Pf Fotografie Magazine

Bebe Blanco Agterberg | Fictieve werkelijkheid
Judith Joy Ross | Gewone mensen
Carel Schutte | Oeigoeren in Nederland
Katrin Korfmann | Blik van boven
€ 9,99 BP
#8
Sanja Marusic:
kleurrijke droomwereld
Wouter le Duc:
winnaar Rabo Photographic
Portrait Prize
Eindexamen Fotoacademie:
Introspectie en onderzoek

INHOUD
30
© Wouter le Duc
© Carel Schutte
24
© Judith Joy Ross
12
18
24
30
36
42
PORTFOLIO
SANJA MARUSIC
Kleurrijke droomwereld
BEBE BLANCO AGTERBERG
Een fictieve werkelijkheid
CAREL SCHUTTE
Oeigoeren in Nederland
WOUTER LE DUC
Echo van de ziel
JUDITH JOY ROSS
Connectie met gewone mensen
KATRIN KORFMANN
Een blik van boven
FOTOCULTUUR
FOTOACADEMIE EXPO BLIK
48
DEBUUT
36
© Katrin Korfmann
62 LAURA CHEN
Words from Dad
64 HOSSEIN FARDINFARD
Game changer
66 SANDER COERS
Blue Mood
42
Coverfoto © Sanja Marusic
RUBRIEKEN
68 ONTWIKKELING Rebusportretten
70 ONDERNEMEN Kansen en keuzes
72 STUDIO Hans de Kort
76 CAMERA Hasselblad X2D
78 APPARATUUR Sony A7RV
80 SOFTWARE Capture One 23
PF #8 2022
3

Eregalerij
van de
Nederlandse
fotografie
info & tickets: nederlandsfotomuseum.nl/eregalerij
Bezoekadres:
Statendam 1,
Wilhelminapier, Rotterdam
Wij zijn 17, 1955 Uit Wij zijn 17, 1955 © Johan van der Keuken

REDACTIONEEL
Fotografische
lichtbakens
© Hans de Kort
Dit is alweer de laatste Pf van dit bewogen jaar. Een jaar van
oorlog, inflatie en milieuproblemen. Ook een jaar waarin de
fotografie weer kon floreren na de lange coronapandemie.
Musea brachten mooie tentoonstellingen, vele boeken
werden uitgegeven, fotoscholen leverden nieuwe fotografen
af en fotofestivals lieten interessant werk zien. Juist in deze
tijden is de kunst van belang voor een open samenleving.
Dat vindt ook de oud-premier van België, Guy Verhofstadt.
Hij schreef onlangs in NRC een opiniestuk over de plaats
van kunst in de democratie: “Het is de taak van kunstenaars,
dichters en schrijvers daarbij als lichtbakens te fungeren,
die aangeven wanneer de politiek afwijkt van het moreel
kompas.”
In dit nummer van Pf brengen we portfolio’s van fotografen
die ieder op hun eigen wijze een vinger aan de pols van de
samenleving houden. Bebe Blanco Agterberg onderzoekt de
betrouwbaarheid van beeld in het post-truth-tijdperk, met
name over het Franco regime van Spanje. Carel Schutte
portretteerde geketende Oeigoeren in Nederland, een
bevolkingsgroep die evenals de Tibetanen door het strenge
Chinese regime worden onderdrukt. Door onbekende
werelden en standpunten te onderzoeken dragen fotografen
ook bij aan een veelzijdige samenleving. Wouter le Duc,
winnaar van de Rabo Photographic Portrait Prize 2022,
portretteerde kunstenaars die in een klooster de vrijheid
opzoeken. De Amerikaanse fotografe Judith Joy Ross maakte
grootformaat portretten van gewone, doorgaans onderbelichte
mensen. Sanja Marusic schept een kleurrijke droomwereld
om in te verdwijnen als de wereld te grauw wordt. En
Katrin Korfmann toont de wereld van de homo ludens van
boven, waarbij het spel een metafoor voor maatschappelijke
oplossingen is.
Tevens brengen we een selectie van de nieuwe lichting
afgestudeerden van de Fotoacademie met een gemeenschappelijke
thematiek van introspectie en onderzoek, onthulling
en behoefte aan connectie.
Ton Hendriks, hoofdredacteur Pf
thendriks@virtumedia.nl
PF #8 2022
5

© Judith Joy Ross
Samuel Fosso
In de winter van 2022 toont Huis Marseille de
eerste grote overzichtstentoonstelling van de
Frans-Kameroense fotograaf Samuel Fosso. Het
retrospectief vult het gehele museum en
onthult de breedte en rijkdom van Fosso’s
oeuvre. Al bijna vijftig jaar verkent Fosso de
mogelijkheden van het medium fotografie en
biedt hij een verfrissende en relevante visie op
de wereld van vandaag. Fosso’s werk, dat het
midden houdt tussen fotografie en performance,
neemt een centrale plaats in binnen de
internationale hedendaagse kunstwereld. Zijn
werk is getoond in gerenommeerde instellingen
als Tate Modern in Londen, de Fondation Louis
Vuitton in Parijs en het Guggenheim Museum
in New York en is daarnaast te vinden in vele
prestigieuze particuliere en openbare collecties.
Dit grote retrospectief brengt zijn belangrijke
series voor het eerst in Nederland samen.
Samuel Fosso maakt deel uit van een lange
Afrikaanse traditie van studiofotografie,
waartoe tevens Malick Sidibé en Seydou Keïta
behoren. Hij leverde een belangrijke bijdrage
aan het innoveren van dit fotografische genre.
Huis Marseille | tot 12 maart 2023
© Samuel Fosso
Judith Joy Ross
Fotomuseum Den Haag presenteert dit najaar
de grootste overzichtstentoonstelling tot nu toe
van Judith Joy Ross, een van de grootste
Amerikaanse portretfotografen. Te zien is een
selectie van meer dan 150 vintage prints uit
het archief van de fotograaf uit de afgelopen
vijftig jaar, voornamelijk portretten. De zachte
zwart-wit tonen, de toepassing van scherptediepte
en een grote emotionele beladenheid
kenmerken haar stijl. Ross heeft daarbij het
vermogen het verschil in maatschappelijk
status tussen de geportretteerden te laten
verdwijnen. Met haar aanpak van de fotografie
als observatie- en ontmoetingsmiddel, plaatst
Ross zich in de traditie van grote fotografen als
Lewis Hine, August Sander en Diane Arbus.
Sinds eind jaren ‘70 legt Ross haar korte
ontmoetingen met een dwarsdoorsnede van de
bevolking vast met een grootformaatcamera.
Ze werkt op straat, in parken en andere
openbare ruimtes. Daarbij legt ze de focus
vooral op de arbeidersklasse in het noordoosten
van Pennsylvania. In het begin van de jaren
‘80 verwerft Ross een 8×10-inch platencamera,
die haar in staat stelt om haar onderwerpen
zowel intiem als op afstand vast te leggen. Ze
ziet haar portretten als een soort samenwerking:
elk vel blootgestelde film herdenkt een
moment in een in wezen vluchtige, woordeloze
uitwisseling met een vreemde.
Fotomuseum Den Haag | tot 26 maart 2023
6 PF #8 2022

EXPOSITIE
Bas Losekoot
Dit najaar toont Museum MORE de mens in de
metropool. Streetview laat de visie van
fotograaf Bas Losekoot zien op het leven in
dichtbevolkte steden, die steeds verder
uitdijen. Een selectie van tientallen foto’s
waarin Losekoot het individu uit de menigte
licht, biedt een unieke kijk op onze onderlinge
verhoudingen. Hoe vinden we onze weg,
omgeven door overweldigende architectuur en
immense drukte? Zijn wij ontheemd of juist
op onze plek in moderne megasteden?
“Ik stel me de stad voor als één groot organisme.
En wij bewoners bewegen erin als
stadsdieren.” Kunstenaar en fotograaf Bas
Losekoot observeert ons gedrag, onze houding
en de choreografie die wij samen opvoeren in
moderne megasteden. Tijdens dit ballet bij
stations, tunnels en straten licht Losekoot het
individu uit de forenzenmassa. Anonieme,
haastende voorbijgangers bevriest hij in hun
gang naar onbekende bestemmingen.
Museum More, Gorssel | tot 2 februari 2023
Jonas Bendiksen
© Bas Losekoot
© Jonas Bendikson
De Noorse Magnum-fotograaf en World Press Photo-winnaar
Jonas Bendiksen maakt internationaal furore met
zijn baanbrekende werk The Book of Veles. Deze tijdelijke
expositie bij Beeld & Geluid Den Haag bouwt voort op dit
fotoboek en laat de kijker achter met de vraag: is wat ik zie
nu echt of niet? Een intigrerende foto-expositie van Jonas
Bendiksen in Beeld & Geluid in Den Haag. Het Noord-
Macedonische industriestadje Veles kreeg in 2016 bekendheid
als epicentrum van de productie van nepnieuws door
werkloze jongeren. Bendiksen maakte en publiceerde
ogenschijnlijk een traditioneel documentair fotoboek over
Veles en zijn bewoners. Maar niets bleek minder waar. De
foto’s en de teksten in het boek spelen zelf een gelaagd
spel met realiteit en desinformatie. Bendiksen oogst lof,
maar ook kritiek, waarbij hij zelf wordt beschuldigd van
het verspreiden van nepnieuws. Het blijkt allemaal
onderdeel te zijn van dit intrigerende project. Geïnspireerd
door de mythische Slavische god Veles verkent hij de
grenzen van waarheid en realiteit in de fotografie. Als
bezoeker word je geconfronteerd met de vraag: wat zie en
lees ik eigenlijk en wat kan en wil ik nog vertrouwen?
Beeld en Geluid, Den Haag | tot 8 januari 2023
PF #8 2022
7

hrair sarkissian ”
:
The Other Side
of Silence
Afbeelding: Hrair Sarkissian, In Between (detail), 2006. Courtesy of the artist
“
BONNEFANTEN
29.11.2022–14.05.2023
www.bonnefanten.nl
@bonnefanten
Deze tentoonstelling is georganiseerd met:
Deze tentoonstelling is mede mogelijk gemaakt door:

NIEUWS
Wouter le Duc wint Rabo
Photographic Portrait Prize
De winnaar van de twaalfde editie van de Rabo Photographic
Portrait Prize is fotograaf Wouter le Duc (1989). Zijn portret
van schrijfster Daniëlle Zawadi (1999) werd uit 700
inzendingen gekozen tot winnaar.
© Wouter le Duc
Het portret werd gemaakt in
landhuis Oud-Amelisweerd in
Bunnik waar Zawadi deelnam
aan een talentontwikkelingsprogramma
voor jonge schrijvers.
Le Duc: “In mijn ontwikkeling
als fotograaf zijn er altijd
specifieke portretten geweest die
een volgende stap markeren –
dit is er een van. Met Daniëlle
had ik een natuurlijk klik en
tijdens het maken van dit
portret voelde ik de ruimte en
mogelijkheid om een volgende
stap te zetten qua lichtgebruik.”
Het portret wordt opgenomen in
de Rabobank kunstcollectie. De
fotograaf ontvangt een geldprijs
van € 10.000.
TALENT
Laura Chen (1997) is Rabo
Photographic Portrait Talent
2022 met haar serie Words From
Dad. Zij ontvangt een geldprijs
van € 2.500. De serie vertelt het
verhaal van haar grootvader Tek
Suan Chen die zij zelf nooit
heeft gekend. Haar grootvader
kwam van China naar Nederland
en moest zich aanpassen
aan een nieuwe (westerse)
cultuur. Chen laat in haar
fotomontages de Chinese en
Nederlandse cultuur versmelten
tot een nieuwe identiteit door
meerdere familieportretten aan
elkaar te naaien.
TENTOONSTELLING
De beide prijzen zijn op 30
november 2022 uitgereikt in
Depot Boijmans Van Beuningen.
De shortlistportretten van de
Rabo Photographic Portrait
Prize zijn tot en met 11 februari
2023 te zien in de tentoonstellingsruimte
van de Rabobank in
Depot Boijmans Van Beuningen
op donderdag en zaterdag tussen
11.00 en 17.00 uur. Van de
talentseries wordt er één portret
uit de serie getoond.
PF #8 2022
9

Daan Oude Elferink
Travel in Time
De elegantie van een prachtige balzaal,
kapel of theater. Tijd die stilstaat en een
glimp biedt van het leven van ons verleden.
Wanneer iets wordt verlaten en niet meer
onderhouden, neemt het verval er bezit van.
Na verloop van tijd laat het weer zijn sporen
na en neemt de natuur het langzaam over.
De verwaarlozing en het verval weerspiegelen
het vroegere leven. En hier vind je de
romantiek van vroeger.
Tijdens zijn avonturen is Daan Oude
Elferink veel verlaten voertuigen tegengekomen
die in betere dagen waren ontworpen
om te reizen. Ondanks dat er veel
verlaten voertuigen in dit boek staan, is dit
niet de enige reden voor de titel. Daan Oude
Elferink wil je een kijkje door de ramen
geven, opdat je met hem meereist in de tijd
en de plaatsen die hij heeft bezocht ervaart
alsof je er echt bent.
Om dit mogelijk te maken heeft hij een
gratis app gemaakt. Met de app scan je de
foto’s waardoor ze tot leven komen. Druk op
de knop en stop je telefoon in de meegeleverde
VR-bril, en je wordt getransporteerd
naar een andere realiteit. Download de
gratis app via www.daanoe.com/app. Scan
de foto van het boek en het zal tot leven
komen. Het boek is te koop via www.
daanoe.com/product/travel-in-time.
Eigen beheer, € 54,95
Maarten en Billie Slagboom
Hier woont alleen de tijd
Sinds ze zich hebben toegelegd op het
bezoeken en fotograferen van verlaten
gebouwen, zijn Maarten Slagboom (1970) en
zijn dochter Billie Slagboom (2001) steeds
dieper doorgedrongen in een zone die
gedomineerd wordt door afbladderende
kalk, verpulverde verf, beschimmelde
behanglagen en oprukkend onkruid.
Nergens is het leven meer aanwezig dan
waar het is verdwenen, en nergens houdt
het leven je zo haarscherp een spiegel voor.
Onmiddellijk na het verschijnen van hun
eerste fotoboek Hier woont alleen de tijd
(2021), besloot het tweetal om zich nog
verder toe te spitsen op huiselijke, intieme
locaties waaraan zij zichzelf en hun eigen
levens makkelijk kunnen relateren. ‘’Dit
boek is in veel opzichten de weerslag van
de levensfase waar we in zitten’’, zegt
Maarten Slagboom. ‘’Als je de bekende
metafoor van de seizoenen aanhoudt zou je
kunnen zeggen dat voor Billie, die 21 is, de
zomer aanbreekt en bij mij als vroege
vijftiger langzaam maar zeker de herfst
invalt. Veel in ons leven draait nu om
loslaten, maar op verschillende manieren.
We kijken naar hetzelfde in die panden,
maar zien iets anders. De confrontatie met
die zone waaraan we zo verknocht zijn
geraakt, vergroot dat onderscheid uit. Dat
maakt het ook tot een heel persoonlijk
boek.’’
Uitgeverij Kyosei, € 37,50
Michael Rhebergen
De nieuwe kust
In De nieuwe kust neemt fotograaf Michael
Rhebergen je mee langs de denkbeeldige
nieuwe kustlijn van Nederland wanneer de
huidige dijken zouden doorbreken.
Een visuele verkenning van een dreigend
toekomstbeeld voor ons landschap en de
mensen die er wonen. De maakbaarheid van
ons landschap is een typisch Nederlands
product. Met dijken, waterkeringen,
gemalen en andere systemen zijn we al
eeuwenlang succesvol in staat om te wonen
waar we willen, en te leven hoe we willen.
En de kust zelf roept bij velen een gevoel
van verlangen op: een romantisch beeld
van de onbegrensde zee, het eindeloze zand
en de vrije horizon. In het geval van het
onderzoek van fotograaf Michael Rhebergen
blijkt de term ‘de nieuwe kust’ iets verontrustends:
een nieuwe kustlijn dringt zich
aan ons op. Het lijkt vrijwel onvermijdelijk
in het licht van klimaatverandering en tart
daarmee onze neiging tot controle. In veel
landen is dit een proces dat bewoners al
decennialang daadwerkelijk in hun bestaan
bedreigt, maar in Nederland gaan velen van
ons nog met dit beeld om als een ver en
waarschijnlijk oplosbaar toekomstperspectief.
Michael Rhebergen raakte getriggerd
door de vraag wat ons in Nederland te
wachten staat en wat dat betekent voor de
mensen die hier wonen.
Lecturis, € 45,-
10
PF #8 2022

