
bewonder ik de sobere kunst van Anni en
Josef Albers, die onlangs te zien was in het
Kunstmuseum.”
In de wereld van de moderne keramiek lijken
pot- en vaasvormen uit de mode, maar
juist de potten en vazen van de in Duitsland
geboren Britse pottenbakker Hans
Coper spreken haar enorm aan. “Toen ik in
1994 in het Europees Keramisch Werkcentrum
(EKWC) in Den Bosch werkte, waren
daar ook Antony Gormley en Anish Kapoor
aan het werk. Beiden zijn bewonderenswaardige
kunstenaars en bescheiden,
heel goede collega’s. Ik herinner mij dat
Kapoor gele, rode en grijze klei die hij over
had aan mij gaf. Ik heb dat als een soort
marmer in een levensgroot project verwerkt.
En vanaf 1985 heb ik veel gewerkt
met de pottenbakker Kees Hoogendam.
Zijn snelle manier van werken en technische
vaardigheden hielpen me om mijn
trage creatieproces te overwinnen. Ik heb
de neiging tot perfectie, hij werkt doelmatig
en met natuurlijke impulsiviteit. Samen
maakten we met groot plezier een grote
serie vazen en schalen op voetstukken.”
33

Antwerpen
Inspirator der Hollandse meesters
34

Abel Grimmer, Interieur van de kathedraal van
Antwerpen, 1600. © The Phoebus Foundation.
Museum Catharijneconvent
brengt een indrukwekkende
ode aan Antwerpen. Een groot
aantal topstukken van Vlaamse en
Hollandse meesters is in Utrecht
te zien. Bottom line: zonder
Antwerpen met zijn 16e-eeuwse
kunstmarkt naar bijna moderne
snit zou de bloei van de Hollandse
schilderkunst in de 17e eeuw niet
mogelijk zijn geweest.
TEKST: EWOUD MIJNLIEFF
35

Vanuit Amsterdam
werd aan het begin
van de 17e eeuw
bezwaar gemaakt
tegen de Antwerpse
markthandel.
Frans Hals, Vrouw met een zakdoek, 1637. Hoort bij Dubbelportret van man met een paar handschoenen.
© The Phoebus Foundation.
Dat Antwerpen op een rijk artistiek
verleden kan bogen, bewijzen
de musea en collecties die
de stad nog altijd herbergt. De
Phoebus Foundation is er een van. Voor
de tentoonstelling Ode aan Antwerpen. Het
geheim van de Hollandse meesters in
Museum Catharijneconvent, waar zo’n
tachtig werken te zien zijn, leende de stichting
genereus schilderijen uit: zeker de helft
van de werken is van haar afkomstig.
En wat is dan dat geheim van de Hollandse
meesters? De expositie leert dat
Antwerpen als voorloper een belangrijke
rol heeft gespeeld in het rijke beeldende
kunstklimaat van de 17e eeuw. Een eeuw
eerder was het de belangrijkste handelsmetropool
van West-Europa. Voor het
eerst ontstond een vrije kunstmarkt. De
Antwerpse markt voor luxegoederen groeide
gestaag, onder meer omdat steeds meer
lokale vraag ontstond, de voorwaarden
voor productie en handel gunstig waren
(de Schelde!) en de stad de vele internationale
handelscontacten koesterde.
Met de groei van luxegoederen nam in de
tweede helft van de 16e eeuw de markt
voor artistieke producten ook een spectaculaire
vlucht in de Scheldestad. Anders
dan vaak gedacht werd de meeste kunst
vervaardigd voor de open markt en niet
in opdracht, en bovendien veelal door
kleinere meesters dan ‘de grote twee’ Peter
Paul Rubens (1577-1640) en Antoon van
Dyck (1599-1641), ondanks de centrale
rol van hun ateliers en collecties. Maar de
internationale uitstraling van deze meest
vooraanstaande kunstenaars, zowel in
het eigen verzamelen als in de verkregen
opdrachten, was richtinggevend voor het
kunstklimaat in Antwerpen. Daarnaast getuigden
ook tal van ‘konstkabinetten’ van
vooraanstaande verzamelaars uit de burgerij,
veelal kooplieden, van de artistieke
rijkdom van de stad.
OPSTAND EN VAL
En zo liep Antwerpen vooruit op de
ontwikkelingen in de Noordelijke Nederlanden
in de 17e eeuw. De komst van serieproductie
en een vergaande specialisatie
van de genres en subgenres geven hiervan
blijk, zoals stillevens, landschappen, portretten
en historieschilderkunst. En de
talrijke openbare kunstverkopingen bevorderden
de commercialisering en verfijning
van deze markt alleen nog maar meer. Het
beroep van kunsthandelaar werd lucratief
en vele culturele agenten sprongen dan
ook dankbaar in de ontstane lacune. De
36

kunst volgt de handel, de handel de kunst.
Het was pas als gevolg van politieke en
religieuze veranderingen dat bewoners
wegvluchten en een veilig heenkomen
naar de Noordelijke Nederlanden zochten.
De uitbraak van de Opstand in de Noordelijke
Nederlanden in het laatste kwart van
de 16e eeuw werkte aanvankelijk bepaald
ontwrichtend voor de economie in de
Zuidelijke Nederlanden. In 1585 veroorzaakte
de Val van Antwerpen een definitieve
scheiding tussen de Noordelijke en
de Zuidelijke Nederlanden, met een massale
uittocht van vooral kunstenaars en
kooplieden naar de Republiek der Zeven
Verenigde Nederlanden. Daardoor stortte
de Antwerpse kunstmarkt volledig in. En
in Leiden, Haarlem, Rotterdam, Delft, Den
Haag en met name Amsterdam ging het
in Antwerpen ingezette proces ‘gewoon’
door, gedragen door de talrijke immigranten
met veelal een hoogwaardige beroepsopleiding.
Eenvoudig gezegd: zonder
Antwerpen in de 16e eeuw geen Hollandse
Gouden Eeuw – de discussie over de wenselijkheid
van deze benaming daargelaten.
VRIJDAGHSMERCT
Behalve de meer officiële veilingen was
er van oudsher een markt voor roerende
zaken in Antwerpen die tot op de dag van
vandaag wordt gehouden. In 1549 werd
deze markt van oude kleren en meubels
van de Grote Markt naar het nieuwe
plein overgebracht. Later werden er ook
Jan Fyt, Stilleven met patrijs en kleine vogels, olieverf op doek, 46.4 x 36.2 cm. New York, Metropolitan
Museum of Art, inv. nr. 71.45.
Kunstenaars bekeken
steevast het aanbod
op de vrijdagmarkt
om daar eventueel op
te kunnen inspelen.
Gezicht op de Handelsbeurs van Antwerpen in vogelvluchtperspectief.
Anonieme prent, voor het eerst
gebruikt in Lodovico Guicciardini, Beschryvinghe van
alle de Neder-landen, anderssins ghenoemt Neder-
Duytslandt (…). Amsterdam (Willem Janszoon Blaeu)
1612. Gravure, 237 × 314 mm, Amsterdam, Rijksmuseum,
in v. nr. RP-P-AO-17-30-2-2.
37

Het merendeel van
de verhandelde
schilderijen
betrof kopieën en
atelierwerk.
Jan Steen, Het Sint Nicolaasfeest, 1668. © Museum Boijmans van Beuningen.
op te kunnen inspelen. Maar soms werd er
ook een echte grote verkoop afgehandeld,
bijvoorbeeld een werk van de bekende stillevenschilder
Jan Fyt, van wie op een goed
moment een jachtstilleven zonder enige
vooraankondiging voor maar liefst 390 gulden
van eigenaar veranderde. Fyts schilderijen,
waarin vooral de stofuitdrukking
vaak van hoge kwaliteit was, vonden gretig
aftrek onder verzamelaars in binnen- en
buitenland. Maar het hoeft geen betoog
dat het merendeel van de verhandelde
schilderijen kopieën en atelierwerk betrof.
Zelfs vanuit Amsterdam werd aan het
begin van de 17e eeuw bezwaar gemaakt
tegen de Antwerpse markthandel: een
ware invasie van schilderijen uit Antwerpen
zou de lokale markt al te zeer hebben
verstoord, zo oordeelden vertegenwoordigers
van het Sint-Lucasgilde aldaar.
onroerende goederen verhandeld. Tot op
heden worden er inboedels verkocht. Het
tegenwoordige Museum Museum Plantin-
Moretus, ondergebracht in het gebouw van
de oorspronkelijke 16e-eeuwse drukkerij
van Christoffel Plantijn, bevindt zich aan
het plein: de huidige Vrijdagmarkt.
In Antwerpen verkreeg het Sint-Lucasgilde
in 1504 voor het eerst het recht om
schilderijen in alle genres te verhandelen,
zonder dat andere handelaren dit konden
tegengaan. In 1540 vond de eerste openbare
verkoop op de jaarmarkt in Antwerpen
plaats. De drukbezochte traditionele
vrijdagmarkten werden om mensen te
trekken vaak aangekondigd met zoveel
mogelijk ronkende namen van grote meesters.
Kunstenaars zelf waren gewoon om
op vrijdag over de markt te kuieren om
met eigen ogen te aanschouwen wat het
aanbod was en daar indien mogelijk zelf
Jacob de Formentrou, Kunstkabinet, gesigneerd en gedateerd ‘1659’ olieverf op doek, 75,3 x 112,1 cm.
Royal Collections Trust, inv. nr. RCIN 404084.
38

Theodoor Boeyermans, Antverpia pictorum nutrix, 1665, 188 x 454 cm. Koninklijk Museum voor Schone Kunsten, inv. nr. 23.
Invidia verzinnebeeldt
hoe benijdenswaardig
de voorspoed van
de stad voor anderen
kan zijn.
CONSTCAMERS
Het enige genre dat niet naar de noorderburen
werd ‘geëxporteerd’ was dat van de
‘constcamers’. Het is een typisch Antwerps
genre, de weergave van een overvloed aan
veelal imaginaire schilderijen en kunstvoorwerpen
in een stadsinterieur. Het
schilderij Kunstkabinet van Jacob de Formentrou
(1620/25-na 1668) is een klassiek
voorbeeld van een schilderijengalerij met
als het ware ‘thumbnails’ van stijlen van
verschillende meesters. Dergelijke karakteristieke
schilderijen tonen een waaier
van mogelijke stijlen die de kunstkenner
in één stad kon verkennen, een uiting van
de variatie van schilderijen, die net als
veel andere luxeartikelen een belangrijk
exportproduct waren, waardoor tegelijk
het prestige van de stad Antwerpen werd
verhoogd. Je zou bijna kunnen denken dat
De Formentrous schilderij het resultaat
is van een samenwerking tussen evenveel
kunstenaars als er schilderijen zijn afgebeeld.
Of dat werkelijk het geval is, is niet
met zekerheid vast te stellen. Hoe dan ook
is het doek een vertoon van virtuositeit,
een ware proeve van bekwaamheid. Opvallend
is de dichtheid van schilderijen op
de wanden, die niet overeenkomt met de
werkelijkheid van die tijd. Zo’n ruimte zou
je kunnen tegenkomen bij kunsthandelaren,
maar niet bij verzamelaars.
DE KUNST AFKIJKEN
Niet alleen profiteerde de kunst van de
handel in vooral luxeartikelen, zij maakte
er ook zelf onderdeel van uit. Het belang
van de (schilder)kunst voor de economie
van de stad is in musea en verzamelingen
over de hele wereld terug te vinden, ook
de rijke archieven bezitten hiervan de
schriftelijke neerslag. Dit komt kernachtig
tot uiting in een schilderij van Theodoor
Boeyermans in de collectie van het Koninklijk
Museum voor Schone Kunsten. De
kunstenaar, wiens vader ironisch genoeg
nu juist uit Haarlem afkomstig was, vervaardigde
dit grote doek ter decoratie van
de Schilderskamer in de Handelsbeurs van
de Scheldestad. Deze ruimte was juist in
het voorafgaande jaar ter beschikking gesteld
aan het Sint-Lucasgilde, het gilde der
kunstenaars. Centraal staat de Antwerpse
stedenmaagd Antverpia, die een tekening
van een kind in de linkerhand in ontvangst
neemt, terwijl een jongeling aan haar rechterzijde
een schilderij toont. Dat wij vooral
niet mogen vergeten waaraan de artistieke
rijkdom van de stad te danken is, blijkt
uit de positie van de stroomgod Scaldis
(de Schelde) rechts op de voorgrond, die
ons als het ware de voorstelling in geleidt.
Linksvoor zit een groepje kinderen die onder
het toezicht van een aapje (Simiolus)
aan het na-apen is: de basis voor de kunsten,
de imitatio, het navolgen van andere
grotere meesters. Dat men daarbij vooral
aan de lokale helden moet denken, tonen
de beeltenissen van Rubens en Van Dyck,
die achter de zuil links zichtbaar zijn.
De figuur Invidia (nijd) verzinnebeeldt
hoe benijdenswaardig de voorspoed van
de stad voor anderen kan zijn. Zo stelde
Boeyermans de stedenmaagd, oftewel
Antwerpen, als voedster der kunstschilders
aan ons voor, zoals op de verhoging
onderaan is te lezen: ‘Antverpia pictorum
nutrix.’
Sommige afgebeelde werken zijn niet op de tentoonstelling
te zien.
BEZOEKEN
Ode aan Antwerpen. Het geheim van
de Hollandse meesters
Museum Catharijneconvent
Utrecht
www.catharijeconvent.nl
t/m 17-09
39

Saint-Paul-de-Vence
Kunst in
een idyllisch
decor
Signac, Matisse, Chagall, Calder, Miró, Picasso: tal van kunstenaars
hebben zich in het Zuid-Franse Saint-Paul-de-Vence gevestigd.
aangetrokken door de warmte van zijn stenen, de eeuwenoude
vestingmuren en het zachte licht. Al die grote en minder grote namen
vielen voor de charme van dit middeleeuwse dorp en droegen zo zelf
bij tot de mythevorming.
TEKST: GWENNAËLLE GRIBAUMONT
Stéphane Guiran, Le rêve des neiges éternelles, 2021. Collectie van de kunstenaar. Foto: François Fernandez.
40

Naambord van de Colombe d'Or, ontworpen door
Jean-Michel Folon. © Office de Tourisme de Saint-
Paul-de-Vence. Foto: Patrick Hertzog.
Een keramische muurschildering van Fernand Léger, in de tuin van de Colombe d'Or. Office de Tourisme de
Saint-Paul-de-Vence. Foto: Patrick Hertzog.
Het op een rots gelegen Saint-
Paul-de-Vence zou nooit zoveel
beroemde kunstenaars hebben
gelokt zonder zijn hartveroverende
gezelligheid en dat legendarische etablissement:
l’Auberge de La Colombe d’Or.
Toen Paul en Titine Roux aan het begin
van de jaren twintig van vorige eeuw hun
bescheiden café-restaurant, Chez Robinson,
openden, konden ze in de verste verte
niet vermoeden dat hun zaak weldra een
tot La Colombe d’Or herdoopte herberg zou
worden, druk bezocht door kunstenaars.
Paul Roux, een mecenas in hart en nieren,
vergastte hen graag op een lekker maal, in
ruil voor een van hun werken. Hij raakte bevriend
met al zijn stamgasten: Matisse, Léger,
Picasso, Calder, Braque, César, Chagall
en tal van anderen. Het lag dan ook voor de
hand dat het etablissement in amper enkele
jaren uitgroeide tot een ‘herberg-museum’
en al snel wereldfaam genoot.
In dit idyllische decor kon men dus ook
genieten van prachtige kunstwerken.
Jean-Michel Folon, die er geregeld werd
verwelkomd door het gezin, schilderde
het uithangbord, dat nog steeds te zien
is boven de ingang. Meer dan dertig jaar
lang was de Belgische kunstenaar verknocht
aan dit dorp, dat hem de versiering
toevertrouwde van de kapel van de Witte
Penitenten, een gebouw uit de 17e eeuw
dat in verval was geraakt. Jarenlang zat
hij te broeden op een iconografisch programma,
dat uiteindelijk pas na zijn dood
zou worden gerealiseerd. De kapel werd
officieel ingewijd in 2008. Ze was opgevat
als een totaalkunstwerk, waarbij de esthetiek
van Folon gestalte kreeg met behulp
van verschillende disciplines. Een en
ander getuigt evenwel niet altijd van goede
smaak. Het gewenste effect verzuipt soms
in de overvloed aan motieven. Toch is dit
een bezienswaardigheid die je op je bezoek
aan het dorp graag meepikt.
MINIMAL ART
EN CONCEPTUELE KUNST
Saint-Paul-de-Vence is nog steeds een
plaats waar artistieke geschiedenis wordt
geschreven. Zo is er onder meer een internationale
kunstbiënnale. Sinds de eerste
editie, in 2018, steunt dit evenement de
kunst en kunstenaars, en creëert het een
dialoog tussen hedendaagse kunst en het
materiële en immateriële erfgoed van het
dorp. Op de eerste editie werd werk van
internationale kunstenaars gepresenteerd,
op de tweede was dat werk van jonge
kunstenaars, en op de derde kon men vier
maanden lang werk bewonderen van kunstenaars
die elk op hun heel eigen manier
gestalte gaven aan hun speciale band met
vogels. Met dit artistieke project wil men
een zo breed mogelijk publiek warm maken
voor hedendaagse kunst.
Het dorp telt ook twee gerenommeerde
stichtingen. De jongste is de Fondation
CAB Saint-Paul-de-Vence. In amper twee
jaar tijd is deze instelling uitgegroeid tot
La Colombe d’Or
had beroemdheden
als Matisse, Léger,
Picasso, Calder,
Braque, César en
Chagall regelmatig
over de vloer.
een belangrijke speler in het regionale
circuit van de moderne en hedendaagse
kunst. De stichting is ontstaan uit de passie
die de Belg Hubert Bonnet koesterde voor
de minimal art en zijn collectie. Ze is gevestigd
in een prachtig gebouw uit de jaren
vijftig, volledig gerenoveerd door de Franse
architect en interieurontwerper Charles
Zana. De stichting streeft in Zuid-Frankrijk
hetzelfde doel na als haar tegenhanger in
Brussel: de minimal art en de conceptuele
kunst promoten via een dubbelprogramma.
Naast het presenteren van de eigen
collectie, organiseert zij thema- en seizoengebonden
tentoonstellingen.
Het gebouw van de stichting omvat verschillende
tentoonstellingsruimten, een
boekhandel-boetiek en een restaurant.
Er zijn ook vier gastenkamers, omringd
door een tuin met bomen, met uitzicht
41

Stefan Rinck, Zonder titel, 2021, kalksteen, 200 x 70 x
70 cm. Met toestemming van Semiose & Sorry We're
Closed galleries. Foto: François Fernande.
Fondation CAB
is een belangrijke
speler in het
regionale circuit
van de moderne en
hedendaagse kunst.
OORD VAN VREDE EN HARMONIE
De Fondation Maeght, gesloten wegens
uitbreidingswerken, opent in de zomer
opnieuw haar deuren. Deze instelling pakt
telkens weer uit met opzienbarende initiatieven.
Aan het begin van de jaren vijftig
kochten Aimé en Marguerite Maeght
een eigendom in Saint-Paul-de-Vence. Ze
waren toen zwaar aangeslagen door het
verlies van hun zoon Bernard. Om hun verdriet
beter te kunnen verwerken, zetten ze
een artistiek project op touw: in het dorp
riepen ze een stichting in het leven die
was gewijd aan moderne en hedendaagse
kunst. Deze kreeg onderdak in een uniek
gebouw, ontworpen door de Spaanse architect
Josep Lluis Sert, in samenwerking
met kunstenaars, met name Giacometti,
Miró en Braque. De eerste stelde op de
binnenplaats sculpturen op, de tweede
creëerde een labyrint in een dialoog met
de natuur en de derde ontwierp een groot
bassin, met op de bodem daarvan vissen
gemaakt van mozaïek. De Fondation
Maeght opende haar deuren in 1954. Al bijna
zes decennia draagt ze in sterke mate
bij tot de artistieke uitstraling van Saint-
Paul-de-Vence. Tegenwoordig telt haar
prestigieuze collectie zo’n dertienduizend
werken, van de grootste kunstenaars van
de 20e eeuw, zoals Bonnard, Braque, Calder,
Chagall, Giacometti, Kandinsky, Léger,
Miró, Richier, Tal-Coat en Ubac. Ze omvat
ook werken van hedendaagse kunstenaars.
Het is een oord van rust, waar kunst, architectuur
en natuur in volmaakte harmonie
met elkaar zijn.
BEZOEKEN
Derde Internationale Biënnale
van Saint-Paul-de-Vence
www.bis-art.com
03-06 t/m 01-10
Jean-Paul Riopelle. Parfums d’ateliers
Fondation Marguerite et Aimé Maeght
www.fondation-maeght.com
01-07 t/m 12-11
Niele Toroni. ‘864 empreintes de pinceau
n°50’ + Andrée Putman et les créateurs
du mouvement moderne
Fondation CAB
www.fondationcab.com
t/m 29-10
La Colombe d’Or
www.la-colombe-dor.com
op de kaap van Antibes, en een demonteerbare
woning van Jean Prouvé. Het
jaarprogramma is tweeledig: tot eind
oktober kan het publiek er twee tentoonstellingen
bijwonen, en van december tot
maart verwelkomt de stichting nationale
en internationale, bekende en beloftevolle
kunstenaars, die er een tijd te gast zijn.
Stichting CAB, Saint-Paul-de-Vence. Foto: Antoine Lippens.
42

‘Het zuiderse licht,
het klimaat en de
schoonheid van
de landschappen
hebben kunstenaars
altijd al gefascineerd,
van Matisse en
Bonnard tot Chagall
en Picasso’
NICOLAS GITTON
FONDATION MAEGHT
Het ‘Eiffeltoren-syndroom’
We vroegen Nicolas Gitton, directeur
van de Fondation Maeght naar zijn
stichting en de aantrekkingskracht
van Saint-Paul-de-Vence.
COLLECT: Waarom heeft
Saint-Paul-de-Vence nog steeds
zo’n sterke artistieke uitstraling?
Nicolas Gitton: “Het zuiderse licht,
het klimaat en de schoonheid van de
landschappen hebben kunstenaars
altijd al gefascineerd, van Matisse
en Bonnard tot Chagall en Picasso.
Saint-Paul-de-Vence was dan ook
altijd het brandpunt van die kunstscene,
dankzij de gezellige sfeer die
er heerst en de aanwezigheid van
instellingen als de Fondation Maeght
en het restaurant La Colombe d’Or.
Ook buiten Saint-Paul heb je in
de streek tal van vooraanstaande
musea, zoals het Musée Matisse, het
MAMAC, het Musée Léger, het Musée
Picasso, het Musée Chagall.”
Hoe ziet u de toekomst
van de Fondation Maeght?
“Momenteel zijn er werkzaamheden
aan de gang om de tentoonstellingsoppervlakte
te verdubbelen.
Onze stichting hanteert een zeer
dynamisch beleid. Omdat we
evenwel beschikken over een oppervlakte
van slechts 750 m² moeten
we de collectie onderbrengen in het
magazijn telkens als we een tijdelijke
tentoonstelling organiseren. De drie
nieuwe zalen, die openen in juli 2024,
voor de zestigste verjaardag van de
stichting, zullen een nieuwe fase
inluiden.”
Welke minpunten
zou u willen verhelpen?
“De Fondation Maeght lijdt aan het
‘Eiffeltoren-syndroom’. We krijgen
bezoekers van over de hele wereld
over de vloer. Zo’n zeventig procent
zijn buitenlanders, maar mensen
uit de streek zelf zien we zelden. Ze
denken dat het enkel voor toeristen
is. We doen ons best om daar verandering
in te brengen, door samen
met onze tentoonstellingen ook
concerten, workshops, voorstellingen
en projecties in de openlucht te
organiseren, om een nieuw publiek
te lokken. Zo is er in de zomer, naast
onze tentoonstelling over Riopelle,
onder meer een concert van Benjamin
Biolay en een performance van
de jonge choreograaf Noé Soulier.”
Nog een anekdote over
het dorp of de kunstenaars?
“De stichting werd opgericht door
Aimé Maeght, als herinnering aan
zijn zoon Bernard, overleden aan
leukemie toen hij elf was. Aanvankelijk
waren de dorpsbewoners niet
happig op het project, omdat ze
het niet begrepen. De toenmalige
burgemeester, Marius Issert, weigerde
zelfs een bouwvergunning te
verlenen. Hij eiste dat het gebouw
van de stichting een pannendak
zou krijgen, in overeenstemming
met de lokale architectuur. Gelukkig
kon André Malraux hem tot andere
gedachten brengen …”
Fondation Maeght. © Fondation
Maeght. Foto: JJ L'Héritier.
43

Casablanca
Art School
De laatste jaren stijgt de aandacht
voor de pioniersrol van de École
des Beaux-Arts in Casablanca in de
jaren zestig, toen kunstenaars als
Farid Belkahia, Mohamed Melehi
en Mohamed Chabâa, de Italiaanse
kunsthistorica Toni Maraini en de
Nederlandse Berberkunstexpert
Bert Flint het kunstonderwijs
dekoloniseerden. Kunst integreren
in het leven en geen schotten tussen
kunst, architectuur en ambachten:
het was een Bauhausachtige
aanpak, maar geënt op het eigen
patrimonium.
TEKST: CHRISTINE VUEGEN
De eerste museumtentoonstelling
in het Verenigd Koninkrijk over
een markante periode van artistieke
vernieuwing in Marokko
wordt gehouden in Tate St Ives, getiteld
The Casablanca Art School: Platforms and
Patterns for a Postcolonial Avant-Garde
1962-1987. Een schilderij van Mohamed
Chabâa uit de Tate-collectie straalt de
energieke vitaliteit van die historische
periode uit. Heldere kleuren, grafische
patronen van golvende en zigzaglijnen, een
regenboogachtige omlijning van een motief
dat een gestileerde figuur lijkt en een
grid dat de compositie wat diepte geeft.
In de kleine catalogus van zijn solo-expositie
in 1974 in galerie Nadar in Casablanca,
een van de weinige galeries in Marokko,
publiceerde Chabâa een tekst van hem
uit 1967. Hij beklemtoont dat chevaletschilderkunst
werd geïmporteerd door de
kolonisator. Over die tijd schrijft hij dat ze
in gevelbekleding van Marokkaanse architectuur,
in Zellige (Marokkaanse wandte-
gels), houtsnijwerk, keramiek, tapijten van
de Zemmour of de Glaoua (Berbergroepen),
kortom in de artisanale productie
nog geen autonome kunstwerken zagen,
een authentieke beeldende kunst. Hun abstractie
oogt westers, maar knoopt aan bij
het Arabisch-islamitische erfgoed en dat
van de Berbers oftewel Amazigh, allebei
een Marokkaanse traditie van abstractie.
BEWUSTWORDING
De witte architectuur van Tate St Ives heeft
een dakterras dat uitziet over de Atlantische
Oceaan. Vroeger woonden in de buurt
kunstenaars van de St Ives School, onder
wie Ben Nicholson en Barbara Hepworth.
Het is een mooie locatie voor de expositie
The Casablanca Art School, die daarna naar
de Sharjah Art Foundation reist. Het overzicht
met werk van 21 kunstenaars omvat
alle disciplines en zelden getoond archiefmateriaal.
Het waaiert verder uit dan de
jaren 1964-1969, de radicale periode van de
École des Beaux-Arts in Casablanca.
Na de onafhankelijkheid van Marokko in
1956 werd Farid Belkahia (1934-2014) in
1962 directeur van de kunstschool. Hij stelde
nieuwe docenten aan, zoals Mohamed Melehi
(1936-2020) en Mohamed Chabâa (1935-
2013), die net als hij een kunstopleiding
volgden in Europa. Ze hadden er kennisgemaakt
met het Bauhaus, Klee, Kandinsky en
Amerikaanse abstractie. De Italiaanse Toni
Maraini (1941), die met Melehi meekwam
naar Marokko, doceerde kunstgeschiedenis.
De Nederlander Bert Flint (1931-2022) was
een pionierende onderzoeker van Afro-Berberkunst.
Zijn huis in Marrakech werd een
museum. Hij gaf een paar jaar les, waarin zijn
studenten onder meer uitstapjes maakten
om het eigen patrimonium te ontdekken. Er
kwam een ongeziene waardering op gang
van de artisanale productie, die niet langer
werd gereduceerd tot decoratie. Bovendien
groeide bij Marokkaanse kunstenaars de
bewustwording deel uit te maken van het
Afrikaanse continent.
‘De afgelopen
jaren heeft ook
de kunstmarkt
Melehi, Chabâa en
anderen ontdekt’
PHILLIP VAN DEN BOSSCHE
Belkahia ging aan de slag met traditionele
materialen en motieven. Hij werkte met
koper en schilderde later met henna op
dierenhuiden. Melehi werd bekend dankzij
zijn felgekleurde schilderijen, vaak met een
golvend patroon, en de veelzijdige kunstenaar
Chabâa opende een studio voor
interieurdesign. Ze wilden kunst integreren
in het leven. Directeur Belkahia en de
docenten Melehi, Chabâa, Ataallah, Hafid
en Hamidi exposeerden hun schilderijen
in 1969 op het drukke plein Jemaa el-Fna in
Marrakech. “We namen een positie in tegen
de regering. Het was een ideologische boodschap
over wat kunst vermag”, zei Melehi
over de openluchtexpo in een interview
met The Guardian in 2019. Hij was in 1978
medeoprichter van het festival met muurschilderkunst
in Asilah, dat nog jaarlijks in
de straten van die stad wordt gehouden.
Begin jaren zeventig, na twee mislukte
aanslagen op koning Hassan II, was de
politieke situatie gespannen. Chabâa
bracht twee jaar in de gevangenis door.
Hij deelde dikwijls een cel met Abdellatif
Laâbi, een belangrijke schrijver en dichter,
die werd opgepakt en gefolterd omdat hij
de oprichter en hoofdredacteur was van
het invloedrijke culturele tijdschrift Souffles
(1966-1972), waar vaak kunstenaars aan
meewerkten. In 1983 schreef Chabâa: “Momenteel
zijn we getuige van een stagnatie.
We spreken van een crisis.” Er waren toen
amper drie galeries in het hele land en het
was hard zoeken om kunstenaars te vinden.
44

Mohamed Chabâa, Untitled, 1977, acrylverf op doek, Tate collection. Foto: Fouad Mazouz.
VOORLOPER
In de laatste jaren ziet het ernaar uit dat
in Marokko een bruisende kunstscène
ontluikt, die internationaal begint mee te
tellen. Het helpt allicht dat het museum
MACAAL in 2018 opende in Marrakech en
dat hetzelfde jaar de 1:54 Contemporary
African Art Fair de eerste keer plaatsvond
in het legendarische hotel La Mamounia.
Tegelijk stijgt de buitenlandse belangstelling
voor de historische avant-garde van
de kunstschool in Casablanca. In 2019
exposeerde Melehi in Londen en daarna in
Dubai. Een jaar later reisde een tentoonstelling
van Tourcoing naar Madrid en Parijs en
in 2021 was er een retrospectief van Chabâa
in Abu Dhabi.
Vanwaar de stijgende belangstelling? We
vragen het aan Phillip Van den Bossche,
de voormalige directeur van Mu.ZEE in
Oostende. Gefascineerd als hij is door
Marokko kent hij de eigentijdse en historische
kunstscène goed. Hij woont en werkt
al geruime tijd in Marrakech. In februari
opende hij er samen met bevriende kunstenaars
de kunstruimte malhoun, een
galerie, lab en residentieplek ineen.
Van den Bossche mailde zijn antwoord
vanuit Marrakech: “Dankzij academisch
onderzoek zijn er vandaag meerdere (transculturele)
gezichtspunten mogelijk. Een
wereldwijde kunstgeschiedenis toont dat er
altijd interactieprocessen zijn geweest. De
School of Fine Arts in Casablanca was op dat
vlak een voorloper: Melehi, Chabâa, Belkahia
hingen in de jaren zestig een Amazigh-tapijt
aan de muur om over abstracte kunst te
praten in plaats van een reproductie van
Malevitsj of Klee. Hun kunst is ondertussen
bekend, maar de verspreiding ervan is recent.
De afgelopen jaren heeft ook de kunstmarkt
Melehi, Chabâa en anderen ‘ontdekt’,
en zoals wel vaker is een nieuw territorium
eveneens een nieuwe investeringsmarkt.”
Ook schrijft hij: “Bij een jonge generatie Marokkaanse
kunstenaars groeit de kritiek dat
het nu te veel draait rond de docenten in die
periode en niet de studenten of de latere ontwikkeling.
Uiteraard blijft er een belangrijke
politieke dimensie gekoppeld aan de School
of Fine Arts in Casablanca in de jaren zestig:
de emancipatiebeweging vanuit de kunst,
om na het protectoraat en het kolonialisme
een ‘eigen modernisme’ te schrijven, elementen
te weigeren, te weerleggen, te kopiëren
en terug te brengen naar een veel oudere
geschiedenis en erfenis in Noord-Afrika.”
BEZOEKEN
The Casablanca Art School:
Platforms and Patterns for a Postcolonial
Avant-Garde 1962-1987
Tate St Ives, Cornwall
www.tate.org.uk
27-05 t/m 14-01
SURFEN
Internationaal onderzoek sinds 2020:
schoolofcasablanca.com
45

