COLLECT België Februari 2023
23.01.2023 • Views
Share Embed Flag

COLLECT België Februari 2023

ePAPER READ
DOWNLOAD ePAPER
COLLECT

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

START NOW

<strong>COLLECT</strong><br />

Maandblad verschijnt niet in januari, juli en augustus - € 6,95 - P608061<br />

nr. 522 / februari <strong>2023</strong><br />

Picasso<br />

De mythe ontrafeld<br />

Johannes Vermeer<br />

De sfinx tot leven gebracht<br />

Enzo Mari<br />

Het menselijk zelfontwerp

Adriaen van Overbeke (actief in Antwerpen tussen 1505 en 1530) Triptiek. Middenpaneel: Ecce Homo. Resultaat: 780 000 €<br />

1798<br />

VEILINGEN IN VOORBEREIDING:<br />

Oude Meesters, Juwelen en exclusieve Horloges, Zilver, Decoratieve Kunst<br />

Hedendaagse Kunst, Moderne Kunst, Fotografie, Aziatische Kunst, Kunst uit Afrika en Oceanië<br />

Aarzel niet om ons te contacteren voor een gratis en vertrouwelijke schatting van uw voorwerpen<br />

en kunstwerken:<br />

Grote Hertstraat 6 1000 Brussel T 02-514 05 86 brussel@lempertz.com

CALLEWAERT<br />

VANLANGENDONCK<br />

GALLERY<br />

BELGIAN ABSTRACT POST-WAR ART<br />

THE NEW FLEMISH SCHOOL<br />

26 February – 30 April <strong>2023</strong><br />

vernissage Sunday 26 February, 2 pm - 6 pm<br />

introduction by art historian Johan Pas<br />

PAUL VAN HOEYDONCK<br />

GUY VANDENBRANDEN<br />

WALTER LEBLANC<br />

MARK VERSTOCKT<br />

WOUT VERCAMMEN<br />

ENGLEBERT VAN ANDERLECHT<br />

JEF VERHEYEN<br />

JAN DRIES<br />

MARK CLAUS<br />

WANNES VAN DE VELDE<br />

VIC GENTILS<br />

BRAM BOGART<br />

In response to G58 Hessenhuis, Jef Verheyen<br />

and Englebert Van Anderlecht, at collector<br />

Hans Liechti's hotel in Grenchen, Switzerland,<br />

forge plans that would lead to the creation of<br />

the avant-garde artists' group The New Flemish<br />

School (1959–1965). The supportive role of<br />

gallery owner Hans Liechti can hardly be<br />

underestimated. Alongside important Swiss,<br />

German and French artists, he attracts a new<br />

batch of Belgian artists. After Lucio Fontana,<br />

Liechti is the second foreign art collector<br />

to acquire work by Guy Vandenbranden.<br />

From then on, Hans Liechti's collection<br />

includes many works by Belgian abstract<br />

artists. Part of his collection is now on display<br />

at Callewaert Vanlangendonck Gallery.<br />

Callewaert Vanlangendonck Gallery<br />

17 Sint-Jacobstraat, 2000 Antwerp<br />

Friday – Saturday – Sunday 2 pm - 6 pm<br />

or by appointment<br />

gallery@callewaert-vanlangendonck.com<br />

www.callewaert-vanlangendonck.com<br />

Brecht Callewaert +32 475 92 67 24<br />

Yoeri Vanlangendonck +32 476 44 46 11

Inhoud<br />

Menart Fair<br />

Kunst met een verhaal<br />

FEBRUARI <strong>2023</strong><br />

www.collectaaa.be<br />

Oekraïne<br />

64<br />

In het hart van<br />

het modernisme<br />

36<br />

Kunstwerken<br />

in kladvorm<br />

42<br />

VOLG ONS OP INSTAGRAM<br />

@ARTMAGAZINE<strong>COLLECT</strong><br />

COLOFON<br />

hoofdredacteur<br />

Els Bracke<br />

redactie<br />

Celine De Geest<br />

Christophe Dosogne<br />

Trice Hofkens<br />

eindredactie<br />

Annemiek van Grondel<br />

medewerkers<br />

Roxane Baeyens<br />

Gilles Bechet<br />

Thijs Demeulemeester<br />

Gwennaëlle Gribaumont<br />

Elien Haentjens<br />

Diane Hennebert<br />

Anne Hustache<br />

Eric Rinckhout<br />

Christine Vuegen<br />

vertaling<br />

Didier Vanhede<br />

vormgeving<br />

Renaldo Candreva<br />

Freek Lukas<br />

advertenties<br />

Joris van Glabbeek<br />

Tel: 09/216.20.24<br />

collect.net@ips.be<br />

Collect AAA is niet verantwoordelijk<br />

voor de inhoud van de<br />

geplaatste advertenties. Enkel<br />

de adverteerder kan hiervoor<br />

aansprakelijk worden gesteld.<br />

druk<br />

Graphius Gent<br />

verdeling<br />

Boekhandel, AMP, De Post<br />

abonnementen<br />

Abonnementenland<br />

Ambachtenlaan 21 Unit 2A<br />

3001 Heverlee<br />

Tel. 02/808.55.23<br />

klantenservice@abonnementenland.be<br />

<strong>België</strong> € 49,5<br />

Europa € 70<br />

Abonnementen worden automatisch<br />

verlengd en gelden<br />

tot wederopzegging uiterlijk<br />

twee maanden voor afloop.<br />

Een cadeau-abonnement<br />

loopt automatisch af. Voor een<br />

adreswijziging, een opzegging,<br />

een ontbrekend nummer of<br />

een andere vraag, gaat u naar<br />

de website www.aboland.be.<br />

redactiesecretariaat<br />

Begijnhoflaan 464 G<br />

9000 Gent<br />

Tel: 09/216.20.20<br />

collect@ips.be<br />

www.collectaaa.be<br />

ING 310-0657650-76<br />

IBAN BE91 3100 6576 5076<br />

SWIFT BBRU BE BB<br />

B.T.W.: BE 0432.544.477<br />

Lid van WE MEDIA<br />

verantwoordelijke uitgever<br />

Patrick Snoeck<br />

Begijnhoflaan 464G - 9000 Gent<br />

Voor de beeldende kunstenaars<br />

en de fotografen CISAC/SABAM<br />

© SABAM Belgium <strong>2023</strong><br />

cover<br />

Johannes Vermeer, De kantwerkster,<br />

ca. 1666-1668, doek op paneel, 23,9 x 20,5<br />

cm, Parijs, Musée du Louvre.<br />

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/<br />

of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie,<br />

of op welke andere wijze ook zonder toestemming van<br />

de uitgever. meningen, feiten, weergegeven in ondertekende<br />

artikelen of bijdragen aan dit blad vallen onder<br />

de verantwoordelijkheid van de betreffende auteur.<br />

redactie en uitgever zijn hiervoor niet aansprakelijk.<br />

<strong>COLLECT</strong> is niet verantwoordelijk voor de inhoud van<br />

de geplaatste advertenties. Enkel de adverteerder kan<br />

hiervoor aansprakelijk worden gesteld.<br />

© arts antiques auctions, Gent

Uhoda<br />

Collection<br />

Edito<br />

52<br />

60<br />

Picasso,<br />

de mythe voorbij<br />

<strong>2023</strong> begint goed. Heel goed zelfs. Na de<br />

afgelopen twee jaren waarin iedereen<br />

wat op de rem stond, er weinig gebeurde<br />

en men afwachtte totdat de kust weer<br />

helemaal covid-veilig was, komt er nu<br />

een stoet van heerlijke exposities op ons<br />

af. Het begon al voorzichtig dit najaar,<br />

maar nu is er geen maat meer op. ‘Oncein-a-lifetime’,<br />

zo bestempelt miljardair<br />

Thomas Kaplan de Vermeer-expositie<br />

die deze maand in het Rijksmuseum<br />

opent. Nooit eerder en misschien zelfs<br />

wel nooit meer zullen zoveel werken<br />

van deze magische tovenaar samen te<br />

zien zijn. Niet minder dan achtentwintig<br />

zullen er zij aan zij hangen. Kaplan zelf<br />

kan zich de enige privépersoon noemen<br />

die een Vermeer in bezit heeft. Een<br />

onwaarschijnlijke eer, terwijl de verzamelaar<br />

in de eerste plaats zijn schouders<br />

zet onder Rembrandt om van hem de<br />

‘top one-kunstenaar-van de wereld’ te<br />

maken. Amerikaanse uitspraken, want<br />

er is zoveel moois om van te genieten.<br />

Zonder er een ranking aan te verbinden<br />

schenken wij deze maand ook aandacht<br />

aan Theodoor Rombouts, virtuoos van<br />

het Vlaamse caravaggisme, wiens werk<br />

te zien zal zijn in een internationale<br />

bruikleententoonstelling in het MSK in<br />

Gent. Terwijl in Amsterdam bijna het<br />

hele oeuvre van één Delftse kunstenaar<br />

is samengebracht, zal dat van een andere<br />

kunstenaar uit Malaga dit jaar te zien<br />

zijn in niet minder dan vijftig exposities.<br />

In <strong>2023</strong> wordt overal ter wereld de<br />

vijftigste verjaardag van het overlijden<br />

van Pablo Picasso herdacht. <strong>COLLECT</strong><br />

bekijkt de mythische kunstenaar door de<br />

ogen van een nieuwe generatie en stelt<br />

21e-eeuwse vragen bij de Picasso-mythe.<br />

<strong>Februari</strong> is misschien de kortste maand<br />

van het jaar maar meer dan ooit bomvol<br />

kunstplezier. Lees, geniet en trek eropuit!<br />

Els Bracke<br />

els.bracke@ips.be<br />

RUBRIEKEN & COLUMNS<br />

6 Up to date<br />

10 Kopstukken<br />

12 Musea<br />

16 Kunstinzicht: Whitehouse Gallery<br />

17 Galeries<br />

21 Kunstinzicht: Dauwens & Beernaert<br />

22 Kunstenaar van de maand: Julien Meert<br />

24 Fotografie in de kijker: Sanja Marušić<br />

DOSSIERS<br />

26 Johannes Vermeer: tovenaar<br />

met kleur, licht en perspectief<br />

32 Leen eens een Vermeer<br />

34 Cupido’s comeback op een Vermeer<br />

36 Oekraïne, in het hart van<br />

het modernisme<br />

40 Aristide Maillol<br />

42 Kunstwerken in kladvorm<br />

46 Wandelstokken<br />

50 Rombouts, meester tussen<br />

Caravaggio en Rubens<br />

52 Vijftig jaar na Picasso, de mythe voorbij<br />

58 Raphaela Vogel vliegt uit<br />

60 Uhoda Collection<br />

64 Menart Fair<br />

66 Enzo Mari en het menselijk zelfontwerp<br />

70 Wel of niet restaureren?<br />

VEILINGEN<br />

72 Veilingen wereldwijd<br />

76 Verrassend geveild<br />

77 Veilingen <strong>België</strong><br />

AGENDA<br />

92 Auction calendar<br />

93 Expo calendar<br />

94 Gallery calendar<br />

95 Fair calendar<br />

96 Adressen & websites<br />

97 Zoekertjes<br />

Op de hoogte blijven<br />

van alle nieuwtjes?<br />

Meldt u nu aan voor onze maandelijkse<br />

nieuwsbrief door uw emailadres<br />

te mailen naar collect@ips.be.

UP TO DATE<br />

Kunst beleven<br />

-><br />

Beeld van Edouard Valette. © De kunstenaar.<br />

Te zien tijdens Local Heroes in het MIMA.<br />

-><br />

Sanja Marušić, uit de reeks Eutierria, 2019. © De kunstenaar. Te zien bij Hangar tijdens Photo<br />

Brussels Festival.<br />

De dertiende editie van De Week van de<br />

Klank staat volledig in teken van de ‘stem’ en<br />

zal plaatsvinden van 30-01 t/m 05-02 in<br />

Brussel, en van 06-02 t/m 12-02 in Vlaanderen<br />

en Wallonië. Op verschillende bekende<br />

en minder gekende locaties, gaande van<br />

klassieke concertzalen en museumzalen tot<br />

locaties voor experimentele geluidskunst,<br />

zowel in de privésfeer als in de openbare<br />

ruimte, vinden tal van concerten, performances,<br />

ateliers, geluidsinstallaties, lezingen,<br />

luistersessies en wandelingen gratis plaats.<br />

www.deweekvandeklank.be WIK, oftewel<br />

Wat Is Kunst, is een interactief kunstplatform<br />

voor kinderen van 8 tot 12 jaar ontwikkeld<br />

door The Phoebus Foundation. In verschillende<br />

komische vlogs worden kunstzinnige<br />

vragen beantwoord. Verder biedt het<br />

platform een interactieve kunstgalerij,<br />

creatieve games en zelfs DIY-video’s aan om<br />

kinderen artistiek te stimuleren. Ontdek alle<br />

mogelijkheden op www.watiskunst.be De<br />

Koninklijke Academie voor Schone Kunsten<br />

Antwerpen blaast 360 kaarsjes uit! In plaats<br />

van terug en vooruit te blikken, wil de<br />

Academie tijdens dit feestjaar om zich heen<br />

kijken. 360° Academie is een jaar vol<br />

reflectie, dialoog en interactie over de rol van<br />

de academie in het hedendaagse kunstenlandschap.<br />

Het programma gaat van start<br />

tijdens de Tekenmarathon op 16-02, later in<br />

het jaar volgen nog heel wat andere events.<br />

Het volledige programma is te vinden op<br />

www.royalacademyantwerp.be Het<br />

MIMA-museum in Brussel wordt voor de<br />

tentoonstelling Local Heroes omgetoverd tot<br />

een ware bokstempel. De tentoonstelling<br />

neemt als uitgangspunt het boksen, een van<br />

de oudste sporten ter wereld. De tentoonstelling<br />

in het MIMA combineert, net als in<br />

de oudheid, oefeningen voor lichaam en<br />

geest. De tentoonstelling omvat een<br />

programma van gevechten, opleidingen,<br />

theatrale interventies en audiovisuele<br />

installaties, waardoor elk bezoek een unieke<br />

ervaring wordt. www.mimamuseum.eu<br />

Bright Festival, het Brussels lichtfestival,<br />

staat garant voor vier schitterende avonden<br />

van 16 t/m 19-02. Deze keer laat het<br />

evenement zijn licht schijnen over drie<br />

Brusselse wijken: de Koningswijk, de<br />

Europese wijk en de wijk Lehon tot aan de<br />

Louis Bertrandlaan in Schaarbeek. Naast<br />

deze artistieke installaties is er een al even<br />

lumineus nevenprogramma met museumnocturnes,<br />

rondleidingen en popup-installaties.<br />

Deze editie richt de schijnwerpers ook<br />

op het art-nouveau-erfgoed. www.visit.<br />

brussels/nl/bezoekers/agenda/bright-festival<br />

Kunstruimte Hangar organiseert voor<br />

de 7e keer het Photo Brussels Festival. Op 32<br />

locaties wordt het werk van 200 fotografen<br />

getoond, van amateur tot professioneel.<br />

Onder meer Wiels, het Joods Museum,<br />

Cloud Seven, Stieglitz 19 en CENTRALE<br />

hebben tussen 26-01 en 26-02 tentoonstellingen<br />

lopen die deel uitmaken van het<br />

festival. Ontdek het volledige programma op<br />

www.photobrusselsfestival.com<br />

6

UP TO DATE<br />

Voorjaarsbeurzen<br />

-><br />

Saidou Dicko, Netherlands In My Yacht Act 1, 2022. © De kunstenaar en Contour Gallery. Te zien bij<br />

Contour Gallery tijdens Art Rotterdam.<br />

-><br />

Isabel Miramintes (°1962), Corp Accord,<br />

sculptuur. © Art Thema, Brussel. Te zien bij<br />

Art Thema tijdens Fine Art Wavre.<br />

-><br />

Atelier van Rembrandt, Portret van een<br />

man, 17e eeuw. © Galerie Maru. Te zien bij<br />

Galerie Maru tijdens Fine Art Wavre.<br />

De Spaanse hedendaagse kunstbeurs<br />

ARCOmadrid is in de afgelopen decennia<br />

uitgegroeid tot een van de belangrijkste<br />

kunstplatformen voor de Spaanstalige<br />

markt. Van 22 t/m 26-02 vindt de 42e editie<br />

plaats met als centraal programma ‘The<br />

Mediterranean: A Round Sea’, een initiatief<br />

dat de kunstscènes van de landen rondom<br />

deze zee, van noord naar zuid en kust tot<br />

kust, in de kijker plaatst. Daarnaast worden<br />

ook onze contreien vertegenwoordigd,<br />

door Annie Gentils (Antwerpen), Harlan<br />

Levey Projects (Brussel) en Joey Ramone<br />

(Rotterdam). www.ifema.es/en/arco/<br />

madrid Van 09 t/m 12-02 is Affordable<br />

Art Fair Brussels terug met zijn 14e editie.<br />

Bezoekers worden getrakteerd op een<br />

artistiek avontuur met een breed scala aan<br />

hedendaagse kunstwerken van meer dan<br />

80 Belgische en internationale galeries.<br />

Zeven van hen doen voor het eerst mee:<br />

Oever Gallery (Oostende), Artcode (VS/<br />

Mexico), Winarts Arte (Italië), GLO’ART<br />

(Neerharen-Lanaken), Galerie Cyril<br />

Guernieri (Frankrijk), ACHILLEA Gallery<br />

(Frankrijk/Duitsland) en Galerie 22<br />

(Frankrijk). www.affordableartfair.com/<br />

fairs/brussels/ Fine Arts Wavre is een<br />

Waalse kunstbeurs die van 09 t/m 12-02<br />

een vijftigtal galeries uit <strong>België</strong> en de<br />

buurlanden naar Waver haalt. De meeste<br />

stijlen en tijdperken zijn vertegenwoordigd:<br />

rariteitenkabinetten, oude, moderne of<br />

hedendaagse schilderijen en sculpturen,<br />

sieraden, designjuwelen, meubels,<br />

zilverwerk, Engels antiek en Aziatische<br />

kunst. Zo presenteert Galerie Maru uit<br />

Deurne een zeldzaam portret van een man,<br />

toegeschreven aan Rembrandts atelier.<br />

Galerie Chastelain & Butes uit Gent brengt<br />

een mooi schilderij van de Duitse genreschilder<br />

Gustaf Seyfferth (1868-1876) mee,<br />

De Nieuwe Wereld. De Nederlandse<br />

juwelengalerie The Old Treasury brengt<br />

een Panter-broche van Cartier mee en<br />

moderne kunstgalerie Pascal Mulpas de<br />

Wavre presenteert een bronzen masker<br />

van André Derain (1880-1954).<br />

www.wavrefineart.com Wie dit voorjaar<br />

op zoek is naar het nieuwste en spannendste<br />

in de hedendaagse kunstwereld trekt<br />

het beste naar Rotterdam. Van acht tot<br />

twaalf februari staat de hele stad in het<br />

teken van Rotterdam Art Week: een week<br />

vol beurzen, speciale openingen van<br />

tentoonstellingen in musea en kunstinstellingen,<br />

installaties in de open lucht,<br />

pop-up shows en open ateliers. Centraal<br />

staat Art Rotterdam (09 t/m 12-02), Dit jaar<br />

is het op Art Rotterdam uitkijken naar het<br />

Sculpture Park. Een twintigtal grootschalige<br />

kunstwerken palmen de Tabaksfabriek<br />

in, een van de industriële ruimtes op de<br />

site van de Van Nelle Fabriek. Een deel van<br />

de ruimte is voorbehouden aan Rotterdamse<br />

kunstenaars, maar ook een<br />

sculptuur van de Belg Leendert van<br />

Accoleyen (Pizza Gallery, Antwerpen)<br />

verschijnt in de oude fabriekshal. Ook<br />

designbeurs OBJECT is een bezoek waard,<br />

net als fotografiebeurs Haute Photography<br />

(beide 09 t/m 12-02).<br />

www.rotterdamartweek.com<br />

7

UP TO DATE<br />

Museumnieuws<br />

-><br />

Nieuwe<br />

kunstwerken<br />

in de Vlaamse<br />

Topstukkenlijst<br />

René Magritte, L’attentat, 1932. © Musea Brugge.<br />

-><br />

Giovanni Battista Moroni, Portret van een vrouw, ca. 1575. Collection<br />

of the Frick Collection. Foto: Joseph Coscia Jr.<br />

Gedurende haar bijna 90-jarige bestaan als<br />

openbare instelling bezat de Frick Collection<br />

in New York City geen enkel geschilderd<br />

vrouwenportret uit de renaissance. Maar dat<br />

is veranderd met de recente aankoop van<br />

Portret van een vrouw (ca. 1575), een olieverfschilderij<br />

van de Italiaanse meester Giovanni<br />

Battista Moroni. Bezoekers kunnen de<br />

elegante vrouw in roze brokaatjurk aanschouwen<br />

in het Frick Madison, het tijdelijke<br />

onderkomen van het museum op Madison<br />

Avenue. www.frick.org Het Rubenshuis<br />

vernieuwt en sluit tijdelijk de deuren. Het<br />

ambitieuze totaalconcept, getekend door<br />

Robbrecht en Daem architecten, biedt een<br />

antwoord op de uitdagingen waar het<br />

museum mee kampt. Om te beginnen wordt<br />

het nieuwe Rubenshuis dubbel zo groot.<br />

Zijdelings van Rubens’ historische huis, tuin<br />

en atelier verrijst een gloednieuw gebouw.<br />

Daarnaast worden het historische gebouw en<br />

de baroktuin zorgvuldig gerestaureerd.<br />

www.rubenshuis.be Na acht maanden<br />

werk heropent het hedendaagse kunstmuseum<br />

BPS22 in Charleroi op 18-02 de<br />

deuren. Het museum zal de bezoeker<br />

onveranderd overkomen en toch is de<br />

nieuwe isolatie van het dak een extra stap in<br />

de richting van een energiezuinig museum.<br />

De programmatie hervat haar koers, te<br />

beginnen met de kunst van Jean-Pierre<br />

Ransonnet (°1944), die experimenteerde met<br />

een mengeling van fotografie en schilderkunst<br />

(18-02 t/m 23-04). www.bps22.be De<br />

Brusselse regering voorziet 22 miljoen euro<br />

extra subsidies voor de verbouwingen van<br />

Kanal-Centre Pompidou. In 2017 raamde<br />

een extern bureau de kosten voor de<br />

werkzaamheden nog op 150 miljoen euro,<br />

maar dat bedrag werd nu geherwaardeerd<br />

naar 172 miljoen euro. Reden voor de plots<br />

hogere kosten is de oorlog in Oekraïne,<br />

waardoor materialen duurder zijn geworden.<br />

www.kanal.brussels Na twee culturele<br />

Vlaanderen heeft drie werken uit de<br />

collectie van Musea Brugge erkend<br />

als Vlaams erfgoed. Het gaat om twee<br />

schilderijen, L’attentat (René Magritte)<br />

en Manolete (Luc Peire), en de sculptuur<br />

Zonnebanen, een zon van onze<br />

melkweg met twee van haar planeten<br />

(Georges Vantongerloo). “Alle drie<br />

zijn ze op een belangrijk moment in<br />

het leven of oeuvre van de kunstenaar<br />

gemaakt en vormen ze een mijlpaal in<br />

de Vlaamse cultuurgeschiedenis”, aldus<br />

Anne van Oosterwijk, directeur Collectie<br />

bij Musea Brugge. Ook uit de collectie<br />

van het Middelheimmuseum zijn recent<br />

achttien sculpturen uit de avant-garde<br />

en naoorlogse beeldhouwkunst geselecteerd,<br />

waaronder Femme de Venise<br />

II van Alberto Giacometti (1956-1957)<br />

en Encounter VIII van Lynn Chadwick<br />

(1957). Met het Topstukkendecreet wil<br />

de Vlaamse overheid kostbaar roerend<br />

cultureel erfgoed beschermen.<br />

www.museabrugge.be<br />

www.middelheimmuseum.be<br />

‘hongerjaren’ wegens corona was de appetijt<br />

voor kunst en cultuur in 2022 heel groot. Dat<br />

blijkt uit het stijgend aantal bezoekers voor<br />

musea en tentoonstellingen. Ook de<br />

Museumpas, die toegang geeft tot meer dan<br />

200 musea in heel <strong>België</strong>, verlaagt de drempel<br />

aanzienlijk. Het heropende KMSKA spant de<br />

kroon, maar ook Musea Brugge kreeg al de<br />

helft meer bezoekers over de vloer dan vorig<br />

jaar. Toppers onder de expo’s zijn Rinus Van<br />

De Velde in Bozar, Shin hanga in het Museum<br />

Kunst & Geschiedenis, de expo in het MSK<br />

over de schilder Albert Baertsoen en Joan<br />

Miró in het BAM in Bergen.<br />

8

UP TO DATE<br />

Het bezoeken waard<br />

Op 26 december 2022 vierde Octave<br />

Landuyt zijn 100ste verjaardag. Hét<br />

moment om stil te staan bij de zowat meest<br />

complete en invloedrijke Vlaamse kunstenaar<br />

uit de jaren 70-80. Kunstgalerij De<br />

Mijlpaal in Heusden-Zolder zet hem in de<br />

spotlight met een hommagetentoonstelling<br />

Panta Rhei. Deze expo brengt een<br />

eerbetoon aan Octave Landuyt, met<br />

kunstenaars die rechtstreeks als leerling<br />

met hem hebben opgetrokken (Camiel van<br />

Breedam & Hubert Minnebo) of met<br />

kunstenaars die in hun werk eenzelfde<br />

compromisloze zoektocht doormaken<br />

(Koen Vanmechelen, Nedda El-Asmar, Lore<br />

Langendries). Naast zijn laatste recente<br />

werken, brengt Panta Rhei een aantal van<br />

zijn vroege topwerken terug samen, om ze<br />

in dialoog te zetten met het werk van de<br />

volgende generaties. Nog te bezoeken tot<br />

12 februari. www.demijlpaal.com Sinds 9<br />

september is Sculptura Gallery gevestigd<br />

in de Gare Maritime, op het gelijkvloers<br />

van unit 8. Sculptura Gallery biedt een<br />

platform aan Brusselse, Belgische en<br />

internationaal gelauwerde beeldhouwers<br />

en makers van monumentale en installatiekunst.<br />

De imposante expositieruimte<br />

biedt plaats aan het festival Sculptura # 1<br />

van 10-02 t/m 12-03. Een greep uit de<br />

deelnemende kunstenaars zijn Arne<br />

Quinze, Atelier van Lieshout, Willem Boel,<br />

Koenraad Tinel en Dries Boutsen. www.<br />

sculpturafestival.be De Gentse galerie<br />

Settantotto brengt met de expositie<br />

-><br />

Octave Landuyt, De wisselplaats waar de mens zijn oorsprong vond, pastel, 98 x 84 cm.<br />

Te zien tijdens Panta Rhei. © De kunstenaar.<br />

change voor het eerst in vele jaren een<br />

soloshow van herman de vries (°1931) naar<br />

<strong>België</strong>. De Nederlandse beeldende<br />

kunstenaar oogst internationale erkenning<br />

voor zijn bijdrage aan de Nul-beweging.<br />

De intussen 91-jarige de vries werkt nog<br />

steeds rond de principes van toeval en<br />

absolute objectiviteit. De problematische<br />

relatie tussen mens en natuur vormt al<br />

decennialang het centrale onderwerp van<br />

zijn werk. De expositie change loopt van<br />

19-02 tot 02-04 en toont werk van de jaren<br />

90 tot 2022. De bezoeker krijgt een helder<br />

beeld van het recente en razend actuele<br />

oeuvre van deze hedendaagse Hollandse<br />

meester. www.settantotto.be<br />

Maison Commun<br />

brengt kunstenaarssieraden uit<br />

-><br />

Patrick Carpentier, Sterling Silver Luna<br />

Park Token. © Maison Commun.<br />

Eind vorig jaar lanceerde het nieuwe initiatief Maison Commun haar eerste<br />

kunstenaarssieraden, ontworpen door Martin Belou, Guillaume Bleret, Kasper<br />

Bosmans, Patrick Carpentier, Simona Denicolai en Arnaud Eubelen. Maison<br />

Commun is opgericht door kunstenaar, curator en uitgever Patrick Carpentier en<br />

grafisch ontwerper Isabel Debry. Het initiatief biedt kunstenaars de mogelijkheid<br />

om een sieraad te bedenken, vertrekkende vanuit een alledaags element, een<br />

object uit hun herinnering of een terugkerend object uit hun artistieke praktijk. De<br />

transformatie van een gewoon voorwerp tot een kostbaar juweel, behoort tot het<br />

DNA van Maison Commun. Het gaat dus niet enkel over het dragen van een<br />

sieraad maar om het zich toe-eigenen van een bijzonderheid, een verhaal, een<br />

unieke elegantie gevangen in vorm, een metgezelaccessoire. De juwelen worden<br />

gepresenteerd en verkocht in de Saint-Martin Bookshop in Brussel, het vroegere<br />

Maison Martin Margiela. www.maisoncommun.com<br />

9

Kopstukken<br />

Ger Luijten<br />

Overlijden: Op 19 december overleed<br />

Ger Luijten (°1956) totaal<br />

onverwacht ten gevolge van een<br />

aneurysma. Onder zijn artistieke leiding<br />

werd de collectie van Fondation<br />

Custodia, van wijlen Frits Lugt,<br />

in Parijs beheerd, getoond en aangevuld.<br />

In 2010 gaf Luijten zijn baan als<br />

hoofd van het Prentenkabinet in het<br />

Rijksmuseum op om hier directeur<br />

te worden. <strong>COLLECT</strong> publiceerde in<br />

oktober 2022 een interview met Ger<br />

Luijten, waarin hij vertelde hoe hij<br />

kon kopen wat hij wilde, maar wel<br />

steeds in de geest van Frits. Dankzij<br />

Luijten groeide de reputatie van<br />

de Nederlandse stichting als toonaangevend<br />

instituut op het gebied<br />

van tekeningen, prenten, brieven en<br />

autografen van kunstenaars uit alle<br />

perioden, bij academici en handelaars<br />

maar ook bij het grote publiek.<br />

© Daria Scagliola<br />

Bart Drenth<br />

Aanstelling: TEFAF heeft Bart<br />

Drenth nu officieel aangesteld als<br />

global managing director. Hij zal<br />

hiermee instaan voor de nieuwe<br />

strategieën en groeiplannen van<br />

zowel TEFAF Maastricht alsook<br />

TEFAF New York. Drenth, die zijn<br />

sporen verdiende als managementconsultant<br />

en bedrijfsstrateeg, zal<br />

zich inzetten voor het bijeenbrengen<br />

van de uiteenlopende belanghebbenden<br />

binnen de wereldwijde<br />

TEFAF-gemeenschap, terwijl hij<br />

uitvoering geeft aan de visie van<br />

de raad van toezicht, het uitvoerend<br />

comité onder leiding van Hidde<br />

van Seggelen en de wereldwijde<br />

adviesraad.<br />

Pierre Dartevelle<br />

Overlijden: In december overleed<br />

Pierre Dartevelle (°1940), zoon van<br />

Edmond Dartevelle, pionier-geoloog,<br />

ontdekkingsreiziger en verzamelaar<br />

onder meer voor het Afrikamuseum<br />

in Tervuren. Pierre Dartevelle was<br />

een markt- en non-conformistische<br />

verzamelaar die altijd op zoek ging<br />

naar nieuwe artistieke en archeologische<br />

verrassingen en sinds 1967 in<br />

de galerie L’ Impasse Saint Jacques<br />

aan de Zavel stukken uit Afrika en<br />

vooral Congo verkocht.<br />

© Valérie Dartevelle<br />

© TEFAF<br />

Edith Doove<br />

Aanstelling: Edith Doove (°1963) is<br />

aangesteld als de nieuwe curator<br />

voor Kunstfestival Watou <strong>2023</strong>. De<br />

Nederlandse Edith Doove is schrijfster,<br />

onderzoekster, curator en<br />

kunstcriticus. Ze begon met cureren<br />

in 1987 in Antwerpen en werkte<br />

als freelance curator en kunstcriticus<br />

in <strong>België</strong> tot 2010, toen ze naar<br />

het Verenigd Koninkrijk verhuisde.<br />

Sinds 2018 woont en werkt ze<br />

in Frankrijk, momenteel in Rouen<br />

waar ze les geeft aan ESADHaR Le<br />

Havre-Rouen. Ze is specifiek geïnteresseerd<br />

in het patafysische, in datgene<br />

wat zich bevindt in de kloof<br />

tussen wat gewoon is en wat moeilijk<br />

te verklaren is.<br />

© Bureau Doove<br />

Zeynep Kubat<br />

Aanstelling: Per 1 januari is Zeynep<br />

Kubat (°1993) aangesteld als de nieuwe<br />

satellietcurator beeldende kunst<br />

bij de Brakke Grond. Vanuit Vlaanderen<br />

zal ze zich inzetten om te<br />

adviseren en gericht links te leggen<br />

tussen het Vlaamse en het Nederlandse<br />

beeldende kunstenveld.<br />

Kubat is onafhankelijk curator en<br />

redacteur en opgeleid als kunstwetenschapper<br />

en richt zich voornamelijk<br />

op de kruisbestuiving tussen<br />

kunst, cultuur en samenleving. Ze<br />

cureerde onder meer voor het Brussels<br />

Gallery Weekend (2021), Antwerp<br />

Art Weekend (2022) en Marres,<br />

Maastricht (2022) en was eerder<br />

assistent-curator bij verschillende<br />

kunstencentra.<br />

© Lucas Denuwelaere<br />

10

Muller Van Severen<br />

Yto Barrada<br />

Winnaar: Yto Barrada (°1971), multidisciplinair<br />

kunstenaar die historische<br />

kwesties in vraag stelt, ontving<br />

eind november de Maria Merz<br />

2022-prijs. Deze prijs geeft de kunstenaar<br />

de kans op een grote solotentoonstelling<br />

in de stichting Merz<br />

in Tu-rijn in <strong>2023</strong>. "We verwachten<br />

van Yto Barrada een diepgaand<br />

project, voortbouwend op haar<br />

poëtisch oeuvre dat hedendaagse<br />

kwesties zoals authenticiteit,<br />

natuurlijke omgeving en interactie<br />

op een originele en bezielde wijze<br />

zal aanpakken", aldus de jury.<br />

© Benoit-Peverell<br />

Winnaar: Ontwerpstudio Muller Van<br />

Severen die bestaat uit kunstenaars/<br />

ontwerpers Fien Muller en Hannes<br />

Van Severen ontving eind 2022 de<br />

Dezeen-trofee voor Design studio<br />

of the year 2022. Deze prijs verbonden<br />

aan Dezeen, een van de meest<br />

gerenommeerde en invloedrijke<br />

architectuur- en designwebsites,<br />

onderscheidt zich door een lage<br />

deelnameprijs en een duurzame<br />

maatstaf. Volgens de jury "hanteren<br />

Muller Van Severen een herkenbare<br />

en coherente ontwerptaal. Er is<br />

een duidelijk ontwerp-DNA dat door<br />

al het werk van de studio loopt. De<br />

ontwerpen tonen een fantasierijk<br />

gebruik van kleur en materialen met<br />

een zeer kenmerkende ontwerpesthetiek."<br />

© Muller Van Severen<br />

Anaïs Sandra Carion<br />

Aanstelling: Het MAD in Brussel<br />

heeft sinds januari een nieuwe directeur.<br />

Anaïs Sandra Carion (°1991)<br />

komt zo aan het hoofd te staan van<br />

het Mode en Design Center. Carion,<br />

die communicatiewetenschappen<br />

studeerde, werkte eerder als journalist<br />

bij het platform Designspeaking<br />

en bij Hermès Benelux. Ze is vooral<br />

gepassioneerd door jonge ontwerpers<br />

die ze een plaatsje in de modeen<br />

designwereld wil geven.<br />

© Robin Dullers<br />

Marie Noble<br />

Aanstelling: Marie Noble wordt de<br />

nieuwe algemeen en artistiek directeur<br />

van het Paleis voor Schone Kunsten<br />

in Charleroi. Zij treedt op 13<br />

maart <strong>2023</strong> in functie en volgt vanaf<br />

1 mei Pierre Bolle op. Marie Noble<br />

is al meer dan 20 jaar actief op het<br />

gebied van podium- en beeldende<br />

kunst, zowel in <strong>België</strong> als internationaal.<br />

Ze heeft een expertise ontwikkeld<br />

in opera, theater, klassieke en<br />

hedendaagse muziek en dans tijdens<br />

haar missies in Mons 2015, Culturele<br />

Hoofdstad van Europa, en in Bozar.<br />

© Barbara Iweins<br />

Adriano Pedrosa<br />

Aanstelling: Adriano Pedrosa (°1965)<br />

is benoemd tot de nieuwe commissaris<br />

van de 60e editie van de volgende<br />

Biënnale van Venetië in 2024.<br />

De Braziliaan Pedrosa is directeur<br />

van het Museu de Arte de São Paulo<br />

Assis Chateaubriand (MASP), en<br />

zal als eerste Latijns-Amerikaan de<br />

leiding hebben over het tweejaarlijkse<br />

evenement.<br />

© Ocula<br />

11

MUSEA<br />

Kees van Dongen<br />

t/m 07-05<br />

Museum Singer<br />

Laren<br />

www.singerlaren.nl<br />

Swedish Ecstasy<br />

17-02 t/m 21-05<br />

Bozar<br />

Brussel<br />

www.bozar.be<br />

“Let maar op, ik ga beroemd worden.” Deze van ambitie<br />

doordrenkte woorden zijn afkomstig van de jonge kunstenaar<br />

Kees van Dongen uit Delfshaven. Hij kreeg gelijk en<br />

groeide uit tot een van de meest bekende kunstenaars van<br />

de 20e eeuw, samen met grootheden als Matisse, Braque<br />

en Picasso. De tentoonstelling, die Singer Laren organiseert<br />

in samenwerking met het RKD (Nederlands Instituut<br />

voor Kunstgeschiedenis), belicht het prille begin van Van<br />

Dongens loopbaan en zijn doorbraak in Parijs kort na 1900.<br />

In 1905 nodigde Picasso hem uit om een atelier in het<br />

Bateau-Lavoir te betrekken. In het vrije Montmartre bevond<br />

Van Dongen zich in het centrum van vernieuwing. In deze<br />

omgeving ontwikkelde hij zich tot schilder van statuur en<br />

vernieuwer door kleur en toets.<br />

Kees van Dongen, Lieuses | Schovenbindsters, 1905, olieverf op doek,<br />

37,5 x 45 cm, particuliere collectie. © Pictoright Amsterdam 2022.<br />

Nu Zweden dit semester het roulerende voorzitterschap van de Raad<br />

van de Europese Unie waarneemt, houdt Bozar, volgens een intussen<br />

bekende traditie, een tentoonstelling over dit land. Curator Daniel<br />

Birnbaum, een Zweedse kunstcriticus, vertrekt van de vaststelling dat<br />

de mystiek en de esoterische bespiegelingen de rode draad vormen,<br />

zowel van de literatuur als van de beeldende kunsten, gaande van de<br />

geschriften van August Strindberg tot de werken van Hilma af Klint. Die<br />

laatste was omringd door een groep minder bekende vrouwelijke kunstenaars,<br />

die allen de bovennatuurlijke sferen verkenden met behulp<br />

van occulte technieken. Samen met Anna Cassel, Cornelia Cederberg,<br />

Mathilda Nilsson en Sigrid Hedman richtte Hilma af Klint de groep<br />

De Fem (De Vijf) op, die contact zocht met de spirituele wereld via<br />

meditatie en spiritisme. Het is rond die groep dat de tentoonstelling is<br />

opgezet, al is er ook aandacht voor hedendaagse kunstenaars. (ah)<br />

Hilma af Klint, The Swan, The SUW Series, Group IX, No.7, 1914, olieverf op doek.<br />

Met toestemming van The Hilma af Klint Foundation. Foto: Moderna Museet,<br />

Stockholm.<br />

Michele De Lucchi.<br />

Futuro Gentile<br />

12-02 t/m 27-08<br />

CID<br />

Hornu<br />

www.cid-grand-hornu.be<br />

Michele De Lucchi, World Station,<br />

Education Stations, 2020. © De<br />

kunstenaar. Foto: Filippo Bolognese.<br />

Michele De Lucchi geniet internationale erkenning als een designer en architect die het humanisme<br />

een centrale plaats geeft in zijn werk. Dat engagement komt duidelijk tot uiting op deze tentoonstelling,<br />

opgesplitst in twee delen, elk gewijd aan één van zijn praktijken: de experimentele designobjecten,<br />

tentoongesteld in het Magasin aux Foins, en de visionaire architectuur van de Earth Stations,<br />

te ontdekken via video’s en maquettes in de Ecuries. Volgens Michele De Lucchi (°1951) leven we in<br />

een tijd van grote veranderingen, als gevolg van de wetenschappelijke ontdekkingen en de technologische<br />

nieuwigheden. Ondanks die fenomenale vooruitgang zien we de toekomst somber in. Met<br />

zijn oeuvre wil De Lucchi ons meer vertrouwen inboezemen in onze capaciteiten en een dynamisch<br />

antwoord bieden op de steeds complexere uitdagingen waarvoor de mensheid zich gesteld ziet. (ah)<br />

12

MUSEA<br />

Thomas Demand<br />

14-02 t/m 28-05<br />

Jeu de Paume<br />

Parijs<br />

www.jeudepaume.org<br />

Ghada Amer<br />

t/m 16-04<br />

MUCEM – Fort Saint Jean<br />

Chapelle du Centre de la<br />

Vieille Charité<br />

FRAC PACA<br />

Marseille<br />

www.mucem.org<br />

Thomas Demand (°1964,<br />

München) woont en werkt<br />

afwisselend in Berlijn en Los<br />

Angeles. Al ruim een kwart<br />

eeuw probeert hij via zijn<br />

foto’s en sculpturen gestalte<br />

te geven aan ‘het angstwekkende<br />

stotteren van<br />

de geschiedenis’, kenmerkend<br />

voor de hedendaagse<br />

beeldcultuur. Zijn foto’s zijn<br />

onrustbarend: ze lijken een<br />

reële wereld uit te beelden,<br />

maar bij nader inzien<br />

blijkt dat ze er slechts een<br />

schijnband mee hebben,<br />

wat meteen ook hun echte<br />

aard verraadt. Het gaat om<br />

foto’s van driedimensionale<br />

sculpturen die de kunstenaar<br />

gemaakt heeft van bestaande<br />

mediabeelden. Deze eerste overzichtstentoonstelling in Frankrijk omvat<br />

vier delen: Histoires inquiétantes, Les mystères de la vie quotidienne, La<br />

pulsion architectonique en Des images qui bougent. Ze bieden een overzicht<br />

van de heel eigen kijk van deze kunstenaar op de wereld. Zijn oeuvre doet ons<br />

nadenken over historische gebeurtenissen die tot ons komen via beelden. (ah)<br />