BOEKEN
Fotocollectief Leeuwarden
Welkom in Heechterp
Fotocollectief Leeuwarden heeft inwoners
van de Leeuwarder wijk Heechterp gedocumenteerd,
een buurt die te boek staat als
een van de armste wijken van Nederland.
Vier documentaire fotografen dompelden
zich ruim een jaar onder in Heechterp,
leerden de wijkbewoners kennen en legden
hen vast met hun camera. Aanleiding was
het bericht dat de komende tien jaar alle
24 drie verdiepingen tellende flats in
Heechterp worden gesloopt en vervangen
door nieuwbouw. De vier fotografen
vroegen zich af welke mensen er wonen,
welke verhalen ze hebben en wat hun
dromen zijn. Menno de Boer, Ton Groot
Haar, Dineke Kaal en Elske Riemersma
maakten elk een eigen serie. Dineke Kaal
fotografeerde het straatbeeld van Heechterp.
Elske Riemersma zocht wijkbewoners
op uit verschillende culturen. Menno de
Boer legde vast hoe bewoners van Heechterp
hun verjaardag vieren. Ton Groot Haar
maakte portretten van tien kinderen in hun
thuissituatie. De fotografen wilden een wijk
laten zien met kleurrijke, stoere, veerkrachtige
en gastvrije mensen. Het boek is te
bestellen via de website www.welkominheechterp.nl.
www.welkominheechterp.nl., € 25,-
Tim Verhallen
Reveal
Reveal is een meesterwerk dat uitpuilt van
inspiratie. Het boek onthult het moment
waarop Tim Verhallen zijn modellen in
muzen verandert. In dit boek geeft de
fotograaf voorrang aan de bijzondere band
die hij met de modellen creëert. Hij ziet
beeldvorming als een vorm van onverklaarbare
magie. Zijn adem inhoudend, met zijn
vingers op de sluiter, wacht hij op het
scharniermoment waarop zijn model
karakter uitstraalt en de hoofdpersoon
wordt van het door hem geschreven
toneelstuk. Hoewel Verhallen vooral met
mode werkt, is het belangrijkste element
van elke shoot die hij aangaat de creatie
van een perfect portret. De fotograaf, die
ook bekend staat om zijn kenmerkende
belichtingstechnieken, legt niet zomaar
mensen vast, maar creëert de sfeer waarin
de persoon die voor de camera staat oplicht
met krachtige en creatieve energie. Op het
eerste gezicht lijkt zijn eerste monografie
Reveal een prachtig juweeltje waar elke foto
die speciale gloed van perfectie heeft. Een
diepere duik in het boek toont echter niet
alleen de innerlijke wereld van de fotograaf,
maar hecht je aan zijn oeuvre waarin de
waarde van een persoon meer betekent dan
een louter modieus kiekje.
Uitgeverij 1605Collective, € 60,-
Erik van Cuyk
Schapen heb je al genoeg
Dit boek van fotograaf Erik van Cuyk telt
ruim 100 foto’s. Ze geven een integer beeld
van ‘bijzondere gewone mensen’, mensen
met ‘crazy’ verhalen die het verdienen om
opgetekend te worden. Van Cuyk maakte
eerder een fotoboek over Arnhem met de
titel Rijnwijk Mijn Wijk, dat onder meer
werd getoond op het vermaarde Franse
fotofestival Voies Off in Arles en dat is
toegevoegd aan de Martin Parr Tate
Collection in het Londense museum Tate
Gallery. In Schapen heb je al genoeg
gebruikt Van Cuyk, evenals in het Rijnwijkproject,
het rauwe, dagelijkse leven voor
zijn fotografie. Het boek is het resultaat van
de zoektocht van Dominique Vos naar de
ziel van de Arnhemmer, die hem regelmatig
recht in de bek uitlachte, omdat Arnhemmers
het nu eenmaal vreemd vinden om
bewonderd te worden. In Klarendal stond
Vos daarom al gauw bekend als “die gek die
ons Ernems wil heuren proaten”.
Uitgave Dominique Vos, € 29,95
PF #8 2022 11

Sanja Marusic
Kleurrijke
droomwereld
DOOR ELSJE VAN REE
In het Nederlands Fotomuseum
in Rotterdam is vanaf februari
2023 een tentoonstelling te zien
van Sanja Marusic. Het is haar
eerste solotentoonstelling. Haar
werken zijn een kleurrijke,
onwerkelijke vertaling van
persoonlijke emoties. Het zijn
vervreemdende verhalen, ze
prikkelen de verbeelding.
12 PF #8 2022

PORTFOLIO
© Sanja Marusic
PF #8 2022
13

14 PF #8 2022

PORTFOLIO
© Sanja Marusic
Waar is Sanja Marusic? Is ze in Amsterdam
of op reis? Dat laatste, zo blijkt wanneer
ik contact met haar probeer te zoeken. ”Ik
zit in de woestijn aan de oostkant van Amerika.”
Ze is daar aan het werk. Hiervoor kiest ze bij
voorkeur harde droge landschappen zoals de
woestijn. Mogelijk maakt ze nieuwe opnames die
ze kan gebruiken voor haar solotentoonstelling in
het Nederlands Fotomuseum. Hier zullen in ieder
geval foto’s te zien zijn uit de series Figures under
de Sun (2020) en Flowers in December (2016). Ook
in de Eregalerij van het Nederlands Fotomuseum
is trouwens werk van Marusic te zien. De Eregalerij
vertelt met 99 foto’s het verhaal van de
ontwikkelingen in de Nederlandse fotografie
vanaf 1842. Waar Sanja Marusic ook mag zijn op
de wereld, ze vertelt open over zichzelf en over de
manier waarop haar werk tot stand komt.
HOLLYWOOD
De foto’s van Sanja Marusic zijn niet alleen
kleurrijk maar ook verhalend. Ze creëert een
droomwereld of alternatieve wereld vol emoties
waarin de kijker kan verdwijnen. Het verloop
van haar ontwikkeling naar waar ze nu staat is
opmerkelijk. Ze vertelt: ”Op mijn vijftiende
begon ik met fotograferen, ik fotografeerde van
alles om mij heen. Op een gegeven moment
merkte ik dat ik steeds vaker de camera op
mijzelf richtte en dat dat naar mijn idee de meest
pure en eerlijke beelden waren. Toen ik naar de
KABK ging wilde ik eigenlijk modefotograaf
worden. Maar de kunstacademie stimuleert je om
te experimenteren. Dit is wat ik ook deed. Tot
het eindexamenproject. Ik was toen die zomer in
Kroatië bij familie. Daar vond ik een oude
handgemaakt jurk, een beetje Hollywood jaren
‘50. Ik fotografeerde mijzelf in een woestijnachtig
landschap als een filmster die verlaten langs
de weg stond. Ik was zo blij met die foto’s dat ik
sindsdien voornamelijk de camera op mijzelf heb
gericht. Ik denk dat hier de kracht van de
kunstenaar ligt, er zit oprechtheid in. Ondanks
dat het zelfportretten zijn zit er veel abstractie
in mijn foto’s. Ik wil dat mensen zich erin
kunnen terugvinden. Ik ben maar een vorm in
een wereld die ik op dat moment schep. Het gaat
niet om mij, maar ik kan nu eenmaal via mezelf
het beste het verhaal vertellen dat ik in mijn
hoofd heb.”
MEDITATIEF FOTOGRAFEREN
Het werk van Sanja Marusic heeft twee vaste
kenmerken: het kleurgebruik en haar aanwezigheid.
Op iedere foto staat ze zelf, in haar latere
series figureert ook een man en vervolgens
volgen we haar zwangerschap en haar zoontje
Sasha. Hoogstzelden zien we een gezicht. De
figuren staan prominent in beeld, doorgaans los
van de achtergrond. Sanja Marusic: “Ondanks
dat ik vanaf mijn afstuderen mijzelf fotografeer
ben ik wel continu bezig met experimenteren.
Ik gebruik diverse disciplines door elkaar, zoals
schilderkunst, collage, film en analoge en
digitale fotografie. En ik maak zelf de kostuums.
Ik ben steeds op zoek naar nieuwe
vormen. De onderwerpen sluiten aan bij mijn
persoonlijk leven. Van de zoektocht als jongvolwassene
tot mijn zwangerschap, en nu dan
mijn gezin. Iedere serie verwerk en bewerk ik
anders. Soms werk ik ideeën thuis uit en maak
ik schetsen. Die werk ik op locatie uit en
fotografeer ze. Maar soms ga ik met een tas vol
props op reis en bedenk op het moment zelf wat
ik ga doen. In het algemeen werk ik erg
intuïtief en dat is denk ik ook mijn kracht. Het
landschap is belangrijk. Ik kijk naar de vormen
om me heen, waar het licht vandaan komt. Dan
zoek ik een vorm of pose die past bij wat ik op
dat moment bedenk. Veel van mijn poses zijn
lastig en moeilijk vol te houden. Dat maakt het
fotograferen bijna meditatief. Soms denk ik wel
eens dat ik pas blij ben met het resultaat als ik
heb moeten lijden voor de foto.”
EIGEN WIL
De gezinssituatie waarin Marusic nu verkeert
geeft aanleiding tot een bijna klassieke benadering
van thema’s, zoals die van moeder en kind.
Voor de tentoonstelling FlashBack in het
Maurusthuis in Den Haag werd Sanja Marusic
gevraagd te fotograferen in reactie op een van
de kunstwerken. Zij koos een schilderij van
Jacob Jordaens, Aanbidding der herders. ”Ik was
net moeder geworden. Het voelde heel persoonlijk.”
Sanja Marusic verbeeldt universele emoties
door gebruik te maken van het persoonlijke.
“Wij doen eigenlijk altijd alles met z’n tweeën en
nu gaat dus ook mijn zoontje mee. Om eerlijk te
zijn is het werken met een peuter met een eigen
wil lastiger dan met een baby. Mijn man
fotografeert, de nabewerking doe ik zelf, daar
ben ik soms maanden mee bezig. De kleuren die
ik gebruik kies ik intuïtief. Ik ben helemaal niet
bezig met techniek.” Sanja Marusic wordt in
Nederland vertegenwoordigd door Galerie
Project 2.0., die ook betrokken is bij het boek dat
binnenkort uitkomt.
PF #8 2022
15

16 PF #8 2022
© Sanja Marusic

PORTFOLIO
© Sanja Marusic
SANJA MARUSIC (1992) woont en werkt
vanuit Amsterdam. In 2013 studeerde zij af
aan de KABK in Den Haag. Haar werk is in veel
landen en op veel plaatsen geëxposeerd. Zij
wordt in Parijs vertegenwoordigd door
LAMBERT LAMBERT en in Nederland door
Galerie Project 2.0. Van 18 februari t/m 18
juni 2022 is er in het Nederlands Fotomuseum
een solotentoonstelling van haar werk te zien.
www.sanjamarusic.com www.project20.nl
Soms denk ik wel eens
dat ik pas blij ben met het
resultaat als ik heb moeten
lijden voor de foto
PF #8 2022
17

Bebe Blanco Agterberg
Een fictieve
werkelijkheid
DOOR CLAIRE HOOGAKKER
Bebe Blanco Agterberg
onderzoekt de betrouwbaarheid
van beeld in het post-truth
tijdperk. Een grijs gebied,
waarin feit en fictie dicht naast
elkaar bestaan.
Haar projecten onderzoeken de
relatie tussen politiek, media en
burgers. Hoe zij elkaar voeden,
maar ook hoe ze in een
continue machtsstrijd met
elkaar verwikkeld zijn.
Het resultaat: spannende,
contrastrijke zwart-wit beelden
die gelaagde boodschappen
vertellen over het verleden,
het heden en de toekomst.
Haar multimediale project
A mal tiempo, Buena cara is te
zien in Foam.
© Bebe Blanco Agterberg
18 PF #8 2022

PORTFOLIO
PF #8 2022
19

20 PF #8 2022
© Bebe Blanco Agterberg

PORTFOLIO
Aanvankelijk wilde Agterberg geen
fotografie studeren, maar criminologie.
“Ik ben altijd geïnteresseerd geweest in
strafrecht en misdaad, en hoe beeld gebruikt
wordt in die context”, vertelt Agterberg. Voor
deze studie werd zij echter uitgeloot. Bij
terugkomst van een lange reis – veelvuldig
door haar vastgelegd op beeld – aan het begin
van haar twintiger jaren, meldde ze zich aan
voor de Fotovakschool. Deze school was echter
meer gericht op de technische aspecten van
fotografie, dan het vertellen van verhalen en
het vormgeven van concepten, waarin Agterberg
meer geïnteresseerd bleek. Dit leidde haar
uiteindelijk naar de Koninklijke Academie van
Beeldende Kunsten (KABK) te Den Haag,
waaraan zij cum laude afstudeerde in 2020.
Het was niet van meet af aan duidelijk welke
kant Agterbergs fotografische praktijk zich op
zou gaan ontwikkelen – menig student worstelt
daarmee. De keuze tussen fictie en documentaire
was dan ook niet gemakkelijk gemaakt,
zeker gezien het feit dat Agterbergs werk zich
bevindt op het snijvlak van beide. De focus op
narratieven en de constructie van verhalen
bepaalden haar neiging naar de documentaire
kant. Het creëren van fictieve verhalen of het
incorporeren van fictieve elementen is echter
altijd deel gebleven van haar praktijk.
© Bebe Blanco Agterberg
FAMILIAIRE GESCHIEDENISSEN
Agterbergs fascinatie voor de constructie van
narratieven en de perceptie van waarheden
komt voort uit haar eigen bewogen familiegeschiedenis
vol levensbepalende vraagstukken.
“Mijn moeder is Spaanse, maar geadopteerd in
1964, ten tijde van het regime van Franco”,
vertelt Agterberg. Er zijn weinig antwoorden op
de vraag waarom ze ter adoptie is afgestaan.
Dit vraagstuk heeft dan ook een grote impact
op haar moeder, met name omdat op haar
geboorteakte een stempel van het regime van
Franco staat. “In 2005 hebben we als gezin
meegedaan aan het televisieprogramma
Spoorloos”, vervolgt Agterberg. De show heeft
toen haar zussen en moeder, die in Parijs bleek
te zitten, opgespoord. “De zussen zijn bij elkaar
gekomen, maar de moeder wilde dit niet. Wat
intrigerend en belangrijk is voor mij als maker,
is dat mijn moeder eerst naar een instantie is
gegaan die gespecialiseerd is in het vinden van
biologische ouders, maar die konden alleen
haar vader vinden.”
“Pas tijdens de academie heb ik de aflevering
PF #8 2022
21

© Bebe Blanco Agterberg
teruggekeken, die in werkelijkheid heel anders
bleek te zijn dan in mijn herinnering. Ik was
het er helemaal niet mee eens hoe de regisseur
het had aangepakt; ze zijn mijn oma gaan
achtervolgen met een cameraploeg over straat,
die vervolgens wegrende. Mijn moeder schrijft
ook voor Goede tijden, slechte tijden, dus er is
genoeg drama in onze familie”, grapt Agterberg.
“Die fascinatie voor de manipulatie van
beeld en waarheid komt voort uit de persoonlijke
ervaring die wij hadden met Spoorloos.
Toen merkte ik hoe belangrijk regie is, en hoe
dingen soms worden geframed om bijvoorbeeld
meer kijkers te krijgen. Het spectaculairder te
maken. Daar ben ik steeds verder op voort gaan
borduren. Ook in mijn eigen werk; want
uiteindelijk heb ik de regie in handen over wat
de kijker te zien krijgt. Ik ben geïnteresseerd in
hoe de politiek omgaat met media en welke rol
manipulatie daarin speelt. Verhalen worden
vaak gepresenteerd als de waarheid, maar daar
kun je je vraagtekens bij zetten. Waar kijk ik
nou eigenlijk naar, en hoe kan ik zelf kritisch
kijken en herkennen wanneer iets gemanipuleerd
is?” vraagt Agterberg zich af.
VERGEVEN OF VERGETEN?
Het vertrekpunt van Agterbergs serie A mal
tiempo, Buena cara is de Spaanse amnestiewet
uit 1977, waarmee het Pact van Vergeten van
kracht ging. Na de dood van Francisco Franco
in 1975 werd door de regering de beslissing
genomen om de veertigjarige dictatuur officieel
te vergeten. Juridisch gezien betekende dit dat
misdaden onder Franco’s dictatuur niet werden
vervolgd en dat zichtbare overblijfselen
daarvan in de openbare ruimte werden verdoezeld.
Zo werd het Spaanse collectieve geheugen
van vóór het Pact gefragmenteerd, verstoord en
vervaagd. Naast zelf geschoten beelden heeft
Agterberg ook archiefmateriaal toegevoegd dat
de regering presenteerde als de waarheid. “De
‘echte’ waarheden in het archief zijn niet
beschikbaar”, licht Achterberg toe. Dit draagt
bij aan de meerlagige spanning tussen waarheid
en fictie, en de vraag welke beelden gebaseerd
zijn op feitelijkheden en ware gebeurtenissen,
en welke geconstrueerd en in scène gezet zijn.
“Deze serie is geheel in zwart-wit geschoten
omdat ik het in de taal van het archief – die
door de regering werd aangewezen als de
waarheid – heb gepresenteerd. Ik heb voor dit
project een digitale middenformaat camera
gebruikt, maar deze zo gebruikt dat het soms
misschien analoog lijkt, en je verward raakt
wanneer wat zich afspeelt. Hiermee wilde ik
ook benadrukken dat gebeurtenissen uit het
verleden nog steeds een grote impact hebben op
het heden. De kleur en techniek bepaal ik aan
de hand van de tijd en het verhaal dat centraal
staat.” Zo schoot Agterberg een recent project
analoog én in kleur over The War of the Worlds,
een hoorspel van Orson Welles dat werd
uitgezonden op de radio in de jaren ‘30.
REGIE OVER EIGEN WAARHEID
Agterbergs surrealistische en soms haast
apocalyptische beeldtaal is gebaseerd op
mediabeelden, met een specifieke interesse in
wat gemanipuleerd is. Zo creëert ze visuele
spanningsvelden waarin ze gebruik maakt van
kunstmatig licht en harde lichtflitsen om haar
werk een filmisch gevoel te geven en dramatische
kracht bij te zetten. Deze beelden doen
denken aan de grimmige zwart-wit nieuwsbeelden
van fotojournalist Weegee. Tijdens het
fotograferen kruipt Agterberg in de huid van
een regisseur die middels enscenering onderzoekt
wat waarheid betekent in de moderne tijd.
“Fotografie zal denk ik wel altijd mijn hoofdmedium
blijven, omdat er bij stilstaand beeld
meer ruimte is voor invulling. Bij film gaan we
anders om met tijd. Maar ik werk wel steeds
meer op een multimediale manier en met
installaties.” Zo probeert ze het publiek te
verleiden te geloven wat ze zien, om hen
daarmee bewust te maken van hun eigen
perceptie van feit en fictie. Zo creëert ze
nieuwe narratieven; series die erg verhalend
aandoen en beelden die bijna niet los van
elkaar gezien kunnen worden. Agterberg nodigt
je uit om haar tentoonstelling in Foam Fotografiemuseum
te komen bekijken, en erachter te
komen wat waarheid voor jou betekent.
BEBE BLANCO AGTERBERG (1995) is een visuele verhalenverteller gevestigd in
Amsterdam. Ze studeerde cum laude af aan de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten
(KABK), Den Haag, met een BA in fotografie. Ze won de derde prijs voor Storytelling van de
Zilveren Camera 2020. In 2020 werd ze genomineerd voor het Steenbergen Stipendium en won
ze de Juryprijs tijdens de derde editie van Beeldmakers. In 2021 exposeerde ze haar werk in het
Nederlands Fotomuseum in Rotterdam en won ze de Student Award van de SO Awards van
DuPho. In december 2022 is haar werk te zien in Foam Fotografiemuseum.
22 PF #8 2022