46
Alex Katz, Scott and John, 1966, olieverf op linnen, 182,9 x 121,9 cm. Collectie Museum Frieder-Burda, Baden-Baden.

Alex Katz
Voorloper van de popart
Museum Voorlinden in Wassenaar
presenteert een solotentoonstelling
van de 95-jarige gerenommeerde
Noord-Amerikaanse kunstenaar Alex
Katz. Naast gekende topstukken en
werken uit de eigen collectie van het
museum worden ook enkele zelden
getoonde schilderijen opgenomen
in het overzicht, waaronder het
dubbelportret Scott and John uit 1966.
TEKST: TAMARA BEHEYDT
De loopbaan van Alex Katz (°1927,
Brooklyn) begint vroeg in de
jaren vijftig, met kleine collages,
stillevens en landschappen. De
opgeblazen portretten waar hij het meest
om bekend staat, dateren van iets later. Zijn
eenvoudige, gestileerde doeken op groot
formaat, met heldere kleuren en afgelijnde
vlakken, zorgen ervoor dat hij wordt beschouwd
als een voorloper van de popart. Hij
reageerde tegen het abstract expressionisme
van enkele grote sterren uit de Noord-Amerikaanse
schilderkunst van die periode, zoals
Willem de Kooning of Jackson Pollock. Voor
hen had hij niettemin veel bewondering. In
een interview uit 2019 verklaart hij met zijn
werk dezelfde intensiteit en energie te willen
opwekken als een schilderij van De Kooning.
In het eerlijke realisme, wel volledig ingebed
in zijn hedendaagse omgeving, vinden we
een waarde die aansluit bij popart. Dat geldt
ook voor het dubbelportret Scott and John.
Het opgeblazen profiel (zeer kenmerkend
voor Katz) van de twee mannen geeft hen
een celebrity-op-billboard-karakter; het doek
heeft iets weg van een filmposter. Achter hen
geeft een klein maar niet-identificeerbaar
fragment van een reclamepaneel een idee
van het tijdsgewricht waarin het gemaakt is.
Het werk is treffend in al zijn eenvoud: door
het vlakke karakter lijken de twee mannen
op te gaan in het decor. Het rood en wit van
hun kleren resoneert met het reclamepaneel
en de kleur van hun huid sluit aan bij de kleur
van de muur achter hen. Het grote formaat
van het werk (182 x 121,9 cm) getuigt van een
zekere toewijding aan het dagelijkse leven en
de directe omgeving.
Katz’ realisme is een vertaling van zijn
levensfilosofie. In zowat elk gesprek en elke
tekst herhaalt hij, bijna als een soort mantra,
zijn geloof in de onmiddellijkheid van de
dingen. De zintuiglijk waarneembare werkelijkheid
is de enige waarheid. “I believe in the
immediate present and total consciousness.
That’s eternity to me. There isn’t any other
one for me. It’s here and now, or it doesn’t
exist.” Als kunstenaar kan hij niet anders
dan de werkelijkheid in zijn omgeving naar
het doek vertalen. Het is dus niet meer dan
logisch dat de mensen met wie hij zich omringd
ziet, een grote rol spelen in zijn werk.
NEW YORK IN DE SIXTIES
“There is nothing more mysterious than
appearances,” zegt Katz ook in een recent interview.
In deze eenvoudige zin spreekt zijn
voorkeur voor het portret en zijn blijvende
fascinatie voor het afbeelden van mensen.
Veruit de meeste portretten maakt hij van
zijn vrouw Ada, die hij in 1957 tijdens een
vernissage leerde kennen. Ze bleef altijd zijn
grootste muze, ook nu nog schildert hij haar.
Vorig jaar presenteerde Gladstone Gallery
in Brussel een tentoonstelling met recente
werken onder de eenvoudige titel Ada.
Maar ook anderen uit zijn omgeving portretteert
Katz, zoals zijn vrienden en medekunstenaars
John Button (1929-1982) en Scott
Burton (1939-1989). De twee vormden een
koppel in het New York van de jaren zestig.
Het dubbelportret is niet alleen een perfect
voorbeeld van Katz’ herkenbare stijl, het geeft
ook een bescheiden inkijk in die iconische
New Yorkse scene. Ook Scott en John behoorden
tot de kringen van onder meer Frank
O’Hara, dichter en curator in het MoMA.
Burton was in die tijd zoekende. Uiteindelijk
vond hij zijn weg, eerst als kunstcriticus
(hij schreef onder meer voor het nog steeds
bestaande ARTnews) en performancekunstenaar,
later ook als beeldhouwer. Button,
tien jaar ouder, genoot reeds enige bekendheid
als realistische schilder. Net als Katz zelf
weerstond hij de populariteit van het abstract
expressionisme en volhardde hij in het realisme.
Hij staat bekend om zijn landschappen
en cityscapes van New York – evenals Katz
vertaalde hij zijn fascinatie voor de eigen tijd
en plaats. Hun werk is verwant aan dat van
die andere befaamde realist, David Hockney
(die toen weliswaar niet in New York maar
in het zonnige Californië vertoefde) – Katz
bijvoorbeeld in de intensiteit van zijn kleurgebruik
en Button in het subtiel afbeelden van
intieme relaties tussen mannen.
Alex Katz is inmiddels hoogbejaard maar
nog steeds aan het werk. Een filmpje van de
opening van zijn recentste overzichtstentoonstelling
The Gathering in het Guggenheim
Museum in New York, in oktober 2022,
bewijst dat hij nog vol leven zit. Met zijn
rijzige gestalte en in een modieus wit maatpak
genoot hij zichtbaar van het applaus bij
zijn verschijnen. Eveneens vorig jaar had hij
nog een solotentoonstelling in het Museum
Thyssen-Bornemisza in Madrid en in het
voorjaar van 2023 toonde hij nieuwe werken
in de uitdagende architecturale context van
het Schindler House in Californië. Voor de
tentoonstelling in Museum Voorlinden was
hij nauw betrokken bij de selectie.
BEZOEKEN
Alex Katz
Museum Voorlinden
Wassenaar
www.voorlinden.nl
10-06 t/m 01-10
47

Art Basel
Statussymbool en trefpunt
48

Ugo Rondinone, humanskysix, 2022, polyurethaan en verf, 179 x 83 x 119 cm.
© de kunstenaar en Galerie Eva Presenhuber.
49

‘Ontdek ik een
werk van Baselkwaliteit
in een
kunstenaarsatelier
of op een veiling,
dan hou ik het bij
tot aan de beurs’
JOOST BOSLAND, STEVENSON
Yong Xiang Li, a break (by the bamboo wave), 2022, acrylverf, zand en vernis op houten paneel, 150 x 150
cm. © de kunstenaar en Deborah Schamoni en Antenna Space, Shanghai.
Art Basel is een venster op de markt
van de hedendaagse kunst en de
heersende trends. De Zwitserse beurs
is in de loop der jaren uitgegroeid tot
meest invloedrijke ter wereld, met een
nog steeds groeiend aantal bezoekers.
Voor de deelnemende galeries en de
(gefortuneerde) verzamelaar is dit een
van de hoogtepunten van het jaar.
TEKST: GILLES BECHET
Sinds 1970 lokt Art Basel elk jaar
duizenden verzamelaars en liefhebbers
van hedendaagse kunst.
Tijdens de vorige editie mocht de
beurs in de door het bureau Herzog & de
Meuron ontworpen hallen van de Messe
Basel niet minder dan 95.000 bezoekers
verwelkomen. Nu de kunstmarkt een mondiaal
fenomeen is geworden, heeft MCH,
de Zwitserse groep die het initiatief tot de
beurs nam, zijn model geëxporteerd naar
verschillende continenten, onder meer naar
Miami, Hongkong en sinds oktober 2022
ook naar Parijs, met Paris+, dat de FIAC
vervangt in het Grand Palais. In de aanloop
naar een nieuwe editie publiceert Art Basel,
in samenwerking met UBS, een rapport
over de situatie van de markt. Dit jaar is er
vrij goed nieuws. De moeilijke periode als
gevolg van de coronapandemie ligt achter
ons. In 2022 is het handelsvolume op de internationale
markt gegroeid. De Verenigde
Staten domineren met 45% van de transacties,
gevolgd door het Verenigd Koninkrijk
(18%) en China (17%). Frankrijk staat op de
vierde plaats met 7%. De rest van de wereld
is goed voor 14% van de handel. De galeries
haalden 35% van hun verkoop uit beursdeelnames.
In 2021 was dat nog maar 27%.
De markt van de grote galeries is gegroeid,
terwijl die van de kleine galeries en de veilinghuizen
gekrompen is. “Een beurs als Art
Basel is vooral een ‘shopping mall’”, vindt
verzamelaar Alain Servais. “Wie de beurs
bezoekt zoals hij een museum of tentoonstelling
bezoekt, vergist zich. De klanten
van de beurs zijn de galeries, terwijl de bezoekers
een verkoopinstrument zijn.”
UITGELEZEN STUKKEN
De aantrekkingskracht van Art Basel is
grotendeels te danken aan de selectie van
galeries. Dit jaar waren dat er 285 uit 36
landen en regio’s, van vrijwel alle continenten.
De beurs kan daardoor een breed
overzicht van de markt van de hedendaagse
kunst en de heersende trends bieden. Het
succes is ook te danken aan het uitgebreide
programma van tentoonstellingen en evenementen
die men overal in de stad kan
meepikken. Een en ander verklaart waarom
Art Basel is uitgegroeid tot een absolute
must. Voor veel verzamelaars is dit zelfs de
enige beurs van hedendaagse kunst die ze
in Europa bezoeken, of ze nu uit Azië of uit
de Verenigde Staten of het Midden-Oosten
komen. “Sinds ik verzamel, heb ik nog maar
50

© Art Basel.
‘Vooral de ontmoetingen
met vakmensen trekken
me aan. En je keert
nooit terug zonder iets
interessants te hebben gezien’
FRÉDÉRIC DE GOLDSCHMIDT
Patrizio di Massimo, Cover Up, 2022, olieverf op doek.
© de kunstenaar en ChertLüdde.
één editie gemist, en ik had er meteen spijt
van”, vertelt Frédéric de Goldschmidt. De
Brusselse verzamelaar zegt vooral interesse
te hebben voor nieuwigheden en jonge kunstenaars.
Hij bekent dat hij nog maar weinig
heeft gekocht op Art Basel, maar hij vindt
wel dat je erbij moet zijn. “Het zijn vooral
de ontmoetingen met vakmensen die me
aantrekken. En je keert nooit terug zonder
iets interessants te hebben gezien.”
Walter Vanhaerents is een van de grote
internationale verzamelaars die lid zijn van
de adviescommissie. Hij kent er iedereen
en maakt ook deel uit van de jury die de
jonge galeries selecteert. “Ben je naar Basel
geweest, dan kun je de andere beurzen
gerust links laten liggen”, beweert hij. “Het
is eerder een kwestie van kwaliteit dan van
aankopen, want ik koop weinig op beurzen.”
Een van de kenmerken van Art Basel is dat
je er uitgelezen stukken op de kop kunt
tikken voor een prijs die je elders niet zult
vinden. De beurs lokt de meest vermogende
verzamelaars van over de hele wereld.
Het is een groeimarkt. We zien een toename
van het aantal bezoekers en de prijzen
stijgen mee. Art Basel bevat verschillende
beurzen in één, met telkens ook een verschillend
publiek. De eerste is die van de
previews, met verzamelaarskopers. “Zo’n
tachtig procent van de stukken wordt
verkocht op donderdagavond”, aldus Servais.
In het weekend komt er dan weer een
ander soort publiek. Er is ook een beurs
51

‘We pakken uit
met zeven werken
van Piero Gilardi,
een vooraanstaande
representant van
de arte povera’
PATRICK VANBELLINGHEN,
MICHEL REIN
© Art Basel.
vóór de beurs, dankzij de door de galeries
ingezonden previews, met als gevolg dat in
de hoofdafdeling 25 tot 50% van de werken
al vóór de opening wordt verkocht.
STATUSSYMBOOL
Voor veel galeries is een deelname aan Art
Basel een soort statussymbool. Joost Bosland
van Stevenson, een galerie gevestigd
in Amsterdam, Johannesburg en Kaapstad,
wist die heilige graal al in 2011 te bemachtigen.
Deelnemen aan Art Basel betekent dat
je strenge en zeer specifieke keuzes moet
maken. “Een heel jaar lang zit dat in mijn
achterhoofd”, zegt hij. “Ontdek ik een werk
Ingrid Luche, Bighand (1G), 2022,50g PU hars, soft touch lakverf, ca. 52 x 123 x 70 cm. © de kunstenaar en Air
de Paris, Romainville.
van ‘Basel-kwaliteit’ in een kunstenaarsatelier
of op een veiling, dan hou ik het bij tot
aan de beurs.” Aangezien Stevenson actief is
in Europa en in Afrika hebben ze logischerwijs
nogal wat Afrikaanse werken in huis:
“We positioneren ons niet als een galerie
van Afrikaanse kunst, maar het klopt dat
veel verzamelaars die Art Basel bezoeken
nooit een voet zullen zetten in onze galerie
in Zuid-Afrika. Voor ons is dit dan ook een
unieke kans om ze te ontmoeten.”
Patrick Vanbellinghen bezocht Art Basel
voor het eerst in 1988, toen hij voor Isy Brachot
werkte. Met Galerie Michel Rein, waarvan
hij de Brusselse vestiging leidt, zal hij dit
jaar aanwezig zijn met stukken van Piero Gilardi:
“We pakken uit met zeven werken van
deze vooraanstaande representant van de
arte povera. Het gaat om historische stukken
uit de jaren zestig, met een groot potentieel
voor het publiek van deze beurs.”
GRONDIGE VOORBEREIDING
De duur van een beursbezoek is sowieso
beperkt. Bij de opening zie je dan ook hoe
mensen zich door de gangen haasten, om
vooral niets te missen. Onderhandelen op
een beurs vereist een lange adem. “De knoop
wordt zelden doorgehakt in een paar minuten
tijd”, zegt Bosland. “Doorgaans wordt er
vooraf al contact opgenomen en komt het
tot een dialoog. Tegenwoordig doen verzamelaars
vóór de beurs de nodige research
en selectie. Het bezoek ter plaatse is vaak
slechts een bevestiging.” Vanbellinghen daarentegen
pakt het liever anders aan: “Er zijn
galeries die zo handelen en op voorhand al
52

‘Een beurs als
Art Basel is
vooral een
shopping mall’
ALAIN SERVAIS
de verkoop beklinken, maar persoonlijk bied
ik alle verzamelaars liever de mogelijkheid
zich ter plaatse te begeven en te beslissen
nadat ze het werk met eigen ogen hebben
gezien. Ook wij doen al bepaalde dingen op
voorhand, met een beetje ‘teasing’, maar
nooit zonder alles te onthullen.”
Is Art Basel een duurzaam model? In een
markt waar een bikkelharde concurrentie
heerst, waar de vele beurzen klanten
weglokken van elkaar, behoudt de Zwitserse
mastodont het voordeel van de kwaliteit. De
beurs heeft oog voor de kleinste details, van
de kwaliteit van het eten tot de plaatsing van
de banken. Alles is grondig doordacht. “Men
kan zich niet inbeelden hoeveel duizenden
transacties worden beklonken op die banken”,
vertelt Servais met een glimlach.
“Het model is weliswaar niet perfect, maar
zal zeker nog jaren meegaan, want voor galeries
en verzamelaars is dit de goedkoopste
manier om elkaar op één en dezelfde plaats
te ontmoeten en dus de verplaatsingen
te beperken”, zegt De Goldschmidt. “Ook
vakmensen hebben zo’n ontmoetingsplaats
nodig”, vindt Bosland. “Stevenson heeft drie
jaar lang niet deelgenomen en toen we er
terugkeerden, was dat als een familiereünie.
Een bijzonder emotioneel moment.”
BEZOEKEN
Art Basel
Basel
www.artbasel.com
15-06 t/m 18-06
Een eclectisch programma
Art Basel mag the place to be voor
kunstliefhebbers en -verzamelaars
zijn, het is lang niet de enige
beurs in en om Bazel. Liste Art Fair
Basel is de oudste off-beurs, vooral
toegespitst op ontdekkingen en
jonge kunstenaars. Dit jaar konden
nieuwsgierigen er kennismaken
met 88 galeries uit 35 landen. De
laatste nieuwkomer is Volta Art Fair.
Deze vindt plaats in de wijk Klybeck
en vervolledigt het aanbod, met
galeries gespecialiseerd in opkomende
kunstenaars. Photo Basel, in
het Volkshaus, is hét trefpunt voor
galeries van over de hele wereld
met een gezamenlijke passie voor
fotografie, van vintage afdrukken tot
reportages en hedendaagse werken.
Verder presenteert Design Miami/
Basel 24 galeries met een uitgelezen
selectie van historisch design en
hedendaagse ontwerpen.
Nog meer design is te vinden in het
Vitra Design Museum, in het Duitse
Weil am Rhein, op enkele kilometers
van Basel. Het museum pakt
uit met de tentoonstelling Garden
Futures: Designing with Nature, over
de geschiedenis en de toekomst van
moderne tuinen, aan de hand van
design, kunst, cultuur en landschappen.
De Fondation Beyeler, gevestigd
in een door Renzo Piano ontworpen
gebouw in Riehen, brengt Palimpsest,
een tentoonstelling van de
Colombiaanse beeldend kunstenaar
Doris Salcedo, over de vluchtelingen
en migranten die de afgelopen
twintig jaar zijn omgekomen op hun
zoektocht naar een beter leven.
Het Kunstmuseum wijdt een tentoonstelling
aan de Amerikaanse
Shirley Jaffe. Deze sinds 1949 in
Europa wonende toonaangevende
figuur van het abstracte expressionisme
creëerde een synthese van
expressieve en geometrische lyriek.
Schaulager, waar de collectie van
de Emanuel Hoffmann Foundation
is ondergebracht, viert het twintigjarig
jubileum met Out of the Box,
een tentoonstelling van installaties,
schilderijen, foto’s en tekeningen.
Museum Tinguely ten slotte
presenteert de expo Call of the Void
van Roger Ballen. Hierin gaan de
beelden en installaties van de Zuid-
Afrikaanse fotograaf een dialoog aan
met een laat werk van Jean Tinguely,
Mengele Danse Macabre.
© F.T.
53

Yoshitomo Nara
Psychopaat met Peter Pan-kraag?
Schijn bedriegt! Onder het uiterlijk
van een schattig, ogenschijnlijk
weerloos meisje gaan gewelddadige
impulsen schuil ... De Japanse
kunstenaar Yoshitomo Nara peilt
de gevoelens van eenzaamheid en
opstandigheid bij hedendaagse
jongeren die een houvast missen.
Zijn handelsmerk: kinderen met
grote, uitdrukkingsvolle ogen.
TEKST: GWENNAËLLE GRIBAUMONT
Het oeuvre van Yoshitomo Nara
(°1959, Hirosaki) houdt het
midden tussen schone kunsten
en illustratie. De Japanner is
uitgegroeid tot een icoon van de popart, geapprecieerd
door een breed publiek, van de
meest doorgewinterde kunstverzamelaars
tot jonge punkers in de marge van de samenleving.
Van zijn werken is ook een hele
waaier van afgeleide producten op de markt
gebracht, zoals T-shirts, sleutelhangers,
glazen, thermosflessen, telefoonhoesjes en
skateboards. Sommige zijn zelfs te zien in
televisieseries. De mythe wordt vakkundig
onderhouden. De kunstenaar geeft gestalte
aan een zuurzoete jeugd. Kenmerkend
voor zijn oeuvre zijn de uiterst ambivalente
gevoelens, herinneringen aan een jeugd verpletterd
onder de last van de eenzaamheid.
Yoshitomo Nara is de jongste van drie
broers. Zijn vrije tijd vulde hij meestal met
muziek, manga’s en tekenfilms, die hij ook
nabootste. Als introverte en gevoelige tiener
vond hij in tekenen een natuurlijke uitlaatklep
voor zijn vruchtbare verbeelding. Na het
behalen van een diploma aan de academie
voor beeldende kunsten in Aichi (Nagoya)
vervolgde hij zijn opleiding aan de academie
in Düsseldorf. Later woonde hij enkele jaren
in Keulen. In Duitsland begon de Japan-
ner de diepten van zijn onderbewustzijn te
peilen. Het was in die periode dat zijn eerste
portretten van pruilerige meisjes het licht
zagen. Ook begon hij zijn Japanse esthetiek
te doorspekken met elementen ontleend
aan de punkcultuur. De kunstenaar ontwikkelde
zo een heel eigen stijl, sterk beïnvloed
door de tekenfilms uit zijn kinderjaren. Kenmerkend
zijn de simplistische personages
met afgeronde contouren, zoals in de animatieserie
Speed Racer, helemaal anders dan
de hedendaagse tekenfilmpersonages met
hun hoekige gezichten. Bij zijn terugkeer in
Japan, in 2001, stelde Nara werk tentoon in
het Yokohama Museum of Art. Na die eerste
solotentoonstelling, het startschot van zijn
carrière, sloot hij zich aan bij het collectief
Superflat, waar ook Takashi Murakami en
Chiho Aoshima deel van uitmaakten.
In de schattige
meisjes van Nara
schuilt iets donkers.
VERRE VAN ONSCHULDIG
Miss Margaret (2016) is een treffend voorbeeld
van een portret in de stijl van Nara. De
frontale aard ervan herinnert aan de personages
geschilderd door moderne Europese
kunstenaars, zoals Amedeo Modigliani.
De kijker komt oog in oog te staan met het
jonge model, zonder te kunnen raden wat er
omgaat in haar hoofd. Die verwarring wordt
versterkt door het grillige kleurenspel in haar
ogen, dat een caleidoscopisch effect teweegbrengt.
Je voelt zo aan dat achter die blik
allerlei gedachten schuilgaan: woede, droefheid,
onverstoorbaarheid … Je weet gewoon
niet wat je hiervan moet denken. Je wordt
voortdurend aan het twijfelen gebracht door
dat frappante contrast tussen het schattige
snoetje en de dreiging die in de lucht hangt.
Even onheilspellend als snoezig!
Dit verwarrende effect creëert Yoshitomo
Nara door zijn onderwerp verschillende
keren te schilderen en herschilderen. Als er
één ding is dat we moeten onthouden uit
die analyse, dan is het wel die eeuwige dubbelzinnigheid,
de combinatie van kinderlijkheid
en gewelddadigheid. Exit de onschuld
en de zorgeloosheid. In de schattige meisjes
van Nara schuilt iets donkers. Miss Margaret
heeft bovendien een fysionomie die vagelijk
doet denken aan die van een reptiel. De
geheel natuurlijke angst voor reptielen is een
van de meest voorkomende fobieën ter wereld,
ingegeven door ons overlevingsinstinct.
Bemerk dat Miss Margaret geen oogleden
heeft en ook geen wenkbrauwen. Haar neus
mist reliëf en is beperkt tot twee gaatjes, terwijl
haar lippen samenkomen in een dunne
lijn. Het zijn fysieke kenmerken die iets dreigends
hebben. Het grote formaat versterkt
nog het onbestemde gevoel van onbehagen
dat zich van de kijker meester maakt. Achter
die reptielachtige ogen vermoed je een aandrift
tot geweld, wat je ertoe aanspoort het
onzichtbare waar te nemen.
En dat is nu net de bedoeling van Yoshitomo
Nara: ons dwingen te peilen naar de diepere
gevoelens die verborgen zitten achter de
uiterlijke schijn. De onrust is tastbaar, nog
versterkt door het palet van ietwat fletse
kleuren, de bolle wangen, de jurk met een Peter
Pan-kraag en het onberispelijk geknipte
kapsel. Toch voel je onderhuids altijd weer
die spanning. Vergis je niet: de poezelige
meisjes van Yoshitomo Nara zijn een vat vol
wraaklust en agressieve impulsen.
BEZOEKEN
Yoshitomo Nara. All my little words
Albertina Modern
Wenen
www.albertina.at
t/m 01-11
54

Miss Margaret, 2016, acrylverf op doek, 194 x 162 cm. Privécollectie, Verenigde Staten. © de kunstenaar.
55

De tranen
van Aphrodite
Parels worden sinds
mensenheugenis verwerkt in
juwelen en zijn tegenwoordig zeer
in de mode. Zowel mannen als
vrouwen dragen dit natuurlijke
kleinood. Op de laatste editie
van het Met Gala waren parels
alomtegenwoordig.
TEKST: CHRISTOPHE DOSOGNE
Vigen Bhagat, Bombay, oorbellen (van een paar), 2012, parels, diamanten en platina. © Collectie Al Thani.
Hoe prachtig ze ook zijn, parels
ontstaan paradoxaal genoeg ten
gevolge van ‘vervuiling’: er wordt
een klompje paarlemoerstof in
het lichaam van de pareloester of parelmossel
gevormd, gewoonlijk als reactie op het
binnendringen van vreemde lichaampjes,
zoals zandkorrels, restjes van schelpen of
parasieten. Geschat wordt dat in één op de
15.000 wilde oesters een parel zit. Al sinds
de prehistorie is de mens gefascineerd door
dit natuurlijke kleinood. Parels worden
sinds mensenheugenis verwerkt in juwelen,
tegenwoordig gedragen door zowel mannen
als vrouwen. Ze zijn nu zelfs zeer trendy.
Op het Met Gala (het jaarlijkse gala van het
Metropolitan Museum of Art), begin mei,
waren parels alomtegenwoordig. Deze laatste
editie was een hommage aan de in 2019
overleden Duitse modeontwerper Karl Lagerfeld.
De beroemde couturier, die aan het
begin van de jaren tachtig modehuis Chanel
nieuw leven inblies, aarzelde nooit om
zijn modellen kwistig met parels te tooien.
Zijn esthetiek was gebaseerd op contrasten
tussen zwart en wit, de basiskleuren van de
56

Alexandre-Gabriel Lemonnier, tiara van keizerin Eugenie, 1853, oosterse parels, diamanten, zilver, bladgoud, 7 x 19 x 18,5 cm. Parijs, Musée du Louvre, inv. OA 11369.
stijl van Gabrielle Chanel (1883-1971), die
hij naar een nieuw hoogtepunt bracht. Haar
hele leven lang was de legendarische Franse
couturier dol op parels geweest. Hun witte
kleur, ronde vorm, karakteristieke glans
(het oriënt) en zachte irisering hebben haar
altijd geïnspireerd.
Naar verluidt zou Chanel voor het eerst
onder de indruk zijn geraakt van hun
charme toen ze een door Paolo Veronese
geschilderd hofportret onder ogen kreeg.
Gefascineerd als ze was door die kleine
iriserende lichaampjes begon ze er gretig
gebruik van te maken. Ze ontwierp colliers
met verschillende rijen, chokers, terwijl ze
halfronde parels (mabe-parels) verwerkte in
oorbellen en lange sautoirs (parelsnoeren).
Net als het zwarte jurkje is het lange sautoir
een symbool van Frans raffinement, een
onverslijtbare klassieker van het beroemde
modehuis. De vele sterren en genodigden
op het door Anna Wintour georganiseerde
MET Gala pakten dan ook graag uit met
een indrukwekkend aantal (echte of valse)
parels. De spectaculaire jurk van realityster
Kim Kardashian, ontworpen door Daniel
De mode van het parelcollier belichaamt
de vervagende genderverschillen,
een trend die wordt toegejuicht door
de generaties Y en Z.
Roseberry voor Schiaparelli, was bezet met
liefst vijftigduizend zoetwaterparels! Al die
vedetten brachten zo niet alleen hulde aan
de overleden ontwerper van Chanel, maar
gaven ook gestalte aan wat er breder leeft
onder de bevolking. Al zo’n half decennium
immers zie je het kleinood veel vaker,
opvallend genoeg vaak bij mannen, jong of
minder jong, uit alle lagen van de bevolking.
Want parels kun je bij alle gelegenheden
dragen. Deze mode werd gelanceerd door
de Italiaanse couturier Giambattista Valli,
die er zijn favoriete accessoire van maakte.
Die mode belichaamt trouwens op treffende
wijze de vervagende genderverschillen,
een trend die wordt toegejuicht door de
generaties Y en Z.
VAN INDRINGER TOT KLEINOOD
Welke oestereter heeft er al niet eens
van gedroomd een parel te vinden in de
schelp? Voor ons is de parel een kleine
schat, maar voor de oester zelf de inkapseling
van een indringer. Om zijn tere mantel
te beschermen tegen vreemde lichamen
gaat de oester die indringer omwikkelen
met een laag calciumcarbonaat (CaCO3),
in de vorm van aragoniet of calciet. Door
de opeenhoping van achtereenvolgende
lagen brengt die mengeling, bekend als
paarlemoer, een afzetting van een min of
meer regelmatige ronde vorm voort: de
parel. De esthetische kwaliteit ervan hangt
af van de dikte van het paarlemoer en de
regelmatigheid van de kristallisatie.
57

Gouden en zilveren hanger, 18e eeuw. Hij bestaat uit
een prachtige solitaire, een diamanten strik en een
spectaculaire barokke natuurparel die toebehoorde
aan de Franse koningin Marie-Antoinette. Geërfd door
de familie De Bourbon de Parme, werd het voor een
recordprijs verkocht door Sotheby's Genève in november
2018. © Sotheby's. CHF 34.427.000 (€ 30.392.000).
Officieel portret van kroonprinses Maxima der Nederlanden, 2011. Geïnspireerd door Vermeers Meisje
met de parel is de huidige vorstin hier getooid met het parel- en diamanten diadeem van koningin
Wilhelmina ontworpen door Schürmann, ca. 1900, de oorbellen en broche zijn afkomstig uit de parelset
van koningin Emma. Foto: Erwin Olaf.
Voor ons is de parel
een kleine schat,
maar voor
de oester zelf is
dat de inkapseling
van een indringer.
Deze weelderige dubbele streng van fijne parels
komt uit de nalatenschap van de maharadja's van
Baroda. Het juweel werd in april 2007 door Christie's
New York verkocht. © Christie's Images Ltd.
$ 7.100.000 (€ 5.200.000).
Paarlemoer kun je zien als de essentie van
de parel, want het zorgt voor zijn glans,
kleur en duurzaamheid. Met dik paarlemoer
zal de parel lange tijd zijn kleur en
voorkomen behouden. De kleur hangt
dan weer van verschillende factoren af: de
weekdiersoort, de voeding en de chemische
samenstelling van de mineralen opgelost
in het omgevende water. De World
Jewellery Confederation (CIBJO) erkent
vier categorieën: natuurlijke parels (zeer
zeldzaam), gecultiveerde parels, samengestelde
parels en imitatieparels. Verder
wordt een onderscheid gemaakt tussen
zoutwater- en zoetwaterparels. Die laatste
komen niet uit een oester, maar uit een
mossel, met name de parelmossel.
De handelswaarde van parels wordt bepaald
door hun min of meer symmetrische
vorm, hun glans, hun grootte, hun kleur
en hun gewicht. Parels worden verdeeld in
acht basisvormen: rond, halfrond, knopvormig,
druppelvormig, ovaal, peervormig,
barok en met ringen. De glans of schittering
is het belangrijkste criterium bij
de beoordeling van de kwaliteit van een
parel, vooral bij juweliers. Die glans is te
danken aan de reflectie en de breking van
het licht in de verschillende paarlemoerlagen.
Parels met dikke lagen vertonen
meestal de mooiste glans. De dikte van die
op elkaar liggende lagen is evenwel niet de
enige factor die bepalend is voor de glans.
De doorschijnendheid en de onderlinge samenhang
van de paarlemoerlagen hebben
zelfs een grotere invloed. Een snelle groei
heeft een negatief effect op de glans, want
hoe sneller er paarlemoer wordt gevormd,
bijvoorbeeld in warm water, hoe minder
doorschijnend het zal zijn.
58