Thomas Demand, Daily. © De kunstenaar. Adagp, Parijs, <strong>2023</strong>.<br />

Deze tentoonstelling is er een van formaat, want<br />

georganiseerd op drie verschillende plaatsen. Alle<br />

plastische expressiewijzen van de Frans-Amerikaans-Egyptische<br />

kunstenares Ghada Amer komen<br />

aan bod: borduurwerk, schilderijen, keramiek,<br />

bronzen en tuininstallaties, van haar beginperiode<br />

tot haar recentste werken. Het MUCEM belicht<br />

het transculturele en internationale traject van de<br />

kunstenaar: wat men het Oosten noemt, de kijk van<br />

het Westen erop, de vertaalbaarheid van één cultuur<br />

in een andere, religie en de positie van de vrouw. In<br />

de tuinen van het fort is haar eerste tuininstallatie te<br />

bewonderen: A Woman’s Voice Is Revolution. In het<br />

FRAC PACA krijgen we dan weer een grote hoeveelheid<br />

borduurwerk van haar te zien, terwijl het Centre<br />

de la Vieille Charité sculpturen presenteert. (ah)<br />

Ghada Amer, Self-Portrait in Blue and Yellow, 2014, steengoed<br />

met incrustaties van porselein. Collectie van de kunstenaar,<br />

New York. © De kunstenaar. Foto: Christopher Burke Studios.<br />

Danai Anesiadou: D Possessions<br />

t/m 23-04<br />

WIELS<br />

Brussel<br />

www.wiels.org<br />

Danai Anesiadou, Untitled, 2022.<br />

© De kunstenaar.<br />

De in Duitsland geboren Danai Anesiadou (°1977) woont en werkt in Brugge. De kunstenaar<br />

geeft uiting aan tal van metafysische en persoonlijke vraagstukken in een verleidelijk<br />

oeuvre toegespitst op de film, de occulte wetenschappen, de Griekse oudheid en de<br />

toestand van de hedendaagse wereld. Voor deze expo heeft ze al haar materiële bezittingen<br />

bijeengebracht: huishoudelijke voorwerpen, schoenen en kleren, kostbare objecten<br />

– allemaal verwerkt tot exuberante assemblages en vastgezet met hars of in een industriële<br />

vacuümverpakking gewikkeld. Ze transformeert die bezittingen tot ‘orgoniet’, een<br />

materiaal bedoeld om universele energie mee op te vangen en die te transformeren tot<br />

positieve levensenergie. (ah)<br />

13

MUSEA<br />

Maria Helena Vieira<br />

da Silva<br />

t/m. 03-04<br />

Musée des Beaux-Arts<br />

Dijon<br />

www.beaux-arts.dijon.fr<br />

Guerrilla Girls<br />

and Feminist<br />

Graphic Design<br />

t/m 17-09<br />

Museum für Kunst<br />

& Gewerbe<br />

Hamburg<br />

www.mkg-hamburg.de<br />

Deze overzichtstentoonstelling met bijna tachtig werken van Maria Helena<br />

Vieira da Silva (1908-1992) vindt plaats ter gelegenheid van de dertigste<br />

verjaardag van haar overlijden. Ze belicht alle sleutelfasen van haar carrière,<br />

gekenmerkt door een voortdurend nadenken over perspectief, de stedelijke<br />

transformaties, de architecturale dynamiek en de muzikaliteit van de picturale<br />

toets. De expo omvat twee delen. Het eerste is chronologisch opgevat, terwijl<br />

het tweede focust op de speciale band die ze had met haar mecenassen, het<br />

echtpaar Kathleen en Pierre Granville, dankzij wie het Musée des Beaux-Arts<br />

in Dijon nu beschikt over een kleine veertig werken van haar hand. In 1972<br />

schonk de kunstenaar datzelfde museum bovendien Urbi et orbi, het grootste<br />

werk dat ze ooit schilderde (300 x 401 cm). (ah)<br />

In 1989 stelden de Guerrilla Girls een fundamentele<br />

vraag: waarom zijn vrouwelijke kunstenaars zo<br />

schaars vertegenwoordigd in de museumcollecties,<br />

terwijl het vrouwenlichaam een van de belangrijkste<br />

thema’s in de kunstgeschiedenis is? Sindsdien<br />

is er gelukkig het een en ander veranderd. Deze<br />

internationale groep van feministen heeft steevast<br />

werken voortgebracht die zowel humoristisch<br />

als bijtend zijn. Gaandeweg werd hun thematiek<br />

uitgebreid met seksisme, racisme en discriminatie.<br />

Deze tentoonstelling presenteert niet alleen werken<br />

van de groep, maar laat ze in dialoog gaan met<br />

werken van het museum die een voorafspiegeling<br />

van hun kritische visie waren. Het gaat om meer<br />

dan vierhonderd werken, sinds 1870. Een bijzonder<br />

boeiende dialoog! (ah)<br />

Guerrilla Girls, Do Women Have to Be Naked to Get Into The<br />

Met. Museum?, 1989. © Guerrilla Girls. Met toestemming van<br />

guerrillagirls.com.<br />

Maria Helena Vieira da Silva, La Grande chambre bleue, 1951, gouache en olieverf op paneel<br />

van hardboard. © Dijon, Musée des Beaux-Arts / ADAGP, Parijs 2022.<br />

Foto: François Jay.<br />

Schatten uit<br />

Centraal-Azië<br />

t/m 16-04<br />

Le Louvre<br />

De betoverende oasen<br />

van Oezbekistan<br />

Parijs<br />

www.louvre.fr<br />

Institut du Monde Arabe<br />

De wegen naar Samarkand,<br />

wonderen van zijde en goud<br />

Parijs<br />

www.imarabe.org<br />

Deze twee tentoonstellingen brengen de bezoeker naar het hart van Centraal-Azië, via de wegen<br />

naar Samarkand en Boechara, op ontdekking naar Oezbekistan, een intellectueel, cultureel en<br />

artistiek centrum, gelegen op het kruispunt van India, China en Iran. Het Louvre presenteert<br />

meer dan 170 werken, waaronder nationale schatten van Oezbekistan, unieke kunstwerken, zoals<br />

monumentale muurschilderingen van het paleis der gezanten in Samarkand, bladzijden uit een<br />

van de oudste monumentale korans uit de begintijd van de islam, gouden objecten uit Bactrië<br />

(in het zuiden van het huidige Oezbekistan), zilverwerk, zijdewerk en fijne keramiek. Het Institut<br />

du Monde Arabe presenteert dan weer honderden aan het begin van de 20e eeuw vervaardigde,<br />

verbluffend knappe staaltjes van aloude vakkennis: shapan-gewaden en accessoires met goudborduursel<br />

vervaardigd aan het hof van de emir, beschilderde houten zadels, zilveren tuigage<br />

van paarden, met ingezette turkooizen, kostbare suzani’s (een type van decoratief geborduurd<br />

volkstextiel), tapijten, zijden ikats, juwelen en kledij uit de nomadencultuur, alsook een vijftiental<br />

oriëntalistische schilderijen. (ah)<br />

Lepel-vork, Paykend, 7e eeuw, opgegraven<br />

in Boechara. Musée du Louvre. © Art and<br />

Culture Development Foundation, Republiek<br />

Oezbekistan. Foto: Andrey Arakelyan.<br />

14

MUSEA<br />

Maximilian von<br />

Goldschmidt-Rothschild<br />

t/m 04-06<br />

Museum<br />

Angewandte Kunst<br />

Frankfurt<br />

www.museumangewandtekunst.de<br />

Beyond<br />

the Streets<br />

London<br />

17-02 t/m 09-05<br />

Saatchi Gallery<br />

Londen<br />

www.saatchigallery.com<br />

Maximilian von Goldschmidt-Rothschild was de enige persoon van joodse origine die<br />

door de Duitse keizer Wilhelm II in de adelstand werd verheven, gezien zijn persoonlijke<br />

succes en zijn filantropische activiteiten. Hij was ook een gepassioneerde verzamelaar<br />

van sierkunst, met een interesse voor uiteenlopende domeinen: van middeleeuwse<br />

relieken, keramiek en edelsmeedkunst tot schilderijen van oude meesters en<br />

meubelen in Lodewijk XV-stijl. In 1938 dwongen de nazi’s hem zijn collectie en zijn paleis<br />

in Frankfurt van de hand te doen. Alle musea van de stad werden toen begiftigd<br />

met werken uit zijn collectie. Na de Tweede Wereldoorlog werd veel teruggegeven.<br />

Ook dat verhaal komt natuurlijk uitgebreid aan bod op deze tentoonstelling. (ah)<br />

Zeepaardje in de vorm van een drinkglas, ca. 1590-1600, verguld zilver. © The Los Angeles County<br />

Museum of Art.<br />

Voor het eerst in acht jaar neemt een tentoonstelling<br />

weer alle zalen van de Saatchi Gallery<br />

in. Graffiti, de voorloper van de street art, is<br />

per definitie vluchtig. Vandaar dat we hier niet<br />

enkel originele werken, maar ook foto’s van<br />

verdwenen werken en specifieke installaties te<br />

zien krijgen. De opzet van deze expo bestaat<br />

erin street art in al haar diversiteit en complexiteit<br />

te belichten, inclusief het activisme en de<br />

stadsguerrilla, van de treinschilderingen tot de<br />

mode. Speciale aandacht is er voor de grote<br />

namen van de street art, de hiphop, de punkrock<br />

en de undergroundcultuur, alsook de bijzondere<br />

rol die Londen hierin heeft gespeeld.<br />

De curator van dienst is Roger Gastman, de<br />

stichter van BEYOND THE STREETS, die eerder<br />

reeds tekende voor tentoonstellingen over hetzelfde<br />

thema, met name in Los Angeles (2018)<br />

en New York (2019). (ah)<br />

Kenny Scharf, Closet #42 Bestest ever honor fraser, 2022.<br />

© De kunstenaar. Foto: Charles White / JW pictures.<br />

Kiki Kogelnik:<br />

Now Is the Time<br />

02-02 t/m 25-06<br />

Kunstforum Wien<br />

Freyung nr. 9<br />

Wenen<br />

www.kunstforumwien.at<br />

Kiki Kogelnik, Superserpent, 1974. Wenen, Museum<br />

Ortner. © The Kiki Kogelnik Foundation.<br />

Kiki Kogelnik (1935-1997) staat te boek als de enige Oostenrijkse kunstenaar die de popart<br />

omarmde. Deze grote tentoonstelling wil laten zien dat haar oeuvre echt wel méér<br />

omvat dan louter popart. Na haar studiejaren in Oostenrijk reisde ze door Europa. In 1962<br />

vestigde ze zich in New York, waar ze zich inderdaad aansloot bij de popart-beweging. Ze<br />

ontwikkelde echter een heel eigen kritische kijk op de consumptiemaatschappij, waarbij<br />

ze vooral focuste op de technologische vooruitgang, de geneeskunde, de kijk op het vrouwenlichaam<br />

en haar eigen leven als kunstenares, moeder en echtgenote. Haar oeuvre,<br />

vol schwung en humor, getuigt ook van haar belangstelling voor nieuwe materialen, zoals<br />

vinyl. (ah)<br />

15

16<br />

Kunstinzicht #0 2.<strong>2023</strong> — PART 1<br />

Whitehouse<br />

Gallery<br />

Kunstoase weg van<br />

de snelweg<br />

Whitehouse Gallery is gevestigd in een<br />

18e-eeuwse villa omgeven door een historisch<br />

arboretum, aan de rand van Leuven. Sinds<br />

2014 bouwen Bert Verlinden en Elly Kog hier<br />

aan een bijzondere plek voor hedendaagse<br />

kunst. Ver weg van andere kunsthubs is dit<br />

een gastvrije ontmoetingsplaats voor jonge en<br />

gevestigde kunstenaars, die er vooral nieuw<br />

werk tonen. Bezoekers van kunstbeurzen zijn<br />

bekend met hun oeuvre, maar een bezoek ter<br />

plaatse zorgt zeker voor een extra ervaring.<br />

Welke visie heeft de galerie<br />

en hoe is ze ontstaan?<br />

“Het succes van een galerie ligt<br />

in het creëren van een vertrouwensrelatie<br />

met bestaande en<br />

potentiële klanten. Het opbouwen<br />

van je naam als kwaliteitsmerk,<br />

ook wel ‘pedigree’<br />

genoemd in de kunstwereld,<br />

vraagt tijd. Is je naam eenmaal<br />

gevestigd, dan gaat deze relatief<br />

gemakkelijk rond via mondtot-mondreclame.<br />

Maar zoals<br />

in elke business moet je op alle<br />

aspecten kwaliteit blijven leveren,<br />

zoals de tentoonstellingen,<br />

de kunstenaars die je brengt, je<br />

zichtbaarheid en de snelle en<br />

correcte afhandeling van verkopen.<br />

Al deze zaken bepalen de<br />

goede naam van de galerie.”<br />

Wat is het voortschrijdend<br />

inzicht dat jullie als galerie<br />

ervaren?<br />

“Wij zijn nu achtenhalf jaar<br />

bezig. We merken een steeds<br />

groter belang van digitale communicatie<br />

en investeren dan ook<br />

steeds meer in onze website,<br />

met goede tentoonstellingszichten<br />

en kwalitatieve repro’s van<br />

de kunstwerken, aantrekkelijke<br />

mailcommunicatie en toffe<br />

Instagram-posts. We volgen ook<br />

de evolutie in het NFT-gebeuren,<br />

want het is belangrijk om bij<br />

te blijven in deze digitale wereld.<br />

Dit alles verruimt onze klantenbasis.<br />

Wij verkochten de laatste<br />

jaren niet alleen aan Belgen<br />

maar aan klanten van zowat alle<br />

continenten, weliswaar voornamelijk<br />

digitaal.”<br />

Hoe omschrijven jullie de<br />

relatie die de galerie met haar<br />

kunstenaars heeft?<br />

“Een relatie gebaseerd op<br />

wederzijds vertrouwen is essentieel.<br />

Als galeriehouder<br />

moeten wij blijven openstaan<br />

voor goede kunst, ook als die<br />

minder verkoopbaar is of wordt.<br />

De kunstenaar op zijn beurt<br />

moet eerlijk blijven in de relatie<br />

met de galerie en continu<br />

artistiek evolueren. Netwerken<br />

is belangrijk voor zowel de galeriehouder<br />

als de kunstenaar,<br />

maar de focus is anders: voor de<br />

galerie zijn dat de commerciële<br />

contacten en voor de kunstenaar<br />

vooral de artistieke.”<br />

Hoe weten verzamelaars de<br />

galerie te vinden?<br />

“Als ‘verafgelegen galerie’<br />

moeten wij het niet van toevallige<br />

voorbijgangers hebben.<br />

Wij proberen onze klanten via<br />

allerlei kanalen op de hoogte<br />

te houden en zo ons bestand<br />

uit te breiden. Deelname aan<br />

kwalitatief goede kunstbeurzen<br />

en online aanwezigheid op een<br />

© Whitehouse Gallery.<br />

‘Een gastvrij onthaal in<br />

een exclusief pand is voor ons<br />

een belangrijke troef ’<br />

internationaal kunstplatform,<br />

zoals Artsy, zijn hierbij belangrijk.<br />

Daarnaast blijft een gastvrij<br />

onthaal in een exclusief pand<br />

voor ons een belangrijke troef.”<br />

En hoe vindt u de kunstenaars?<br />

“Wij zijn voortdurend op zoek<br />

naar vernieuwende kunstenaars,<br />

die technisch goede<br />

werken brengen waarachter<br />

ook een concept zit. We vinden<br />

ze in eerste instantie via tips<br />

van onze eigen kunstenaars.<br />

Daarnaast bezoeken we veel<br />

tentoonstellingen en ateliers.<br />

Brussel is een trekpleister<br />

voor kunstenaars over de hele<br />

wereld. Daar oriënteren wij ons<br />

graag. En gelukkig staan Belgische<br />

verzamelaars ook open<br />

voor kunst van buitenlandse<br />

origine.”<br />

Zijn er trends op de kunstmarkt<br />

die u inspireren of die<br />

u recent hebben beïnvloed?<br />

“Sinds de covidpandemie is<br />

de digitale verkoop van kunst<br />

sterk toegenomen. Kwalitatief<br />

goede foto’s van de werken zijn<br />

daarom cruciaal. Dit heeft als<br />

gevolg dat de werken voor een<br />

kunstbeurs of een tentoonstelling<br />

bij ons tijdig moeten<br />

klaar zijn, wat voor kunstenaars<br />

niet altijd gemakkelijk is. Het<br />

digitale communicatieproces<br />

ter voorbereiding van zo’n<br />

toonmoment bepaalt echter de<br />

helft van het succes.”<br />

Wanneer voelt een expositie<br />

geslaagd?<br />

“In eerste instantie wanneer<br />

veel interessante bezoekers<br />

de tentoonstelling zijn komen<br />

bekijken. En natuurlijk is een<br />

goede verkoop een tweede<br />

graadmeter voor succes, trouwens<br />

niet enkel voor de galerie<br />

maar ook voor de meerderheid<br />

van de kunstenaars!”<br />

Whitehouse Gallery<br />

Isabel Fredeus. Are you coming<br />

or going? An analogue puppetry<br />

of light behaviour<br />

t/m 19-02<br />

Nancy Moreno. Buzz<br />

t/m 19-02<br />

Lovenjoel<br />

www.whitehousegallery.be

GALERIES<br />

Ilse D’Hollander<br />

in dialoog<br />

25-02 t/m 26-03<br />

Gallery Sofie Van de Velde (Nieuw Zuid)<br />

Antwerpen<br />

www.sofievandevelde.be<br />

Johannes Kahrs<br />

en Philip Metten<br />

04-02 t/m 01-04<br />

Zeno X Gallery<br />

(Borgerhout)<br />

Antwerpen<br />

www.zeno-x.com<br />

In korte tijd schilderde de<br />

Belgische Ilse D’Hollander<br />

(1968-1997) een divers en<br />

toch homogeen oeuvre<br />

bij elkaar, waarin abstractie<br />

en figuratie door<br />

elkaar lopen. Gevoelige<br />

schilderijen en werk op<br />

papier getuigen van een<br />

intensieve zoektocht naar<br />

wat schilderkunst kan<br />

zijn. Soms zijn er affiniteiten<br />

met Luc Tuymans<br />

of Raoul De Keyser, maar<br />

ze schilderde op haar<br />

eigen manier. Ze was pas<br />

28 toen ze uit het leven<br />

stapte. Postuum kwam de<br />

doorbraak op gang. De<br />

nalatenschap wordt vertegenwoordigd<br />

door Sofie<br />

Van de Velde in Antwerpen, Sean Kelly Gallery in New York en Victoria Miro<br />

in Londen. Deze keer brengt Sofie Van de Velde het picturale oeuvre onder<br />

de aandacht met de groepsexpo Real Life, Ilse D’Hollander in dialogue,<br />

gecureerd door Wells Fray-Smith van Whitechapel Gallery in Londen. Het<br />

is een internationale dialoog met werk van Ilse D’Hollander en een achttal<br />

kunstenaars, onder wie de Amerikaan Peter Shear en de Ierse schilder uit<br />

Berlijn Christopher Colm Morrin. (cv)<br />

llse D’Hollander, zonder titel, 1995, olieverf op doek, 40 x 50 cm. Met toestemming van<br />

Sofie Van de Velde. Richtprijs jonge kunstenaars: € 3.000-5.000, meer gevestigde kunstenaars:<br />

ca. € 15.000 (werk op papier) en € 30.000-60.000 (werk op doek).<br />

Wat te verwachten<br />

in de tiende solo<br />

van Johannes Kahrs<br />

(°1965, Bremen) bij<br />

Zeno X?<br />

Nieuwe werken zijn<br />

weerom gebaseerd<br />

op mediafoto’s of<br />

filmstills, maar op<br />

een andere manier<br />

geschilderd en<br />

dikwijls in portretvorm.<br />

Hij blijft<br />

een en ander ondervragen, onder meer door twee keer<br />

dezelfde man te schilderen in dezelfde pose. Mensen<br />

zijn niet op post in de kunst van Philip Metten (°1977,<br />

Genk), wat niet betekent dat het niet gaat over ons. Hij<br />

maakte opmars met undergroundachtige sculpturen<br />

en betreedbare installaties. Een recente installatie is de<br />

inrichting van restaurant ESSEN in Antwerpen. Zijn solotentoonstelling<br />

demonstreert dat zijn picturale collages<br />

van papier sculpturaler worden. Helemaal nieuw zijn<br />

collages van aan elkaar gestikte stukken canvas. Ze kunnen<br />

iets hebben van beeldpixels, een masker, een kaart,<br />

een architectonisch model. En ja, zijn beeldtaal mixt nog<br />

altijd echo’s van de prehistorie en een verre toekomst,<br />

tribale rituelen, modernisme, SF-films en experimentele<br />

cinema. (cv)<br />

Philip Metten, 080322, 2022. Met toestemming van Zeno X Gallery,<br />

Antwerpen. Prijsindicatie: Philip Metten: € 3.000-15.000, Johannes<br />

Kahrs: € 20.000-70.000.<br />

Ben Edmunds stimuleert<br />

een bergbeklimming<br />

04-02 t/m 19-03<br />

Tatjana Pieters<br />

Gent<br />

www.tatjanapieters.com<br />

Ben Edmunds, Miracles of a new<br />

perspective, 2022 (detail), textielverf<br />

en acrylverf op canvas met afwijkende<br />

omtrekvorm en zelfgemaakte lijst, 180<br />

x 140 cm. Met toestemming van de<br />

kunstenaar en Tatjana Pieters. Prijs:<br />

€ 10.000.<br />

De tweede solo van de Britse kunstenaar Ben Edmunds (1994) bij Tatjana Pieters heet Second<br />

Mountain, zoals het in 2020 verschenen boek van David Brooks over de zoektocht naar een zinvol<br />

leven. De beklimming van de eerste berg gaat over carrière, succes, rijkdom, maar dat zijn geen<br />

synoniemen van geluk. De tweede berg gaat over de connectie met anderen en onze omgeving.<br />

Wat vermag een schilderij? Ben Edmunds koppelde het transcendente potentieel van abstracte<br />

schilderkunst eerder al aan eigen ervaringen met sporten als zeilen. Nu staat ‘Second Mountain’ als<br />

een merknaam op de zelfgemaakte lijsten, alsof de schilderijen een klimuitrusting zijn. Connecties<br />

met anderen, daar draait het ook om. Er komen twee outfits bij, een samenwerking met modeontwerper<br />

Oliver Selic, en een soundtrack van Joe Clark. In een andere ruimte komt Ben Edmunds op<br />

de proppen met Search Party, een groepsshow van een heleboel bevriende en andere kunstenaars,<br />

onder wie Beatrice Lettice Boyle en Charles Degeyter. (cv)<br />

17

GALERIES<br />

Pjeroo Roobjee en<br />

Herman Van den Broecke<br />

05-02 t/m 12-03<br />

Galerie William Wauters<br />

Oosteeklo<br />

www.galeriewilliamwauters.be<br />

Alioune<br />

Diagne<br />

t/m 04-03<br />

Templon<br />

Brussel<br />

www.templon.com<br />

Voor de eerste keer<br />

komen Pjeroo Roobjee<br />

en Herman Van den<br />

Broecke voor de dag<br />

met een duotentoonstelling.<br />

Beide kompanen<br />

trekken er al een<br />

tiental jaar samen op<br />

uit om te schilderen in<br />

open lucht. Ze brengen<br />

werken mee van hun<br />

trips in de Franse natuur<br />

en voegen er heel<br />

wat andere schilderijen<br />

aan toe. Pjeroo<br />

Roobjee is bekend van<br />

een schelmachtige<br />

schilderkunst, vaak vol<br />

woelige patronen en<br />

toch melancholisch.<br />

Herman achter zijn<br />

schildersezel verschijnt in de serie Sauve, Languedoc, olieverfwerken op papier die in<br />

2017 zijn gemaakt tijdens hun trektochten langs een Zuid-Franse rivier. Maar er zijn<br />

ook recente schilderijen als Kokhalzen in de Stille Kempen. Herman Van den Broecke<br />

laat ons kennismaken met andere avonturen in de schilderkunst: een soort landschappen<br />

over de mens in de wereld. Roobjee omschrijft het als 'een bitterzoete,<br />

dichterlijke en ietwat ironische blik op de aardeling'. (cv)<br />

Herman Van den Broecke, De paars oplichtende nacht, 2022, olieverf op doek, 100 x 100 cm. Met toestemming<br />

van de kunstenaar en William Wauters. Prijsindicatie duoshow:<br />

€ 1.000-5.000.<br />

Op zijn allereerste<br />

tentoonstelling<br />

in Brussel<br />

presenteert<br />

de Frans-<br />

Senegalese<br />

schilder Alioune<br />

Diagne (°1985)<br />

een vijftiental<br />

schilderijen<br />

rond het thema<br />

reizen en veranderlijkheid.<br />

De kunstenaar viel in 2013 al meteen op<br />

met zijn unieke expressiewijze: ‘figuro-abstro’. Het<br />

oeuvre van Diagne bestaat uit figuratieve beelden,<br />

ontstaan uit een oneindige reeks motieven. Het<br />

spreekt aan door zijn complexiteit en de dynamiek<br />

van de taferelen uit het dagelijks leven van de<br />

zwarte gemeenschap en de wereldwijde Afrikaanse<br />

diaspora. Deze expo vergast ons op een explosie<br />

van levendige kleuren, van citroengroen en indigo<br />

tot aquamarijn en kanariegeel. De schilderijen<br />

flirten meer dan ooit met het abstracte. Aanvankelijk<br />

verliest de blik zich in de talloze tekens<br />

op het doek. Geen twee ervan zijn identiek. Bij<br />

nader inzien gaat het om lokale taferelen die hij<br />

‘live’ heeft geschilderd. Nu eens gaat het om een<br />

marktgebeuren, dan weer een groep mensen die ̓s<br />

ochtends zijn bijeengekomen op een plein. (gg)<br />

Alioune Diagne, Arrivée des pêcheurs à Cayar Sénégal, 2002,<br />

olieverf en acryl op doek, 100 × 100 cm © A. Diagne. Met toestemming<br />

van Templon, Parijs - Brussel - New York.<br />

Prijs: € 25.000-30.000.<br />

Solodebuut<br />

van Kristian Touborg<br />

03-02 t/m 16-03<br />

Newchild Gallery<br />

Antwerpen<br />

www.newchildgallery.com<br />

Kristian Touborg, Void Portal (self-portrait), 2022,<br />

olieverf, acrylverf en sublimatiekleurstof op polyester<br />

en reflecterende stof, 170 x 134 cm. Foto:<br />

Newchild Gallery. Prijsindicatie:<br />

€ 8.000-25.000.<br />

De Deense kunstenaar Kristian Touborg (°1987, woont in Kopenhagen) brengt uitsluitend nieuwe<br />

werken mee naar zijn eerste solo in <strong>België</strong>. Hij hoopt bovendien iets bijzonders te doen in de<br />

ruimte. Zijn schilderijen hebben geregeld iets driedimensionaals, en soms maakt hij een sculptuur.<br />

Eerst en vooral is hij een schilder, die klassieke technieken mixt met nieuwe media zoals<br />

digitale prints. Hij houdt van de natuur, bloemen, water, de vorm en het lichaam, lagen, kleuren<br />

en licht. Dat zegt hij in een nieuwe video van Newchild, en hij voegt eraan toe dat hij momenten<br />

oppikt uit zijn dagelijks leven en dan een soort tijdscapsule creëert. Sociale structuren en wat hij<br />

ziet in de wereld probeert hij ook te incorporeren in zijn schilderkunst. Vorige zomer toonde een<br />

groepsexpo in de galerie het schilderij Void Portal (2022): een huiselijke scène in een droomachtige<br />

magentamauve gloed, gebaseerd op een foto van de kunstenaar op bed. Dit schilderij<br />

is er nu niet bij, maar het geeft alvast aan dat zijn werk veel persoonlijker wordt. (cv)<br />

18

GALERIES<br />

Fiona Rae<br />

t/m 18-03<br />

Galerie Nathalie Obadia<br />

Brussel<br />

www.nathalieobadia.com<br />

Opkomend talent<br />

Jolijn Baeckelandt<br />

18-02 t/m 26-03<br />

CAPS<br />

Oostende<br />

www.c-aps.be<br />

Fiona Rae (°1963, Hongkong,<br />

woont en werkt in<br />

Londen) is een van de belangrijkste<br />

abstracte schilders<br />

van haar generatie.<br />

Sinds meer dan dertig jaar<br />

creëert ze werken in een<br />

boeiende, maar complexe<br />

stijl. Die verraden onmiskenbaar<br />

de invloed van de<br />

kunstgeschiedenis – de<br />

kunstenaar schuwt de verwijzingen<br />

naar de popart<br />

niet, noch de invloed van<br />

het abstracte expressionisme.<br />

Een en ander belet<br />

haar evenwel niet een heel<br />

eigen, vernieuwende visuele<br />

stijl te hanteren, stevig<br />

verankerd in onze tijd.<br />

Deze tentoonstelling (de<br />

eerste in Brussel) brengt<br />

schilderijen en werken op<br />

papier daterend van 2015<br />

tot 2021. Het overzicht<br />

getuigt van haar picturale<br />

virtuositeit en haar vermogen om raadselachtige beelden van een levendige<br />

expressiviteit te creëren. Op de eerste verdieping ontdekken we de schilderijen<br />

van de reeksen Greyscale, Figure en Pastel. De opstelling van de werken is zo<br />

gekozen dat je een mooie verschuiving van lichte naar donkere kleuren krijgt. Op<br />

de tweede verdieping wachten de werken van de recentere reeks Word, de reeks<br />

Abstract, en een selectie werken op papier. (gg)<br />

Fiona Rae, Gouache (following darkness), 2017, gouache op papier, 42 x 29,7 cm. Met toestemming<br />

van de kunstenaar en Galerie Nathalie Obadia Parijs / Brussel. Foto: Antony Makinson at<br />

Prudence Cuming Associates Ltd. Prijs op aanvraag.<br />

CAPS aka Contemporary<br />

Art<br />

Projects heeft oog<br />

voor talent. Tot 12<br />

februari maakt u in<br />

de ruimte in Oostende<br />

kennis met<br />

A Family Affair, de<br />

allereerste solo van<br />

Laurence Durieu:<br />

een eigentijdse<br />

genreschilderkunst<br />

van wonderlijke<br />

huiselijke taferelen<br />

met veel dieren<br />

en planten. Daarna is het de beurt aan Jolijn Baeckelandt<br />

(°1993, woont in Antwerpen). In mei vorig jaar<br />

presenteerde ze in de pop-uplocatie CAPS@Antwerpen<br />

een reeks schilderijen met een bonte en redelijk<br />

cartooneske figuratie op een keukenhanddoekmotief,<br />

dat ze eerst had gezeefdrukt op het canvas. Het<br />

banale keukenhanddoekraster staat voor structuur. De<br />

nood aan orde en stabiliteit en dan weer de nood aan<br />

verandering, het is een existentiële menselijke eigenschap.<br />

Spanningen tussen chaos en structuur worden<br />

nu geëxploreerd in de solotentoonstelling Blinde<br />

Vlek. Het is een reeks monotypen met een wemeling<br />

van zwart, grijs en wat groen, waarin je motieven als<br />

een slang of een groteske kop herkent of meent te<br />

herkennen. (cv)<br />

Jolijn Baeckelandt, Borderline, 2022, acrylverf, inkt en houtskool,<br />

monotype op papier, 76 x 56 cm. © Jolijn Baeckelandt.<br />

Prijs: € 1.150 (ingelijst).<br />

Het stille avontuur<br />

van tussenruimten<br />

17-02 t/m 18-03<br />

Galerie Odradek<br />

Brussel<br />

www.odradekresidence.be<br />

André Lambotte, zonder titel, z.d., kleurpotlood<br />

op papier, 21 x 21 cm © De kunstenaar en Galerie<br />

Odradek. Prijsindicatie: € 1.000-4.000.<br />

Op voorstel van André Lambotte houdt Galerie Odradek een tentoonstelling waarvan het<br />

thema samen te vatten is in één zinsnede van Rainer Maria Rilke, geciteerd door Henri<br />

Maldiney: “Het stille avontuur van tussenruimten” (Henri Maldiney, Art et existence, Parijs,<br />

1985). We krijgen werken op papier te zien waar het spel met wit (of zeer heldere kleuren)<br />

lijkt op een ademhaling, een stilte, een leegte (tussenruimte), lopend tussen de kleurrijkere<br />

of donkerdere vlakken. Vijf kunstenaars laten hier het beste van zichzelf zien: de Belgen<br />

Kiran Katara en André Lambotte, en de Fransen Albert Palma, Jacques Pourcher en Frank<br />

Vigneron. Een selectie die geknipt is voor deze tentoonstellingsruimte, die altijd stof tot<br />

nadenken biedt. (gg)<br />

19

GALERIES<br />

Nicolas Party<br />

t/m 04-03<br />

Xavier Hufkens<br />

Brussel<br />

www.xavierhufkens.com<br />

Christian<br />

Renonciat<br />

t/m 04-03<br />

Galerie La Forest Divonne<br />

Brussel<br />

www.galerielaforestdivonne.com<br />

Op zijn derde tentoonstelling bij Xavier Hufkens presenteert Nicolas<br />

Party (°1980, Lausanne, woont en werkt in New York) een ensemble<br />

nieuwe werken (pastels, kabinetten en olieverfschilderijen op koper).<br />

Geïnspireerd door de vroegere schilderkunst heeft Nicolas Party<br />

twee grote triptieken gecreëerd met pastel, waarvan het formaat<br />

doet denken aan de historische retabels. Veel kunstenaars hebben<br />

geëxperimenteerd met die specifieke organisatorische structuur, uit<br />

vrije keuze of volgens de traditie. Denken we maar aan het oeuvre van<br />

Jeroen Bosch (De tuin der lusten) of de triptieken van Francis Bacon.<br />

In Party’s triptieken krijgt de natuur een centrale rol toebedeeld: de<br />

ene keer domineren de bomen, de andere keer de wolken. De kunstenaar<br />

beheerst de bijna vergeten kunst van het schilderen op koper.<br />

Hij pakt ook uit met kabinetten, vergelijkbaar met de kleine draagbare<br />

schilderijen of iconen, traditiegetrouw bestemd voor privégebruik.<br />

Ook creëert hij grisailles, van het type dat vaak de achterkant van die<br />

oude werken sierde. Bij sluiting verhullen die grijs-witte werken de<br />

levendige kleuren aan de binnenkant. (gg)<br />

De altijd spectaculaire sculpturen van Christian Renonciat<br />

(°1947) doen ons twijfelen aan onze eigen waarneming. Door<br />

zijn uiterst geraffineerde techniek knoopt hij aan bij de grote<br />

traditie van de houtsnijkunst, met haar draperingen en alle<br />

sensualiteit die deze oproepen. Zoals de kunstenaar dat zelf<br />

zegt, geven zijn hyperrealistische werken ons een inkijk in de<br />

“wonderlijke bibliotheek van sensaties in ons geheugen.” En<br />

om herinneringen gaat het hier nu net. Zijn sculpturen creëren<br />

een bedrieglijk echt lijkende illusie van papier, karton,<br />

wol en schuimplastic, waardoor er meteen herinneringen in<br />

ons opkomen aan die materialen tussen onze vingers of het<br />

geluid ervan in onze oren. Christian Renonciat brengt onze<br />

zintuigen altijd weer in verwarring. De verleiding om zijn<br />

werken aan te raken is haast onbedwingbaar. Op zijn eerste<br />

tentoonstelling in Brussel presenteert hij een groot ensemble<br />

recente bas-reliëfs van lindehout, ayous en cederhout.<br />

Christian Renonciat, Ondée 1, 2022, sculptuur van lindehout,<br />

75 x 60 x 6 cm. © C. Renonciat et Galerie La Forest Divonne.<br />

Prijsindicatie: € 3.000-30.000.<br />

Nicolas Party, Triptyque à la Forêt rouge, 2022, olieverf op koper en olieverf op<br />

houten paneel, 31 × 49 × 6,5 cm. Foto: Adam Reich. Met toestemming van de kunstenaar<br />

en Xavier Hufkens, Brussel. Prijs op aanvraag.<br />

Lysiane Ambrosino<br />

t/m 11-03<br />

Tandemm<br />

Brussel<br />

www.tandemm.be<br />

Textielontwerper en illustrator Lysiane Ambrosino (°1991), Salon-de-Provence, woont sinds 2011 in<br />

Brussel) creëert gouaches, sculpturen van klei en mini-wandtapijten. Zich inspirerend op het winterlicht<br />

en de huiselijkheid brengt ze bij Tandemm een reeks gouaches, miniwandtapijten, kleine sculpturen<br />

en objecten van klei, versierd met kleuren, bloemen en motieven. Het is een ode aan de zon,<br />

aan het licht, vaak aanwezig maar ook zo pijnlijk afwezig in de Belgische winters. Lysiane Ambrosino<br />

behaalde haar diploma aan de ENSAV La Cambre, in Brussel. Ze werkt in de mode- en meubelbranche,<br />

voor merken en ontwerpstudio’s. In haar projecten experimenteert ze vrijelijk met kleuren, motieven<br />

en assemblages. Overgaan van de tekening naar de materie en van de materie naar de tekening<br />

maakt deel uit van haar creatieve proces. Veelzijdig en leergierig als ze is, werkt ze met zeer uiteenlopende<br />

media (gouaches, textiel, tekeningen, collages). Altijd weer zijn haar werken kleurrijk, poëtisch<br />

en soms ook abstract. Lysiane Ambrosino maakt deel uit van het Brusselse tekenaarscollectief Cuistax.<br />

In die rol werkt ze mee aan het fanzine en diverse culturele projecten en tentoonstellingen. (gg)<br />