PORTFOLIO
Ik merkte hoe belangrijk regie is,
en hoe dingen soms worden geframed
om bijvoorbeeld meer kijkers te krijgen
PF #8 2022
23

Carel Schutte
Oeigoeren
in Nederland
DOOR NAOMI HEIDINGA
Fotografie is meer dan een druk op een
knop. Het gaat ook om verbinding, vooral bij
portretfotografie. Fotograaf Carel Schutte is
altijd op zoek naar dat contact, en durft zich
daarbij kwetsbaar op te stellen. In zijn vrije
werk fotografeert hij graag mensen die zich,
om wat voor reden dan ook, aan de randen
van onze maatschappij bevinden. In zijn
laatste serie portretteert hij Oeigoeren die in
Nederland wonen. “Het zijn mensen die een
regime zijn ontvlucht, maar zelfs hier vaak
niet vrij kunnen zijn.”
24 PF #8 2022

PORTFOLIO
© Carel Schutte
PF #8 2022
25

© Carel Schutte
Carel Schutte maakte zijn serie over Oeigoeren
in de coronatijd. “Ik was van plan om
naar Nigeria te gaan voor een serie. Ik had
alles al geregeld, zelfs een fixer. Ik hoefde alleen
nog maar een ticket te boeken. Na de coronauitbraak
durfde ik het niet aan: stel dat ik niet
terug zou kunnen komen. Ik heb het plan in de
ijskast gezet, misschien kan ik binnenkort
alsnog.” Dat betekende zoeken naar een nieuw
onderwerp. Op het NOS Journaal zag hij een kort
item over Oeigoeren in Nederland, dat zijn
aandacht trok. “Een serie maken in Nederland,
dat kon wel. Ik verwonderde me over het feit dat
er zo weinig aandacht is voor de positie van de
Oeigoeren en de acties van China tegen dit volk.
Ik ben me daarom in de materie gaan verdiepen.
Onderzoek doen, dat vind ik een leuk onderdeel
van het fotograferen, het is er voor mijn gevoel
onlosmakelijk mee verbonden.”
GENOCIDE
Op zijn website is het resultaat van dat onderzoek
te lezen. De geschiedenis van de Oeigoeren
wordt beschreven, evenals hun huidige situatie.
“De behandeling van de Oeigoeren in China is
genocide. Dit werd op 25 februari 2021 door het
Nederlandse parlement erkend. Op 9 december
2021 kwam het Oeigoeren Tribunaal in Londen
tot dezelfde conclusie: de Chinese regering
maakt zich schuldig aan genocide en misdaden
tegen de menselijkheid. Denk aan martelingen,
verkrachtingen, gedwongen sterilisatie, dwangarbeid
en concentratiekampen. Kinderen worden
gescheiden van hun ouders en vrouwen zijn
soms verplicht bij Han-Chinezen te slapen.
Op 1 september 2022 concludeerde de VN dat
China zich schuldig heeft gemaakt aan ernstige
mensenrechtenschendingen en dat het geloofwaardig
is dat er martelingen hebben plaatsgevonden
in concentratiekampen. Op 6 oktober
2022 stemde echter een aantal landen, waaronder
China en Qatar, tegen het debat hierover.”
CONCENTRATIEKAMPEN
Naar schatting wonen ongeveer 3000 Oeigoeren
in Nederland. Schutte: “Een aantal van hen heeft
in concentratiekampen gezeten. En veel van hen
hebben familieleden die in dergelijke kampen
zitten. Dat maakt hen kwetsbaar. China gebruikt
dit om Oeigoeren in Nederland te chanteren en
26 PF #8 2022

PORTFOLIO
© Carel Schutte
onder druk te zetten. Chinese autoriteiten nemen
contact op met het verzoek mee te werken om
bijvoorbeeld inlichtingen over andere Oeigoeren
door te geven. Dit in ruil voor vrijlating van
familieleden. Er zijn Oeigoeren die onder deze
druk bezwijken en meewerken. Ik ken verhalen
van Oeigoeren die hier in Nederland door
landgenoten worden gevolgd.”
Vanwege die invloed van China op Oeigoeren,
zelfs in het buitenland, realiseerde Schutte zich
dat het lastig kon worden om de mensen voor
zijn camera te krijgen. “Ik heb voorname mensen
in de gemeenschap van Oeigoeren in Nederland
benaderd. Mensen die in het verleden in actie
waren gekomen, en aangifte hadden gedaan
tegen het regime. Zij wilden wel voor de camera
verschijnen, dacht ik. Dat klopte. Via hen kwam
ik weer aan andere namen.”
GASTVRIJ
Hij neemt voor elk portret ruim de tijd, voor
zowel vrij werk als portretten in opdracht. “Ik
ga naar mensen toe om kennis te maken, te
praten en uiteindelijk om te fotograferen. Zo
ook bij dit project. Ik heb de Oeigoeren leren
kennen als gastvrije mensen, bijna overal werd
ik uitgenodigd om te blijven eten. De ene keer
ging het wat sneller, de andere keer duurde het
wat langer. Slechts één vrouw wilde niet
herkenbaar in beeld.” Op een van zijn foto’s zie
je een geketende man. “Deze man is negen
maanden lang, 24 uur per dag, geketend
geweest. De ketens boden onvoldoende ruimte
om rechtop te staan, hij moest zijn hoofd
buigen. Dat zou hem nederigheid moeten
bijbrengen. De man heeft er geestelijke en
lichamelijke problemen aan over gehouden.”
Je moet je kunnen
inleven in de ander, begrip
hebben voor zijn situatie
PF #8 2022
27

© Carel Schutte
MENSBEELD
Met zijn serie vraagt Schutte aandacht voor de
positie van de Oeigoeren. “De serie heeft in een
aantal kranten gestaan.” Niet dat deze aandacht
de positie van het volk in China zal helpen
verbeteren. Wat dat betreft is het mensbeeld van
Schutte niet zo positief. “Dat heeft ook met mijn
werk te maken. Ik heb in mijn werkzame leven
alle slechte kanten van de mens gezien.” Hoewel
hij niet altijd positief over de mens kan zijn, kan
hij wel de schoonheid zien in elk individu. “Dat
moet ook als fotograaf. Je moet je kunnen
inleven in de ander, begrip hebben voor zijn
situatie. Het mooie van de ander zien. Anders
kun je geen contact maken. Juist dat contact is
belangrijk, voor een goede foto moet de ander
zich openstellen, mij vertrouwen. Dankzij mijn
ervaring lukt het me vaak. Het vraagt om een
soort fingerspitzengefühl. Maar het is altijd
oprecht. Ieder mens is uniek en gelijkwaardig.
Ik ben niet bang om me kwetsbaar op te stellen,
iets van mezelf te laten zien. Al blijf ik daarin
wel altijd professioneel.”
LEVENSPAD
Carel Schutte fotografeert nu zo’n vijftien jaar.
Hij maakt vrij werk en fotografeert voor diverse
opdrachtgevers. “Ik ben altijd goed met tekst en
beeld geweest, ik ben creatief. Na de middelbare
school had ik naar de AKI in Enschede kunnen
gaan. Het was begin jaren ‘70, en het zou Sodom
en Gomorra zijn op die school, met studenten die
aan de drugs waren. Ik heb uiteindelijk een
ander pad gekozen.” Als hij terugkijkt, heeft hij
wel eens spijt: hij had het fotograferen liever
jaren eerder opgepakt. Wie weet wat hij in de
fotografie had kunnen bereiken. “Het heeft
echter geen zin om zo te kijken. Ik ga de
komende jaren door met fotografie, het is een
passie. Ik leer veel van de mensen die ik
ontmoet; het maakt mij rijker als mens.”
CAREL SCHUTTE maakt vrij werk en werk in opdracht
voor onder meer kranten, tijdschriften en instellingen. In
zijn vrije werk richt hij zich vooral op mensen die aan de
rafelranden van de maatschappij leven. Het gaat hem om
het verhaal achter het gezicht. www.carelschutte.nl
28 PF #8 2022

PORTFOLIO
© Carel Schutte
PF #8 2022
29

30 PF #8 2022

PORTFOLIO
© Wouter le Duc Fragments of a river Anne Chris
Wouter le Duc
Echo van de ziel
DOOR DIANA BOKJE
Wie de zachte minimalistische
portretten van Wouter le Duc
beschouwt, krijgt het gevoel in
mensen hun ziel te kijken. De
fotograaf is in staat om maskers te
verwijderen en weer te geven wat hij
hier achter vindt. Kenmerkend voor
zijn beelden zijn de verstilde sfeer,
de gedempte kleuren en het zachte
daglicht dat over het model strijkt.
Wouter le Duc is de winnaar van de
Rabo Photographic Portrait Prize.
PF #8 2022
31

32 PF #8 2022

PORTFOLIO
© Wouter le Duc, Echo, Victoria
Na zijn studie aan de Willem de Kooning
Academie in Rotterdam, maakte Wouter le
Duc verschillende fotografische omzwervingen
tot hij ontdekte dat hij zijn hart en ziel kwijt
kon in de portretfotografie. Hij besloot zich hier
volledig op toe te leggen. In 2016 hoorde hij
tijdens een documentaire radio-uitzending over
een Frans klooster waar een artist in residence
was gevestigd. “Het klonk direct als een fantastische
plek waar iedereen op elk moment welkom is.
Bovendien mag je er werken aan je eigen project
zonder dat daar voorwaarden aan worden gesteld.
Wanneer er plek is, mag je komen. Het is een plek
met een verleden, waar tijdens de wereldoorlogen
soldaten werden verpleegd en een sekte heeft
gezeten.”
Hij meldde zich aan en kon hier verblijven. “Ik
ervaar daar een enorm gevoel van vrijheid dat
me de ruimte geeft om op onderzoek uit te gaan.
Er is daar natuur, een supermarkt en verder
niets. Het is een heel belangrijke plek voor de
ontwikkeling van mijn werk. Hier kan ik mijn
signatuur verder uitwerken en het pionierswerk
doen voor het maken van nieuw werk. Het is
heel rustgevend, de stilte en de concentratie.
Tegelijkertijd is het ook heel confronterend.
Alles is daar wat je nodig hebt: rust, sfeer, licht,
ruimte. Als je het nu niet doet, wanneer dan
wel? In Nederland kun je zoveel dingen tot
belangrijk bestempelen. Wanneer iets niet loopt
zoals je wilt, kun je de oorzaak altijd ergens
anders zoeken. Het klooster is als een leeg
canvas. Ver weg van de rest van de wereld ben je
helemaal op jezelf aangewezen.”
Ik probeer naar
binnen te kijken en in de
geportretteerden iets van
mezelf te herkennen
© Wouter le Duc, Echo, Roos Marijn
ECHO
Voor de serie Echo fotografeerde Le Duc
medekunstenaars die hij in het klooster ontmoette.
Opvallend is dat zich in elk paar ogen
wel wat leed, verdriet of pijn aftekent. Alsof je
direct in de ziel van de kunstenaar kijkt. “Ik
denk dat dit effect bij makers als kunstenaars,
filosofen of dansers sterker aanwezig is. Ik vind
het heel fijn als een portret een samenwerking
is en ik merk dat het toch het beste werkt bij
mensen die zelf ook gewend zijn om een
creatieproces door te maken. Onbewust ben je
er een deelnemer aan. Er is een schaal van
mensen die op de foto gaan en doen wat ik van
ze vraag tot mensen die intensief deelnemen
aan dat gezamenlijke proces. Zij laten soms
meer van zichzelf zien. Ik probeer toch altijd
naar binnen te kijken en in die persoon iets van
mezelf te herkennen. Als een echo.”
PF #8 2022
33

© Wouter le Duc, Echo, Luke
IN HET MOMENT
De serie Fragments of a river is een samenwerking
tussen de fotograaf en vriend en schrijver
Hannah Chris Lomans. Het project begon toen
Hannah Chris aan Wouter vertelde dat hen
non-binair is. Zowel in de poëtische teksten als
in de foto’s blijft het thema van non-binair zijn
onbenoemd. Het is de onderliggende stroom die
de kijker uitnodigt om er zijn eigen invulling
aan te geven. Wat direct opvalt is dat de blik
waarmee de geportretteerden in de camera
kijken anders is dan bij de meeste portretten van
Le Duc. Op het eerste gezicht ogen de meesten
zelfbewuster. “Ik had geen andere intentie bij
het maken van deze serie dan bij mijn andere
werk. Net als altijd was er eerst een gesprek. Die
gesprekken gaan over alles wat ons als mens
bezighoudt en niet zozeer waarom ik iemand
fotografeer. Het kan wel zo zijn dat de energie
bij het ene project anders is dan bij het andere.
Tijdens het fotograferen probeer ik de chemie
van het moment vast te houden. Dat is best een
uitdaging. In het begin was ik geneigd om langer
te blijven praten bij een interessant gesprek. Na
anderhalf uur merkte ik echter dat de energie er
een beetje uit was. Tegenwoordig maak ik foto’s
tijdens het gesprek. Je neemt dan de intimiteit
ervan mee op het moment van fotograferen.”
WOUTER LE DUC (1989) studeerde in 2014 af aan de Willem de
Kooning Academie. Naast zijn persoonlijke projecten werkt hij in
opdracht van verschillende kranten en tijdschriften. Le Duc is de
winnaar van de Rabo Photographic Portrait Prize 2022 en exposeert
regelmatig in binnen- en buitenland. www.wouterleduc.com
MEER LEVEN IN ANALOOG
Wouter le Duc werkt analoog vanwege de manier
hoe licht, ruimte, scherpte, onscherpte en
kleuren wordt gevangen. “In digitaal zit perfectie,
maar in analoog zit voor mij meer leven.
Nadat ik de negatieven heb gescand en ontwikkeld
bewerk ik ze tot ze overeenkomen met mijn
herinnering van hoe het was, hoe ik het heb
ervaren. Wat niet wil zeggen dat ik nooit een
stopcontact wegwerk in Photoshop. Een foto
begint voor mij met het zien van de potentie van
de ruimte en het licht. Het gaat om het moment
dat alles samenkomt: de ruimte, de persoon voor
je, het licht en al die andere elementen. Ze zijn
dan meer dan de som der delen. Vervolgens krijg
je het opwindende gevoel waarop je je afvraagt:
zie ik dit echt, zo heb ik het nog nooit gezien.
Een portret is voor mij goed wanneer het iets
met mij doet. Sommige foto’s maken direct
impact, maar dat betekent niet dat ze de beste
zijn. Pas na een maand zie ik wat ik er echt van
vind en weet ik of ik het goed vind.”
34 PF #8 2022

PORTFOLIO
© Wouter le Duc, Fragments of a river, Monika
PF #8 2022
35

© Judith Joy Ross
Judith Joy Ross
Connectie met
gewone mensen
DOOR EDO DIJKSTERHUIS
“Het gewone is buitengewoon”,
vindt Judith Joy Ross, een
zelfverklaard liefhebber van de
volkse mens. Ze maakt portretten in
de traditie van August Sander, maar
dan op een Amerikaanse manier.
Bij Ross zijn de mensen voor de lens
geen vertegenwoordigers van een
bepaalde sociale categorie maar
individuen. Voor de 76-jarige
fotograaf, die het hart op de tong
heeft en er lustig op los scheldt, is
de camera een middel om contact te
maken. “Mijn foto’s tonen mijn
fucked up versie van het leven.”
36 PF #8 2022

PORTFOLIO
PF #8 2022
37

Een bezoek aan de tentoonstelling van Judith
Joy Ross Portretten van Amerika in Fotomuseum
Den Haag is een eindeloze kennismaking.
Je schudt handen met dikbuikige mannen
van middelbare leeftijd. Zegt hallo tegen een
zwart meisje dat handenwringend met zichzelf in
de knoop ligt. En knikt naar een slungelige
prepuber met lompe schoenen en een te grote bril
die zich nog niet bewust is van het concept ‘cool’.
De uniformen en attributen rondom de geportretteerden
verraden dat dit Amerika is. Maar de
mensen zijn direct herkenbaar: het had je oom of
buurmeisje kunnen zijn. “Dat komt omdat het
mensen uit de lagere middenklasse zijn”, volgens
Judith Joy Ross. “Dit zijn niet de fucking kunstmatige
types die je in reclames ziet. Dat ze er soms
een beetje ouderwets uitzien, komt omdat het
uiterlijk van relatief arme mensen twintig jaar
achterloopt op de mode.”
Ross kan het weten. Zij komt uit zo’n milieu. Ze
werd geboren in het mijnbouwstadje Hazleton in
Pennsylvania. “Mijn ouders hielden van muziek
en wandelen in de natuur: zij hebben me leren
kijken. Omdat ik goed kon tekenen ging ik naar
de kunstacademie in Philadelphia. Vergeleken
met mijn geboortedorp – we hadden drie
bioscopen en niet veel meer – was ik in een
culturele hemel beland.”
“In mijn tweede jaar ontdekte ik fotografie. Ik
was als kind niet sociaal en had geen vrienden.
© Judith Joy Ross
38 PF #8 2022

PORTFOLIO
© Judith Joy Ross
Ik ben een paar seconden
verliefd op je, maak een foto
en dan is het genoeg, goodbye!
PF #8 2022
39