De glans is het
belangrijkste criterium
bij de beoordeling
van de kwaliteit
van een parel.
CRITERIA VAN JUWELIERS
Het Gemological Institute of America
(GIA) gebruikt vier categorieën voor de
glans: uitstekend (sterk glanzend tot schitterend),
goed (glanzend), bleek (troebel)
en zwak (mat). Een glans van uitstekende
graad zorgt voor een schitterende parel,
waarbij het oppervlak als een spiegel werkt
die de objecten duidelijk weerspiegelt.
Enkel parels die de GIA tot categorie A
rekent, mag men bestempelen als edelstenen.
Hoe groter een parel is, hoe meer hij
kost. De grootte varieert van een speldenkop
tot een duivenei, en wordt in sterke
mate bepaald door de weekdiersoort.
Grote, volmaakt ronde parels zijn uiterst
zeldzaam. Ze zijn dan ook zeer gezocht
voor colliers met meerdere rijen.
In de juwelierskunst moet de volledige
beschrijving van een parel zijn vorm, de
kwaliteit van het oppervlak, de grootte
in millimeter en de kleur vermelden. De
glans wordt echter zelden of nooit vermeld.
De grootte (diameter) wordt gemeten in
fracties van een millimeter. In de juwelierskunst
gebruikt men zelden parels die
kleiner dan 7,5 mm zijn. Doorgaans hebben
parels een grootte van 7 tot 7,5 mm. Groter
dan 12 mm zie je uiterst zelden. Dergelijke
parels zijn dan ook peperduur. Groter dan
14 mm is echt uitzonderlijk, als je weet dat
het twee tot drie jaar duurt om een parel
van gemiddelde grootte voort te brengen,
en tot vijf jaar voor de grootste exemplaren.
Natuurlijke parels (parels van de eerste
kwaliteit) worden gewogen per karaat en
grein. Een grein in de juwelierskunst is 0,05
In december 2011 bood Christie's New York deze
spectaculaire parelketting met robijnen en diamanten
van Cartier te koop aan. Het werd in 1972 besteld
door filmster Elizabeth Taylor om de beroemde Peregrina
te tonen, een natuurlijke parel van 223,8 korrels
die Richard Burton haar in 1969 had geschonken.
Christie's Images Ltd. $ 11.842.500 (€ 8.984.500)
De buitengewone diversiteit van de 289 natuurlijke zoutwaterparels waaruit dit zeldzame collier met vier
rijen bestaat, illustreert perfect de chromatische verscheidenheid van deze natuurlijke wonderen. Het juweel
werd verkocht bij Christie's New York in april 2015. © Christie's Images Ltd. $ 5.093.000 (€ 4.821.000).
gram. Parels zijn vaak wit. Soms hebben
ze een roomkleurige of roze tint, maar dat
kan ook zilverachtig, champagne, perzik,
geel, groen, blauw, kastanjebruin of zelfs
zwart zijn. Zwarte parels, bekend sinds de
16e eeuw, maar tegenwoordig vaak vereenzelvigd
met de op Tahiti gecultiveerde
parels, waren lange tijd peperduur, want
uiterst zeldzaam. Het is de weekdiersoort
die de basiskleur bepaalt, alsook de kweekplaats
van een en dezelfde soort.
Een ander, subtieler criterium, bepaalt de
kwaliteit van de parels die in kringen van
juweliers gewild zijn: het oriënt. Het gaat
om het iriserende effect, dat zich lijkt te
verplaatsen wanneer men de parel draait.
Deze regenboogkleurige glans is te danken
aan de reflectie en de breking van het licht
in de doorzichtige paarlemoerlagen die
aan de oppervlakte liggen. We spreken
over diep oriënt wanneer de lagen zeer
doorzichtig zijn. Het oriënt is des te subtieler
naarmate de lagen dun en talrijk zijn.
Tot slot is een van de belangrijkste parameters
om de waarde van een parel te bepalen
de productiewijze. De term natuurlijke
parel, wilde parel of parel van de eerste
59

Al sinds de oudheid
worden parels
gebruikt om juwelen te
maken. Toen noemde
men ze nog ‘tranen
van Aphrodite’.
kwaliteit is voorbehouden aan parels
voortgebracht zonder tussenkomst van de
mens. Die zijn echt zeldzaam. Gekweekte
parels, die veel minder zeldzaam zijn, ontstaan
nadat een mens een nucleus heeft ingeplant.
Deze techniek werd aan het begin
van de 20e eeuw bedacht door de Japanner
Mikimoto Kōkichi (1858-1954), die zo de
aanzet tot een heuse industrie gaf.
Opgelet: om parels meer te doen glanzen
of de kleur ervan te veranderen, worden
ze soms mechanisch, chemisch, thermisch
of ionisch bewerkt. Wettelijk gezien
zijn enkel reinigen, polijsten en pellen
toegestaan zonder dat dit expliciet moet
worden vermeld bij de verkoop ervan. Het
is belangrijk dat je je parels beter geregeld
draagt, want bij contact met de huid
absorberen ze vocht en worden ze bekleed
met een dun vetlaagje dat ze beschermt.
Wel moet je contact met make-up, parfum
en zweet vermijden, omdat daardoor de
paarlemoerlagen worden aangetast. Ook
moet je ze uit de buurt van andere juwelen
houden, omdat parels krassen oplopen
wanneer ze in aanraking komen met goud,
diamant en andere harde materialen.
LIEFHEBBERS:
CLEOPATRA EN LIZ TAYLOR
Rond parels is gaandeweg een hele industrie
gegroeid. Het gebruik van parels als
sieraad dateert al van in de prehistorie, zoals
blijkt uit grafvondsten daterend uit het
paleolithicum. Bij opgravingen in Umm al-
Qaiwain, in de Verenigde Arabische Emiraten,
werd in een gemeenschappelijk graf
een parel gevonden die op het hoofd van
een overledene was bevestigd. Uit een analyse
met behulp van de C14-methode blijkt
dat het graf dateert van circa 5500 v.C.
Al sinds de oudheid worden parels
gebruikt om juwelen te maken. Toen
noemde men ze nog ‘tranen van Aphrodite’.
Romeinse families die zich dat konden
veroorloven, kochten elk jaar een of twee
parels voor hun dochters, zodat ze een
volledig collier zouden hebben tegen de
tijd dat ze meerderjarig waren. Die traditie
Rembrandt van Rijn, Portret van een dame, mogelijk Maria Trip, 1639, olieverf op paneel, 107 x 82 cm. Amsterdam,
Rijksmuseum, inv. SK-C-597. © Rijksmuseum.
De recente Balance 10-collectie van de Japanse firma
Takasi combineert goud, Akoya-parels en diamanten.
Door de uitgepuurde geometrische vormgeving is
deze collectie beslist sekseneutraal. © Takasi.
60

JAR, oorbellen, natuurlijke druppelparels, diamanten, zilver en 18-karaats roségoud, 7,5 x 5,3 cm. © Christie's, New York, 08-06-2021. Christie's Images Ltd. $ 870.000 (€ 715.000).
Paarlemoer is
de essentie van
de parel: het zorgt
voor zijn glans, kleur
en duurzaamheid.
wordt door sommige families nog steeds
in ere gehouden. In zijn Historia Naturalis
(74 n.C) vertelt Plinius de Oudere over de
legendarische pracht en praal aan het hof
van de Egyptische koningin Cleopatra, en
hoe ze op een overvloedig banket een parel
droeg aan haar oor, met een waarde van
tien miljoen sestertiën. Ze zou die toen
hebben laten oplossen in azijn, waarna
ze alles opdronk, om indruk te maken op
Marcus Antonius.
Zoetwaterparels werden vroeger bij toeval
ontdekt. Ook die waren enorm populair,
door hun gevarieerde kleur en vorm,
hun grote aantal en aantrekkelijke prijs.
Deze soort, gemaakt door weekdieren,
trof je vroeger veelvuldig aan in Europese
waterlopen. Sinds de prehistorie werden
die gebruikt als voedsel en soms ontdekte
men daarbij een parel. Men vertelt dat
de Franse koningin Maria de’ Medici bij
de doop van haar zoon een met 32.000
zoetwaterparels versierde jurk droeg. Die
bijzonder lucratieve handel, vanaf het
Ancien Régime, leidde ertoe dat de soort al
snel verdween uit de meeste toegankelijke
regio’s in Europa.
Zoutwaterparels waren een tijdlang het
monopolie van gespecialiseerde vissers
in de Perzische Golf en in de Japanse Zee.
Na de ontdekking van de Nieuwe Wereld
werden ze wat couranter. Halverwege de
16e eeuw ontdekte een tot slaaf gemaakte
Afrikaan aan de kust van het eiland Santa
Margarita in de Golf van Panama, een van
de beroemdste parels, de peervormige
La Peregrina (223,8 grein). In de loop der
eeuwen verhuisde die van de kisten van de
Spaanse koning Filips II naar het juwelenkoffertje
van Elizabeth Taylor. Samen
met haar zusje, La Pelegrina (133,16 grein),
eveneens ontdekt in Midden-Amerika en
een tijdlang eigendom van de prinsen Joesoepov,
geldt zij als een van de mooiste ter
wereld. In 2011 ging La Peregrina, gezet in
een collier van Cartier, onder de hamer bij
Christie’s, in New York, voor $ 10,5 miljoen.
En in 1987 bij Christie’s, in Genève, ging zij
de deur uit voor $ 463.800.
LEZEN
Perles. Une histoire naturelle, door meerdere
auteurs, uitg. Réunion des Musées
Nationaux, Parijs, 2007, 103 pag., ISBN :
9782711853960.
i
MEER INFO
Introductiecursus
La perle : histoire, science et légendes
L’Ecole des Arts Joailliers
Parijs
www.lecolevancleefarpels.com
61

Rosalba
Carriera
Een leven in pasteltinten
In de 18e eeuw veroverde Rosalba
Carriera Europa met haar luchtige
doch treffende pastelportretten.
De Zwinger in Dresden toont nu
een selectie van ruim 70 werken uit
het omvangrijke oeuvre van deze
Italiaanse kunstenaar, aangevuld
met ambachtelijk design uit Venetië,
de stad waar zij woonde en werkte.
TEKST: EWOUD MIJNLIEFF
Rosalba Carriera, Zelfportret, ca. 1745, pastel op papier, 56,7 x 45,8 cm. Royal Collection, RCIN 452375.
Het is 350 jaar geleden dat Rosalba
Carriera (1673-1757) het
licht zag. Een mooie aanleiding
voor Zwinger in Dresden, dat
prachtige na de Tweede Wereldoorlog weer
opgebouwde rococopaviljoen aan de Elbe,
om het werk van deze kunstenaar tentoon
te stellen. Cruciaal was haar verblijf in Parijs
van 1720-21, waar de Italiaanse kunstschilder
grootse triomfen vierde. Zij verkeerde in
gezelschap van haar familie. Hoewel vrijwel
geen eigentijdse Franse chroniqueur haar
noemt gedurende de anderhalf jaar die zij er
doorbracht – en er waren er vele – wist Carriera
tot de hoogste kringen door te dringen
en daar talrijke portretopdrachten te
verkrijgen. Een bewaard gebleven journaal
uit deze maanden, dat vooral als agenda
62

Haar innovatieve
techniek verspreidde
zich al snel over
Europa en deed menig
miniatuurschilder
overstappen naar
perkament als
ondergrond.
en kasboek functioneerde, getuigt van de
vele ontmoetingen en de daaruit voortkomende
opdrachten. De bekende Mercure de
France berichtte wel over haar: ‘[…] cette
Demoiselle a trouvé l’art de traiter ce genre
de Peinture d’une manière où personne
n’etoit arrivé avant elle, ce qui a fait dire aux
plus habile que cette sorte de pastel, avec la
force et la verité des couleurs, conserve de
certaines fraîcheurs et des legeretez dans
les transparents, qui sont au dessus de la
peinture à l’huile.’
In haar klaarblijkelijk superieure techniek
portretteerde zij in die maanden onder anderen
de aanstaande koning Lodewijk XV.
Maar ook talrijke andere hoogstaande personen,
onder wie Pierre Crozat, een financier
en verzamelaar van statuur. De man
ook die haar uiteindelijk had weten over te
halen naar Frankrijk af te reizen. Maar ook
Carriera’s zwager Giovanni Antonio Pellegrini,
naar Parijs gehaald om het grootste
plafond uit zijn tijd te decoreren, zal een rol
hebben gespeeld. Zeker 36 portretten zijn
in deze periode ontstaan. Net als in Rome
werd zij ook daar toegelaten tot de hoogste
artistieke instantie, de Académie Royale de
Peinture et de Sculpture.
BAANBREKENDE TECHNIEK
Geboren in Venetië als dochter van een
familie in de middenklasse, leidde Rosalba
Carriera vooral zichzelf op. Aanvankelijk
beschilderde zij snuifdozen met portretten
en allegorische figuren, een nieuwe trend
die lucratiever werd met de steeds groter
wordende stroom toeristen in de lagunestad.
Zij perfectioneerde de techniek op
een perkamenten ondergrond met wat zij
haar ‘fondelli’ noemde en wist deze zó verder
te ontwikkelen dat deze haar zachte,
poederachtige pasteltechniek overtrof.
Deze innovatieve techniek verspreidde
zich al snel over Europa en deed menig miniatuurschilder
overstappen naar perkament
als ondergrond. In 1705 werd zij op
grond van haar verdiensten verkozen tot
lid van de Accademia di San Luca in Rome.
Carriera werkte voornamelijk vanuit
haar woning aan het Canal Grande, die
ook als atelier en etalage functioneerde
en bovendien als salon in de 18e-eeuwse
betekenis van het woord. In dat opzicht
onderscheidde zij zich van veel van haar
vakgenoten. Haar zwager bereisde bijvoorbeeld
als internationaal decorateur
heel Europa. Zelfs in de Nederlanden, toch
niet het meest Italië-minnende deel van
Europa, zijn sporen van hem terug te vinden.
Niet van Carriera, al had ook zij zeker
Nederlandse contacten, zoals blijkt uit
haar bewaard gebleven correspondentie.
Haar atelier werd veelvuldig bezocht door
tal van Engelse en Franse, maar ook Duitse
notabelen die maar al te graag geportretteerd
wilden worden. Korte buitenlandse
verblijven waren ondanks haar honkvastheid
lucratief. Zo verliet zij Venetië
opnieuw in 1730, deze keer voor Wenen,
waar keizer Karel VI haar opdrachtgever
werd en de keizerin haar leerling.
Behalve portretten produceerde haar
atelier ook allegorische en mythologische
figuren, al dan niet in samenhangende
reeksen bijeengebracht, bijvoorbeeld de
vier jaargetijden voorgesteld door lieflijke
meisjes met toepasselijke attributen. De
populariteit van dit genre blijkt uit de
talrijke kopieën die zijn bewaard gebleven.
Dergelijk werk sierde menige wand
in fraaie stadspaleizen of landelijke villa’s.
Vaak ging het om portretbustes, altijd uitgevoerd
in pastel.
EEN DROEVIG EINDE
Haar grootste bewonderaar was misschien
wel Frederik August II, de keurvorst van
Saksen. Deze liet een aparte ruimte in zijn
verblijf in Dresden met vele pastels van haar
hand decoreren. Nog altijd is het bewaard gebleven
deel van deze verzameling de grootste
ter wereld van haar werk, 73 stuks. Een
keuze hieruit vormt de kern van de tentoonstelling
in de Gemäldegalerie Alte Meister, in
het paleiscomplex de Zwinger in Dresden.
Ooit waren het er meer dan 150.
Nadat haar gezichtsvermogen in 1745 al
Rosalba Carriera, Gustavus Hamilton, 2nd Viscount
Boyne (1710-1746, ca. 1730-1), pastel, wit gehoogd,
59,7 x 47,6 cm. Birmingham, Barber Institute of Fine
Arts, inv. nr., 2009.3.
sterk achteruitging, werd Carriera vier jaar
later uiteindelijk door volledige blindheid
getroffen. Daarmee was de uitoefening van
haar vak onmogelijk geworden. Al eerder
was zij terechtgekomen in een diepe
depressie, als gevolg van het overlijden
van een van haar zusters in 1738. Toen al
kwam haar werk grotendeels stil te liggen.
Vijf jaar na haar dood kocht de Engelse
koning George III een omvangrijke collectie
Venetiaanse kunst aan, met onder meer een
aantal van haar zelfportretten. Zo ook het
laatste dat van haar bewaard is gebleven.
Idealiseren deed zij niet in haar portretkunst,
wat mag blijken uit onder meer dit
werk. Rosalba Carriera was een meester in
de pasteltechniek en bracht het medium
in de ogen van tijdgenoten op een hoger
niveau. Het werd bovendien een serieuze
kunstvorm die alom werd bewonderd en
nagevolgd, met name in Frankrijk.
BEZOEKEN
Rosalba Carriera – Perfektion in Pastell
Zwinger, Gemäldegalerie Alte Meister
Dresden
www.gemaeldegalerie.skd.museum
09-06 t/m 24-09
63

Schitterende
bloeitijd
Art-nouveaujuwelen
René Lalique, halssieraad Sylfide, ca. 1900, Tokio, Albion Art Institute. Foto: Tsuneharu Do/ Albion Art Institute.
64

Van 1880 tot 1914 beleefde de
wereld van de juwelen een heuse
revolutie, in het teken van de art
nouveau. De architectuur en de
sierkunst haalden hun inspiratie
uit de organische vormen en
prachtige kleuren van de natuur.
De juwelierskunst bleef niet achter:
zowel de materialen als de vormen
ondergingen een ingrijpende
verandering. Een tentoonstelling
in Parijs, met hoofdzakelijk Franse
creaties, laat zien hoe mooi en
origineel die kunst toen was.
TEKST: ANNE HUSTACHE
Het laatste kwart van de 19e eeuw
was een bijzonder vruchtbare
periode op artistiek gebied. De
architecten waren uitgekeken
op de historistische trends (de fameuze
neostijlen). Ze werden sterk beïnvloed
door de geschriften van John Ruskin in
Groot-Brittannië en Eugène Viollet-le-Duc
in Frankrijk. Hun inspiratie haalden ze
rechtstreeks uit de natuur. Die nieuwe stijl
zou men art nouveau noemen. Door de
industriële revolutie was een groot aantal
objecten van slechte smaak op de markt
gekomen. Dit leidde tot een reactie, die
uitmondde in een grondige vernieuwing
van de sierkunst, eveneens geïnspireerd
door die terugkeer naar de natuur.
Britse bewegingen als de prerafaëlieten en
de Guilds of Handicrafts spoorden kunstenaars
ertoe aan de grenzen tussen de
verschillende disciplines te doorbreken en
onderling samen te werken om een harmonieuzere
dagelijkse leefomgeving te creëren.
Zowel in de literatuur als in de schilderkunst
kwam het tot een kruisbestuiving
tussen symbolisme, realisme en impressionisme.
Intussen begon ook de fotografie te
ontluiken. Eeuwenlang rijmde de juwelierskunst
met edelstenen, robijnen, diamanten
en edele materialen, vooral goud en zilver.
Traditiegetrouw werden juwelen dan ook
geassocieerd met luxe. In die bruisende
artistieke context van het laatste kwart van
de 19e eeuw zou een handvol even creatieve
als virtuoze meesters de juwelierskunst een
volkomen nieuwe wending geven.
René Lalique, collier met Femme Papillonhangers, ca. 1897-1899, goud, email, glas, platina. Musée Lalique.
@ Studio Y Langl.
René Lalique creëerde sierlijke libellen
van email en herfstbladeren
of transformeerde een vrouw
tot een vlinder.
BETOVERENDE
MEDUSA’S EN VENUSSEN
Net als de architectuur en de sierkunst vond
ook de juwelierskunst aan het einde van de
19e eeuw een rijke inspiratiebron in de natuur:
libellen en vlinders, maar ook monsters
en draken, sirenen, visvrouwen, medusa’s
en sfinxen, algen en bloemen, lofwerk en
sierlijke krommingen. Het repertoire waaruit
de juweliers in het laatste kwart van de 19e
eeuw putten, was bijzonder rijk en complex:
de aandachtige observatie van de natuur
moest immers worden gepaard aan sym-
bolistische metamorfosen, van de meest
eenvoudige tot de meest extravagante. De
nieuwe wetenschappen die het licht zagen
door de bestudering van de natuur, zoals
de evolutietheorie van Charles Darwin, de
oceanografie en de etnografie, zorgden voor
een nieuwe kijk op het planten-, dieren- en
mineralenrijk. Het ging er niet louter om de
natuurpracht te observeren en te imiteren,
maar ook om het scheppingsproces te doorgronden,
de banden tussen het ene rijk en
het andere te begrijpen en er de metamorfosen
van te vertalen in artistieke creaties.
65

Lodewijk Willem van Kooten (II), broche,
ca. 1908-1911, goud, email, amethist, 3 x 3 cm.
Amsterdam, Rijksmuseum, inv. BK-1980-74.
Georges Fouquet, corsagejuweel Zeeslang, 1901, goud, email, smaragden, parels. Tokio, Albion Art Institute.
Foto: Tsuneharu Do/ Albion Art Institute/ ADAGP, Parijs, 2023.
Japan, de natuur
en symbolistische
literatuur spoorden
kunstenaars ertoe
aan hun verbeelding
de vrije loop te laten.
De kunst overgekomen uit het Oosten, en
dan vooral uit Japan, met prenten, stoffen
en keramiek, versterkte nog de belangstelling
voor een niet-gestileerde uitbeelding
van de natuur. De symbolistische literatuur
spoorde kunstenaars er bovendien
toe aan de deur van mysterieuze kamers
te openen en hun verbeelding de vrije
loop te laten, waarbij de vrouw nu eens
werd afgebeeld als een venus met een
algenkapsel, dan weer als een sirene met
een lenig lichaam of een monsterlijke
medusa met betoverende ogen. Rossella
Froissart, de curator van de tentoonstelling
in Parijs, schreef in de bijbehorende
catalogus: “De natuur als inspiratiebron is
zeker geen uitvinding van de art nouveau,
maar men mag wel zeggen dat de kunstenaars
van die beweging er niet louter
een iconografisch repertoire hebben aan
ontleend. Meer dan ooit tevoren hebben
ze er de vitalistische principes van verheerlijkt.
Ze waren gefascineerd door de
transformerende krachten van de natuur.
Ze geloofden in de mogelijkheid van een
gemeenschap van wezens en koninkrijken
en stimuleerden het bedenken van nieuwe
metamorfosen.”
De Franse edelsmid en glaskunstenaar
René Lalique creëerde sierlijke libellen van
email en eenvoudige herfstbladeren, maar
kon ook een vrouw tevoorschijn toveren uit
een simpel takje of een orchidee. Omgekeerd
transformeerde hij een vrouw soms
tot een vlinder. Georges Fouquet bevestigde
vleugels aan zijn zeeslangen en deed
nimfen oprijzen uit de zee. In België zette
Philippe Wolfers opalen in het grijnzende
gezicht van een medusa. In tegenstelling
tot vroeger waren de juwelen nu niet langer
het voorrecht van edelsmeden of juweliers.
Ook een afficheontwerper als Eugène
Grasset had er belangstelling voor, net als
beeldhouwer Philippe Wolfers en architect
Josef Hoffmann. Toen Georges Fouquet zijn
juwelenwinkel opende in Parijs, vertrouwde
hij de versiering ervan toe aan affichekunstenaar
Alfons Mucha.
NIEUWE MATERIALEN
Dankzij de industriële revolutie kregen
juweliers de beschikking over nieuwe technieken
en materialen, waar ze ongewone
texturen en kleurrijke reflecties mee creëerden
en vooral de juwelen konden laten schitteren
zonder daarvoor diamanten nodig te
hebben. Email, populair van de 12e tot de
17e eeuw, keerde in volle glorie terug. Sommige
kunstenaars gebruikten de champlevétechniek
op goud. Zo bracht Lalique nevelig
email aan op goud en ook de achterkant
emailleerde hij. Het populairst was echter
het doorschijnende email (vensteremail). Bij
deze techniek wordt het email in cellen van
gouddraad of uitgezaagd goudplaat tijdens
66

De overtuiging
heerste dat ook
een juwelier een
kunstenaar is en zijn
creaties volwaardige
kunstwerken zijn.
het ovenproces voorzien van een tijdelijke
ondergrond van mica of dun koperblad. Na
verwijdering hiervan zorgt het voorwerp
voor een glas-in-loodeffect.
De art-nouveaujuweliers gebruikten ook
hoorn, in navolging van Lalique, die op de
Salon in 1896 een armband vervaardigd van
rundhoorn, ingelegd met zilver toonde. De
Fransman gaf blijk van een onstilbare experimenteerlust
en werkte vooral met glas. Zo
creëerde hij broches van gegoten glas. Samen
met gesneden en gegraveerd glas was
dit materiaal een van de meest gebruikte
voor art-nouveaujuwelen. Ook ivoor werd
zeer gewaardeerd, met dank aan Philippe
Wolfers, een van de eersten die er gebruik
van maakte. Ivoor werd rechtstreeks uit de
Belgische kolonie Congo betrokken.
Verder gebruikte men natuurlijk ook edelstenen.
Bijzonder populair waren chrysopraas,
waarvan de groene kleur fascineerde,
edelopaal, met zijn kleurenspel ontstaan
door de buiging van het licht, en turkoois,
vaak ingezet als cabochon. Wezenlijke
onderdelen van de art-nouveauhangers
waren de zogenaamde barokparels van
onregelmatige vorm en peervormige parels.
Ook toermalijn, peridot en topaas werden
vrij vaak gebruikt door de juweliers aan het
einde van de 19e eeuw.
EVOLUTIE
Deze schitterende bloeitijd van de juwelierskunst
was eveneens te danken aan de
vaste overtuiging dat ook een juwelier een
kunstenaar is en zijn creaties volwaardige
kunstwerken zijn. En vooral ook dat daar
geen edele materialen voor nodig waren,
enkel creativiteit en leergierigheid, zowel
wat betreft thema’s als technieken. Het
was wel degelijk uit een rijke verbeelding,
gepaard aan het experimenteren met
materialen, dat de meesterwerken van
kunstenaars als René Lalique, Georges
Fouquet, Elisabeth Bonté, Victor Prouvé,
Jean Dampt, Jules Desbois, Edward Colonna
en Eugène Grasset geboren werden.
Die zijn allen vertegenwoordigd op de tentoonstelling
Un Art nouveau. Métamorphoses
du bijou, 1880-1914 in Parijs. Niets blijft
echter duren. De groeiende exuberantie
van de laatste twee decennia van de 19e
eeuw bereikte haar hoogtepunt in de eerste
jaren van de 20e eeuw. Daarna kwam
het tot een soberdere stijl. De nieuwe
esthetiek was eerder geïnspireerd op het
geometrische.
Die trend vormde de aanloop naar de art
deco en was ook ingegeven door de ontdekking
dat het oneindig kleine een abstracte
en geordende geometrische structuur heeft.
De levende cellen, bestudeerd onder een
microscoop, zouden dus aan de basis van
de abstracte versiering liggen. Van die evolutie
getuigen onder meer de juwelen van
Josef Hoffmann en Koloman Moser, gecreëerd
in het kader van de Wiener Werkstätte.
Die strakkere lijn was ook kenmerkend voor
de in Nederland gecreëerde juwelen van
Bert Nienhuis, een specialist wat betreft
email en uiterst gestileerde motieven.
Van 1880 tot 1914 werden juwelen ook
toegankelijker voor een breed publiek.
Imitaties werden mogelijk door de vele
nieuwe materialen en technische middelen.
De namaakjuwelen waren geboren.
Ze hadden nieuwe en originele vormen.
We mogen dus des te meer stellen dat die
periode de juwelen een vaste plaats in de
kunst heeft bezorgd en dat er meteen ook
een nieuw tijdperk aanbrak: dat van de
moderne juwelen.
BEZOEKEN
Un Art nouveau.
Métamorphoses du bijou, 1880-1914
Ecole des Arts Joailliers
Parijs
www.lecolevancleefarpels.com
02-06 t/m 30-09
LEZEN
Philippe Wolfers, hanger Medusa, 1898, goud, email, ivoor, opaal en diamant. Brussel, Museum Kunst &
Geschiedenis.
Un Art nouveau. Métamorphoses du bijou,
1880-1914, Rossella Froissart, Florent Guérif,
Paul Paradis, co-uitgave L’Ecole des Arts
Joailliers/ Editions Norma, Parijs, 2023, 192
pag., ISBN: 9782376660750, prijs € 39.
67

Het drinkglas
Onmisbaar op tafel
Tegenwoordig horen op een mooie tafel minstens drie soorten glazen
te staan: een glas voor rode wijn, een voor witte wijn en een voor water.
Vanzelfsprekend bestaan er nog andere glazen voor specifieke dranken:
een portoglas, een likeurglas, een whiskyglas, zonder natuurlijk de flute,
het hoge champagneglas te vergeten. Vóór de 18e eeuw bestonden
die speciale glazen niet. De geschiedenis van het drinkglas is trouwens
veel ouder dan men vaak denkt, al waren die glazen eeuwenlang
voorbehouden aan de rijken.
TEKST: ANNE HUSTACHE
De oudste manier om water te
drinken is met beide handpalmen,
die samen een kom
vormen. Dat is simpel, maar niet
bijster praktisch, en al zeker niet wanneer
je water wilt bewaren om het bij de hand
te hebben. Onze verre voorouders gebruikten
daarvoor kalebassen en grote schelpen,
tot men uiteindelijk gebruik begon te
maken van terracotta potten en het latere,
daarvan afgeleide vaatwerk. In de bronstijd
(ca. 2000-800 v.C.) deden metalen, zilveren
en gouden drinkbekers hun intrede, maar
die dienden vaak voor rituele drankoffers.
Het aangenaamste materiaal om je lippen
aan te zetten bij het drinken van een
koele drank – wijn, bier of water – is en
blijft natuurlijk glas. We weten nu dat glas
voor het eerst werd gemaakt in het Nabije
Oosten en in Egypte omstreeks 5000 v.C.
De glasblaastechniek, waarmee men holle
voorwerpen vervaardigde, verscheen
evenwel pas in Syrië, in de 1e eeuw v.C. De
Romeinse elite zou er gretig gebruik van
maken. In de middeleeuwen kwamen er
nieuwe, liturgische functies bij. Dankzij de
uitvinding van het cristallo (glas dat even
helder als zuiver bergkristal is) werden
voetglazen veel geraffineerder. Het kristalglas
uit Bohemen zou daar al snel een
Eeuwenlang bleef
glas een luxeproduct.
Pas in de 19e
eeuw raakte het
drinkglas algemeen
ingeburgerd.
stevige concurrent van worden. In 1676
vond George Ravenscroft in Londen het
loodkristalglas uit, ook wel flintglas genoemd.
Vanaf dan zouden de Engelsen de
markt van het luxeglas domineren, wat de
Fransen er – uit jaloersheid – toe bracht
zelf ook glasfabrieken op te richten. Eeuwenlang
bleef glas een luxeproduct. Pas in
de 19e eeuw raakte het drinkglas algemeen
ingeburgerd, dankzij het groeiend
aantal holglasfabrieken.
Romeins raffinement
Ca. -25 / +50
Deze beker behoort tot een uitzonderlijk
ensemble van 109 zilveren stukken vaatwerk,
aangetroffen in de wijnperskamer
van een luxueuze villa in Boscoreale, niet
ver van Pompeï. De eigenaar van de villa
had zijn ‘schat’ daar wellicht verborgen
bij de uitbarsting van de Vesuvius, in het
jaar 79 n.C. Het ensemble werd ontdekt
bij opgravingen in 1895 en maakt nu deel
uit van de collecties van het Louvre. De
prachtige objecten getuigen van de kwaliteit
en het raffinement van het Romeinse
drijfwerk. De versiering van deze beker is
vrij origineel: onder een rozenslinger zien
we vier taferelen met skeletten, voorstellende
befaamde schrijvers (Euripides,
Sophocles, Menander en Moschion) en
filosofen (Zeno, Epicurus, Monimos van
Athene en Demetrius van Phalerum). Tussen
die personages in zien we spreuken, in
stippellijn.
Beker met skeletten, schat van Boscoreale, Italië,
zilver, 10,6 cm hoog, Parijs, Musée du Louvre, inv.
BJ1923, © RMN-Grand Palais (Musée du Louvre).
Foto: Hervé Lewandowski.
68