Lysiane Ambrosino, zonder titel, reeks<br />

Soleil d’hiver, gouache, 30 x 40 cm.<br />

© L. Ambrosino. Prijsindicatie: € 20-450.<br />

20

Dauwens<br />

& Beernaert<br />

gaat oldskool<br />

Joris Beernaert en Laurence Dauwens van de<br />

hedendaagse kunstgalerie Dauwens & Beernaert<br />

in Brussel en de collega’s van Antwerpse oude<br />

meestergalerie Lowet de Wotrenge slaan de handen<br />

ineen. De expositie Oldskool toont werk van jong<br />

talent naast dat van Frans II Francken, Jan Fijt en<br />

Hiëronymus I Francken.<br />

Kunstinzicht #02.<strong>2023</strong> — PART 2<br />

Hoe is de samenwerking met<br />

Lowet de Wotrenge tot stand<br />

gekomen?<br />

Joris Beernaert en Laurence<br />

Dauwens: “Als het bijdraagt<br />

tot een concept integreren we<br />

wel vaker ouder werk. Op onze<br />

openingstentoonstelling Retrospective/Introspective<br />

toonden<br />

we een Warhol uit 1964. Het<br />

werd voor het eerst getoond in<br />

Sabine Wachters Gallery, de vorige<br />

eigenaar van ons pand. Het<br />

terugbrengen van dat werk was<br />

een hommage aan de historiek<br />

van de ruimte. Met Oldskool<br />

gaan we stukken verder terug in<br />

de tijd, tot de 16e en 17e eeuw.<br />

De dialoog met oude meesters<br />

is het concept zélf. We speelden<br />

al langer met dit idee, omdat<br />

heel wat van onze kunstenaars<br />

op een verfrissende manier aan<br />

de slag gaan met ‘oldskool’-<br />

thema’s en -technieken. In Tyr<br />

(Baudouin, red.) van galerie<br />

Lowet de Wotrenge vonden we<br />

een ideale partner die werk van<br />

museale kwaliteit aanbiedt. Hij<br />

was ook meteen enthousiast<br />

over het concept. Als je een<br />

dergelijk project ernstig neemt<br />

moet je je laten begeleiden,<br />

en die expertise vonden we bij<br />

Tyr. We zijn verheugd dat we op<br />

deze manier topstukken, van<br />

een prachtig portret van Sint<br />

Hiëronymus door Artus Wolffort<br />

tot tactiele botanische pentekeningen<br />

van Nicolaas Struyck,<br />

kunnen integreren.”<br />

Wat maakt deze dialoog zo<br />

interessant?<br />

“In feite is de canon van de<br />

kunstgeschiedenis vrij onveranderlijk.<br />

Het landschap, zeezicht,<br />

tafereel, portret en stilleven<br />

blijven begeesteren. Op het<br />

vlak van materiaalgebruik blijven<br />

schilderkunstige technieken<br />

domineren. Wat wel enorm<br />

veranderd is, is de context. En<br />

dat willen we meegeven met<br />

Oldskool. Als hedendaagse kunstenaar<br />

sta je voor die enorme<br />

ballast van de kunstgeschiedenis<br />

waarin het meeste al gezegd<br />

en gedaan is. Enerzijds kan je<br />

gretig tappen uit het vaatje van<br />

de kunstgeschiedenis, anderzijds<br />

is het absoluut niet evident<br />

daar nog iets relevants tegenover<br />

te stellen. Bescheidenheid<br />

is de enige optie. Het werk van<br />

Quinten Ingelaere is daarvan<br />

een goed voorbeeld. Hij brengt<br />

een reeks stillevens geïnspireerd<br />

door het werk van Adriaen<br />

Coorte. Door de compositie<br />

of toevoeging van tactiele<br />

elementen zoals ogen wordt het<br />

stilleven een karakterstudie en<br />

tegelijkertijd ook een portret.”<br />

Waarom zetten jullie in op<br />

groepstentoonstellingen?<br />

“Tijdens atelierbezoeken stellen<br />

we vast dat veel kunstenaars<br />

bepaalde thema’s onderzoeken<br />

die een interessante dialoog<br />

tot stand kunnen brengen.<br />

Daarnaast is onze ruimte vrij<br />

groot en dominant: het vergt<br />

© Diego Franssens.<br />

‘De titel Oldskool is zowel een<br />

knipoog naar de jongerentaal als<br />

naar de scholen waartoe de oude<br />

meesters behoorden’<br />

een relatief grote productie om<br />

die te bemeesteren in een solotentoonstelling.<br />

Via groepstentoonstellingen<br />

proberen we dus<br />

ook de druk wat weg te nemen<br />

bij individuele kunstenaars. Het<br />

is wel de ambitie om op termijn<br />

te evolueren naar meer solotentoonstellingen.<br />

Op Art Rotterdam<br />

tonen we bijvoorbeeld een<br />

solobooth met werk van Toon<br />

Boeckmans.”<br />

Is het de bedoeling om met<br />

dit soort tentoonstellingen<br />

een nieuw publiek naar de<br />

galerie te halen?<br />

“We streven er in de eerste<br />

plaats naar een boeiende<br />

dialoog tot stand te brengen,<br />

tussen de kunstwerken en met<br />

ons publiek. Als de integratie<br />

van oude meesters een nieuw<br />

publiek kan aantrekken is dat<br />

meegenomen, maar dat is<br />

niet het eerste doel. We zien<br />

dat sommige cliënten vlotjes<br />

hedendaagse kunst combineren<br />

met oude meesters, vintage<br />

design, art deco en precolumbiaans<br />

werk, en soms zelfs<br />

oldtimers integreren in hun privémuseum.<br />

Why not? Als galerie<br />

moet je wel focussen op een<br />

niche, want elk domein vergt<br />

een verregaande specialisatie.<br />

Als hedendaagse galerie ben<br />

je een gatekeeper, die staat of<br />

valt bij je reputatie en de keuzes<br />

die je maakt in het overaanbod<br />

van hedendaagse kunst. Bij de<br />

secondary market dealer ligt de<br />

focus op provenance, authenticiteit<br />

en vetting van het werk.<br />

We zijn erg verheugd die twee<br />

expertisedomeinen te kunnen<br />

samenbrengen in Oldskool.”<br />

Dauwens & Beernaert<br />

Oldskool<br />

Brussel<br />

www.dauwensbeernaert.com<br />

t/m 13-02<br />

21

KUNSTENAAR VAN DE MAAND<br />

Julien Meert<br />

In deze reeks zoomt <strong>COLLECT</strong> in op de plek van jonge kunstenaars<br />

in de hedendaagse (kunst)wereld. Waarom maken zij hun werk, waar<br />

komt de inspiratie vandaan en hoe zien zij de eigen positie daarin?<br />

Deze maand: Julien Meert (°1983, Brussel).<br />

TEKST: ELIEN HAENTJENS<br />

FOTO: GUY KOKKEN<br />

Op de plek waar Xavier Hufkens<br />

in de jaren tachtig met zijn<br />

galerie begon, vlak achter de<br />

kerk van Sint-Gillis, werkt Julien<br />

Meert al meer dan twaalf jaar aan zijn<br />

schilderijen, tekeningen en video’s. Hoewel<br />

hij de afgelopen jaren vooral naam maakte<br />

met zijn monumentale portretten, opent<br />

hij voor de tentoonstelling Planetarium zijn<br />

blik naar de wereld. “De portretten vormden<br />

een confrontatie met mezelf", vertelt<br />

hij. “Ik had geen mentale ruimte om ook<br />

de omgeving toe te laten. Dat verandert nu<br />

geleidelijk aan. Die inhoudelijke switch gaat<br />

gepaard met een verschuiving van verticale<br />

naar horizontale doeken, en met een uitgesprokener<br />

kleurgebruik. Al stonden die<br />

pasteltinten misschien wel in contrast met<br />

de relatief zware inhoud van mijn werken.”<br />

Dat de kunstenaar deze stap heeft durven<br />

zetten, is voor een groot deel te danken<br />

aan de uitstekende begeleiding van de<br />

galerie. “Na een tegenvallende show elders<br />

stond ik zes jaar geleden op het punt om te<br />

stoppen”, bekent Meert. “En toen stuurde<br />

Sébastien Janssen van Sorry We’re Closed<br />

me een felicitatiemailtje, nadat hij mijn<br />

portretten had ontdekt tijdens Un-Scene<br />

bij Wiels in Brussel. Hij heeft mijn atelier<br />

bezocht en me daarna zowel mentaal als financieel<br />

ondersteund. Sébastien gaf me de<br />

onvoorwaardelijke vrijheid om het plezier in<br />

het schilderen en het vertrouwen in mezelf<br />

terug te vinden. Je zou kunnen zeggen dat<br />

hij me gered heeft. Later heb ik ook directrice<br />

Emilie Pischedda ontmoet, met wie ik<br />

vaak lange, bijzonder boeiende inhoudelijke<br />

gesprekken over mijn werk kan voeren.”<br />

LICHAMELIJKE ERVARING<br />

Met Planetarium gaat de alumnus van<br />

kunstacademie La Cambre de dialoog aan<br />

met de buitenwereld. De doeken bieden,<br />

net als in het theater, plaats aan imaginaire<br />

scènes die in alle vrijheid en spontaniteit<br />

ontstaan. Meert: “Onze lichamelijke staat<br />

fascineert me mateloos, maar beangstigt<br />

me tegelijk. De manier waarop wij ons<br />

lichaam ervaren loopt als een rode draad<br />

door mijn werk. In deze nieuwe schilderijen<br />

onderzoek ik hoe bijvoorbeeld een politieke<br />

of culturele context die ervaring beïnvloedt.<br />

Hoewel mijn werken steeds vanuit mezelf<br />

vertrekken, zijn ze abstracter geworden,<br />

waardoor ze wellicht meer plaats bieden aan<br />

de verbeelding van de toeschouwer. Door<br />

mijn videowerk op een levensgrote sokkel te<br />

tonen, functioneren de screensavers als een<br />

soort tableau vivant of een aanwezig wezen.<br />

22

KUNSTENAAR VAN DE MAAND<br />

‘Onze lichamelijke<br />

staat fascineert me<br />

mateloos, maar<br />

beangstigt me tegelijk’<br />

De werken kennen geen begin of einde<br />

en vertellen op zichzelf geen verhaal, maar<br />

stimuleren wel nieuwe betekenislagen in<br />

relatie tot de schilderijen.”<br />

Ook het tonen van die animaties is relatief<br />

nieuw. Meert experimenteerde er voor het<br />

eerst mee bij Krieg op PXL-MAD School of<br />

Arts in Hasselt. Maar die expositie moest<br />

door de covidpandemie na enkele dagen<br />

de deuren sluiten. “Zelf zie ik de connecties,<br />

maar tot nu toe had ik de moed<br />

niet om dit soort werk ook in een galeriecontext<br />

te tonen”, vertelt hij. “Tegelijk<br />

bewonder ik een kunstenaar als Sigmar<br />

Polke, omdat hij tijdens zijn carrière met<br />

een groot aantal vormen en technieken<br />

heeft geëxperimenteerd. Bovendien vind<br />

ik het belangrijk om de hiërarchie tussen<br />

zogenaamd hoge en lage kunst te<br />

weerleggen. Daarom hou ik van muziek,<br />

Sans titre, 220 x 170 cm, acrylverf en potlood op doek,<br />

2022. © De kunstenaar.<br />

Faire-part, 220 x 170 cm, acrylverf en houtskool op doek,<br />

2022. © De kunstenaar.<br />

Condor, 190 x 150 cm, acrylvef op doek, 2022. © De kunstenaar.<br />

maar ook van graffiti uit de jaren zeventig<br />

en tachtig. Hoe Blade in alle vrijheid een<br />

persoonlijk, grappig universum neerzette<br />

in de metro van New York bewonder ik.<br />

Daarnaast is het als kunstenaar gewoon fijn<br />

om met diverse media bezig te zijn. Terwijl<br />

schilderkunst fysiek meer van je vergt, zijn<br />

tekeningen intiemer en kan ik de animaties<br />

deels met de computer maken.”<br />

INSPIRATIEBRONNEN<br />

In de aanloop naar de tentoonstelling is<br />

Meert bijzonder spaarzaam met het delen<br />

van beelden op sociale media, omdat hij<br />

wil voorkomen dat het werk gezien wordt<br />

via internet en mensen daarom de moeite<br />

niet meer nemen om de galerie te bezoeken.<br />

Meert: “Walter Swennen, een van<br />

mijn grote voorbeelden, zei daarover het<br />

volgende: ‘Als we een schilderij fotograferen,<br />

reproduceren we wat fotogeniek is. De<br />

verf zelf is dat niet.’ Ook zei hij: ‘De schilderkunst<br />

is niet louter een beeld, maar een<br />

beeld dat gemaakt is uit materie.’ Je moet<br />

kunst dus lichamelijk kunnen ervaren om<br />

deze ten volle te begrijpen. De schilderijen<br />

van Swennen zijn het tegenovergestelde<br />

van Instagram. Ze geven zichzelf niet in<br />

één blik prijs, maar vereisen een bepaalde<br />

inspanning van de toeschouwer om ze te<br />

doorgronden. Ik heb het gevoel dat zijn<br />

werk niet beïnvloed is door de eisen van de<br />

markt. Daarom beschouw ik Swennen als<br />

een toonbeeld van integriteit.”<br />

Zelf streeft Meert een wetenschappelijke<br />

benadering van de schilderkunst na. Hij<br />

probeert die telkens verder te ontleden en<br />

begrijpen, om beelden te creëren die aansluiten<br />

bij de hedendaagse maatschappij<br />

en tegelijk picturaal vernieuwend zijn. “In<br />

die zin blies de show van Charline von Heyl<br />

bij Galerie Gisela Capitain in Keulen me<br />

helemaal van mijn sokken”, vertelt hij. “Als<br />

vrouw heeft ze de mannelijke kracht van de<br />

expressionistische schilderkunst heruitgevonden.<br />

Bovendien inspireerde ze mij om<br />

weer meer in te zetten op het gebaar, en<br />

zo meer energie in mijn werk te brengen.”<br />

Meert hoopt op positieve belangstelling<br />

naar aanleiding van Planetarium, een<br />

tentoonstelling die hij met veel plezier<br />

heeft gemaakt. “Ik heb geleerd om een<br />

onderscheid te maken tussen het leven<br />

van de schilderijen hier in het atelier, waar<br />

ze het voorwerp vormen van mijn persoonlijke<br />

picturale zoektocht, en hun leven<br />

op de kunstmarkt”, zegt hij. “Zodra ze te<br />

koop zijn, neem ik er mentaal afstand van.<br />

Al komen hier soms ook verzamelaars over<br />

de vloer, die me met bijzonder pertinente<br />

vragen op hun beurt voeden.”<br />

BEZOEKEN<br />

Julien Meert. Planetarium<br />

Sorry We’re Closed<br />

Brussel<br />

www.sorrywereclosed.com<br />

t/m 18-03<br />

23

ZOOM<br />

Sanja Marušić<br />

De fotografie verloochend<br />

Lange tijd bestond de zogenaamde<br />

kunstfotografie enkel uit zwartwitfoto’s.<br />

Kleurenfoto’s waren voor<br />

commercieel gebruik en persoonlijke<br />

souvenirs. Te oordelen naar de<br />

uitgesproken grafische productie<br />

van de jonge kunstenaar Sanja<br />

Marušić is die grens tussen kunst<br />

en toegepaste kunst verdwenen.<br />

Het Nederlands Fotomuseum in<br />

Rotterdam presenteert haar eerste<br />

overzichtstentoonstelling.<br />

TEKST: JEAN-MARC BODSON<br />

Sanja Marušić, With You, 2020. © De kunstenaar.<br />

Men is het intussen vergeten,<br />

maar lange tijd was er in de<br />

kunstfotografie geen kleur te<br />

bekennen. Dat was om meer<br />

dan één reden, maar de belangrijkste was<br />

ongetwijfeld dat tot de komst van de digitale<br />

fotografie het moeilijk, zo niet onmogelijk<br />

was voor fotografen om het eindresultaat<br />

van hun foto’s te voorspellen, wat wél lukte<br />

met zwart-witfoto’s. De standaardontwikkeling<br />

van hun fotorolletjes in de laboratoria<br />

was dezelfde als die van vakantiekiekjes.<br />

Het is net door in te spelen op die verwantschap<br />

met de ‘gewone’ fotografie dat Amerikaanse<br />

fotografen als William Eggleston,<br />

Joël Meyerowitz en Stephen Shore in de<br />

jaren zeventig van vorige eeuw bijdroegen<br />

tot de erkenning van kleur in de kunstfotografie.<br />

Hun destijds als banaal bestempelde<br />

beelden hebben het realismepact met het<br />

grote publiek hernieuwd. Door een alternatief<br />

te bieden voor het expressionisme en<br />

het symbolisme, alomtegenwoordig in de<br />

zwart-witkunstfotografie, hebben ze paradoxaal<br />

genoeg ook de deur van musea en<br />

galeries geopend voor de plastische fotogra-<br />

24

ZOOM<br />

Marušić ontvlucht<br />

de realiteit en<br />

zoekt haar heil in<br />

de droom.<br />

fie. Sanja Marušić (Amsterdam, °1991) staat<br />

evenwel dichter bij de beeldende kunstenaars<br />

die fotografie als medium gebruiken<br />

dan bij de Amerikaanse coloristen en hun<br />

realisme. Haar beelden met levendige kleuren,<br />

vaak geschilderd, hebben niets uit te<br />

staan met fotografische waarheidsgetrouwheid.<br />

Hun vrolijke lyriek staat zelfs haaks<br />

op de ontluisterende banaliteit die sinds de<br />

jaren dertig in de documentairefotografie<br />

is blijven bestaan en die een halve eeuw<br />

later door de legitimering van kleur werd<br />

geactualiseerd. In die zin kunnen we dan<br />

ook zeggen dat haar beelden eerder grafisch<br />

dan fotografisch zijn.<br />

SCHILDERKUNST ALS INSPIRATIEBRON<br />

Het fotografische oeuvre van de Kroatisch-<br />

Nederlandse kunstenaar omvat tal van<br />

zelfportretten in een landschap. Op het<br />

eerste gezicht doet het denken aan het<br />

oeuvre van de beroemde Fins-Amerikaanse<br />

fotograaf Arno Rafael Minkkinen. Bij nader<br />

inzien echter is het juist het tegengestelde.<br />

Minkkinen staat bekend om zijn ‘zuivere’,<br />

niet bijgewerkte foto’s, terwijl Marušić<br />

gretig experimenteert met vormen, kleuren<br />

en lagen. Vervolgens maakt ze gebruik van<br />

uiteenlopende analoge en digitale technieken.<br />

Het eindresultaat lijkt dan ook meer op<br />

een schilderij dan op een foto. Een en ander<br />

doet onwillekeurig denken aan de muzikale<br />

komedie Les Demoiselles de Rochefort<br />

uit 1967. In plaats van deze op te nemen in<br />

een filmstudio verkoos regisseur Jacques<br />

Demy dat te doen in bepaalde delen van<br />

Rochefort, waar hij de gevels en vensterluiken<br />

van huizen had laten schilderen in felle<br />

kleuren, zonder evenwel te raken aan het<br />

heel eigen karakter van die wijken. Aan juist<br />

dat contrast tussen het historische decor<br />

en de ‘aankleding’ ervan dankt de film zijn<br />

poëtische kracht, en niet aan het creëren<br />

van een volkomen nieuw, artificieel decor.<br />

Sanja Marušić pakt het echter helemaal anders<br />

aan. Ze ontvlucht de realiteit en zoekt<br />

Sanja Marušić, Eutierria, 2019. © De kunstenaar.<br />

haar heil in de droom. Impliciet keert ze zo<br />

de fotografie de rug toe. Ze gebruikt enkel<br />

de techniek ervan. Zoals ze twee jaar geleden<br />

vertelde in een interview met Fisheye<br />

Magazine, put ze haar inspiratie vooral uit<br />

de schilderkunst: “Ik haal veel inspiratie bij<br />

Poolse, Russische en Mexicaanse schilders,<br />

maar ook uit borduurwerk en schilderijen<br />

op objecten.”<br />

Marušić heeft een uitgesproken voorliefde<br />

voor de Sovjetkunst uit de jaren dertig.<br />

Haar reeksen, gewijd aan bepaalde episoden<br />

uit haar leven, vertonen dan ook een<br />

zekere verwantschap met oude propaganda-affiches.<br />

Vandaar ook dat haar<br />

persoonlijke oeuvre niet echt veel verschilt<br />

van de werken die ze in opdracht creëert,<br />

vaak voor de mode- of reclamesector. Het<br />

is alsof, zo laat zij zien, de artistieke erkenning<br />

van de kleurenfotografie uiteindelijk<br />

het onderscheid tussen kunst en toegepaste<br />

kunst heeft opgeheven.<br />

BEZOEKEN<br />

Sanja Marušić – Out of This World<br />

Het Nederlands Fotomuseum<br />

Rotterdam<br />

www.nederlandsfotomuseum.nl<br />

18-02 t/m 18-06<br />

25

Johannes Vermeer<br />

Tovenaar<br />

met kleur, licht<br />

en perspectief<br />

Schilderijen van Johannes Vermeer<br />

zijn zeer zeldzaam, en dat was al<br />

zo tijdens zijn leven. Nu verdringen<br />

museumbezoekers zich overal<br />

ter wereld voor zijn werk. Zoals<br />

de komende maanden op de<br />

overzichtsexpositie van de Delftse<br />

kunstenaar in het Rijksmuseum<br />

in Amsterdam. Maar zijn de<br />

schilderijen allemaal van zijn hand?<br />

TEKST: BERNADETTE VAN DER GOES<br />

Met maar liefst 28 schilderijen<br />

is het de grootste overzichtstentoonstelling<br />

van Vermeer<br />

ooit. Meer dan de kunstenaar<br />

zelf waarschijnlijk ooit bij elkaar heeft<br />

gezien. En meer ook dan de twintig schilderijen<br />

die verzamelaar en mecenas Pieter<br />

Claesz. van Ruijven en zijn vrouw Maria de<br />

Knuijt tijdens Vermeers leven verworven.<br />

In 1696 verliet de verzameling, inmiddels<br />

uitgegroeid tot 21 Vermeers, Delft, toen<br />

de collectie uit de nalatenschap van hun<br />

schoonzoon Jacob Dissius in Amsterdam<br />

werd geveild. Vervolgens verspreidden de<br />

schilderijen zich over de wereld, de eerste<br />

eeuwen binnen Europa en, sinds Amerikaanse<br />

verzamelaars begin 20e eeuw<br />

Vermeer ontdekten, ook daarbuiten. Zeer<br />

vermogende Amerikaanse industriëlen<br />

maakten Vermeer tot dé superster van<br />

de Hollandse 17e-eeuwse schilderkunst,<br />

waardoor zijn werk al snel onbetaalbaar<br />

werd. “De grootste schat voor een Amerikaanse<br />

verzamelaar is een schilderij<br />

van Vermeer uit Delft”, schreef de Duitse<br />

kunsthistoricus Wilhelm von Bode in 1911<br />

in The New York Times. Van de 28 schilderijen<br />

op de tentoonstelling in het Rijksmuseum<br />

zijn er tien afkomstig uit collecties in<br />

de Verenigde Staten.<br />

EENVOUDIGE KOMAF<br />

Hoe kon Johannes Vermeer (1632-1675),<br />

zoon van een wever, kunsthandelaar en<br />

herbergier, uitgroeien tot een kunstenaar<br />

Hoe kon de<br />

zoon van een<br />

wever, handelaar<br />

en herbergier<br />

uitgroeien tot een<br />

kunstenaar van<br />

wereldallure?<br />

van wereldallure? Tijdens zijn leven was<br />

hij in alle opzichten een lokale meester.<br />

Vermeer werd geboren in Delft en woonde<br />

er tot aan zijn dood. Uit niets blijkt dat hij<br />

zijn artistieke vorming, zoals veel andere<br />

schilders, in Italië of andere landen heeft<br />

genoten. Wel kan het zijn dat hij enkele<br />

leerjaren heeft doorgebracht bij een schilder<br />

in Amsterdam of Utrecht. Hoe het ook<br />

zij: vanaf het moment dat Vermeer eind<br />

1653 werd ingeschreven als meesterschilder<br />

in het Delftse Sint-Lucasgilde, bleef hij<br />

daar de rest van zijn leven.<br />

Hoe hij daar leefde is te zien in de grote<br />

tentoonstelling Het Delft van Vermeer in<br />

Museum Prinsenhof Delft. Die gaat uitgebreid<br />

in op de cultuurhistorische context<br />

waarin Vermeers schilderijen ontstonden,<br />

zijn netwerk, familie, vrienden, collega’s<br />

en inspiratiebronnen. Beide tentoonstellingen<br />

vertellen wat op dit moment over<br />

Vermeer te weten valt.<br />

26

Johannes Vermeer, Brieflezende vrouw in blauw, ca. 1662-1664, olieverf op doek, 46,6 x 39,1 cm, Amsterdam, Rijksmuseum.<br />

27

Johannes Vermeer, Het glas wijn, ca. 1659-1661, olieverf op doek, 65 x 77 cm, Berlijn, Gemäldegalerie Staatliche Museen zu Berlin.<br />

De voorstellingen<br />

lijken realistisch,<br />

maar zijn dat niet.<br />

Want sinds hij in 1866 door kunstcriticus<br />

Théophile Thoré werd getypeerd als ‘de<br />

sfinx van Delft’, is de kennis over Vermeers<br />

leven en schilderijen veel groter geworden.<br />

En die neemt nog steeds toe. Door recent<br />

onderzoek met geavanceerde scantechnieken<br />

maakte het Rijksmuseum de onderschildering<br />

van Het melkmeisje zichtbaar,<br />

waardoor we meer weten over Vermeers<br />

werkwijze en artistieke beslissingen. Het<br />

Mauritshuis deed hetzelfde voor Meisje met<br />

de parel en presenteert in juni de resultaten.<br />

En onlangs werd bekend dat Vermeer via<br />

jezuïeten de camera obscura leerde kennen.<br />

UITBLINKER<br />

Via de kunsthandel van zijn vader kwam<br />

Vermeer al jong in aanraking met in Delft<br />

werkende kunstenaars. Ongetwijfeld kende<br />

hij de kerkinterieurs van Gerard Houck-<br />

geest, Hendrick van Vliet en Emanuel de<br />

Witte. Zij creëerden met hun innovatieve<br />

gebruik van kleur en perspectief ruimtes<br />

vol illusie en licht. Halverwege de 17e eeuw<br />

was het in Delft een komen en gaan van<br />

kunstenaars. Oud-Rembrandtleerling Carel<br />

Fabritius woonde er en ook Paulus Potter,<br />

Jan Steen en Pieter de Hooch vestigden<br />

zich er kortere of langere tijd.<br />

In de tweede helft van de jaren vijftig van<br />

de 17e eeuw begonnen zowel Vermeer als<br />

De Hooch huiselijke interieurs te schilderen<br />

en zo ontstond een vruchtbare<br />

artistieke wisselwerking. Toen De Hooch<br />

rond 1660 naar Amsterdam vertrok, ontwikkelde<br />

Vermeer dit genre verder. Door<br />

zijn stadsgezichten en tronies, maar vooral<br />

zijn verstilde, intieme schilderijen van<br />

interieurs met jonge vrouwen, bereikte hij<br />

de absolute top.<br />

28

Johannes Vermeer wordt beschouwd als<br />

een van de meest getalenteerde schilders<br />

van de Nederlandse 17e eeuw. Zijn leven<br />

lang was hij gefascineerd door manieren<br />

om de werkelijkheid weer te geven. Hij<br />

had een fenomenaal observatievermogen<br />

en een grote kennis van lichteffecten en<br />

perspectief. Vermeer dacht eindeloos na<br />

over de structuur van zijn composities en<br />

over de verhoudingen tussen objecten,<br />

maar had ook oog voor de kleinste details.<br />

Daarbij beschikte hij over een fabelachtige<br />

schildertechniek. Hij was een tovenaar<br />

met pigmenten, licht en perspectief,<br />

een meester in het weergeven van illusie,<br />

verstilling, harmonie en intimiteit. Hoewel<br />

zijn onderwerpen en voorstellingen<br />

verwant zijn aan die van tijdgenoten als<br />

Gerard ter Borch, Pieter de Hooch, Gabriël<br />

Metsu en Frans van Mieris de Oude, worden<br />

Vermeers bijzondere kwaliteiten altijd<br />

onmiddellijk herkend.<br />

ACHTELOZE PERFECTIONIST<br />

Kijken naar de schilderijen van Vermeer is<br />

een buitengewone ervaring. Hij creëerde<br />

grote schoonheid, maar bleef daarbij wel<br />

binnen de gebaande paden. “Vermeer is<br />

geen vernieuwer geweest”, zo schreef de<br />

onlangs overleden Vermeerkenner Albert<br />

Blankert. “Niet in de zin dat hij een nieuwe<br />

stijl schiep of baanbrekende opvattingen<br />

introduceerde. Zijn stijl en thema’s ontleende<br />

hij aan meesters in zijn Hollandse<br />

omgeving. Zijn kwaliteit was dat hij van<br />

een nieuwe benadering, die anderen alleen<br />

aangeduid of verkend hadden, alle<br />

consequenties volledig doorzag en dat<br />

hij zich met grote ernst inzette om het<br />

uiterste te bereiken wat met de nieuwe<br />

benadering mogelijk was.”<br />

Vermeer was een perfectionist, maar op<br />

zo’n manier dat het lijkt alsof het moeiteloos<br />

ging. Zijn schilderijen zijn een lust voor<br />

het oog. Bewondert de een vooral de bijna<br />

mystieke sfeer van rust en contemplatie, de<br />

ander valt meer voor zijn tot het uiterste<br />

doorgevoerde realisme. Toch is dat realisme<br />

voor een belangrijk deel maar schijn.<br />

Want wie denkt dat Vermeer letterlijk de<br />

werkelijkheid afbeeldde, heeft het mis. Zijn<br />

schilderijen lijken slechts realistisch.<br />

Gregor Weber, hoofd beeldende kunst<br />

Rijksmuseum: “Voor de weergave van<br />

zijn interieurs manipuleert Vermeer zijn<br />

omgeving, bedenkt hij motieven en past<br />

ze naar believen aan. Desondanks weet<br />

hij in elk schilderij een verbluffende illusie<br />

van de werkelijkheid te bereiken. Zijn<br />

illusionistische beeldwereld ontstaat uit<br />

een samenspel van nauwkeurig op elkaar<br />

afgestemde componenten: de verstilling<br />

van zijn figuren, de perfecte beheersing<br />

van het perspectief en de nauwkeurige<br />

observatie van optische effecten, zoals<br />

de scherpte en onscherpte in de voorstelling.<br />

Hij weet het licht met zijn gekleurde<br />

reflecties verbluffend goed weer te geven.<br />

Niet alleen beheerst hij al deze aspecten<br />

tot in de perfectie, ook heeft hij een groot<br />

gevoel voor de compositie, de ordening en<br />

verdeling van de motieven op het beeldvlak,<br />

met hun lijnenspel en de helderheid<br />

van hun kleuren.”<br />

Johannes Vermeer, Meisje met de rode hoed, ca. 1664-<br />

1667, olieverf op paneel, 22,8 x 18 cm, Washington, National<br />

Gallery of Art.<br />

Johannes Vermeer, Vrouw met weegschaal, ca. 1662-1664, olieverf op doek, 40,3 x 35,6 cm, Washington,<br />

National Gallery of Art.<br />

29

Atelier van Johannes Vermeer, Meisje met de fluit, ca. 1664-<br />

1667, olieverf op paneel, 20 x 17,8 cm, Washington, National<br />

Gallery of Art.<br />

Johannes Vermeer, Schrijvende vrouw in het geel, ca. 1664-1667, olieverf op doek, 45 x 39,9 cm, Washington,<br />

National Gallery of Art.<br />

Vermeer was veel<br />

minder productief<br />

dan Rembrandt en<br />

Frans Hals.<br />

AL BIJ LEVEN SCHAARS<br />

Sinds de grote veiling van de 21 Vermeers<br />

uit de collectie van Jacob Dissius in 1696<br />

raakte het werk van Vermeer uit het zicht.<br />

In de daaropvolgende eeuw kwam soms<br />

een schilderij van hem op de markt, maar<br />

meestal onder de naam van toen beroemdere<br />

17e-eeuwse collega’s, zoals Pieter de<br />

Hooch, Gabriël Metsu, Frans van Mieris de<br />

Oude of Rembrandt. Pas toen aan het eind<br />

van de 18e eeuw prenten van enkele schilderijen<br />

en de eerste publicaties verschenen<br />

kwam daar verandering in.<br />

Dat het oeuvre van Vermeer vrij klein is,<br />

hielp ook niet mee aan de aanvankelijke<br />

bekendheid. Vergeleken met de andere<br />

twee giganten van de Nederlandse 17e<br />

eeuw, Frans Hals en Rembrandt, was hij<br />

veel minder productief. Aangenomen<br />

wordt dat Vermeer in totaal slechts tussen<br />

de 45 en 50 werken vervaardigde, gemiddeld<br />

zo’n twee per jaar. Al tijdens zijn leven<br />

waren zijn schilderijen schaars. Ondanks<br />

dat hij in Delft en omgeving gold als een<br />

beroemd meester, had hij weinig op voorraad.<br />

Of misschien kwam dat juist door<br />

die roem? In augustus 1663 kreeg Vermeer<br />

bezoek van de Franse diplomaat Balthasar<br />

de Monconys. Omdat de kunstenaar op<br />

dat moment niets kon laten zien, moest hij<br />

hem doorsturen naar een bakker die een<br />

schilderij van hem bezat.<br />

Op dit moment zijn 37 schilderijen – nog<br />

maar zeven bevinden zich in Nederland<br />

– door kunsthistorici erkend als echte<br />

Vermeers. Daarvan zijn er 24 gesigneerd<br />

en vijf ook gedateerd. De expositie in het<br />

Rijksmuseum toont 28 schilderijen uit die<br />

groep van 37, vijf meer dan het Mauritshuis<br />

in 1995-1996 samen met National<br />

Gallery of Art in Washington presenteerde.<br />

In Den Haag hingen er toen 23. Bij de bekendmaking<br />

van de 28 schilderijen sprak<br />

directeur Taco Dibbits van een ‘groots en<br />

emotioneel moment’ om al die werken van<br />

Vermeer bij elkaar te kunnen zien, dankzij<br />

de generositeit van een groot aantal bruikleengevers.<br />

Een geweldige prestatie, maar<br />

zijn de 28 schilderijen wel echt allemaal<br />

vervaardigd door Vermeer zelf ?<br />

Over de meeste aan Vermeer toegeschreven<br />

schilderijen bestaat geen twijfel. Van<br />

een flink aantal is de herkomst zelfs terug<br />

te leiden tot aan de veiling van de Dissiuscollectie<br />

in 1696. Dat geldt bijvoorbeeld<br />

voor Het melkmeisje en Vrouw met weegschaal.<br />

Bij schilderijen waarvan de herkomstgeschiedenis<br />

minder ver teruggaat<br />

overtuigen de hoge kwaliteit en de technische<br />

stijlkenmerken. Onder kunsthistorici<br />

is daar al lange tijd overeenstemming over.<br />

KWALITEITSVERSCHILLEN<br />

Over enkele werken bestaan twijfels wat<br />

betreft de eigenhandigheid. Enkele tientallen<br />

jaren geleden dook het historiestuk<br />

Sint Praxedis op, dat aan Vermeer werd<br />

toegeschreven, omdat het zijn signering<br />

draagt en de stijl van schilderen doet<br />

denken aan zijn vroege historiestukken.<br />

Nadat het doek in 1995-1996 getoond was<br />

op de grote Vermeertentoonstelling in Den<br />

Haag en Washington en kunsthistorici het<br />

30

Zeer vermogende Amerikaanse industriëlen<br />

maakten Vermeer tot dé superster van de<br />

Hollandse 17e-eeuwse schilderkunst.<br />

goed hadden kunnen bestuderen, werd<br />

het werk weer afgeschreven als echte<br />

Vermeer. Een ander twijfelgeval was lange<br />

tijd het schilderijtje Meisje met de fluit, in<br />

de National Gallery of Art in Washington.<br />

Evenals Meisje met de rode hoed uit<br />

dezelfde collectie is het, heel uitzonderlijk,<br />

op hout geschilderd. Daarom werden de<br />

twee panelen lange tijd gezien als pendanten.<br />

Maar kunsthistorici bleven worstelen<br />

met de kwaliteitsverschillen ertussen. Na<br />

uitgebreid kunsthistorisch en materiaal-<br />

technisch onderzoek bracht het museum<br />

in oktober 2022 naar buiten dat Meisje met<br />

de fluit niet door Vermeer, maar door een<br />

onbekende kunstenaar uit diens atelier is<br />

geschilderd. Uit scans bleek namelijk dat<br />

de verflagen heel anders zijn aangebracht<br />

dan op andere schilderijen van Vermeer.<br />

De veronderstelling dat het hier gaat om<br />

een atelierstuk is bovendien nieuw. Tot nu<br />

toe werd aangenomen dat Vermeer alleen<br />

werkte en dat hij geen leerlingen of assistenten<br />

had.<br />

IETWAT ONBEHOLPEN<br />

Ook aan de eigenhandigheid van het late<br />

schilderij Jonge vrouw aan een virginaal<br />

uit The Leiden Collection is lange tijd<br />

getwijfeld. Uitgebreid onderzoek heeft de<br />

toeschrijving aan Vermeer verstevigd. Maar<br />

de voorstelling ziet er toch, vergeleken met<br />

andere Vermeers, enigszins onbeholpen<br />

uit. Door de grote, gele omslagdoek die de<br />

vrouw draagt lijkt het alsof de anatomie<br />

van haar bovenlichaam niet klopt. De grove<br />

manier waarop de plooien van de doek<br />

zijn geschilderd heeft doen twijfelen aan<br />

de eigenhandigheid. Tegenwoordig is de<br />

conclusie dat het weliswaar een Vermeer is,<br />

maar dat een andere kunstenaar, wellicht<br />

na Vermeers overlijden, de gele omslagdoek<br />

heeft toegevoegd.<br />

Opmerkelijk genoeg koesteren de experts<br />

van het Rijksmuseum geen enkele twijfel<br />

over de eigenhandigheid van deze drie<br />

schilderijen. Daarom zijn ze in de tentoonstelling<br />

als echte Vermeers te zien. Bij de<br />

bekendmaking van de lijst van 28 werken<br />

in november 2022, nota bene een maand<br />

nadat National Gallery of Art in Washington<br />

op wetenschappelijke gronden Meisje<br />

met de fluit had afgeschreven, beweerde<br />

het museum dat het ervan overtuigd is<br />

dat het echte Vermeers zijn. Waarom? Op<br />

basis van welke onderzoeksresultaten,<br />

veronderstellingen en argumenten komt<br />

het Rijksmuseum tot die conclusie? Voor<br />

het schrijven van dit artikel legde ik deze<br />

vragen voor aan de wetenschappelijke staf.<br />

Zelfs na herhaalde verzoeken wilde het<br />

museum geen antwoord geven.<br />

BEZOEKEN<br />

Het Delft van Vermeer<br />

Museum Prinsenhof Delft<br />

www.prinsenhof-delft.nl<br />

10-02 t/m 04-06<br />

Vermeer<br />

Rijksmuseum<br />

www.rijksmuseum.nl<br />

10-02 t/m 04-06<br />

MEER WETEN<br />

Johannes Vermeer?, Sint Praxedis, 1655, olieverf op doek, 101,6 x 82,6 cm, Kufu Company Inc., in bruikleen<br />

bij Tokio, The National Museum of Western Art.<br />

In samenwerking met het Mauritshuis in<br />

Den Haag organiseert het Rijksmuseum op<br />

28 en 29 maart een tweedaags symposium<br />

over recent technisch en kunsthistorisch<br />

onderzoek naar de schilderijen van Vermeer.<br />

31

Leen eens<br />

een Vermeer<br />

Van de zevenendertig overgebleven<br />

schilderijen van Vermeer is er<br />

slechts één in privébezit. Jonge<br />

vrouw aan het viriginaal maakt<br />

deel uit van The Leiden Collection,<br />

een in de laatste twee decennia<br />

bijeengebrachte kunstcollectie die<br />

hulde brengt aan de Gouden Eeuw<br />

en functioneert als kunstuitleen.<br />

Van de 250 schilderijen en<br />

tekeningen zijn de meeste<br />

Rembrandts. Dat een Vermeer<br />

werd toegevoegd aan de aankoop<br />

van een Rembrandtzelfportret lijkt<br />

onwaarschijnlijk. Toch is het zo,<br />

vertelt de Amerikaanse verzamelaar<br />

en filantroop Thomas Kaplan.<br />

TEKST: ELS BRACKE<br />

Johannes Vermeer, Jonge vrouw aan het virginaal, ca. 1670-1672, olieverf op doek, 25,5 x 20,1 cm, New York,<br />