40 PF #8 2022

PORTFOLIO
© Judith Joy Ross
Maar de camera gaf me de kans iets te vangen
waar ik niets over wist: andere mensen. Ik
posteerde me onderaan een roltrap van de metro
zodat ik stiekem de reizigers die naar beneden
kwamen kon fotograferen. Het is evil, ik weet
het, maar ik deed dit omdat ik mensen zo mooi
vind. Fotograferen is voor mij jagen. Ik ben een
roofdier, maar wel een aardig roofdier.”
HIT AND RUN
In het begin van de jaren ’80 schafte Ross een
8x10 inch platencamera aan. Die zeulde ze met
houten statief en al naar Eurana Park, waar
jongeren de zomer en hun jeugd vieren, en waar
zij haar eerste belangrijke fotoserie maakte. Later
verlegde ze haar werkterrein naar het Vietnam
Memorial in Washington DC, het Amerikaanse
Congres en de middelbare school waar ze zelf nog
les had gehad. Ongeacht de locatie en de context
leverde dat telkens foto’s op die een ongekende
intimiteit en puurheid uitstralen, en nooit
geposeerd of geforceerd aanvoelen.
“Ik heb een goede radar voor klootzakken en die
fotografeer ik niet”, stelt Ross. “Maar de mensen
die me aardig lijken spreek ik aan, of ik trek hun
aandacht met een gekke opmerking. Ik wil een
connectie maken, maar ik blijf nooit rondhangen
om een echte relatie op te bouwen. Ik heb nooit
de aandrang gevoeld iemand beter te leren
kennen. Het is hit and run. Ik heb het wel eens
voor mezelf proberen te verklaren, maar ik denk
dat ik gewoon onvolwassen ben. Ik heb geen zin
te werken aan een huwelijk, gezin of vriendschap.
Ik ben een paar seconden verliefd op je,
maak een foto en dan is het genoeg, goodbye!”
Hoewel de mensen in haar foto’s extreem divers
zijn – zwart en wit, jong en oud, man en vrouw
– is Ross toch selectief in haar gevlinder.
“Koppels of moeders met baby’s zul je bij mij
nooit zien. Ik fotografeer mijn fucked up versie
van het leven.”
Daarnaast is de locatie bepalend voor de vraag
die Ross zichzelf stelt voor een serie. “Bij Eurana
Park was die vraag: is het leven de moeite
waard? De serie over het Vietnam Memorial ging
JUDITH JOY ROSS (1946) studeerde aan het Moore College of Art & Design in
Philadelphia en het Institute of Design in Chicago. Daarna was ze enkele jaren docent
fotografie. De serie Eurana Park (1982-1983) markeerde het begin van haar oeuvre. In
1992 ontving ze de Charles Pratt Memorial Prize. Toen had ze al geëxposeerd in het MoMA
in New York. In 2017 ontving Ross de Lucie Award for Achievement in Portraiture. Haar
gezondheid en de coronapandemie hebben haar de afgelopen jaren verhinderd te werken.
over pijn en lijden. En mijn portretten in het
Congres zijn ingegeven doordat ik wilde weten
wie ons land eigenlijk bestiert. Ik moet een
reden hebben om te fotograferen, om te kijken.
Anders zie ik de mensen niet en blijf ik in mijn
egocentrische bubbel.”
DAGLICHTPAPIER
Met een reguliere camera zou Ross niet kunnen
werken. “Ik ben veel te zelfbewust om een
camera op iemand te richten. Maar bij mijn
ouderwetse platencamera kruip ik onder een
doek en schreeuw wat aanwijzingen, meestal:
‘sta stil!’ Dat apparaat was ook mijn redding toen
de mobiele telefoon opkwam en plotseling
iedereen een fototoestel in zijn broekzak had.
Het is toch iets anders om door een machine te
worden vastgelegd die groter is dan jijzelf. Het
heeft iets vleiends.”
Ross heeft naar eigen zeggen geen enkel gevoel
voor kleur. “Zwart-wit fotografie is wat ik vanaf
het begin heb gedaan en ik ben een oude hond
die geen nieuwe trucs meer leert. Het is bovendien
geen zwart-wit, maar meer een soort
paarsige bruintinten of grijzen.”
Die genuanceerde tonaliteit van haar prints
verkrijgt Ross door haar werk af te drukken op
daglichtpapier. Volgens dit laat-19e-eeuwse
proces wordt de emulsielaag op het papier
gedrukt en daarna lange tijd blootgesteld aan
sterk UV-licht. Het resultaat wordt bewerkt met
een oplossing van goud en fixeer, waardoor een
ongekend behaaglijk palet ontstaat dat echter
nooit gelikt wordt. “Een foto moet solide zijn,
taai”, stelt Ross. “Ik heb een tijdje gefotografeerd
in een stijl die sensueel was, tegen het seksuele
aan. Maar dat heb ik als een gek onderdrukt. Het
voelde niet waarheidsgetrouw en te emotioneel.
Een beetje als muziek die net iets te mooi is,
Chopin bijvoorbeeld. Ik hou van rauwheid en
maffe dingen. Doe mij maar een scherzo van
Moessorgski.”
Het duurt altijd even voordat ze het gewenste
effect te pakken heeft. Maar Ross blijft stug
proberen totdat een foto klopt. “Je moet ballen
hebben, de moed om niet op te geven.” Als
voorbeeld geeft ze het portret dat ze in 1982
schoot van drie meisjes in badpak die likken aan
een pacman-ijsje. “Voordat ik die foto maakte,
had ik al twee keer afgedrukt en die opnamen
bleken waardeloos. Daarna draaide ik mijn
camera van horizontaal naar verticaal en was
het raak. Die foto heeft mijn stijl bepaald voor de
rest van mijn leven.”
PF #8 2022
41

© Katrin Korfmann
Katrin Korfmann
Een andere
blik op
de wereld
DOOR MADELEINE ROOD
Kleur, tijd en beweging.
Dat is wat Katrin
Korfmann fascineert en
wat je terugziet in haar
werk. Haar foto’s in
vogelvluchtperspectief laat
ze vaak op groot formaat
afdrukken. Het resultaat:
beelden waarin abstractie
en intimiteit hand in hand
gaan en die een nieuwe
blik op alledaagse
plekken geven.
42 PF #8 2022

PORTFOLIO
PF #8 2022
43

© Katrin Korfmann
© Katrin Korfmann
De in Duitsland geboren Katrin Korfmann was
zestien toen ze begon met fotograferen. ‘’Het
was allemaal analoog. Mijn vader had een
goede camera, een Nikon, die ik nog steeds heb. Ik
mocht ermee experimenteren en was in het begin
vooral erg geboeid door de werking van licht en
schaduw op het beeld. Ik had daar nooit zo op
gelet, maar op mijn foto’s zag ik het pas goed.’’
Ze begon aan de kunstacademie in Berlijn, waar
ze is opgegroeid. Daar was geen fotografie-opleiding.
‘’Via een vriendin kwam ik in aanraking
met de Rietveld Academie. Daar ging ik in 1995
naartoe. Dat was vrij klassieke fotografie, maar
het was wel de kunstacademie en dat was wat ik
wilde. Ik ontmoette de Duitse kunstenaar Ulay,
die mijn mentor werd en mij inspireerde om
fotografie anders te benaderen en daarin veel
vrijheid te nemen.’’ Vervolgens deed ze de
Rijksakademie, waar het meer over kunst dan
over fotografie ging.
COLLAGES
Ze woont inmiddels al decennia in Nederland en
heeft een ruime en lichte studio in Amsterdam-
West. Daar staan en hangen diverse grote,
recente foto’s. Ze zetten je op het verkeerde
been, want Katrin Korfmann speelt met de
realiteit. Je kijkt niet naar één foto, maar naar
collages van 600 tot 2000 foto’s. Ze voegt
honderden foto’s samen. ‘’De opnamen nemen
een paar uur in beslag, maar het bewerken op de
computer kost enkele weken.’’
Op de foto van een roze speeltuin zie je van
bovenaf kinderen rennen, spelen en voetballen.
Je ziet ze met hun lange schaduwen en totaal
anders dan wanneer Korfmann ze op de grond
zou hebben vastgelegd. Omdat ze bij het fotograferen
van één locatie vaak verschillende
sluitertijden gebruikt, kan ze bij het bewerken
van één beeld stilstand en beweging samenvoegen.
Sommige kinderen zie je bewegen en dus
vager op de foto, andere kinderen juist scherp.
‘’Ik ben altijd al geïnteresseerd geweest in
fotografie, het begrip tijd en hoe je dat op een
andere manier kunt benaderen.’’ Dat valt samen
met haar fascinatie voor openbare ruimten in de
stad. Ze houdt van plekken waar ze mensen kan
gadeslaan. ‘’Ik ben in een grote stad opgegroeid
en vind parken en pleinen of transitieplekken
zoals stations en luchthavens fascinerend. Ik
kijk graag naar hoe mensen zich bewegen, met
elkaar omgaan, hoe de sociale cohesie van
bepaalde plekken is en wat ze doen. Maar ook
als ze niets te doen hebben of alleen van A naar
B gaan.’’
Ze zocht haar plekken in allerlei landen: India,
44 PF #8 2022

PORTFOLIO
Spanje, Korea, Iran, Marokko, China, Italië,
Portugal. Aanvankelijk waren het installaties,
waarbij ze mensen frontaal vastlegde, tegen een
gekleurde achtergrond. Later fotografeerde ze
locaties van bovenaf: kunstenaarsstudio’s, een
verffabriek in Marokko, een marmerwerkplaats
in Carrara, het Nationale Ballet, een verzamelaarsmarkt
en de vitrines en bezoekers van het
Teylers Museum in Haarlem.
DRONES
Toen ze hier zo’n vijftien jaar geleden mee
begon, waren er nog nauwelijks drones. ‘’Inmiddels
zie je veel beelden en films van bovenaf,
dus zijn we steeds meer gewend aan de blik
vanuit de lucht.’’ Mensen vragen haar dan ook
vaak of ze met een drone fotografeert. Dat heeft
ze wel geprobeerd, maar het werkt niet voor
haar: ‘’Ten eerste, omdat ik plekken observeer en
PF #8 2022
45

© Katrin Korfmann
dat gaat beter als ik op een hoogwerker of boven
op een gebouw sta. Soms werk ik met mijn
camera op een heel hoog statief. Omdat je
hiermee opvalt, kijkt iedereen in het begin naar
je. Maar na een tijdje wennen mensen eraan en
gaan ze weer gewoon hun gang. Pas dan kan ik
vanaf mijn hoge positie beginnen met fotograferen.’’
Een andere reden om geen drone te gebruiken, is
dat ze niet de gewenste kwaliteit krijgt. ‘’Voor
haarscherpe foto’s heb ik mijn zware camera en
ook een grote drone nodig. Die maakt veel
lawaai, waardoor mensen naar boven kijken en
ik niet kan fotograferen wat ik wil. Soms werk ik
met een ‘camera crane’, mijn fototoestel aan een
soort hengel, terwijl ik op een beeldscherm zie
wat er gebeurt. Maar ik kijk het liefst door de
lens; dan kan ik het best observeren.’’
Ze heeft de goede kwaliteit nodig, omdat ze haar
foto’s vaak op grote afmetingen laat afdrukken.
Haar werken zijn van afstand soms een bijna
abstract beeld, terwijl je van dichtbij haarscherpe
details ziet. Precies om die contradictie
tussen intimiteit en het abstracte is het haar te
doen.
KATRIN KORFMANN (1971) is geboren in Duitsland en woont
sinds 1995 in Nederland. Hier volgde ze de Rietveld Academie en de
Rijksakademie. Ze doceert sinds 2010 het vak Beeld aan de afdeling
Graphic Design Design en Post Photography bij de Master NLN van de
Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten in Den Haag. In Nederland
is Bradwolff&Partners haar galerie. www.katrinkorfmann.com
SCHERP
Katrin Korfmann werkt graag in series, die zich
in de loop der jaren ontwikkelen. Zo werkt ze al
een jaar of tien aan haar serie Homo Ludens. Ze
begon in het buitenland, maar was door corona
genoodzaakt dichter bij huis te werken. Tijdens
de pandemie werd ze gevraagd als artist in
residence bij CBK Zuidoost in de Bijlmer. ‘’Een
bijzondere manier om je eigen stad vanuit een
ander perspectief te bekijken.’’
In Amsterdam fotografeerde ze onder meer de
roze-kleurige speeltuin in het Nelson Mandela
Park, de kersenbloesem in het Amsterdamse Bos
en een egaal grijze skatebaan op Zeeburgereiland.
‘’Het mooie aan skaters vind ik dat er veel
beweging in zit en het een vorm van acrobatiek
lijkt. Bovendien vind ik het idee van spel heel
belangrijk. We leven in een moeilijke tijd. Door
het spel kunnen we een andere benadering
vinden om alle uitdagingen of problemen
waarvoor we staan aan te pakken. Als je speelt,
heb je geen doel, maar iedereen vindt het leuk
en wil meedoen. Zo kun je andere dingen
ontdekken. Het is net als experimenteren,
onderzoeken en kunst maken. Dan weet je soms
niet waar je uitkomt, maar het geeft wel
voldoening. En net als mijn foto’s geeft dat een
andere blik op de wereld.’’
46 PF #8 2022

PORTFOLIO
© Katrin Korfmann
De opnamen nemen
een paar uur in beslag,
maar het bewerken op de
computer kost enkele weken
PF #8 2022
47

Introspectie, onderzoek,
onthulling, connectie
In Loods 6 in Amsterdam was in december Expo Blik
te zien, een expositie van eindexamenstudenten van
de Fotoacademie. Pf maakte een kleine selectie van de
exposanten en publiceert hier werk van elf nieuwe
fotografen: Alida van Gool, Febe Meijnen, Laura Wijnbelt,
Mariet Dingemans, Mariette Lock, Nausikaä de Blaauw,
Roald Wolters, Roos Peltenburg, Sabina van Gils en
Frederike Kijftenbelt.
DOOR TON HENDRIKS
De onderwerpen van de afgestudeerden lopen
zeer uiteen. Een zoektocht naar betekenis
van de werkelijkheid en wat we ons inbeelden.
Een ontmoeting met iemand uit het verleden.
Een observatie van een veelkleurige straat. Een
alternatieve gemeenschap. De beleving van het
landschap als metafoor voor het leven. Vervreemding
van ons lichaam. De toekomst van de wereld.
Vragen rond onze dagelijkse realiteit. De frictie
tussen mens en natuur. Verbeelding van verscholen
trauma’s. Ondanks de diversiteit is er een
gemeenschappelijke thematiek in de nieuwe
lichting fotografen. Deze is niet in één woord
onder te brengen, maar vormt een cluster van
nieuwsgierigheid en bezorgdheid om de wereld,
introspectie en onderzoek, onthulling en behoefte
aan connectie.
‘Geen gewone dag’ bestaat uit een reeks fotoseries
waarin sprookjes en persoonlijke
gebeurtenissen in elkaar zijn gevlochten. De
beelden roepen steeds de vraag op: in welke
werkelijkheid zijn we hier beland? Het werk
weekt de kijker los van de dagelijkse realiteit
– de sleur, het ritme, de voorspelbaarheid.
Want er zijn al genoeg gewone dagen.
Sabina van Gils-Tischler is autonoom
fotograaf. Ze zoekt naar een wereld die je
zonder haar beelden niet zomaar zou zien.
Voorwerpen, mensen, dieren en landschappen
plaatst ze in een nieuw licht, zodat er ruimte
ontstaat tussen wat we weten en wat we zien.
www.sabinavangils.nl @sabinavangils
48 PF #8 2022

FOTOCULTUUR
© Sabina van Gils
PF #8 2022
49

© Alida van Gool
Om te kunnen overleven moet een zaad zich eerst
afscheiden van de moederplant. Hij laat zich
wegvoeren uit zijn vertrouwde omgeving door
wind, water of dieren. Wanneer hij eenmaal
nieuwe, vruchtbare aarde gevonden heeft, barst
het zaadje open. Hij schiet wortel en bloeit in een
uitgestrekte, nieuwe wereld.
Alida van Gool vestigt de aandacht op onze
behoefte aan betekenis en associatie. Ze werkt
met beeld, audio en tekst en gebruikt materiaal
dat ze zelf maakt of gevonden heeft. www.
alidavangool.com @alidavangool
© Febe Meijnen
50 PF #8 2022

FOTOCULTUUR
Het onderwerp van dit afstudeerwerk is zwaar
onderbelicht en op dit moment heel actueel:
seksueel geweld tijdens oorlog. Febe Meijnen ging
naar Kosovo om de slachtoffers op te zoeken van de
oorlog van 1998-1999. Zij lijden al 23 jaar in stilte,
leven in het geheim en zijn gevangen in een trauma.
Febe Meijnen richt de aandacht op de binnenwereld
van de getraumatiseerden, om deze voelbaar te
maken. De kijker treedt binnen in hun herinneringen
die verscholen zitten in de donkerste kamers van
hun ziel. Febe Meijnen (1975) wordt in haar werk
gedreven door vrouwenthematiek. Onderwerpen die
in de taboesfeer liggen hebben haar voorkeur. Zij
gebruikt hiervoor portretten, visual storytelling,
poëzie en landschapsfotografie.
www.febemeijnen.nl @ febemeijnen
PF #8 2022
51

Hélène was de docent van Laura Wijnbelt toen
zij studeerde aan de Dansacademie. Voor
haar geeft Hélène de essentie van dans weer;
ze danst zoals het leven zelf. Daarom zocht ze
haar na 33 jaar weer op, voor een ontmoeting
tussen dans en fotografie. Ze is dichtbij en
richt zich op de expressie van haar lichaam.
Hélène reageert op haar ademhaling, handen
en ogen krijgen betekenis. Het proces dat
Hélène in deze fase van haar leven
doormaakt, wordt zichtbaar. Tegelijkertijd
stijgt ze boven haar leven uit en overschrijden
ze de grenzen van tijd. Laura Wijnbelt neemt
de tijd om zich te verbinden. Ze focust zich op
momenten waarop ruimte en tijd samenvloeien
en er connectie tot stand komt.
www.laurawijnbelt.com
Wit folie over de woestijn, een ruimteschild dat zonlicht weerkaatst,
wolkenfabrieken boven zee. Dit is geen sciencefiction, maar zijn
werkelijk onderzochte mogelijkheden. Wereldwijd werken wetenschappers
aan nieuwe technieken die onze ongemakken wegnemen,
gebreken repareren of ons gewoonweg vermaken. We maken sneeuw
als we willen skiën op een groene Alpenweide, of we maken twee
identieke sneeuwvlokken om te bewijzen dat we tot zoiets uitzonderlijks
in staat zijn. Het project ‘Let’s build a mountain’ onderzoekt de
grenzen van het maakbare, waarin de Rhône gletsjer metafoor staat
voor de frictie tussen de menselijke beheersingsdrang en de
veerkrachtige autonomie van de natuur.
Frederike Kijftenbelt is beeldend kunstenaar en fotograaf. Haar werk
komt voort uit een fascinatie voor de relatie tussen mens en natuur.
www.frederikekijftenbelt.com
© Laura Wijnbelt
52 PF #8 2022