Grafgift
Eind 6e eeuw – begin 7e eeuw
Carolus Magnus
12e eeuw (montuur begin 13e eeuw)
Voetglas
1540 / 1560
Deze drinkhoorn van een doorzichtige
olijfgele kleur is in meer dan één opzicht
uitzonderlijk. Niet alleen is hij buitengewoon
groot, hij is ook intact. De hoorn is
voorzien van drie groenblauwe oortjes en
een netwerkversiering. Typologisch behoort
dit object tot de groep van de Lombardische
hoorns met netwerkversiering,
maar het zou ook een regionaal product
kunnen zijn. De hoorn werd ontdekt op
een grafveld in Anderlecht, met graven uit
de vroege middeleeuwen, want in die tijd
kregen overledenen diverse grafgiften mee.
Merovingische drinkhoorn, Anderlecht, glas, 20,3
cm lang, Brussel, Museum Kunst & Geschiedenis,
inv. B005829-001, © MRAH Image Studio.
Dit glas heeft nooit ofte nimmer toebehoord
aan Karel de Grote! Het is een van de vele
geëmailleerde exemplaren die tussen de 12e
en 15e eeuw in het Westen werden ingevoerd,
hoofdzakelijk uit Syrië en Egypte. De voet van
verguld koper werd eraan bevestigd aan het
einde van de 13e eeuw, in Frankrijk. Dit object
laat zien hoezeer de oosterse glaskunst in
de middeleeuwen gewaardeerd werd in het
Westen. Die glazen objecten arriveerden in
Europa via de kruistochten, commerciële en
diplomatieke contacten en pelgrims en reizigers
die terugkeerden uit het Heilige Land.
De beker zelf is van geblazen glas, met zeer
dunne wanden, zich verwijdend naar boven
toe. De hals heeft een veel wijdere opening
dan de voet. De versiering is vrij geometrisch:
drie registers, van elkaar gescheiden door
dunne goudkleurige lijnen, lopen helemaal
rond het glas. Het bovenste register omvat
een vergulde kalligrafische inscriptie, met
dunne rode omtreklijnen. In het midden is er
een geometrische fries (kruizen, rechthoeken),
eveneens verguld, met rode omlijning,
versierd met een netwerk van witte en
blauwe stippels. Het onderste register bestaat
uit een plantaardige fries.
Dit voetglas werd waarschijnlijk vervaardigd
in Frankrijk. Het werd geblazen in één
keer. De knop, geëmailleerd met blauwe en
witte stroken (een imitatie van eierlijsten en
witte kruizen met rode punt), is hol. De voet
is versierd met gevlamde stralen en een
fries, met afwisselend verticale strepen en
punten van email. De kegelvormige coupe
is eveneens fijn versierd met geëmailleerde
motieven: aan de ene kant bevindt zich
een niet-geïdentificeerd, met een wapen
versierd schild, en aan de andere kant
een vrouwelijke buste in zijaanzicht, met
verguld ingesneden haar. Tussen beide motieven
in bevinden zich twee spreukbanden
met als opschrift: Pour toute chose.
Anoniem, voetglas, Frankrijk, verguld en geëmailleerd
glas, 14,1 x 12 cm, Parijs, Musée du Louvre, inv.
OA 3111.
Drinkbeker, zogezegd van Karel de Grote, Syrië, 12e eeuw,
geblazen glas, verguld en geëmailleerd, koper, 24 x 12 cm,
Chartres, Musée des Beaux-Arts, inv. 5144, © Ministerie
van Cultuur (Frankrijk)/ Médiathèque du Patrimoine et
de la Photographie. Alle rechten voorbehouden.
69

Maatbeker
17e eeuw
Deze cilindervormige beker, met wijd uitlopende
voet en lang vaasvormig lichaam,
heeft een vreemde versiering, met horizontale
filamenten, die op gelijke afstand van
elkaar zijn ingesneden. Die filamenten zijn
niet zomaar een versiering, het zijn eigenlijk
maatstrepen. De beker werd gebruikt
door verschillende personen bij een drankspel.
Elke drinker moest exact de hoeveelheid
drank tussen twee strepen in zien te
drinken. De Duitse naam Passglass komt
van de glazen ringen (‘Passen’), die dienen
als maatstrepen.
Anoniem, Passglass, Duitsland, glas, 17cm hoog.
Londen, The Victoria and Albert Museum, inv.:
CIRC.63-1909.
Roemer
Ca. 1625-1675
De roemer is vaak te zien op schilderijen
uit de 17e eeuw. De versiering van de
brede, cilindervormige voet is typerend,
met vier rijen stippen. Het kegelvormige
lichaam is eveneens typerend. Een dunne
glazen draad vormt de scheidingslijn tussen
voet en lichaam.
Anoniem, glas met vier rijen stippen, Nederland of
Duitsland, geblazen glas, 17 x 14,8 cm. Amsterdam,
Rijksmuseum, inv. BK-NM-4021.
Allegorisch
Ca. 1750-1775
Op deze trechtervormige kelk is een allegorie
van de handel gegraveerd: een buste
van Mercurius boven een prachtige voluut
in rococostijl met lofwerk. Het glas ziet er
best statig uit, met zijn voet bestaande uit
een dubbele baluster, mooi versierd met
enkele luchtbellen. De god is herkenbaar
aan zijn gevleugelde petasos (hoed) en zijn
caduceus (staf), waarvan de traditionele
slangen hier een vogelkop hebben en eveneens
gevleugeld zijn. Rechts van de voluut
zien we een monding, met koopwaar in de
vorm van een baal en een ton op de oever.
Aan de andere kant van de rivier zien we
in de verte een dorp met een klokkentoren
en windmolens.
Kelkglas met allegorie, geblazen in Engeland, gegraveerd
in Nederland met diamant, 21,5 cm hoog.
Amsterdam, Rijksmuseum, inv. BK-KOG-1570.
70

Metternich
1859
Dit waterglas behoort tot het Metternichservies,
een van de beroemdste ooit
vervaardigd in de kristalfabriek Val Saint
Lambert. Het ensemble is genoemd naar
de vermaarde diplomaat en staatsman
Klemens Wenzel von Metternich. Kenmerkend
zijn de zeshoekige voet en de rijzige
vorm van de kelk. In de stam is een mooie
luchtbel vervat. Op de kelk van goudkleurig
helder glas zijn bloemversieringen
geslepen en gegraveerd met een rad. Op
een van de kanten is een cartouche te zien,
met het opschrift ‘Louis-Ida 1859’. Speciaal
voor bruiloften gegraveerde glazen waren
bijzonder populair in de 19e eeuw. Tal van
kristalfabrieken, van Baccarat tot Val Saint
Lambert, presenteerden ze in een rijkgevulde
catalogus.
Huwelijksglas ‘Louis-Ida’, kristalfabriek Val Saint
Lambert, Seraing, halfkristal, radgravure, 13,5 cm
hoog. Charleroi, Musée du Verre, Inv.3853.
Foto: Paul Louis.
Art nouveau
Ca. 1900
Dit prachtige glas werd bewerkt met de
blaaslamp: zogeheten canes van glas worden
zacht gemaakt en bewerkt met zulk
gereedschap. Glasfabrieken in Thüringen
(Midden-Duitsland) hadden zich gespecialiseerd
in de productie van glazen buizen
en kolven, bestemd voor laboratoria. Sommige
vaklui hebben glazen vervaardigd
waarvan de stam de vorm heeft van een
prachtige tak met bloemen. De doorschijnende
kleuren, groen, wit en blauwachtig,
gaan een subtiel spel aan met het licht. De
op een voet rustende kelk heeft de vorm
van een bloemkroon.
Anoniem, drinkglas, Thüringen, glas bewerkt met
blaaslamp, 31 cm hoog. Londen, The Victoria and
Albert Museum, inv. C.321-1916.
IJzig design
1968
Graficus, interieurarchitect en designer
Tapio Wirkkala (1915-1985) werkte vanaf
1952 voor de firma Iittala. Het lag voor de
hand dat deze pionier van het Finse design
ooit zou samenwerken met het bedrijf
dat de zuiverheid van de noordse stijl
promootte. De ronde basis steunt op drie
ijspriemen die als het ware boven het oppervlak
zweven. De collectie Ultima Thule
geeft op treffende wijze gestalte aan haar
herkomst. Wirkkala liet zich hiervoor immers
door een met ijs bedekt Fins eiland
inspireren. Hij bracht ruim duizend uren
door in gezelschap van de glasblazers om
deze reeks glazen te kunnen creëren. De
glazen tarten de regels van het glasblazen
en werden al snel beroemd.
Tapio Wirkkala, waterglas van het servies Ultima
Thule, Iittala, Finland. © R.V.
71

De ene kaart
is de andere niet
Petrus Plancius, Insulae Moluccae, 1598. Bartele Gallery.
72

Robert-Jan de Jonge nam de handel
in antieke kaarten van zijn vader
over en ontdekte dat hij het vak had
onderschat. Maar wie nu wat over
historische cartografie wil weten,
raadpleegt zijn Inter-Antiquariaat
Mefferdt & De Jonge. De handel erin
blijft hem intrigeren. Wij vroegen hem
zijn ervaringen en wijze raad met ons
te delen. ‘Inmiddels weet ik best iets
van waarde, maar een handleiding
kan ik eigenlijk niet geven.’
Claes Jansz. Visscher of Joan Blaeu, Amstelodamum celebre emporium forma plana, 1661. Inter-Antiquariaat
Mefferdt & De Jonge.
Er was eens een meneer met een
snor die mij vroeg hoe het in de
kaartenhandel gaat. “Slecht”, flapte
ik er uit, “de prijzen dalen en de
vraag loopt terug.” Dat was in 2008. Ik was
toen net een paar jaar bezig met Inter-
Antiquariaat Mefferdt & De Jonge en voelde
een kentering in de markt. Na vijftien vette
jaren zou alles anders worden. De opkomst
van het internet en de transparantie die
dat met zich meebracht, was even slikken.
De tot dan toe elitair doende kaartenhandelaren
begonnen elkaar ordinair op prijs
te beconcurreren.
Maar er was meer aan de hand. Je had vroeger
twee typen kopers: sommigen hadden
een wand vol kleine prentjes en kaartjes.
Boeken werden uit elkaar gesneden en
plaatjes voor goed geld los verkocht. Tegenwoordig
heeft niemand meer zo’n wand.
En dan had je de mannen met een map: hoger
opgeleid (liefst in Delft), vanaf een jaar
of veertig, met serieuze kennis van kaarten.
Hun collectie had best wat gekost en werd
opgeborgen in een eigen kamer. Bij mooie
gelegenheden kwam de map tevoorschijn
en werd de inhoud ervan gekoesterd. Daar
zaten stukken bij die ‘zeldzaam’ waren,
waar op gedempte toon over werd gesproken.
Ook die ene bijzondere uitgave die
niemand anders had en waarvoor je ’s ochtends
om half zes in de trein was gestapt
om te bemachtigen. Inmiddels zijn die
mannen erg oud en willen niet meer.
De tot dan toe elitair doende
kaartenhandelaren begonnen elkaar
ordinair op prijs te beconcurreren.
WAT IS WAARDE?
Nog steeds zijn er liefhebbers en geven
mensen geld uit aan goede spullen. Maar
kopers van nu willen vooral dat iets mooi
is, het moet aan de muur passen naast
een rode kledder van Armando. Men
noemt zichzelf eclectisch verzamelaar.
Mijn vader is met de handel in antieke
kaarten begonnen rond 1971. Ik kan me
een vader-zoongesprek herinneren over
opvolging in de zaak. Hij zei dat ik tien
jaar nodig zou hebben voordat ik wist
wat ik moest inkopen. Ik was diep beledigd.
Hoe kon hij zo weinig vertrouwen
in mij hebben? Ik moet nu toegeven dat
hij gelijk had. Inmiddels weet ik best iets
van waarde, maar een handleiding kan ik
eigenlijk niet geven. Wie bepaalt waarde?
Ik geloof in de markt. Waarde heeft alles
te maken met verkoopbaarheid, kaarten
hebben geen intrinsieke waarde. Is er
niemand die het wil hebben, dan heeft
iets geen waarde. Dagelijks krijg ik stukken
aangeboden. Maar regelmatig stel ik
mensen teleur met het bedrag dat ik wil
betalen voor hun kaarten. Erven die iets
zelf niet aan de muur willen hebben worden
boos op mij.
Sommige collega’s bieden hun stukken
nog steeds aan als zijnde ‘of utmost
rarity’. Dat is natuurlijk prima, maar het
aantal kopers dat dat belangrijk vindt,
is eveneens zeldzaam geworden. Zo heb
ik zelf een zogenaamde witte kaart van
Amsterdam uit 1661 (zie hierboven). Op
deze gravure staan de verdedigingswerken
van de Vierde Uitleg weergegeven,
nog zonder stratenplan. Die straten kon
men zelf intekenen. Het Amsterdamse
stadsarchief heeft een aantal exemplaren
waarop straten met pen zijn aangegeven.
Interessant en zeldzaam inderdaad, maar
het is vooral een kaart met een raar leeg
wit vlak. Ik heb ’m nu al een aantal jaren
en niemand die ’m wil hebben.
73

Reinier & Josua Ottens, Nieuwe kaart van Gooilandt, 1725-1747. Inter-Antiquariaat Mefferdt & De Jonge.
Berthe Morisot, Jeune fille au bal, 1875, olieverf op doek, 62 x 52 cm, Muśee Marmottan Monet.
Hendrik de Leth, Medemblick en de Vier Noorder Coggen, 1732. Inter-Antiquariaat Mefferdt & De Jonge.
Sommige erven die
iets zelf niet aan de
muur willen hebben
worden boos op mij.
SUCCESVERHAAL
Ik was onlangs op de jaarlijkse Jansoniuslezing,
een goed bezochte bijeenkomst over
historische cartografie waar de laatste aanwinst
van het Allard Pierson werd bejubeld:
een monumentale 17e-eeuwse plattegrond
van Amsterdam van Balthasar Florisz. van
Berckenrode. Nog maar een handvol exemplaren
zijn ervan over en dit is de enige die
is ingekleurd. Ze hebben er een klein fortuin
voor betaald, maar het is een werkelijk schitterende
wandkaart. Na Marten en Oopjen
is alles betrekkelijk en publiciteit mag wat
kosten. Met succes: de tentoonstelling over
antieke kaarten waar het stuk te zien is (in
het Allard Pierson, red.), heeft inmiddels
10.000 bezoekers getrokken. Het onderwerp
staat (ook met recente tentoonstellingen in
het Nationaal Archief, Scheepvaartmuseum
en Museum voor Volkenkunde) weer volop
in de belangstelling.
Andere kaarten van waarde zijn onder
andere van gebieden waar mensen wonen
die iets te besteden hebben. Mooi is de
wandkaart van het Gooi uitgeven door
Reinier en Josua Ottens tussen 1725 en
1734. Niet te klein (want dan valt ie niet
op) en niet te groot (want dan past ie niet
in huis), en vooral een goede ‘conversation
piece’. Je kunt vrij precies aanwijzen waar je
huis staat. Daarnaast is de wandkaart verschenen
in een beperkte oplage , want een
beetje exclusief is ie natuurlijk ook.
Van Den Haag en Wassenaar en omgeving
is er een fraaie kaart uit de 19e eeuw, een
tijd waarin de eerste spoorlijnen in Nederland
werden aangelegd en grote buitens
werden afgebroken omdat de grond meer
waard was dan de gebouwen die erop
stonden. Met de industriële revolutie ging
de samenleving op de schop. De kaart
houdt het moment vast voordat alles anders
wordt. Iets om bij stil te staan, ook als
je niet van antieke kaarten houdt.
Aan de andere kant zijn er ook nogal wat
plekken die in de loop der eeuwen zijn ingeslapen,
steden met een rijk verleden die om
een of andere reden aan beduiding hebben
verloren. Denk aan Medemblik, Kampen,
Middelburg en Brugge. Daarvan zijn prachtige
kaarten, maar er is weinig vraag naar
en de prijzen zijn relatief laag.
Het succesverhaal van de Nederlandse
Gouden Eeuw is wereldwijd bekend. Een
zeer gezochte kaart is daarom de Spice
Map van Oost-Indië, vervaardigd door
Petrus Plancius en uitgegeven in 1598 door
Jan Huygen van Linschoten.
Plancius was in staat geheime Portugese
manuscriptkaarten te bemachtigen van het
gebied waarop hij deze kaart baseerde. De
publicatie van de kaart en het boek van Van
Linschoten waar de kaart uit komt, leidden
tot het verlies van de Portugese controle
over de specerijenhandel in Oost-Indië.
Hier hadden de Nederlanders de route voor
lucratieve handel in handen. De kaart is geïllustreerd
met afbeeldingen van felbegeerde
nootmuskaat, kruidnagelen en sandelhout
en maken de opwinding en het vooruitzicht
op commercieel gewin tastbaar. Ondernemers
spreekt dit aan en de kaart is wereldwijd
te verkopen. Mocht u die kaart toevallig
hebben liggen, dan houd ik me aanbevolen!
74

Na Marten en Oopjen
is alles betrekkelijk
en publiciteit mag
wat kosten.
ZWENDEL EN BEDROG
Er zijn nogal wat valse kaarten op de
markt. Op de Keizersgracht in Amsterdam
zat in de tweede helft van de vorige eeuw
een pientere antiquaar die ook facsimiles
uitgaf. Veel mensen hebben toen die losse
bladen ingelijst en aan de wand gehangen.
Ook een nagedrukte kaart wordt bruin als
deze veertig jaar aan de muur hangt. “Ik
heb een hele oude kaart gevonden, kunt u
zeggen wat ie waard is?”
Op veilingen worden deze ‘oude kaarten’
regelmatig aangeboden. ‘Oud’ inderdaad,
want uit de vorige eeuw, maar het zijn
koopjes te mooi om waar te zijn. Ook ik
ben er wel eens ingetrapt. Let vooral op bij
Catawiki: daar zijn regelmatig valse kaarten
te koop. De screening door zogenaamde ‘experts'
is een wassen neus. En als de verkoper
zich als ‘particulier’ afficheert, heb je als koper
geen recht om stukken terug te sturen.
Als mensen niet alleen willen weten wat
iets waard is, kom ik graag langs. Ik geniet
van alle verhalen rondom collecties.
Oma zat de laatste keer gewoon mee aan
tafel. Ze liep niet zo goed meer, maar was
kraakhelder en wilde dat de stukken van
haar man goed zouden terechtkomen. De
kinderen hadden geen interesse. Een paar
veilinghuizen roken bloed en waren al langs
geweest. Nu mocht ik vertellen. Of ik voor
mijn tijd alsjeblieft een rekening wilde sturen.
Ik heb uitgelegd dat je voor een vette
taxatie naar een taxateur moet gaan. Liever
deed ik een moreel appel en hoopte stukken
uit de collectie te mogen verkopen. Oma
glimlachte zakelijk. We lagen elkaar wel. Ik
denk dat we er binnenkort uitkomen.
De prijzen van stukken moeten marktcon-
form zijn, maar het moeilijkste in dit vak is
herkennen welke goed in de markt liggen.
Het verleden is daarbij vaak een slechte
raadgever. Ik heb leergeld moeten betalen.
Nu heb ik dit artikel geschreven aan de
Spaanse Costa Dorada, waar de palmen
me toewuiven. Ik verkoop meer kaarten
dan ooit. In Nederland is het 8 graden Celsius.
Als ik die vervelende meneer met die
snor nog een keer tegenkom ...
BEZOEKEN
Open Kaart – van atlas tot streetmap
Allard Pierson Museum
Amsterdam
t/m 16-07
SURFEN
Inter-Antiquariaat Mefferdt & De Jonge
www.inter-antiquariaat.nl
S.W. van der Noordaa, ’s-Gravenhage met de omliggende dorpen en buitenplaatsen, 1844. Inter-Antiquariaat Mefferdt & De Jonge.
75

Leven tussen
de zeegezichten
Een halve eeuw geleden begon de
Amsterdammer Rob Kattenburg een
handel gespecialiseerd in maritieme
schilderijen, tekeningen en grafiek
uit de 17e tot en met de 19e eeuw.
Deze mag zich inmiddels de enige
kunsthandel met dit specialisme
wereldwijd noemen. Verzamelaars en
musea doen daarbij graag een beroep
op het eigen documentatiecentrum
dat hij in een halve eeuw heeft
opgebouwd. COLLECT bracht een
bezoek aan Heiloo.
TEKST & FOTO’S: KOOS DE WILT
In het ruime en lichte huis in het landelijke
Noord-Holland hangen de wanden
vol met maritieme schilderijen, tekeningen
en etsen die al zijn verkocht en
recente aanwinsten die nog op een nieuwe
eigenaar wachten. Het laat de breedte zien
van de handel van Rob Kattenburg. Onder
een sfeervolle storm van de beroemde
17e-eeuwse schilder Willem van de Velde
de Jonge (1633-1707) bevindt zich op de
parterre een zeegezicht van Hendrik Willem
Mesdag (1831-1915). Aan een andere
muur hangt een kleurrijk gepenseelde
voorstelling op koper, een zeeslag tussen
Nederlandse en Spaanse schepen tijdens
de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648). Het
is van de Vlaamse schilder Andries van
‘Verzamelaars
worden niet geboren’
ROB KATTENBURG
Eertvelt (1590-1652), die al in zijn tijd een
beroemdheid was; hij is zelfs geportretteerd
door Antoon van Dyck (1599-1641).
Verder aan de wanden een pendant van
de Zeeuwse schilder Engel Hoogerheyden
(1740-1809). Kattenburg kocht het
in Frankrijk. De vermelding dat het een
gezicht op Boulogne was, klopte niet. “Ik
zag meteen dat de afgebeelde kerk die van
Vlissingen betrof ”, zegt hij. “Het stelt een
Nederlandse flottielje voor in de Zeeuwse
76

‘Voor zeekaarten
moet je algauw enkele
duizenden euro’s
neertellen’
ROB KATTENBURG
haven in 1804, dat was besteld door Napoleon
voor een geplande invasie in Engeland
die echter nooit heeft plaatsgevonden.”
Naast Rob Kattenburg werken ook echtgenote
Thea en dochter Saskia in de zaak.
Thea is gastvrouw voor de bezoekers aan de
kunsthandel en verantwoordelijk voor de
aankleding van de fraaie expositieruimtes.
Saskia is kunsthistoricus en houdt zich bezig
met wetenschappelijk onderzoek en het
schrijven van de geïllustreerde brochures
van de kunsthandel. Ondanks dat zij is afgestudeerd
in moderne kunst, is zij toch aan
de slag gegaan in de kunsthandel van haar
vader. “We vullen elkaar goed aan”, vindt ze.
“Mijn vader heeft een fotografisch geheugen
en is niets vergeten sinds hij als schooljongen
zijn eerste aankopen deed. We zijn een
Willem van de Velde de Jonge, De Nederlandse vloot verzamelt zich tijdens de Vierdaagse Zeeslag van 11-14
juni 1666, met vooraan de Liefde en de Gouden Leeuw. gesigneerd en gedateerd: W.V. Velde 1670, olieverf op
doek, 133,5 x 202,5 cm.
klein, maar op elkaar ingespeeld team.”
Sinds jaar en dag werkt Kattenburg met
twee zeer ervaren en kundige restauratoren,
die de nieuwe aankopen ontdoen van
oude vergeelde vernis die de prachtige,
oorspronkelijke kleuren verhult. Hij denkt
in zijn carrière zo’n vijfhonderd werken te
hebben verhandeld. Klanten zijn musea
en verzamelaars verspreid over bijna alle
continenten.
Kattenburg zag
kopers van het eerste
uur uitgroeien tot
grote verzamelaars.
‘Ik was vijftien toen ik mijn eerste oude boeken kocht,
bijvoorbeeld over het leven en de slagen van Michiel de
Ruyter.’
SPIEGELGRACHT, JAREN 70
Verzamelaars worden niet geboren, zo
weet Kattenburg. “Meestal begint het
met een aankoop van een gravure, ets of
een tekening bij een antiquair of op een
kunst- en antiekbeurs. Vooral zeekaarten
zijn erg geliefd, maar daarvoor moet
je toch al gauw enkele duizenden euro’s
neertellen.” In de loop der jaren heeft hij
kopers van het eerste uur zien uitgroeien
tot belangrijke en grote verzamelaars. Bij
musea heeft de kunsthandel te maken
met een hoogopgeleide en ervaren staf en
is het geld er niet vanzelfsprekend. Kattenburg:
“Het aankoopbedrag moet vaak
letterlijk bij elkaar worden gesprokkeld.
Subsidiegevers zoals het Prins Bernhard
Cultuurfonds gaan pas na rijp beraad en
na externe adviezen te hebben ingewonnen
over tot het subsidiëren van een
kunstwerk. Regelmatig ga ik naar het Rijksmuseum
om in de eregalerij het indrukwekkende
zeestuk van Ludolf Backhuysen
te zien dat ik eind jaren tachtig aan het
museum kon verkopen.”
Zijn kunsthandel begon zo’n tien jaar
eerder op de Spiegelgracht in Amsterdam,
waar de kunst- en antiekhandel zich toen
afspeelde. “Al op mijn vijftiende liep ik op
de vrije woensdagmiddag en in het weekend
langs etalages van bekende antiquairs
en kunsthandelaars om me te vergapen
aan wat de handelaars hadden uitgestald”,
vertelt Kattenburg. “Het water liep me
in de mond, maar met mijn zakgeld van
hooguit een gulden in de week kon ik me
de moeite besparen naar binnen te gaan
om ook maar voorzichtig naar de prijs van
een schilderij of prent te vragen. Natuurlijk
kwam ik ook elke week op het drukbezochte
Waterloopplein. Daar kon ik soms
m’n slag slaan met mijn beperkte budget.
77

Saskia, Thea en Rob Kattenburg.
‘We zijn een klein,
maar op elkaar
ingespeeld team’
SASKIA KATTENBURG
Zo zette ik mijn eerste stappen op de lange
weg die heeft geleid tot wat ik nu ben. In
de loop der tijd namen wij onder andere
deel aan de kunst- en antiekbeurs in Delft,
de Nieuwe Kerk en de PAN in Amsterdam.
Ook deden we mee aan internationale
kunstbeurzen en natuurlijk de Pictura, die
later TEFAF is gaan heten. Van de Spiegelgracht
hebben we al jaren geleden afscheid
genomen, omdat bezoekers grote moeite
hadden met het zoeken naar parkeerruimte.
Na een tijd in Bergen in Noord-Holland
te hebben gezeten, werken we nu vanuit
Heiloo. Daar is op eigen terrein voldoende
plaats voor meerdere auto’s.”
EEN MAGISCHE VONDST
In dit vak gaat het er volgens Kattenburg
om dat je het beste werk uit het oeuvre
van een bepaalde schilder weet te kiezen,
“H.W. Mesdag bijvoorbeeld heeft veel
zee- en strandgezichten geschilderd, bijna
allemaal goed, maar slechts een paar
meesterwerken. En die steken dan ook ver
boven de rest uit”, zegt hij. “Dat vertaalt
zich in de prijs, die veel hoger is dan die
van een middelmatig werk van zijn hand.
Als je je het kunt permitteren, koop dan
alleen het beste dat er op de markt is, adviseer
ik mijn klanten altijd.”
Veel tijd wordt volgens de kunsthandelaar
besteed aan het vinden van een museaal
kunstwerk in binnen- en buitenland.
Ook zit veel werk in het zoeken naar de
herkomst van een schilderij. Kattenburg:
“Soms moeten we wel drie tot vier eeuwen
teruggaan en dat vergt best veel speurwerk.
Een paar jaar geleden hing er op de TEFAF
een Willem van de Velde de Jonge. Het
schilderij was heel hoog opgehangen in de
stand van de exposant, maar je kon toch
duidelijk zien dat het niet was schoongemaakt.
Bovendien zat het niet strak in de
lijst. De handelaar staat bekend als iemand
die goede connecties heeft met onder meer
de Engelse adel. Dankzij deze waardevolle
relaties lukte het hem het schilderij in commissie
te nemen. Bij nader onderzoek bleek
het schilderij nog op het oorspronkelijke
doek te zitten en verkeerde het na al die
78

‘Als je je het kunt permitteren,
koop dan alleen het beste dat er
op de markt is’
ROB KATTENBURG
eeuwen in een uitstekende conditie. Dat
komt niet vaak voor.”
Kattenburg kocht het werk aan en is naar
eigen zeggen gaan ‘snuffelen’ in ons eigen
documentatiecentrum. “We kwamen erachter
dat het schilderij ooit in twee grote
historische landhuizen in Schotland had
gehangen, in Amisfield House en Gosford
House”, vertelt hij. “Via tekeningen, contemporaine
bronnen en historische documentatie
kwamen wij achter de namen
van de twee afgebeelde schepen: de Liefde
en de Gouden Leeuw. Het bleek dat het
schilderij een belangrijke slag verbeeldde
tijdens de Tweede Engelse Oorlog tussen
Engeland en de Nederlandse Republiek.
Een slag waaraan ook onze Michiel de
Ruyter en Cornelis Tromp hadden meegedaan.
We hebben het schilderij uiteindelijk
verkocht aan een stichting die zeeslagen
verzamelt. Inmiddels heeft het in de National
Gallery in Londen en het Metropolitan
Museum in New York gehangen. Ook was
het opgenomen in de Willem van de Velde
en Zoon-expositie in het Scheepvaartmuseum
in Amsterdam. En nu is het te zien in
de grote overzichtstentoonstelling van de
Willem van de Veldes in Greenwich.”
AFSCHRIKEFFECT
Hoe bereikbaar is maritieme kunst eigenlijk
voor een beginnend verzamelaar? Kattenburg:
“Oude meesters hebben het imago
dat zij onbetaalbaar zijn. De schrijvende
pers is daar debet aan. Na elke opening van
een grote, internationale tentoonstelling,
zoals TEFAF in Maastricht, lees je in de
krant dat een oude meester over de toonbank
is gegaan voor twee of drie miljoen
euro. Geen wonder dat veel mensen het
dan maar voor gezien houden en besluiten
niet naar Amsterdam, Maastricht, Londen
af andere locaties af te reizen.”
Maar die prijzen zijn niet representatief,
Hendrik Mesdag, (Groningen, 1831-Den Haag, 1915),
Binnenkomende ‘Bomschuiten’ uit Scheveningen,
aquarel, 74 x 52 cm, gesigneerd rechtsonder: H.W.
MESDAG.
volgens de kunsthandelaar: “Natuurlijk
moeten ze wel naar de TEFAF komen,
want er zijn ook andere juweeltjes te ontdekken,
zoals grafiek of schilderijen, voor
bedragen die binnen het budget van de geïnteresseerde
verzamelaar liggen. Betaalbaar
dus! En zeker ook zeestukken. Maar
ook hier in Heiloo vind je een prachtige en
interessante collectie maritieme schilderijen,
havengezichten en zelfs portretten
van zeehelden op doek en paneel, grafiek
en soms een delicate pentekening. Wel een
afspraak maken dan.”
BEZOEKEN
Brochure met een verhaal over de afbeelding en geschiedenis van een schilderij.
Kunsthandel Rob Kattenburg
Heiloo
(alleen op afspraak)
www.robkattenburg.nl
79