The Leiden Collection.<br />

Het was een zevenjarige Thomas<br />

Kaplan die in het Metropolitan<br />

Museum totaal in de ban raakte<br />

van Rembrandt van Rijn. “Op zo’n<br />

jonge leeftijd kon ik uiteraard het kunsthistorisch<br />

belang niet vatten”, vertelt de<br />

in New York geboren 60-jarige, zakenman,<br />

filantroop en kunstverzamelaar. “Maar zijn<br />

kunst sloeg in als een bliksemschicht en dat<br />

gevoel is nooit meer weggegaan. Later ben<br />

ik gaan beseffen wat Rembrandt doet: ‘de<br />

ziel aanraken’. Zelfs die van een kind.” De<br />

eerste Europese stad waar Kaplan belandde<br />

was Amsterdam. “Het Rijksmuseum voelde<br />

aan als een pelgrimsbestemming: ik ben er<br />

32

ontelbare keren naar teruggekeerd.” Voor<br />

iemand die qua afkomst geen enkele band<br />

heeft met Nederland en zijn erfgoed is het<br />

indrukwekkend te zien hoe Kaplan zich ten<br />

volle inzet om van Rembrandt ‘de belangrijkste<br />

kunstenaar van de geschiedenis’<br />

te maken. “Voor mij was Rembrandt echt<br />

een revolutionair: in de manier waarop hij<br />

schoonheid weergaf, conventies weerlegde,<br />

zichzelf was, expressief verf gebruikte en<br />

vooral vrij schilderde”, zegt hij. “Rembrandt<br />

is een ‘universal artist’, die dankzij een wat<br />

ik noem ‘genetische overdracht' de meest<br />

invloedrijke kunstenaars, zoals Turner,<br />

Delacroix, Van Gogh, Picasso, Francis<br />

Bacon, Lucian Freud, Jenny Saville, Zeng<br />

Fanzhi en Abdul Qader Al Rais inspireerde.”<br />

MIJN EERSTE REMBRANDT<br />

Vanaf 2003 kochten Kaplan en zijn vrouw<br />

Daphne vijf jaar lang wekelijks een werk.<br />

“En dat terwijl ik het idee om een verzamelaar<br />

te worden eerder van de hand had<br />

gewezen als ‘ordinair materialistisch’”,<br />

vertelt de zakenman die miljardair werd<br />

door de handel in grondstoffen. “Alles<br />

begon na een gesprek met Francesca von<br />

Habsburg, dochter van Heinrich Thyssen-<br />

Bornemisza, en Norman Rosenthal (indertijd<br />

conservator bij de Royal Academy). Mij<br />

werd gevraagd wat ik eventueel zou willen<br />

verzamelen. De school van Rembrandt,<br />

was het antwoord. Ik had geen enkel idee<br />

dat ik überhaupt een Gerrit Dou, Frans<br />

Mieris, Ferdinand Bol, Govaert Flinck of<br />

Jan Lievens, laat staan een Rembrandt,<br />

zou kunnen kopen, totdat zij mij hiervan<br />

overtuigden. De aankoop van mijn eerste<br />

Rembrandt vond plaats op een veiling en<br />

mijn luide gejuich toen ik het finale bod<br />

binnenhaalde, deed de veilingmedewerker<br />

de hoorn van zijn oor weghalen. Maar wat<br />

twintig jaar geleden nog mogelijk was, is<br />

dat nu niet meer. Door hogere prijzen en<br />

verscherpte nationale regels en belangen<br />

is het praktisch onmogelijk dat werk van<br />

Rembrandt nog het land zal verlaten. Ik<br />

interesseer mij voor de hele Rembrandtentourage,<br />

met name de fijnschilders. Op<br />

een paar uitzonderingen na staan op alle<br />

werken die we bezitten mensen. Ons doel<br />

is niet om een encyclopedische collectie<br />

op te bouwen, ons doel is om mensen te<br />

verzamelen.”<br />

PASSIE EN KAPITAAL<br />

Curators en conservatoren leerden Kaplan<br />

kijken, maar zijn keuze is meestal<br />

autonoom. Handelaren in oude meesters<br />

Johnny van Haeften, Salomon Lilian en<br />

Otto Naumann wijzen hem op mogelijke<br />

nieuwe aankopen. Pas in 2016 kwamen<br />

hij en zijn vrouw als verzamelaars naar<br />

buiten met een online catalogus, waarin<br />

niet alleen de werken maar ook alle achtergrondstudie<br />

en het verrichte onderzoek<br />

zijn terug te vinden. Kaplan: “Ik wist dat<br />

er vanaf dan anders zou gekeken worden<br />

naar de verzameling en naar ons: een vrij<br />

jong koppel dat oude meesters verzamelt,<br />

terwijl iedereen kiest voor moderne<br />

kunst en impressionisme. Exposities<br />

in het Louvre, in Peking en Abu Dhabi<br />

volgden en mijn stelling over Rembrandt<br />

als universeel kunstenaar kreeg overal<br />

weerklank.” Passie, toewijding en kapitaal<br />

liggen volgens Kaplan aan de basis van de<br />

uiteenlopende projecten die hij aanstuurt:<br />

‘Ons doel is niet<br />

om een<br />

encyclopedische<br />

collectie op<br />

te bouwen, ons doel<br />

is om mensen<br />

te verzamelen’<br />

Panthera, een organisatie ter bescherming<br />

van wilde katachtigen, Aleef, waarmee<br />

cultureel erfgoed in oorlogsgebieden wordt<br />

beschermd en The Leiden Collection,<br />

die hij samen met zijn vrouw beheert.<br />

“Deze verzameling is opgericht als een<br />

uitleenbibliotheek, aanvankelijk anoniem<br />

maar de laatste vijf jaar openbaar, met als<br />

hoofddoel de promotie van Rembrandt.<br />

Wat de verschillende functies verbindt<br />

zijn de internationale activiteiten die eruit<br />

voortvloeien. Onze rol als verzamelaars die<br />

hoofdzakelijk werk uitlenen is vrij uniek.<br />

De enige die zo werkte was misschien<br />

Heinrich Thyssen. De kwetsbare aard van<br />

oude schilderijen maakt dat uitlenen niet<br />

altijd vanzelfsprekend is, terwijl het bij ons<br />

de regel is. Zo is de komende maanden in<br />

Hermitage Amsterdam de tentoonstelling<br />

Rembrandt en tijdgenoten te zien. Het belangrijkste<br />

doel van The Leiden Collection<br />

is Rembrandt bovenaan de lijst van meest<br />

invloedrijke kunstenaars krijgen.”<br />

EEN ECHTE VERMEER<br />

Behalve een uitgebreide Rembrandtcollectie<br />

en de enige Fabritius in privébezit hebben<br />

de Kaplans ook als enige particulieren<br />

een Vermeer in hun collectie. “Het werk van<br />

Vermeer heeft magie, iets wat ik niet toeschrijf<br />

aan Rembrandt, die eerder excelleert<br />

in emotionele kracht”, beweert Kaplan.<br />

“Carel Fabritius, van wie wij de heilige graal<br />

bezitten, zou even groot geweest kunnen<br />

zijn maar stierf te jong. Ook Jan Lievens had<br />

die potentie, maar toen Lievens Leiden verliet,<br />

boette zijn werk in aan authenticiteit.<br />

Hun magie kwam vooral tot uiting in de cirkel<br />

van Rembrandt.” Tot rond 1900 was een<br />

Vermeer op de markt minder gewild dan<br />

een Metsu, weet hij. “Vermeers Jonge vrouw<br />

aan het viriginaal zag ik voor het eerst bij<br />

Sotheby’s. Die aanblik gaf het gevoel alsof ik<br />

de noten kon horen: een charmante vrouw<br />

wier lieftallige blik was gericht op iemand in<br />

de kamer. Op de veiling ging het werk naar<br />

de Amerikaanse handelaar Stephen Alan<br />

Wynn. Toen ik later na de bankencrisis<br />

onderhandelde met Wynn over de aankoop<br />

van de Rembrandt, drong hij aan om ook de<br />

Vermeer te kopen. De vraag of het een echte<br />

Vermeer was, bleef nog jaren openstaan<br />

terwijl ik toen al overtuigd was.” Tijdens de<br />

voorbereiding op de huidige tentoonstelling<br />

in het Rijksmuseum ontdekten de samenstellers<br />

in de eigen dossiers dat dit schilderij<br />

in de jaren zestig van de vorige eeuw door<br />

de toenmalige directeur Arthur van Schendel<br />

was bekeken. Vooraf had deze twijfels<br />

over de authenticiteit van het werk, maar<br />

uiteindelijk raakte hij overtuigd van de<br />

echtheid ervan. Ook het recente technische<br />

onderzoek bewijst dat het door Vermeer is<br />

geschilderd. “Het doet mij heel veel plezier<br />

dat het werk nu te zien zal zijn tussen haar<br />

broers en zussen”, zegt Kaplan trots. “Deze<br />

Vermeertentoonstelling is werkelijk ‘once<br />

in a lifetime’.”<br />

BEZOEKEN<br />

Rembrandt en tijdgenoten, historiestukken<br />

uit The Leiden Collection<br />

Hermitage Amsterdam<br />

Amsterdam<br />

www.hermitage.nl<br />

04-02 t/m 27-08<br />

SURFEN<br />

www.theleidencollection.com<br />

33

Cupido’s<br />

comeback<br />

Ronald de Jager, restaurator van<br />

schilderijen en kunsthistoricus,<br />

analyseert de ingrijpende<br />

restauratie van het schilderij<br />

Brieflezend meisje bij het venster<br />

van Johannes Vermeer. De<br />

liefdesgod Cupido, die tijdens<br />

het onderzoek onder de lagen<br />

vernis werd ontdekt, speelt<br />

hierin een mysterieuze rol. Een<br />

kunsthistorische who-dunnit.<br />

TEKST: RONALD DE JAGER<br />

Het schilderij Brieflezend meisje<br />

bij het venster, dat Johannes<br />

Vermeer waarschijnlijk rond<br />

1657-1659 schilderde, wordt<br />

beschouwd als een van de eerste werken<br />

waarin hij een enkel figuur in een binnenruimte<br />

positioneerde. Het schilderij maakt<br />

deel uit van de collectie van de Gemäldegalerie<br />

Alte Meister in Dresden. Tot recente<br />

tijden stond het meisje voor een lege<br />

achtermuur. Maar soms is een schilderij<br />

niet wat het lijkt.<br />

In 2017 werd besloten tot een ingrijpende<br />

restauratie, die tot 2021 zou duren. Deze<br />

werd uitgevoerd door restaurator Christoph<br />

Schölzel in het restauratieatelier van<br />

de Gemäldegalerie Alte Meister. In 2004<br />

was de restauratie voltooid van Vermeers<br />

schilderij De Koppelaarster, in hetzelfde<br />

museumatelier, en het schilderij was qua<br />

kleurkracht zo verbeterd dat vermoed<br />

werd dat een vergelijkbaar resultaat geboekt<br />

kon worden met de restauratie van<br />

het Brieflezend meisje.<br />

In de loop der jaren was al veel onderzoek<br />

verricht. Zo waren in 1965 verfmonsters<br />

van het schilderij geanalyseerd en was in<br />

1979 een röntgenopname gemaakt, waarop<br />

te zien was dat er zich onder de verf op<br />

de muur achter het meisje een afbeelding<br />

bevond van de liefdesgod Cupido. In 2007<br />

is weefselonderzoek verricht van de linnen<br />

drager en in 2009 is het schilderij met<br />

infraroodreflectografie onderzocht (naar<br />

ondertekeningen of -schilderingen dan wel<br />

veranderingen in de schildering). Ter voorbereiding<br />

op de tentoonstelling Der frühe<br />

Vermeer, in 2010 in Dresden, is het schilderij<br />

uitgebreid onder de microscoop bestudeerd.<br />

Hierbij is vooral gekeken naar de schildertechniek<br />

en de conditie van het schilderij.<br />

De vraag was of<br />

de laag waarmee<br />

de cupido was<br />

overschilderd<br />

aangebracht was<br />

door Vermeer zelf<br />

of later door iemand<br />

anders.<br />

WIE VERWIJDERDE CUPIDO?<br />

Na het weghalen van de vergeelde vernislagen,<br />

die in de 19e eeuw en later waren<br />

aangebracht, bleek het schilderij, zoals<br />

verwacht, mede op basis van de bevindingen<br />

bij de restauratie van De Koppelaarster,<br />

aanzienlijk aan helderheid, kleurkracht en<br />

contrast gewonnen te hebben.<br />

Bij het afnemen van de vernis werden de<br />

oude retouches en overschilderingen meer<br />

zichtbaar. Maar vooral bleek het schilderij,<br />

zeker gezien de ouderdom, in bijzonder<br />

goede conditie.<br />

Tijdens het afnemen van de vernislagen<br />

bleek al dat de verflaag ter plaatse van de<br />

overschildering een andere gevoeligheid<br />

vertoonde voor de gebruikte oplosmiddelen<br />

dan de verflagen elders op het schilderij.<br />

De vraag was nu of de laag waarmee de cupido<br />

was overschilderd aangebracht was<br />

door Vermeer zelf, als gevolg van een herbezinning<br />

van de compositie, zoals tot dan<br />

toe steeds was aangenomen, of later door<br />

iemand anders. Onderzoek van de verfmonsters<br />

van de plek van de cupido leerde<br />

dat de verf van de overschildering boven<br />

34

Vermeers schilderij vóór de restauratie.<br />

Het schilderij na de restauratie.<br />

op twee verouderde vernislagen lag, met<br />

daartussenin een laag vuil. Hieruit kon<br />

worden geconcludeerd dat de overschildering<br />

in ieder geval na voltooiing van het<br />

schilderij was aangebracht. Het aantal van<br />

twee lagen vernis met het aanwezige vuil<br />

ertussen wijst ook nog eens op een langere<br />

tijd van waarschijnlijk enkele decennia na<br />

voltooiing. Dit sluit uit dat Vermeer zelf de<br />

overschildering aangebracht kan hebben.<br />

Een röntgenfluorescentiescan (analyse<br />

van chemische elementen in de verf,<br />

waaruit de gebruikte pigmenten kunnen<br />

worden afgeleid) van het schilderij in 2017,<br />

uitgevoerd met de steun van het Rijksmuseum,<br />

bevestigde de nieuwe bevindingen<br />

over de overschildering.<br />

EERHERSTEL EN NIEUWE BETEKENIS<br />

Het wegschilderen van de cupido was<br />

wellicht bedoeld om het schilderij aan<br />

te passen aan de toenmalige smaak: de<br />

naaktheid van een cupido was niet altijd<br />

gewenst. Toen het schilderij in 1742 in<br />

de collectie van het museum in Dresden<br />

kwam was de compositieverandering overigens<br />

al een feit.<br />

Het wegschilderen van de cupido<br />

was wellicht bedoeld om het schilderij<br />

aan te passen aan de toenmalige smaak:<br />

naaktheid was niet altijd gewenst.<br />

Besloten werd om de dunne laag van de<br />

overschildering te verwijderen. De vernislagen<br />

eronder dienden wel behouden te<br />

blijven, want het ging hier om misschien<br />

wel de enige nog resterende originele door<br />

Vermeer aangebrachte vernis. Na uitvoerig<br />

testen werd bepaald dat de overschildering<br />

het best met het scalpel, onder een microscoop,<br />

verwijderd kon worden. En niet met<br />

een oplosmiddel, waarvan de inwerking immers<br />

moeilijker controleerbaar is.<br />

Na deze restauratie verkeert het schilderij<br />

weer in zijn oorspronkelijk door Vermeer<br />

bedoelde gedaante: het meisje leest een<br />

brief onder een schilderij van Cupido.<br />

Hiermee laat de context van de brief voor<br />

de beschouwer weinig te raden over.<br />

Het ‘schilderij in een schilderij’ is kenmerkend<br />

voor werken van Vermeer. In het<br />

later door hem vervaardigde doek Staande<br />

virginaalspeelster is ook op de achtermuur<br />

een schilderij van Cupido afgebeeld. Het<br />

zijn vergelijkbare cupido’s, maar het zijn<br />

niet dezelfde schilderijen.<br />

35

Oekraïne<br />

In het hart van het modernisme<br />

Redko Kliment, De Kiev-Pecherska Lavra, 1914, olieverf op doek, 28 x 39,7 cm. De Kyiv National Art Gallery.<br />

Een jaar heerst oorlog in het oosten van Europa. Oekraïne is ten prooi<br />

gevallen aan de expansiedrang van Moskou, een agressie die we al lange<br />

tijd niet meer hebben gezien op ons continent. Zoals altijd in oorlogen heeft<br />

ook het artistieke en culturele patrimonium zwaar te lijden onder het geweld.<br />

Maar wat weten we eigenlijk over Oekraïne en zijn erfgoed? Welke rol<br />

hebben Oekraïense kunstenaars gespeeld, onder meer in de avant-garde?<br />

TEKST: CHRISTOPHE DOSOGNE<br />

Volgens een onderzoek, besproken<br />

op 19 december in The New York<br />

Times, hebben meer dan driehonderd<br />

culturele sites in Oekraïne,<br />

waaronder bibliotheken, musea en kerken,<br />

zwaar te lijden gehad sinds de Russische<br />

invasie in februari 2022. Zo zou het goud van<br />

de Scythen, grotendeels bewaard in de stad<br />

Melitopol, samen met miljoenen objecten en<br />

kunstwerken zijn ‘geëvacueerd’ oftewel geroofd<br />

door Russische troepen. Het herinnert<br />

aan de systematische plunderingen door het<br />

Rode Leger in het oosten van Duitsland, in<br />

36

‘Kunst kan niet<br />

ontsnappen aan<br />

politieke kwesties.<br />

Het patrimonium<br />

willen treffen is een<br />

tactisch doel op zich’<br />

SAMUEL GROSS<br />

Polen en in Oekraïne aan het einde van de<br />

Tweede Wereldoorlog. Een bekend voorbeeld<br />

daarvan was de zogenaamde Schat<br />

van Priamus, weggevoerd uit Berlijn als<br />

oorlogsbuit en nooit teruggegeven door de<br />

Russische overheid. Die schat is nu te zien in<br />

het Poesjkinmuseum in Moskou.<br />

Een en ander doet het ergste vermoeden<br />

voor het Oekraïense patrimonium. Het is in<br />

die dreigende sfeer dat zowel in Zwitserland<br />

als in Spanje musea het unieke karakter van<br />

de Oekraïense kunst in de kijker zetten, van<br />

het einde van de 19e eeuw tot de eerste decennia<br />

van de 20e eeuw. In Zwitserland zijn<br />

dat Musée Rath (gevestigd in Musée d’Art et<br />

d’Histoire) in Genève en het Kunstmuseum<br />

in Basel. De tentoonstellingen bieden een tijdelijk<br />

onderdak aan de collecties van de Kyiv<br />

National Art Gallery, die de deuren opende<br />

in 1922. Het is meteen ook een politiek statement,<br />

aldus Samuel Gross, hoofd tentoonstellingen<br />

van het Musée d’Art et d’Histoire:<br />

“Ik denk niet dat kunst kan ontsnappen aan<br />

politieke kwesties. Het patrimonium bewust<br />

willen treffen is een tactisch doel op zich. De<br />

oorlog in Oekraïne heeft iedereen in de culturele<br />

sector met stomheid geslagen. Hier in<br />

Genève zijn tal van hulpacties op touw gezet<br />

om de culturele instellingen in Oekraïne en<br />

onze professionele collega’s daar te steunen.<br />

De solidariteit neemt diverse vormen aan.<br />

Zo hebben onze stedelijke musea snel verpakkingsmateriaal<br />

vergaard, bestemd voor<br />

de belangrijkste musea in Oekraïne, zodat<br />

ze hun patrimonium kunnen beschermen.<br />

We konden toen nog niet vermoeden dat de<br />

Conventie van Den Haag (een verdrag inzake<br />

de bescherming van culturele goederen in<br />

geval van een gewapend conflict, red.) zo<br />

drastisch met voeten zou worden getreden,<br />

al verwachtte wellicht niemand dat de culturele<br />

centra gespaard zouden blijven. Onze<br />

tentoonstelling en die in Basel vormen een<br />

aanklacht tegen dat geweld.”<br />

Anatol Petrytskyi, Figuren van minister Ping voor de opera Turandot in de Staatsopera, Járkiv, 1928, gouache<br />

en Oost-Indische inkt op papier, 72 x 54 cm. Museum van Theater, Muziek en Film van Oekraïne.<br />

OEKRAÏENS MODERNISME<br />

Hoewel Oekraïense kunst al eeuwenoud is, is<br />

er niet zo gek veel over bekend. Zo weten bitter<br />

weinig mensen dat Kazimir Malevitsj, de<br />

uitvinder van het suprematisme, een Oekraïner<br />

was. De tentoonstellingen in Zwitserland<br />

presenteren een honderdtal schilderijen.<br />

De focus ligt enerzijds op het thema van de<br />

nacht, met werken die hoofdzakelijk dateren<br />

uit de tweede helft van de 19e eeuw, en anderzijds<br />

op de diversiteit van een kunst die al<br />

te lang werd gerangschikt onder de noemer<br />

van de zogeheten homogene Russische<br />

kunst. Gross: “De tentoonstelling in Genève is<br />

deels gebaseerd op een andere die vorig jaar<br />

plaatsvond in Kiev. Ze wijst op het belang van<br />

het thema van de nacht in de schilderkunst<br />

van de 19e eeuw. De beleving van de nacht<br />

zou ingrijpend veranderen door de technische<br />

vooruitgang, met name de komst van<br />

elektrische verlichting. Op zeer uiteenlopende<br />

manieren beeldden kunstenaars deze historische<br />

verandering uit. Licht in de duisternis: het<br />

is wel een bijzonder wrange metafoor voor het<br />

Oekraïense volk op dit moment.”<br />

Alle tentoongestelde kunstwerken getuigen<br />

van de uitgesproken poëtische dimensie<br />

van de nacht in Oekraïne. Nikolaj Gogol, de<br />

beroemde schrijver van Oekraïense origine,<br />

noemde die ‘goddelijk’ en ‘magisch’. Het is<br />

echter op de tentoonstelling in Madrid dat<br />

het bijzondere karakter van de Oekraïense<br />

kunst, met name die van de avant-garde, het<br />

duidelijkst tot uiting komt. Lange tijd werd de<br />

esthetische kracht ervan opgeslorpt door de<br />

machtige Russische buur. De curator van deze<br />

expositie is Konstantin Akinsha, een hoogleraar<br />

kunstgeschiedenis die studeerde aan de<br />

37

Mykola Jaroschenko, Schoolmeisje, 1883, olieverf<br />

op doek, 134 x 83 cm. De Kyiv National Art Gallery.<br />

Vadym Meller, tekening voor de choreografie van Maskers van de Bronislava Nijinksa Bewegingsschool,<br />

Kiev, 1919. Museum van Theater, Muziek en Cinema van Oekraïne.<br />

‘De jaren dertig<br />

waren een periode<br />

van renaissance,<br />

vol creativiteit en<br />

experimenten,<br />

met Kiev, Odessa<br />

en Charkov als<br />

belangrijkste centra’<br />

FRANCESCA THYSSEN-<br />

BORNEMISZA<br />

Sjevtsjenko-universiteit in Kiev, de staatsuniversiteit<br />

in Moskou en de St Andrews-universiteit<br />

in Schotland. De tentoonstelling in<br />

het Museo Thyssen-Bornemisza in Madrid<br />

is toegespitst op de moderne kunst van de<br />

eerste drie decennia van de 20e eeuw. Ze<br />

was al zeven jaar gepland, maar raakte pas<br />

uit de startblokken dankzij de steun van<br />

kunstverzamelaar en filantroop Francesca<br />

Thyssen-Bornemisza, oprichter van de<br />

stichting ARCH (Art Restoration for Cultural<br />

Heritage), die ijvert voor het bewaren van het<br />

artistieke patrimonium van Oost-Europa.<br />

In een recent interview vertelde ze: “Konstantin<br />

Akinsha heeft me doen inzien hoe,<br />

door de historische verwarring, de meeste<br />

Oekraïense kunstenaars van de avant-garde<br />

werden gezien als Russen, zonder rekening<br />

te houden met hun afkomst of hun woon- en<br />

werkplaats. Het Oekraïense modernisme<br />

ontwikkelde zich als reactie op een uiterst<br />

complexe sociaal-politieke situatie, ontstaan<br />

door de ondergang van verschillende rijken,<br />

de Eerste Wereldoorlog, de revolutie van<br />

1917 en de Oekraïense Onafhankelijkheidsoorlog<br />

(1917-1921). Dit alles leidde tot de<br />

geboorte van de Oekraïense Socialistische<br />

Sovjetrepubliek. De jaren dertig waren een<br />

periode van renaissance, vol creativiteit<br />

en experimenten, sterk beïnvloed door de<br />

traditionele kunst. Kiev, Odessa en Charkov<br />

waren de belangrijkste centra voor de groeiende<br />

intelligentsia. De tentoonstelling in<br />

Madrid belicht dit cruciale hoofdstuk van<br />

het Europese modernisme, dat in het Westen<br />

doorgaans weinig aandacht krijgt. Ze<br />

richt ook de schijnwerpers op de Oekraïense<br />

werken die ten tijde van de Holodomor (hongersnood)<br />

zijn ontsnapt aan de stalinistische<br />

zuiveringen, omdat men ze waardeloos<br />

vond. Men heeft die al te snel bestempeld als<br />

Russische avant-garde, alsof Oekraïne nooit<br />

een eigen identiteit had en nooit waarden<br />

deelde met Europa, en dus ook geen reden<br />

had om lid van de Europese Unie te worden<br />

en cultureel tot Europa te behoren.”<br />

Europa, vooral Duitsland en Hongarije, hield<br />

lange tijd de boot af, om herrie met Rusland<br />

te voorkomen. Toen de oorlog uitbrak, nam<br />

Akinsha de pelgrimsstaf opnieuw ter hand<br />

en kon uiteindelijk rekenen op de steun van<br />

Thyssen-Bornemisza, omdat de kunstwerken<br />

dringend beschermd dienden te worden<br />

tegen het oorlogsgeweld. De belangrijkste<br />

38

uikleengevers, de Kyiv National Art Gallery<br />

en het Museum voor Toneel, Film en Muziek<br />

zetten hiervoor al snel het licht op groen.<br />

KIEV ALS ARTISTIEKE MAGNEET<br />

Al ontkent Konstantin Akinsha het, door te<br />

focussen op het modernisme tussen 1900 en<br />

1930 is het wel degelijk zijn bedoeling Oekraïne<br />

zijn rechtmatige plaats in de moderne<br />

kunstgeschiedenis te geven, nadat het land<br />

al te vaak in de schaduw werd gesteld door<br />

Rusland. “Voor onze selectie hebben we ons<br />

zeker niet gebaseerd op het etnische profiel”,<br />

vertelt hij. “We wilden gewoon werken laten<br />

zien van kunstenaars die in verschillende<br />

periodes actief waren in Oekraïne en die een<br />

krachtige stempel hebben gedrukt op de<br />

ontwikkeling van de Oekraïense kunst. Zo<br />

is Malevitsj er geboren. Weliswaar bracht<br />

hij het grootste deel van zijn artistieke carrière<br />

door in Rusland, maar in 1928 werd<br />

hij uitgenodigd om les te geven aan het<br />

Kunstinstituut in Kiev. In die periode kon hij<br />

zo’n functie niet bemachtigen in Rusland.<br />

Malevitsj oefende een sterke invloed uit op<br />

de jonge kunstenaars daar en drukte een<br />

stempel op de ontwikkeling van het Oekraïense<br />

modernisme. Op de tentoonstelling<br />

presenteren we ook werken van kunstenaars<br />

van Oekraïense origine, zoals Sonia<br />

Delaunay en Vladimir Baranov-Rossiné,<br />

hoewel zij kunstenaar zijn geworden in het<br />

buitenland. We wilden ook graag werken<br />

van Alexander Archipenko opnemen, maar<br />

‘Ik hoop dat deze tentoonstelling de nodige<br />

aandacht zal vestigen op het Oekraïense<br />

modernisme, dat nog altijd weinig bekend is’<br />

KONSTANTIN AKINSHA<br />

helaas kon dit niet in Madrid. We hopen die<br />

echter elders te kunnen tentoonstellen.”<br />

In de lente reist de tentoonstelling verder<br />

naar Museum Ludwig in Keulen en later<br />

dit jaar naar het Musée d’Art Moderne de la<br />

Ville de Paris. Deze leert ons onder meer hoe<br />

belangrijk een persoonlijkheid als Aleksandra<br />

Ekster is geweest. Akinsha: “Het loont de<br />

moeite haar naam op te zoeken op Wikipedia,<br />

in verschillende talen. De Oekraïense<br />

Wikipedia omschrijft haar als een Oekraïense,<br />

de Russische versie als een Russische en<br />

die uit Frankrijk als een Franse kunstenaar.<br />

Alle drie hebben ze gelijk! Aleksandra Ekster<br />

heeft al deze culturen beïnvloed, maar haar<br />

rol in Oekraïne was van cruciaal belang. Zo<br />

heeft ze in Kiev de beweging van het futurisme<br />

medeopgericht en gaf ze les aan verschillende<br />

kunstenaars, zoals Vadym Meller.<br />

Jammer genoeg circuleren op de internationale<br />

kunstmarkt honderden valse werken<br />

van Ekster. Dat bemoeilijkt onderzoek naar<br />

haar artistieke nalatenschap.”<br />

Een andere belangrijke dimensie van het<br />

Oekraïense modernisme is die van de Jiddische<br />

cultuur. “Het hele Oekraïense grondgebied<br />

van vóór de revolutie behoorde tot wat<br />

men de ‘Pale of Settlement’ noemde”, vertelt<br />

Akinsha. “De joden, die niet in Sint-Petersburg,<br />

Moskou en tal van andere Russische steden<br />

mochten wonen, hadden zich verzameld in<br />

Oekraïne, Wit-Rusland, Litouwen en het deel<br />

van Polen dat onder Russische heerschappij<br />

stond. Oekraïne heeft een fundamentele rol<br />

gespeeld in de geschiedenis van de joden. Na<br />

de revolutie werd Kiev korte tijd de hoofdstad<br />

van de Jiddische cultuur. De stad lokte<br />

kunstenaars uit verschillende delen van het<br />

teloorgegane Russische rijk. Ze sloten zich<br />

aan bij de Kultur Lige, een belangrijke joodse<br />

culturele organisatie. Na 1920 hield die op te<br />

bestaan, maar joodse kunstenaars speelden<br />

niettemin een belangrijke rol in de ontwikkeling<br />

van het Oekraïense modernisme. Een<br />

voorbeeld daarvan is Emanuel Shekhtman:<br />

hij sloot zich aan bij de groep discipelen van<br />

Mykhailo Boychuk, die monumentale schilderijen<br />

creëerde over de pogroms en de joodse<br />

vluchtelingen. Ik hoop dat deze tentoonstelling<br />

de nodige aandacht zal vestigen op het<br />

Oekraïense modernisme, dat nog altijd weinig<br />

bekend is en geen vermelding krijgt in de<br />

Europese kunstgeschiedenis van de 20e eeuw.<br />

Tegelijk zal ze er ook toe bijdragen dat al die<br />

schilderijen tijdelijk een veilig onderkomen<br />

krijgen in Europese musea.”<br />

BEZOEKEN<br />

Du crépuscule à l’aube. Collection de la<br />

Galerie nationale d’art de Kyiv<br />

Musée Rath, Genève<br />

www.mahmah.ch<br />

t/m 23-04<br />

Born in Ukraine. 31 artists from the Kyiv<br />

National Art Gallery<br />

Kunstmuseum Basel, Basel<br />

www.kunstmuseumbasel.ch<br />

t/m 30-04<br />

El Lissitzky, Compositie, 1918-1920. Nationaal Kunstmuseum van Oekraïne.<br />

In the Eye of the Storm: Modernism in<br />

Ukraine, 1900-1930s<br />

Museo Thyssen-Bornemisza, Madrid<br />

www.museothyssen.org<br />

t/m 30-04<br />

39

Aristide Maillol<br />

De schoonheid van een stille berg<br />

De stijl van de Franse beeldhouwer<br />

Aristide Maillol lag mijlenver<br />

van de expressieve lyriek van<br />

Auguste Rodin. Maillol staat<br />

bekend om de stille schoonheid<br />

van zijn sculpturen. Straks<br />

begint in La Piscine, in het<br />

Noord-Franse Roubaix, een<br />

overzichtstentoonstelling van zijn<br />

oeuvre. We nemen hier alvast een<br />

van zijn bekendere werken onder de<br />

loep: La Montagne uit 1937.<br />

TEKST: GWENNAËLLE GRIBAUMONT<br />

Aristide Maillol<br />

creëerde een nieuw<br />

classicisme, door<br />

zich rechtstreeks<br />

te inspireren<br />

op de Griekse<br />

beeldhouwkunst.<br />

Aristide Maillol (1861-1944)<br />

volgde een opleiding aan de<br />

École des Beaux-Arts in Parijs.<br />

Aanvankelijk koos hij voor de<br />

schilderkunst, maar hij zag in dat hij als<br />

schilder geen groot talent had. Vrij snel<br />

werd hij echter befaamd om zijn originele<br />

ontwerpen van wandtapijten. Vooral Gauguin,<br />

de schilder naar wie hij het meest<br />

opkeek, sprak zijn bewondering hierover<br />

uit. Door gebrek aan geld en vooral door<br />

een oogziekte zag hij zich op z’n veertigste<br />

gedwongen over te stappen op de<br />

beeldhouwkunst. Zijn La Montagne is<br />

representatief door het thema: Maillol had<br />

een voorliefde voor vrouwelijke naakten.<br />

Aanvankelijk beeldde hij nog geklede vrouwen<br />

af, later volledig naakt. Zijn vrouwen<br />

waren sensueel, met weelderige vormen,<br />

en gladde, afgeronde volumes.<br />

Een ander opvallend aspect van zijn oeuvre<br />

was het streven naar het ideale. Maillol<br />

knoopte aan bij de klassieke traditie. Hij<br />

koos voor een tijdloze stijl door zijn werken<br />

een archaïsch universalisme te verlenen<br />

en creëerde een nieuw classicisme,<br />

door zich rechtstreeks te inspireren op de<br />

Griekse beeldhouwkunst, zowel in de perfectie<br />

van de verhoudingen als in de keuze<br />

van de poses. Meestal waren zijn menselijke<br />

figuren vervat in een groter volume. Bij<br />

La Montagne gaat het om een driehoekig<br />

formaat, waarvan de verwijde basis en de<br />

spits toelopende top doen denken aan de<br />

silhouet van een berg.<br />

Er gaat een indrukwekkende rust uit van<br />

dit werk, onder meer door de evenwichtige<br />

vormen. Het verschil qua stijl met<br />

Auguste Rodin is echt frappant. Maillols<br />

stille oeuvre was een uitdaging aan het<br />

expressionisme. Het vormt een fundamentele<br />

breuk met de beeldhouwkunst<br />

die Judith Cladel, Maillols biografe, in 1937<br />

omschreef als ‘gesticulerend’: “Er moet zo<br />

weinig mogelijk beweging zijn in de beeldhouwkunst.<br />

Het mag niet te druk zijn,<br />

geen bekkentrekkerij. Bij beweging wordt<br />

al snel gegrimast. […] Kijk maar naar de<br />

Egyptische beelden: hoe onbeweeglijker ze<br />

zijn, hoe meer het lijkt alsof ze in beweging<br />

zullen komen.” Toch heeft Maillol hier zijn<br />

model vereeuwigd in een ongemakkelijke<br />

houding, in een wankel evenwicht. Ze is<br />

verzonken in gepeins, zonder de minste<br />

gelaatsuitdrukking, haar rechterhand<br />

steunend op de basis, één been gevouwen<br />

onder haar lichaam, één knie opgetrokken<br />

en het hoofd naar voren gebogen.<br />

MAILLOLS MUZE<br />

“Op de dagen dat de bergwind waait ga ik<br />

daar zitten, beschut tussen de olijfbomen,<br />

en kijk ik naar de berg recht tegenover<br />

mij, terwijl de bomen gewiegd worden<br />

door de wind. Het is van een ongelofelijke<br />

kracht … Het is goddelijk. […] Het<br />

is heftig en kalm tegelijk. Ik heb een idee<br />

voor een beeld dat ik La Montagne et le<br />

40

Aristide Maillol, La Montagne, 1937, steen. Lyon, Musée des Beaux-Arts, in bewaring gegeven door Musée d’Orsay. © RMN-Grand Palais (Musée d’Orsay).<br />

Foto: René-Gabriel Ojéda.<br />

Vent zal noemen.” De kunstenaar vertelde<br />

dit in 1933 aan Henri Frère en zat dus al<br />

enige tijd te broeden op deze sculptuur.<br />

Drie jaar later maakte Maillol er eindelijk<br />

werk van. In 1936 vroeg hij zijn jonge<br />

muze, Dina Vierny, voor hem te poseren.<br />

In het enig bekende boekje met schetsen<br />

van La Montagne zijn de trekken van Dina<br />

duidelijk te herkennen. Maillol verkeerde<br />

op het hoogtepunt van zijn roem. Hij had<br />

Dina twee jaar eerder leren kennen, ze<br />

was toen vijftien. Hij beschouwde haar als<br />

een dochter (later werd ze zijn erfgename<br />

en de uitvoerder van zijn testament). Dina<br />

belichaamde zijn ideaalbeeld. Ze werd<br />

zijn hoofdmodel, maar ook een waardevolle<br />

medewerker, en bleef dat tien jaar<br />

lang, tot aan Maillols dood in 1944.<br />

Met zijn uitgepuurde beeldhouwwerken<br />

ontketende Maillol een artistieke revolutie.<br />

De kunstenaar creëerde tal van werken<br />

met volle vormen, maar sterk vereenvoudigd,<br />

zelfs uitgepuurd. Zo bracht hij<br />

een heuse artistieke revolutie teweeg.<br />

Door zijn synthetische visie, gericht op de<br />

ordening van de massa’s, en zijn radicale<br />

breuk met de beschrijvende kunst van de<br />

19e eeuw, effende hij in zijn discipline het<br />

pad voor de abstractie. Hij inspireerde tal<br />

van grote kunstenaars, zoals Henry Moore,<br />

Hans Arp, Henri Laurens, Constantin<br />

Brâncuși en zelfs Picasso en Matisse.<br />

BEZOEKEN<br />

Aristide Maillol (1861-1944):<br />

La quête de l’harmonie<br />

La Piscine<br />

Roubaix<br />

www.roubaix-lapiscine.com<br />

25-02 t/m 28-05<br />

41

Kunstwerken<br />

in kladvorm<br />

Eugène Bracht, A Glacier (Shores of Oblivion), gesigneerd, olieverf op doek gemonteerd op paneel, 24,5 x 33,5 cm. Met toestemming van Ubbens Art.<br />

Schetsen behoren tot de best<br />

bewaarde geheimen van<br />

kunstenaars. Ze ontstaan meestal<br />

in de beslotenheid van een atelier<br />

of in de natuur. Hoe vluchtig ze ook<br />

tot stand komen, schetsen getuigen<br />

van de spontane creativiteit van<br />

een kunstenaar. Soms zelfs op<br />

verbluffende wijze.<br />

TEKST: GILLES BECHET<br />

Kunstkenners beschouwen schetsen<br />

altijd al de zuiverste, ongefilterde<br />

expressie van de inspiratie<br />

van een kunstenaar. Zo zagen<br />

critici in de 17e eeuw in de schetsen van<br />

Rubens, toen nog gemaakt op houten<br />

panelen, zijn volle creativiteit en authenticiteit<br />

tot uiting komen. “Het is fascinerend,<br />

want het is een rechtstreekse inkijk in het<br />

atelier van de kunstenaar. Zo zie je hoe<br />

hij te werk ging en hoe zijn composities<br />

vorm kregen”, zegt Baukje Coenen, senior<br />

director en specialist voor oude schilderkunst<br />

bij Sotheby’s Amsterdam. Schetsen<br />

zijn belangrijk voor een kunstenaar, om<br />

de opdrachtgever zo een idee te geven van<br />

hoe het definitieve resultaat er zal uitzien.<br />

Bij goedkeuring kan hij dan meteen met<br />

het echte werk beginnen.<br />

Paradoxaal genoeg komt juist in deze<br />

vluchtig tot stand gekomen ‘kladversie’<br />

het creatieve genie van een kunstenaar ten<br />

volle tot uiting. In de klassieke traditie van<br />

de schets maakt men onderscheid tussen<br />

een bozzetto (een voorstudie of een klein<br />

model van een beeldhouwwerk) en een modello<br />

(een meer afgewerkte versie). Behalve<br />

een esthetische waarde kan een modello<br />

42

'Het is een<br />

rechtstreekse inkijk<br />

in het atelier van<br />

de kunstenaar.<br />

Zo zie je hoe hij<br />

te werk ging en<br />

hoe zijn composities<br />

vorm kregen’<br />

BAUKJE COENEN<br />

gerecycleerd papier, soms nog met schrijfsporen,<br />

of op gelijmd papier. Tegenwoordig<br />

worden die zelfs meer op prijs gesteld dan<br />

de meer afgewerkte versies.”<br />

Soms is een schets toegespitst op specifieke<br />

onderwerpen, zoals portretten, draperieën,<br />

lichaamsdelen, gezichten, handen of<br />

dieren in een bepaalde houding. In de 17e<br />

eeuw zag je, door de mode van de Grand<br />

Tour, een sterke belangstelling voor landschappen,<br />

de hemel, valleien, de ruïnes<br />

van het Colosseum en de Akropolis en de<br />

uitbarstingen van de Vesuvius. Deze van<br />

geschiedenis en mythologie doordrongen<br />

landschappen gaven ook gestalte aan de<br />

romantische ziel. Kunstenaars beleefden<br />

een artistieke emotie, versterkt door het<br />

licht en de natuurlijke elementen. Ze ervoeren<br />

een schets als een soort bevrijding.<br />

Door de snelheid en de lichtheid ervan kon<br />

men dichter bij zijn emoties blijven, met<br />

een sensualiteit en een beweeglijkheid verwant<br />

aan de barok. Het ging er immers om<br />

een vluchtig moment vast te leggen.<br />

In een in 1799 verschenen boek van de<br />

Franse schilder Pierre-Henri de Valenciennes,<br />

met theoretische bespiegelingen en<br />

praktische adviezen voor het uitbeelden<br />

van landschappen, wordt jonge kunstenaars<br />

die de opkomende of ondergaande<br />

zon willen vereeuwigen aangeraden snel<br />

te werken, en nooit langer dan twee uur.<br />

In hun schetsen, getuigend van een raak<br />

observatievermogen, beeldden zij details<br />

van landschappen af die hun atelierwerken<br />

authentieker en origineler deden<br />

lijken. Hierin weken deze kunstenaars af<br />

van de geïdealiseerde visie van de klassieke<br />

schilderkunst, geërfd van de literatuur en<br />

de dichtkunst.<br />

ook een historische waarde hebben, zoals<br />

bij reeds bekende en gecatalogiseerde<br />

schilderijen. Rekening houdend met de<br />

weglatingen en toevoegingen krijg je zo een<br />

idee van de artistieke afwijkingen tussen<br />

de verschillende versies. Een schets van<br />

Aanbidding door de Koningen die Rubens<br />

in 1624 schilderde voor de Sint-Janskerk<br />

in Mechelen, bewaard in het Louvre, is<br />

onlangs aan de vergetelheid ontrukt en te<br />

koop aangeboden door Galerie Colnaghi, in<br />

Londen. Schetsen zijn doorgaans van een<br />

kleiner formaat dan de definitieve versie.<br />

In dit specifieke geval ging de hoogte van<br />

dertig centimeter naar meer dan twee<br />

meter. Los van de afwerking van de diverse<br />

elementen zien we bijvoorbeeld een belangrijk<br />

verschil tussen beide versies wat<br />

betreft de positie en houding van Maria.<br />

BEVRIJDING<br />

Dankzij hun beperkte formaat en graad<br />

van afwerking zijn schetsen vaak een<br />

betaalbare manier om een werk van een<br />

grote meester in huis te halen. “De schattingen<br />

zijn vaak wat aan de lage kant”,<br />

vindt Coenen, “maar uiteindelijk wordt<br />

altijd een mooie prijs behaald. Dat geldt<br />

onder meer voor de gebroeders Annibale<br />

en Agostino Carracci, Italiaanse schilders<br />

uit de 16e eeuw, die schetsen maakten op<br />

Pieter Paul Rubens, De aanbidding der Koningen, ca. 1616-1619, olieverf op paneel, 38,4 x 31,6 cm. Met dank<br />

aan Colnaghi 1760.<br />

43

Lord Frederic Leighton, Terras op het eiland Capri, 1859, olieverf op papier gemaroufleerd op doek, 32,7 x<br />