FOTOCULTUUR
© Frederike Kijftenbelt
PF #8 2022
53

Bijna iedere stad kent een Herenstraat. De
naam roept het beeld op van brede wegen en
statige panden. De Herenstraat in Gouda laat
iets anders zien: de arbeiderswoningen en
winkeltjes van vroeger hebben plaatsgemaakt
voor jaren ‘70 huizen. De straat blijkt een plek
te zijn van sociale verbinding. Er is een groot
contrast tussen het eenvormige uiterlijk van
de straat en de veelkleurigheid van haar
bewoners. In ‘Herenstraat’ laat Mariëtte Lock
de eigenheid en trots zien van de mensen voor
wie deze straat dé ontmoetingsplek is.
Mariëtte Lock (1977) is documentair
fotograaf. Zij is geïnteresseerd in sociale
omstandigheden en persoonlijke verhalen.
Haar boek Herenstraat is te bestellen via
www.mariettelock.com.
54 PF #8 2022

FOTOCULTUUR
© Mariëtte Lock
Bij Angeren, een dorp in Gelderland, wonen negen volwassenen, vijf kinderen, zes
schapen, een heleboel kippen en een hond samen in woongemeenschap De Brouwketel.
De Brouwketelaars leven duurzaam en zelfvoorzienend. Ze verbouwen hun eigen groente
en fruit en gebruiken weinig water, elektriciteit en plastic. Het huis wordt verwarmd met
hout van het land. Sinds maart 2019 filmt en fotografeert Mariet Dingemans de
bewoners. Haar vele bezoeken aan De Brouwketel hebben haar een beeld gegeven van
een andere wereld. Soms verwarrend, vaker verrijkend. Ze ging hierdoor anders naar
haar eigen leven kijken. Mariet Dingemans (1971) studeerde culturele antropologie en is
documentair fotograaf. Met haar serie over woongroep De Brouwketel won zij in 2020 een
Zilveren Camera. www.marietdingemans.com @mariet_dingemans
© Mariet Dingemans
PF #8 2022
55

© Roald Wolters
Schichtig beweegt de dryade zich tussen de
bomen. Ze is een Griekse mythe, de laatste in
haar soort, een nimf, een natuurwezen in de
gedaante van een jonge vrouw. De bomen zijn van
haar en zij is van de bomen. Ze zijn levenslang
met elkaar verbonden. Als de bomen sterven,
sterft ook zij. In ‘Laatste der dryaden’ onderzoekt
Nausikaä de Blaauw een verdwijnende, mystieke
wereld. De grens vervaagt tussen haar en de
dryade, tussen vrouw en boom.
Nausikaä de Blaauw (1978) wil de schoonheid en
individualiteit van onze vaak kwetsbare wereld
delen en zichtbaar maken. @nausikaadeblaauw
www.nausikaadeblaauw.nl
© Nausikaä de Blaauw
56 PF #8 2022

FOTOCULTUUR
Hoe ziet het leven er over 50 jaar uit? Of over
100 jaar? Steeds donkerdere wolken pakken
zich samen boven onze samenleving en tonen
de noodzaak tot ingrijpen. Maar durven we te
kijken? Durven we na te denken over onze
wereld en hoe we deze leefbaar kunnen
houden? Duidelijke signalen lijken veelal niet
tot verandering te leiden. Déjà vu. Déjà
entendu. In welke wereld komen we terecht?
Weten we eigenlijk wel in welke wereld we nú
leven? ECHO gaat over angst over de
toekomst van de wereld. Hebben we straks
nog een plaats waar we ons thuis voelen?
Roald Wolters is autonoom beeldmaker en
werkt met fotografie, video en muziek. In
december 2022 verscheen zijn boek ECHO.
www.roaldwolters.com
PF #8 2022
57

© Roos Peltenburg
De komst van de Metaverse, een 3D model op
internet, maakt dat er geïnvesteerd wordt in
de ontwikkeling van het lichaam en mode in
de virtuele ruimte. Er ontstaat ‘ontlijving’ –
vervreemding van ons eigen lichaam. Het is
een verandering waardoor het lijf niet meer
lijf is. Het lichaam ontdoen van de
oorspronkelijke vorm geeft reden tot
nadenken over de transformatie van het
lichaam en over de functie van kleding. Hoe
zal het lichaam eruit gaan zien in een wereld
die steeds verder manipuleerbaar wordt?
Roos Peltenburg onderzoekt in haar werk de
grenzen en toekomst van mode. Naast
fotografie maakt ze gebruik van collagetechniek
en bewegend beeld.
www.roospeltenburg.com @roospeltenburg
58 PF #8 2022

WINTER
PROMOTIE
© Luke Stackpoole
Nu tot € 100,- kassakorting op deze award winnende Tamron objectieven: 17-70mm F/2.8 Di III-A VC RXD,
18-300mm F/3.5-6.3 Di III-A VC VXD, 28-75mm F/2.8 Di III VXD G2, 28-200mm F/2.8-5.6 Di III RXD, 70-180mm
F/2.8 Di III VXD, 150-500mm F/5-6.7 Di III VC VXD en de 150-600mm F/5-6.3 Di VC USD G2. Maak nu jouw keuze
bij één van de deelnemende Tamron dealers en profiteer direct van dit tijdelijke voordeel. Deze promotie loopt van
10 november 2022 t/m 8 januari 2023.
Ga voor alle details naar: www.tamron.nl/promoties
5 5YEARS.TAMRON.EU
REGISTER NOW FOR FREE
5 YEAR WARRANTY
year warranty
Transcontinenta B.V. | Distributeur Tamron Nederland | W: tamron.nl | F: @tamronnederland | I: @tamronnederland | #MyTamronStory

Controle over de kleuren
met monitorkalibratie
Een goede en goed gekalibreerde monitor is een onmisbaar
stuk gereedschap voor digitaal werkende fotografen. Het is
anders namelijk niet mogelijk om opnames goed te beoordelen
op kleur, helderheid en contrast. En dat kan weer tot allerlei
problemen leiden als foto’s gedeeld worden. Een goede monitor
aanschaffen is niet zo moeilijk. Om daar het maximale uit te
halen, is een goede kalibratie en regelmatig herkalibreren
nodig. Dat is ook niet zo moeilijk, als gebruik wordt gemaakt
van de juiste workflow. Wie weet hoe het zit met de
witpuntwaarde en de helderheid en een goed kalibratiedoel
kan maken, heeft volledige controle over de kleurweergave.
DOOR REDACTIE
Een digitale foto kan op veel manieren
bekeken worden: digitaal op een
monitor, een smartphone of tablet of
geprojecteerd op een scherm, als high end
print op glossy of juist mat fine art papier of
gedrukt in een krant of magazine. Al die
verschijningsvormen hebben hun eigen
contrastomvang en kleurweergave. Om te
beoordelen of die verschillende weergaven
enigszins in de buurt komen van de kleuren
van het originele bestand, is het nodig om
met een referentie te werken. Het aangewezen
gereedschap hiervoor is een goede en
goed gekalibreerde monitor, zoals een van
de ColorEdge monitoren van Eizo.
DE JUISTE KLEUR
Om een goede kleurweergave te krijgen, is
het natuurlijk nodig om te beginnen met een
goede monitor. Die moet aan een aantal
eisen voldoen. Om te beginnen moet de
kleurruimte van de monitor groot genoeg
zijn. Wie enkel in sRGB werkt, zal daar
zelden een probleem mee hebben. Dat is een
vrij kleine kleurruimte. Adobe RGB of
60 PF #8 2022

EIZO
DCI-P3 zijn grotere kleurruimtes en die
stellen dan ook hogere eisen aan wat de
monitor moet kunnen weergeven. Verder is
het van belang dat de monitor homogeen is,
dat wil zeggen dat een kleur over het hele
scherm hetzelfde wordt weergegeven en dat
er geen helderheidsverschillen in het scherm
zitten. De Eizo ColorEdge monitoren scoren
op al deze punten goed. Ze zijn heel uniform
en halen bijna 100 procent van de Adobe
RGB-kleurruimte, dankzij Wide Gamut
IPS-schermen met 10-bits weergave en
16-bits LUTs.
KALIBRATIEDOEL
Stap twee is een goede kalibratie van de
monitor. Dat is nodig om te zorgen dat het
scherm kleuren op de juiste manier weergeeft.
Het doel is dus niet de diepste of
meest verzadigde of ‘mooiste’ weergave. Het
doel is om kleuren zuiver weer te geven,
zodat ze de waardes reflecteren die in het
bestand zitten. Dat kan zowel heel verzadigd
als heel ingetogen zijn, afhankelijk van de
camera-instellingen en de opnameomstandigheden.
De monitor en de kalibratie
voegen daar niks aan toe, maar geven
slechts weer wat er is vastgelegd. Na een
goede kalibratie moet een zwart-witfoto
bijvoorbeeld puur zwart-wit worden
weergegeven, zonder zwemen in de grijzen.
Om dat te bereiken is het nodig om ook
rekening te houden met de kleur en de
intensiteit van het licht rondom de monitor.
Geen werkplek is hetzelfde en dat kan
ervoor zorgen dat een kleur er op de ene
plek anders uit komt te zien dan op een
andere, ook al verandert de waarde op de
monitor niet. Om te zorgen dat de monitor
visueel de juiste kleur weergeeft, is het
nodig om een kalibratiedoel in te stellen.
Een basisinstelling bevat vier waardes:
gamma, kleurruimte, witpunt en helderheid.
In de praktijk hoeven alleen die laatste twee
te worden aangepast om een perfecte
kalibratie te krijgen.
WITPUNTWAARDE EN HELDERHEID
In gestandaardiseerde werkomgevingen
zoals bijvoorbeeld drukkerijen zijn de kleur
en de helderheid van het licht vaak volledig
aangepast, zodat met een vaste norm kan
worden gewerkt. Daar wordt gewerkt met
een kleurtemperatuur van 5000 K. Bij veel
fotografen kan dat door bijvoorbeeld
binnenvallend daglicht gemakkelijk oplopen
tot 6000 of 6500K. Wanneer op zo’n
werkplek wordt gewerkt met een monitor die
voor 5000K is gekalibreerd, lijkt het beeld
snel te geel. Om dat te corrigeren, wordt het
beeld dan blauwer gemaakt, terwijl dat
helemaal niet nodig is. Daarom is het zo
belangrijk om het witpunt van het kalibratiedoel
in te stellen voor de juiste kleur van
het omgevingslicht. Hetzelfde geldt voor de
helderheid. Zeker voor wie print, is het van
belang dat het beeld op de monitor redelijk
dezelfde helderheid heeft als een print van
dat bestand die we ernaast houden. Om dat
te bereiken moet de helderheid van de
monitor worden afgestemd op het omgevingslicht.
Voor een werkplek met daglicht
vormen waardes van tussen de 120 en 140
cd/m2 voor de helderheid en een witpunt
van 6000 K een prima uitgangspunt voor
het kalibratiedoel. De gammawaarde kan
daarbij altijd op 2,2 blijven staan en de
kleurruimte op Native. Dat laatste wil
zeggen dat gebruik wordt gemaakt van de
volledige kleurruimte die de monitor weer
kan geven. Voor een werkruimte met
kunstlicht zijn 90 cd/m2 voor de helderheid
en een witpunt van 5000K goede uitgangswaardes.
JUSTEREN
Wie een monitor helemaal optimaal wil
afstemmen op de eigen waarneming, kan
nog een laatste stap zetten en dat is
justeren. Bij dit proces kan de weergave van
de monitor worden aangepast aan de
weergave van een print. Daarvoor is een
print nodig met een ICC-profiel voor
softproofen. Vergelijk vervolgens in de
softproofweergave van bijvoorbeeld
Lightroom of Photoshop het bestand met
toegepast profiel met de print. Gebruik voor
het beste resultaat verlichting met een zo
hoog mogelijke CR-waarde, dus met een zo
goed mogelijke kleurweergave. Als het
scherm en de print van elkaar verschillen,
kunnen in de kalibratiesoftware van Eizo,
ColorNavigator, het witpunt en de helderheid
worden aangepast tot beide visueel
gelijk zijn. Met deze nieuwe waardes kan
tenslotte een nieuwe kalibratie worden
uitgevoerd voor de allerbeste weergave van
kleuren en helderheid.
Scan de QR code voor meer
informatie over kalibreren en
het aanmaken van een
persoonlijk kablibratiedoel.
PF #8 2022
61

62 PF #8 2022
© Laura Chen

DEBUUT
© Laura Chen
© Laura Chen
© Laura Chen
LAURA CHEN – WORDS FROM DAD
Words From Dad is een doorlopende serie over mijn Nederlands-Chinese afkomst. Met behulp
van foto’s uit mijn persoonlijke familiealbums onderzoek ik mijn gemengde afkomst via de
levensverhalen over mijn opa, zoals verteld door mijn vader. Ik ben Nederlands en voor een
kwart Chinees. Mijn Chinese roots komen van mijn vaders kant van de familie. Mijn opa Tek
Suan Chen werd geboren in 1910 in Wenzhou. Zijn hele familie werd vermoord door de
communisten tijdens de Mao-revolutie; hij was de enige die overleefde, samen met zijn leraar en
neef Bun Chen. Hij was amper 23 toen hij als student van Wenzhou naar Europa vluchtte. Hij
kwam uiteindelijk in Nederland terecht waar hij mijn oma ontmoette en het eerste Chinese
restaurant in Den Haag opende. In een reeks portretten naai ik letterlijk de verschillende
culturen en ervaringen van mijn familie aan elkaar. Met elke vouw wordt het beeld meer en meer
geabstraheerd. Zoals ook de familieverhalen geleidelijk verder van het origineel verwijderd
raken, verteld en doorgegeven van de ene generatie op de andere.
Laura Chen (1997) is een Nederlandse beeldend kunstenaar en schrijfster in Londen. In haar
multidisciplinaire praktijk zijn fotografie, tekst, collage en archiefmateriaal nauw met elkaar
verbonden. Ze onderzoekt de eigenaardigheden van het alledaagse met een speelse documentaire
aanpak. www.laura-chen.com @lauramchen
Laura Chen is de winnaar van de Rabo Photographic Portrait Talent 2022.
PF #8 2022
63

64 PF #8 2022
© Hossein Fardinfard

DEBUUT
© Hossein Fardinfard
© Hossein Fardinfard
© Hossein Fardinfard
HOSSEIN FARDINFARD – GAME-CHANGER
Georgië is een voormalige sovjetrepubliek die zich bevindt in een historische overgangsfase.
Jongeren willen de oude sovjetmentaliteit vervangen door een nieuwe, moderne manier van
denken en overstappen op een westerse levensstijl. De afgelopen jaren hebben zij veelvuldig
geprotesteerd en geijverd voor het invoeren van sociale en burgerrechten. Mijn foto’s
portretteren symbolisch de geboorte van deze generatie vanuit het hart van de massieve
structuren die tijdens de Sovjet-Unie zijn gebouwd. De gebouwen in mijn project zijn metaforen
van de sovjetmentaliteit waarin individuen er niet toe deden. Ik introduceer mijn jonge helden
door ze tegen een witte achtergrond te plaatsen en ze zo van hun omgeving te isoleren.
Hossein Fardinfard (Iran, 1985) was aanvankelijk geïnteresseerd in straatfotografie.
Uiteindelijk verschoof zijn aandacht naar documentaire en omgevingsportretten. Hij
studeerde cartografie, IT en geomorfologie. In 2022 studeerde hij af in de fotografie aan de
Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten in Den Haag.
www.hossein.art
Hossein Fardinfard is genomineerd voor de Rabo Photographic Portrait Talent 2022
PF #8 2022
65

66 PF #8 2022
© Sander Coers

DEBUUT
© Sander Coers © Sander Coers
SANDER COERS – BLUE MOOD (AL MAR)
Deze serie is een verkenning en viering van de melancholie van de adolescentie. Ik
herleef en herschik mijn eigen herinneringen in combinatie met die van mijn vrienden,
familie en generatiegenoten. Naast portretten van hen – waarin hun gezichten vaak
slechts gedeeltelijk zichtbaar zijn – wordt het verhaal verteld door scènes als de
schaduw van een kruis op een hek, een verlaten auto in de bakkende zon of een
rozerode muur waar gele bloemen voor groeien. Ze fungeren als snelkoppelingen naar
ons collectieve geheugen en de associaties die we met dit soort objecten en plekken
hebben. Dit maakt Blue Mood (Al Mar) zowel een privé en intiem document als een
universeel verhaal.
© Sander Coers
Sander Coers (1997) is een kunstenaar die werkt met fotografie. Hij probeert nieuwe
percepties van mannelijkheid te visualiseren binnen melancholische, romantische en
droomachtige werelden, bestaande uit elementen uit zijn jeugd.
www.sandercoers.com
Sander Coers is genomineerd voor de Rabo Photographic Portrait Talent 2022
PF #8 2022
67