Een zeer uitgebreide collectie 17e- en 18e-eeuws zilver
uit onder meer Rotterdam, Dokkum, Harlingen,
Middelburg, Amsterdam, Utrecht, Zwolle, Nijmegen,
Den Haag, Haarlem, Sneek, Bolsward en Leeuwarden.
Je eigen zilvervloot
Zilver verzamelen is niet alleen
het aanleggen van een collectie
schitterende stukken, maar ook
duiken in het verleden, in de smaak
en geschiedenis van een stad. En
zich verdiepen in de kunde van
een vervlogen ambacht dat ooit
beschermd was door wetten en
regels. Bij veilinghuis De Jager gaan
begin september bijzondere stukken
onder de hamer.
In 1502 vaardigde Filips de Schone een
wet uit die inhield dat elk stuk gemaakt
van goud of zilver door de goud/zilversmid
voorzien moest worden van zijn
meesterteken. Oftewel: zo’n stuk diende
na toetsing, dus na gehalte of zuiverheidsonderzoek,
gestempeld te worden met een
stadswapen en een jaarletter. Dit om na
te kunnen gaan wie de maker was en wie
in dat jaar de keurmeester was. In het jaar
1663 werd aan het eerste gehalte zilver
ook nog een provincieteken toegevoegd.
De gilden ontstonden per plaats in verschillende
jaren, waardoor de jaarletters
of keurmeesterletters per plaats verschilden.
Alleen de provincie Friesland had
gelijke jaarletters voor alle plaatsen. De
keurmeesters van de goud- en zilversmidsgilden
voerden zeer strenge kwaliteitscontroles
uit bij hun leden: als een gehalte
van een zilverwerk niet klopte werd het
stukgeslagen.
Gildes waren bedoeld om kennis en ervaring
te delen. Personen met hetzelfde
beroep volgden via het gilde een opleiding
en werden zo vakmensen. Ook kwam
een gilde op voor de belangen van de
leden: dat had dikwijls een spaarpot voor
80

Als een zilvergehalte
volgens de
keurmeesters niet
klopte, werd het
werk zonder pardon
stukgeslagen.
bijvoorbeeld zieken en bood zo een vorm
van sociale zekerheid. In grotere steden
stonden twee keurmeesters of dekens
aan het hoofd van het gilde. Hun taken
bestonden onder meer uit het regelen van
de financiën, het beheren van stempels en
documenten en controle van de goud- en
zilvergehaltes. Hun aanstelling liep telkens
voor twee jaar, waarbij ze het eerste jaar
als nieuwe keurmeester de afgaande, oude
keurmeester om raad konden vragen. Wie
in een stad het vak van zilversmid wilde
oefenen, ging – vaak op jonge leeftijd – als
gezel in de leer bij een gildemeester. Na
een opleiding van gemiddeld vijf tot negen
jaar, kon de gezel als hij geoefend genoeg
was een meesterproef afleggen. Na het
succesvol afleggen daarvan trad hij als
vakman toe tot het gilde en mocht hij een
eigen bedrijf beginnen.
Gelegenheidsbeker met op de bodem een gravure
van een uithangbord en de tekst: ‘BUWE FEDDES
ZOON ANNO 1615’.
Miniatuur inktstel, ook wel notaris-inktstel genoemd, met zandstrooier.
MET DANK AAN DE FRANSEN
Helaas volgde onder de Franse bezetting,
onder Zijne Majesteit Koning Lodewijk Napoleon,
de volgende publicatie: “Op Den 1e
July 1807 zullen zijn en worden gehouden,
voor vernietigd en vervallen, alle plakkaten,
ordonantiën, keuren en wat van dien aard
zoude mogen wezen.” Vrijheid, gelijkheid
en broederschap golden vanaf toen, dus
vervielen alle voorgaande wetten en mocht
iedereen zonder vakmanschap goud/zilversmid
zijn. Met het wegvallen van de strikte
gilderegels en toenemende welvaart onder
een bredere groep mensen nam de productie
van zilveren voorwerpen aanzienlijk toe.
Zodoende beschikt Nederland over uitgebreide
en fraaie collecties van zilveren
sier- en gebruiksvoorwerpen. Sommige
verzamelaars van zilver kiezen ervoor zich
in een bepaalde tijds- en stijlperiode te
verdiepen, zoals het sierlijke empirezilver,
andere verzamelen op het gebied van onderwerp,
zoals theebussen, of naar locatie
per provincie of stad. Hierbij geldt in de regel:
hoe kleiner de stad was, hoe minder er
werd geproduceerd en dus hoe zeldzamer
het is om nu stukken te vinden.
Zo is zilver uit Goes veel schaarser ten opzichte
van de vele stukken van dat edelmetaal
uit Rotterdam. Uit Rotterdam komen
dan weer veel beroemde ambachtslieden,
zoals de 18e-eeuwse zilversmeden Cornelis
Knuijsting en Rudolf Sondag. Van
laatstgenoemde wordt bij De Jager een bijzonder
fraai olie- en azijnstel met strooier
geveild, ook wel ‘double usage’ genoemd.
Uit Amsterdam komt een bijzonder stuk
miniatuurzilver uit circa 1730 van de hand
van Willem van Strant (1682-1742). Dit
inktstel, ook wel notaris-inktstel genoemd,
compleet met zandstrooier, werd in opdracht
gemaakt voor de originele inrichting
van poppenhuizen, wat in de mode
was bij de niveau riche van de 18e eeuw.
Een ander stuk is een Friese gelegenheidsbeker
die ruim een eeuw eerder is gemaakt,
met op de bodem een gravure van een
uithangbord en de tekst: ‘BUWE FEDDES
ZOON ANNO 1615’. Eveneens uit de 17e
eeuw stamt een knottenkistje van filigrain
met vergulde bolpootjes, dat door Johan R.
ter Molen uitgebreid is beschreven in zijn
driedelige naslagwerk Fries Goud en Zilver.
Dit werk is ongekeurd, wat in die tijd wel
vaker voorkwam, en diende als huwelijksaanzoek
met een gegraveerde tekst aan de
onderzijde. Zo’n knottenkistje was gevuld
met munten, waarmee de – hopelijk – aanstaande
verloofde zijn teerbeminde bewees
van goeden huize te komen. Dankzij dit
bijzonder fraaie kleinood toonde hij bovendien
dat ook zij hem heel veel waard was.
VEILING
Hollands zilver uit de 17e, 18e en 19e eeuw
Veilinghuis De Jager
Goes
www.veilinghuisdejager.nl
Kijkdagen vanaf 22-08
Veiling 05-09
81

HETE
VUREN
22•04•2023 – 03•09•2023
markiezenhof.nl/hetevuren
Museum
Valkenburg

IN DE KANTLIJN VAN DE KUNSTMARKT
De kunstkoopregeling.
Het klinkt mooi, maar …
Toen de ABN AMRO in 2019 aankondigde
om zijn medewerking aan de
kunstkoopregeling per 1 april 2020
te beëindigen, heb ik daar in deze
notities mijn gal over gespuwd. Dat zich terugtrekken
van die bank bracht het stimuleren
van het kunstbezit bij particulieren
immers ernstig in gevaar. Om mijn kwaadheid
daarover nog eens extra te illustreren
toonde ik u daarom het bepaald niet
geringe winstcijfer van die bank. Dat was
alleen al een bedrag waarvan de nullen u
en mij om de oren vlogen. Maar daarnaast
heb ik u toen ook nog laten weten wat
het Mondriaan Fonds jaarlijks aan de ABN
AMRO moest betalen. Dat was tussen de
negen en tien procent van het door die
bank aan de kunstkopers verleende krediet.
Een rentepercentage om vraagtekens
bij te zetten, maar dat werd door de bank
gecamoufleerd met de mededeling dat er
daarbij een ‘handling fee’ was inbegrepen.
Ondanks de hoogte van dat niet onaanzienlijk
jaarlijks bedrag, kreeg het
Mondriaan Fonds in 2019 dus te horen dat
de kunstkoopregeling niet meer in het beleid
van de bank paste. Het waren volgens
hen maar kleine kredieten en die was men
liever kwijt dan rijk. Een dergelijke motivatie
werd door galeriehouders en hun
cliënten weinig enthousiast ontvangen,
terwijl het Fonds erdoor werd gedwongen
naar een andere bankrelatie uit te zien.
Die werd na enig zoeken gevonden. De
(Spaanse) Santander Consumer Finance
bleek bereid de kunstkoopregeling over
te nemen. Nu er inmiddels een paar jaar
voorbijgegaan zijn, ben ik eens gaan kijken
hoe dat in de praktijk marcheert. Eerlijk
gezegd, écht gelukkig was ik er niet mee.
Om te beginnen kan men voor die kunstkoopregeling
alleen terecht bij een van de
iets meer dan 120 deelnemende galerieën,
maar de meeste daarvan (ongeveer
90) zitten in de Randstad. De rest van
Nederland verkeert dus in een ongunstige
positie en zo kan iemand die in Friesland
woont alleen terecht bij een galerie in
Leeuwarden of in Harlingen. Een dergelijk
NOTITIES VAN
ROBERT-JAN VAN RAVENSTEIJN
lot treft ook de Groningers, want daar zijn
eveneens maar twee deelnemers.
Vervolgens moet het kunstwerk van uw
keuze na 1945 gemaakt zijn en voorts
dient de koper in Nederland (of in het
Caraïbische gebied) te wonen en tussen
de 18 en 76 jaar oud zijn. Bij aankoop dient
er een aanbetaling van tien procent plaats
te vinden, waarna de galerie de gegevens
over de transactie naar de bank stuurt.
De koper krijgt daarna online een aanvraagformulier
voor de lening van
Santander. Dat moet ingevuld worden en
dat is geen sinecure, want die bank wil dat
u daar bovendien de nodige documenten
aan toevoegt. Voor een lening t/m € 999 wil
men een kopie van de voor- en de achterkant
van uw ID-kaart (of paspoort) hebben
en eventueel die van uw verblijfsvergunning.
Dan een kopie van uw privébankpas,
van de rekening waarvan Santander het te
betalen maandbedrag kan incasseren. Wilt
u echter een lening t/m € 7.499, dan komt
daar nog een bankafschrift van een volledige
maand — dat maximaal twee maanden
oud mag zijn — bij, plus een maandelijks
loonstrookje, ook maximaal twee maanden
oud. Als u samenwoont, een geregistreerd
partnerschap heeft of gehuwd bent en een
gezamenlijk inkomen hebt, dan wil de bank
daar ook het bewijs van zien. Dan moet de
hele santenkraam dus voor beide personen
apart aan de bank opgegeven worden. Bent
u een zelfstandige ondernemer, dan heeft
Santander ook nog — schrik niet — een
kopie van uw belastingaangifte nodig, maar
die mag maximaal achttien maanden oud
zijn. Ondanks die berg kopieën dient u
ook nog uw maandelijks netto-inkomen
op te geven. Dat moet voor een alleenstaande
minimaal € 1.430 zijn. Bent u
alleenstaand, maar hebt u kinderen, dan
mag dat minimale bedrag niet onder de
€ 1.950 zijn. Woont u samen en hebt u een
gemeenschappelijk inkomen, dan is de
onderste grens € 1.970, terwijl samenwonenden,
stellen met een geregistreerd
partnerschap of gehuwden met kinderen,
een gemeenschappelijk minimum maandinkomen
van € 2.290 dienen te hebben.
Maar let op! Wie inkomsten heeft uit de
mantelzorg (pgb), de studiefinanciering,
de WW of de AWB, mag die niet als inkomen
opgeven.
Als u zich door dit alles hebt heen geworsteld
is er nog iets. Santander gaat niet over
één nacht ijs en laat alles nog eens toetsen
en registreren door de Stichting BKR
(Bureau Krediet Registratie). Daar verslijten
ze veel rode potloden, zodat het niet altijd
zeker is dat een aanvraag door hen goedgekeurd
wordt. Vooral als u een hypotheek
of een autofinanciering heeft, wil dat nog
weleens een struikelblok vormen. En nog
iets. Die behandeling van een aanvraag
van een krediet voor een kunstaankoop kan
maanden duren. Ik ken gevallen van ruim
een kwartaal. En al die tijd staat het door u
aangekochte kunstwerk dan in het depot
van de galerie. Het wordt pas geleverd,
nadat BKR en Santander Consumer Finance
hebben laten weten geen bezwaar tegen de
lening te hebben.
Die kunstkoopregeling klinkt heel mooi,
maar er is in de praktijk wel het een en
ander op aan te merken. Afgezien van die
berg paperassen op financieel gebied, is
het slechts voor een bepaalde inkomensklasse
mogelijk er gebruik van te maken.
Wie een studiebeurs of een uitkering heeft,
kan het wel vergeten. En dat is nu juist de
groep die de mogelijkheid gegeven zou
moeten worden om zich nu ook eens een
kunstwerk aan te schaffen. Al was het maar
een litho. Maar nee, dat zit er niet in.
En oh ja, dat vergat ik haast nog. Het
Mondriaan Fonds betaalt bij Santander
Consumer Finance praktisch dezelfde
kosten als destijds bij de ABN AMRO. En
dat terwijl de ‘handling fee’ tegenwoordig
geheel digitaal geregeld is.
83

Veilingen
Wereldwijd
€ 1.275.000
Osman Hamdi Bey, Ottomaanse
dame die zich klaarmaakt om uit te
gaan, olieverf op doek, gemaroufleerd
op karton, 68 x 45 cm. Dorotheum,
Wenen, 02-05. © Dorotheum.
RICHTPRIJS: $ 2.500.000-4.500.000
(€ 2.760.000-5.000.000)
Van Cleef & Arpels, armband Jarretière, 1937, robijnen en diamanten.
Christie’s, New York, 07-06. © Christie’s Images Ltd.
RICHTPRIJS:
€ 800.000-1.200.000
René Magritte, De smaak van tranen, 1946,
gouache op papier, 50,8 x 36,4 cm. Artcurial,
Parijs, 07-06. © Artcurial.
AFGELOPEN
Een bevallige
Ottomaanse in het
Dorotheum
Iedereen hield de adem in op
2 mei, in het Dorotheum, in
Wenen, toen een schilderij van
Osman Hamdi Bey (1842-1910)
werd afgehamerd op € 1 miljoen.
Daarna volgde een luid applaus
voor de Ottomaanse dame die
zich klaarmaakt om uit te gaan.
Het schilderij van een jonge
vrouw in een weelderig interieur,
te danken aan de belangrijkste
Ottomaanse schilder van zijn tijd,
was hét klapstuk van de veiling
van 19e-eeuwse schilderijen in
het Oostenrijkse veilinghuis. De
in Parijs opgeleide kunstenaar
was de grondlegger van de
moderne Turkse schilderkunst,
waarbij traditie werd gepaard aan
moderniteit, en westerse academische
schilderkunst aan oosters
raffinement.
OP KOMST
Anne Eisenhower
bij Christie’s
Het is Christie’s dat mag overgaan
tot de veiling van de prachtige
juwelen van verzamelaar en filantroop
Anne Eisenhower (1949-
2022), zelf altijd een toonbeeld van
verfijning geweest en lid van een
van de meest eminente Amerikaanse
families. Een eerste deel
van haar buitengewone collectie
gaat alvast op 7 juni onder de
hamer. Het gaat om juwelen van de
grootste modehuizen. Ze getuigen
van het raffinement van hun eigenares.
Een van de blikvangers is de
befaamde armband Jarretière, met
robijnen en diamanten. Marlene
Dietrich kocht het juweel in 1937 bij
Van Cleef & Arpels. De actrice droeg
de armband in de film Stage Fright
(1950) van Alfred Hitchcock. Anne
Eisenhower kocht hem in 1992.
Het juweel zou $ 2,5 tot 5 miljoen
moeten opbrengen. Andere topstukken
van deze veiling zijn een
zeldzame armband in art-decostijl,
met diamanten en edelstenen,
Moonlight Rose, van Tiffany & Co,
een armband in art-decostijl met
diamanten, van Cartier, en een
grote ring met een diamant van de
kleurgraad D van 20,54 karaat.
Een gouache
van Magritte bij
Artcurial
Op 7 juni houdt Artcurial, in Parijs,
een prestigieuze veiling van impressionistische
en moderne kunst.
Men kan er onder meer bieden
op een fraaie gouache op papier
van René Magritte, komend uit
de collectie van Pierre Andrieu. De
moeder van de huidige eigenaars
kocht het werk meer dan veertig
jaar geleden in galerie Isy Brachot.
Sindsdien heeft het publiek het
werk niet meer te zien gekregen.
De smaak van tranen dateert uit
1946 en zou € 800.000 tot 1.200.000
in het laatje moeten brengen.
De geest van de
Sezession in het
Dorotheum
Josef Hoffmann, Koloman Moser
en Dagobert Peche waren wars
van het stoffige stijlidioom van het
historisme. Ze behoren tot de ontwerpers
van de Wiener Werkstätte
van wie op 7 juni werken onder
de hamer gaan op de Jugendstilveiling
in het Dorotheum. Ver weg
van industriële massaproductie
werden in de Werkstätte originele
ideeën en ambachtelijkheid
aangemoedigd. De bloemenversieringen
uit de begintijd van
de Jugendstil maakten er plaats
voor geometrische en vernieuwende
vormen. Denk maar aan het
likeurstel van Josef Hoffmann, met
een richtprijs van € 15.000-25.000
en het snoepmandje van Koloman
Moser (Bonbonkörbchen), met een
richtprijs van € 6.000-10.000. De innovatiedrang
van Josef Hoffmann
op het gebied van design komt ook
duidelijk tot uiting in de zitmeubelen
die deze veelzijdige modernist
aan het begin van de 20e eeuw
ontwierp voor het bedrijf Jacob &
Josef Kohn, waaronder de fauteuil
Sitzmaschine, eveneens gebruikt
in het sanatorium van Purkersdorf
(richtprijs: € 14.00-20.000).
Pierre Boulez
bij Artcurial
Op 8 juni gaat Artcurial, in Parijs,
over tot de verkoop van de collectie
van de beroemde Franse componist
en dirigent Pierre Boulez (1925-2016).
Het ensemble omvat schilderijen,
tekeningen, aquarellen en prenten.
Het getuigt van zijn hartstochtelijke
passie voor kunstenaars van de
20e eeuw en laat zien hoe graag
hij parallellen maakte tussen de muziek
en de schilderkunst. Zijn hele
vruchtbare carrière lang liet hij zich
84

RICHTPRIJS: € 14.000-20.000
Josef Hoffmann, Sitzmaschine, model nr. 670, 1905. Dorotheum,
Wenen, 07-06. © Dorotheum
.
RICHTPRIJS: $ 400.000-600.000
(€ 360.000-545.000)
Tiffany Studios, tafellamp Wisteria, ca. 1903, glaspasta
en gepatineerd brons, 67,3 x 46 cm. Christie’s,
New York, 14-06. © Christie’s Images Ltd.
RICHTPRIJS:
€ 250.000-350.000
Nkonde-beeld, Yembe, DRC. Sotheby’s, Parijs,
21-06. © Sotheby’s Art Digital Studio.
als componist inspireren door schilders.
Hij zette hun scheppingsproces
om in zijn eigen ideeën en sloeg
zo menige brug tussen die twee
artistieke disciplines. De componist
haalde zijn inspiratie niet zozeer uit
de schilderijen zelf, maar was eerder
geïnteresseerd in de ideeën die
eraan ten grondslag lagen. Door die
te vertalen naar muziek creëerde hij
meteen ook nieuwe procedés als
muziekschrijver. Toen hij het oeuvre
van Paul Klee ontdekte, was hij diep
onder de indruk. Het zette hem
ertoe aan zijn kijk op de muzikale
ruimte te verbreden. De stukken die
bij Artcurial onder de hamer gaan,
bieden een mooi overzicht van
zijn carrière: een aquarel van Paul
Klee (richtprijs: € 50.000-70.000),
gouaches op papier en op hout
van Maria Helena Vieira Da Silva
(richtprijs: respectievelijk € 8.000-
12.000 en € 40.000-60.000), een
olieverfschilderij op doek van Alejandro
Otero, El pote rojo III (1948)
(richtprijs: € 70.000-90.000) en een
portret van Stravinsky, van de hand
van Alberto Giacometti (richtprijs:
€ 30.000-40.000).
Ann & Gordon
Getty bij Christie’s
Op 14 juni gaat bij Christie’s, in New
York, het tweede deel van de collectie
van Ann & Gordon Getty onder
de hamer. Het gaat om de inboedel
van hun historische woning in Berkeley,
Temple of Wings, gebouwd in
Grieks-Romeinse stijl en tevens onderdak
biedend aan een dansatelier.
De collectie omvat meubelen
van de belangrijkste representanten
van de neogotische beweging
en Arts and Crafts, zoals A.W.N.
Pugin, textiel van William Morris, en
topstukken van glas van de Tiffany
Studios. Men kan ook bieden op
belangrijke victoriaanse schilderijen
van Sir Lawrence Alma-Tadema
en de prerafaëlieten. Het geheel
biedt een coherent overzicht van
de sierkunst van het einde van de
19e eeuw en van de 20e eeuw. Een
van de blikvangers is A Coign of
Vantage van Sir Lawrence Alma-
Tadema, met een richtprijs van $ 2,5
tot 3,5 miljoen. Oorspronkelijk hing
dit schilderij in de blauwe salon van
hun woning in Berkeley. Daarop zijn
drie dames van adel te zien, kijkend
naar een haven in de diepte.
Hélène Leloup bij
Sotheby’s
Hélène Leloup, geboren in 1927,
is een onvervalste pionier van
de kunstwereld. Haar zin voor
avontuur, haar grondige antropologische
benadering en haar
uitgebreide kennis maakten haar
tot een van de grootste specialisten
van Afrikaanse en Oceanische
kunst in Parijs, New York en
zelfs ver daarbuiten. Toen ze een
eigen galerie opende in New York
dompelde ze zich helemaal onder
in de bruisende kunstscene van de
jaren 60. Ze kocht werken van de
grootste meesters van de moderne
en hedendaagse kunst (Jean-
Michel Basquiat, Louise Bourgeois,
Salvador Dalí, Max Ernst, Francis
Bacon, Pierre Soulages en Gerhard
Richter). Zonder uitzondering
hebben die werken een nu eens
visuele, dan weer historische band
met haar passie voor Afrikaanse
kunst. Op 21 juni gaat bij Sotheby’s,
in Parijs, het eerste deel van haar
privécollectie onder de hamer. Later
volgt er nog een tweede veiling.
Het ensemble vormt een boeiende
bloemlezing van de Afrikaanse en
Oceanische kunst, en omvat verder
ook moderne en hedendaagse
kunstwerken. Het biedt een overzicht
van de zeven decennia waarin
ze kunst verzamelde, met haar
unieke visie. Sommige kunstwerken
behoren tot de belangrijkste in privébezit.
Zo is er een Nkonde-beeld
van de Yembe, een volk in Congo,
dat volgens experts € 250.000 tot
350.000 zou moeten opbrengen.
Alain Delon bij
Bonhams
Op 22 juni gaat Bonhams Cornette
de Saint Cyr, in Parijs, over tot de
verkoping van de kunstcollectie bijeengezameld
door de nu 87-jarige
Franse acteur Alain Delon. In 2007
had al hij niet-figuratieve werken
uit de 20e eeuw laten veilen. In de
media liet hij zich toen ontvallen
een hekel aan postume veilingen
te hebben ... Dankzij de bekendheid
van de eigenaar werd die veiling
een succes, met zeven wereldrecords,
onder meer voor Olivier
Debré (1920-1999), Maurice Estève
(1904-2001) en Alfred Manessier
(1911-1993). Alain Delon is een groot
liefhebber van schilderijen en oude
tekeningen. Als verzamelaar was
hij bijzonder actief in de jaren 60
en 70, die ook de twee productiefste
decennia uit zijn carrière als
acteur waren. Tot de belangrijkste
werken die representatief zijn voor
zijn zestig jaar oude passie voor
kunst behoren tekeningen uit de
renaissance, een olieverfschilderij
op doek van Raoul Dufy, La Plage
de Sainte-Adresse (1906), met een
richtprijs van € 600.000-800.000,
en Cheval arabe attaché à un
piquet (1825), een schilderij van
Eugène Delacroix, met een richtprijs
van € 400.000-600.000.
85

Isaac Israels (1865-1934)
Op het terras, olie op doek
75 x 50 cm, ges. r.o.
Herk. particuliere collectie Frankrijk
ZUYDWAL VEILINGEN
LAREN
live veiling 12 juni 19.30 uur
SCHILDERIJEN / BRONZEN / WERKEN OP PAPIER
CHINEES PORSELEIN / DESIGN
11 juni kijkdag op afspraak 14-17 uur
Catalogus online
info@zuydwalveilingen.nl - www.zuydwalveilingen.nl - t. +31 6 53651139
JUWELEN & HORLOGES
VEILING 3 JULI
KIJKDAGEN: 30 JUNI, 1 EN 2 JULI (START 16 JUNI)
010 - 411 85 44
WWW.VENDUROTTERDAM.NL
Veilinghuis Korendijk
Dependance van het Zeeuws Veilinghuis
VEILING 21 -28 AUGUSTUS
TIMED ONLINE
Jacob van Kouvenhoven (1777-1825)
Maurice Góth (1873-1944)
Collectie zeldzame ansichtkaarten
m.b.t. Middelburg
Kijkdagen
vrijdag 25 aug. 10 - 17 uur
zaterdag 26 aug. 10 - 17 uur
maandag 28 aug. 10 - 17 uur
Collectie tegels en bodemvondsten
middelburg tel. 0118 - 750 429 info@veilinghuiskorendijk.nl www.veilinghuiskorendijk.nl

ROB MICHIELS
Auctions
28 - 29 - 30 JUNI
RM-AUCTIONS.COM

Veiling resultaten
Nederland
€ 134.000
Een Chinees porseleinen
wijnkan met
floraal perzikdecor.
Met bodemmerk.
Afmeting h. 27,5 cm.
Verkocht in de Standaard
veiling van 13
en 14 april bij Twents
Veilinghuis Enschede.
€ 35.200
Een 18e-eeuws
Chinees bronzen
boeddha zittend
op lotusbloem. Met
restvergulding, 35 x
25 x 19 cm. Verkocht in
de Standaard veiling
van 13 en 14 april bij
Twents Veilinghuis
Enschede.
€ 8.320
Een 18e-eeuwse Amsterdamse
staande klok met
florale intarsia. Door B. del
Campo Amsterdam. Circa
1740, met maanstand, datum,
seconden en dagaanduiding.
In goede ongerestaureerde
originele staat. Klokkast
behoeft restauraties, h. 275
cm. Verkocht in de Standaard
veiling van 13 en 14 april bij
Twents Veilinghuis Enschede.
€ 6.400
Een grote serie van dertien
stuks 18e-eeuwse Delftse
mangaankleurige apothekerspotten,
vijf randschades,
10 – 36 cm. Verkocht in de
Standaard veiling van 13 en
14 april bij Twents Veilinghuis
Enschede.
€ 31.080
Een gouden met zilveren
kapitale broche
met roosdiamant, 19e
eeuw. Verkocht in de
Timed online veiling
van 14 april e.v.d. bij
Veilinggebouw de
Zwaan Amsterdam.
€ 16.835
Centraal Nias,
voorouderfiguur.
Herkomst: collectie
Jaap Kunst,
Amsterdam. Verkocht
in de Timed
onlineveiling van
14 april e.v.d. bij
Veilinggebouw de
Zwaan Amsterdam.
€ 142.450
Cornelis Springer (1817-1891).
‘Het weeshuis aan de Hooglandse
Kerkgracht’, Leiden.
Verkocht in de Timed online
veiling van 14 april e.v.d. bij
Veilinggebouw de Zwaan
Amsterdam.
€ 38.850
Isaac Israels
(1865-1935).
‘Aan de kaptafel’.
Verkocht in de
Timed online
veiling van 14 april
e.v.d. bij Veilinggebouw
de Zwaan
Amsterdam.
€ 3.125
Anton Pieck (1896-
1987). ‘Het verhaal
van Kamar Al-Zaman’,
aquarel op papier,
39 x 27 cm. Verkocht
in de Timed online
veiling van 17 april bij
Veilinghuis Korendijk
(dependance van
Zeeuws Veilinghuis)
Middelburg.
€ 2.850
Stien Eelsingh (1903-
1964). ‘Staphorster
zusjes’, gesigneerd,
gemengde techniek
op papier, 45,5 x 31 cm.
Verkocht in de Timed
online veiling van 17
april bij Veilinghuis
Korendijk (dependance
Zeeuws Veilinghuis)
Middelburg.
€ 1.155
Een smeedijzeren
geldkist, Neurenberg,
17e eeuw, beschildering
van later datum.
Verkocht in de Timed
online veiling van 17
april bij Veilinghuis
Korendijk (dependance
Zeeuws Veilinghuis)
Middelburg.
€ 1.145
Een gouden dopring,
Zeeland, 19e eeuw.
Verkocht in de Timed
online veiling van 17
april bij Veilinghuis
Korendijk (dependance
Zeeuws Veilinghuis)
Middelburg.
€ 7.644
Een ‘eierschaal’-bord
versierd met polychrome
florale decoratie, schilder
Sam Schellink, uitvoering
Rozenburg Den Haag,1902.
Verkocht in de Live online
veiling van 16 t/m 18 april
bij Botterweg Auctions
Amsterdam.
€ 3.567
Twee houten Haagse
School-stoeltjes met coromandelhouten
boven- en
onderrand, ontwerp P.E.L.
Izeren (1886-1943), uitvoering
de Genniper Molen ca.
1930. Verkocht in de Live
online veiling van 16 t/m 18
april bij Botterweg Auctions
Amsterdam.
€ 1.274
Alessandro Mendini dekselvaas,
‘100% Make-up’
(no.47), met decoratie van
Shiro Kuramata (Japan), uit
de gelimiteerde serie van
100 vazen per decor voor
Alessi, made in Germany
1992. Verkocht in de Live
online veiling van 16 t/m 18
april bij Botterweg Auctions
Amsterdam.
€ 1.656
Een zilveren ring met
pyramidevormig bergkristal
met insluitsel, ontwerp &
uitvoering Chris Steenbergen
(1920-2007), in eigen
atelier Amsterdam, ca. 1972.
Verkocht in de Live online
veiling van 16 t/m 18 april
bij Botterweg Auctions
Amsterdam.
€ 3.325
Een Engelse bracketklok in
mahoniehouten gefineerde
kast met bronzen wijzerplaat
voorzien van Romeinse cijfers,
belvormige bovenzijde,
snek en silent strike, 18e
eeuw. Verkocht in de online
veiling van 17 t/m 21 april bij
Korst van der Hoeff veilingen
’s-Hertogenbosch.
88

Kunst, Antiek, TCG & Militaria Veiling
6-9 september 2023
Al onderdeel van de veiling
INBRENG MOGELIJK TOT 30 JUNI 2023
WWW.HA-EUROPE.COM
Energieweg 7 | 3401 MD | IJsselstein | 030 6063944 | info@ha-europe.com
BELGIUM | BEVERLY HILLS | CHICAGO | DALLAS | EUROPE | GERMANY
HONG KONG | LONDON | NETHERLANDS | NEW YORK | PALM BEACH | PARIS