30,8 cm. Fondation Custodia, Collectie Fritz Lugt, Parijs.<br />

OLIEVERF OP KARTON<br />

De schilders gebruikten graag olieverf: een<br />

zeer duurzame verfsoort en bovendien makkelijk<br />

te vervoeren. Aangebracht op karton,<br />

een in 1751 in Frankrijk uitgevonden materiaal,<br />

kan olieverf bijzonder fijn en transparant<br />

zijn. Daardoor lijkt, door een hedendaagse<br />

bril gezien, de grens tussen een schets en een<br />

voltooid kunstwerk soms zeer dun.<br />

In de 19e eeuw gaven de Franse schilders<br />

van de school van Barbizon vorm aan het<br />

moderne landschap. Ook zij maakten<br />

schetsen met olieverf, vooral na de uitvinding<br />

van de verftube, waarvan het octrooi<br />

dateert uit 1841. Ze kregen navolging in<br />

Nederland met de Haagse School en zijn<br />

landschappen van weiden, polders en zeegezichten.<br />

In die eeuw was er een evolutie<br />

van de academische stijl naar een intuïtievere<br />

stijl. Een kunstenaar als Constable<br />

maakte tal van schetsen die niet leidden tot<br />

een voltooid werk. Hij schilderde zelfs grote<br />

doeken van het formaat dat je op tentoonstellingen<br />

ziet, maar wel met die typisch<br />

lichte toets van een schets.<br />

Na de bloeiperiode van de romantische<br />

landschappen bleven schilders schetsen<br />

in olieverf op karton, zoals blijkt uit de<br />

werken van Rouault en Vuillard, gepresenteerd<br />

in galerie April in Parijs, in Aerdenhout.<br />

Schetsen waren slechts zelden<br />

‘Je kunt een schets<br />

niet altijd toeschrijven<br />

aan één specifieke<br />

kunstenaar. Je moet<br />

vertrouwen op je<br />

instinct, en dat is<br />

waar het bij<br />

verzamelen om gaat’<br />

JOB UBBENS<br />

Antieke tegels zijn geliefde verzamelobjecten. Reden om eens dieper op de voorstellingen van tegels uit<br />

de 17e en 18e eeuw in te zoomen en direct in de juiste stemming te komen. Want op veel daarvan is een<br />

bont palet aan muzikanten van diverse pluimage te zien, van musicerende militairen tot aan zeemeermannen<br />

en andere fantasiefiguren.<br />

44

‘Kent men een<br />

kunstenaar goed,<br />

dan kan men<br />

soms boeiende<br />

ontdekkingen doen<br />

als gevolg van een<br />

slechte catalogisering,<br />

wanneer een schets<br />

ten onrechte wordt<br />

toegeschreven aan<br />

een assistent of aan<br />

zijn school’<br />

THIBAUT WOLVESPERGES<br />

Franse School, Gezicht op het Piazza del Popolo, Rome, ca. 1870, olieverf op doek op karton, 18 x 21 cm. Met<br />

toestemming van Ubbens Art.<br />

bedoeld om in het openbaar te worden<br />

getoond, waardoor het identificeren ervan<br />

soms heel wat research vergt. Soms herken<br />

je ze in het schilderij waarvan ze de voorloper<br />

waren, dan weer kun je je baseren op<br />

gelijkenissen in stijl. In geval van twijfel en<br />

het ontbreken van verdere informatie zegt<br />

men bijvoorbeeld ‘Engels, 18e eeuw’ of<br />

‘Frans, 19e eeuw’.<br />

ONZEKERE TOESCHRIJVING<br />

“Kent men een kunstenaar goed, dan kan<br />

men soms boeiende ontdekkingen doen<br />

als gevolg van een slechte catalogisering,<br />

wanneer een schets ten onrechte wordt<br />

toegeschreven aan een assistent of aan<br />

zijn school”, vertelt de Brusselse galeriehouder<br />

Thibaut Wolvesperges.<br />

“Je kunt een schets niet altijd toeschrijven<br />

aan één specifieke kunstenaar. Je moet vertrouwen<br />

op je instinct, en dat is waar het<br />

bij verzamelen om gaat”, lacht Job Ubbens,<br />

verzamelaar en handelaar uit Bussum. De<br />

marktprijzen lopen dan ook sterk uiteen.<br />

“Je kunt een schets kopen voor vijfhonderd<br />

euro, maar een andere kan makkelijk<br />

vijftigduizend euro kosten”, weet hij. “Alles<br />

hangt af van de naam van de kunstenaar,<br />

het thema, de behandeling ervan, de afwerking<br />

en de gevoeligheden van de markt.”<br />

Een van Ubbens’ favoriete kunstenaars is<br />

de Brit Thomas Jones (1742-1803), die aan<br />

het einde van de 18e eeuw verschillende<br />

keren naar Italië en andere landen in Zuid-<br />

Europa reisde. Met olieverf op papier schilderde<br />

hij op bijzonder geraffineerde wijze<br />

het patina en de materialen van de muren<br />

van de steden onder de mediterrane zon.<br />

Die werken werden nooit tentoongesteld<br />

maar zijn tegenwoordig wel bijzonder in<br />

trek bij verzamelaars. Sommige kun je al op<br />

de kop tikken voor € 60.000 tot 80.000, maar<br />

een schets als View of the Temple of Diana,<br />

Nemi ging in 2005 bij Christie’s van de hand<br />

voor £ 187.200 (€ 279.600). De tentoonstelling<br />

Mehr Licht in het Museum Kunstpalast,<br />

in Düsseldorf, presenteert werken<br />

van kunstenaars van lokale scholen uit de<br />

periode van de romantiek, maar ook van<br />

Caspar David Friedrich en Camille Corot,<br />

kunstenaars die schetsen maakten met<br />

olieverf, waarin ze een nieuwe kijk op de<br />

natuur boden. Deze werken waren a priori<br />

niet bestemd voor de ogen van het grote<br />

publiek en werden meestal pas een of twee<br />

eeuwen na de dood van de schilder voor<br />

het eerst tentoongesteld. Ook al hebben ze<br />

de status van ‘schetsen’, toch zien we ze nu<br />

als volwaardige kunstwerken. Als kostbare<br />

herinneringen aan bijzondere momenten<br />

die de kunstenaar heeft willen vatten.<br />

BEZOEKEN<br />

Mehr Licht. Die Befreiung der Natur<br />

Museum Kunstpalast<br />

Düsseldorf<br />

www.kunstpalast.de<br />

08-02 t/m 07-05<br />

45

De wandelstok<br />

Zoveel meer dan een steun<br />

Eigenlijk is een eenvoudige<br />

stok, opgeraapt langs de weg, al<br />

genoeg om te dienen als steun bij<br />

het wandelen. Waarom heeft de<br />

mens in de loop der eeuwen dan<br />

zoveel wandelstokken gemaakt<br />

en waarom zijn ze nog steeds zo<br />

populair? Wellicht omdat de mens<br />

eenvoudige hulpmiddelen altijd<br />

al heeft versierd met symbolen,<br />

bijvoorbeeld van macht of rijkdom.<br />

Of gewoon om de eigen identiteit<br />

wat kracht bij te zetten. Altijd is er<br />

wel een reden.<br />

TEKST: ANNE HUSTACHE<br />

zijn<br />

tijdloos. De eerste<br />

wandelstok is wellicht<br />

“Wandelstokken<br />

spontaan uitgevonden,<br />

toen de mens een gebroken tak oppikte<br />

en begreep dat hij daar iets mee kon<br />

doen”, schreef de Franse journalist Pierre<br />

Faveton in 1988. Dit specifieke object werd<br />

dus al in de verre oertijd gebruikt, en wel<br />

voor diverse doeleinden: steun bieden bij<br />

het gaan, een kudde dieren voortjagen,<br />

maar ook om zich te verdedigen. Al snel<br />

werden die stokken versierd en kregen<br />

ze andere, symbolische functies. De staf<br />

vertegenwoordigt het gezag, de sociale<br />

rang, het behoren tot een groep. Hij werd<br />

al vermeld in de Grieks-Romeinse oudheid<br />

en in de Bijbel. In de middeleeuwen werd<br />

deze stok in de schaduw gesteld door het<br />

zwaard en de bisschopsstaf, maar hij bleef<br />

wel een trouwe metgezel van pelgrims<br />

op hun lange tochten. In de renaissance<br />

kwam hij weer in de mode en groeide uit<br />

tot een accessoire met een steeds luxueuzere<br />

versiering, eerder voorbehouden aan<br />

de adel. Na de Franse Revolutie kwam het<br />

tot een democratisering van de wandelstok.<br />

In de loop van de 19e eeuw had je ze<br />

te kust en te keur. De systeemstok maakte<br />

toen furore en werd het voorwerp van<br />

ongebreidelde verbeelding, gepaard aan<br />

een zekere vakkennis. De belle époque was<br />

de gouden tijd voor wandelstokken: voor<br />

een man was het toen even onbetamelijk<br />

om zonder wandelstok te flaneren als<br />

voor een vrouw om buiten geen hoed te<br />

dragen. Aan het einde van de jaren twintig<br />

raakte de wandelstok echter op z’n retour,<br />

wellicht door de opkomst van de auto en<br />

andere moderne snufjes.<br />

LEZEN<br />

Pierre Faveton, Les Cannes, C. Massin, Parijs,<br />

1988, ISBN: 2707201324.<br />

Vernedering<br />

ca. 1345 v.C.<br />

Was Toetanchamon de eerste grote verzamelaar van wandelstokken?<br />

In zijn graf werden liefst 130 exemplaren aangetroffen!<br />

De jonge farao had een klompvoet en moet er dus zeker verschillende<br />

hebben gebruikt als steun bij het lopen. Andere, zoals dit<br />

exemplaar, werden waarschijnlijk vervaardigd voor gebruik bij<br />

bepaalde ceremonies. De knop heeft de vorm van een gebogen<br />

Nubiër, een van de erfvijanden van het Egyptische rijk. Nam de<br />

farao deel aan een specifieke ceremonie, dan was de hand die hij<br />

legde op deze Nubiër voor iedereen een teken van dominantie.<br />

Dit gebaar liet aan duidelijkheid niets te wensen over: Egypte<br />

wilde vijandige volkeren maar wat graag vernederen.<br />

Wandelstaf van Toetanchamon, met Nubische gevangene op de knop,<br />

Egypte, zilver, ebbenhout, 140 cm lang. Caïro, Egyptisch Museum. Foto: Kenneth<br />

Garrett.<br />

46

Exotisch<br />

18e eeuw<br />

Porselein, van Sèvres tot Meissen, was in de 18e en 19e eeuw een van de<br />

favoriete materialen voor de knoppen van wandelstokken, of het nu een<br />

knop van het type ‘milord’ was dan wel een ‘stevige greep’. Vaak waren<br />

ze versierd met bloemen of taferelen, onder meer geïnspireerd door het<br />

oeuvre van Watteau. De knop had soms de vorm van een knappe vrouw<br />

of, zoals hier, van een buitenlands personage. Deze sierlijke wandelstok<br />

belichaamt de zwier en de hang naar het exotische van de 18e eeuw. Hier<br />

heeft het uiteinde van de van porselein uit Limoges vervaardigde knop de<br />

vorm van een kale, wellicht Chinese man. Verder is een en ander versierd<br />

met gestileerde bloemen en lofwerk. De achterkant van de knop bevat een<br />

tekening en een inscriptie, waarin ‘knop’ wordt geassocieerd met ‘vruchtbaar’.<br />

Een guitige knipoog? De stok zelf is versierd met verschillende fijn<br />

uitgewerkte taferelen.<br />

Wandelstok met knop, Frankrijk, hout en zacht porselein uit Limoges, 88 cm lang.<br />

Limoges, Musée National Adrien Dubouché, inv. ADL 1128.<br />

Muzikale eenhoorn<br />

ca. 1750-1758<br />

Deze wandelstok is een zeldzaamheid, zowel door het materiaal waaruit hij bestaat<br />

als door zijn functie. Hij is immers gesneden uit de tand van een narwal, ook wel<br />

eenhoornvis genoemd. Zo’n tand was vroeger zeer gewild. Men dacht dat het ging om<br />

de hoorn van een eenhoorn. Soms kostte dit materiaal zelfs verschillende keren meer<br />

dan goud! De bovenkant van dit object is gesneden in de vorm van een fluit, terwijl<br />

de onderkant de vorm van een hobo heeft. Een en ander is te danken aan Georg Heinrich<br />

Scherer, het beroemdste lid van een familie van fabrikanten van muziekinstrumenten,<br />

met name blaasinstrumenten. Een van zijn klanten was niemand minder<br />

dan Frederik de Grote. De koning, die zelf fluit speelde, was geïnteresseerd in de<br />

akoestische eigenschappen van de diverse materialen. Vandaar de keuze voor deze<br />

narwaltand. Tegenwoordig bestaan wereldwijd nog slechts twee van dergelijke wandelstokken.<br />

De andere bevindt zich in het Hessisches Landesmuseum Darmstadt.<br />

Georg Heinrich Scherer, wandelstok met fluit en hobo, Duitsland, narwaltand, ivoor, verguld brons,<br />

107,5 cm lang. New York, The Metropolitan Museum of Art, inv. 2006.86a-c.<br />

Multifunctioneel<br />

eind 18e eeuw<br />

Wandelstokken rangschikken per type is echt geen sinecure. De meeste oude modellen<br />

hebben immers een dubbele functie, bijvoorbeeld als steun bij het gaan en als wapen<br />

bij dreigend gevaar. De systeemstok is weer anders: het is nog altijd een wandelsteun,<br />

maar heeft ook nog een andere, soms verborgen, functie, zoals zonnewijzer, schrijfgerei,<br />

degen of vuurwapen. De lijst is lang. Deze wandelstok met thermometer is uitzonderlijk,<br />

want voorzien van een systeem waarmee de eigenaar wellicht de grondtemperatuur kon<br />

meten. Bij het openen van de schacht zie je het volgende opschrift: ‘draagbare thermometer<br />

uitgevonden door burger Régnier’. Het uiteinde van de wandelstok is hol en er zijn<br />

verschillende gaten in geboord.<br />

Wandelstok met thermometer, Frankrijk, 19e eeuw, hout, messing. Brussel, collectie Daniel Traube.<br />

47

Toverstok<br />

1834<br />

Joachim Le Cointe, wandelstok ‘Honoré de Balzac’<br />

of ‘met turkooizen’, Parijs, goud en turkooizen,<br />

90 cm lang. Saché, Musée Balzac.<br />

In de 19e eeuw ging niemand in Parijs naar<br />

de schouwburg zonder wandelstok, en al<br />

zeker Honoré de Balzac (1799-1850) niet.<br />

In 1834 werd hij succesvol en dat succes<br />

wilde hij graag in de kijker zetten met<br />

een fraaie stok. Dus kocht hij een duur<br />

exemplaar van 700 frank bij edelsmid Le<br />

Cointe. Het was een extravagante stok,<br />

langer dan normaal, met een geciseleerde<br />

gouden knop, versierd met het wapen van<br />

de familie Balzac d’Entraigues, een familie<br />

die echter niets te maken had met de<br />

zijne … De knop was verder versierd met<br />

ingezette turkooizen, doorgaans geassocieerd<br />

met jonge dames. De eraan bevestigde<br />

kettinkjes komen van een sautoir<br />

toebehorend aan zijn minnares, Madame<br />

Hanska. Als kers op de taart is de knop ook<br />

voorzien van een klep, met daaronder een<br />

holte waarin de schrijver een haarlok van<br />

zijn geliefde bewaarde. Deze wandelstok,<br />

die een contrast vormde met de geraffineerde<br />

objecten gebruikt door dandy’s,<br />

kon natuurlijk rekenen op de spot van de<br />

toenmalige karikaturisten. In 1836 schreef<br />

de Franse auteur Delphine de Girardin<br />

in haar roman La Canne de M. De Balzac<br />

dat dit accessoire degene die het in zijn<br />

linkerhand droeg onzichtbaar maakte …<br />

Een toverstok dus, in zekere zin, waardoor<br />

de eigenaar kon binnenglippen in het<br />

dagelijks leven van zijn personages, hen<br />

kon observeren en er zo stof kon uit putten<br />

voor zijn romans. Hoe kun je anders de<br />

psychologische complexiteit en coherentie<br />

van die personages verklaren?<br />

Troost na het front<br />

eind 19e eeuw<br />

Jongemannen die hun militaire dienst moesten vervullen,<br />

kochten traditiegetrouw vóór hun vertrek een stok van geblazen<br />

glas, versierd met drie gekleurde linten (rood, wit en blauw<br />

– de Franse driekleur), om die te schenken aan hun familie.<br />

Het object was gevuld met alcohol en hermetisch afgesloten<br />

met een leren dop, beschermd door was. Het werd opgehangen<br />

aan een muur in huis, geduldig wachtend op de terugkeer<br />

van de dienstplichtige. Bij die terugkeer werd de dop verwijderd<br />

en werd er vrolijk getoost. Treurig genoeg zijn sommige<br />

bewaard gebleven stokken nog intact en dus nooit gebruikt.<br />

Wandelstok van een dienstplichtige, Frankrijk, polychroom glas, 100 cm lang.<br />

© Antiques de Laval. € 215.<br />

Bekvechten<br />

begin 20e eeuw<br />

Wandelstok in art-nouveaustijl, Italië, nieuwzilver, zilver 800/1000, ebbenhout,<br />

metalen basisring, 90 cm lang. © Bellami Fine Art.<br />

De art nouveau kwam tot bloei in Frankrijk omstreeks 1900. Voor<br />

fabrikanten van wandelstokken betekende die stijl een onuitputtelijke<br />

bron van thema’s die bijzonder populair waren op het hoogtepunt<br />

van de wandelstokmode. Neem de natuur, de golvende lijnen<br />

ontleend aan planten of vrouwen met een weelderige haardos. Dit<br />

exemplaar versierde de edelsmid met een pauw en een haan, die<br />

elkaar zachtjes in de bek bijten, op een bed van bloemetjes. Indien<br />

dit tafereel niet louter esthetisch bedoeld is, wat is dan de betekenis<br />

ervan? De veren van de haan zijn opgerold, als een laken gewikkeld<br />

rond een bed, terwijl de pauw zijn klassieke trotse houding laat<br />

varen. Deze wandelstok is een verbluffend staaltje van het raffinement<br />

van de exemplaren met zilveren knop vervaardigd in de belle<br />

époque.<br />

48

Op vlinderjacht<br />

ca. 1900<br />

In de 18e en 19e eeuw werden meer dan 1500 octrooien<br />

aangevraagd voor wandelstoksystemen. Dat ging dan om<br />

stokken met dobbelstenen, poederdozen, aanstekers, een<br />

uurwerk of zelfs doktersgerei. Al die combinaties waren de<br />

vrucht van vindingrijke geesten. Ze behoren tot de meest<br />

fascinerende en gewilde wandelstokken. De hier afgebeelde<br />

stok was bestemd voor verzamelaars van vlinders.<br />

Hij getuigt van het praktische vernuft van de fabrikanten.<br />

Ze moesten immers al die accessoires in de dunne schacht<br />

van de wandelstok zien te krijgen. Technisch gezien een<br />

hele uitdaging!<br />

Systeemstok voor verzamelaar van vlinders, hout. Privécollectie.<br />

Edel werk<br />

1996<br />

Siegfried De Buck (°1949) is internationaal befaamd als ontwerper<br />

van hedendaagse juwelen. Zijn objecten zijn evenwel minder bekend.<br />

Zoals een heel eigen versie van de wandelstok Milord (ook Crimson<br />

genoemd). Het voorwerp geeft op treffende wijze gestalte aan de<br />

filosofie van deze liefhebber van fraaie materialen, creatieve vormen<br />

en vakkennis, die langzaam de dingen tot leven brengen. De Crimson<br />

is vervaardigd van edele materialen, met een sober profiel. Duidelijk<br />

zichtbaar is het kleine deksel, met daaronder een holte, waar iedereen<br />

zijn geheim in kwijt kan. Behalve de Crimson heeft de edelsmid<br />

nog andere wandelstokken gecreëerd. Hij gelooft rotsvast in de<br />

charme van objecten die een stuk van onze identiteit verraden. Een<br />

kwaliteit om te koesteren.<br />

Siegfried De Buck, wandelstok Crimson, Gent, hout en zilver. Antwerpen,<br />

DIVA, inv. S2005/5.<br />

Een klasse apart<br />

1997<br />

In de 18e eeuw verwierf de familie Jacquet-Droz, afkomstig uit La Chaux-de-<br />

Fonds, internationale faam met haar klokken, horloges en automaten. Maar<br />

begin jaren negentig van vorige eeuw raakte de firma in de problemen. In 2000<br />

werd ze opgenomen in de Swatch Group. Deze wandelstok met uurwerk dateert<br />

van 1997. Hij getuigt van de vakkennis en het technische meesterschap die nog<br />

steeds aanwezig zijn in het bedrijf, ondanks de moeilijke jaren. De knop van goud<br />

en doorschijnend blauw email is bezet met robijnen, turkooizen en parels. Een<br />

discrete opening van toermalijn, voorzien van diamanten, toont de wijzerplaat<br />

van het uurwerk, met een wijzer van blauw gemaakt staal. De wandelstok bevat<br />

ook een balpen van geguillocheerd goud.<br />

Wandelstok met skelethorloge van Jacquet Droze, goud, amaranthout, email, robijnen, turkooizen,<br />

parels, diamant, blauw gemaakt staal. Artcurial, Monaco, 30-07-2007. © Artcurial € 11.772.<br />

49

Rombouts<br />

Meester tussen Caravaggio en Rubens<br />

Theodoor Rombouts. Allegorie van het Schepengerecht van Gedele, 1627–28, olieverf op doek. Museum voor Schone Kunsten Gent.<br />

50

Het hoogtepunt van het feestjaar<br />

rond het 225-jarig bestaan<br />

van het Museum voor Schone<br />

Kunsten in Gent (MSK) is<br />

ongetwijfeld de internationale<br />

bruikleententoonstelling Theodoor<br />

Rombouts. Virtuoos van het Vlaamse<br />

caravaggisme. Zijn meesterstuk<br />

Allegorie van het Schepengerecht<br />

van Gedele kreeg in 2007 een<br />

onderkomen in het museum.<br />

TEKST: MATTHIAS DEPOORTER<br />

Theodoor Rombouts (1597-1637)<br />

is geen klinkende naam. Curator<br />

van de tentoonstelling Frederica<br />

Van Dam opent dan ook haar essay<br />

in de catalogus over deze Antwerpse<br />

caravaggist met een citaat van Max<br />

Rooses: ‘De Antwerpse meester voor wie<br />

het nageslacht het onrechtvaardigst was<br />

geweest’ en die ‘het minst verkreeg van<br />

den roem, waar hij aanspraak op mocht<br />

maken.’ Daarmee vatte Rooses Rombouts’<br />

reputatie in 1879 samen. Bijna anderhalve<br />

eeuw later geldt die typering nog altijd. De<br />

tentoonstelling moet dat vertekende beeld<br />

bijstellen en nieuwe zuurstof geven aan<br />

het onderzoek.<br />

De link met Gent en het museum is niet<br />

vergezocht. Rombouts vervaardigde fraai<br />

werk voor de stad, waaronder zijn monumentale<br />

Allegorie van het Schepengerecht<br />

van Gedele, dat tot de pronkstukken van<br />

het museum behoort. De allereerste oude<br />

meester die men aankocht was overigens<br />

Rombouts’ Allegorie van de vijf zintuigen,<br />

een opdracht voor zijn Gentse mecenas,<br />

bisschop Antoon Triest (1577–1657).<br />

Rombouts behoort tot de tweede generatie<br />

van caravaggisten. Zij werden vooral onrechtstreeks<br />

beïnvloed door het wispelturige<br />

genie uit Lombardije, met name door zijn<br />

belangrijkste Italiaanse navolger, Bartolomeo<br />

Manfredi (1582–1622). Rombouts trok<br />

in 1616 naar Italië, stal er met zijn ogen en<br />

werd, terug in Antwerpen, de belangrijkste<br />

schilder van moralistische genretefarelen<br />

met caravaggistische esthetica: compacte<br />

settings in landschapsformaat, chiaroscuro<br />

uitgelokt door een verborgen lichtbron,<br />

personages afgebeeld tot aan hun middel,<br />

dramatische close-ups van karakterkoppen,<br />

een portie pathos en theatrale kostumering.<br />

Met name muzikanten met een luit of teorbe<br />

wist hij pakkend neer te zetten.<br />

RUBENS ALS LEIDRAAD<br />

Van de relatief jonggestorven Rombouts<br />

zijn vandaag slechts een veertigtal schilderijen<br />

bekend. Hij was twintig jaar jonger<br />

dan Peter Paul Rubens (1577-1640) en dat<br />

gegeven speelde hem parten tijdens zijn<br />

leven, maar ook bij de receptie van zijn<br />

oeuvre. Hoewel het caravaggisme een internationaal<br />

fenomeen was, met bijvoorbeeld<br />

in de Noordelijke Nederlanden sterren als<br />

Dirck van Baburen, Gerard van Honthorst<br />

en Hendrick ter Brugghen, lag de situatie in<br />

de Zuidelijke Nederlanden anders. Gerard<br />

Het caravaggisme<br />

kende slechts<br />

een korte<br />

bloeiperiode<br />

en werd door<br />

critici lange tijd<br />

stiefmoederlijk<br />

behandeld.<br />

Seghers (1591-1651) verklaarde naar verluidt<br />

dat hij zich genoodzaakt zag om zijn<br />

stijl aan die van Rubens aan te passen omdat<br />

zijn klanten dit wensten. Kunstenaars,<br />

kopers, maar ook vroege en latere kunstenaarsbiografen<br />

staarden zich blind op Rubens<br />

en Anthony van Dyck, waardoor het<br />

caravaggisme van Rombouts en confraters<br />

slechts een korte bloeiperiode kende en in<br />

de receptie lange tijd stiefmoederlijk behandeld<br />

werd. Een aantal kunsthistorici liep<br />

niet hoog op met Rombouts’ genretaferelen<br />

en stuurde het niet-gefundeerde verhaal de<br />

wereld in als zou hij stikjaloers geweest zijn<br />

op het succes van superster Rubens.<br />

MAGNUM OPUS<br />

Naast zijn populaire genrevoorstellingen is<br />

van Rombouts een beperkt aantal allegorieën<br />

en religieuze voorstellingen overgeleverd.<br />

Het bijzonder forse Allegorie van het<br />

Schepengerecht van Gedele – zijn grootste<br />

werk – brengt bijna alle kenmerken samen<br />

van zijn schilderkunst. In april 1628, na een<br />

jaar arbeiden en net voor de afgesproken leverdatum,<br />

voltooide hij het schilderij op ‘matrasdoek’<br />

met visgraatmotief, dat omwille<br />

van de stevigheid gebruikt werd voor werk<br />

van monumentale grootte. Het kreeg een<br />

plaats in het stadhuis als schoorsteenstuk in<br />

de schepenkamer van Gedele, een voorloper<br />

van het huidige vredegerecht en kaderend<br />

binnen de representatiepolitiek van de stad.<br />

Vooral in het onderste plan van het schilderij<br />

maakt Rombouts indruk met zijn<br />

persoonlijke verwerking van het naturalistische<br />

caravaggisme en daarbij haalt hij<br />

alles uit de kast. Figuren zitten of liggen, zijn<br />

feestelijk gekostumeerd, hebben een theatrale<br />

pose aangenomen of kijken onbewogen<br />

toe, zoals de robuuste hellebaardier in<br />

profiel met glimmende helm. De volleerde<br />

figuurschilder bewijst met de personificatie<br />

van de rivier de Schelde dat een naakt,<br />

robuust mannenlijf geen probleem oplevert.<br />

Zijn mogelijke leertijd bij Abraham Janssens<br />

(1575–1632) wordt hier wel heel tastbaar. De<br />

bedaarde repoussoirfiguur stuwt onze blik<br />

verder de hoogte in. Al even sturend zijn de<br />

handgebaren en de kijkrichting van de hoofden<br />

van de andere figuren, zodat onze blik<br />

links en rechts afdwaalt om uiteindelijk via<br />

de trap tot het kernthema te komen.<br />

Het bovenste plan is anders van toon en stijl,<br />

met in het midden, onder een baldakijn, de<br />

Maagd van Gent. Zij is de verpersoonlijking<br />

van de stad met een leeuw als teken van<br />

rechtvaardigheid. De acht schepenen van<br />

Gedele met attributen die verwijzen naar<br />

de rechtspraak flankeren haar op de treden.<br />

Daaronder verpersoonlijken drie vrouwen<br />

kardinale deugden: Fortitudo, Prudentia en<br />

Temperantia. Anders dan in zijn genrevoorstellingen<br />

heeft de kunstenaar het decor<br />

uitgewerkt. Antiquiserende architectuur en<br />

beeldhouwkunst zorgen voor een classicistisch<br />

tegenwicht bij het aardse caravaggisme<br />

onderaan. Dat wijst op een kunstenaar<br />

met persoonlijkheid die het sterotiepe beeld<br />

van de genreschilder kon overstijgen. In<br />

1630 kwam zijn ouderlijke huis, Den Leecktap<br />

aan de Meir, in zijn bezit. Het Romboutsatelier<br />

liep op volle toerental, maar de motor<br />

stokte in 1637 toen de kunstenaar overleed.<br />

BEZOEKEN<br />

Theodoor Rombouts. Virtuoos van het<br />

Vlaamse caravaggisme<br />

MSK, Gent<br />

www.mskgent.be<br />

t/m 23-04<br />

51

Lucien Clergue, Picasso à La Californie, Cannes, 1955. © Lucien Clergue.<br />

52

Vijftig jaar<br />

na Picasso<br />

De mythe voorbij<br />

In <strong>2023</strong> wordt overal ter wereld<br />

de vijftigste verjaardag van het<br />

overlijden van Pablo Picasso<br />

herdacht met maar liefst vijftig<br />

tentoonstellingen. Een nieuwe<br />

generatie leert de grootste<br />

kunstenaar van de 20e eeuw<br />

kennen en stelt 21e-eeuwse vragen<br />

bij de Picasso-mythe. Kunnen we<br />

de kunst los zien van de kunstenaar<br />

en zijn cultus?<br />

TEKST: CELINE DE GEEST<br />

In de halve eeuw sinds zijn dood is<br />

er geen moment geweest waarop er<br />

géén Picasso-expositie liep. Maar <strong>2023</strong><br />

wordt een speciaal jaar, want culturele<br />

instellingen in Europa en de VS organiseren<br />

Celebrating Picasso 1973-<strong>2023</strong>: vijftig<br />

tentoonstellingen en evenementen rond de<br />

carrière van de Spaanse meester. In Europa<br />

is het programma onder meer gevuld met<br />

de exposities Picasso – El Greco in Kunstmuseum<br />

Basel, Picasso: Matter and Body<br />

in het Guggenheim Bilbao, Miró – Picasso<br />

in Museu Picasso en Fundació Joan Miró<br />

in Barcelona, Picasso & Abstraction in het<br />

Museum voor Schone Kunsten in Brussel<br />

en Célébration Picasso, onder de artistieke<br />

leiding van Paul Smith, in het Musée<br />

national Picasso-Paris. In de Verenigde<br />

Staten doet het MoMA mee met Picasso<br />

in Fontainebleau, het Metropolitan met<br />

Picasso: A Cubist Commission in Brooklyn,<br />

het Guggenheim met Young Picasso in Paris<br />

en het Cincinnati Art Museum met Picasso<br />

Landscapes: Out of Bounds.<br />

Na vijftig jaar lijkt het moeilijk om nog echt<br />

verrassende invalhoeken te vinden voor<br />

een Picasso-tentoonstelling. Maar in het<br />

Brooklyn Museum in New York wordt radicaal<br />

afgeweken van de bewandelde paden.<br />

Het museum wil ingaan op enkele van de<br />

boeiende vragen die jonge, diverse museumbezoekers<br />

zich steeds vaker stellen over<br />

concepten zoals mannelijkheid, misogynie<br />

en het ‘genie’ in de kunst. Een complexe,<br />

gemythologiseerde figuur als Picasso vormt<br />

de perfecte casus. De Picasso-tentoon-<br />

De Picassotentoonstelling<br />

in<br />

Brooklyn bekijkt<br />

zijn praktijk en<br />

persona door een<br />

feministische lens.<br />

stelling in Brooklyn bekijkt zijn praktijk en<br />

persona door een feministische lens. Het<br />

project is een samenwerking tussen curatoren<br />

Lisa Small en Catherine Morris en<br />

Hannah Gadsby, de bekroonde Australische<br />

stand-upcomedian en kunsthistoricus.<br />

THE MALE GAZE<br />

“I fucking hate Picasso!”, brult Hannah<br />

Gadsby in haar veelbesproken show Nanette,<br />

sinds 2018 door miljoenen gezien<br />

op Netflix. “Hij sliep met een minderjarig<br />

meisje, en daar stopt het voor mij. Ik ben<br />

niet in hem geïnteresseerd”, verklaart ze. De<br />

stand-upcomedian verwijst naar de relatie<br />

die Picasso op 45-jarige leeftijd begon met<br />

Marie-Thérèse Walter, toen 17 jaar oud.<br />

Gadsby vervolgt: “Picasso vond het een<br />

perfecte situatie. ‘Ik was in de bloei van mijn<br />

leven, zij was in de bloei van haar leven’, zei<br />

hij. Ik las dat toen ik zeventien was. Weet<br />

je hoe akelig dat voelde? Ik haat hem, maar<br />

dat mag niet.” Op ironische toon imiteert<br />

ze de Picasso-verdedigers: “‘Maar hij heeft<br />

53

Pablo Picasso, Figuur, 21 november 1948, vetkrijt, frottis,<br />

inkt en krabber op zink, afdruk door Mourlot op velijnpapier,<br />

66,1 × 50,4 cm. © Musée national Picasso-Paris,<br />

inbetalinggeving Pablo Picasso, 1979.<br />

Pablo Picasso, Naakt met een boeket irissen en een spiegel, 1934. © Succession Picasso Sabam Belgium<br />

2022. © RMN-Grand Palais (Musée national Picasso-Paris). Foto: Mathieu Rabeau.<br />

‘Zullen we Picasso’s<br />

naam van zijn<br />

schilderijen halen en<br />

kijken hoeveel ze nog<br />

waard zijn op een<br />

veiling? Geen cent’<br />

HANNAH GADSBY<br />

het kubisme uitgevonden!’ Begrijp mij niet<br />

verkeerd, het kubisme is inderdaad belangrijk.<br />

Picasso introduceerde een veelheid aan<br />

perspectieven in de kunst. Maar was ook<br />

maar één van die perspectieven dat van<br />

een vrouw?” Wanneer ze het heeft over de<br />

scheiding van de kunstenaar en zijn kunst,<br />

dat andere argument van de Picasso-verdediger,<br />

voegt ze eraan toe: “Oké, laten we het<br />

proberen. Zullen we Picasso’s naam van zijn<br />

schilderijen halen en kijken hoeveel ze nog<br />

waard zijn op een veiling? Geen cent.”<br />

De kunstenaar van de kunst scheiden is<br />

niet eenvoudig als het over Picasso gaat.<br />

Een belangrijk onderdeel van de Picassomythe<br />

zijn immers de vrouwen die zijn<br />

leven kleurden, van de blauwe en de roze<br />

periode tot nog lang daarna. Vaak worden<br />

de verschillende periodes in het oeuvre van<br />

Picasso zelfs afgebakend aan de hand van<br />

deze vrouwen. Olga Khokhlova, Marie-<br />

Thérèse Walter, Dora Maar, Françoise<br />

Gilot en Jacqueline Roque: het zijn maar<br />

enkele van de muzen die hem inspireerden<br />

en die hij onlosmakelijk met de kunstgeschiedenis<br />

verbond. Picasso bouwde zijn<br />

persona bewust op rond zijn partners, en<br />

de kunsthistorici volgden zijn voorbeeld.<br />

Maar de manier waarop naar zo’n persona<br />

gekeken wordt lijkt nu, in het kielzog van<br />

de MeToo-beweging en de genderstudies,<br />

enige nuance te krijgen.<br />

Journalist Arianna Huffington, oprichter<br />

van The Huffington Post, ging hen al voor<br />

in 1989. In haar boek Picasso: Creator and<br />

Destroyer beschrijft ze de kunstenaar als<br />

een geplaagd, gebrekkig genie, sadistisch en<br />

onbetrouwbaar, en als een vrouwenhater<br />

die zijn vrouwen en minnaressen kwelde.<br />

Een van de geïnterviewden is de kunstenaar<br />

Françoise Gilot, die Picasso leerde kennen<br />

toen hij 61 jaar oud was en zij 21. Ze waren<br />

tien jaar lang samen en kregen twee kinderen,<br />

Claude en Paloma. Toen Gilot Picasso<br />

verliet, vroeg hij alle kunsthandelaren die hij<br />

kende om haar kunst niet te verkopen. In<br />

1964, elf jaar na hun scheiding, schreef Gilot<br />

Life with Picasso, een onthullend portret dat<br />

ondanks Picasso’s poging om de publicatie<br />

ervan tegen te houden een bestseller werd.<br />

Vanaf dat moment moest iedereen die bevriend<br />

wilde zijn met Picasso, of toegelaten<br />

wilde worden tot zijn atelier, Françoises<br />

boek afkeuren. Hij weigerde na de publicatie<br />

ook om hun kinderen ooit nog te zien.<br />

De opbrengst van het boek werd besteed<br />

aan de rechtszaak van Claude en Paloma<br />

om de wettelijke erfgenamen van Picasso te<br />

worden.<br />

54

WEDERZIJDSE MUZEN<br />

De getuigenissen van Françoise hebben<br />

de Picasso-mania echter niet afgeremd.<br />

Zijn duizenden werken zijn over de hele<br />

wereld verspreid, ze vormen het absolute<br />

hoogtepunt van heel wat particuliere en<br />

openbare collecties. Toch is een aantal<br />

musea door de jaren heen gestopt met<br />

het kritiekloos voorstellen van Picasso<br />

en andere grote kunstenaars als louter<br />

artistieke genieën: haast bovenmenselijk<br />

getalenteerde enkelingen met een goddelijke<br />

inspiratie en een totale toewijding aan<br />

de kunst, hetgeen een vreselijk karakter<br />

toelaat of misschien zelfs vereist. In plaats<br />

daarvan komen tentoonstellingen die aandacht<br />

hebben voor de maatschappelijke<br />

context van zulke kunstenaars en voor het<br />

grote belang van samenwerkingen in de<br />

kunst. Met de recente tentoonstelling Lee<br />

Miller and Picasso bijvoorbeeld verdraaide<br />

de Britse galerie Newlands House de dominante<br />

verhalen over de Spaanse schilder<br />

en zijn vrouwelijke modellen door Picasso<br />

te presenteren als de muze van Miller. De<br />

fotograaf en oorlogscorrespondent Lee<br />

Miller ontmoette Picasso voor het eerst in<br />

de zomer van 1937, tijdens een vakantie<br />

in Zuid-Frankrijk, waarna hij zes kleurrijke<br />

portretten van haar schilderde. Maar<br />

Picasso werd ook een belangrijke muze<br />

voor Miller, die hem in de daaropvolgende<br />

jaren meer dan duizend keer fotografeerde.<br />

Veel van haar foto’s tonen Picasso als<br />

man en vader, maar ook als kunstenaar.<br />

Miller kreeg toegang tot Picasso’s studio,<br />

een voorrecht dat alleen aan de mensen<br />

in zijn naaste omgeving werd verleend.<br />

Haar beelden van het atelier sluiten aan bij<br />

de manier waarop Picasso die plaats zelf<br />

weergaf in schilderijen: een heilige ruimte<br />

waar hij, de meester, aan magie deed.<br />

Hoe verder de afstand van Europa, hoe<br />

kritischer zijn persoon bekeken wordt, lijkt<br />

het wel.<br />

In 2018 toonde een reizende tentoonstelling<br />

in Australië de Suite Vollard, een serie<br />

van honderd etsen die Picasso tussen<br />

1930 en 1937 maakte en vernoemde naar<br />

de kunsthandelaar die de opdracht gaf,<br />

Ambroise Vollard. Deze prenten bevinden<br />

zich onder meer in de collecties van het<br />

MoMA en het British Museum en behoren<br />

volgens velen tot Picasso’s beste grafische<br />

werk. Ze tonen de Minotaurus als<br />

verkrachter en de beeldhouwer Pygmalion,<br />

geobsedeerd door zijn model met de<br />

gelaatstrekken van Marie-Thérèse Walter.<br />

De tentoonstelling werd gekaderd door<br />

Arianna Huffington beschrijft Picasso<br />

als een geplaagd, gebrekkig genie en<br />

een vrouwenhater die zijn vrouwen en<br />

minnaressen kwelde.<br />

een statement van het museum met de<br />

titel Picasso and #MeToo, en een leeslijst.<br />

Op de lijst staan artikelen die ingaan op<br />

de weergave van machtsverhoudingen in<br />

Picasso’s kunst, door sommigen gezien als<br />

een uiting van misogynie, terwijl anderen<br />

Picasso’s werk minder letterlijk interpreteren<br />

en een nauwkeurige analyse bieden<br />

van zijn gelaagde kunst.<br />

DOOR DE GENDERBRIL<br />

In Parijs, het tweede thuis van de kunstenaar,<br />

lijkt de lezing van Picasso door een<br />

genderbril gevoeliger te liggen. Toen journalist<br />

Julie Beauzac in een populaire podcast<br />

vraagtekens plaatste bij wat zij ‘Picasso’s<br />

esthetisering van seksistisch en seksueel geweld’<br />

noemde, en bij ‘de manier waarop de<br />

kunstgeschiedenis is georganiseerd in een<br />

Pablo Picasso, L'Acrobate, 1930, olieverf op doek, 162 x 130 cm. Musée national PicassoParis. © RMN-Grand<br />

Palais (Musée national Picasso-Paris) / Adrien Didierjean © Succession Picasso - SOCAN.<br />

55

Picasso bouwde zijn<br />

persona bewust op<br />

rond zijn partners,<br />

en de kunsthistorici<br />

volgden zijn<br />

voorbeeld. Maar hoe<br />

nu naar zo’n persona<br />

gekeken wordt lijkt,<br />

na MeToo, enige<br />

nuance te krijgen.<br />

jongensclub, hoe de maatschappij genieën<br />

fabriceert, en de straffeloosheid die wordt<br />

toegekend aan machtige mannen’, werd<br />

haar boodschap niet overal warm onthaald.<br />

Gevraagd om een reactie door het Franse<br />

persbureau AFP noemde Cécile Debray,<br />

directeur van het Musée national Picasso-<br />

Paris, de podcast ‘een aanval, des te gewelddadiger<br />

omdat Picasso de beroemdste en<br />

populairste figuur van de moderne kunst<br />

is. Een idool dat neergehaald moet worden’.<br />

Later nuanceerde ze haar standpunt: “Het<br />

is belangrijk dat het museum een historiografische<br />

benadering kiest die de nodige<br />

afstand bewaart tot de debatten over Picasso’s<br />

verhouding tot vrouwen en tegelijk de<br />

‘Picassomythe’ probeert te deconstrueren.<br />

Dat willen we doen door een onderscheid<br />

te maken tussen bewezen en verzonnen feiten.”<br />

De deconstructie die Debray voor ogen<br />

heeft bestaat onder meer uit het herevalueren<br />

en reorganiseren van de collectie en het<br />

uitnodigen van hedendaagse kunstenaars<br />

die door Picasso geïnspireerd worden, zoals<br />

de Brusselse Farah Atassi. “Het gaat erom<br />

het juiste evenwicht te vinden: we blijven<br />

weg van de hagiografie en gaan op zoek<br />

naar een bevattelijk en relevant begrip van<br />

zijn creaties”, vindt Debray. “Momenteel<br />

worden vooral online aanvallen op Picasso<br />

gelanceerd. Daardoor horen veel mensen,<br />

vooral jongeren, voor het eerst over Picasso<br />

vanuit een specifiek perspectief, zonder enige<br />

kennis van de werken of van de museumwerking.<br />

Het lijkt mij dan ook belangrijk dat<br />

het museum probeert dit publiek tegemoet<br />

te komen door open te staan voor debat en<br />

door hen de kunst zelf te laten ontdekken.”<br />

Toen de tentoonstelling Picasso. Figures<br />

van het Musée national Picasso-Paris in<br />

2021 doorreisde naar het Musée national<br />

des beaux-arts du Québec, werd er een<br />

audiogids aangeboden over het thema<br />

‘Kunnen we de kunst en de kunstenaar<br />

scheiden?’ In een interview in Le Journal<br />

de Québec zei curator Maude Lévesque:<br />

“Er moet bekeken worden in hoeverre zijn<br />

werk relevant is voor onze huidige maatschappij<br />

en hoe we het kunnen gebruiken<br />

om belangrijke vraagstukken aan te pakken.<br />

We moeten verder kijken dan alleen<br />

naar het genie.”<br />

Pablo Picasso, De vrouw in grijs, 1942, olieverf op paneel. Brooklyn Museum, gift van de Alex Hillman<br />

Family Foundation ter nagedachtenis van Rita K. Hillman, 2008.43. © Brooklyn Museum.<br />