Rebusportretten
Acteur Benja Bruijning werd opeens beroemd door de
filmkraker Alles is liefde. Fotograaf Diederick Bulstra maakte
een portret van hem, en onderstreepte subtiel de
kwetsbaarheid van de nieuwe BN-er. Symboliek speelt een
grote rol in de portretten van Diederick Bulstra. Iedere foto is
voor de aandachtige kijker een puzzel om op te lossen.
DOOR PIETER VAN LEEUWEN
Met beelden verhalen vertellen zit bij
Diederick Bulstra diepgeworteld. Hij
wilde als jongen cineast worden. Hij
studeerde af aan de Nederlandse Filmacademie
en had samen met zijn afstudeerpartner
vijf jaar lang een filmproductiebedrijfje in
de modecultuur. Het lastige aan film is alle
ballast. Het zijn grote projecten waar veel
regelwerk aan vast zit. Interesse in fotografie
had hij al sinds zijn zestiende. Na zijn
afstuderen aan de Filmacademie vertrok
Bulstra naar New York voor een opleiding
aan het International Centre of Photography.
Ook was hij werkzaam als assistent, onder
meer voor Pieter Henket en Alique. Ter
aanvulling en als opfrisser volgde hij een
verkort tweejarig traject bij de Fotoacademie
Amsterdam. Met zijn netwerk in de film- en
televisiewereld ging dat soepeler dan
verwacht. Voor de academie moest hij een
vijfjarenplan schrijven. Hij kon al vrij snel
als fotograaf voor VPRO’s Zomergasten aan
de gang en zat daarmee flink vervroegd in
de laatste fase van zijn plan. In de eerste
fase had hij vrij werk gepland: het portretteren
van jonge creatieve talenten, vaak
mensen uit zijn persoonlijke netwerk. Ook
dat kwam tot stand. Het vormt een belangrijke
pijler onder Bulstra’s fotografie en is de
focus van dit artikel.
REBUS
Een van de eerste foto’s die Bulstra voor zijn
persoonlijke project maakte was een portret
van de acteur Benja Bruijning. Die had de
hoofdrol gespeeld in zijn afstudeerfilm aan
de Nederlandse Filmacademie en was later
van het ene op het andere moment door zijn
rol in de film Alles is liefde een BN-er
geworden. Zijn plotselinge nieuwe status
werd het onderwerp van dit portret. Bekende
Nederlanders komen zo zeker over, maar
hebben ook hun kwetsbaarheden. Naar de
onwennigheid van zijn nieuwe status wordt
op allerlei manieren gehint. Het melksnorretje
valt al snel op. Dat de smoking te groot
is en dat er geen manchetknopen in zijn
overhemdmouwen zitten maar paperclips is
voor de goede verstaander.
Na dit eerste symbolisch beladen portret
volgden er meer. Hij maakte van dragqueen
Melvin Aoys, alias Nancy Goreng, een foto
in de stijl van het leidende beeld van de
Hollywoodklassieker American Beauty.
Regisseur Mees Peijnenburg won als jongste
regisseur ooit een Gouden Kalf voor zijn
film Geen koningen in ons bloed. Met een
papieren kroon kroonde Bulstra hem in het
portret tot prins van de Nederlandse film.
Danser Bastiaan Stoop kreeg een gedicht
van Arthur Rimbaud op zijn rug geschreven
dat gaat over een gelukkige, dronken
zeventienjarige tiener. Door ongewone
toevoegingen, attributen en houdingen zijn
het stuk voor stuk foto’s met stopping power.
Er is altijd iets ongewoons aan de hand dat
je uitnodigt om nog een keer te kijken. Het
zijn bovendien stuk voor stuk foto’s met een
dubbele bodem. Voor wie de beeldtaal
verstaat is in iedere foto met alle extra’s een
persoonlijk verhaal in symboliek geschreven.
DIALOOG
Het portretteren van mensen in de creatieve
wereld heeft een eigen dynamiek.
De geportretteerde weet vaak hoe zowel
beeldvorming in de media als ideeontwikkeling
in de artistieke wereld werkt. Hierdoor
kunnen ze goed meedenken. Bulstra komt
met ideeën en moodboards die de geportretteerde
mag aanpassen of aanvullen, maar
waarover die persoon ook een veto kan
uitroepen. Soms komt er zelfs een moodboard
terug. Als er ideeën aangepast worden
passen ze in Bulstra’s beeldtaal. Vertrouwen
is belangrijker dan je zin krijgen. Dat
vertrouwen zit hem niet alleen in het
respecteren van andermans mening, maar
ook in een huiselijk aangeklede studio en
een half uurtje praten vooraf. Met de camera
erbij is het wachten op het defrosting
moment. Het moment waarop het ongemak
verdwijnt en er ruimte ontstaat om het
fotograferen echt te laten beginnen. Met
wortels in de modewereld wordt toeval
normaal gesproken uitgebannen. Maar hoe
goed je een sessie ook mag voorbereiden,
uiteindelijk gaan zaken toch hun eigen
leven leiden. Dat te grote pak en ontbreken
van manchetknopen in het portret van
Bruijning waren niet gepland. Het zijn
verrassingen die verwelkomd worden.
LOSSE SAMENHANG
Het portret van Bruijning heeft iets van een
Leibovitz. Bulstra is een grote fan van haar.
Maar dat betekent niet dat je haar stijl in
iedere foto van hem terugziet. Op het oog
zijn er grote verschillen tussen de portretten
van Bulstra. Zo werkt hij vaak met collages
waarin digitale en analoge technieken
worden gestapeld. Hij laat zich sturen door
ingevingen die hij krijgt bij de persoon die
voor de lens komt. Maar de insteek is wel
steeds vergelijkbaar. De ideevorming vooraf,
het nemen van controle maar toch open
staan voor verrassingen, zijn regie en
manier van werken in de studio komen
iedere keer terug. Dat geldt ook voor de
manier van omgang met symboliek met zijn
nadruk op kwetsbaarheid, humor en
relativering.
Bij opdrachtwerk kan het anders gaan. Je
kunt niet voor iedereen een halve of hele
dag vrijmaken voor fotografie in de eigen
studio. Soms moet het in korte tijd op
locatie. Gebeurt het wel in de studio met
voldoende tijd, dan gaan opdrachtwerk en
vrij werk naadloos in elkaar over.
68 PF #8 2022

ONTWIKKELING
© Diederik Bulstra, Benja Bruijning
PF #8 2022
69

Kansen en keuzes
Vrijwel elke fotograaf is een zelfstandige en elke zelfstandige is
een ondernemer. Maar aan dat ondernemen wordt tijdens de
meeste fotografieopleidingen nauwelijks aandacht besteed. Zo
was dat ook bij mij. Ik had foto’s leren maken, maar ze niet
leren verkopen. Dus als beginnend fotograaf deed ik maar wat.
Ik las ondernemersbladen als De zaak om meer te leren over
het ondernemerschap. Ik probeerde op reclame- en
marketinggebied allerlei dingen uit die ik in bladen las en
waarvan ik dacht dat ik ze in mijn bedrijf kon toepassen. Ik
boekte soms successen met acties richting de feestdagen, maar
ik verloor ook heel veel geld door dure advertenties in te kopen
die me niets opleverde. Hierbij mijn verhaal.
DOOR 04_AUTEUR
Toen ik in 1999 mijn fotografieopleiding
had afgerond, wist ik hoe ik met een
kleinbeeldcamera en met een middenformaat
camera moest werken. Ik had een
vakopleiding gehad die zich richtte op
techniek en creativiteit, hoewel ik na mijn
opleiding nog wel wat workshops, zelfgeregelde
stages en werkervaring nodig had om
een serieuze professional te worden. Maar
met de basis van de opleiding kon ik in ieder
geval wel beginnen en met het fotograferen
voor een regionaal weekblad deed ik veel
werkervaring op.
Doordat ik ondernemerschap miste in zowel
mijn opleiding als in vakmedia, ben ik me er
op andere manieren in gaan verdiepen.
Zoals gezegd door het lezen van ondernemersbladen
en boeken over ondernemen en
door naar andere branches te kijken. In
eerste instantie had ik geen script of zelfs
geen vast basisidee over een kennismakingsgesprek
en een verkoopgesprek. Toen
ik daar na het lezen van een artikel een
aantal basisprincipes voor mezelf voor
invoerde merkte ik door goed te luisteren
naar mijn klanten en op het juiste moment
de goede vragen te stellen, ik bijna twee
keer zoveel omzet boekte terwijl ik ook nog
eens blijere klanten had.
Eigenlijk begon ik als ondernemer pas echt
succes te boeken toen er kansen voorbijkwamen,
kansen waarvan ik later doorhad dat
ik ze zag en anderen niet. Of kansen
waarvoor ik ineens mijn manier van werken
totaal moest omgooien en ik in tegenstelling
tot regionale en lokale concurrenten ook het
lef had om dat te doen. Kansen die een
succes werden, doordat ik die kansen die
voorbijkwamen pakte. Dat is een verdienste.
Dat laatste zeg ik, omdat ik nog wel eens
hoor in fotografiekringen dat zakelijk succes
geen verdienste is. Dat is het wel, ik heb er
keihard voor moeten werken, net zoals alle
collega’s die zakelijk succesvol zijn.
FONDS ANNA CORNELIS
Maar ondernemerschap gaat niet alleen over
toegepaste fotografie, ook over meer
autonome fotografie. In 1998, toen ik nog
studeerde, had ik me aangemeld bij het
Fonds Anna Cornelis om een subsidie te
mogen ontvangen. Ik had in het blad van de
NVJ, de Nederlandse Vereniging van
Journalisten, een advertentie van deze
stichting gezien en ik diende een opzet voor
een plan in voor een documentair project.
Blijkbaar had ik mijn plan goed geschreven
want ik mocht door naar de tweede ronde.
Ik moest een serie foto’s aanleveren en een
begroting. Met dat laatste ging het mis. Ik
wist niet hoe ik een begroting voor een
project moest opstellen. Mijn materiaalkosten
kon ik wel inschatten, maar wat moest
ik voor de uren rekenen die ik in het project
zou stoppen? Want als ik daar enkele
maanden mee aan het werk was dan zou ik
toch ook in mijn levensonderhoud moeten
voorzien?
In 1998 stond internet nog in de kinderschoenen
en kon je nog weinig informatie
over dit soort onderwerpen vinden. Ik deed
dus maar wat ik dacht dat goed was. In de
tweede ronde viel ik af. Carel van Hees, Rob
Philip en Cary Makerink, alle drie ervaren
fotografen, waren degene die een subsidie
kregen om hun project uit te voeren. Het
fonds was niet bereikbaar, dus ik kon niet
achterhalen waarom mijn project was
afgevallen. Als ik had geweten wat de reden
was had ik daarvan kunnen leren voor de
toekomst. Was het ingezonden werk niet
goed genoeg, was mijn begroting niet op
orde of waren de andere ideeën gewoon
beter? Zelf dacht ik dat het aan mijn
begroting lag en ik had graag advies gehad
hoe je zoiets moet aanpakken. Ook tijdens
mijn opleiding is het nooit benoemd. Terwijl
het toch een onderdeel is van het fotografische
vakgebied.
DE SLAGER
Een vergelijking die ik vaker heb gebruikt is
die een directeur van een fotovaklab me ooit
vertelde. Als je naar de slagerschool gaat
dan leer je drie jaar hoe je vlees moet
verkopen en een jaar hoe je vlees moet
snijden. Als je een fotografieopleiding doet
vertellen ze je net voor je afstuderen in de
laatste les nog een half uur iets over het
verkopen en vermarkten van je fotografie.
Daar zit zeker een kern van waarheid in. Als
je dit vakblad leest, gaat het vooral over
beeld. Je leest weinig over innovatie,
marketing en ondernemerschap. Terwijl een
boomkwekersvakblad waar ik af en toe voor
fotografeer op bijna elke pagina naast
groeitechnieken en prachtige nieuwe bomen
en planten het vooral ook heeft over het
verkopen van die bomen. Je moet er
tenslotte van eten. Daar zijn wij als fotografen
natuurlijk debet aan. Wij lezen liever
artikelen over beeld, artistieke keuzes of
70 PF #8 2022

ONDERNEMEN
© Werner Pellis
techniek en apparatuur dan over de ‘cost of
revenue’.
Als ondernemer probeer ik continu te kijken
waar er kansen liggen. Ik merkte daarbij ook
dat ik soms initiatieven nam die anderen
niet altijd durfden te nemen of dat ze niet op
het idee kwamen. Zo heb ik rond 2010
enkele seminars voor fotografen en kleinschalige
beurs met workshops georganiseerd.
Evenementen die er niet waren in de
vorm waarin ik ze bedacht had en waarvan
ik vermoedde dat er wel interesse naar was.
Dit ging met wisselend succes en ik nam
hiervoor grote financiële risico’s. Ik besloot
daarom na een paar jaar het voor gezien te
houden. Gelukkig ruim voor de coronacrisis.
Ondernemerschap gaat niet alleen over
successen boeken.
SCHRIJVEN
Schrijven heb ik altijd leuk gevonden. Na
mijn fotografieopleiding besloot ik om,
naast het werken als fotograaf, in deeltijd
journalistiek te gaan studeren. In 2003 liep
ik mijn eindstage bij Pf. Ze hadden nog nooit
een stagiair gehad die zoveel wist over
fotografie. Na het afronden van mijn
opleiding kwam ik bij een fotografieopleiding
terecht als docent en als communicatieadviseur.
In die hoedanigheid schreef ik
een tijdje voor De Fotograaf. Nadat ik de
focus op mijn studio had gelegd en later
mijn eigen opleiding begon, waarbij
ondernemerschap een niet te missen
onderdeel is, kon ik in 2015 De Fotograaf
overnemen. Dat was een enorme ondernemersles.
Want als je iets té graag wil, dan
maak je fouten. Ik nam een dood paard over
en werd door de uitgever waar ik jaren mee
had samengewerkt met dat dode paard
opgescheept. Het was allemaal iets te mooi
voorgespiegeld en ik wilde te graag. Het was
een goede les en de waarde van het blad was
voldoende om het een half jaar later aan de
toenmalige uitgever van Pf over te doen,
waarbij ik zelf meeging als redacteur. Sinds
2016 schrijf ik voor Pf over diverse onderwerpen.
Naast dat ik in mijn beginperiode
heel veel leuke human intrest verhalen over
fotografen heb mogen maken, schreef ik de
laatste jaren het meest en het liefst over
mijn stokpaardje: ondernemerschap.
De laatste tijd slokt dat ondernemerschap me
enorm op. De fotografieopleiding waar ik
eigenaar en directeur van ben vraagt steeds
meer mijn aandacht en is niet meer te
combineren met Pf.
Ik heb met veel plezier en enthousiasme
voor jou, de lezer, geschreven en ik hoop dat
je veel aan mijn artikelen gehad hebt. Als
redacteur van Pf neem ik nu afscheid. Het
was een voorrecht om voor dit mooie
magazine te mogen schrijven.
PF #8 2022
71

© Ton Hendriks
Hans de Kort bij zijn platencamera
Laboratorium met daglicht
Na een lange carrière in de modefotografie, heeft Hans de Kort
zich de afgelopen tien jaar voornamelijk gericht op zijn
autonome werk. Hij specialiseerde zich in onder andere
collodium-fotografie en edele procedés en maakt daar
portretten en stillevens mee. Soms voor particuliere klanten,
maar meestal als onderdeel van een conceptuele serie.
Hans de Kort maakt voornamelijk ferrotypieën, een
19e-eeuwse fotografische techniek.
DOOR ROBERT THEUNISSEN
Wie de studio van Hans de Kort
binnenkomt, betreedt een andere
wereld. Het is een gezellige
kruising tussen een fotografica-museum en
een alchimistenlaboratorium. In een hoek
hang een grote fresnel-filmspot en overal
hangen of staan fotografische uitrustingsstukken.
Aan de muur hangt de oude Nikon
FM1 van Hans de Kort. Links tegen de muur
staat een opslagrek met ingepakte expositieafdrukken.
Tegen de andere muur staat een
grote flightcase met foto’s van zijn project
My Generation, waarvoor hij Nederlandse
fotografen van zijn generatie op de door
hem zelf gevoelig gemaakte plaat heeft vastgelegd.
In Nederland won hij er in 2018 een
prijs mee bij de Zilveren Camera. Hij hoopt
het project internationaal uit te breiden.
Links in de hoek staat een bakbeest van een
UV-vacuumbelichter. “Daarmee belicht ik
inkjet-negatieven op met de hand lichtgevoelig
gemaakt papier, zodat ik grotere
afdrukken kan maken.”
NATUURLIJK LICHT
In een andere hoek staat een verdwaald
continulicht, een Profoto HMI. “Dat gebruik
ik af en toe, maar het geeft een harder en
daardoor in mijn ogen minder mooi soort
licht dan bestaand licht.” Hans de Kort
maakt een weids gebaar naar het glazen
plafond in de studioruimte. “Dit is het
paradepaardje van mijn studio: het draadglazen
dak met natuurlijk licht. Dat heb ik
helemaal verstelbaar gemaakt, met vlaggen
die je desgewenst voor het glas kunt
trekken, waarmee je de hoeveelheid licht en
72 PF #8 2022