Veiling resultaten
Nederland
€ 2.950
Een 18 krt gouden gourmetcollier
bezet met diamanten,
saffier en smaragd, gemerkt
Chopard, no. 1249. Verkocht
in de online veiling van 17
t/m 21 april bij Korst van der
Hoeff veilingen ’s-Hertogenbosch.
€ 1.600
Een antieke koperen
duikhelm met messing monturen,
gemerkt: Dreager, ca.
1900, h. 47 cm. Verkocht in de
online veiling van 17 t/m 21
april bij Korst van der Hoeff
veilingen ’s-Hertogenbosch.
€ 1.675
Een mythologisch wezen,
gestoken eikenhouten sculptuur,
Zuid-Europa, 19e eeuw,
lengte 73 cm. Verkocht in de
online veiling van 17 t/m 21
april bij Korst van der Hoeff
veilingen ’s-Hertogenbosch.
€ 31.200
Een porseleinen Famille
Verte-vaas met voorstelling
van ‘Immortals van de
harmony en eenheid’, China,
19e eeuw, h. 45 cm (hals
afgesneden en haarlijn). Verkocht
in de Live Streaming
veiling van 17 t/m 22 april
bij Derksen Veilingbedrijf
Arnhem.
€ 7.800
Louis Johan Meijer (1809-
1866). ‘Schepen voor de kust
met links platbodem met
gestreken zeilen, in de verte 2
schepen en op de voorgrond
twee roeiboten met figuren’,
gesigneerd en gedateerd
1858, olieverf op paneel, 44
x 64 cm. Verkocht in de Live
Streaming veiling van 17 t/m
22 april bij Derksen Veilingbedrijf
Arnhem.
€ 7.150
Klaas Gubbels (1934). ‘Koffiepot
en stoel’, gesigneerd en
gedateerd 1988, olieverf op
doek, 140 x 130 cm. Verkocht
in de Live Streaming veiling
van 17 t/m 22 april bij Derksen
Veilingbedrijf Arnhem.
€ 5.460
Zes eikenhouten stoelen,
geïnspireerd op de Zig-Zagstoel
van Gerrit Rietveld,
rugleuning is 76,5 cm hoog.
Herkomst: atelier Klaas
Gubbels. Verkocht in de Live
streaming veiling van 17 t/m
22 april bij Derksen Veilingbedrijf
Arnhem.
€ 1.365
Een eikenhouten vitrine boekenkast,
de bovenkast met
geprofileerde en gestoken
kap boven vier beglaasde
deuren, de onderkast met
vier geprofileerde deuren,
circa 1900, 245 x 225 x 44 cm.
Verkocht in de Timed online
veiling van 19 en 20 april bij
Vendu Rotterdam.
€ 1.600
Een grote Franse kroonluchter,
de verguld bronzen
monturen met gefacetteerde
kristallen pegels, 90 x 115 cm.
Verkocht in de Timed online
veiling van 19 en 20 april bij
Vendu Rotterdam.
€ 1.820
Een 14 krt. witgouden
cross-over solitairring met
oudslijpsel diamant, ca. 2,6
gram, ca. G-H, ca. Cl, gezet
in een achtpoots chaton.
Ringmaat 16.15 mm, Bruto
gewicht: 2.6 gram. Verkocht
in de Timed online veiling
van 19 en 20 april bij Vendu
Rotterdam.
€ 800
Auke de Vries (1937).
Ontwerptekening voor het
Maasbeeld, genummerd
5 l.o., gesigneerd ‘Auke de
Vries’ en gedateerd 1981
m.o. gemengde techniek op
papier, 100 x 70 cm. Verkocht
in de Timed online veiling
van 19 en 20 april bij Vendu
Rotterdam.
€ 2.580
Bernardus Petrus (Ben) Viegers
(1886-1947). ‘Winterlanschap
met schip bij brug’,
gesigneerd, olieverf op doek,
22,5 x 36,5 cm. Verkocht in
de zaalveiling van 26 en 27
april bij Veilinghuis Omnia
Kolham.
€ 2.230
Een messing/bronzen knoopkandelaar,
Zuidelijke Nederlanden,
16e eeuw. De conische
kaarsmond met ringen en
twee rechthoekige openingen,
steel met drie knopen, rustend
op rond geprofileerd vetschotel/basement,
h. 21 x Ø 19 cm.
Verkocht in de zaalveiling van
26 en 27 april bij Veilinghuis
Omnia Kolham.
€ 5.120
Een 2e gehalte 835/1000 zilveren
gefacetteerde theepot met
hoornen greep en bijpassende
treeft, Groningen, gemerkt met
meesterteken: Adriaen Pootholt,
jaarletter 1769/70, bruto gewicht
191,5 gram, h. 15 cm (provenance:
Sotheby’s veiling AM0684 lot
527, 25/11/1997). Verkocht in de
zaalveiling van 26 en 27 april bij
Veilinghuis Omnia Kolham.
€ 1.245
Ukio-e, Japan. Toiho
Yoshida (1876-1955)
‘Tsubakuradake Evening’,
kleurenhoutsnede op
papier, formaat Oban,
39,1 x 26 cm. Verkocht in
de zaalveiling van 26 en
27 april bij Veilinghuis
Omnia Kolham.
90

Zwiggelaar Auctions veilt twee maal per jaar in
De Burcht, Henri Polaklaan 9, in Amsterdam.
Onze volgende veiling vindt plaats op
19 - 23 juni 2023
kijkdagen: 16 t/m 18 juni tussen 10.00 tot 17.00
Specials:
• Conceptual Arts, Editions, Zero en Fluxus met o.a.
werk van stanley brouwn, Andy Warhol, Yves Klein
en Carl André.
Hoogtepunten:
• Collectie Hans Oosterbaan deel I: Avant-garde/
fotomontage, brochures en ephemera.
• Privé-verzameling strips en curiosa met nadruk op jaren
‘50 en ‘60: Dupuis, Lombard, Kuifje en Suske & Wiske.
• Collecties Penningen en Tegels uit 16e-19e eeuw
waaronder de uiterst zeldzame Emden 1741 Shipper’s
Guild coin.
• Originele Mode illustraties van Carl Erickson uit Vogue
ca. 1930-1945.
• Fine arts met o.a. werk en uitgaves van Maurice Escher,
Pierre Soulages, El Lissitzky, Picasso etc.
Voor vragen, suggesties, taxatie of inbreng:
zwiggelaarauctions@gmail.com
of telefonisch op 06-479 86 138.
kavel 3190, veiling 27
www.zwiggelaarauctions.nl

Veiling resultaten
Nederland
€ 4.096
Maurits Cornelis Escher
(1898-1972). Vier nieuwjaarswenskaarten
( 1 afgebeeld)
van Eugéne & Willy Strens uit
1953, 1954, 1955 en 1956, met
decor van de vier elementen:
aarde, lucht, vuur en water,
houtsnedes 15,5 x 17,5 cm.
Verkocht in de Timed online
veiling van 23 april bij Veilinghuis
Peerdeman Utrecht.
€ 5.248
Gra Rueb (1885-1972).
Bronzen Faun, gesigneerd
en gedateerd 1916, 25 x 29 x
13 cm. Verkocht in de Timed
online veiling van 23 april
bij Veilinghuis Peerdeman
Utrecht.
€ 7.680
Portugese School: de kruisiging
van de drie Jezuïeten
door de Japanners in 1597,
olieverf op koper, 18e eeuw,
22,5 x 17 cm. Verkocht in de
Timed online veiling van 23
april bij Veilinghuis Peerdeman
Utrecht.
€ 4.992
Een 14 kt gouden sigarettendoosje
met lijnendecor,
gewicht 154,8 gram,1 x 10 x
8 cm. Verkocht in de Timed
online veiling van 23 april
bij Veilinghuis Peerdeman
Utrecht.
€ 5.877
Een Chinese Yixing theepot
met decor van florale motieven,
2e kwart 18e eeuw, h.
21 cm. Verkocht in de Online
veiling van 24 t/m 27 april
bij Veilinghuis van Spengen
Hilversum.
€ 13.874
Ben Viegers (1886-1947).
‘Paleis Huis ten Bosch in de
herfst, met figuren te paard’,
gesigneerd, olieverf op doek,
40 x 53 cm. Verkocht in de
Online veiling van 24 t/m
27 april bij Veilinghuis van
Spengen Hilversum.
€ 15.493
Een grote Friese zilveren
renaissance avondmaalsbeker
met gegraveerde medaillons
uit het boek Genesis, van ‘Het
offer van Abraham’, ‘De ladder
van Jakob’ en ‘Het bedrog van
Esau’, voorzien van 4 pasmaten
aan de binnenzijde, Harlingen
anno 1684, meester Wibe
Pibes (Voet nr. 236), h. 19,5 cm,
gewicht 490 gram. Verkocht
in de Online veiling van 24
t/m 27 april bij Veilinghuis van
Spengen Hilversum.
€ 3.900
Een verzameling Chinees
theegoed waaronder een
Chinees Imari gelobde
theepot en een vierdelig Kapucijner
kaststel, 18 eeuw en
later. Verkocht in de Online
only Timed online veiling van
1 mei bij Vendue Next Door
(onderdeel van Venduehuis
Den Haag).
€ 3.380
Een collectie van negen
Chinees porseleinen Famille
rose-borden, Yongzheng
periode, 1722-1735 en later.
Met decoraties, zoals eenden
in een vijver omgeven door
wijsgeren, een haan in
bloementuin, ‘ho ho boys’
en pioenrozen. Verkocht in
de Online only Timed online
veiling van 1 mei bij Vendue
Next Door (onderdeel van
Venduehuis Den Haag).
€ 2.210
Een set van vier Chinees
porseleinen draken kop-enschotels,
18e eeuw, gedecoreerd
met draak en parel aan
de binnen- en buitenzijde,
plus twee extra schotels.
Verkocht in de Online only
Timed online veiling van 1
mei bij Vendue Next Door
(onderdeel van Venduehuis
Den Haag).
€ 2.210
Frank de Mulder (1963).
‘Zonder titel’, c-print op
aluminium, zonder lijst, daarbij
het boek ‘Frank de Mulder
Senses’, Verkocht in de Timed
online veiling van 1 mei bij
Vendue Next Door (onderdeel
van Venduehuis Den Haag).
€ 23.750
United States, Henri. 44
Caliber Rimfire lever-action
repeating rifle. Verkocht in
de Live online veiling van
9 en 10 mei bij Heritage
Amsterdam.
€ 6.250
Een officiers sabel ‘Grenadiers
à Pied de la Garde Imperiale’.
Verkocht in de Live
online veiling van 9 en 10 mei
bij Heritage Amsterdam.
€ 13.750
Een uiters zeldzame ‘Blow
Your Time Away’, collectie
van zes dummy prototypes
in een custom-made doos.
Verkocht in de Live online
veiling van 9 en 10 mei bij
Heritage Amsterdam
€ 6.250
Een set van vijf zeldzame
Swatches Underground.
Verkocht in de Live online
veiling van 9 en 10 mei bij
Heritage Amsterdam.
92

ART DECO
DOESBURG
VEILING JUNI:
2- 4 juni kijkdagen. 5 t/m 9 juni veiling.
VEILING SEPTEMBER:
29, 30 sept. 1 okt. Kijkdagen. 2 t/m 5 okt. veiling.
Zie website: www.aldfryslan.nl
Veilinghuis Ald Fryslân heeft altijd interessante kavels
vanuit particulier bezit uit het Noorden!
Ald Fryslân hét Veilinghuis - Roodhemsterweg 8, 8651CV IJlst
Telefoon: 0515 44 55 22
Catalogus: www.aldfryslan.nl E-mail: info@aldfryslan.nl
Joe Descomps, Femme drapée, 1925
Meipoortstraat 59
Openingstijden:
6981 DJ Doesburg
donderdag t/m zaterdag
tel 06 53852250
van 13.00-17.00
www.artdecodoesburg.com
VEILING
JUNI 2023
KIJKDAGEN:
vrijdag 16 t/m maandag 19 juni
VEILINGEN:
maandag 19 t/m woensdag 21 juni
(timed online only)
De catalogus wordt op 10 juni gepubliceerd.
Duitse school, ca. 1600, De Katholieken ter verantwoording geroepen,
olieverf op doek, 132 x 18 cm. Richtprijs: 1000 – 1500 euro,
timed online veiling loopt af op 19 juni.
Nieuwstraat 38 2312 KC Leiden | tel: 071-5145832 | e-mail: info@onderdeboompjes.nl | www.onderdeboompjes.nl

VEILING
RESULTATEN
HET GROOTSTE
VEILINGHUIS
VAN ZUID-WEST
NEDERLAND
VEILING
RESULTATEN
Breguet Breguet horloge horloge
Hamerprijs € 40.000,- € 40.000,-
Boeddha, verguld verguld brons brons
Hamerprijs € 19.000,- € 19.000,-
Visbagh Visbagh
Hamerprijs Hamerprijs € 32.000,- € 32.000,-
DE DE HOOGSTE OPBRENGSTEN TEGEN DE DE LAAGSTE KOSTEN
Wij Wij kunnen voor voor u u veilen, van van 1 item 1 item tot tot een een gehele inboedel of of verzameling.
Van Van kunst tot tot antiek, van van juwelen tot tot zilver zilver en en van van design tot tot aziatica.
Hiervoor berekenen wij wij géén géén inbrengcommissie.
Wij Wij kunnen u u van van dienst zijn zijn voor voor het het taxeren van van een een erfenis verdeling.
Uniek door door simultaan met met de de zaal, zaal, live live te te veilen op op de de 8 grootste 8 internet platforms.
Door Door onze onze persoonlijke en en discrete benadering, hét hét veilinghuis voor voor al al uw uw kostbaarheden.
0%
Cartier Cartier Santos Santos
Hamerprijs € 5.500,- € 5.500,-
Collier, Collier, 3 rijen 3 rijen bloedkoraal bloedkoraal
Hamerprijs: Hamerprijs: € 30.000,- € 30.000,-
Turmuhr Turmuhr
Hamerprijs Hamerprijs € 34.000,- € 34.000,-
Poul Poul Kjaerholm Kjaerholm PK PK 11 11
Hamerprijs Hamerprijs € 8.500,- € 8.500,-
INBRENGCOMMISSIE
U U betaalt achteraf slechts slechts € 15 € 15 per per kavel kavel
Staand Staand horloge horloge
Hamerprijs Hamerprijs € 13.000,- € 13.000,-
Barometer, Barometer, 18 e 18 eeuw e eeuw
Hamerprijs Hamerprijs € 3.200,- € 3.200,-
Staand Staand horloge horloge
Hamerprijs: Hamerprijs: € 22.000,- € 22.000,-
Vaas, Vaas, Copier Copier
Hamerprijs Hamerprijs € 6.000,- € 6.000,-
Ikoon Ikoon
Hamerprijs Hamerprijs € 12.000,- € 12.000,-
Borden Borden China China
Hamerprijs Hamerprijs € 12.000,- € 12.000,-
Zakhorloge Zakhorloge Wapenschotel, Wapenschotel, 18 e eeuw 18 e eeuw Diamant Diamant 4.20 4.20 Ct. Ct.
Hamerprijs Hamerprijs € 9.500,- € 9.500,- Hamerprijs Hamerprijs € 22.000,- € 22.000,- Hamerprijs Hamerprijs € 15.000,- € 15.000,-
UW ITEM HIERONDER?
Yixing Yixing theepot theepot 19 e 19 eeuw e eeuw
Hamerprijs Hamerprijs € 16.000,- € 16.000,-
Bijbel, Bijbel, 19 e 19 eeuw e eeuw
Hamerprijs Hamerprijs € 2.200,- € 2.200,-
Empire Empire klok klok
Hamerprijs Hamerprijs € 16.000,- € 16.000,-
19 e eeuws 19 e eeuws ivoor ivoor
Hamerprijs Hamerprijs € 46.000,- € 46.000,-
Van Van 1 Item 1 Item
Hamerprijs Hamerprijs € ? € ?
tot tot en en met met
Hamerprijs Hamerprijs € ? € ?
verzameling verzameling
Hamerprijs Hamerprijs € ? € ?
of inboedel of inboedel
Hamerprijs Hamerprijs € ? € ?
Stoelklok
Stoelklok
met
met
speelwerk
speelwerk
Hamerprijs
Hamerprijs
€ 17.000,-
€ 17.000,-
Glas,
Glas,
18 e 18
eeuw e eeuw
Hamerprijs
Hamerprijs
€ 1.900,-
€ 1.900,-
Boeken
Boeken
Buffon
Buffon
Hamerprijs
Hamerprijs
€ 3.400,-
€ 3.400,-
18 e Eeeuwse
18 e Eeeuwse
tafelklok
tafelklok
Hamerprijs
Hamerprijs
€ 15.000,-
€ 15.000,-
Drakenvaas,
Drakenvaas,
China
China
Hamerprijs
Hamerprijs
€ 56.000,-
€ 56.000,-
Collectie
Collectie
Meissen
Meissen
Hamerprijs
Hamerprijs
€ 22.000,-
€ 22.000,-
Rolex
Rolex
herenhorloge
herenhorloge
Hamerprijs
Hamerprijs
€ 20.000,-
€ 20.000,-
Collier,
Collier,
bloedkoraal
bloedkoraal
Hamerprijs
Hamerprijs
€ 19.000,-
€ 19.000,-
Kabinet
Kabinet
Schilderij,
Schilderij,
Jan
Jan
Sluijters
Sluijters
Pendule,
Pendule,
ca. 1810
ca. 1810
Broche
Broche
met
met
diamanten
diamanten
Hamerprijs
Hamerprijs
€ 24.000,- Hamerprijs
€ 24.000,- Hamerprijs
€ 9.500,-
€ 9.500,-
Hamerprijs
Hamerprijs
€ 11.000,-
€ 11.000,-
Hamerprijs € 8.000,-
Hamerprijs € 8.000,-
Zakhorloge
Zakhorloge
Hamerprijs € 4.000,-
Hamerprijs € 4.000,-
Schotels haringvangst
Schotels haringvangst
Hamerprijs € 3.800,-
Hamerprijs € 3.800,-
Hermes tas, jaren ‘80
Hermes tas, jaren ‘80
Hamerprijs € 3.000,-
Hamerprijs € 3.000,-
Kandelaren, 18e eeuw
Kandelaren, 18e eeuw
Hamerprijs € 26.000,-
Hamerprijs € 26.000,-
Wanli kom ca. 1600 Schouwklok A’dam Kangxi kaststel
Wanli kom ca. 1600 Schouwklok A’dam Kangxi kaststel
Hamerprijs € 28.000,- Hamerprijs € 19.000,- Hamerprijs € 24.000,-
Hamerprijs € 28.000,- Hamerprijs € 19.000,- Hamerprijs € 24.000,-
Rijtuig horloge
Rijtuig horloge
Hamerprijs € 7.500,-
Hamerprijs € 7.500,-
WIJ WIJ TAXEREN DOOR DOOR GEHEEL NEDERLAND EN EN BELGIË
Livingstoneweg 18, 18, 4462 4462 GL GL Goes Goes • • 0031 0031 ( 0 ( 0 ) 6 ) 64242 11 11 45 45 42 42 • • info@veilinghuisdejager.nl
WWW.VEILINGHUISDEJAGER.NL

HET GROOTSTE
VEILINGHUIS
VAN ZUID-WEST
NEDERLAND
INBRENG GEVRAAGD VOOR KLOKKEN, KUNST & ANTIEK VEILING
INBRENG GEVRAAGD VOOR ONZE KOMENDE
KUNST, ANTIEK, JUWELEN, ZILVER EN AZIATICA VEILING
15, 16 EN 17 NOVEMBER 2022
ONDER ANDERE REEDS BINNEN GEKOMEN VOOR DEZE ZEER BIJZONDERE VEILING:
5, 6 EN 7 SEPTEMBER 2023
Collecties met o.a. 16 e en 17 e eeuw tafelklokken, verzamelingen met gouden
en zilveren 18 e eeuwse zakhorloges en officierspendules
Uurwerken w.o. 17 e eeuwse Haagsche klok,
18 e eeuwse Hollandse en Engelse tafelklokken en planetariums
Voor deze bijzondere veiling hebben we reeds fraaie collecties binnengekregen, zoals zeer zeldzaam 17e en 18e eeuws Hollands zilver,
verzamelingen met gouden munten, vintage herenhorloges, zakhorloges, juwelen en streeksieraden.
Bijzonder wordt ook weer onze sessie met klokken en uurwerken, kunst en antiek. En uiteraard 1 van onze bekende specialiteiten,
Chinees porselein en Aziatica, verdeeld over 6 sessies in 2 dagen.
Neuchatel klokken met speelwerk en 18 e eeuwse staande horloges,
w.o. Haakma Leeuwarden, Dirk van Leeuwen en Jan Gobels Amsterdam en Anthony Hebert London
DE HOOGSTE OPBRENGSTEN TEGEN DE LAAGSTE KOSTEN
Wilt u 1 of meerdere items inbrengen DE HOOGSTE voor deze OPBRENGSTEN zeer bijzondere veiling, TEGEN dan DE is LAAGSTE dat mogelijk, KOSTEN neemt u hiervoor contact met ons op
via onderstaand Wilt u 1 of meerdere telefoonnummer items inbrengen of emailadres. voor deze U betaalt zeer bijzondere 0% inbrengcommssie, veiling, dan dus is dat u krijgt mogelijk 100% t/m hamerprijs 14 januari uitbetaald, a.s.
Neemt u hiervoor minus contact € 15 kavelgeld. met ons op Wordt via onderstaand een kavel van telefoonnummer u verkocht voor of € 20.000, emailadres. dan ontvangt U betaalt u 0% maar inbrengcommssie, liefst € 19.985! dus u krijgt
100% hamerprijs uitbetaald, minus € 15 kavelgeld. Wordt een kavel van u verkocht voor € 20.000, dan ontvangt u maar liefst € 19.985!
WIJ WIJ TAXEREN TAXEREN DOOR DOOR GEHEEL NEDERLAND EN BELGIË
Livingstoneweg
Livingstoneweg
18,
18,
4462
4462
GL
GL
Goes
Goes
•
•
0031
0031 ( 0 ) 6
42
42
11
11
45
45
42
42 •
info@veilinghuisdejager.nl
info@veilinghuisdejager.nl
WWW.VEILINGHUISDEJAGER.NL

Veilingen op komst
Nederland
5 en 6 juni
NRC Veilingen
Online veiling kunst
AMSTERDAM
www.nrcveilingen.nl
RICHTPRIJS:
€ 8.000 – 12.000
Constant (1920-2005). ‘Figuren
in de ruimte’, gesigneerd
en gedateerd ’71, verso
getiteld, inkt op papier, 71 x
98,5 cm.
RICHTPRIJS:
€ 12.000 – 16.000
Corneille (1922-2010). ‘Douceur
du Sud’, gesigneerd en
gedateerd ’80, olieverf op
doek, 60 x 80 cm.
RICHTPRIJS:
€ 18.000 – 22.000
Leo Gestel (1881-1941). ‘Aan
de Amstel’, gesigneerd, ca.
1908, olieverf op doek, 33,5 x
25,5 cm.
6 juni
Zeeuws Veilinghuis
Zaalveiling met
veilingmeester
MIDDELBURG
www.zeeuwsveilinghuis.nl
RICHTPRIJS:
€ 15.000 – 20.000
Maurits Cornelis Escher
(1898-1972). ‘Kikkermummie’,
gesigneerd en gedateerd
augustus 1946, mezzotint,
13,5 x 17,3 cm.
RICHTPRIJS:
€ 30.000 – 40.000
Lee Man Fong (1913-1988).
‘Balinese spinster’, gesigneerd,
olieverf op board, 85
x 37 cm.
RICHTPRIJS:
€ 2.500 – 3.000
Een zilveren schepenzegel
van Appollonius Jan Cornelis
Baron Lampsins (1754-1834),
Ø 44 mm. Lampsins was o.a.
bewindvoerder van de WIC
en schepen te Amsterdam,
baljuw te Vlissingen en
kamerheer van de koning
van Pruisen. De veiling bevat
meerdere schepenzegels.
RICHTPRIJS:
€ 4.000 – 6.000
Floris Arntzenius (1864-1925).
‘Slagersjongen in een drukke
straat te Den Haag, gesigneerd,
gemengde techniek
op papier, 20 x 16.5 cm.
10 – 12 juni
Venduhuis Dickhaut
Online veiling
MAASTRICHT
www.veilingmaastricht.nl
RICHTPRIJS:
€ 7.000 – 10.000
Een antieke rosé gouden
met zilveren armband in de
vorm van een gesp, 14 krt.
gezet met oud Europees geslepen
diamantjes, robijntjes
en saffiertjes.
RICHTPRIJS:
€ 2.000 – 4.000
Dirk Filarski (1885-1964).
‘Brug over de Seine’ gesigneerd,
olieverf op doek (bedoekt),
52 x 64 cm (met lijst
52 x 78 cm), oude Sotheby’s
sticker op de achterzijde
‘AM1037’.
RICHTPRIJS:
€ 1.000 – 2.000
Alexandre Falguiere (1831-
1900). ‘Jongen met haan’
(vainqueur), gepatineerd
bronzen sculptuur, gieterij
Thiebaut Fréres Paris, h. 78
cm.
RICHTPRIJS:
€ 1.000 – 2.000
Een verguld bronzen mantelklok,
Frankrijk, eerste helft
19e eeuw, gedecoreerd met
zwanen, 41 x 24 cm.
96

Veilingen op komst
Nederland
12 juni
Zuydwal Veilingen
Live veiling
LAREN
www.zuydwalveilingen.nl
RICHTPRIJS:
€ 40.000 – 60.000
Isaac Israels (1865-1934). ‘Op
het terras’, gesigneerd, olieverf
op doek, 75 50 cm.
RICHTPRIJS:
€ 10.000 – 14.000
Francis Bacon (1909-1992).
‘After Second version of
painting 1946’ (1971). Offset
kleurenlitho, gesigneeerd
en 26/150. Uitgegeven door
Städtische Kunsthalle,
Düsseldorf, 80,6 x 58, cm.
Herk. Marlbourough Galley
London.
RICHTPRIJS:
€ 4.000 – 6.000
Jan Toorop (1858-1928). ‘Heilige
familie 1913’, gesigneerd,
gedateerd 1913, pastel,
kleurenpotlood en potlood,
20 x 13 cm. Tentoonstelling
van werken van Jan Toorop,
kunsthandel Theo Neuhuys
Den Haag februari 1914, tentoonstelling
van werken van
Jan Toorop 15 oct – 5 november
1923, Nijmegen. Hierbij
een brief van Jan Toorop
aan de heer Broekman 21
juni 1917. Op de achtergrond
Brugge. Herk.: Hr. Broekman,
collectie Philip J, particuliere
collectie.
RICHTPRIJS:
€ 6.000 – 8.000
Kees van Dongen (21877-
1968). ‘I Conte des 1001 Nuits’
1918. Hassan-Badreddineel-Bas
Raoul, Editions de la
Sirènen, Parijs. 8 pochoirs in
kleur, waarvan 1 op omslag
en 8 paginagroot. Uitgevoerd
door Jean Saudé, Parijs.
Daarnaast 110 tekeningen
in zwart wit waarvan 65 paginagroot,
twee tekeningen op
een dubbele pagina. Herk.
J. Meulenberg Amsterdam,
collectie Philip J., particuliere
collectie. In totaal komen 7
boeken met illustraties van
Kees van Dongen onder de
hamer.
19 juni
Veilinghuis AAG
Classic To Contemporary
Art Online Only veiling
AMSTERDAM
www.veilinghuisaag.com
RICHTPRIJS:
€ 20.000 – 40.000
Wouterus Verschuur (1812-
1874). ‘The Horse Fair’,
gesigneerd, olieverf op doek,
68,2 x 82,4 cm.
RICHTPRIJS:
€ 15.000 – 25.000
Carel Visser (1928-2015). ‘Lake
Powel’, cortenstaal, 18,1 x 114,6
x 24,8 cm.
RICHTPRIJS:
€ 3.000 – 5.000
Dennis Oppenheim (1938-
2011). ‘Study Detail 200 Long
Incident at Stutter Pond, Lille
France. Mask-Car-Bubble
Warp Boat’, gesigneerd en
gedateerd 1994, getiteld
langs onderzijde, gemengde
techniek op twee vellen
papier, 97 x 127 cm.
RICHTPRIJS:
€ 60.000 – 100.000
Dondi White (1961-1998).
‘Dear, Yours Truly’, gesigneerd
en gedateerd 1983
verso, spraypaint op doek,
158 x 182,4 cm.
19 t/m 21 juni
Veilinghuis Onder de
Boompjes
Timed Online veiling
LEIDEN
www.onderdeboompjes.nl
RICHTPRIJS:
€ 2.000 – 3.000
Bart van der Lek (1876-1958).
‘Gelijkenis van de dwaze
meisjes’, gemonogrammeerd
en gedateerd 1906,
tekening, 56 x 114 cm.
RICHTPRIJS:
€ 500 – 800
Een Zodiac-lamp, Raak, ca.
1970, 51 x 51 x 51 cm.
RICHTPRIJS:
€ 15.000 – 25.000
Een Rolex Submariner Date
‘Kermit’, 16610LV.
RICHTPRIJS:
€ 3.000 – 5.000
Een witgouden art-decohanger
bezet met smaragd en
briljanten, aan collier.
97

Veilingen op komst
Nederland
19 juni books & Prints
20 juni Exclusive
Watches & Fine Silver
22 juni Asian Arts &
Home & Interiors
Venduehuis Den Haag
Zaalveiling
www. venduehuis.com
RICHTPRIJS:
€ 15.000 – 25.000
Een atlas met 125 17e en 18eeeuwse
oudtijds handgekleurde
kaarten, uitgegeven
door o.a. N. Visscher en R & J
Ottens in Amsterdam
RICHTPRIJS:
€ 30.000 – 40.000
Zes Amsterdamse zilveren
kandelaars (4 van 6 afgebeeld),
maker: Pieter Maurits
Amsterdam, 1738.
RICHTPRIJS:
€ 1.000 – 1.500
Een Chinees porseleinen
famille verte inktsteen, ca.
1700.
RICHTPRIJS:
€ 25.000 - 45.000
Twee faience paarden,
toegeschreven aan Johan
van Kerkhoff Arnhem, ca.
1759-1770.
22 t/m 25 juni
Veilinghuis van Spengen
Online veiling
HILVERSUM
www.vanspengen.com
RICHTPRIJS:
€ 2.000 – 3.000
Een handgemaakt ‘schimmenspel’
met 5 aquarellen
en dobbelstenen in bijpassende
doos met geaquarelleerd
deksel, afm. aquarellen
20,5 x 14 cm.
RICHTPRIJS:
€ 800 – 1.200
Een Engelse eikenhouten His
Master’s Voice-grammofoon met
houten spear-tip hoorn, de geprofileerde
kast rondom afgezet met
balusters en panelen, voorop polychroom
met HMV logo, exhibition
weergever, type: Junio Monarch,
circa 1911, h. 71 cm, Ø hoorn 55 cm,
herkomst grammofoon museum
Zandvoort.
27 juni e.v.d.
Veilinghuis Omnia
Zaal- en onlineveiling
KOLHAM
www.omnia.nl
RICHTPRIJS:
€ 300 – 400
Albert Jurardus van Prooijen
(1834-1898). ‘Koeien bij
drinkplaats in landschap’,
gesigneerd, olieverf op doek,
30 x 50 cm.
RICHTPRIJS:
€ 2.000 – 3.000
Een tweedeurs keeftkast, Holland,
Renaissance, 17e eeuw. Geprofileerde
kap, paneeldeuren met gestoken
floraal decor en gezicht, onderin
bladmotieven, daarachter geajoureerde
deurtjes, gecanneleerde stijlen
met onder gestoken floraal decor en
boven kapiteel. De onderkast heeft
twee laden gescheiden door leeuwenmascerons,
rustend op ebonised
bolpoten, 190 x 160 x 70 cm.
RICHTPRIJS:
€ 800 – 1.200
Antoine Mercier (1845-1916).
‘David overwint Goliath’,
gesigneerd in het basement,
h. 69 cm. Bruin gepatineerd
bronzen sculptuur
98

Veiling Zondag 2 juli
Kunst, antiek, design, sieraden en zilver
Zes online series sluiten zondag overdag
Catalogus & bieden twee weken voorafgaand
aan de veiling, vanaf zondag 18 juni
Actuele informatie vindt u op onze website
Scan de QR-code met uw mobiele telefoon
Online
kunst & antiek
veiling
Juni 2023
Kijkdagen:
22 t/m 25 juni - 10-17u
Afloop online veiling:
vanaf 26 juni
Hendrik Jan Wolter (1873-1952), zomeravond in Zierikzee,
olieverf op doek, 64,5 x 59 cm
Grote collectie
grammofoons en
speeldozen van het
Grammofoon Museum
Zandvoort
Veilinghuis Peerdeman Utrecht
Tennesseedreef 18-20 3565 CJ UTRECHT
Telefoon: 030-2610485 • E-mail: receptie@veilinghuispeerdeman.nl
Website: www.veilinghuispeerdeman.nl
Catalogus online vanaf 16 juni a.s.
www.veilinghuis-omnia.nl
Kunst & Antiekveiling v.a. 27 juni 2023
Kijkdagen:
Vrijdag 23 juni van 13:00 tot 17:00
Zaterdag 24 juni van 11:00 tot 17:00
Zondag 25 juni van 11:00 tot 17:00
Dagelijks inbreng mogelijk
SEDERT 1930
Veilinglocatie: "Rengerspark"
A. Plesmanlaan 1p Kolham/Midden Groningen
Telefoon (0031)598 392592. Mobiel: 0653 428350.