Pablo Picasso, Ontwerp voor een constructie: gitaar,<br />

fles en glas op een ronde tafel, 1913, vette en droge<br />

granietpotloden, kleurpotlood, gedoezeld, en inkt op<br />

papier, 27,5 × 21,5 cm. © Musée national Picasso-Paris,<br />

inbetalinggeving Pablo Picasso, 1979.<br />

56

Pablo Picasso, De schilder en zijn model in een landschap, 1963, olieverf op doek, 89 x 130 cm. Nahmad Family Collection. © 2021 The Estate of Pablo Picasso / Artists<br />

Right Society (ARS), New York.<br />

BEZOEKEN<br />

Picasso & Abstraction<br />

Koninklijk Museum voor<br />

Schone Kunsten<br />

Brussel<br />

t/m 12-02<br />

Picasso in Fontainebleau<br />

MoMA<br />

New York<br />

18-02 t/m 01-05<br />

Célébration Picasso<br />

Musée national Picasso-Paris<br />

Parijs<br />

07-03 t/m 27-08<br />

Young Picasso in Paris<br />

Guggenheim<br />

New York<br />

12-05 t/m 07-08<br />

Picasso and Feminism<br />

Brooklyn Museum<br />

New York<br />

02-06 t/m 24-09<br />

Picasso Landscapes:<br />

Out of Bounds<br />

Cincinnati Art Museum<br />

Cincinnati<br />

24-06 t/m 11-10<br />

Picasso: A Cubist<br />

Commission in Brooklyn<br />

Metropolitan<br />

New York<br />

12-09 t/m 14-01<br />

Picasso: Matter and Body<br />

Guggenheim, Bilbao<br />

29-09 t/m 14-01<br />

Miró – Picasso<br />

Museu Picasso en Fundació<br />

Joan Miró<br />

Barcelona<br />

19-10 t/m 25-02<br />

Picasso/Poussin/Bacchanales<br />

Musée des Beaux-Arts de Lyon<br />

Lyon<br />

t/m 05-03<br />

Picasso – L’artiste et son<br />

modèle : dernières toiles<br />

Fondation Beyeler<br />

Bazel<br />

18-02 t/m 01-05<br />

Picasso. Dessiner à l’infini<br />

Centre Pompidou<br />

Parijs<br />

18-10 t/m 22-01<br />

<strong>COLLECT</strong>-SELECTIE<br />

57

Raphaela Vogel<br />

vliegt uit<br />

De Pont museum in Tilburg pakt<br />

uit met een overzichtsexpo van<br />

de Duitse kunstenaar Raphaela<br />

Vogel, sinds zeven jaar opkomende<br />

ster aan het internationale<br />

kunstfirmament. Ze munt uit<br />

in mengvormen van sculptuur,<br />

schilderkunst, readymades, geluid<br />

en wervelende video’s waarin<br />

ze zelf optreedt. Niet gespeend<br />

van humor en hypnotiserende<br />

effecten komen ondervragingen<br />

op gang over controle, dominantie,<br />

machtsrelaties en gender in de<br />

wereld waarin we leven.<br />

TEKST: CHRISTINE VUEGEN<br />

De titel van de overzichtsexpositie<br />

in Tilburg is KRAAAN, met<br />

de drie a’s van het Nederlandse<br />

woord ‘kraan’ en het Duitse<br />

‘Kran’, dat dezelfde betekenis heeft. Het<br />

zou kunnen slaan op de dynamische<br />

kunstpraktijk van Raphaela Vogel (°1988,<br />

Nürnberg, woonachtig in Berlijn): een<br />

stortvloed van zorgvuldig gecomponeerde<br />

beelden, die uit een altijd openstaande<br />

kraan lijken te gulpen en vaak diverse media<br />

in elkaar laten overvloeien. Maar het<br />

aankondigingsbeeld toont een hijskraan.<br />

Het is de gele hijskraan uit de video Rollo,<br />

een onderdeel van de gelijknamige installatie<br />

uit 2019 die werd gemaakt voor haar<br />

grote solotentoonstelling in Kunsthaus<br />

Bregenz in Oostenrijk. Rollo heet de witte<br />

koningspoedel van Vogel en die doet mee<br />

in de video. Ze wijst er graag op dat het de<br />

naam is van de hond van het hoofdpersonage<br />

in Effi Briest van Theodor Fontane, de<br />

beroemde 19de-eeuwse roman over een<br />

ongelukkig huwelijk, net zoals Madame<br />

Bovary van Flaubert vanuit een vrouwelijk<br />

standpunt geschreven door een man.<br />

ROLLERCOASTER<br />

In de video klimt Raphaela Vogel hoger<br />

en hoger in de hijskraan. Ze filmt steevast<br />

met drones en gebruikt een 360-graden<br />

camera, die sterke vervormingen teweegbrengt.<br />

De in vogelperspectief gefilmde<br />

hijskraan kronkelt alle kanten uit. Als<br />

ze zich vastklampt op het hoogste punt<br />

begint het beeld razendsnel te tollen. Het<br />

lijkt wel een dolgedraaide centrifuge. Vervolgens<br />

verschijnt ze met haar koningspoedel<br />

Rollo in een ronde opening, als een<br />

deurspion met visooglens in het midden<br />

van het beeld met daaromheen een<br />

psychedelisch motief van ronddraaiende<br />

cirkels in grijstonen. Deze keer filmt ze<br />

Vogels videowerken<br />

met zelfgemaakte<br />

muziek en songs<br />

lijken aan te knopen<br />

bij de traditie van<br />

Pipilotti Rist. Maar er<br />

zijn veel meer media<br />

in het spel.<br />

zichzelf ook in kikkerperspectief, waarbij<br />

al eens een groteske voet naar voren<br />

schiet. Gelijktijdig hoor je haar zingen<br />

over wat ze heeft en niet heeft. Het is een<br />

Duitse en door haar aangepaste versie van<br />

Ain’t Got No, I Got Life, de hit uit 1968 van<br />

Nina Simone die zelf twee songs van de<br />

musical Hair samenvoegde.<br />

De videoprojector is een onderdeel van de<br />

centrale sculptuur in de installatie Rollo,<br />

een setting met architectuurmodellen uit<br />

een voormalig pretpark: miniatuurversies<br />

van iconische Europese gebouwen<br />

en monumenten als de Tower Bridge in<br />

Londen, de Arc de Triomphe in Parijs, de<br />

Frauenkirche in Dresden, maar ook het<br />

Vrijheidsbeeld in New York. Ze zijn met<br />

gechromeerde buizen verbonden met het<br />

middelpunt waar de buizen samenkomen<br />

in een oprijzende bundel, de sokkel<br />

van een zelf geconstrueerde sculptuur die<br />

doet denken aan het Atomium in Brussel.<br />

Vandaaruit wordt de video op de wand geprojecteerd.<br />

In deze context doet de heftig<br />

kronkelende hijskraan prompt denken aan<br />

een rollercoaster.<br />

58

Raphaela Vogel, Rollo, 2019 (detail), videostill, video met geluid, 6:21 minuten (onderdeel van de installatie Rollo, 2019). Met toestemming van BQ, Berlijn en de kunstenaar.<br />

ENTERTAINMENT EN DIEPGANG<br />

De inspiratiebron voor Rollo is een korte,<br />

sociaal geëngageerde film van Helke<br />

Sander uit 1981. De film reconstrueert de<br />

actie van een door woningnood getroffen<br />

moeder, die met haar twee kinderen in<br />

een hijskraan in Hamburg klimt en dreigt<br />

te springen als er niets wordt gedaan aan<br />

de hoge huurprijzen en het woningtekort.<br />

Een probleem dat actueel blijft. Bovendien<br />

is de hemelhoge hijskraan een symbool<br />

van ‘hybris’, het Griekse woord voor hoogmoed.<br />

De arrogantie waarmee mensen<br />

zich meten met de goden en de natuur domineren,<br />

het wordt geregeld ondervraagd.<br />

Sinds haar verblijf in De Ateliers in Amsterdam<br />

is Raphaela Vogel in Nederland al<br />

behoorlijk bekend. De Pont museum kocht<br />

reeds twee werken aan, waaronder de videosculptuur<br />

Tränenmeer, waarin de kunstenaar<br />

op een rots midden in de zee accordeon<br />

staat te spelen terwijl het water wild om haar<br />

heen kolkt. Vervoerende videowerken met<br />

zelfgemaakte muziek en songs lijken aan te<br />

knopen bij de traditie van Pipilotti Rist, de<br />

Zwitserse koningin van de videokunst. Maar<br />

er zijn veel meer media in het spel.<br />

Voor Beaufort 2021 in <strong>België</strong>, de triënnale<br />

aan zee, maakte de kunstenaar een<br />

installatie met twee bronzen giraffen. In de<br />

jongste Biënnale van Venetië was het werk<br />

Können und Müssen (2022) te zien. Het<br />

is een karavaan van witte, skeletachtige<br />

giraffen, die een buitenmaats anatomisch<br />

model van een zieke, slaphangende penis<br />

voorttrekken. Een knap werk is A Woman’s<br />

Sports Car (2019), waarin de knalgele<br />

Triumph van Vogels moeder schittert als<br />

readymade, met koplampen die een video<br />

projecteren.<br />

Als Vogel schildert, doet ze dat fijntjes op<br />

grote dierenhuiden. Een mannelijke drager,<br />

als een jachttrofee, maar de vorm van<br />

de opgehangen werken heeft iets van een<br />

uterus. Conflicten, controle, machtsverhoudingen,<br />

amusementswaarde en diepgang,<br />

kracht en kwetsbaarheid, de positie<br />

van de vrouw, relaties tussen dieren, mensen<br />

en machines, een spel met symboliek<br />

en onverwachte perspectiefveranderingen:<br />

het zijn een aantal terugkomende elementen.<br />

Welkom in de wervelende wereld van<br />

Raphaela Vogel.<br />

In de video Rollo<br />

kronkelt een hijskraan<br />

met Vogel en haar<br />

koningspoedel alle<br />

kanten uit, waarna<br />

het beeld verandert<br />

in een dolgedraaide<br />

centrifuge.<br />

BEZOEKEN<br />

Raphaela Vogel. KRAAAN<br />

De Pont museum<br />

Tilburg<br />

www.depont.nl<br />

18-02 t/m 27-08<br />

59

Kunstcollectie<br />

om banden te smeden<br />

Hoe komt een grote<br />

bedrijfscollectie tot stand? Enkele<br />

weken voor de officiële opening<br />

van zijn tentoonstellingsruimte<br />

voor het grote publiek hadden<br />

we een gesprek met Stephan<br />

Uhoda, hoofdaandeelhouder van<br />

de gelijknamige groep van onder<br />

meer tankstations, autowasserettes<br />

en parkeergarages, over zijn kijk op<br />

artistiek en cultureel engagement.<br />

TEKST: GWENNAËLLE GRIBAUMONT<br />

<strong>COLLECT</strong>: Hoe bent u aan dit avontuur als<br />

verzamelaar begonnen?<br />

Stephan Uhoda: “Het is in de eerste plaats<br />

een passie. Ik begon eraan samen met mijn<br />

broer Georges. We waren toen zo’n dertig<br />

jaar oud en hadden jonge kunstenaars uit<br />

Luik ontmoet. Zo zijn we onze bedrijfscollectie<br />

begonnen. Naarmate onze professionele<br />

activiteiten zich ontwikkelden,<br />

beschikten we over steeds grotere budgetten<br />

om kunstwerken aan te kopen. Zo<br />

werd onze collectie steeds groter. Aanvankelijk<br />

waren het nog werken van Belgische<br />

kunstenaars, later kwamen daar ook werken<br />

van internationale kunstenaars bij.”<br />

Xavier Mary, Diamond Lover, 2010, staal en spiegelgepolijst staal, 146 x 136 x 136 cm. Op de achtergrond:<br />

links, Frank Stella, From the Waves: The Whale as a Dish, 1989, mixed media, 172 x 138 cm, rechts, Thandiwe<br />

Muriu, Child's Play, 2018, foto, 150 x 100 cm. © Uhoda Collection. Foto: Jean-Luc Deru.<br />

Hoe gaat u te werk bij het kiezen van<br />

kunstwerken?<br />

“Onze collectie is gebaseerd op passie en<br />

telt inmiddels honderden werken. Het<br />

aantal is echter niet belangrijk. Wat telt, is<br />

de kwaliteit! Onze collectie is uitgesproken<br />

60

Léo Luccioni, GOUVERNER, installatie, neon, sculpturen, drums en Tatol, 2022, variabele afmetingen, presentatie in de White Cube, Luik, 11-22 t/m 01-23.<br />

Foto: Jean-Luc Deru.<br />

eclectisch. Er is een evenwicht tussen enerzijds<br />

lokale en regionale kunstenaars, en<br />

anderzijds grote nationale en internationale<br />

namen. In onze ruimten creëren we graag<br />

een dialoog tussen kunstenaars met een<br />

sterk verschillend oeuvre, tussen algemeen<br />

erkende kunstenaars en jonge, opkomende<br />

talenten. We hebben ook Afrikaanse kunstwerken<br />

aangekocht. Het is net die mix die<br />

onze collectie zo speciaal maakt.”<br />

Hoe zult u die presenteren aan het<br />

publiek?<br />

“In eerste instantie verwelkomen we alleen<br />

op zaterdagmiddag bezoekers, op<br />

afspraak en via een tussenpersoon. We willen<br />

langzaam beginnen: twee keer per jaar<br />

zullen we de tentoongestelde werken deels<br />

vervangen. In onze ruimten, een voormalige<br />

bank, goed voor enkele honderden<br />

vierkante meter, presenteren we een kleine<br />

5% van het geheel. Door thematisch te<br />

werken kunnen we bepaalde onderwerpen<br />

uitdiepen, zodat de bezoekers er echt<br />

iets van opsteken. We lenen ook geregeld<br />

werken uit aan musea en stichtingen,<br />

waardoor ze zowel nationaal als internationaal<br />

circuleren.”<br />

'Onze collectie is uitgesproken eclectisch.<br />

Er is een evenwicht tussen enerzijds lokale<br />

en regionale kunstenaars, en anderzijds grote<br />

nationale en internationale namen'<br />

Hoe beslist u over de aankoop van een<br />

werk? Bent u het altijd eens met uw broer<br />

Georges bij het maken van een keuze?<br />

“We hebben grotendeels dezelfde smaak.<br />

Er zijn weinig verschillen. We krijgen ook<br />

advies van Catherine Goffeau en beslissen<br />

samen. Voordat we een werk aankopen,<br />

kijken we eerst naar de ‘pedigree’ van de<br />

kunstenaar, en of het werk past binnen<br />

het geheel van onze collectie. Aangezien<br />

we onze collectie aankopen met eigen<br />

bedrijfsmiddelen, is het aspect investering<br />

essentieel. We moeten voorzichtig<br />

en selectief aankopen. We kijken hoe<br />

kunstenaars evolueren en volgen hun<br />

marktwaarde op de voet, zodat we onze<br />

collectie op een doordachte manier kunnen<br />

uitbreiden. Doorgaans verloopt alles<br />

zeer vlot, want het is een activiteit waaraan<br />

we een zeker budget besteden, niet alleen<br />

voor de aankoop, maar ook voor het<br />

conserveren, inventariseren en archiveren<br />

van werken, om research te doen naar<br />

kunstenaars, enzovoort.”<br />

Wat levert deze collectie op voor uw imago?<br />

“Kunst is een uitstekende manier om te<br />

communiceren. Aanvankelijk wilden we<br />

intern communiceren via deze collectie.<br />

Zo kunnen werknemers kiezen welke werken<br />

ze om hen heen willen. Zowel intern<br />

als extern zien wij kunst en cultuur als iets<br />

essentieels. Cultuur vormt een afspiegeling<br />

van het bedrijf. Kunst laat ons nadenken<br />

over onszelf. Wanneer we met een<br />

medewerker praten over een kunstwerk,<br />

schept dat een band. Dat is uitermate<br />

belangrijk. Cultuur vervalt al snel in een<br />

61

sociale dimensie, maar dat heeft altijd iets<br />

positiefs. Dat is dan weer een ander gemeenschappelijk<br />

kenmerk van de werken<br />

die we kiezen: we hebben graag dat ze iets<br />

positiefs uitstralen.”<br />

U bent ook zeer betrokken bij de stad<br />

Luik. Dan denken we natuurlijk aan de<br />

grandioze installatie van Daniel Buren<br />

in het treinstation Luik-Guillemins als<br />

initiatief van de Uhoda Group.<br />

“We liggen aan de basis van verschillende<br />

initiatieven. In samenwerking met de<br />

organisatie Liège Gestion Art au Centre<br />

hebben we het project ‘Art au centre’ op<br />

touw gezet. Jonge kunstenaars en curators<br />

van tentoonstellingen krijgen zo de kans<br />

werken te presenteren in de etalages van<br />

leegstaande winkels. Sinds juni 2021 beschikken<br />

we ook over een twaalf vierkante<br />

meter grote ‘White Cube’, in het centrum<br />

van Luik, waarin we elke maand een werk<br />

uit onze collectie tentoonstellen, inclusief<br />

uitleg. Deze vitrine bevindt zich in de Rue<br />

Saint-Paul, een van de drukste straten<br />

'Door thematisch<br />

te werken kunnen<br />

we bepaalde<br />

onderwerpen<br />

uitdiepen, zodat de<br />

bezoekers er echt iets<br />

van opsteken'<br />

van de stad, met zo’n 60.000 bezoekers per<br />

week. Voor ons is het zeer belangrijk om<br />

evenementen en activiteiten te organiseren<br />

in Luik, een prachtige stad met een<br />

enorm potentieel. De installatie van Daniel<br />

Buren in het station Luik-Guillemins<br />

is nog zo’n voorbeeld. Al die initiatieven<br />

trekken de aandacht en geven de stad een<br />

positief imago. Burens werk verleidt bezoekers<br />

van over de hele wereld ertoe halt<br />

te houden in onze stad, om die monumentale<br />

installatie te bewonderen. Als Luikse<br />

ondernemers moeten we onze stad in de<br />

kijker zetten. En wanneer we treinreizigers<br />

foto’s zien nemen van Burens projecties<br />

op de treinen en het station, zijn we daar<br />

perfect in geslaagd!”<br />

Zitten er in uw collectie zeer bekende<br />

werken of werken waaraan u persoonlijk<br />

zeer gehecht bent?<br />

“Er zijn er veel! Misschien een van de<br />

werken die we in het begin kochten of een<br />

werk van een kunstenaar met wie we een<br />

bijzondere band hebben. Dan denk ik aan<br />

Xavier Mary en Frédéric Platéus. Dat zijn<br />

twee kunstenaars die we steunden aan<br />

het begin van hun carrière en die sindsdien<br />

beiden een opvallende carrière hebben<br />

uitgebouwd. Tegenwoordig kunnen<br />

ze rekenen op hun eigen galeries. Ik zou<br />

er echter niet één specifiek werk kunnen<br />

uitpikken. De werken in onze collectie zijn<br />

een beetje als onze kinderen: we houden<br />

van allemaal! De meeste bevinden zich in<br />

Zicht op de voormalige bank waarin de Uhoda-collectie is ondergebracht. Foto: Jean-Luc Deru.<br />

62

Stéphan Uhoda. Foto: Jean-Luc Deru.<br />

'Burens werk<br />

verleidt bezoekers<br />

van over de hele<br />

wereld halt te houden<br />

in onze stad, om<br />

die monumentale<br />

installatie te<br />

bewonderen'<br />

een opslagruimte. Wanneer we ze na verschillende<br />

jaren opnieuw te zien krijgen,<br />

is het interessant vast te stellen dat onze<br />

smaak is geëvolueerd. We waarderen ze<br />

dan op een andere manier. Het spreekt<br />

vanzelf dat ik extra gehecht ben aan werken<br />

van kunstenaars die ik persoonlijk<br />

goed ken. Het persoonlijke contact voegt<br />

echt wel iets toe.”<br />

Vindt u het belangrijk openlijk steun te<br />

verlenen aan jonge kunstenaars,<br />

met name uit Luik?<br />

“Zeker! Allereerst is het bijzonder leuk<br />

jongeren te steunen. Die zijn altijd zeer<br />

dankbaar voor de hulp die we bieden. Het<br />

Daniel Buren, Comme tombées du ciel, station Liège-Guillemins, 2022-<strong>2023</strong>, © De kunstenaar. ADAGP,<br />

Parijs. Foto: Jean-Luc Deru.<br />

is altijd onze opzet geweest een helpende<br />

hand te bieden aan beeldend kunstenaars.<br />

Die steun is natuurlijk afhankelijk van de<br />

beschikbare middelen. We zijn ons bewust<br />

van onze beperkingen als middelgroot<br />

bedrijf, maar we blijven de Luikse kunstenaars<br />

actief steunen. Via onze initiatieven,<br />

zoals de White Cube en de installatie van<br />

Buren, willen we de hedendaagse kunst<br />

ook meer bekendheid geven en toegankelijker<br />

maken.”<br />

BEZOEKEN<br />

Uhoda Collection<br />

Rue Léon Frédéricq 14, Luik<br />

www.uhodacollection.com<br />

Open vanaf maart/april <strong>2023</strong><br />

(enkel op afspraak)<br />

63

Menart Fair<br />

Kunst met een verhaal<br />

De Menart Fair is gewijd aan de<br />

moderne en hedendaagse kunst<br />

uit de ME.NA (Middle East & North<br />

Africa). De derde editie van deze<br />

internationale beurs, die uniek is in<br />

Europa, vindt begin februari plaats<br />

in Brussel. Een uitgelezen kans<br />

om kennis te maken met kunst en<br />

design die getuigen van dynamiek<br />

en diversiteit.<br />

Jihad Khairallah, Kōzō, 2022, houten structuur met metalen steunen, 228 x 121,5 cm. © De kunstenaar. Jihad<br />

Khairallah Architects, Beiroet.<br />

Drie dagen lang neemt de Menart<br />

Fair zijn intrek in de prachtige<br />

Villa Empain, in 2010 door de<br />

Boghossianstichting omgevormd<br />

tot een centrum voor kunst en<br />

dialoog tussen oosterse en westerse<br />

culturen. “Joanna Chevalier en ik dachten<br />

in de allereerste plaats aan Brussel toen<br />

we naar de toekomst keken”, vertelt Laure<br />

d’Hauteville, oprichter en directeur van de<br />

beurs. “Na het succes van de twee edities<br />

in Parijs zou de verdere uitstraling van de<br />

kunst van de ME.NA-landen in grote mate<br />

afhangen van haar zichtbaarheid in een<br />

belangrijke hoofdstad. Brussel lag des te<br />

meer voor de hand omdat <strong>België</strong> wellicht<br />

het Europese land met de grootste concentratie<br />

van kunstverzamelaars is!”<br />

Artistiek directeur Joanna Chevalier legt<br />

uit waarom haar keuze uiteindelijk op<br />

Brussel viel: “<strong>België</strong> heeft me altijd aangetrokken<br />

door de kwaliteit van zijn collecties<br />

en visionaire ideeën. Als opkomende<br />

kunstbeurs verdient de Menart Fair<br />

daarom absoluut een plaats in Brussel,<br />

en zeker bij de Boghossianstichting. De<br />

bezoeker krijgt de kans een groot aantal<br />

kunstenaars te leren kennen die vaak al<br />

beroemd zijn in hun thuisland.”<br />

64

Al duizenden<br />

jaren vormen<br />

de ME.NAlanden<br />

een<br />

boeiende culturele<br />

smeltkroes.<br />

Van veel van die kunstenaars wordt al werk<br />

verzameld door tal van musea, internationaal<br />

befaamde instellingen en westerse<br />

kenners. Behalve een selectie exposanten<br />

gespecialiseerd in beeldende kunsten presenteert<br />

de beurs ook design, met name<br />

meubelen, installaties en objecten die getuigen<br />

van eclecticisme, raffinement en lef. Al<br />

duizenden jaren vormen de ME.NA-landen<br />

een boeiende culturele smeltkroes. Ze zijn<br />

befaamd om hun traditionele vakkennis,<br />

waarbij de vele culturele invloeden nu ook<br />

worden gepaard aan hedendaagse vormen.<br />

Het resultaat zijn verrassende en hoogst<br />

originele werken. Hoe visionair dit hedendaagse<br />

design soms ook is, toch is het diep<br />

geworteld in de tijd en de ervaring. Het is de<br />

vrucht van een kruisbestuiving tussen vele<br />

volkeren en beschavingen die elkaar hebben<br />

opgevolgd in de loop der eeuwen.<br />

Bilal Bahir, Coquille de Bachelard, 2020, gemengde<br />

technike op oud papier, 42 x31 cm. © De kunstenaar.<br />

Gery Art Gallery, Namen.<br />

Nadine Rouphael, Yellow, 2022, keramiek Céramique, basis in fluwelen afwerking met speciaal glazuureffect,<br />

43 x 30 x 20 cm. © De kunstenaar. Atelier Nadeen, Beiroet.<br />

PIONIER IN EUROPA<br />

D’Hauteville wijst op de unieke geschiedenis<br />

van de kunst in de ME.NA-landen: “De<br />

hedendaagse kunst is er ongelofelijk divers<br />

en dynamisch. Het engagement van galeries,<br />

stichtingen en verzamelaars in deze<br />

regio was essentieel om de kunstenaars<br />

bekendheid te geven in hun eigen land.<br />

De Beirut Art Fair, die ik heb opgericht en<br />

meer dan een decennium heb geleid in de<br />

Libanese hoofdstad, vervulde als evenement<br />

een pioniersrol en droeg bij tot de<br />

internationale uitstraling van deze kunstscene.<br />

Met de Menart Fair creëren we in<br />

Europa een platform voor ongeëvenaarde<br />

uitwisselingen, zodat dit verhaal zich<br />

verder kan ontwikkelen, zonder dat er nog<br />

sprake is van grenzen. Ze is immers veel<br />

meer dan een commerciële beurs, want<br />

vertelt een verhaal, dat van de kunst uit de<br />

ME.NA-landen.”<br />

Het gaat om een evenement op mensenmaat,<br />

met slechts een twintigtal galeries.<br />

De verzamelaars hebben dus rustig de tijd<br />

om de stands te bezoeken, te praten met<br />

de exposanten en kennis te maken met<br />

niet alleen kunstenaars maar ook jonge<br />

designers. Er is speciale aandacht voor<br />

ontwerpers uit Noord-Afrika. Onder de 23<br />

galeries uit dertien landen die er werk tentoonstellen<br />

bevinden zich ook enkele Belgische,<br />

zoals Baronian (Brussel), die werk<br />

presenteert van de Syrische kunstenaar<br />

Mekhitar Garabedian (°1977), de Belgisch-<br />

Iraanse Toufan Hosseiny (°1988) en Achraf<br />

Touloub (°1986) uit Marokko. Gery Art<br />

‘Brussel lag voor de<br />

hand omdat <strong>België</strong><br />

wellicht het Europese<br />

land met de grootste<br />

concentratie van<br />

kunstverzamelaars is’<br />

LAURE D’HAUTEVILLE<br />

Gallery (Namen) brengt dromerige werken<br />

op papier van de Iraakse kunstenaar Bilal<br />

Bahir (°1988). Galerie Nathalie Obadia<br />

(Parijs/Brussel) toont werk van de Iraanse<br />

kunstenaars Shahpour Pouyan (°1979) en<br />

Hoda Kashiha (°1986), de Frans-Turkse<br />

kunstenaar Sarkis (°1938) en Youssef Nabil<br />

(°1972) uit Egypte.<br />

BEZOEKEN<br />

Menart Fair<br />

Villa Empain<br />

Brussel<br />

www.menart-fair.com<br />

03-02 t/m 05-02<br />

65

Enzo Mari<br />

en het menselijk<br />

zelfontwerp<br />

Multiplo con i componenti per la realizzazione di un modello in scala 1:5 della Sedia P, Corraini Edizioni, Mantova; 2002; stalen frame met foto, technische plaat,<br />

spijkers en balsahouten panelen; 25 x 365 x 342 mm; Archivio E. Mari, Stad Milaan, CASVA.<br />

66

Vanaf 11 februari kun je in C-mine in<br />

Genk de tentoonstelling Enzo Mari<br />

curated by Hans Ulrich Obrist with<br />

Francesca Giacomelli ontdekken.<br />

Enzo Mari was een ‘designlegende’,<br />

volgens directeur Louise Osieka. En<br />

een eclecticus: naast ontwerper was<br />

de Italiaan ook kunstenaar, illustrator,<br />

architect, theoreticus, pedagoog<br />

en auteur van maar liefst vijftien<br />

didactische en politieke boeken.<br />

TEKST: ROXANE BAEYENS<br />

Begin jaren vijftig studeert Enzo<br />

Mari (1932-2020) scenografie<br />

aan de Milaanse Brera Academie<br />

voor Schone Kunsten. Als jonge<br />

kunstenaar maakt hij ook deel uit van wat<br />

Bruno Munari en Umberto Eco in 1961<br />

‘arte programmata’ (of ‘geprogrammeerde<br />

kunst’) dopen, een stroming van Italiaanse<br />

kunstenaars actief tussen eind jaren vijftig<br />

en begin jaren zestig die voor het eerst<br />

technologie en een algoritmische aanpak<br />

introduceren in de artistieke productie.<br />

Mari onderzoekt in verschillende reeksen<br />

van vergelijkende en contrasterende<br />

modellen de perceptuele ambiguïteit van<br />

de driedimensionale ruimte. Zo bestudeert<br />

hij in zijn Strumenti per le ricerche<br />

sui rapporti fra colore e volume (1952) de<br />

relatie tussen kleur en volume door middel<br />

van een reeks modellen waarvan de<br />

interne oppervlakken telkens verschillend<br />

gekleurd zijn. Een systeem van diverse<br />

kubussen met zijden van 7 cm, overeenkomstig<br />

de gemiddelde afstand tussen de<br />

menselijke pupillen, een onmisbare voorwaarde<br />

voor de perceptie van diepte.<br />

Het is dit eerste onderzoek in de beeldende<br />

kunst dat de basis vormt voor Mari’s legendarische<br />

designmethodologie, waarmee<br />

hij zowel industriële als ambachtelijke<br />

producten op een programmatorische wijze<br />

zal ontwerpen. In de Putrella-serie (1958,<br />

‘putrella’ is Italiaans voor balk) onderzoekt<br />

hij op deze manier de codes van mechanische<br />

en industriële gereedschappen en<br />

technieken. Hiermee wil de ontwerper<br />

de economische ratio aantonen van het<br />

gebruik van industriële apparatuur en halffabrikaten<br />

in de ambachtelijke productie.<br />

Voor de vazen uit de Samos-reeks (1973)<br />

verschaft Mari de uitvoerende ambachtslui,<br />

Contenitori di ferro profilato, Serie putrella, modello A; 1958; ijzer, 46 x 13 x 8 cm; Danese Milano.<br />

Foto: Fabio e Sergio Grazzani.<br />

dankzij een geprogrammeerde methode, de<br />

nodige formele kennis om zelf te ontwerpen.<br />

Zo komen ze los van een productielijn die<br />

hen dwingt tot het eindeloos herhalen van<br />

een door iemand anders bepaalde vorm.<br />

TRANSFORMATIEVE TOOLS<br />

Mari zet in de jaren zestig de designwereld<br />

op zijn kop. Niet alleen door objecten te<br />

maken voor ‘gewone mensen’, in een sector<br />

die dan als ‘elitair’ beschouwd wordt, maar<br />

ook door te ontwerpen wars van elke trend<br />

of mode, en tegenovergesteld aan elke vraag<br />

of restrictie van de markt. Met een uitzonderlijke<br />

aandacht voor formele combinaties<br />

en functionele oplossingen is de insteek<br />

van zijn ontwerpen niet zozeer schoonheid,<br />

maar eerder een streven naar eenvoud<br />

en perfecte constructie. Het uiteindelijke<br />

object betekent overigens weinig voor de<br />

ontwerper, het is het voorafgaand proces<br />

en de gebruikte methodologie die hem<br />

interesseren. “Het onderzoek is het design,<br />

Enzo Mari’s<br />

ontwerpen tonen<br />

een streven naar<br />

eenvoud en perfecte<br />

constructie.<br />

niet het product", zei hij daar ooit over. Zijn<br />

ontwerpen hebben ook een overduidelijke<br />

politieke bedoeling. “Het was Mari’s prioriteit<br />

om transformatieve tools te ontwerpen<br />

die de vooruitgang van de samenleving<br />

zouden bevorderen”, zegt Francesca Giacomelli,<br />

ontwerper en archivaris van het Enzo<br />

Mari-archief. Mari geloofde in een collectieve<br />

deelname aan ontwerp en streefde naar<br />

een gesocialiseerd bewustzijn van design.<br />

Zijn leven lang zou hij zich wijden aan die<br />

ene droom: de realisatie van ‘l’autoprogetto<br />

67

Mari’s speelgoed<br />

en kinderboeken<br />

zijn poëtische<br />

instrumenten die<br />

kinderen helpen de<br />

wereld te begrijpen.<br />

L’uovo e la gallina, Emme Edizioni; 1969; polychrome print op gestreken papier; 215 x 215 mm; Archivio E.<br />

Mari, Stad Milaan, CASVA.<br />

OPEN EN ECLECTISCH<br />

Zo creëerde Enzo Mari door de jaren heen<br />

een waaier aan buitengewone werken, in<br />

verschillende materialen, disciplines en<br />

media. Zelf maakte de veelzijdige persoonlijkheid<br />

nooit een onderscheid tussen de<br />

disciplines en liet hij elk soort onderzoek<br />

in elkaar overlopen. Dat zijn oeuvre zich<br />

zowel in de collecties bevindt van het<br />

Museum of Modern Art in New York als<br />

in de Musée des Arts Décoratifs van het<br />

Louvre of het Triennale Design Museum in<br />

Milaan, is hiervan een mooie reflectie.<br />

Ook vandaag is er nog veel vraag naar<br />

Mari’s werk, zo bevestigen ze bij Galleria<br />

Massimo Minini in Brescia, waar in 2015<br />

een samenwerking met Enzo Mari begon.<br />

De galerie vertegenwoordigt al zijn beeldende<br />

kunst. In mei vorig jaar was er een<br />

uomo’ (het menselijk zelfontwerp). In 1973<br />

maakt hij Proposta per un’autoprogettazione,<br />

een gratis handleiding om zelf meubels te<br />

maken met behulp van een hamer, spijkers<br />

en houten planken. Niet slechts een DIYproject,<br />

maar vooral een uitnodiging van de<br />

revolutionair om met een kritische blik te<br />

kijken naar de huidige productiemethoden<br />

en wegwerpmaatschappij.<br />

Ook speelgoed en kinderboeken zoals La<br />

mela e la farfalla (De appel en de vlinder) en<br />

L’uovo e la gallina (Het ei en de hen), beide<br />

in 1958 ontworpen samen met zijn vrouw<br />

Gabriela Ferrario, zijn met die politieke intentie<br />

indachtig ontstaan. Het zijn poëtische<br />

instrumenten die kinderen helpen de wereld<br />

te begrijpen. Educatief speelgoed dus, maar<br />

vooral ook speelgoed dat rekening houdt en<br />

compatibel is met de ongebreidelde fantasie<br />

van kinderen. Want in Mari’s visie waren het<br />

ontwerpen van een eigen universum met<br />

eigenzinnige regels en het uitvinden van een<br />

persoonlijk alfabet van groot belang voor<br />

kinderen, opdat ze later als volwassenen<br />

mee zouden kunnen werken aan bouwen<br />

aan een nieuwe samenleving.<br />

OpenStructures Iconic Conversions IC.001/ 002; 2022; gebaseerd op tafelontwerpen van Enzo Mari, Capitello<br />

tafel 1977, onderstel in berkenmultiplex, Hot Dog 1987, uitschuifbare tafel, prototype ontworpen voor Lema<br />

(niet gerealiseerd). Beeld: OS.Studio.<br />

68

Struttura 304; 1956; tempera op karton; 32,5 x 41,5 x 8,5 cm; courtesy de kunstenaar en Galleria Massimo Minini. Foto: Petrò Gilberti.<br />

omvangrijk retrospectief met zijn werk uit<br />

de arte programmata-stroming. Sommige<br />

van die pionierswerken zijn nog beschikbaar.<br />

Prijzen variëren van € 4.000 voor<br />

werk op papier en kleinere schilderijen tot<br />

€ 120.000 voor grote sculpturen in onder<br />

meer geanodiseerd aluminium.<br />

De expositie in C-mine, die eerder te zien<br />

was tijdens de Triennale Milano, bestaat<br />

uit een historisch en hedendaags deel.<br />

Het eerste betreft een heruitgave van een<br />

overzichtstentoonstelling, door Mari zelf<br />

samengesteld voor het GAM in Turijn<br />

(2008-2009) en voor deze gelegenheid gecureerd<br />

door Francesca Giacomelli. Naast<br />

een chronologisch overzicht van zijn gehele<br />

oeuvre omvat dit historisch gedeelte ook<br />

negentien diepgaande studies over de verschillende<br />

thema’s die Mari bezighielden en<br />

die geïllustreerd worden aan de hand van<br />

nooit eerder getoonde modellen, tekeningen,<br />

notities en prototypes uit het Enzo Mari-archief.<br />

Het tweede gedeelte omvat niet<br />

alleen documenten en video-interviews van<br />

Hans Ulrich Obrist die Mari’s radicale kijk<br />

op kunst, design en onderwijs belichten,<br />

maar ook installaties van vooraanstaande<br />

hedendaagse kunstenaars en ontwerpers<br />

(onder wie Tacita Dean, Rirkrit Tiravanija<br />

en Danh Vo) die zijn nalatenschap eren.<br />

Voor de expositie nodigde Obrist ook het<br />

Belgisch-Duitse duo Thomas Lommée en<br />

Christiane Högner uit. Net als Mari dromen<br />

zij van meer collectiviteit en van het gezamenlijk<br />

ontwerpen van een duurzamere<br />

samenleving. Ze bedachten hiervoor het<br />

OpenStructures-systeem naar analogie met<br />

Lego en Wikipedia. "Dit is een modulair systeem<br />

dat door verschillende auteurs wordt<br />

vormgegeven op basis van een gedeeld<br />

raster”, leggen Lommée en Högner uit. “Elk<br />

onderdeel binnen het OpenStructuressysteem<br />

kan en mag door anderen voor de<br />

oorspronkelijke of voor een nieuwe toepassing<br />

gebruikt worden.”<br />

Voor de presentatie in C-mine maakten<br />

Lommée en Högner twee tafelontwerpen<br />

van Mari compatibel met het OpenStructures-raster:<br />

de Capitello/Tondo-tafel<br />

voor Driade (1977) en de Hot-dog-tafel voor<br />

Lema (prototype 1987). Het voorstel voor<br />

de opstelling toont beeldmateriaal van<br />

Mari’s originele ontwerpen, een aantal aan<br />

het OpenStructures-raster aangepaste ta-<br />

felonderdelen, een geherconfigureerd<br />

tafelontwerp (opgebouwd uit een combinatie<br />

van aangepaste Capitello- en Hot-dogonderdelen)<br />

en een uitnodiging voor de<br />

bezoeker om zelf, ter nagedachtenis van<br />

Enzo Mari, met de aangepaste onderdelen<br />

aan de slag te gaan.<br />

BEZOEKEN<br />

Enzo Mari curated by Hans Ulrich Obrist<br />

with Francesca Giacomelli<br />

C-mine, Genk<br />

www.c-mine.be/evenement/expo-enzo-mari<br />

11-02 t/m 29-05<br />

LEZEN<br />

Enzo Mari Curated by Hans Ulrich Obrist.<br />

With Francesca Giacomelli, Electa, Milaan,<br />

2020, ISBN: 9788892820708, prijs: € 49,90.<br />

69

Wel of niet<br />

restaureren?<br />

Lidmaatschap van de Royal<br />

Chamber of Art Dealers (ROCAD)<br />

in <strong>België</strong> schept verplichtingen.<br />

Kwaliteit, ethiek en zorgvuldigheid<br />

staan voorop. Zo ook in het te<br />

werk gaan bij de conservering<br />

en eventueel het herstel van<br />

kunstwerken die de antiquairs en<br />

handelaren op de markt brengen.<br />

<strong>COLLECT</strong> deed in Brussel een<br />

rondje langs drie ROCAD-leden.<br />

TEKST: GILLES BECHET<br />

Liever conserveren dan restaureren:<br />

ROCAD-leden gaan zeer omzichtig<br />

te werk bij het in goede conditie<br />

bewaren van de objecten die ze te<br />

koop aanbieden. “Een meer dan honderd<br />

jaar oud kunstwerk kan natuurlijk nooit in<br />

dezelfde staat verkeren als de oorspronkelijke”,<br />

zegt galeriehouder Thomas Deprez.<br />

“Elk object draagt de sporen van het leven<br />

dat het heeft geleid.”<br />

Het is ongetwijfeld dit patina, die ‘doorleefdheid’,<br />

waaraan een object deels zijn<br />

charme ontleent. Wordt toch een restauratie<br />

overwogen, dan is dat telkens met<br />

respect voor de integriteit van het werk.<br />

Vandaar dat veel handelaars en galeriehouders<br />

liever spreken over conservering.<br />

Wanneer objecten worden gereinigd en<br />

opgefrist voor presentatie in een galerie,<br />

dan gebeuren latere ingrepen doorgaans<br />

in samenspraak met de koper. Op BRAFA<br />

<strong>2023</strong> pakt Deprez uit met een door Victor<br />

Horta ontworpen ensemble meubelen van<br />

museumkwaliteit: “We hebben besloten<br />

om de originele stof op de stoelen te<br />

bewaren, maar mocht de klant die na de<br />

verkoop willen laten vervangen, dan zullen<br />

we dat met veel plezier doen.”<br />

Een object dat in een onberispelijke<br />

‘Een licht<br />

beschadigde ivoren<br />

beker uit de 17e<br />

eeuw levert vrijwel<br />

evenveel op als<br />

eenzelfde beker in<br />

zijn oorspronkelijke<br />

staat’<br />

TORKILD MALFAIT<br />

‘Elk object draagt<br />

de sporen van<br />

het leven dat<br />

het heeft geleid’<br />

THOMAS DEPREZ<br />

staat verkeert, heeft vanzelfsprekend een<br />

grotere waarde dan een beschadigd of<br />

onvolledig object. Een goed uitgevoerde<br />

en omkeerbare restauratie zal evenwel<br />

niet leiden tot een drastische prijsverhoging<br />

en er is ook meer kans dat het object<br />

verkocht wordt. Omgekeerd daalt de<br />

waarde van een object als de restauratie te<br />

zichtbaar is. Elke categorie van objecten<br />

heeft voor restauratie haar eigen regels en<br />

beperkingen. Bij glaswerk bijvoorbeeld zal<br />

men een object met een barst of geschilferd<br />

stuk niet proberen te herstellen. Maar<br />

uiteindelijk is het altijd de galeriehouder<br />

die beslist. Deprez kocht ooit een schilderij<br />

uit de 19e eeuw dat nooit was gevernist.<br />

Na een geduldige reiniging met een<br />

niet-schurend middel, rees de vraag naar<br />

de conservering. “Om het te beschermen<br />

tegen stof, vroegen we ons af of we een<br />

laag mat vernis zouden opbrengen”, vertelt<br />

hij. “Maar aangezien de kunstenaar daar<br />

bij leven en welzijn zelf niet voor had gekozen,<br />

hebben we het schilderij uiteindelijk<br />

achter glas geplaatst.”<br />

70

‘Voordat ik een<br />

schilderij aankoop,<br />

vraag ik een<br />

conditierapport<br />

en laat het werk zien<br />

aan een restaurateur.<br />

Dat wordt steeds<br />

belangrijker voor<br />

veel verzamelaars’<br />

KLAAS MULLER<br />

Een Victor Horta-stoel, die 'dans son jus' werd getoond op de BRAFA. © Thomas Deprez.<br />