STUDIO
richting reguleert. Daglicht is voor mij
essentieel. De emulsiedragers in deze
procedés zijn zo ongevoelig, dat je eigenlijk
niet goed met kunstlicht kunt werken. Hier
kan ik het daglicht inmiddels even goed
regelen als kunstlicht.” Om dit te verduidelijken,
toont Hans de Kort een portret van
zijn vakbroeder Hans Bol. De lichtvoering is
natuurlijk en plastisch, bijna een soort
3D-effect. “Zie je dat strijklicht in zijn haar?
Dat ontstaat hier in de middag. Als ik
mensen op dat tijdstip uitnodig, kan ik dat
bewerkstelligen. In de ochtend is het licht
frontaler. Als ik dat nodig heb, laat ik
mensen op dat tijdstip langskomen. Licht uit
het noorden, waar schilders bij zweren, is
aan mij niet besteed. Voor een schilder is het
handig omdat die volgende week hetzelfde
licht wil hebben. Ik wil het licht juist
variabel hebben zodat ik de lichtomstandigheden
kan aanpassen aan mijn onderwerp.
Belangrijk vind ik ook de lange belichtingstijd.
Daardoor komt er in het opnameproces
een soort rust en de blik wordt vrijwel altijd
goed, een soort nulstand die ik niet hoef te
regisseren. Omdat deze procedés genadeloos
scherp zijn, is de lichte bewegingsonscherpte
die je door een lange belichting krijgt een
prettige bijkomstigheid. Ik geniet van de
onverwachte resultaten van dit proces.”
CAMERA
In de opnameruimte, staat een enorme
Chamonix-platencamera met petzval-objectief
op een houten onderstel. “De petzval
heb ik in Frankrijk op de kop getikt en de
camera komt uit China. Een bevriende
bankwerker heeft er een stevige messing
zonnekap op gemaakt, waardoor er minder
snel deuken in ontstaan. Een zonnekap is
onontbeerlijk, want die oude objectieven zijn
niet gecoat. In deze camera passen mijn
grote platen van 40 bij 50 centimeter. In de
19e eeuw maakten ze nooit zulke grote
portretten.
De achtergrondrollen hangen aan de muur
die haaks staat op de muur waarop het dak
rust. Het meest gebruikt Hans de Kort een
achtergrond die de kleur heeft van lichtbruin
pakpapier. “Doordat het materiaal niet
roodgevoelig is, krijg ik daarmee precies de
juiste donkere grijstint. Als ik de achtergrond
lichter wil hebben, draai ik de groene
rol naar beneden en gebruik die.”
DOKA
De natte doka, het chemische gedeelte, is
met een lichtdicht gordijn afgeschermd van
de rest van de studio. De gesegmenteerde
ramen in die ruimte zijn afgeplakt met rode
folie. “Dat is genoeg”, zegt Hans de Kort, die
een klein flesje van de natte tafel haalt. “Dit
flesje bevat een palladiumoplossing die
duurder is dan goud. Je hebt er een paar
druppeltjes van nodig voor een platinumpalladium-afdruk.
Het loopt sowieso in de
papieren als je met deze procedés werkt.”
Op een verwarmingsplaatje staat een grotere
fles te pruttelen. “Hier ben ik vernis aan het
maken. Die wordt automatisch geroerd door
een magneetstaafje.” Hans de Kort trekt een
la open en laat een geheimzinnig apparaatje
zien. “Weet je wat dit is?”, vraagt hij terwijl
hij het apparaatje in elkaar zet door er een
kunststof plaatje in te schuiven waaraan een
haak is bevestigd. “Hiermee kun je bakken
met chemicaliën automatisch schudden. Ik
vind het werken met de chemie inspirerend.
Het is een soort koken.”
LOPENDE PROJECTEN
Het is bijzonder hoe vorm en inhoud steeds
met elkaar in overeenstemming zijn in het
werk van Hans de Kort. Dat blijkt ook uit
zijn ideeën voor toekomstige projecten.
“Hier in Hilversum zijn 700 Oekraïense
vluchtelingen gehuisvest. Ik wil graag met
hen in contact komen om ze op mijn manier
te portretteren, met de Rolleicord van Ata
Kando. Het zijn voornamelijk vrouwen; hun
mannen zijn achtergebleven.”
Op zijn laptop laat Hans de Kort een ander
project in ontwikkeling zien. Van zijn
vrouw Saskia, die onlangs overleed, heeft
hij adembenemende portretten bij elkaar
geplaatst in de vormgeving voor een boek.
“Het zijn scènes uit haar leven, voornamelijk
uit haar laatste periode. Ik heb behoefte aan
een diepgaand document over haar leven,
ook voor onze zoons en wil de zwart-wit
foto’s vergezeld laten gaan met snapshots in
kleur, van vroeger tot nu, daar ben ik nog
niet uit. Ik wilde aanvankelijk nooit een
gedrukt boek, maar speel nu met het idee
om er een unicaat ‘kunstenaarsboek’ van te
maken. Een soort losbladig boek met echte
afdrukken.”
www.hansdekort.com
PF #8 2022
73

Saskia Boelsums | Hollandse wolkenluchten
Dindi van der Hoek | Reflectie van de ziel
Jasper Zwartjes | Stillevens met auto’s en bloemen
Tessa Posthuma de Boer | Spel met de werkelijkheid
Commentaar
dit is nog steeds de oude sjabloon, staat op jaargang 38 moet zijn
39
ankeiler ruimte is te klein
com = kap
er staan 3 foto;s in de map cover even kijken wat overkomt
MARCO:
Hi Ton, dat is heel vervelend, maar het lijkt mij verstandiger als ik
nu even goor ga met dit nimmer en dat je dat even doorgeeft aan
mijn opvolger bij nummer 5... Sorry.
Verder heb ik alles voor nu gefixt...
hoi Marco
je mag de foto die Rob heeft uitgekozen bij jouw beeldscherm erop
zetten.
Marco:
Hi Ton, wil je nog aan de ankeilers en de kopjes op de cover
werken/ze veranderen?
Marco, ik vul het wel in als het definitief is anders 3x doen
Marco:
Hi Ton, Dus je wil dat ik hem zo naar Rob stuur voor de socials???
nog even wachten
ik vind trouwens dat in vergelijking met de witte letters dze letters
over de foto wel erg dun ogen, ielig en niet stoer.
Marco:
Hi Ton,
Is bij deze gefixed!
Roep maar als ie naar Rob mag...
Altijd op de hoogte van de
laatste ontwikkelingen op het gebied
van fotografie?
SCHRIJF
JE DAN IN VOOR
DE GRATIS
Pf FOTOGRAFIE
MAGAZINE
NIEUWSBRIEF
nieuwsbrief.pf.nl
@professionelefotografie
&
VOLG
ONS OP
INSTAGRAM
EN
FACEBOOK
JAARGANG 39 | JULI | PF.NL #4 2022
#4
€ 9,99 BP
facebook.com/pfpuntnl
De markt van
de kunstfotografie
Kaat Stieber: sfeer
van oude meesters
Drie TIPA Awards
uitgelicht
1/2e_PfM-Social-Werf-Nieuwsbrief.indd 1 23-06-22 12:12
Het totale
verzekeringspakket
voor de beroepsfotograaf
en student
o.a.
APPARATUUR VERZEKERING
All-Risk
Nieuwwaarde dekking
INVENTARIS VERZEKERING
Incl. inductie schades
AANSPRAKELIJKHEID BEDRIJF
Incl. dekking voor de te
fotograferen klantgoederen
We gaan geen beren in het bos zoeken!
-Risk www.KBRbeheer.nl info@KBRbeheer.nl

Speciale aanbieding
voor de lezers van Pf Fotografie Magazine
30% korting op meer dan 30 boeken!
Scan de QR-code en bekijk het aanbod
Ga naar https://www.vanduurenmedia.nl/pf of scan de QR-code en vul online deze couponcode in: pf30

Hasselblad X2D –
Een nieuwe start
De Hasselblad X2D lijkt aan de buitenkant sterk op de X1D, de
camera die het middenformaat in 2016 opschudde. Toch heeft
Hasselblad de camera ingrijpend verbeterd en er is tegelijk
ook een nieuwe serie objectieven aangekondigd. Hiermee
maakt het systeem een herstart. De X2D kan nu weer de
concurrentie aan met de GFX100 modellen van Fujifilm en
is een goed alternatief voor fotografen die meer kwaliteit
zoeken dan de beste kleinbeeldcamera’s kunnen bieden.
DOOR JAN PAUL MIOULET
Een aantal jaren geleden leek het
middenformaat een nichemarkt te
worden. Veel fotografen namen
genoegen met de beste digitale kleinbeeldcamera’s
omdat middenformaat financieel en
economisch niet meer haalbaar leek.
Enerzijds kwam dat doordat middenformaat
sensoren erg duur waren, anderzijds omdat
merken als PhaseOne en Hasselblad moesten
investeren in nieuwe objectieven en andere
technologie om ook echt rendement uit die
sensoren met hoge resolutie te halen. Die
kosten moesten ook worden terugverdiend,
met modellen die in steeds kleinere aantallen
werden verkocht. Hasselblad was het
eerste merk dat het roer omgooide met de
introductie van de X1D, de eerste spiegelloze,
digitale middenformaat camera. De
X1D was een frisse wind in het wat stoffige
middenformaatlandschap. Een camera
zonder verwisselbare zoeker of achterwand,
maar met een fijne ergonomie, een goede
interface en een behoorlijk scherpe prijs.
Het tweede merk dat het middenformaat
weer terug in de belangstelling bracht, was
Fujifilm. Net als Hasselblad bracht Fujifilm
een middenformaat camera uit met een niet
verwisselbare achterwand. Bij Fujifilm bleef
het echter niet bij een enkel model. Inmiddels
is er een hele serie middenformaatcamera’s,
met zowel 50 als 100 megapixel
sensoren, geavanceerde AF-systemen en
ingebouwde beeldstabilisatie en sommige
zelfs met verwisselbare zoekers. Ondanks de
introductie van een X1D II, leek het alsof
Hasselblad niet ‘all-in’ wilde gaan met het
X-systeem, mogelijk om hun gerenommeerde
H-serie niet te veel te beconcurreren.
Gelukkig is er nu de X2D. Met een 100
megapixel sensor, beeldstabilisatie, verbeterde
autofocus, een kantelbaar scherm en
zelfs een ingebouwd geheugen van 1 Tb kan
de Hasselblad X2D de concurrentie aan met
de topmodellen van Fujifilm. Tegelijk is er
ook een nieuwe generatie objectieven
aangekondigd met nieuwe optische ontwerpen
en volledig interne en daardoor snellere
scherpstelling. Het X-systeem krijgt
daarmee een broodnodige herstart.
RENSKE DERKX
Een fotograaf die al met beide systemen
ervaring heeft opgedaan is Renske Derkx.
Zij heeft een studio in Den Haag en is
gespecialiseerd in het fotograferen van
mensen, zowel in de studio als op locatie. Zij
heeft onder andere gefotografeerd voor een
boek over 100 jaar Theater Tuschinski, met
foto’s van mensen die een speciale band
hebben met het theater, van Jeroen Krabbé
en Winston Gerschtanowitz tot Barry
Atsma. Ook werkte zij mee aan Als je maar
gelukkig bent, een boek over 20 jaar
‘homohuwelijk’. Het zijn precies het soort
projecten waarin ze helemaal kan doen wat
ze het liefste wil: conceptmatig en projectmatig
beeldende verhalen vertellen over de
mensen die ze fotografeert. Met een
achtergrond als (foto)journalist is het niet
vreemd dat ze zoekt naar diepgang in haar
foto’s, naar de ‘journalistieke angle’ zoals ze
het zelf noemt, naar het verhaal achter het
gezicht. Tegelijk houdt ze ook van echt
mooie beelden en bijzonder licht. Ze werkt
niet alleen graag met mensen voor de
camera, maar ook met mensen achter de
camera zoals assistenten, lichttechnici en
visagisten, omdat die haar weer kunnen
inspireren. Wat ze zoekt in een foto is een
emotie bij degene die ze portretteert. Dat
hoeft zeker niet altijd een lach te zijn. Het
kan ook een blik van ontspanning zijn, een
moment waarop de geportretteerde zich op
zijn gemak voelt voor de camera. Ze vindt
het moeilijk om te omschrijven. Het is iets
dat ze voelt op het moment dat ze het
vastlegt.
Derkx is geïnteresseerd in experimenteren,
in het uitproberen van nieuwe dingen, ook
op technisch gebied. Zo is ze terechtgekomen
bij Hasselblad, uit nieuwsgierigheid
naar wat dat merk voor haar werk kon
betekenen. Vanaf het begin met het werken
met de X1D kon ze het verschil zien tussen
de bestanden van de Hasselblad en die van
haar andere camera’s. “De scherpte en de
76 PF #8 2022

CAMERA
manier waarop de Hasselblad textuur laat
zien, zijn veel mooier”, vindt ze. “De
beelden zijn zo sprekend en de kleurweergave
en overgangen van de kleuren zijn zó
mooi!” Een ander voordeel van de Hasselblad
is, dat de objectieven centraalsluiters
hebben. Hierdoor kan ze flitsen met alle
sluitertijden tot 1/2000e van een seconde en
hoeft ze niet meer met ND-filters te werken
als er veel omgevingslicht is. Omdat de X1D
haar zo goed bevalt, was Derkx erg benieuwd
naar de X2D. Inmiddels heeft ze er
een uitgebreide shoot mee achter de rug.
X2D
De Hasselblad X1D oogt als een analoge
Hasselblad met een aangebouwde grip en
dat uiterlijk is bij de X2D gehandhaafd.
Naast elkaar is echter goed te zien dat de
X2D een iets grotere grip heeft en dat er op
de bovenkap een klein LCD scherm bijgekomen
is. Aan de achterzijde valt direct het
uitklapbare scherm op. Bijzonder aan dat
scherm is dat de knoppen op de achterzijde
met het scherm meebewegen. Inwendig zijn
de veranderingen groter. Om te beginnen
heeft de X2D een 100 megapixel sensor van
44x33mm. Dat is twee keer zoveel pixels als
de X1D II heeft. Die sensor is nu ook – eindelijk
– voorzien van vijfassige beeldstabilisatie.
Die moet volgens Hasselblad goed zijn
voor zo’n zeven stops winst en in de praktijk
kom je zeker op vijf. Waar de H-modellen en
ook de X1D toch eigenlijk op een statief
moeten worden gebruikt om er het maximale
uit te halen, kan dankzij die stabilisatie
met de X2D prima uit de hand worden
gewerkt. Het autofocussysteem is ook
ingrijpend veranderd. Het is nu voor het
eerst een fasedetectiesysteem, waar de X1D
nog gebruik maakt van contrastdetectie. De
autofocus is hierdoor sneller en trefzekerder.
De nieuwe objectieven verhogen de snelheid
extra, omdat niet meer al het glas hoeft te
bewegen, maar dankzij de nieuwe ontwerpen
maar een deel daarvan. Ook hebben die
© Renske Derkx
nieuwe objectieven een scherpstelring met
een focus clutch, waardoor makkelijk
geschakeld kan worden tussen autofocus en
handmatig scherpstellen. Echt bijzonder en
uniek is dat de X2D naast de enkele sleuf
voor CFexpress type B-kaarten 1 terabyte
intern SSD-geheugen heeft met een heel
hoge lees- en schrijfsnelheid. Verder zijn de
resolutie van zowel de zoeker als het scherm
verhoogd.
SNELLER EN SCHERPER
Het verschil in resolutie was voor Derkx
direct merkbaar. “Bizar hoe scherp het is als
je inzoomt”, zegt ze hierover. Of dat
allemaal nodig is voor portretten, vraagt ze
zich af, maar het hebben van zoveel details
in een beeld vindt Derkx wel prettig.
Bijvoorbeeld omdat de beelden hierdoor
nauwkeuriger zijn na te bewerken. Volgens
Derkx zijn ook de prestaties bij hogere
gevoeligheden beter en stelt de camera
duidelijk sneller en vooral ook beter en
trefzekerder scherp. Haar favoriete objectieven
zijn de XCD 65mm f/2.8 voor omgevingsportretten
en de XCD 80mm f/1.9 voor
studiowerk. Dat zijn nog de objectieven die
voor de X1D zijn ontworpen en ook daarmee
kon ze het verschil goed merken. “Dat heeft
me wel verrast”, zegt Derkx lachend.
Wat ze ook fijn vindt is de mogelijkheid om
de witbalans niet alleen warmer of koeler te
maken, maar ook qua tint aan te passen.
Hierdoor is het makkelijker om de camera
goed aan te passen aan het omgevingslicht.
Derkx houdt ook van de bijna intuïtieve
bediening van de X-serie camera’s van
Hasselblad. Ze is daar inmiddels zo aan
gewend, dat het haar nauwelijks nog opvalt
hoe makkelijk het is om door de menu’s te
navigeren. De X2D is ook een fractie sneller
geworden, maar is daarmee nog geen
reportagecamera. Derkx vindt dat geen
probleem. Ze houdt van de Hasselblad omdat
de camera juist zo goed is op een ambachtelijke,
bijna analoge manier mee te werken.
Eigenlijk mist ze nog maar één ding en dat
is de Phocus app voor de iPad. Die komt
eraan, heeft Hasselblad beloofd. Wie niet
met een iOS-apparaat werkt, heeft echter
minder geluk. Er is geen Phocus Mobile
versie voor Android. De desktop versie van
Phocus is er uiteraard wel voor zowel Mac
als PC.
PF #8 2022
77