Veiling resultaten
Nederland
2 juli
Veilinghuis Peerdeman
Timed online veiling
UTRECHT
www.veilinghuispeerdeman.nl
RICHTPRIJS:
€ 2.000 – 3.000
Een grote Griekse kerkicoon:
Heilige Demetrius
van Thessaloniki te paard,
terwijl hij de gladiator Lyaeos
neersteekt, 19e eeuw, 109 x
74 cm.
RICHTPRIJS:
€ 3.000 – 5.000
Een met diverse houtsoorten
belijmde secretaire, de klep
en deurtjes voorzien van lakwerk
paneeltjes met c, rechts
achter gemerkt RE, Louis
Seize, 146,5 x 84 x 41 cm.
RICHTPRIJS:
€ 5.000 – 7.000
Jannes de Vries (1901-1986).
‘Groninger landschap’,
gemonogrammeerd, olieverf
op doek, 43,5 x 74,5 cm.
RICHTPRIJS:
€ 600 – 800
Vier Japans porseleinen
bordjes met golvende rand
en blauwwit ‘Scheveningen’-
decor, 18e eeuw, Ø 19,5 cm.
3 juli
Vendu Rotterdam
Timed online veiling
www.vendurotterdam.nl
RICHTPRIJS:
€ 900 – 1.500
Een platina Belle Epoque-collier
met diamanten en parels, ca.
1910. Het middengedeelte als
een guirlande, bezet met vijf
grote oud slijpsel diamanten
waartussen schakels in halve
maanvorm. Waaronder nog drie
bogen bezet met oud slijpsel
diamanten versierd met mille
griffe, ca.1.50 ct. en drie pampels
versierd met bladmotief
en parels. In etui van juwelier
J.C. Burnier & Zoon Den Haag,
bruto gewicht: 10,5 gram.
RICHTPRIJS:
€ 700 -1.200
Een 14 krt. gouden met zilveren
en tremblant takbroche
met diamant. Ontworpen als
een tak met diverse bloemen
en bladeren bezet met
roosgeslepen diamant en
oud briljant slijpsel diamant.
De koppen van de bloemen
zijn op een veer gezet, waaronder
deze bewegen tijdens
het dragen. Bruto gewicht:
18,5 gram.
RICHTPRIJS:
€ 4.000 – 8.000
Een 18 krt. gouden brede
retro armband met robijn
en diamant, Spritzer &
Fuhrman, ontworpen als
een ceintuur met een gesp
en penslot, de langwerpige
verticale schakels versierd
met geometrische motieven,
de randen van de armband
omlijnd met een slangenschakel.
Herkomst: Curaçao,
Willemstad, gemerkt S&F.
Bruto gewicht: 96,9 gram.
RICHTPRIJS:
€ 2.000 – 4.000
Een stalen met gouden
Rolex Oyster Perpetual Lady-
Datejust damespolshorloge,
ref. 6916. Automaat, een
ronde kast met een fluted
bezel, witte wijzerplaat met
Romeinse nummering,
datumaanduiding bij drie
uur, schroefkroon, saffierglas.
Aan een bijbehorende
stalen met gouden jubilee
band met vouwsluiting, incl.
reisetui.
3 t/m 8 juli
Derksen Veilingbedrijf
Live Streaming veiling
ARNHEM
www.derksen-veilingbedrijf.
nl
RICHTPRIJS:
€ 10.000 -15.000
Een complete jaargang
‘Wendingen’ (1918-1932).
RICHTPRIJS:
€ 1.000 – 1.500
Kees van Dongen (1877-
1932). ‘Havengezicht met
aangemeerde zeilboten’,
gesigeerd, aquarel, 40 x 51
cm in een klassieke lijst met
buitenmaat 57 x 69 cm.
RICHTPRIJS:
€ 800 – 1.200
Piet van der Hem (1885-1961).
‘Paard’, gesigneerd, olieverf
op doek, 46 x 61 cm.
RICHTPRIJS:
€ 800 – 1.200
Vincent van Ginneke (1956).
Gemerkt Vincent van Ginneke,
‘Defence 1’, glazen
sierobject, Castedcristal
glass, unica, maart 1994, 35
x 60 x 15 cm, 40,7 kilogram.
Galerieprijs € 11.500.
100

Veilingen op komst
Nederland
5 t/m 7 september
Velinghuis De Jager.nl
Live online veiling
GOES
www.veilinghuisdejager.nl
RICHTPRIJS:
€ 3.000
Een zilveren gordel, gekeurd
Emden, Oost-Friesland, 1652,
gemaakt in opdracht van
Silvertie Broers uit Groningen,
l. 72 cm. Tentoongesteld
in 1987 in het Groninger
Museum.
RICHTPRIJS:
€ 3.000
Een console klok, gesigneerd
Gribelin à Paris, 18e eeuw,
kast rijkelijk voorzien van
Boulle techniek en verguld
bronzen ornamenten, h.
147 cm.
RICHTPRIJS:
€ 800
Een Chinees porseleinen
klapmutskom, Kangxi
gemerkt en periode, Ø 21
cm, vol versierd in blauw
onderglazuur.
RICHTPRIJS:
€ 300
Een ladekast met vele
honderden horlogeglazen,
in diverse bollingen en diameters.
Uit voormalig atelier
van een gerenommeerde
Nederlandse horloger.
Project1_Opmaak 1 15-05-23 16:26 Pagina 1
61
ste
Afficheveiling
22 juli 2023
met onder andere
Prachtige filmaffiches Zeldzaam internationaal Klassiek Nederlands Zomerse beelden
Appelsteeg 1-B | 1621 BD Hoorn
t 0229-268203 | f 0229-267099
uboersma@vansabbenauctions.nl
www.vansabbenauctions.nl
full color catalogus te bestellen via onze website
Volg ons ook op Instagram
en Facebook, wekelijks
is er nieuws!
101

Auction calendar
JUNE / JULY / AUGUST 2023
The Netherlands
JUNE
5 ALD FRYSLAN
Chinees en oosters porselein
ONLINE
5 BOUWMAN & BOUWMAN
Speelgoedveiling ONLINE
5-6 ADAMS AMSTERDAM AUCTIONS
Kunstveiling AMSTERDAM
5-7 MEDUSA AUCTIONS
Kunst en antiek BREDA
5-8 TWENTS VEILINGHUIS
Kunst en antiek ENSCHEDE
6 ALD FRYSLAN
Kunst en antiek IJLST
6 ZEEUWS VEILINGHUIS
Exclusieve items MIDDELBURG
6 DE JAGER
Kunst en antiek
GOES
6 ZEEUWS VEILINGHUIS
Exclusive Items MIDDELBURG
7 ZEEUWS VEILINGHUIS
Aziatica & Indonesian Art ONLINE
7-8 DE JAGER
Aziatica GOES
8-9 ALD FRYSLAN
Kunst en antiek IJLST
9 NOTARISHUIS ROTTERDAM
Algemene veiling ONLINE
10-12 DICKHAUT
Kunst en antiek ONLINE
12 ZUYDWAL VEILINGEN
Schilderijen en tekeningen
HUIZEN
19 ADAMS AMSTERDAM AUCTIONS
Classic to contemporary Art
AMSTERDAM
19 VENDUEHUIS DER NOTARISSEN
DEN HAAG
Books & prints DEN HAAG
19 DICKHAUT
Kunst en antiek ONLINE
19 BOUWMAN & BOUWMAN
Speelgoedveiling ONLINE
19-21 ONDER DE BOOMPJES
Kunst en antiek ONLINE
19-21 KLINKHAMER
Kunstveiling GRONINGEN
19-23 ZWIGGELAAR
Boeken, prenten en
tekeningen AMSTERDAM
20 VENDUEHUIS DER NOTARISSEN
DEN HAAG
Exclusive jewellery, watches &
fine silver DEN HAAG
20-25 OPRECHTE VEILING
Kunst en antiek HAARLEM
21 VENDUEHUIS DER NOTARISSEN
DEN HAAG
Arts of the East: Asian
ceramics & works of art, dell I
en deel II DEN HAAG
21 DE RUITER
Zilver en diamanten, juwelen
en horloges KLAASWAAL
22 VENDUEHUIS DER NOTARISSEN
DEN HAAG
Home & Interiors, antique
furniture & design deel I en
deel II DEN HAAG
22 SCHULMAN
Munten en papiergeld
AMSTERDAM
26-29 VAN SPENGEN
Kunst en antiek HILVERSUM
26-30 KORST VAN DER HOEFF
Kunst en antiek ONLINE
26-30 DE ELAND & DE ZON
Kunst en antiek DIEMEN
27-28 OMNIA
Kunst en antiek GRONINGEN
JULY
2 PEERDEMAN
Kunst en antiek ONLINE
3 NOTARISHUIS ROTTERDAM
Juwelen en horloges ONLINE
3-4 ZADELHOFF
Kunst en antiek ONLINE
3-8 DERKSEN VEILINGBEDRIJF
Kunst en antiek, Design en
brocante ARNHEM
4 NOTARISHUIS ROTTERDAM
Couture ONLINE
6-8 TWENTS VEILINGHUIS
Kunst en antiek ENSCHEDE
15 VAN SABBEN
Affiches HOORN
AUGUST
21-28 KORENDIJK
Kunst en antiek ONLINE
23-24 NOTARISHUIS ROTTERDAM
Kunst en antiek ONLINE
Belgium
JUNE_
1 FLANDERS AUCTIONS
Relieken WINGENE
1-19 BERNAERTS
Timed Online ONLINE
2 BERG VAN BARMHARTIGHEID
Vente spéciale rassemblant
des lots d'exception BRUSSEL
2 MAISON DES HUISSIERS DE JUSTICE
Deurwaarderstukken
BRUSSEL
2-3 DAMIEN VOGLAIRE
Boeken en klassieke
schilderijen BRUSSEL
3 BERG VAN BARMHARTIGHEID
Juwelen BRUSSEL
3 ABS VEILINGEN MECHELEN
Deurwaarderstukken MECHELEN
4 ANTENOR
Antenor V: Paintings,
Furniture and Works of Art
BRUSSEL
5 ANTENOR
Juwelen BRUSSEL
5 BONHAMS-CORNETTE
Design des XXe et XXIe
siècles BRUSSEL
5 AMBERES
Burgerveiling ANTWERPEN
5 HAYNAULT
Tableaux, mobilier et objets
d'art UKKEL
6 BERG VAN BARMHARTIGHEID
Vente de bijoux et
numismatique BRUSSEL
6 HAYNAULT
Bijoux, joailleries &
horlogeries UKKEL
6 LOECKX
Westerse en Oosterse kunst
GENT
8-18 ARENBERG AUCTIONS
Collectables ONLINE
9 MAISON DES HUISSIERS DE JUSTICE
Deurwaarderstukken BRUSSEL
10 ABS VEILINGEN MECHELEN
Deurwaarderstukken
MECHELEN
10 MOREL DE WESTGAVER
Boeken, bijzondere
reisboeken en ansichtkaarten
BRUSSEL
12 BONHAMS-CORNETTE
Art Belge & Contemporain
BRUSSEL
12 AMBERES
Kunst en antiek ANTWERPEN
12 HAYNAULT
Tableaux, mobilier et objets
d'art UKKEL
12 BONHAMS-CORNETTE
Art Belge et Contemporain
BRUSSEL
12-18 ROPS NAMUR
Kunst en antiek ONLINE
13 HAYNAULT
Bijoux, joailleries &
horlogeries UKKEL
13 BERG VAN BARMHARTIGHEID
Vente de tableaux, sculptures
et de bijoux BRUSSEL
13 BERNAERTS
Patchwork ANTWERPEN
13-14 GALERIE ATHENA
Kunst en antiek BRUSSEL
14 FLANDERS AUCTIONS
Kunst en design WINGENE
14 MOSAN LIÈGE
Moroquinerie de luxe LUIK
14 MOSAN LIÈGE
Kunst en antiek LUIK
14 MOSAN LIÈGE
Vente bourgeoise LUIK
14 MILLON BRUSSEL
Horlogerie, bijoux de
créateurs BRUSSEL
14-15 DEBAVEYE
Kunst en antiek HARELBEKE
15 BERNAERTS
Patchwork ANTWERPEN
16 MAISON DES HUISSIERS DE
JUSTICE
Deurwaarderstukken BRUSSEL
16-17 JEAN ELSEN ET SES FILS
Numismatique général
ETTERBEEK
17 ABS VEILINGEN MECHELEN
Deurwaarderstukken
MECHELEN
17-18 MAISON JULES
Kunst en antiek GENT
17-19 DVC GENT
Klassieke veiling GENT
18 SOUDANT
Antiek, schilderijen en
meubels GERPINNES
19 MILLON BRUSSEL
Vente Horlogerie, Bijoux de
créateurs, Joaillerie BRUSSEL
19 UCCLE SAINT JOB
Antiquités UKKEL
19-20 ELYSÉE LIÈGE
Ventes cataloguées et
bourgeoises LUIK
19-20 GALERIE MODERNE
Kunst en antiek BRUSSEL
19-21 HORTA
Kunst en antiek BRUSSEL
20 ELYSÉE LIÈGE
Vente bourgeoise LUIK
20-21 VANDERKINDERE
Kunst en antiek UKKEL
21 CARLO BONTE
Chinese art BRUGGE
22-24 SYLVIE'S WINE AUCTIONS
Midzomerveiling ANTWERPEN
23 MAISON DES HUISSIERS DE
JUSTICE
Deurwaarderstukken BRUSSEL
24 ABS VEILINGEN MECHELEN
Deurwaarderstukken
MECHELEN
24-1/7 LHOMME
Boeken, prenten, tekeningen
en aquarellen, schilderijen
ONLINE
25 MILLON BRUSSEL
Vente Bandes Dessinées
BRUSSEL
25 HET PAND
Kunst, antiek en religiosa
DIKSMUIDE
26 BONHAMS-CORNETTE
Prints & Design BRUSSEL
27-28 JORDAENS
Kunst en antiek MORTSEL
28-30 ROB MICHIELS
Aziatische, Europese en
Islamitische kunst BRUGGE
30 PHOENIX AUCTIONS
Antiquités WAVRE
30 MAISON DES HUISSIERS DE
JUSTICE
Deurwaarderstukken BRUSSEL
JULY
1 ABS VEILINGEN MECHELEN
Deurwaarderstukken
MECHELEN
2 MONSANTIC
Kunst en antiek BERGEN
4 FW AUCTIONS NAMUR
Vente de prestige: bijoux,
tableaux, Asie, Objets d'art
NAMEN
4 MILLON BRUSSEL
Vente bruxelloise BRUSSEL
7 MAISON DES HUISSIERS DE JUSTICE
Deurwaarderstukken BRUSSEL
8 ABS VEILINGEN MECHELEN
Deurwaarderstukken
MECHELEN
14 MAISON DES HUISSIERS DE
JUSTICE
Deurwaarderstukken BRUSSEL
15 ABS VEILINGEN MECHELEN
Deurwaarderstukken
MECHELEN
21 SOUDANT
Art Belge GERPINNES
22 ABS VEILINGEN MECHELEN
Deurwaarderstukken
MECHELEN
AUGUST
5-7 CNOCK
Kunst, juwelen & antiek
KNOKKE
11 MAISON DES HUISSIERS DE JUSTICE
Deurwaarderstukken BRUSSEL
18 MAISON DES HUISSIERS DE
JUSTICE
Deurwaarderstukken BRUSSEL
25 PHOENIX AUCTIONS
Antiquités WAVRE
25 MAISON DES HUISSIERS DE
JUSTICE
Deurwaarderstukken BRUSSEL
29-30 JORDAENS
Kunst en antiek MORTSEL
29-31 CORONARI
Aziatische en Europese kunsten
antiekveiling NAZARETH
France
JUNE
1-16 CHRISTIES
Maîtres Anciens : Peintures -
Sculptures ONLINE
1 BONHAMS
The Male Form PARIS
102

Auction calendar
JUNE / JULY / AUGUST 2023
1 ADER
Arts d'Afrique, d'Océanie et
d'Asie (Drouot) PARIS
1 AGUTTES
Arts d'Asie NEUILLY
1 ALDE
Musique et spectacles -
Collection André Tubeuf
PARIS
1 AUCTIE'S
Arts Classiques (Drouot) PARIS
1 PIASA
Pol Bury, le mouvement
sublimé de la collection
Velma Bury PARIS
1 PIASA
Japan Spirit, curated by Marie
Kalt PARIS
1-7 SOTHEBYS
Art Contemporain Day
Auction ONLINE
1-8 ARTCURIAL
Bijoux online
ONLINE
1-16 CHRISTIES
Maîtres Anciens: Peintures -
Sculptures ONLINE
2 COUTAU-BÉGARIE
Mbilier et objet d'art (Drouot)
PARIS
2 RÉMY LE FUR & ASS
Tableaux modernes et
contemporains (Drouot) PARIS
2 PESCHETEAU-BADIN
Ceramiques anciennes
(Drouot) PARIS
2 GIQUELLO & ASS
Livres anciens et modernes
(Drouot) PARIS
2 L'HUILLIER & ASS
Mobilier & objets d'art
(Drouot) PARIS
2 CRAIT + MÜLLER
Bijoux, montres & argenterie
(Drouot) PARIS
2 AGUTTES
Peintres d'Asie, oeuvres
majeures NEUILLY
3 COUTAU-BÉGARIE
Bande dessinée et illustration
(Drouot) PARIS
4 OSENAT
Les intérieurs de Versailles
VERSAILLES
6 SOTHEBYS
Art Contemporain Evening
Auction PARIS
6 BONHAMS
Limited editions and
artists'jewellery PARIS
6 GROS & DELETTREZ
Hermès vintage (Drouot)
PARIS
6 ADER
Bijoux, montres (Drouot) PARIS
6 CANNES ENCHÈRES
Art d'Asie CANNES
6 YANN LE MOUEL
Photographie moderne et
contemporaine (Drouot) PARIS
6 GIQUELLO & ASS
Mobilier & objets d'art -
Vente prestige (Drouot)
PARIS
6 TAJAN
Impressionist & modern art
PARIS
6-7 PIASA
Modern and Contemporary
Art PARIS
6-20 CHRISTIES
Art of Asia ONLINE
7 BONHAMS
Art de l'Avant-Garde à nos
jours PARIS
7 ALDE
Editions originales du XIXe au
XXIe siècle PARIS
7 ARTCURIAL
Collection Pierre Boulez. Une
vie au rytme de l'art PARIS
7 ARTCURIAL
Art moderne et contemporain
PARIS
7 TAJAN
Contemporary art
PARIS
7 OSENAT
Numismatique PARIS
7-8 CHRISTIES
Art contemporain PARIS
8 PESCHETEAU-BADIN
Vente de bijoux, objets de
vitrine & orfèvrerie (Drouot)
PARIS
8 ADER
Photographies PARIS
8 AGUTTES
Instruments & archets NEUILLY
8 ARTCURIAL
Impressionniste &
moderne PARIS
8 ARTCURIAL
Post-war & contemporain
PARIS
8 ARTCURIAL
Twenty One Contemporary
PARIS
8 ARTCURIAL
Bijoux ONLINE
8 LUCIEN PARIS
Mobilier garnissant un hôtel
particulier PARIS
8-14 ARTCURIAL
Chanel vintage ONLINE
9 GROS & DELETTREZ
Arts d'Asie (Drouot) PARIS
9 CRAIT + MÜLLER
Art contemporain (Drouot)
PARIS
9 BEAUSSANT LEFÈVRE
Art impressioniste et
moderne (Drouot) PARIS
9 ADER
Arts décoratifs et sculptures
du Xxe (Drouot) PARIS
9 FERRI & ASS
Vente classique (Drouot) PARIS
9 PIASA
Révélations PARIS
9 MILLON
Art Russe (Drouot) PARIS
9-15 BONHAMS
Vietnamese Art
ONLINE
9-16 BONHAMS
Chinese Art ONLINE
9-21 CHRISTIES
Joaillerie Paris ONLINE
10 CANNES ENCHÈRES
Mde& Art de la table CANNES
10 PIASA
Révélations PARIS
11 OSENAT
La royauté VERSAILLES
12 PESCHETEAU-BADIN
Cermaiques Anciennes
(Drouot)
PARIS
12 LEMON AUCTION
Bijoux, Orfevrerie, Objets de
vitrine (Drouot) PARIS
12 PESTEL-DEBORD
Art du XXE Siecle (Drouot)
PARIS
12 TESSIER&SARROU ET ASS
Art d'Asie (Drouot) PARIS
12 BONHAMS
Indian, Himalayan and
Southeast Asian Art PARIS
12 BONHAMS
The Claude de Marteau
Collection, Part III
PARIS
12 TAJAN
Art d'Asie PARIS
13 ARTCURIAL
Art d'Asie PARIS
13 BONHAMS
Chinese Art PARIS
13 COUTAU-BÉGARIE
Art d'Asie (Drouot) PARIS
13 GIQUELLO & ASS
Mobilier et Objets d'art Haute
Epoque et Japon (Drouot)
PARIS
13 MAGNIN WEDRY
Bijoux anciens & Modernes-
Montres (Drouot) PARIS
13 GROS & DELETTREZ
Tableaux, Mobilier & Objets
d'Art (Drouot)
PARIS
13 TAJAN
Mode et Luxe & Vintage PARIS
13-14 RÉMY LE FUR & ASS
Tableaux Anciens, Mobilier &
Objets d'Art (Drouot) PARIS
14 ARTCURIAL
Mobilier & objets d'art PARIS
14 ARTCURIAL
Le Portrait en Miniature PARIS
14 AZURES ENCHÈRES
Morceaux Choisis
CANNES
14 BONHAMS
Netsuke and Sagemono
from the Guy de Lasteyrie
Collection PARIS
14 CHRISTIES
Art d'Asie PARIS
14 PIASA
Thomas Boog - Nature
précieuse Mobilier, miroirs et
objets de curiosité PARIS
14 PIASA
Design Contemporain PARIS
14 PESCHETEAU-BADIN
Tableaux - Objets d'Art et
d'Ameublement (Drouot)
PARIS
15 TAJAN
Art du table du Xxe PARIS
15 AGUTTES
Haute Epoque NEUILLY
15 BOISGIRARD-ANTONINI
Ceramiques - Presse-Papiers-
Opalines et Verreries
NICE
15 SOTHEBYS
Arts d'Asie PARIS
15 CHRISTIES
Maîtres Anciens : Peintures -
Sculptures
PARIS
15 BEAUSSANT LEFÈVRE
Numismatique et Archeologie
(Drouot) PARIS
15 MIRABAUD-MERCIER
Tableaux modernes (Drouot)
PARIS
16 THIERRY DE MAIGET
Arts Asiatiques et Ceramiques
Europennes (Drouot) PARIS
16 DOUTREBENTE
Vente cataloguée (Drouot)
PARIS
16 GIQUELLO & ASS
Arts Premiers (Drouot) PARIS
16 DE BAECQUE & ASS
Art d'Asie (Drouot) PARIS
16 CRAIT + MÜLLER
Sculptures (Drouot) PARIS
17 OSENAT
L'esprit du XXe siècle
FONTAINEBLEAU
17 LUCIEN PARIS
Osez Louis XV, 3ieme édition
PARIS
18 OSENAT
Les grands siècles VERSAILLES
18 OSENAT
L'esprit du XIXe siècle
FONTAINEBLEAU
19 LYNDA TROUVÉ
Mode et Arts du Xxe (Drouot)
PARIS
19 APONEM
Tableaux - Objets d'Art et
d'Ameublement (Drouot)
PARIS
20 AGUTTES
Tapis NEUILLY
20 CANNES ENCHÈRES
Vente courante CANNES
20 NOUVELLE ETUDE
Bijoux et Mode (Drouot) PARIS
20 EVE
Tableaux, Objets d'Art, Bijoux
(Drouot) PARIS
20 ERIC CAUDRON
Bijoux (Drouot) PARIS
20 GROS & DELETTREZ
Arts Décoratifs du XXe
(Drouot) PARIS
20 GROS & DELETTREZ
Arts Premiers (Drouot) PARIS
20 TAJAN
Livres, Manuscrits & Estampes
PARIS
20-27 ARTCURIAL
Orientalisme ONLINE
21 SOTHEBYS
Collection Hélène Leloup, Le
Journal d'une Pionnière, Vol.
I PARIS
21 BOISGIRARD-ANTONINI
Mobilier & objets d'art
(Drouot) PARIS
21 ART VALOREM
Mobilier & objets d'art
(Drouot) PARIS
21 THIERRY DE MAIGET
Tableaux Anciens, Mobilier &
Objets d'Art (Drouot) PARIS
21 FARRANDO
Vente cataloguée (Drouot)
PARIS
21 OSENAT
Art d'Asie PARIS
21 TAJAN
Tableaux & Dessins anciens
PARIS
21-27 SOTHEBYS
Design 17/20: Silver and Gold
Boxes ONLINE
22 BONHAMS
Alain Delon PARIS
22 CHRISTIES
Arts d'Afrique, d'Océanie et
des Amériques PARIS
22 JEAN-MARC DELVAUX
Tableaux - Objets d'Art et
d'Ameublement (Drouot)
PARIS
22 DE BAECQUE & ASS
Arts Premiers (Drouot) PARIS
22 LUCIEN PARIS
Collection de Madame M. et à
divers Amateurs PARIS
22-5 CHRISTIES
Livres rares et Manuscrits
ONLINE
23 COUTAU-BÉGARIE
Noblesse & Royauté - Art
Russe (Drouot) PARIS
23 CRAIT + MÜLLER
Tableaux - Objets d'Art et
d'Ameublement (Drouot)
PARIS
103

Auction calendar
JUNE / JULY / AUGUST 2023
23 PESCHETEAU-BADIN
Tableaux - Objets d'Art et
d'Ameublement (Drouot)
PARIS
23 BEAUSSANT LEFÈVRE
Dessins et Tableaux - mobilier
et objets d'art (Drouot) PARIS
23 PIASA
Mode Succession de Madame
B ONLINE
23-26 OSENAT
Vente de l'Angélus CHAILLY-
EN-BIÈRE
23-29 SOTHEBYS
Design 17/20: Furniture and
Works of Art
ONLINE
24 OSENAT
Mobilier & objets d'art
FONTAINEBLEAU
25 OSENAT
Montres de collection et
Horlogerie FONTAINEBLEAU
25 OSENAT
Art moderne et contemporain
VERSAILLES
27 AGUTTES
Art impressioniste et
moderne NEUILLY
27 ARTCURIAL
Orientalisme ONLINE
27 CANNES ENCHÈRES
Bijoux anciens & modernes
CANNES
28 SOTHEBYS
Classic Design PARIS
28 BONHAMS
Picassomania PARIS
28 OSENAT
Mode et Luxe PARIS
28 TAJAN
Arts décoratifs et design du
Xxe PARIS
29 PIASA
Succession de Madame B.
Un appartement décoré par
Claudio Brganti PARIS
29 BOISGIRARD-ANTONINI
Dessins et Tableaux - mobilier
et objets d'art NICE
29-6 TAJAN
Le coin du connaisseur PARIS
JULY
2 MAURICE
Design & Art du Xxe (Drouot)
PARIS
2 OSENAT
Les Ecrins VERSAILLES
4 COUTAU-BÉGARIE
Etoffes - Costumes Aciens -
Paper peints (Drouot) PARIS
5 PIASA
Bijoux & Perles fines PARIS
5 TAJAN
Art contemporain & Multiples
PARIS
5-19 AGUTTES
Bijoux ONLINE
6 BONHAMS
Modern & Contemporary
African Art PARIS
6 MAURICE
Joaillerie Paris PARIS
6 MAURICE
Kerry Taylor (Drouot) PARIS
6 LUCIEN PARIS
Contenu d'un hôtel particulier
PARIS
6 AGUTTES
Bijoux & Perles fines NEUILLY
7 BONHAMS
Middle Eastern Art PARIS
7 CANNES ENCHÈRES
Litographies CANNES
7-15 TAJAN
Art de vivre PARIS
8 CANNES ENCHÈRES
Art moderne CANNES
9 OSENAT
L'empire FONTAINEBLEAU
9 OSENAT
Art Russe VERSAILLES
9 CANNES ENCHÈRES
Art contemporain CANNES
11 TAJAN
Bijoux et montres PARIS
12 AGUTTES
Art contemporain NEUILLY
16 OSENAT
Les intérieurs de Versailles
VERSAILLES
20 LUCIEN PARIS
Dessins et Tableaux - mobilier
et objets d'art PARIS
21-24 OSENAT
Vente de l'Angélus (Drouot)
ONLINE
22 LUCIEN PARIS
Mobilier & objets d'art PARIS
22 CANNES ENCHÈRES
Armes & Souvenirs
historiques Franc-Maçonnerie
Compagnonnage CANNES
22 OSENAT
Mobilier & objets d'art
FONTAINEBLEAU
27 CANNES ENCHÈRES
Joaillerie & Horlogerie de
collection CANNES
AUGUST
5 BOISGIRARD-ANTONINI
Bijoux BIARRITZ
United Kingdom
JUNE
2 BONHAMS
Prints and Multiples LONDON
2-15 CHRISTIES
Jewels online: The London
Edit ONLINE
6 BONHAMS
Modern and Contemporary
South Asian Art LONDON
6-13 SOTHEBYS
Photographs ONLINE
7 BONHAMS
India in Art LONDON
7 BONHAMS
20th Century Decorative Arts
LONDON
7 BONHAMS
Folk Art, Naïve Paintings &
Vernacular Furniture LONDON
7-8 PHILLIPS
Evening & Day Editions
LONDON
8 CHRISTIES
A Collection Sale LONDON
20-21 BONHAMS
Fine Glass and British
Ceramics
LONDON
21-5 CHRISTIES
Post-War and Contemporary
Art ONLINE
21 BONHAMS
Modern British & Irish Art
LONDON
27-11 SOTHEBYS
Fabergé, Imperial &
Revolutionary Russia LONDON
27 SOTHEBYS
The Now Evening Auction
LONDON
27 SOTHEBYS
Modern & Contemporary
Evening Auction LONDON
27 BONHAMS
Prints and Multiples LONDON
28 SOTHEBYS
Modern & Contemporary Day
Auction LONDON
28 CHRISTIES
20th/21st Century: London
Evening Sale LONDON
29 BONHAMS
Post-War & Contemporary Art
LONDON
29 CHRISTIES
Post-War and Contemporary
Art LONDON
30 CHRISTIES
Impressionist and Modern Art
Day and Works on Paper Sale
LONDON
30 PHILLIPS
20th Century to Now LONDON
JULY
4-18 SOTHEBYS
Books and Manuscripts,
Medieval to Modern ONLINE
4 CHRISTIES
Old Master and British
Drawings and Watercolours
LONDON
5 SOTHEBYS
Old Master & 19th Century
Paintings LONDON
5 CHRISTIES
Antiquities LONDON
6 BONHAMS
Antiquities LONDON
6 BONHAMS
500 Years of European
Ceramics LONDON
6 BONHAMS
Remastered: Old Masters
from the Collection of J.E.
Safra LONDON
6 CHRISTIES
Old Masters Part I LONDON
6 CHRISTIES
The Exceptional Sale LONDON
7 CHRISTIES
Old Masters Part II LONDON
12 BONHAMS
Modern British and Irish Art
LONDON
12 BONHAMS
Fine Decorative Arts LONDON
12 CHRISTIES
Valuable Books and
Manuscripts LONDON
13 BONHAMS
Fine Clocks LONDON
13 CHRISTIES
The Magnificent Library of
Norman Bobins LONDON
13 CHRISTIES
British and European Art
LONDON
13 PHILLIPS
New Now LONDON
Germany
JUNE
1-2 GRISEBACH
Sommerauktionen
10 BASSENGE
Kunst des 15.-19.
Jahrhunderts, Moderne Kunst
BERLIN-GRUNEWALD
10 DR. EDER
Kunst & Antiquitäten KÖLN
14 BASSENGE
Fotografiedes 19.-21.
Jahrhunderts BERLIN-
GRUNEWALD
6 VAN HAM
Modern KÖLN
6 VAN HAM
Post War KÖLN
6 VAN HAM
Contemporary KÖLN
6 LEMPERTZ
Photographie KÖLN/BERLIN/
MÜNCHEN
6-7 LEMPERTZ
Moderne Kunst KÖLN/BERLIN/
MÜNCHEN
6-7 LEMPERTZ
Zeitgenössische Kunst KÖLN/
BERLIN/MÜNCHEN
7 SCHLOSS AHLDEN
Nächste Auktion Joh.
Avramidis Kleine Trias Bronze
AHLDEN
9 KETTERER KUNST
Contemporary Art HAMBURG
10 KETTERER KUNST
Modern Art HAMBURG
10 KETTERER KUNST
19th Century HAMBURG
10 LEMPERTZ
Asian Art ONLINE
12 NAGEL AUKTIONEN
Asiatische Kunst
STUTTGART
12-14 NAGEL AUKTIONEN
Moderne & Zeitgenössische
Kunst, Design STUTTGART
21 LEMPERTZ
Asiatische Kunst KÖLN/BERLIN/
MÜNCHEN
23 JESCHKE VAN VLIET
Moderne & Zeitgenössische
Kunst BERLIN
23 ZISSKA
Kunst & Antiquitäten
MÜNCHEN
27 QUITTENBAUM
Schools of Design
Jubiläumsauktion MÜNCHEN
27 QUITTENBAUM
Made in Italy Design von
Alessi Bis, Zanotta. Eine
MÜNCHEN
28 QUITTENBAUM
Internationales Design
MÜNCHEN
28-29 NEUMEISTER
Moderne & Zeitgenössische
Kunst, Schmuck, Graphik und
Gemälde MÜNCHEN
29 QUITTENBAUM
Autorenschmuck &
Künstlerschmuck
MÜNCHEN
29 QUITTENBAUM
Moderne Kunst MÜNCHEN
29 HAMPEL
Moderne & Zeitgenössische
Kunst
MÜNCHEN
29 KARL & FABER
Moderne Kunst MÜNCHEN
29 KARL & FABER
Zeitgenössische Kunst
MÜNCHEN
JULY
8 DR. FISCHER
Glas & Kunst HEILBRONN
14 JESCHKE VAN VLIET
Wertvolle Bücher, Graphik,
Historische Photographie
BERLIN
AUGUST
18-27 GRISEBACH
Third Floor ONLINE
104