Foto: Cedric Verhelst.<br />

WIKKEN EN WEGEN<br />

Dat soort vragen stelt zich al meteen bij<br />

de aankoop. Om onaangename verrassingen<br />

te voorkomen koopt galeriehouder<br />

Klaas Muller nooit al te vuile of te zwaar<br />

gerestaureerde schilderijen: “Voordat ik<br />

een schilderij aankoop, vraag ik een conditierapport<br />

en laat het werk zien aan een<br />

restaurateur. Dat wordt steeds belangrijker<br />

voor veel verzamelaars, die alleen<br />

schilderijen in goede staat willen kopen.”<br />

Soms komt het gezien de historische<br />

waarde van een werk tot een ingrijpender<br />

herstel, maar een goed uitgevoerde<br />

restauratie is best wel prijzig. Het is dus<br />

zoeken naar een evenwicht. Krachtens<br />

het ethische handvest van de vereniging<br />

moeten ROCAD-leden de potentiële koper<br />

van een object inlichten over eventuele<br />

herstellingen of andere ingrepen. Tegenwoordig<br />

kopen veel verzamelaars objecten<br />

liever zoals ze zijn, om ze vervolgens zelf<br />

te laten restaureren. Of juist niet … “Ik verkocht<br />

ooit een kabinet met marqueterie<br />

daterend van het begin van de 17e eeuw”,<br />

vertelt galeriehouder Torkild Malfait. “Dit<br />

inlegwerk diende dringend gerestaureerd<br />

te worden, maar de koper verkoos het te<br />

laten zoals het was.”<br />

Of een object al dan niet wordt gerestaureerd<br />

hangt ook af van het gebruik en<br />

de band die de koper ermee heeft. Is het<br />

een verzamelobject, een sierobject of een<br />

functioneel object? “Verkoop ik een licht<br />

beschadigde ivoren beker uit de 17e eeuw,<br />

dan levert die vrijwel evenveel op als eenzelfde<br />

beker in zijn oorspronkelijke staat”,<br />

zegt Malfait. “Verkoop ik daarentegen een<br />

gebroken ivoren beker uit de 19e eeuw, dan<br />

zal niemand die willen. Als het om het decoratieve<br />

aspect gaat, kopen mensen liever<br />

een object zonder gebreken.” Zo moeten<br />

juwelenkistjes en secretaires voorzien zijn<br />

van een functionele sleutel. Schatten en<br />

geheimen horen immers thuis achter slot<br />

en grendel!<br />

SURFEN<br />

www.rocad.be<br />

71

Veilingen<br />

Wereldwijd<br />

€ 130.000<br />

Gabrielle Chanel, ‘Russische’ tuniek,<br />

met de hand geborduurd door Kitmir,<br />

Parijs, 1922, 96 cm lang. Maurice Auction,<br />

Parijs, 17-11. © Maurice Auction.<br />

€ 25.000<br />

Theodoor Rombouts, Kaartspelers rond een tafel, olieverf op doek,<br />

127,5 x 153,5 cm. Briscadieu Bordeaux OVV, 26-11.<br />

© Briscadieu.<br />

€ 169.000<br />

Jesús Rafael Soto, Progression Elliptique Rose et<br />

Blanche, 1974, tiges en métal peint sur socle en<br />

métal peint 200 × 150 × 200 cm. Digard Auction,<br />

05-12. © Digard Auction.<br />

AFGELOPEN<br />

Record voor een<br />

historisch stuk<br />

van Chanel<br />

Het kledingstuk lag al tientallen<br />

jaren op de zolder van een kasteel,<br />

in Grasse. Dankzij het etiket<br />

met vermelding ‘Gabrielle Chanel’<br />

kon modespecialiste Kelly<br />

Taylor het meteen identificeren<br />

als zijnde een uniek stuk uit de<br />

lentecollectie van 1922. Coco<br />

Chanel had toen tweed, zowat<br />

haar handelsmerk, afgezworen<br />

en zich toegespitst op iets heel<br />

anders, dat toen in de mode was:<br />

Russisch borduurwerk. Die hype<br />

was aanvankelijk te danken aan<br />

het legendarische balletgezelschap<br />

Les Ballets Russes en werd<br />

nadien nog versterkt door de<br />

toevloed van Russische migranten<br />

die de revolutie ontvluchtten<br />

en hun vakkennis meebrachten.<br />

Met de hulp van hertogin Maria<br />

Pavlovna Putyatin (1890-1958),<br />

een Russische ballinge die in<br />

Parijs het borduuratelier Kitmir<br />

had opgericht, ontwierp Chanel<br />

een hele collectie gebaseerd<br />

op de borduurtechniek. Het<br />

bewuste kledingstuk is een ruime<br />

tuniek van zwarte crêpe, met<br />

grote mouwen en een vierkante<br />

kraag. Het geheel is versierd met<br />

groen, geel en rood borduursel,<br />

en zilverdraden. Op 17 november<br />

ging de tuniek onder de hamer<br />

in het jonge veilinghuis Maurice<br />

Auction, met een richtprijs van<br />

€ 10.000. Een zwart-witillustratie<br />

ervan was te zien in het magazine<br />

Vogue, in maart 1922. De nieuwe<br />

eigenaar bood er € 130.000 voor.<br />

Het is de eerste keer dat een stuk<br />

van Chanel uit die tijd zoveel<br />

opbrengt.<br />

Hoog bod voor<br />

een Rombouts bij<br />

Briscadieu<br />

Van de 17e tot de 20e eeuw was<br />

het thema ‘kaartspelers’ een van<br />

de populairste bij schilders. Net<br />

nu het Gentse MSK de eerste<br />

monografische tentoonstelling<br />

ooit over Rombouts houdt, is er<br />

op de Franse markt een dergelijk<br />

tafereel van deze schilder opgedoken.<br />

Het tafereel speelt zich<br />

af in het halfduister, waarbij de<br />

licht- en schaduweffecten de gezichten<br />

extra cachet geven. Hun<br />

kledij en de tafel waarop de kaarten<br />

liggen, zijn goed zichtbaar.<br />

Deze compositie is gebaseerd op<br />

de principes van Caravaggio, met<br />

personages afgebeeld tot aan<br />

het middel. De kijker is getuige<br />

van een beslissend moment in<br />

de partij: een van de kaartspelers<br />

legt zijn twee azen op tafel. Rombouts<br />

ontdekte het oeuvre van<br />

Caravaggio in Rome, in 1616, tien<br />

jaar nadat de Italiaanse grootmeester<br />

de stad had verlaten.<br />

Na zijn terugkeer in Antwerpen,<br />

in 1625, maakte Rombouts<br />

naam dankzij zijn lichte toets<br />

en technische vaardigheid. Hij<br />

schilderde verschillende versies<br />

van de kaartspelers. Sommige<br />

daarvan worden bewaard in<br />

musea in Antwerpen, Berlijn en<br />

Sint-Petersburg. Het werk dat op<br />

26 november bij Briscadieu, in<br />

Bordeaux, onder de hamer ging,<br />

was authentiek bevonden door<br />

het expertisebureau van Eric<br />

Turquin. Het ging van de hand<br />

voor € 25.000, iets meer dan de<br />

laagste richtprijs.<br />

Deel nalatenschap<br />

Denise René in<br />

Drouot<br />

Op 5 december waren alle ogen<br />

gericht op Digard Auction,<br />

in Parijs, waar bijna honderd<br />

kunstwerken uit de privécollectie<br />

van Denise René onder de hamer<br />

gingen. Een neef van haar, die nu<br />

de nieuwe galerie Denise René<br />

runt, had zich nochtans verzet<br />

tegen die veiling. Denise René<br />

(1913-2012) was een vermaarde<br />

galeriste uit het naoorlogse Parijs<br />

(haar echte naam was Denise<br />

Bleibreu). Ze steunde tal van<br />

pioniers van de geometrische<br />

abstractie en de kinetische kunst.<br />

Vanaf 1944 presenteerde ze<br />

werk van de vader van de opart,<br />

Victor Vasarely, in een modeatelier<br />

(haar vorige activiteit),<br />

omgevormd tot een kunstgalerie.<br />

Vanaf 1946 legde ze zich toe op<br />

de geometrische abstractie. Ze<br />

promootte natuurlijk Vasarely,<br />

met wie ze een nauwe band had,<br />

maar ook de Franse kunstenaar<br />

Jean Dewasne, de Deense<br />

kunstenaars Robert Jacobsen en<br />

Richard Mortensen, en de jonge<br />

Latijns-Amerikaanse kunstenaars<br />

Jesús-Rafael Soto, Carlos Cruz-<br />

Diez en Julio Le Parc. In 1957 organiseerde<br />

ze in haar galerie de<br />

eerste overzichtstentoonstelling<br />

in Frankrijk over Piet Mondriaan.<br />

Gezien het succes van deze expo<br />

opende ze in 1966 een tweede<br />

galerie in Parijs (Denise René-<br />

Rive Gauche), en het jaar erna<br />

ook nog een galerie in Duitsland,<br />

samen met Hans Mayer. Later<br />

volgde nog een galerie in New<br />

York (van 1971 tot 1981), met een<br />

openingstentoonstelling over<br />

Yaacov Agam. In 2001 bracht het<br />

Musée National d’Art Moderne<br />

– Centre Georges Pompidou<br />

hulde aan Denise René. Onder<br />

de 92 geveilde stukken uit haar<br />

privécollectie bevonden zich<br />

72

€ 532.401<br />

Corneille, L’Orchestre de Jazz Be Bop (Hommage à Charlie<br />

Parker), 1950, olieverf op doek, 59 x 70 cm. Bonhams Bruun<br />

Rasmussen Auctioneers, Copenhague, 06-12. © Bruun<br />

Rasmussen Auctioneers.<br />

€ 52.000<br />

Thomas de Keyser, Portret van een man,<br />

1637, olieverf op paneel, 27,5 x 21 cm.<br />

Aguttes, Neuilly-sur-Seine, 06-12.<br />

© Aguttes.<br />

€ 80.600<br />

Kabinet, Antwerpen, midden 17e eeuw, schilderwerk toegeschreven<br />

aan Isaac Van Oosten, ebben en gezwart hout, verf en<br />

borduurwerk, 148 x 92,5 x 46 cm. Giquello OVV, Parijs, 13-12.<br />

© Giquello OVV.<br />

werken van meesters van de<br />

abstracte kunst uit de jaren 1945-<br />

1965, zoals Albers, Arp en Sonia<br />

Delaunay, de jonge avant-garde<br />

van de abstracte kunst uit de<br />

jaren 1950-1960, zoals Dewasne,<br />

Deyrolle, Jacobsen en Mortensen,<br />

de grondleggers van de<br />

kinetische kunst, zoals Calder, de<br />

nieuwe generatie van kinetische<br />

kunstenaars, zoals Agam, Bury,<br />

Soto en Tinguely, met hun bewegende<br />

en veranderbare werken,<br />

de luminokinetische werken van<br />

Boto, Demarco, Garcia-Rossi, Le<br />

Parc, Schöffer en Vardanega, de<br />

G.R.A.V. (Groupe de Recherche<br />

d’Art Visuel, met Le Parc, Morellet,<br />

Sobrino en Yvaral), actief<br />

vanaf 1961, en de manipuleerbare<br />

en evolutieve werken van Agam<br />

en Tomasello. Tot de blikvangers<br />

van de veiling behoorden een<br />

installatie van Soto uit 1974, die<br />

€ 169.000 opbracht, een reliëf<br />

van Tinguely uit 1956, toegewezen<br />

voor € 912.880, en een Plan<br />

Mobiles van Pol Bury uit 1954,<br />

afgehamerd op € 70.200. Aangezien<br />

Denise René geen kinderen<br />

had, besloten sommige van haar<br />

neven en nichten een deel van<br />

haar nalatenschap te laten veilen.<br />

Wat er met het gros van haar<br />

nalatenschap zal gebeuren, is<br />

nog een vraagteken.<br />

Records voor<br />

CoBrA bij Bruun<br />

Rasmussen<br />

In een bomvolle veilingzaal ging<br />

Bruun Rasmussen Auctioneers, in<br />

samenwerking met Bonhams, op<br />

6 december over tot de verkoping<br />

van schilderijen van de<br />

CoBrA-groep. Samen leverden<br />

die meer dan € 6 miljoen op.<br />

Een van de klapstukken van deze<br />

avondveiling was L’Orchestre de<br />

Jazz Be Bop (Hommage à Charlie<br />

Parker), een schilderij van de<br />

Nederlandse schilder Corneille,<br />

met een richtprijs van € 150.000-<br />

200.000, na een lange biedstrijd<br />

afgehamerd op € 532.401, onder<br />

een daverend applaus. Dat is een<br />

nieuw veilingrecord voor een werk<br />

van deze kunstenaar. Een ander<br />

schilderij van Corneille, getiteld<br />

Peinture, uit 1952, ging van de<br />

hand voor € 354.934, het tweede<br />

hoogste bod ooit voor een werk<br />

van deze kunstenaar. Er kwam nog<br />

een ander veilingrecord uit de bus,<br />

voor een olieverfschilderij op doek<br />

uit 1948 van de Schotse kunstenaar<br />

Stephen Gilbert, met een richtprijs<br />

van € 10.000-13.500, afgehamerd<br />

op € 81.600. Dit schilderij werd<br />

tentoongesteld op de Salon des<br />

Surindépendants, in Parijs, in<br />

1948, waar het de aandacht trok<br />

van de Deense kunstenaar Asger<br />

Jorn, die Stephen Gilbert ertoe<br />

overhaalde zich aan te sluiten bij<br />

de CoBrA-groep. Hij werkte mee<br />

aan het eerste nummer van het<br />

tijdschrift van de groep en aan<br />

twee grote tentoonstellingen: het<br />

Bregnerød-congres (augustus<br />

1949) en de expo in het Stedelijk<br />

Museum in Amsterdam, waarvoor<br />

hij samenwerkte met Constant<br />

Nieuwenhuys.<br />

Oude meesters<br />

bij Aguttes<br />

Op 6 december hield Aguttes, in<br />

Neuilly-sur-Seine, zijn derde en<br />

laatste veiling van oude meesterwerken<br />

van 2022. Het veilingmenu<br />

omvatte tal van verrassingen, zoals<br />

een modello van Jean-Baptiste<br />

Marie Pierre, een laatste herinnering<br />

aan een intussen verdwenen<br />

plafondschildering. Deze schets,<br />

wellicht gemaakt als voorbereiding<br />

op de versiering van de woning van<br />

een koninklijke opdrachtgever, of<br />

in ieder geval iemand die dicht bij<br />

de macht stond, ging van de hand<br />

voor € 98.000. De toets is hier zwieriger<br />

dan in de thans verdwenen<br />

eindversie. De meeste werken van<br />

deze kunstenaar zijn trouwens in<br />

de loop der tijd verdwenen. Met<br />

uitzondering van één werk blijven<br />

enkel nog modelli over. Een ander<br />

topstuk op deze veiling was een<br />

Portret van een man, van Thomas<br />

de Keyser (1596–1667), in zijn tijd<br />

de meest befaamde portretschilder<br />

van Amsterdam. De nieuwe<br />

eigenaar telde er € 52.000 voor<br />

neer. Dit portret valt op door zijn<br />

eenvoud, en staat dus haaks op<br />

de pronkerige staatsieportretten.<br />

De schilder heeft zijn model hier<br />

afgebeeld in een intimistisch decor,<br />

van bescheiden formaat. Dat kan<br />

erop wijzen dat het een portret<br />

van een vriend of collega betreft.<br />

Ondanks het kleine formaat laat de<br />

schilder hier zien hoe getalenteerd<br />

hij was als portrettist, met bijzonder<br />

realistische gelaatstrekken, een<br />

virtuoze beheersing van de volumes<br />

en een ongedwongen toets.<br />

Bruine tinten schemeren door in<br />

het lichtkleurige vlees en geven<br />

cachet aan het gelaat, met fraaie<br />

licht- en schaduweffecten. Een<br />

Dronken Silenus van Antoon Van<br />

Dyck ging dan weer van de hand<br />

voor € 39.000. In 1619 inspireerde<br />

de Antwerpse kunstenaar zich<br />

op een dronken Silenus die zijn<br />

collega Rubens een of twee jaar<br />

eerder had geschilderd. Dit werk,<br />

thans bewaard in het museum van<br />

Dresden, lijkt de eerste versie te zijn<br />

van het werk dat bij Aguttes onder<br />

de hamer ging.<br />

73

Veilingen<br />

Wereldwijd<br />

RICHTPRIJS: € 1.500.000-1.800.000.<br />

Ferrari 250 GT Lusso, 1964. Artcurial, Parijs, 03-02. © Artcurial.<br />

RICHTPRIJS:<br />

€ 2.200.000-3.200.000<br />

Hergé, Kuifje in Amerika, 1942, Oost-Indische<br />

inkt, grafiet en corrigerende gouache, 46 x 32,8<br />

cm. Artcurial, Parijs, 10-02. © Artcurial.<br />

Een Vlaams kabinet<br />

in Drouot<br />

In de 17e eeuw was Antwerpen<br />

een belangrijke havenstad,<br />

welvarend geworden onder meer<br />

door de handel in specerijen.<br />

De stad telde toen niet minder<br />

dan honderdduizend inwoners.<br />

Door die welvaart waren er ook<br />

steeds meer kunstenaarsateliers<br />

en stroomden de opdrachten toe.<br />

Het kabinet zag het licht in Italië,<br />

in de 16e eeuw. Het groeide al<br />

snel uit tot een populair meubelstuk<br />

in de noordelijke landen.<br />

De Vlamingen werden er heuse<br />

specialisten in. In Antwerpen<br />

hadden ze het lumineuze idee<br />

kabinetten te vervaardigen met<br />

fineer van ebbenhout, dat niet<br />

alleen exotisch was, dus zeldzaam<br />

en duur, maar ook hard en niet<br />

zo eenvoudig te bewerken. Vaak<br />

gebruikte men ook schildpad,<br />

ivoor, albast, email, lapis lazuli en<br />

porfier, maar ook trompe-l’oeil,<br />

zoals bij het kabinet dat op 13<br />

december in Drouot werd geveild<br />

door Giquello OVV. Het meubelstuk<br />

kwam uit de collectie van<br />

Jean Bouvier. Het is versierd met<br />

een ode aan de schepping van de<br />

wereld, toegeschreven aan Isaac<br />

Van Oosten, een typisch Antwerpse<br />

kunstenaar, die met zijn talent<br />

en sereniteit in de geest van de<br />

Fluwelen Bruegel werkte. Het lot<br />

ging van de hand voor € 80.600,<br />

heel wat meer dan verwacht.<br />

OP KOMST<br />

Unieke auto’s<br />

bij Artcurial<br />

Op 3 en 4 februari houdt Artcurial,<br />

in Parijs, zijn jaarlijkse Rétromobile-veiling.<br />

Op het menu, behalve<br />

een collectie Mercedes-Benz<br />

AMG uit de jaren 1980, een van de<br />

meesterwerken uit de geschiedenis<br />

van de automobiel, met name<br />

een Ferrari 250 LM uit 1964, zeldzamer<br />

en exclusiever dan de 250<br />

GTO. Het gaat om het tiende van<br />

de 32 exemplaren geproduceerd<br />

in de Ferrari-fabriek in Maranello.<br />

De 250 LM is een heuse legende<br />

uit de geschiedenis van de internationale<br />

autosport. Dit was het<br />

laatste Ferrari-model dat, in 1965,<br />

de 24-uursrace van Le Mans won.<br />

De racers van dienst waren toen<br />

Masten Gregory en Jochen Rindt.<br />

De richtprijs voor dit exemplaar,<br />

een perfect huwelijk tussen prestatievermogen<br />

en schoonheid,<br />

wordt meegedeeld op verzoek.<br />

Originele cover van<br />

Kuifje in Amerika<br />

bij Artcurial<br />

Op 10 februari houdt Artcurial, in<br />

Parijs, een veiling gewijd aan de<br />

geestelijke vader van Kuifje. Zo<br />

kan men bieden op een prachtige<br />

tekening die Hergé maakte<br />

voor de cover van het album<br />

Kuifje in Amerika (1942). Deze<br />

grote tekening met Oost-Indische<br />

inkt werd in 1946 gebruikt<br />

voor de cover van de kleurenversie<br />

van dit album. Het wordt nog<br />

steeds gepubliceerd als coverbeeld.<br />

De richtprijs bedraagt<br />

€ 2,2 tot 3,2 miljoen. Het gaat om<br />

een uniek werk, dat verschillende<br />

generaties van Kuifje-fans heeft<br />

gefascineerd, zonder ook maar<br />

iets aan moderniteit in te boeten.<br />

74

23, 24 & 25<br />

februari<br />

<strong>2023</strong><br />

Aziatische & Europese kunst<br />

Een groot verguld en gepolychromeerd houten triptiekretabel<br />

Spanje, 1e helft 16e eeuw<br />

Tentoongesteld: 'Kerkelijke Kunst’, Antwerpen, 1948<br />

€ 40.000 - € 80.000<br />

RM-AUCTIONS.COM

€ 47.500<br />

Verrassend afgehamerd<br />

Adriaen Pietersz. van de Venne (1589-<br />

1662) was een Nederlandse schilder,<br />

graveur en dichter uit de Gouden<br />

Eeuw, bekend om zijn genreschilderijen,<br />

allegorieën, portretten en historiestukken.<br />

Deze tijdgenoot van Vermeer, afkomstig<br />

uit Delft, schreef zich in aan de universiteit<br />

van Leiden, waar hij Latijn studeerde. Daarna<br />

volgde hij een opleiding tot schilder bij<br />

meester-goudsmid Simon de Valk, in Leiden,<br />

en tot graveur bij grisailleschilder Hiëronymus<br />

Van Diest, in Den Haag. Na een kort verblijf<br />

in Antwerpen, in 1607, vestigde hij zich in<br />

Middelburg, in 1608. In 1625 verhuisde hij uiteindelijk<br />

naar Den Haag. Van de Venne werd<br />

sterk beïnvloed door het oeuvre van Pieter<br />

Bruegel en zijn zoon Jan de Oudere. Hij is befaamd<br />

om zijn illustraties van de Tachtigjarige<br />

Oorlog tussen de Noordelijke en de Zuidelijke<br />

Nederlanden, waarin hij het religieuze fanatisme<br />

hekelde. Vanaf 1620 tot aan zijn dood<br />

creëerde hij tal van grisailles en gravures, vaak<br />

genrestukken, soms ook religieuze en mythologische<br />

taferelen. Niet zelden ging het om illustraties<br />

van spreuken en gezegden, meestal<br />

ontleend aan zijn tijdgenoot, de Nederlandse<br />

dichter Jacob Cats (1577-1660). Het is aan die<br />

illustraties dat hij in de 17e en 18e eeuw zijn<br />

reputatie dankte. Misschien is het tot die<br />

categorie dat de bewuste tekening behoort?<br />

De krant La Libre Belgique schrijft ze in ieder<br />

geval toe aan Van de Venne. Op 12 december<br />

ging het werk, samen met meer dan tienduizend<br />

andere lots, van de hand op de laatste<br />

onlineveiling van het Naamse veilinghuis<br />

Rops. De tekening werd er toegeschreven aan<br />

een anonieme kunstenaar en door de experts<br />

van het veilinghuis gewoon omschreven als<br />

een Oorlogstafereel. Volgens de Belgische<br />

wetgeving zijn experts niet aansprakelijk voor<br />

de beschrijving van de ter veiling aangeboden<br />

lots … Hoe dan ook, de ruwe dynamiek van<br />

dit tafereel in grisaille is typerend voor het<br />

oeuvre van Van de Venne. Eigenlijk zou het<br />

gaan om De gevangenneming van Simson,<br />

de bijbelse held wiens kracht gebonden was<br />

aan zijn haardos en die werd verraden door<br />

zijn minnares Delila. Een en ander ontging<br />

twee Parijse handelaars niet. Die lieten zich<br />

niet misleiden door de wel zéér lage richtprijs<br />

(€ 200-300). Samen boden ze op tegen een<br />

Nederlander en uiteindelijk mochten ze de<br />

tekening meenemen voor € 38.000 (€ 47.500,<br />

kosten inbegrepen).<br />

Adriaen Pietersz. van de Venne, De gevangenneming<br />

van Simson, 17e eeuw, tekening met gewassen<br />

Oost-Indische inkt, 10 x 13 cm. Rops, 12-12.<br />

© Rops.<br />

76

Collect-1/2pQ-fév.qxp_320 11/01/23 10:55 Page3<br />

Veilingen<br />

<strong>België</strong><br />

OPENBARE VEILING<br />

14 & 15 FEBRUARI om 18u30<br />

€ 97.500<br />

Ado Chale, Goutte d’eau, 1989,<br />

goudkleurig bronzen salontafel.<br />

Bonhams Cornette de Saint Cyr,<br />

20-11. © Bonhams Cornette de<br />

Saint Cyr.<br />

€ 57.200<br />

Ettore Sottsass, Barbarella, 1966,<br />

meubelstuk in rozen- en beukenhout.<br />

Bonhams Cornette de Saint Cyr, 20-11.<br />

© Bonhams Cornette de Saint Cyr.<br />

“Eettafel" Model Rosa Dei Venti in gebeeldhouwd<br />

Russisch grenenhout met ingelegde plank die een "ster" vormt.<br />

Mario Ceroli voor Poltronova. Italiaans werk. Jaar 1973.<br />

Afm.: 164 x 73 x 164 cm.<br />

AFGELOPEN<br />

Design bij<br />

Bonhams Cornette<br />

Op zondag 20 november werden<br />

bij veilinghuis Bonhams Cornette<br />

in Brussel 194 designmeubels<br />

en objecten uit de 20e en 21e<br />

eeuw geveild. Deze designveiling<br />

was een gelegenheid om grote<br />

ontwerpers onder de aandacht te<br />

brengen. Er waren biedingen van<br />

nieuwe cliënten uit het Bonhamsnetwerk.<br />

Het topwerk van deze<br />

veiling was de salontafel Goutte<br />

d’eau uit 1989 van de hand van de<br />

Belgische ontwerper en goudsmid<br />

Ado Chale. De vrije vorm<br />

van dit tafelblad in goudkleurig<br />

brons is geïnspireerd op een van<br />

de vier elementen: water. Het<br />

werd verkocht voor € 97.000, drie<br />

keer de laagste geschatte waarde.<br />

De secretaire Barbarella van de<br />

Italiaanse architect en ontwerper<br />

Ettore Sottsass heeft zijn<br />

lage richtprijs (€ 20.000-30.000)<br />

meer dan verdubbeld met een<br />

verkoopprijs van € 57.200. Dit<br />

meubelstuk in rozen- en beukenhout<br />

werd in 1966 uitgegeven<br />

door Poltronova. Sottsass was<br />

medeoprichter van het designcollectief<br />

Memphis Group dat zijn<br />

inspiratie haalde uit de art deco<br />

en popart. Een opvallend geheel<br />

is het modulaire meubilair S421<br />

van de Scandinavische ontwerper<br />

Verner Panton bestaande uit een<br />

sofa en twee fauteuils, uitgegeven<br />

door Thonet in 1963-1968. Het geheel<br />

werd verkocht voor € 46.800<br />

(richtprijs: € 20.000-30.000). Ook<br />

een dressoir van Charlotte Perriand<br />

werd geveild voor € 44.200.<br />

Een wandkapstok van Jules Wabbes<br />

uit massieve padouk latten en<br />

gesigneerde messing haken en<br />

haringen is verkocht voor de verrassende<br />

prijs van € 22.750.<br />

Een verrassend<br />

jaareinde bij<br />

Bonhams Cornette<br />

Het veilinghuis Bonhams Cornette<br />

de Saint Cyr heeft in Brussel<br />

op 4 december een sterke veiling<br />

van Belgische en hedendaagse<br />

kunst gerealiseerd met een<br />

totaalresultaat van € 2.403.310.<br />

Zowel Belgische kopers in de zaal<br />

als talrijke telefonische klanten<br />

boden op werken van onder<br />

“Untitled" Kleurpotloden, pastel en gouache op papier.<br />

Gemonogrammeerd C.T voor Cy Twombly en gedateerd 1977.<br />

Amerikaanse school. Afm.: 480 x 590 mm.<br />

TENTOONSTELLING<br />

10, 11 EN 12 FEBRUARI<br />

VAN 10 TOT 18 U<br />

HOTEL DE VENTES VANDERKINDERE S.A.<br />

685-687 ALSEMBERGSESTEENWEG - 1180 B RUSSEL<br />

PRIVÉ PARKING • TEL. 02 344 54 46<br />

info@vanderkindere.com<br />

w w w . v a n d e r k i n d e r e . c o m<br />

77

Veilingen<br />

<strong>België</strong><br />

€ 507.000<br />

Marcel Broodthaers, Surface de Moules,<br />

1965-1967, mosselschelpen met<br />

getinte hars gelijmd op beschilderd<br />

houten paneel, 67 x 51 x 9,5 cm. Bonhams<br />

Cornette de Saint Cyr, 04-12. ©<br />

Bonhams Cornette de Saint Cyr.<br />

€ 3.800<br />

Miguel Berrocal, Goliath, 1972, sculptuur in gepolijst<br />

messing, bestaande uit 79 verwijderbare<br />

elementen. Haynault, 05-12. © Haynault.<br />

€ 12.000<br />

Rodolphe-Theophile Bosshard (1889-1960), Familietafereel, New York,<br />

ca. 1924, doek, 42,5 x 65 cm. Bernaerts, 06-12. © Bernaerts.<br />

anderen Marcel Broodthaers,<br />

Jean-Michel Folon en Evelyn Axell,<br />

die de topdrie vertegenwoordigen.<br />

Meer dan 110 loten uit meer<br />

dan twee eeuwen kunstgeschiedenis<br />

wisselden van eigenaar.<br />

Surface de Moules (1965-1967)<br />

van Marcel Broodthaers, geschat<br />

op € 300.000-500.000, bracht<br />

€ 507.000 op en was meteen het<br />

topstuk van de veiling. Het werk,<br />

bestaande uit met getinte hars<br />

gelijmde mosselschelpen op een<br />

beschilderd houten paneel is een<br />

van de ongeveer 15 panelen met<br />

dit thema. De fans van Jean-<br />

Michel Folon brachten hulde aan<br />

deze grote Belgische kunstenaar<br />

met goede biedingen. Met name<br />

Vogelfontein werd boven de<br />

richtprijs (€ 250.000-350.000)<br />

geveild voor € 403.000. Van deze<br />

monumentale sculptuur, die Folons<br />

favoriete personage voorstelt<br />

met uitgestrekte hand waarop<br />

een vogel is geland, is een kopie<br />

te bewonderen in Watermaal-<br />

Bosvoorde en een andere in<br />

Monaco. Twee andere werken van<br />

Folon die hun richtprijs verpulverd<br />

hebben zijn de aquarellen<br />

op papier uit de jaren 70: Le cri<br />

(1975) werd verkocht voor € 11.700<br />

(richtprijs: € 6.000-8.000) en Underground<br />

(1973) haalde € 13.000<br />

(richtprijs: € 4.500-5.500). Evelyne<br />

Axell, de shooting star van de Belgische<br />

Pop Art tussen 1965 en 1972,<br />

haalde de top drie met met Le<br />

jour où les homards... (1968) voor<br />

een prijs van € 208.000 (richtprijs:<br />

€ 200.000-300.000). Naast deze<br />

top drie zijn ook nog een aantal<br />

andere werken zeer verrassend uit<br />

de hoek gekomen en ver boven<br />

hun schattingsprijs verkocht: Le<br />

Thiou (II), een kleurrijke olieverf<br />

op doek uit 1972 van de Belgische<br />

trekker van de naoorlogse<br />

lyrische abstracte kunst Louis<br />

van Lint. Geschat op € 30.000-<br />

50.000, verkocht voor € 80.600.<br />

Een scharlakenrode gouache op<br />

papier uit 1964 van Jean Degottex,<br />

getiteld Ecriture, 23-2-1964,<br />

geschat op € 8.000-12.000, bracht<br />

€ 46.800 op, bijna vier keer de<br />

hoogste richtprijs. Compression<br />

uit 1963 van César, aangeboden<br />

uit een Belgische privéverzameling<br />

bijeengebracht door een deskundige<br />

kenner, bracht € 41.600<br />

op (richtprijs: € 18.000-25.000).<br />

Miguel Berrocal<br />

bij Haynault<br />

Haynault had op 5 december<br />

een aantal mooie loten te veil,<br />

waaronder een gouden sculptuur<br />

van de Spaanse beeldhouwer<br />

Miguel Berrocal (1933-2006). De<br />

kunstenaar uit Málaga is internationaal<br />

bekend geworden met zijn<br />

‘puzzelsculpturen’. In 1964 werd hij<br />

uitgenodigd voor deelname aan<br />

documenta III in de Duitse stad<br />

Kassel. Zijn Goliath uit 1972 was<br />

een editie voor Edition Orangerie<br />

multiples, gegoten in Keulen door<br />

G.S. Reischauer, en bestaat uit<br />

79 verwijderbare elementen. Het<br />

puzzelbeeld leverde Haynault een<br />

bod van € 3.800 op. Een andere<br />

hoogvlieger op de veiling was een<br />

set van twee Easy Lounge-stoelen<br />

en een voetbank van Charles en<br />

Ray Eames uit 1956. De iconische<br />

meubelstukken waren goed<br />

voor een bod van € 6.400. Een<br />

grote 18e-eeuwse spiegel uit de<br />

régence-periode, in verguld hout<br />

versierd met smeedwerk, vanboven<br />

bezet met een fronton inclusief<br />

grote schelp in het midden,<br />

veroverde een bod van € 2.000.<br />

Tot slot vermelden we een oude<br />

meester, Klaes Molenaer uit Haarlem<br />

(1626-1676), wiens Uitzicht op<br />

strand met visverkopers afgehamerd<br />

werd voor € 1.800.<br />

Antiek en Moderne<br />

kunst bij Bernaerts<br />

Bij veilinghuis Bernaerts werden<br />

op 5 en 6 december antieke en<br />

moderne kunst geveild. Het werk<br />

dat het hoogste bod haalde op de<br />

antiekveiling is een reliëf uit Mechelen<br />

met de voorstelling van de<br />

gevangenneming van Christus en<br />

dateert van omstreeks 1575-1610.<br />

Geschat tussen € 4.000-5.000<br />

werd het verkocht voor € 19.000.<br />

De grootte en de kwaliteit van dit<br />

reliëf in albast is echter uitzonderlijk.<br />

Mogelijk gaat het om het<br />

prototype van een reeks gekende<br />

varianten. De fijne en trefzekere<br />

vormgeving van de anatomie<br />

van de gespierde figuren doet<br />

vermoeden dat dit het werk is van<br />

een bekend meester. Een ander<br />

78

MARDI<br />

GRAS<br />

VEILING<br />

14 FEBRUARI<br />

KIJKDAGEN<br />

9 - 13 FEBRUARI<br />

JEAN-JOSEPH CARRIES (1855-1894)<br />

‘Autoportrait en Midas ou Le faune endormi’, brons, ca. 1890-1900, est: € 2000-2500<br />

LIVE.BERNAERTS.EU<br />

BERNAERTS AUCTIONEERS<br />

Verlatstraat 18 - 2000 Antwerpen | www.bernaerts.be<br />

VEILING<br />

HEDENDAAGSE KUNST,<br />

MODERNE &<br />

OUDE MEESTERS<br />

Zaterdag 4 maart <strong>2023</strong><br />

13u & 19u30<br />

Kijkdagen:<br />

22 februari t.e.m. 1 maart<br />

10-19u<br />

Sam Francis<br />

Wenst u te verkopen?<br />

Contacteer Hervé Lescornez:<br />

+32 9 348 54 40 of<br />

herve.lescornez@de-vuyst.com.<br />

Bezoek aan huis op afspraak.<br />

Léon Spillaert<br />

Roger Raveel<br />

Veilinghuis De Vuyst - Kerkstraat 22-54 - 9160 Lokeren (<strong>België</strong>) - +32 9 348 54 40 - info@de-vuyst.com - www.de-vuyst.com<br />

DEV_23_001_<strong>COLLECT</strong>_Feb<strong>2023</strong>_200x132_KL_NL.indd 1 11/01/<strong>2023</strong> 15:48

Veilingen<br />

<strong>België</strong><br />

€ 85.000<br />

Kati Heck, Multikulti Sause, 2011, doek, houten bekerhouders, wijn- en<br />

bierglas, 230 x 305 cm. Foto met toestemming van Tim Van Laere Gallery.<br />

Bernaerts, 06-12. © Bernaerts.<br />

€ 19.000<br />

Reliëf met de voorstelling van de Gevangenneming<br />

van Christus, Mechelen,<br />

ca. 1575-1610, albast met sporen van<br />

vergulding, 44 x 31 cm. Bernaerts, 05-12.<br />

© Bernaerts.<br />

€ 18.000<br />

Demetre Chiparus, Pyjama Girl, sculptuur,<br />

verguld brons, ivoor, marmer,<br />

gesigneerd op de sokkel, hoogte: 48<br />

cm. Galerie Moderne, 05 & 06-12.<br />

© Galerie Moderne.<br />

topwerk is van de hand van de<br />

Meester van het Goudbrokaat<br />

met de afbeelding van de Heilige<br />

Maria met kind in een stralenkrans.<br />

De noodnaam Meester<br />

van het Goudbrokaat werd in het<br />

leven geroepen voor een groep<br />

stilistisch gelijkende schilderijen<br />

van een tot op heden onbekende<br />

meester en/of zijn atelier dat<br />

actief was in de Zuidelijke Nederlanden<br />

omstreeks 1480-1499. Vaak<br />

werd de achtergrond in deze werken<br />

gedecoreerd met florale motieven<br />

in goudverf als een soort<br />

imitatie van goudbrokaat. Dit<br />

werk werd geveild voor € 18.000.<br />

Andere opmerkelijke biedingen<br />

waren voor een driedelig schouwgarnituur<br />

in Louis XVI-stijl en een<br />

staanlamp (1870) van Ferdinand<br />

Barbedienne, allebei uit de Napoleon<br />

III-periode en respectievelijk<br />

verkocht voor de prijs van € 17.000<br />

en € 7.600. Ook het werk Stilleven<br />

met exotische planten, vlinders<br />

en druiven bij rots van Carel<br />

Borchaert Voet (1671-1743) verraste<br />

met een prijs van € 3.400. Carel<br />

Borchaert Voet werkte van 1689<br />

tot 1690 in Engeland ten dienste<br />

van Hans Willem Bentinck, graaf<br />

van Portland. Voor deze mecenas<br />

schilderde hij een reeks van twaalf<br />

stillevens met bloemenmanden<br />

en fruit, naast nog enkele<br />

landschappen rondom zijn huis in<br />

Zorgvliet. De veiling van moderne<br />

kunst werd gedomineerd door<br />

namen als Folon, Kati Heck en<br />

Rinus Van De Velde. De sculptuur<br />

in brons Vivre en ville (2004) van<br />

Jean-Michel Folon werd geveild<br />

voor € 350.000, bijna driemaal de<br />

hoogste richtprijs. De jonge kunstenaar<br />

Kati Heck (°1979) scoorde<br />

met haar werk Multikulti Sause de<br />

prijs van € 85.000. De titel verwijst<br />

naar Angela Merkels uitspraak<br />

“Multikulti ist tot” in 2010. Heck<br />

ensceneert in haar doeken mensen<br />

uit haar directe omgeving<br />

met een sterk gevoel voor drama<br />

en ironie. Op een humorvolle<br />

manier vermengt ze verschillende<br />

invloeden en creëert ze<br />

een exorbitant individueel beeld<br />

van het alledaagse. De bronzen<br />

sculptuur Cercle (1994) van Bruno<br />

Romeda ging van de hand voor<br />

€ 46.000. Ook twee houtskooltekeningen<br />

van Rinus Van De Velde<br />

haalden de top vijf: It was time of<br />

tremendous possibilities, changes<br />

and personal anxieties (2011)<br />

haalde de richtprijs van € 40.000<br />

en All the things I still possessed<br />

I left behind (2015) is verkocht<br />

voor € 26.000. Verder zijn er nog<br />

een aantal werken verrassend uit<br />

de hoek gekomen. Een drieluik<br />

zonder titel uit 2005 van de autodidactische<br />

schilder, beeldhouwer<br />

en fotograaf Avi Kenan werd<br />

geveild voor wel het tienvoud van<br />

de hoogste richtprijs: € 20.000.<br />

Familietafereel, New York (1924)<br />

van de schilder Rodolphe-Theophile<br />

Bosshard ging van de hand<br />

voor € 12.000. Dit werk, een compositie<br />

van een vrouwelijk naakt<br />

tegen de achtergrond van een<br />

grootstad, is een uniek stuk uit de<br />

Parijse periode (1920-1924). Zijn<br />

werken onderscheiden zich door<br />

een bijzonder perspectief vanuit<br />

de hoogte. Door gebruik van licht,<br />

speelt hij met volumes en creëert<br />

hij vaak een onwerkelijke sfeer.<br />

Het Musée d’Art Moderne van Parijs<br />

heeft verschillende schilderijen<br />

van deze periode in zijn collectie.<br />

Galerie Moderne<br />

veilt Constant<br />

Permeke<br />

Op 5 en 6 december had Galerie<br />

Moderne een catalogus vol<br />

Belgische en buitenlandse kunst<br />

in de aanbieding. Een schitterend<br />

beeld van de Roemeens-Franse<br />

art-decobeeldhouwer Demetre<br />

Chiparus (1886-1947) stal de show.<br />

Chiparus was bijzonder bedreven<br />

in de techniek van chryselephantine,<br />

de combinatie van brons en<br />

ivoor. Tijdens het interbellum in<br />

Parijs beleefde hij zijn absolute<br />

bloeiperiode. Pyjama Girl (1925)<br />

stamt uit die tijd en toont een<br />

slaperig meisje in een modieuze<br />

pyjama, op een marmeren sokkel<br />

met een kat die haar rug kromt.<br />

Het beeld van verguld brons was<br />

geschat op € 20.000-25.000 en<br />

werd geveild voor € 18.000. Constant<br />

Permekes donkergekleurde<br />

Landschap met koets, afkomstig<br />

uit de collectie Jean Van Parys<br />

(1891-1964), had een richtprijs van<br />

€ 8.000-12.000 gekregen en werd<br />

afgehamerd op € 10.000. Van Jean<br />

Brusselmans ging Les porteurs<br />

de fraises (1925) onder de hamer,<br />

eveneens een donker werk met<br />

enkele kleuraccenten. De richtprijs<br />

bedroeg € 4.000-6.000 maar een<br />

verzamelaar had er € 6.000 voor<br />

over. Van de schilder uit Deinze<br />

Albert Saverys (1886-1964) kon<br />

het doek Inondation rekenen op<br />

een bod van € 8.000 (richtprijs:<br />

€ 6.000-8.000)<br />

Vlaamse<br />

expressionisten bij<br />

Millon Belgique<br />

Op 7 december bood het Brusselse<br />

filiaal van veilinghuis Millon<br />

een veiling aan van schilderijen<br />

80

€ 70.000<br />

Edgard Tytgat, De Toverfluit, 1924, olieverf op doek, 46 x 61 cm. Millon Belgique,<br />