Sony A7R V –
high end allrounder
Sony heeft verschillende high-end camera’s voor
verschillende doelgroepen. De A7R V heeft de
meeste pixels en is daarmee de beste keuze voor
fotografen die op zoek zijn naar de hoogste
scherpte. Tegelijk heeft de camera een aantal
vernieuwingen die voorlopig op geen enkele
andere Sony te vinden zijn. De A7R V is een goede
allrounder die veel gebruikers zal aanspreken. De
videomogelijkheden zijn sterk verbeterd. Ook
vallen de nieuwe, intelligente autofocus en de
beter werkende beeldstabilisatie op.
DOOR JAN PAUL MIOULET
Sony lijkt de A7R-serie volgens een vast
patroon te upgraden. Sinds de A7R II
wisselen upgrades waarbij de sensor
wordt vervangen (A7R II, A7R IV) af met
upgrades waarbij de processor wordt vervangen
(A7R III, A7R V). De A7R IV kreeg een
nieuwe 60 megapixel sensor. De A7R V houdt
die en krijgt dus een nieuwe processor, onder
andere. De belangrijkste specificaties lijken
hierdoor onveranderd. De A7R V heeft net als
zijn voorganger 60 megapixels. De maximale
opnamesnelheid was en is 10 beelden per
seconde zowel met de sluiter als elektronisch.
Vergeleken met bijvoorbeeld de Canon EOS R5
is dat vrij traag. Voor meer snelheid heeft
Sony twee andere camera’s: de 20 megapixel
A9 II en de 50 megapixel A1. Vanuit de
marktpositionering van Sony is het dus
begrijpelijk dat de A7R V op dit punt dus niets
extra’s te bieden heeft. Toch is de A7R V wel
degelijk op zoveel punten verbeterd dat het
voor veel fotografen en filmers misschien wel
de meest interessante camera van Sony zou
kunnen zijn.
KANTELEN-KANTELEN-DRAAIEN
Aan de voorzijde van de A7R V is bijna niets
veranderd, op een sensor voor de witbalans
na, waar vooral filmers profijt van kunnen
hebben. Aan de achterzijde is juist heel veel
veranderd. De camera heeft namelijk een
scherm gekregen dat zowel horizontaal als
verticaal kan worden gekanteld en dat ook
nog eens draaibaar is. Bij het horizontaal
kantelen kan het scherm zowel omhoog als
omlaag geklapt worden. Hierdoor kunnen
fotografen het scherm zowel voor staande
als liggende opnames van hoge en lage
standpunten gebruiken zonder het naar
buiten te moeten draaien en kunnen
vloggers het scherm gebruiken om de
compositie te controleren. Het heeft Sony
veel tijd gekost om met deze oplossing te
komen, maar het nieuwe scherm is dan ook
het meest veelzijdige dat er op dit moment
op de markt is. In combinatie met de nieuwe
menustructuur die we ook al kennen van de
A7 IV, is de A7R V een veel fijnere camera
om mee te werken dan de A7R IV. Dat gevoel
wordt nog eens versterkt door de fijne
zoeker met 0,9x vergroting en 9,4 miljoen
beeldpunten, die ook in de A1 zit.
STABIELER
Sony heeft ook een grote stap gezet op het
gebied van de beeldstabilisatie. Die is nu
volgens Sony goed voor een winst van
8 stops, waar 5,5 stops tot nu toe het
maximum was. Lang werd door sommige
concurrenten de indruk gewekt dat de iets
kleinere bajonet van Sony een obstakel zou
zijn bij het ontwerpen van extreem lichtsterke
objectieven. Met de nieuwe 50mm
F1.2 GM heeft Sony die mythe ontkracht.
Met de nieuwe beeldstabilisatie laat Sony
zien dat de bajonet ook geen belemmering
vormt voor het ontwikkelen van een
effectievere stabilisatie in de camera. In de
praktijk merkten we een winst van twee
stops ten opzichte van de A7R III en dat
komt redelijk overeen met de claim van
Sony. De betere stabilisatie maakt niet
alleen foto’s met langere sluitertijden
mogelijk, maar zorgt ook voor een beter
gestabiliseerd beeld bij het filmen.
8K 10 BIT
De Sony A7R V is een veelzijdige camera om
mee te filmen. Dankzij de hoge resolutie van
de sensor zijn opnames in 8K mogelijk, en
dankzij de nieuwe Bionz XR processor kan
dat ook nog eens in 10 bit in 4:2:0 tot 25
beelden per seconde. De camera maakt in 8K
geen gebruik van oversampeling, maar heeft
78 PF #8 2022

APPARATUUR
een 1,24x crop. In 4K kan de camera wel de
volledige breedte van de sensor gebruiken,
maar ook alleen tot 30 beelden per seconde.
Wie graag filmt met 60 beelden per seconde,
zal de APS-C of Super-35 stand moeten
gebruiken. Omdat de sensor lang niet zo snel
uitgelezen wordt als bijvoorbeeld de stacked
sensor van de Sony A1, is er bij bewegende
onderwerpen of een snelle camerabeweging
in de meeste standen al snel wat rolling
shutter zichtbaar. In 4K op in APS-C heeft
de A7R V daar het minste last van. De
opnames zijn dan ook nog eens oversampelt
van 6.2K en daardoor scherper dan wanneer
de volledige sensor wordt gebruikt en de
beeldkwaliteit is dan heel goed. De A7R V
kan natuurlijk filmen in S-log 3, Cinetone
en HLG, maar beschikt niet over de mogelijkheid
om raw video intern weg te schrijven.
Dat kan in 4K wel via de full size HDMI
poort naar een Atomos Ninja V+.
SLIMMERE AUTOFOCUS
Sony heeft het autofocussysteem van de
A7R V voorzien van een nieuwe processor
die beter gebruik kan maken van AI-algoritmes.
Daardoor kunnen onderwerpen nog
beter herkend worden. Het is nog steeds
nodig om de camera te vertellen op wat voor
soort onderwerp het moet scherpstellen,
bijvoorbeeld vliegtuigen of insecten, maar de
herkenning werkt vanaf dat moment erg
goed. Mensen worden met het nieuwe
systeem zo goed herkend, dat de camera niet
meer scherpstelt op een lichaam zodra het
geen gezichten meer ziet, maar nog steeds op
het hoofd, omdat de camera weet dat dat het
belangrijkste onderdeel is. Soms zet de
camera zelfs het autofocuspunt waar het oog
moet zitten, ook al kan het dat niet zien. De
tracking van onderwerpen is door dit
systeem ook aanzienlijk beter.
HIGH RES OF SMALL RAW
De A7R V is ten opzichte van de A7R IV
sterk verbeterd. De A7R V heeft liefhebbers
van grote bestanden met veel details nog
wel iets extra’s te bieden. De camera kan
namelijk opnames in hoge resolutie maken
door gebruik te maken van sensor shift. De
16 beelden die de A7R V dan maakt, kunnen
in Sony’s Imaging Edge worden samengevoegd
tot een 240 megapixel bestand.
Kleinere bestanden kan ook, omdat de
A7R V ook kleinere raw-bestanden kan
maken. Het tekent de veelzijdigheid van
Sony’s nieuwe topmodel.
@ Albert Dros voor de A7RV launch campagne
PF #8 2022
79

Capture One 23 –
Verbeterde workflow
Het einde van het jaar is de periode dat de grote
softwareleveranciers hun nieuwe versies uitbrengen. Dat
betekent dus ook een nieuwe editie van Capture One, versie
23. Waar de trend bij andere pakketten vooral gaat in de
richting van meer Artificiële Intelligentie (AI), past Capture
One dat nog maar mondjesmaat toe. Toch zit er ook bij
Capture One onderhuids onderwerpsherkenning.
De voornaamste verbeteringen bij Capture One zitten
vooral op het vlak van de workflow.
DOOR JAN PAUL MIOULET
De meest in het oog springende vernieuwing
in Capture One is Smart Adjustments.
Dit zijn aanpassingen aan een
enkel beeld die vervolgens kunnen worden
gekopieerd naar andere beelden. Het
verschil tussen Smart Adjustments en het
simpel kopiëren van aanpassingen, is dat het
niet de exacte waardes zijn waar Smart
Adjustments mee werkt. Capture One
analyseert de nieuwe doelbestanden en past
de waardes aan om hetzelfde effect te
bereiken. Er zitten twee beperkingen aan.
Om te beginnen werkt het vooral als zowel
in het originele bestand als in de doelbestanden
gezichten zitten. Capture One werkt
dus voor de analyse met gezichtsherkenning.
Het is daarmee een eerste stap op het
gebied van AI en onderwerpsherkenning. De
tweede beperking is dat het voorlopig alleen
voor de helderheid en de kleurtoon werkt.
Toch kan deze functie voor bijvoorbeeld
portret- en bruidsfotografen veel voordelen
opleveren om een grote serie opnames snel
gelijk te trekken qua uitstraling. Alleen dat
zou al zoveel winst op kunnen leveren dat
het de moeite van het upgraden waard is.
Vervolgens kan over de Smart Adjustment
natuurlijk een Style worden gelegd, om het
beeld nog verder op smaak te brengen. De
Smart Adjustments kunnen ook zelf als
Smart Style worden bewaard om later weer
in andere series te worden toegepast. Het is
een interessante ontwikkeling die afwijkt
van wat andere softwarepakketten bieden.
Hopelijk worden in de toekomst ook andere
functies dan alleen de kleurtoon en helderheid
ondersteunt, zoals bijvoorbeeld contrast
of schaduwen/hoge lichten.
LAYERS IN STYLES
Een andere verbetering in versie 23 is de
mogelijkheid om in Styles van Capture One
lagen te bewaren. Styles zijn presets die
aangeschaft kunnen worden bij Capture
One of zelf gemaakt en bewaard kunnen
worden. Vanaf versie 23 is het mogelijk om
een preset te maken met verschillende lagen
met eventueel verschillen in transparantie
en die als een Style te bewaren. Wanneer
deze later op een ander beeld wordt
toegepast, maakt de Style automatisch de
gewenste lagen aan, waardoor het finetunen
van die lagen en de transparantie ervan,
mogelijk is. Capture One 23 is ook op veel
punten sneller geworden en dat is ook altijd
welkom. Capture One 22 had al ondersteuning
voor de nieuwe Mac’s en in versie 23
komt daar voor Windows een verbeterde
ondersteuning bij van machines met
meerdere GPU’s. Importeren en selecteren
van foto’s gaat ook sneller. Al bij het
selecteren van de te importeren foto’s
verschijnen de thumbnails vrijwel onmiddellijk.
Hierdoor is het makkelijk om een
selectie te maken zodat alleen de belangrijkste
bestanden worden geïmporteerd. Een
hele nieuwe functie is Group Overview.
Hiermee kunnen opnames die bij elkaar
horen, door CaptureOne automatisch
gegroepeerd worden. Hoeveel de opnames
op elkaar moeten lijken, kan door de
gebruiker zelf worden aangegeven, variërend
van 0 tot 100 procent. Group Overview
/Groepsoverzicht kan ook al voor het
importeren worden toegepast, zodat alweer
alleen de nodige bestanden geïmporteerd
hoeven te worden. Group Overview kan een
handige manier zijn om opnames van
verschillende modellen tijdens een shoot bij
elkaar te laten zetten of om op gasten van
een bruiloft te selecteren.
CHANGE CAPTURE TIME
Een andere functie die al even in Lightroom
zit, is de optie om de opnametijd te veranderen.
Wie weleens met meerdere camera’s
heeft gewerkt die op verschillende tijden
waren ingesteld, bijvoorbeeld de een wel op
zomer- of wintertijd en de andere niet, weet
hoe lastig het kan zijn om alle beelden op de
juiste plek in een viewer te krijgen. Met
Change Capture Time is dat vanaf nu heel
eenvoudig. Zowel de dag als de opnametijd
kunnen worden veranderd. Een verschil
tussen zomer- en wintertijd kan nu eenvoudig
worden opgeheven door de opnametijd
van geselecteerde beelden een uur te
vervroegen of later te maken. Een kleine
verandering in Capture One is de mogelijkheid
om Variants, varianten van een foto, in
aparte folders te bewaren zonder het
bronbestand mee wordt gekopieerd. Dat
spaart wat schijfruimte. Voor gebruikers die
echt alles uit Capture One halen en die
anderen op afstand mee laten kijken via
Capture One Live zijn er ook aanpassingen
aan de manier waarop bijvoorbeeld een
opdrachtgever of art-director opnames kan
taggen en commentaar kan leveren. Al met
al zijn het geen hele grote aanpassingen die
Capture One aan de software heeft gedaan.
Als de veranderingen een groot verschil
kunnen maken in de workflow, dan kan
upgraden zinvol zijn. Echte kwaliteitsveranderingen
ten opzichte van versie 22 zitten er
echter niet in.
80 PF #8 2022

SOFTWARE
KOSTEN
Wie CaptureOne wil aanschaffen, heeft nog
steeds de keus uit een abonnementsvorm of
een eenmalige aanschaf. De abonnementsvorm
heeft natuurlijk als voordeel dat alle
updates en nieuwe versies automatisch
kunnen worden opgehaald. Een eenmalige
aanschaf is ongeveer 50 procent duurder
dan een jaarabonnement, maar kan op de
lange termijn goedkoper zijn. Nieuwe
functies of ondersteuning van nieuwe camera’s
zitten er dan natuurlijk niet meer in.
Van Capture One Live, waarmee meerdere
partijen online aan een project kunnen
werken, is er een gratis versie. Die is niet zo
uitgebreid als de betaalde versie, maar biedt
toch al wel een aantal interessante mogelijkheden
om werk met anderen op afstand
te delen. Capture One voor iPad is alleen
verkrijgbaar als abonnement in de Appstore
van Apple en niet als eenmalige
aanschaf.
Group Overview of Groepsoverzicht zet foto’s die op elkaar lijken bij
elkaar. Het is zelfs mogelijk om deze in verschillende balken te
zetten, bijvoorbeeld een met de groepen en een met een
geselecteerde groep, zodat de beste foto snel kan worden gekozen.
PF #8 2022
81

COLOFON
Pf FOTOGRAFIE MAGAZINE
Jaargang 39
REDACTIE
Pf Fotografie Magazine
Postbus 595
3700 AN Zeist
T : + 31(0)30-69 20677
E : redactie@pf.nl
W : www.pf.nl
HOOFDREDACTEUR
Ton Hendriks
E: thendriks@virtumedia.nl
T: +31(0)20-6144456
EINDREDACTIE
Martijn van Lieshout
REDACTIEMEDEWERKERS:
Rob Becker, Diana Bokje, Edo Dijksterhuis,
Naomi Heidinga, Claire Hoogakker, Pieter van
Leeuwen, Jan Paul Mioulet, Werner Pellis,
Elsje van Ree, Madeleine Rood, Robert
Theunissen
MARKETING
Rob van der Linden
T : +31(0)30-3031295
E : rvanderlinden@virtumedia.nl
SALES
Patrick van den Bosh
T : +31(0)30-6933192
E : pvandenbosch@virtumedia.nl
W : www.pf.nl/adverteren
TRAFFIC
Virtùmedia
E: traffic@virtumedia.nl
ABONNEMENTEN:
Abonnementen kunnen ieder moment ingaan.
Opzegging dient telefonisch, schriftelijk of per
mail, minimaal twee maanden voor het einde
van de abonnementsperiode te geschieden.
Abonnementsgeld dient vooruit te worden
betaald. Voor betaling per factuur rekenen wij
een toeslag van € 4,45. Uw abonnement
wordt steeds stilzwijgend met een jaar
verlengd. Virtùmedia legt van abonnees gegevens
vast voor de uitvoering van de
(abonnements)overeenkomst. Deze gegevens
kunnen gebruikt worden om u te informeren
over relevante diensten en producten.
ABONNEMENTSPRIJZEN
Jaarabonnement Nederland € 105,50
Jaarabonnement België € 119,50
Studentenabonnement € 49,75
Studentenabonnement België € 54,75
Abonnementen voor overige landen op
aanvraag.
ABONNEMENTENADMINISTRATIE
Virtùmedia abonnementenservice
T: +31(0)85 0407400
E: klantenservice@virtumedia.nl
VERSCHIJNINGSFREQUENTIE
8 keer per jaar
ONTWERP
Twin Media | Frank de Both
GRAFISCHE VORMGEVING
Twin Media | Frank de Both
DRUK
Veldhuis Media BV, Meppel
© COPYRIGHT 2022 VIRTÙMEDIA
Leveringsvoorwaarden: www.virtumedia.nl
REPRODUCTIE
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze
uitgave mag worden verveelvoudigd en/of
overgenomen in enige vorm of op enige wijze,
hetzij elektronisch, mechanisch, door
fotokopieën, of enige andere manier, zonder
voorafgaande schriftelijke toestemming van
de uitgever. Uitgever en auteurs verklaren dat
dit blad op zorgvuldige wijze en naar beste
weten is samengesteld, evenwel kunnen
uitgever en auteurs op geen enkele wijze
instaan voor de juistheid en/of volledigheid
van de informatie. Uitgever en auteurs
aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid
voor schade, van welke aard ook, die
het gevolg is van handelingen en/of
beslissingen die gebaseerd zijn op bedoelde
informatie. Gebruikers van dit blad wordt met
nadruk aangeraden deze informatie niet
geïsoleerd te gebruiken, maar af te gaan op
hun professionele kennis en ervaring en de te
gebruiken informatie te controleren.
UITGEVER
Pepijn Dobbelaer
UITGAVE VAN
Virtùmedia B.V.
Postbus 595
3700 AN Zeist
+ 31 (0) 30 6920 677
info@virtumedia.nl
www.virtumedia.nl
LOSSE NUMMERS
www.pf.nl/shop
virtù media
82
PF #8 2022

8
X PER JAAR
DE BESTE
HEDENDAAGSE
FOTOGRAFIE
1 e JAAR
VANAF
ÓF KIES EEN
ABONNEMENT MET
PREMIUM
SLECHTS €39, 99
Meld je aan
voor de
NIEUWSBRIEF
op pf.nl/
nieuwsbrief/
De kunst van fotografie
abonnement.pf.nl
Blijf op de hoogte via onze social kanalen
Kijk op de website voor
de huidige premiums !!
@professionelefotografie
facebook.com/pfpuntnl

FE 16-35mm F2.8 GM
THE CHOICE OF
CREATORS
“ DE FE 16-35mm F2.8 G MASTER GEEFT ALLE DETAILS
PERFECT WEER IN DE SCENES DIE IK KIES”
Als landschapsfotograaf komt İlhan Eroğlu op de mooiste locaties die onze planeet rijk is. Maar zoals
alle landschapsfotografen weten, zijn jaargetijden en weersomstandigheden bepalend voor de
lichtval om een geslaagd foto te maken.
“De FE 16-35mm F2.8 GM biedt uitstekende beeldkwaliteit voor het vastleggen van landschappen
en het schieten van beelden bij weinig licht! De winter is net als een sprookje”, legt İlhan uit. “Er is
iets magisch aan de eerste sneeuw vallen voordat iemand erop stapt, daarom is het één van mijn
favoriete seizoenen van het jaar om te fotograferen.”
İlhan Eroğlu
Professioneel fotograaf
İlhan is een Sony gebruiker sinds de lancering van de originele Alpha 7R en hij heeft inmiddels een
collectie groothoeklenzen. “De lens biedt hoge resolutie, helderheid, contrast bij ieder licht en snelle
en accurate autofocus. Het is ideaal voor fotografen die in verschillende omstandigheden werken,
met name bij weinig licht.”
“Dit objectief is ideaal voor iedereen die geïnteresseerd is in het fotograferen van landschappen,
steden en astrofotografie,” concludeert hij. “Vooral de enorme betrouwbaarheid onder zware
omstandigheden maken dit een hele indrukwekkende lens.”
Ontdek het volledige verhaal op www.sony.nl/alphauniverse
‘Sony’, ‘ ’ en hun logo’s zijn geregistreerde handelsmerken of handelsmerken van Sony Corporation.