Fair calendar
JUNE / JULY / AUGUST 2023
Belgium
France
Switzerland
The Netherlands
United Kingdom
JUNE
JUNE
JUNE
JUNE
MAY
23-24 Egmont Art Days
BRUSSEL
1-4 Brussels Street
Photography Festival
BRUSSEL
23-24 Egmont Art Days
BRUSSEL
7-16 Printemps Asiatique Paris
PARIS
AUGUST
31-3/9 Art-o-rama
MARSEILLE
12-18 Liste Art Fair
BASEL
12-18 Volta
BASEL
15-18 Art Basel
BASEL
9-11 Het Juweel
DRIEBERGEN
JULY
9-18 Oerol Festival
TERSCHELLING
1-25 London Design Biennale
LONDON
30-7/7 London Art Week
Summer 2023
LONDON
AUGUST
5-15 Knokke Art Fair
KNOKKE
Museum calendar
JUNE / JULY / AUGUST 2023
The
Netherlands
ALKMAAR
Grote Kerk
△ Nieuw Licht – Kunst:
Folkert de Jong
09-06 t/m 06-09
Stedelijk Museum
Alkmaar
△ Van Gogh, Cézanne,
Le Fauconnier & de
Bergense School
t/m 03-09
AMERSFOORT
Flehite Museum
△ 2023: SCULPTURE
BREATHES LIFE
t/m 25-06
Mondriaanhuis
△ Vogels en vissen
t/m 02-06
Museum Flehite
△ Philip Haas
t/m 25-06
AMSTELVEEN
Amstelveen
△ Piet Paris ea. -
Illustraties, glaskunst,
mode
t/m 18-06
Cobra Museum voor
Moderne Kunst
△ "Grenzeloos en vrij
Van Appel tot Van
Gogh "
02-06 t/m 08-10
△ "De andere Picasso
Terug naar de bron "
02-06 t/m 17-09
△ "Pablo Picasso:
“Alle kinderen zijn
kunstenaars” "
02-06 t/m 08-10
Museum JAN
△ Marie-Jeanne van
Hövell tot Westerflier.
Schilderen met een lens
23-06 t/m 24-09
AMSTERDAM
Amsterdam Museum
△ Continue This Thread
t/m 03-09
△ Japanse portretten van
kunstenaar en muzikant
ANOHNI
04-06 t/m 29-10
Foam
△ Ernest Cole
t/m 14-06
△ Sem Langendijk Haven
t/m 18-06
Hermitage
△ Rembrandt
en tijdgenoten:
historiestukken uit The
Leiden Collection
t/m 23-08
Huis Marseille
△ "Pérez Siquier
Kleuren en contrasten
van Spanje"
t/m 18-06
△ Variétés. Fotografie en
avant-garde
24-06 t/m 22-10
△ "Widline Cadet
Take This with You / Pran
sa avèk ou"
24-06 t/m 22-10
Joods Museum
△ Nieuwe kansen,
nieuwe kunst
t/m 03-09
Museum
Rembrandthuis
△ Titus is weer thuis
t/m 04-06
Museum Van Loon
△ Wie zegt dat?
t/m 16-07
Rembrandthuis
△ 30% meer rembrandt:
werktitel
t/m 11-06
Rijksmuseum
△ Johannes Vermeer
t/m 04-06
△ Vermeer
t/m 04-06
Rijksmuseum Tuin
△ A line made by
walking (1967). Richard
Long in de
Rijksmuseumtuinen
t/m 29-10
Scheepvaartmuseum
△ Watersport in
Perspectief: Robbert Das
t/m 22-10
△ Mens op Zee
t/m 02-07
Stedelijk Museum
△ General idea
t/m 01-07
△ Felix de Rooy
t/m 01-09
Van Gogh Museum
△ Van Gogh in Auverssur-Oise.
Zijn laatste
maanden
t/m 03-09
APELDOORN
CODA Museum
△ Behind the screens-50
jaar computerkunst
t/m 04-06
△ Gedeelde verhalen:
Chequita Nahar, Wendy
Owusu, Irée Zamblé
t/m 25-06
△ Lily van der Stokker,
winnaar van de
Wilhelminaring 2021
t/m 04-06
△ Coda Paper Art 2023
11-06 t/m 12-11
ARNHEM
Museum Arnhem
△ Hans Baluschek &
Carel Willink: Kunst voor
het volk
t/m 25-06
△ Move Me
01-06 t/m 25-10
△ Tussen grenzen
03-06 t/m 22-10
△ Hans Baluschek &
Carel Willink – Kunst voor
het volk
t/m 25-06
△ Cristina Lucas –
Unending Lightning
t/m 25-06
ASSEN
Drents Museum
△ Molukkers in Drenthe
t/m 01-10
△ Menyala
t/m 01-10
△ DMSpotlight: Cornelis
van der Sluys, Afina
Goudschaal en Suze
Robertson
t/m 24-09
BERGEN
Museum
Kranenburgh
△ Dominique Ampe
t/m 30-10
BERGEN OP ZOOM
Het Markiezenhof
△ Hete Vuren, schatten
uit het Rijks
t/m 03-09
BREDA
Stedelijk Museum
Breda
△ Ruud van Empel
t/m 24-09
DELFT
Museum Prinsenhof
△ Het Delft van Vermeer
t/m 04-06
DEN BOSCH
Noordbrabants
Museum
△ Brabantse nieuwe:
Ema Vanekova
t/m 10-09
DEN BOSCH
Noordbrabants
Museum
△ A personal View on
High Fashion & Street
Style. Photographs
from the Nicola Erni
Collection. 1930 to now.
10-06 t/m 03-09
105

Museum calendar
JUNE / JULY / AUGUST 2023
DEN HAAG
Escher in Het Paleis
△ De ontdekker van
Escher: Samuel Jessurun
de Mesquita
t/m 01-10
Fotomuseum Den
Haag
△ Verliefd, verveeld,
verslapen
t/m 06-08
Fotomuseum Den
Haag
△ Xiaoxiao Xu: Leven
langs de lange muur
t/m 22-10
Haags Historisch
Museum
△ Koloniaal Den Haag
t/m 03-09
Kunstmuseum Den
Haag
△ Maarten Ploeg
t/m 11-06
△ Groeipijn
t/m 04-06
△ Vlaams expressionisme
t/m 20-08
△ De toekomst van ons
geld
t/m 10-09
△ Samara Scott
- Discordia
t/m 08-10
Mauritshuis
△ My Girl with a Pearl
t/m 04-06
Museum Beelden
aan Zee
△ Henry Moore: vorm en
materiaal
t/m 22-10
Museum Panorama
Mesdag
△ Verlangen naar de
verte: Ulrike Heydenreich
t/m 17-09
Panorama Mesdag
△ Ulrike Heydenreich
t/m 03-09
DORDRECHT
Dordrechts Museum
△ Het oog van Jan Veth
t/m 03-09
△ Het oog van Jan Veth
t/m 03-09
EINDHOVEN
Pennings Foundation
△ "Het beeld hervonden
Rudi Struik"
t/m 24-06
ELBURG
Museum Sjoel Elburg
△ De ondergang van
Abraham Reiss. Jeroen
Krabbé
t/m 02-09
ENSCHEDE
Rijksmuseum
Twenthe
△ Sofonisba Anguissola
t/m 11-06
GORCUM
Gorcums Museum
△ Te land, ter zee en in
de lucht
t/m 03-09
GORSSEL
Museum More
△ Naief Realisme
t/m 25-06
GOUDA
Museum Gouda
△ De Mix Nederland
'Bnadem'
t/m 07-01
△ Hoge Luchten
t/m 17-09
GRONINGEN
Groninger Museum
△ Kleur!
vanaf 08-07
GROOTSCHERMER
Museum en
Beeldentuin Nic Jonk
△ Met nieuwe ogen.
Henk van den Idsert
t/m 12-06
HAARLEM
Verweij Museum
△ Het leven betrapt
t/m 25-06
△ Thé Tjong-Khing: 90
jaar jong
t/m 10-09
△ Khingspiratie
t/m 11-09
HARDINXVELD-
GIESSENDAM
Museum De Koperen
Knop
△ Popppenhuizen en
meer miniaturen
10-06 t/m 02-09
HEERENVEEN-
ORANJEWOUD
Museum Belvédère
△ Als de dood
t/m 11-06
△ Giorgio Morandi en
Nederland
17-06 t/m 24-09
HEERLEN
Schunk Museum
△ Gluckauf: Bertien
Manen
t/m 03-09
HEINO/WIJNE
Kasteel Het Nijenhuis
△ Zoeken naar Vermeer
t/m 11-06
HELMOND
Museum Helmond
△ De kasteeltuin door de
eeuwen heen
t/m 29-10
△ Alex Webb
t/m 01-10
HOORN
Museum van de 20e
eeuw
△ 90 jaar LEGO
t/m 29-10
KAMPEN
Ikonenmuseum
△ Helmantel in Amerika |
Van koeien naar kunst
t/m 03-06
△ Beelden van het
Licht | Topstukken uit
de collectie van het
Ikonenmuseum
t/m 31-12
△ Hanzeheiligen
t/m 31-12
Stedelijk Museum
△ Van Soerabaja naar
Kampen | Kasboek van
een wereldreiziger
t/m 11-06
KATWIJK
Katwijks Museum
△ Collectie Brouwer.
Herkenbaar en dichtbij
t/m 18-06
△ La Bohème Hollandse
kunstenaars in Parijs
1866-1874
02-07 t/m 15-10
LAREN
Singer Museum
△ Gé-Karel van der
Sterren: Laren aan zee
t/m 03-09
△ Liefde voor kleuren
t/m 03-09
LEEUWARDEN
Fries Museum
△ Herenigd door
Mondriaan
t/m 04-06
△ Katja Novitskova
t/m 03-09
Princessehof
△ Feest! Van Pesach en
Ketikoti tot Carnaval en
Divali
t/m 01-08
Princessehof
△ Handle with Care
t/m 29-10
△ EKWC@Princessehof:
Keeley Haftner – Carbon
Copies.
t/m 29-10
LEIDEN
De Lakenhal
△ David Bailly - Tijd,
dood en ijdelheid
t/m 02-07
Museum voor
Volkenkunde
△ DierenAcademie
t/m 03-09
△ First Americans
t/m 02-07
△ Kaarten: navigeren en
manipuleren
t/m 29-10
RMO
△ Kemet: Egypte in
hiphop, jazz, soul & funk
t/m 03-09
LOOSDRECHT
Kasteel Sypesteyn
△ Het grootste
Loosdrechts porselein
t/m 29-10
MAASTRICHT
Bonnefanten
Museum
△ Restoring Ferdi
t/m 04-06
△ A Room of One's Own
en Piet Killaars 100 jaar
te zien:
t/m 07-01
△ Tussen Kunst en Kopie
t/m 25-02-2024
△ The Studio #7 Minne
Kersten: The Same Room
t/m 11-06
△ Piet Killaars 100 jaar
t/m 07-01-2024
Fotomuseum aan het
Vrijthof
△ Famous by Terry
O'Neill
t/m 10-09
Van Abbemuseum
△ Gipsencollectie
Kunstacademie i.s.m.
Maastricht Institute of
Arts
t/m 07-01
△ Ed Templeton, Wires
Crossed
t/m 15-09
△ Patricia Kaersenhout
11-06 t/m 05-11
MIDDELBURG
Zeeuws Museum
△ Protest, processie,
parade
t/m 03-09
NAGELE
Museum Nagele
△ Nabij en De kunst van
bouwen
01-06 t/m 03-09
NUNSPEET
Noord-Veluws
Museum
△ Frans Huysmans en de
Bergense School
t/m 25-06
△ Eugène Brands
01-07 t/m 30-09
OOTMARSUM
Museum Ton
Schulten
△ Iedereen is kleurrijk
t/m 02-07
OTTERLO
Kröller-Müller
Museum
△ José Heerkens: Colour
- Free and Connected
t/m 02-07
△ Het futurisme &
Europa. De esthetiek van
een nieuwe wereld
t/m 28-08
ROERMOND
Cuypershuis
△ Raw Color
t/m 17-09
△ Multiply & Conversion
t/m 17-09
ROTTERDAM
Chabot Museum
△ Up in the Clouds
t/m 03-09
Kunsthal
△ Patricia Piccinini
t/m 04-06
△ Haus Rucker Co
t/m 03-09
△ Patricia Piccinnini.
Metamorphosis
t/m 04-06
△ Dion Rosina. The
Revisitation
t/m 02-07
△ Felipe Pantone.
Prospective
t/m 01-10
△ Prinses Arabella
t/m 02-07
Kunstinstituut Melly
△ 84 stappen
t/m 05-11
Nederlands
Fotomuseum
△ Sanja Marušić - out of
this world
t/m 18-06
△ Vier de fotografie!
20 jaar Nederlands
Fotomuseum.
08-07 t/m 10-09
RUURLO
Kasteel Ruurlo
△ Fabulous Monsters:
Vivianne Sassen
17-06 t/m 24-09
SCHEVENINGEN
Muzee
△ Weed
t/m 25-06
SCHIEDAM
Stedelijk Museum
△ De reizen van
Rooskens
t/m 25-06
106

Museum calendar
JUNE / JULY / AUGUST 2023
△ We Once Were One:
Femmy Otten
t/m 25-06
△ Frieda Hunziker. Een
vlucht naar Curaçao
t/m 03-09
SCHOONHOVEN
Zilvermuseum
△ Lot uit de Loterij
t/m 14-09
△ Brut: Thalen & Thalen
t/m 05-06
SNEEK
Fries
Scheepvaartmuseum
△ Heleen Haijtema:
Windstil
t/m 28-08
TER APEL
Museum Klooster ter
Apel
△ Heksen van de Ruiten
Aa
t/m 03-09
TILBURG
De Pont
△ Raphaela Vogel
KRAAAN
t/m 27-08
Textielmuseum
△ Makersgeheimen
#2 – kunstenaars en
ontwerpers in het
TextielLab
t/m 04-06
△ Kleurstof
t/m 13-11
UTRECHT
Catharijneconvent
△ Ode aan Antwerpen
t/m 17-09
Centraal Museum
△ De Bentvueghels
t/m 04-06
△ Manon Uphoff
26-08 t/m 29-11
VALKENBURG
St.Gerlachuskerk
△ KiV-inside 2022
t/m 03-07
VALKENBURG
AAN DE GEUL
Museum Valkenburg
△ Annemiek Jongen.
Reisbeelden
t/m 04-06
VALKENSWAARD
Nederlands
Steendruk Museum
△ De Toorop Lijn. Jan
Toorop, Charely Toorop
en Edgar Fernhout
t/m 09-07
VEERE
Museum Veere
△ De Muizen van
Poortugael
t/m 04-06
VENRAY
Odapark
△ Shifting Horizons
t/m 16-07
VIANEN
Stedelijk Museum
Vianen
△ Tegenlicht:
zelfportretten en
landschappen van
Willem den Ouden
t/m 16-07
ZAANDAM
Museum Zaanse Tijd
△ Koffietijd
t/m 01-10
ZUNDERT
Vincent van
GoghHuis
△ Johan Tahon. Van
Gogh Prediker
t/m 06-08
ZUTPHEN
Dat Bolwerck
△ Fabulous Monsters:
Vivianne Sassen
09-06 t/m 17-09
Museum Henriette
Polak
△ Het leven en werk van
Bob Buys
t/m 04-06
ZWOLLE
Museum De Fundatie
△ Brave new world - 17
schilders voor de 21e
eeuw
t/m 11-06
Gallery calendar
JUNE / JULY / AUGUST 2023
AMSTERDAM
AKINCI
△ Lungiswa Gqunta
t/m 15-07
Elliott Galery
△ Photography NOT to
Wear - Part II. Antoni of
Antoni + Alison
t/m 23-09
Gallery Vriend van
Bavink
△ Vacuum: Aldo van den
Broek
t/m 24-06
Jonkergouw
KunstWerk
△ That's what friends
are for
t/m 24-06
Nieuw Dakota
△ Four legs good, two
legs bad!
t/m 20-08
Rademakers Gallery
△ Joana Schneider
01-06 t/m 22-07
VU ART Science
Gallery
△ Creating the commons
t/m 31-10
ARNHEM
Omstand — space for
contemporary art,
△ Fine Fleur
t/m 18-06
DEN HAAG
Galerie Ramakers
△ It is time to tell. Solo
Michel Hoogervorst:
Schilderijen en
tekeningen
t/m 11-06
Maurits van de Laar
△ GEOLOGIEËN plooien
& ploegen - Henri Jacobs
t/m 04-06
DORDRECHT
Pictura
△ Tekenen Groot, tussen
natuur en cultuur,
curator Geertrui van de
Craats
t/m 16-06
EEFDE
Galerie Stijl
△ Overzichtsexpositie
1: kunstenaars van de
galerie
t/m 05-06
△ Abstractie in Beeld 23
t/m 30-10
EINDHOVEN
Contempo
△ Frank Anderson,
schilderijen. Sjef Voets,
beelden.
t/m 18-06
Galerie Nasty Alice
△ tegenoverelkaargesteld
t/m 18-06
GARRELSWEER
Galerie Ruigewaert
△ Dik in de verf
t/m 03-09
GOES
Galerie van den
Berge
△ Martha Scheeren,
schilderijen. Ditty
Ketting, schilderijen.
kleine kamer presentatie
# 4: Shawn Stipling,
schilderijen
t/m 11-06
HAARLEM
Galerie Rob Koudijs
△ Tijdelijk te gast in
Teylers
24-06 t/m 25-06
HARLINGEN
Galerie De Vis
△ Naar zee!
03-06 t/m 30-09
LAAG KEPPEL
Galerie Espace Enny
△ GRAFISCH
t/m 11-06
LEEUWARDEN
Galerie de Roos van
Tudor
△ Musica Solidus
t/m 30-09
MAASTRICHT
PontArte
△ Tastbaar| Tangible.
Alke Schmidt en Greet
Weitenberg
t/m 17-06
ROTTERDAM
Galerie Untiteld
△ Carlijn Kingma
t/m 09-07
△ Sander Buijk
t/m 25-06
NL=US
△ Caroline Coolen:
Tatarnik, bronze
sculptures
t/m 25-06
UTRECHT
Galerie Quintessens
△ Dorry van Haersolte:
water - works
t/m 16-06
VELP
Art Gallery O-68
△ Intertwined
Surroundings.
Annebel Bruschinski en
Lise Sore
11-06 t/m 09-07
VENLO
Galerie Wilms
△ Shifting Perspectives:
Pim Palsgraaf, Maurice
van Tellingen, Hugo
Tieleman, Casper
Verborg, Lisanne
Hoogerwerf
t/m 15-07
VORDEN
A-quadraat
△ Fragile: Bibi Smit en
Pauline Bakker
t/m 25-06
WOUDSEND
Galerie LYTS
△ Yaroslav Leonets
16-07 t/m 03-09
107

SCRIPTUM
ART BOOKS
WWW.SCRIPTUMART.NL
Websites
& adressen
Bezoek online of op afspraak
Oder 18-20 • 2491 DC Den Haag
06 54 28 25 38 • art@scriptumart.nl
Gecertificeerd
Registertaxateur
KUNST, ANTIEK EN INBOEDELGOEDEREN
Collectioneurs
JUDAICA
Fam. Verhoeven – de Jonge
Tel. 020-7173828, Mob. 06-33736669
judaic@tiscalimail.nl
Verzamelaar van joodse voorwerpen
(judaica) vraagt te koop joods antiek
www.judaic.nl
Galeries
ART GALLERY VOÛTE
Grote Markt 39 A,
3111 NH Schiedam
Tel. +31 651 922 582
Schilderijen, beelden,
fotografie en keramiek
Open: do. en vr. 10.00-17.30 uur.
Zaterdag en zondag 12.00-17.30 uur.
Ook op afspraak
www.ArtGalleryVoute.com​
MODERN ART GALLERY.COM
Online & Home Gallery moderne
kunst. Tel.: +31(0) 638 268 193
duit77@gmail.com
Schilderijen, grafiek, beelden,
fotografie O.a. Wil van Leeuwen,
Jan Mulder, Wolvecamp, Heyboer,
Corneille, P. Huf, Geert Kooiman
www.modern-artgallery.com
OPTIMA’S TOONZAAL
25 kunstenaars, 300 objecten, 15
categorieën
www.optimastoonzaal.nl
Zie ook voor boeken en kunst
(galerie):
www.optima-antiquariaat.nl
Stalstraat 1, 4132 VD Vianen
06-242 548 68
GENTS FINE ART
SCHILDERIJEN • AQUARELLEN
• LITHO’S • KERAMIEK •
SCULPTUREN • VARIA
Online kunstgalerie.
Expositieruimte in het centrum van
Gouda. Open op afspraak.
Tel. +31 (0)6 24 24 96 05
Volg ons op Instagram @gentsfineart
www.gentsfineart.nl
Lijstenmakers
ATELIERS FRANS DE ROO
Schippersvaartweg 1 A
2211 TJ Noordwijkerhout
Tel. 0252543758
Tel. 06 53664317
info@ateliersfransderoo.com
Lijstenmakers & Restauratoren
verguldingen, kennis van zaken, fraai
vakwerk
www.ateliersfransderoo.com
Kunsthandelaren
KUNSTHANDEL JAN LOUTER
Breelaan 28, Bergen (N-H):
Bergense School
Online via website:
Zeeuwse schilders
Voor openingstijden galerie in
Bergen, afbeeldingen, beschrijvingen
en prijzen:
www.janlouter.nl
PASSAGE ARTS
20e-eeuwse toegepaste kunst,
Art nouveau, art deco,
Vintage costume jewelry
Tel. 0031 6 53516091
www.arts1900.nl
KUNSTHANDEL AMSTELART
Europese schilderkunst van kleine en
grote meesters op doek, paneel en
papier.
info@amstelart.nl
Tel.0031 6 2426 5057
www.amstelart.nl
Antiquariaten
ANTIQUARIAAT FORUM
Westrenen, Tuurdijk 16,
3397 MS ’t Goy-Houten
Tel. 030-6011955,
Fax 030-6011813
Taxaties & In- En Verkoop
Zeldzame Boeken,
Handschriften, Prenten,
Kaarten En Tekeningen.
www.forumrarebooks.com
Reinold Stuurman
Lid Federatie TMV
Restauratie
ATELIER SCHUURMAN
Schilderijenrestauratie sinds 1992
Govert Flinckstraat 162, HS
Amsterdam Bel voor een kostenloze
Expertise Tel. 0681652126
www.atelierschuurman.com
Stichtse Rotonde 3 E, 3818 GV Amersfoort
+33 (0)4610501 / 06 53236971 / info@stuurpro.nl
Uw website onder de loep?
collect.net@ips.be / 1 plaatsing: € 45
jaarcontract 9 plaatsingen: € 340

Zoekers
Gevraagd
BOEKEN
P.J.E.M. Jacobs, Beeldend Benelux,
kunstenaarslexicon in 6 delen
(gebonden, groen kunstleer), uit
2000. Prima staat. Vraagprijs 275 €.
Burghout3@ziggo.nl Tel. 0650414034.
Door verhuizing naar een appartement,
wil ik mijn collectie klokkenboeken
verkopen. Het betreft ca. 300
boeken in zeer goede staat met verscheidene
zeldzame en dure werken.
Prijs overeen te komen. Alle info bij
P. T. R. Mestrom, Tongersestraat 34 -
6211 LN Maastricht Tel. 06-41120622
KERAMIEK
Gave vazen/tegels/borden van
Rozenburg-Den Haag. 06-36075989 /
boujes@gmail.com.
Gezocht: Rozenburg vazen, ontwerp
Colenbrander. Beschadigd geen
bezwaar. 06-10581818 / dajaba@zeelandnet.nl.
Gezocht door een verzamelaar:
porselein uit Weesp. Telefoonnummer
0622659789
KUNST
Gezocht schilderijen van vrouwelijke
kunstenaars gemaakt tussen
1850 en 1950. Aanbiedingen graag:
06-24108542
INFO
Stichting WA de Wijn zoekt werk
van de schilder/graficus Willem
Abraham de Wijn (1902 – 1983).
Niet zozeer om werk te kopen, maar
om met nog onbekend werk op de
website wadewijn.nl zijn oeuvre te
completeren. info@wadewijn.nl of
0614436165
POSTKAARTEN
T.K gevraagd: oude ansichtkaarten
van Nederland en Nederlands-Indië.
Ook grotere hoeveelheden. Tel. 06
24103922 schelven44@zeelandnet.nl
VARIA
T.k. gevraagd: oud/antiquarisch papiergeld:
bankbiljetten, assignaten,
noodbiljetten etc. 06-25031555. lexenave@hotmail.com.
Verzamelaar zoekt oude/antieke
Nederlandse kunst te koop. Voor
gebruik of voor sier geweest, zoals
gedateerde antieke damborden.
0646135700 volks.kunst@xs4all.nl
ZILVER
Te koop gevraagd door een verzamelaar:
Zilverwerk van de firma
Odiot uit Parijs van vóór 1900.
Telefoonnummer 0622659789
Aangeboden
GLAS
Glasverzamelaar zoekt vazen van
Fritz Heckert.Contact: A. de Jong
aenawdejong@upcmail.nl
KUNST
Te koop van particulier: diverse schilderijen
en tekeningen uit de periode
1945-1975. O.a. Corneille, Lucebert,
en Wagemaker. Tel. 06-23366607
havrie77@gmail.com.
Door particulier aangeboden: schilderij
van de Haarlemse materie-schilder
Theo van Odyck en een
aquarel van Jan Stekelenburg. Tel.
06-23366607 of havrie77@gmail.com
ZILVER
Zilveren ( dubbele) beugel tas, met
haak. Dubbel gegraveerde “papagaaien”.
Streekdracht. Gekeurd 1818.
Voorzien van een katoenen, met
zeemleer gevoerde tas. 06.55772267
aagsche
30 e jaargang!
Kunst- en Antiekdagen
Zaterdag 26 en zondag 27 augustus 2023
10:00 tot 17:00 uur Lange Voorhout Den Haag
Op het prachtige Lange Voorhout kan iedereen die geïnteresseerd is in
antiquiteiten, curiosa, oude boeken en prenten, schone kunsten en beeldhouwwerk
zijn hart ophalen langs de ruim 150 stands.
Kijk voor het gehele programma op www.HKAD.nl
Stand huren? De Haagsche Kunst- en Antiekdagen worden georganiseerd door
Marktland Evenementen B.V. Tel. 0174-22.55.01 WWW.MARKTLAND.NL

Johan Hendrik Weissenbruch (1824-1903), Barbizon,
1900, board, gesign. l.o., 20 x 25 cm.
Taxatie € 3.000 – 6.000
KUNST- EN ANTIEKVEILING
NAJAAR 2023
GEOPEND VOOR INBRENG
Jo Koster van Hattem (1869-1944), bloesemboom, marouflé,
gesign. L.o., 1916, 30 x 35 cm
Taxatie € 3.000 – 5.000
Selectie uit een particuliere collectie Chinees porselein
Federico Garcia del Corral, 19e eeuw,
Koninklijk Paleis Sevilla, doek, 42 x 56 cm.
Taxatie € 800 – 1.500
Paul Signac (1863-1935), La Rochelle, aquarel, gesign. r.o., 29 x 41 cm.
Taxatie € 15.000 – 25.000
Keizersgracht 474 | 1017 EG Amsterdam | 020-6220447 | www.dezwaan.nl | info@dezwaan.nl
Openingstijden: maandag t/m vrijdag van 9.00-17.00 uur
Papua, Sentani Meer, voorouderfiguur. Provenance Harvy
Menist. Expostie Museum of Primitive Art, NY, 1959,
nr. 36. Collectie Jan de Goede, Amsterdam, h. 91 cm
Taxatie € 10.000 – 15.000
Online-Veiling: 6-7-8 juli
Kijkdagen: 1-2-3 juli
Diverse fraaie petroleumlampen
en (vergulde) vazen.
Fraaie collectie Aziatica: kop & schotels, vazen, borden, kommen, beelden, munten, etc.
BIJZONDERE COLLECTIE AZIATICA
Albertus Johan Neuhuys (1844-1914)
Larens Interieur 60x50cm.
Brons & Beeldhouwkunst:
Grote mammoet, Jos Pallenberg
Vele kavels Delfts aardewerk waaronder; kaststellen, vazen, borden, schalen, plaquettes etc.
3.000+ KAVELS: LIVE-ONLINE MEEBIEDEN VIA DE SITE!
Prachtige gedetailleerd bord van
Jose Alves Cunha
Meer dan 3.000 kavels in de categorieën: Sieraden, Zilver & Verzilverd, Schilderijen, Munten, Postzegels & Ansichtkaarten, Diversen,
Militaria, Poppen & Speelgoed, Klokken, Meubels, Tapijten, Brons & Beeldhouwkunst, Glas & Kristal, Porselein & Aardewerk
• Twents Veilinghuis • Weerseloseweg 355 • 7522 PS Enschede • Tel.: 053-4351488 • Fax.: 053-4316625 • www.twentsveilinghuis.nl •
• info@twentsveilinghuis.nl • Openingstijden: dinsdag t/m vrijdag van 10:00 tot 17:30 •

BETTINA SPECKNER
broche 2023 | zilver | koraal | acrylaat
DANIEL KRUGER
broche 2023 | zilver | verspiegeld glas
24 / 25 juni 2023 | Galerie Rob Koudijs op locatie: Teylers Museum, Haarlem
galerierobkoudijs.nl | Kleine Houtweg 205, 2012 PS Haarlem | 06 1390 5554 | info@galerierobkoudijs.nl

BP
’t Is Koekkoek wat de klok slaat
Met 16 schilders uit 4 generaties is de familie Koekkoek de grootste schildersfamilie
ter wereld. Deze zomer logeren onze mooiste Koekkoeks in drie musea,
aangevuld met bruiklenen van het tot 2024 gesloten Museum B.C. Koekkoek-
Haus. Van Barend Cornelis, de beroemdste telg uit de familie, leent Museum
STAAL in Almen twee topstukken uit 1843 en 1853 voor de tentoonstelling Bomen
over Bomen. Het Noord-Veluws Museum Nunspeet toont werk van Koekkoeks
die rond de Zuiderzee schilderden. Museum Flehite Amersfoort besteedt
vanaf juli aandacht aan Willem Koekkoek, met het gezicht op de Amersfoortse
Koppelpoort als sleutelstuk. De overige Koekkoeks – ruim 100 – zijn te kijk en te
koop in Ede. Natuurlijk Simonis & Buunk.
SIMONIS BUUNK
een keur aan kunst