07-12. © Millon Belgique.<br />

€ 9.000<br />

Henri Rivière, L’Enterrement aux parapluies,<br />

1891, kleurenhoutsnede, 34,6 x<br />

24,6 cm. Arenberg Auctions, 08 t/m 10-12.<br />

© Arenberg Auctions.<br />

€ 36.000<br />

Maurits Escher, Waterval, 1961, lithographie<br />

n°12/70 eerst oplage, 38 x 30 cm.<br />

Bernaerts, 08-12. © Bernaerts.<br />

en kunstvoorwerpen uit Belgische<br />

en Luxemburgse collecties. De<br />

twee geveilde topstukken zijn van<br />

de hand van Vlaamse expressionisten<br />

Edgard Tytgat (1879-1957)<br />

en Gustave De Smet (1877-1943).<br />

Hoewel tijdgenoten en allebei<br />

geïnspireerd door volkse taferelen,<br />

onderscheidden ze zich toch<br />

in hun werkwijze. De Toverfluit<br />

(1924) van Tytgat, geschat tussen<br />

€ 40.000-60.000, werd geveild<br />

voor € 70.000 en representeert<br />

het narratieve aspect van zijn<br />

werk. Hij schiep een eigen wereld,<br />

een schouwspel dat soms vol<br />

dubbelzinnigheid zit, maar waaruit<br />

de eenvoud, frisheid en onschuld<br />

van een kind spreekt. Het<br />

is opmerkelijk dat de rechterkant<br />

van dit werk opgenomen werd in<br />

een tekening getiteld De fluitist<br />

en zijn hond, gemaakt door de<br />

kunstenaar in 1926. In 1924 voegde<br />

Tytgat drie verstrengelde ringen<br />

toe aan zijn handtekening. Dit is<br />

een teken van solidariteit en verbondenheid<br />

met alle kunstenaars<br />

die deelnamen aan de Brusselse<br />

festiviteiten die James Ensor in<br />

1924 organiseerde als eerbetoon<br />

aan de schilder Bruegel. La lys<br />

(ca. 1930) van Gustave De Smet<br />

verbeeldt een Vlaams landschap.<br />

Omstreeks 1928 komt hij aan een<br />

eindpunt in zijn postkubistische<br />

ontwikkeling. De opbouw wordt<br />

losser en de voorstelling wordt<br />

meer picturaal uitgewerkt. De<br />

felle kleuren worden vervangen<br />

door aardkleuren. Hij keert terug<br />

naar de natuur en de menselijkheid.<br />

Dit werk werd geveild voor<br />

€ 27.000, ver boven de geschatte<br />

waarde van € 5.000-7.000. Het<br />

derde verrassende resultaat van<br />

deze veiling is het werk Elegante<br />

pensive devant la Mer du Nord<br />

van de realistische schilder<br />

Constantin Emile Meunier (1831-<br />

1905). Dit werk verpulverde de<br />

bescheiden schattingsprijs van<br />

€ 1.000-2.000 en werd afgeklopt<br />

op € 8.500.<br />

Arenberg Auctions<br />

veilt altaarstuk<br />

Bij Arenberg Auctions ging tussen<br />

8 en 10 december een aantal<br />

verzamelaars met heel wat moois<br />

aan de haal. Bij de prenten was<br />

een goed resultaat weggelegd<br />

voor Henri Rivière (1864-1951), de<br />

Franse kunstenaar die bekend<br />

staat als de uitvinder van de schaduwspelen<br />

in het Parijse cabaret<br />

Le Chat Noir. Aan het einde van<br />

de negentiende eeuw experimenteerde<br />

hij met kleurhoutsneden.<br />

De prenten die hij maakte waren<br />

beïnvloed door het japonisme dat<br />

toen in de mode was, en dat zie<br />

je aan de prent die bij Arenberg<br />

geveild werd, L’Enterrement aux<br />

parapluies (1891). Deze prent<br />

was geschat op € 2.500-3.500<br />

maar werd geveild voor € 9.000.<br />

Hetzelfde bedrag ging naar een<br />

Spaans werk uit de vroege 16e<br />

eeuw (richtprijs: € 8.000-9.000)<br />

Sint Helena en het Heilige Kruis<br />

toont de heilige, vergezeld door<br />

een mannelijke heilige, een<br />

andere vrouw en twee mannen.<br />

Het ornamentele motief op de<br />

achtergrond, de aureool van de<br />

mannelijke heilige en een deel<br />

van het kruis zijn uitgewerkt met<br />

gegraveerde patronen. Het schilderij<br />

is waarschijnlijk gemaakt in<br />

Catalonië-Aragon (Noord-Spanje)<br />

als onderdeel van een groter<br />

altaarstuk. Een bijzonder lot was<br />

een botanisch magazine van William<br />

Curtis (1746-1799), een Britse<br />

botanicus en entomoloog. The<br />

Botanical Magazine, opgericht in<br />

1787 door Curtis, is het langstlopende<br />

botanische tijdschrift. The<br />

Botanical Magazine was enorm<br />

populair en staat bekend om<br />

zijn platen van vooraanstaande<br />

artiesten, waaronder Sydenham<br />

Edwards, James Sowerby, John<br />

Curtis, Mathilda Smith en Lillian<br />

Snelling. Voor dit exemplaar betaalde<br />

een verzamelaar € 18.000<br />

(richtprijs: € 10.000-15.000). Ook<br />

twee atlassen haalden met een<br />

bod van € 20.000 en € 9.000<br />

respectievelijk topbedragen binnen.<br />

Het Nieuw vermeerderd en<br />

verbeterd groot stedeboek van<br />

geheel Italië van R. Chr. Alberts<br />

uit 1724 en de aanvulling Nieuw<br />

vermeerderd en verbeterd groot<br />

stedeboek van Piemont en van<br />

Savoye uit 1725 vormen een<br />

heruitgave van Joan Blaeu’s Theatrum<br />

Italiae.<br />

Werk op Papier<br />

bij Bernaerts<br />

Op 8 december vond bij veilinghuis<br />

Bernaerts de veiling Werk op<br />

Papier I & II plaats. Zoals verwacht<br />

werd een reeks zeldzame<br />

lithografieën van de vermaarde<br />

Nederlandse kunstenaar Maurits<br />

Escher, rechtstreeks afkomstig<br />

uit de familie van Escher, de<br />

topstukken van deze veiling. Een<br />

van zijn meest iconische werken<br />

Waterval (1961) werd verkocht voor<br />

€ 36.000, drie keer de laagste<br />

richtprijs, evenals het werk Drie<br />

Werelden (1955) dat een prijs van<br />

€ 34.000 scoorde. Straatgezicht<br />

in Scanno (1930) haalde de derde<br />

plaats met een verkoopprijs van<br />

81

Veilingen<br />

<strong>België</strong><br />

€ 50.000<br />

Anto Carte, L’enfant Prodigue, 1928,<br />

olieverf op doek, 178 x 138 cm. Horta,<br />

12-12. © Horta.<br />

€ 28.000<br />

Frans Smeers, Famille dansant à la plage, 1911, olieverf op doek, 61 x 80,5<br />

cm. Vanderkindere, 13 & 14-12. © Vanderkindere.<br />

€ 166.000<br />

Avalokitesvara gezeten op een lotus,<br />

China, 16e/17e eeuw, brons met sporen<br />

van rode lak. Vanderkindere, 13 &<br />

14-12. © Vanderkindere.<br />

€ 32.000, meer dan het vijfvoud<br />

van de hoogste richtprijs. Opvallend<br />

was ook een fragment van<br />

een kleurenhoutsnede op zijde,<br />

Vissen genaamd (ca. 1942), die<br />

Escher louter voor zijn dichte<br />

familie maakte en waar in de<br />

literatuur vrijwel geen spoor van<br />

terug te vinden is. Geschat tussen<br />

€ 4.000-6.000 en verkocht voor<br />

€ 15.000. Een aantal werken van<br />

James Ensor scoorde ook goed.<br />

De ets Squelettes voulant se<br />

chauffer (1895) haalde de verrassende<br />

prijs van € 3.600 hoewel<br />

slechts geschat op maximum<br />

€ 500. Op de veiling Werk op Papier<br />

II was de video Une seconde<br />

d’Eternité (D’après une idée de<br />

Charles Baudelaire) uit 1970 het<br />

topstuk met een veilingprijs van<br />

€ 15.000 (richtprijs: € 6.000-8.000).<br />

Horta veilt<br />

hedendaags<br />

Bij Horta leverde de veiling van<br />

12 december een aantal mooie<br />

resultaten op. Anto Carte verscheen<br />

met drie werken op deze<br />

veiling, waarvan één olieverf op<br />

doek. L’enfant Prodigue uit 1928<br />

stond geschat op € 60.000-80.000<br />

,maar kon die richtprijs met<br />

een winnend bod van € 50.000<br />

uiteindelijk niet verzilveren. Bij<br />

de hedendaagse kunst deed een<br />

aantal kunstenaars het heel goed.<br />

Voor een doek met gemengde<br />

technieken bijvoorbeeld, van de<br />

Franse kunstenaar Gully (°1977)<br />

werd enthousiast geboden.<br />

Gully maakte in de jaren 90 en<br />

de vroege jaren 2000 naam als<br />

graffitikunstenaar in de straten<br />

van Parijs, maar maakt sinds 2008<br />

werken in zijn atelier. Net als<br />

Banksy verbergt hij zijn identiteit.<br />

Zijn Gully presents Basquiat and<br />

Warhol uit 2020 toont de twee<br />

iconische kunstenaars op cartooneske<br />

wijze. Het doek, geschat<br />

op € 8.000-12.000, ging onder de<br />

hamer voor € 14.000. De Zuid-<br />

Afrikaanse kunstenaar Guy Pierre<br />

Du Toit deed het eveneens goed<br />

bij Haynault. Zijn ruim twee meter<br />

hoge sculptuur uit 2018 toont<br />

twee ‘dansende hazen’ en was<br />

geschat op € 10.000-15.000, maar<br />

werd geveild op € 17.000.<br />

Vanderkindere veilt<br />

Edgard Tytgat<br />

Edgard Tytgat was een van de<br />

sterren van de veiling van 13 en<br />

14 december bij Vanderkindere.<br />

Zijn Portrait du Docteur Bouché<br />

uit 1911 was geschat op € 25.000-<br />

30.000, maar wist een verzamelaar<br />

te versieren tot een bod van<br />

€ 45.000. Een andere Belgische<br />

meester die in de belangstelling<br />

stond was Frans Smeers (1873-<br />

1960). De Brusselse Frans Smeers<br />

was een postimpressionistisch<br />

schilder van genretaferelen,<br />

portretten, landschappen, stillevens,<br />

strandgezichten, havens en<br />

marines. Na een opleiding tot decorateur<br />

werd hij leerling aan de<br />

Academie voor Schone Kunsten in<br />

Brussel bij Jan Portaels en Joseph<br />

Stallaert. Aanvankelijk schilderend<br />

in de realistische traditie, werkte<br />

hij vanaf ca. 1900 meer luministisch.<br />

Zijn doek Famille dansant à<br />

la plage werd net als het Portret<br />

van Dokter Bouché geschilderd in<br />

1911 en was geschat op € 4.000-<br />

6.000. Het presteerde boven de<br />

verwachtingen en kaapte een bod<br />

van € 28.000 weg. Bij de moderne<br />

kunst viel een beeldje van Lynn<br />

Chadwick op. The Cape, een<br />

gepatineerd bronzen werk dat<br />

een van zijn karakteristieke figuren<br />

weergeeft, met een donkere<br />

mantel aan en een gouden vorm<br />

als hoofd. Geschat op € 10.000-<br />

15.000 kon het beeld een bod van<br />

€ 25.000 verzilveren. We eindigen<br />

met een grote verrassing voor<br />

een zeldzaam Chinees beeld,<br />

een Avalokitesvara gezeten op<br />

een lotus. Dit bronzen beeld met<br />

sporen van rode lak uit de 16e/17e<br />

eeuw had al een forse richtprijs<br />

van € 26.000-36.000, maar verpulverde<br />

die met een hamerprijs<br />

van € 166.000.<br />

KOMENDE<br />

De Seymour<br />

Lazar Collectie bij<br />

Lempertz<br />

In de door Lempertz Brussel georganiseerde<br />

veiling op 1 februari<br />

zitten er 217 lots, voornamelijk uit<br />

Afrika en Oceanië waarvan 159 lots<br />

uit de collectie van Seymour en<br />

Alyce Lazar. Seymour Lazar was<br />

een succesvol celebrity-advocaat<br />

die fortuin maakte met de beurs<br />

en in de jaren zestig begon te<br />

verzamelen. Tot zijn vrienden en<br />

klanten behoorden Lenny Bruce,<br />

Miles Davis, Alan Ginsberg, Maya<br />

Angelou en activist Timothy Leary.<br />

Lazar verzamelde graag uitgebreide<br />

verzamelingen van één<br />

bepaald object zoals knuppels,<br />

kammen en lepels, ... Hij kocht<br />

die aan bij bevriende handelaren<br />

zoals Peter Adler in Londen maar<br />

vaak ook op de veiling. De objecten<br />

zijn afkomstig uit de collecties<br />

van enkele van de meest bekende<br />

namen uit de geschiedenis van de<br />

Afrikaanse en Oceanische kunst<br />

82

Bavikhoofsestraat 74, 8530 Harelbeke | 056/711 580 | info@debaveye.be<br />

ONZE VOLGENDE VEILINGEN<br />

‘Plumes vase’, R. Lalique<br />

France<br />

CATALOGUS OP<br />

RUBENS P.P. naar - Vlaamse<br />

school 17e ‘De aankondiging’<br />

122 x 93<br />

Kunst en antiekveiling:<br />

15 & 16 februari om 13.30u<br />

www.debaveye.be<br />

Zittende porseleinen<br />

boedha op sokkel<br />

h.: 59 cm<br />

Tentoonstelling: zaterdag 11, zondag 12<br />

& maandag 13 februari van 14.00u tot 18.00u<br />

« Grand Classique »<br />

Woensdag 01 februari om 18u00 - Deel 1 :<br />

(Meubilair - Zilverwerk - Kunstwerken...)<br />

Donderdag 02 februari om 18u00 - Deel 2 :<br />

(Schilderijen - Sculpturen)<br />

Expo : Zaterdag 28, maandag 30 en dinsdag 31 januari<br />

van 10.00 tot 18.00 uur, zondag 29 van 14.00 tot 18.00 uur.<br />

www.legia-auction.com<br />

LEGIA-AUCTION, rue de Cras-Avernas, 12<br />

4280 Hannut - 019/63 55 59 - contact@legia-auction.com

Veilingen<br />

<strong>België</strong><br />

Fang-figuur, Gabon, hoogte: 35 cm.<br />

Lempertz, 01-02. © Lempertz.<br />

RICHTPRIJS: € 40.000-60.000<br />

James Ensor, Dunes, Mer et bateaux, olieverf op doek, ca. 1925-<br />

1930, 50 x 60 cm. Carlo Bonte, 07 t/m 09-02. © Carlo Bonte.<br />

RICHTPRIJS: € 15.000-20.000<br />

Van Cleef & Arpels, grote vogelbroche, 18-karaats<br />

geelgoud, robijnen en diamanten, 6 x 5,5 cm. Antenor,<br />

05-02. © Antenor.<br />

- Luitenant-generaal Pitt Rivers,<br />

Harry Beasley, Helena Rubinstein,<br />

Klaus Perls, J.J. Klejman,<br />

Morris Pinto, Ernst Heinrich,<br />

Harold Rome, Stephen Chauvet,<br />

Henri Kamer en Ben Heller. Tot<br />

de hoogtepunten behoren een<br />

zeldzaam Massim-schild en een<br />

Maori-peddel, beide uit de collectie<br />

van luitenant-generaal Pitt<br />

Rivers van het einde van de 19e<br />

eeuw (richtprijs: € 8.000-12.000 en<br />

€ 3.000-4.000). Een Songye-krukje,<br />

ooit behorend tot de collectie<br />

van de Belgische fotograaf Raoul<br />

Blondiau en ook te zien in de opzienbarende<br />

Antwerpse tentoonstelling<br />

uit 1937-1938 (Tentoonstelling<br />

van Kongo-Kunst) en later<br />

in de collectie van het Baltimore<br />

Museum of Art (richtprijs:<br />

€ 15.000-20.000). Eveneens te<br />

koop in deze Brusselse veiling is<br />

een belangrijke groep neksteunen<br />

uit een particuliere collectie. Ze<br />

werden aan de huidige eigenaar<br />

gegeven door de beroemde<br />

Engelse handelaar John Hewett<br />

en bevatten voorbeelden van de<br />

Luba-, Shona-, Tsonga-, Zoeloeen<br />

Kuba-volkeren en twee exemplaren<br />

uit Fiji. Tot slot vernoemen<br />

we ook een groep maskers en<br />

kunstvoorwerpen uit Congo en<br />

een uitzonderlijk oud en zeldzaam<br />

Kuba vrouwelijk Ngady amwaashmasker,<br />

dat in de jaren 70 werd<br />

verworven van de Antwerpse<br />

handelaar Nadya Levi (richtprijs:<br />

€ 20.000-22.000).<br />

Prachtige juwelen<br />

bij Antenor<br />

Op 5 februari vindt de veiling<br />

Jewels IV, onder leiding van Laure<br />

Dorchy, plaats bij Antenor op de<br />

Zavel. Onder de aangeboden<br />

loten is er een opmerkelijke broche<br />

met drie onafscheidelijke vogels,<br />

gesigneerd Van Cleef & Arpels,<br />

uitgevoerd in 18-karaats geel<br />

goud, bezet met briljant geslepen<br />

diamanten en kleine cabochon<br />

geslepen robijnen (richtprijs:<br />

€ 15.000-20.000). Ook een prachtige<br />

18e-eeuwse ronde snuifdoos<br />

uit de Lodewijk XVI-periode<br />

wordt aangeboden, uitgevoerd<br />

in 18-karaats geel goud bezet<br />

met lapis lazuli e versierd met<br />

een miniatuurschilderij van een<br />

galante scène (richtprijs: € 15.000-<br />

20.000). Verder ook nog twee<br />

art-decostukken: een armband<br />

in platina met diamanten in geometrische<br />

motieven geslepen van<br />

een Europese prinselijke familie<br />

(richtprijs: € 12.000-14.000) en een<br />

14-karaats geelgouden poederdoos<br />

met imitatie lapis lazuli, rode<br />

en goudkleurige lak en roosvormig<br />

geslepen diamanten (richtprijs:<br />

€ 4.000-6.000).<br />

Carlo Bonte<br />

veilt Ensor<br />

De volgende veiling bij Carlo<br />

Bonte gaat door op 7, 8 en 9 februari.<br />

In de kijker staan twee originele<br />

werken van James Ensor uit een<br />

privécollectie. Ze vormen een<br />

mooie aanloop naar de op stapel<br />

staande tentoonstellingen tijdens<br />

het Ensorjaar in 2024. Het schilderij<br />

Dunes, Mer et bateaux dateert uit<br />

ca 1925-1930. Het doek werd onder<br />

andere aan het grote publiek<br />

getoond tijdens de expositie Les<br />

peintres de la mer, in het KMSK te<br />

Brussel in het jaar 1950. Het maakte<br />

deel uit van de collectie van verzamelaar<br />

Gustave Van Geluwe en<br />

is opgenomen in de oeuvrecatalogus<br />

van Xavier Tricot. Een tweede<br />

eyecatcher is het innemende<br />

portret in houtskool en zwart<br />

krijt van een man, poserend voor<br />

Ensor in zijn atelier. Het aanbod<br />

oude meesters is opnieuw sterk<br />

aanwezig, met werk van Théobald<br />

Michau, Gillis Mostaert, en een<br />

uiterst fijn geschilderde Madonna<br />

met kind in een bloemenkrans<br />

van Jan Brueghel de Jongere.<br />

Modest Huys vertegenwoordigt in<br />

zijn eentje het luminisme met vier<br />

belangrijke werken uit dezelfde<br />

verzameling. Een bijzonder collector's<br />

item en curiosum is een<br />

hexagonaal tafelklokje uit ca. 1750,<br />

waarvan het werk gesigneerd<br />

is door Johan Simon Betzamyr,<br />

Danzig. Het originele en verfijnde<br />

bijhorende kistje bleef bewaard. Er<br />

is tevens een ruime en mooie collectie<br />

Delfts aardewerk, waaronder<br />

een uiterst zeldzaam 18e-eeuws<br />

miniatuurschoentje in zwarte<br />

polychromie en een 18e-eeuwse<br />

Kakiemon-gedecoreerde theepot,<br />

gemerkt Lambertus van Eenhoorn.<br />

Bij het aanbod bronzen beelden<br />

springt vooral de buste Suzon van<br />

Auguste Rodin in het oog. Het<br />

topstuk voor wat betreft de Aziatische<br />

kunst is de stenen sculptuur<br />

van een zittende Boeddha (75 cm<br />

hoog) uit de Tang-dynastie. Het<br />

geheel is stijlvol gepresenteerd op<br />

een bronzen voetstuk. Tot slot is<br />

er de unieke collectie van negen<br />

Louis Vuitton Air Force 1-sneakers,<br />

ontworpen door de iconische<br />

designer Virgil Abloh. Deze<br />

werden voorgesteld tijdens de<br />

Louis Vuitton Spring/Summer 2022<br />

menswear-shows. Meebieden kan<br />

zoals steeds live digitaal, schriftelijk<br />

of telefonisch. Vooraf inschrijven is<br />

noodzakelijk.<br />

84

Chsée de St-Job n° 638 - 1180 Bxl Tel : 02/372 92 19 - info@sdvu.be<br />

DVC<br />

AUCTIONS<br />

L.C. Verwee<br />

Zandloperstraat 10 (Kerkhofstraat) - GENT - 09/224 14 40<br />

dvc@dvc.be - www.dvc.be<br />

VOLGENDE VEILING<br />

4 tot 6 maart <strong>2023</strong><br />

EXPOSITIE: 24 t.e.m.28 februari<br />

H/T 19eS<br />

Dim: 130 x 145 cm<br />

M.Moreau<br />

Fonteine, bronze H: 113 cm<br />

Klassieke Kunst<br />

Moderne Kunst<br />

Antiek & Design<br />

Sierkunsten<br />

Zilver<br />

Juwelen<br />

Horloges<br />

W.Leroy : Sofa 3 places

Veilingen<br />

<strong>België</strong><br />

RICHTPRIJS: € 50.000-70.000<br />

Een zittende Boeddha in grijze kalksteen, Tangdynastie,<br />

hoogte: 170 cm (incl. voet).<br />

Carlo Bonte, 07 t/m 09-02. © Carlo Bonte.<br />

Een originele aquatint door Tal-Coat. Damien Voglaire,<br />

11-02. © Damien Voglaire.<br />

RICHTPRIJS: € 2.000-2.500<br />

Jean-Joseph Carriès (1855-1894), sculptuur van een als<br />

Midas verbeelde kunstenaar met ezelsoren, ca. 1890-<br />

1900, brons. Bernaerts, 14-02. © Bernaerts.<br />

Mooi aanbod bij<br />

Damien Voglaire<br />

Voor deze eerste veiling van<br />

het jaar, die plaatsvindt in twee<br />

sessies op 10 en 11 februari, gaat<br />

bij Damien Voglaire een grote<br />

verzameling literaire en artistieke<br />

avant-garde van de 20e eeuw<br />

onder de hamer. Boeken van Paul<br />

Éluard en Robert Ganzo geïllustreerd<br />

met originele etsen van<br />

Óscar Dominguez, twee romancollages<br />

van Max Ernst: Le Rêve<br />

d’une petite fille qui voulut entrer<br />

au carmel en Une semaine de<br />

bonté ou les Sept éléments capitaux,<br />

het zeldzame boek Facile, de<br />

eerste samenwerking tussen Man<br />

Ray en Paul Éluard, wiens vrouw<br />

Nusch voor de fotograaf poseerde.<br />

Een van de laatste reeksen<br />

van Antonin Artaud die tijdens<br />

zijn leven werden gepubliceerd,<br />

Artaud le Momo, met onder meer<br />

virulente en explosieve gedichten<br />

(een zeldzaam exemplaar<br />

met een serie tekeningen), de<br />

eerste uitgave van Corps et biens<br />

van Robert Desnos, een exemplaar<br />

van de persdienst verrijkt<br />

met een gesigneerde tekening,<br />

alsook talrijke eerste uitgaven van<br />

Francis Picabia. Voor de afdeling<br />

moderne en hedendaagse kunst<br />

zijn er drie nummers van het<br />

driemaandelijks tijdschrift voor<br />

hedendaagse kunst Kwy, uitgegeven<br />

door Lourdes Castro, Christo,<br />

Jan Voss en René Bertholo, alsook<br />

een zeer zeldzame eerste editie<br />

van Piero Manzoni, geïllustreerd<br />

met acht zwarte fotografische<br />

reproducties van de werken en<br />

performances van de kunstenaar.<br />

Ook te koop is het prachtige<br />

tweede geïllustreerde boek van<br />

Tal-Coat met zeventien originele<br />

aquatinten gedrukt door de<br />

studio Crommelynck, naast eerste<br />

uitgaven van Lawrence Weiner,<br />

Marcel Broodthaers, Dieter Roth,<br />

Andy Warhol en vele anderen.<br />

Damien Voglaire biedt ook enkele<br />

schilderijen en tekeningen aan,<br />

een prachtig portret van een<br />

jonge vrouw met rood haar door<br />

Henry De Groux, een naakt van<br />

Oscar Jespers (houtskool op<br />

papier) en een olieverf van Henri<br />

Thomas.<br />

KUNST- EN<br />

ANTIEKVEILINGEN<br />

JORDAENS NV<br />

VEILINGEN<br />

DINSDAG 31 JANUARI EN WOENSDAG 1 FEBRUARI<br />

DINSDAG 7 EN WOENSDAG 8 MAART<br />

VANAF 19 UUR<br />

KIJKDAGEN<br />

Drabstraat 74 I 2640 Mortsel I info@jordaens.eu<br />

03 449 44 30 I Catalogi en livestream: www.jordaens.eu<br />

TELKENS VRIJDAG EN ZATERDAG VOOR DE VEILING<br />

VAN 10 TOT 17 UUR<br />

86

RICHTPRIJS: € 10.000-15.000<br />

Cy Twombly, Zonder titel, 1977, kleurpotloden, pastel<br />

en gouache op papier, 48 x 59 cm. Vanderkindere, 14 &<br />

15-02. © Vanderkindere.<br />

Edmond De Pratere, Huntingscène met paarden en jachthonden, olieverf op doek, 120 x 183,5<br />

cm. Debaveye, 15 & 16-02. © Debaveye.<br />

Mardi Gras<br />

bij Bernaerts<br />

Onder de titel Mardi Gras organiseert<br />

het veilinghuis op 14 februari<br />

een klassieke veiling met kunstwerken<br />

en antiek van de 16e tot<br />

de 19e eeuw. Eén veiling dus, met<br />

een 200-tal kavels op ‘vette dinsdag’.<br />

De veiling start met enkele<br />

oude meesters waarbij een portret<br />

van een zelfverzekerd kunstenaar<br />

meteen in het oog springt.<br />

Het doek, van een tot op heden<br />

onbekend schilder uit de 17eeeuwse<br />

Noordelijke Nederlanden,<br />

komt uit een Engelse collectie<br />

en bleef daarna decennialang in<br />

een Brusselse verzameling. Uit<br />

diezelfde familie komen een paar<br />

panelen aan bod, toegeschreven<br />

aan David III Ryckaert die twee<br />

van de hoofdzonden verbeelden.<br />

Voorts is er werk van Barend Gael,<br />

Jacob Van Es (attr.) of nog naar<br />

Andrea del Sarto. In deze kleine<br />

veiling valt toch eerder de nadruk<br />

op schilderwerk uit de 19e eeuw.<br />

Naast werk van oude bekende<br />

Belgische meesters als Eugène en<br />

Louis Verboeckhoven en Gustave<br />

Colsoulle vallen zo o.m. een pendant<br />

van dansende edelmannen<br />

en -vrouwen van de naar Frankrijk<br />

uitgeweken Poolse romantieker<br />

Ladislaus Bakalowicz op naast een<br />

paar uit 1872 daterende stadsgezichten<br />

op Antwerpen en Keulen<br />

van Wake Cheltenham. Ook een<br />

Zuid-Italiaans dorpstafereel met<br />

figuren bij kraampje en rotsmassief<br />

in de verte van de Fransman<br />

Alfred de Curzon, een Brief uit<br />

1887 van de Pruisische Brit Otto<br />

Leyde of een bekoorlijk genretafereel<br />

Comparing notes van de<br />

jong gestorven Brit Thomas Musgrave<br />

Joy behoren tot het betere<br />

werk in deze sessie. Een vroeg<br />

werk van Godefroid Guffens en<br />

een pracht van een Vijgenpluk<br />

van Charlemagne Oscar Guet<br />

sluiten het rijtje romantiekers.<br />

Een liefhebber van de klassieke<br />

oudheid verzamelde in zijn<br />

appartement in Vorst dan weer<br />

Vedute van meester-graveur<br />

Piranesi, alsook op de Grieks-<br />

Romeinse periode gebaseerde<br />

19e-eeuwse ‘Grand Tour’-artefacten<br />

en een tiental Italiaanse<br />

stads-en vergezichten, ragfijn in<br />

gouache geschilderd. Zo zijn er<br />

vijf van de hand van de Zwitsers-<br />

Italiaanse tekenaar Salomon<br />

Corrodi. Een amusante eyecatcher<br />

is ook een sculptuur van een als<br />

Midas verbeelde kunstenaar, mét<br />

ezelsoren. De artiest, de Fransman<br />

Jean-Joseph Carriès (1855-1894),<br />

zet zich bewust te kijk door zich<br />

als faun of als de legendarische<br />

Frygische koning te portretteren:<br />

hij vond van zichzelf dat hij dwaas,<br />

beestachtig en onbeschaafd was.<br />

We sluiten af met een achttal<br />

driedelige 19e-eeuwse Napoleon<br />

III-schouwgarnituren in Louis XIV<br />

of Louis XV-stijl.<br />

Een Twombly<br />

bij Vanderkindere<br />

Op 14 en 15 februari houdt het<br />

Brusselse veilinghuis Vanderkindere<br />

zijn maandelijkse catalogusveiling.<br />

De veiling omvat altijd<br />

een grote verscheidenheid aan<br />

werken, maar deze keer valt de<br />

aanwezigheid van een zeldzaam<br />

werk van een Amerikaanse<br />

kunstenaar die gewoonlijk niet<br />

in <strong>België</strong> te zien is, Cy Twombly<br />

(1928-2011). Deze neodadaïstische<br />

schilder bevroeg het abstract<br />

expressionisme met zijn techniek<br />

en onderwerpen. Op zijn doeken<br />

lopen de lijnen ongeordend door<br />

elkaar en in de loop der jaren<br />

worden ze steeds eenvoudiger.<br />

Toen hij naar Italië verhuisde,<br />

kwam hij dichter bij de Europese<br />

kunst en werd hij tegelijkertijd<br />

geïnspireerd door de mythologie.<br />

Het door Vanderkindere aangeboden<br />

werk is gemaakt met<br />

gemengde technieken op papier,<br />

gemonogrammeerd in de rechter<br />

middenhoek ‘C.T.’ en gedateerd<br />

1977. Het komt uit een Belgische<br />

privécollectie en werd aangekocht<br />

door Galerie Alexandra Monett in<br />

Brussel. De richtprijs is € 10.000-<br />

15.000.<br />

Debaveye veilt<br />

Kanton-vazen<br />

Debaveye pakt op 15 en 16 februari<br />

uit met een topwerk van de<br />

romantisch-realistische landschaps-<br />

en dierenschilder Edmond<br />

de Pratere (1826-1888). Zijn<br />

Huntingscène met paarden en<br />

jachthonden werd vermeld in het<br />

boek Kortrijkse dierenschilders<br />

van de 19e eeuw (pg. 154). Verder<br />

zijn er nog heel wat schatten te<br />

ontdekken bij veilingen Debaveye,<br />

zoals een mooie collectie<br />

aziatica met vele Kanton-vazen,<br />

een vierdelig schilderij uit de 19e<br />

eeuw met landschappen, een<br />

groot aanbod aan Vlaamse en<br />

Europese religieuze houtsculpturen<br />

uit de 17e en 18e eeuw. Dit<br />

alles wordt aangevuld met een<br />

mooi aanbod antieke meubelen<br />

waaronder Napoleon III-meubels,<br />

87

Veilingen<br />

<strong>België</strong><br />

RICHTPRIJS: € 8.000-12.000<br />

Venetiaanse kanonnen, late 17e eeuw. Rob Michiels, 23 t/m 25-02. © Rob Michiels.<br />

Een werk van Edgar Scauflaire bij Lhomme, 25-02.<br />

© Lhomme.<br />

een mahoniehouten 18e-eeuwse<br />

commode Frans geëstampilleerd<br />

JME, salonensembles uit<br />

de 19e eeuw, vele eiken landelijke<br />

meubelen, en schilderijen van F.<br />

Cane, M. Cockx, H. De Braekeleer,<br />

A. Devambez, Y. De Chastellux,<br />

J. De Coene, J.G. Domergue, V.<br />

Dooms, Fr. Du Mont, E. Farasyn,<br />

A. Gaudin, F. Jespers (4 werken),<br />

J. Linnel, Minneboo, A. Saverys,<br />

Sorel, Sorlain, E. Vierin. Tot slot<br />

vermelden we nog glaskunst van<br />

Lalique, Schneider en Val Saint<br />

Lambert (‘danse de flore’-coupe)<br />

en een grote verzameling Royal<br />

Dux, Vlaams Torhouts aardewerk<br />

van Maes, en een massief zilveren<br />

bestek van Wolfers.<br />

Rob Michiels veilt<br />

Aziatische en<br />

Europese kunst<br />

Van 23 t/m 25 februari komen<br />

Aziatische en Europese kunst aan<br />

bod bij Rob Michiels Auctions<br />

in Brugge. De hoogvlieger van<br />

de veiling lijkt op voorhand al<br />

gekend: een keizerlijke Chinese<br />

vaas, gemaakt voor het hof van<br />

keizer Wanli (1572-1620) wordt op<br />

€ 80.000-120.000 geschat. Voor<br />

een verguld bronzen beeldje<br />

(16,5 cm) dat Avalokitesvara<br />

voorstelt en uit de Yongzhengperiode<br />

(1722-1735) stamt, wordt<br />

€ 30.000-60.000 verwacht. De<br />

collectie Chinese bronzen springt<br />

echt in het oog, met op kop twee<br />

grote Boeddha-beelden uit de<br />

Ming-dynastie. Hier liggen de<br />

schattingen tussen € 30.000-<br />

80.000. Voor een uitzonderlijk fijne<br />

porseleinen kop en schotel uit<br />

de Yongzheng-periode verwacht<br />

het veilinghuis € 8.000-12.000.<br />

Er worden trouwens twee sets<br />

aangeboden. Chinees porselein<br />

voor de Vietnamese markt is een<br />

nieuwere specialiteit van het<br />

Brugse veilinghuis. Zo wordt een<br />

1804 gedateerde kom aangeboden<br />

met een schatting van<br />

€ 15.000-25.000 en een blauw-wit<br />

vaasje met wolkendecor voor<br />

€ 10.000-20.000. Qua Europese<br />

kunst springt een groot Spaans<br />

triptiekretabel uit de 1e helft van<br />

de 16e eeuw in het oog, met als<br />

richtprijs (€ 40.000-80.000). Het<br />

werd ooit door de Antwerpse<br />

decorateurs van Maison Franck<br />

geïntegreerd in een belangrijke<br />

collectie in Knokke. In 1948 was<br />

het een van de pronkstukken in<br />

de Antwerpse tentoonstelling<br />

Kerkelijke kunst. Uit diezelfde<br />

collectie is een werk naar Hiëronymus<br />

Bosch uitermate interessant.<br />

De originele Bespotting van<br />

Christus hangt in de National<br />

Gallery in Londen, maar dit vroeg<br />

16e-eeuwse werk leunt er kwalitatief<br />

dicht tegenaan. Een allegorie<br />

van valsheid, een tekening van<br />

Jan Lievens die een poos samenwerkte<br />

met Rembrandt, wordt<br />

op € 25.000-35.000 geschat. Een<br />

blauw-witte Delftse spaarpot<br />

sloeg de veilingmeester tenslotte<br />

met verstomming. Uitgevoerd<br />

in een zeer hoge kwaliteit en<br />

quasi puntgaaf, is het een van<br />

de meest in het oog springende<br />

loten op het vlak van keramiek.<br />

Voor dit meesterstuk van Pieter<br />

Kocx van De Grieksche A wordt<br />

opv€ 4.000-8.000 geschat. Om<br />

het nieuwe jaar met een knal in<br />

te zetten, wordt ook een bronzen<br />

kanon uit 1656 van het Engelse<br />

leger van Karel II aangeboden<br />

(€ 12.000-18.000). Het werd ooit<br />

opgevist uit de Noordzee, samen<br />

met een ander exemplaar dat<br />

nu in het Gruuthuse-museum<br />

wordt bewaard. Ook een paar<br />

Venetiaanse kanonnen uit de late<br />

17e eeuw kunnen de uwe worden,<br />

met een schatting van € 8.000-<br />

12.000.<br />

Hedendaagse<br />

kunst bij Lhomme<br />

De volgende openbare verkoop<br />

in Lhomme vindt plaats op<br />

zaterdag 25 februari. De hedendaagse<br />

kunst zal vertegenwoordigd<br />

worden door een prachtig<br />

exemplaar van de Eau-forte VI<br />

van Pierre Soulages, naast werken<br />

van Jean Rets, Georges Collignon,<br />

Jo Delahaut, Hans Hartung,<br />

Roger Greisch, Pierre Alechinsky,<br />

Fernand Flausch en Bram Bogart.<br />

Ook beeldhouwwerken van Paul<br />

Van Hoeydonck, Mady Andrien,<br />

Lambert Rocour, en boeken geïllustreerd<br />

met originele prenten<br />

van Jo Delahaut, Raoul Ubac en<br />

Bram van Velde komen aan bod.<br />

Ook een olieverfschilderij en<br />

enkele tekeningen van Armand<br />

Rassenfosse, een tekening van<br />

Léon Spilliaert, werken van Edgar<br />

Scauflaire en een schilderij van de<br />

luministische schilder Ferdinand<br />

Hart Nibbrig zullen worden aangeboden.<br />

Daarna volgt een mooie<br />

collectie autografen van Gustave<br />

Flaubert, Marcel Proust, Colette<br />

en Karl-Joris Huysmans, alsook<br />

een aantal oude boeken, waaron-<br />

88

VEILINGHUIS<br />

HET PAND<br />

HET VEILINGHUIS VAN DE WESTHOEK<br />

Verkoop<br />

van particulier<br />

Bloemstilleven<br />

getekend<br />

Louise Coupé.<br />

61 x 110 cm<br />

De Gentse kunstenares<br />

Louise Coupé (1877-1945)<br />

is bekend door haar<br />

bloem- en fruitstillevens.<br />

Nam o.m. deel aan de<br />

Driejaarlijkse Salons te<br />

Antwerpen in 1920 en 1926.<br />

Werk o.m. in het Museum<br />

te Gent. Vermeld in BAS I<br />

en Twee eeuwen Signaturen<br />

van Belgische kunstenaars<br />

Antiekveiling<br />

zondag 26 februari <strong>2023</strong> om 14uur<br />

Kijkdagen: zaterdag 18 tot en met donderdag 23 februari<br />

tussen 13u30 en 18uur.<br />

De veiling gaat door met publiek in de zaal.<br />

Tel 04 74 49 13 17<br />

info@veilinghuishetpand.be<br />

www.veilinghuishetpand.be<br />

KASTEELSTRAAT 8<br />

TE DIKSMUIDE<br />

CONTACT<br />

elsbethreiter@gmail.com<br />

Kunst- en antiekveiling<br />

28 februari <strong>2023</strong><br />

INGELANDGAT 4 - GENT<br />

LOECKX.BE

Veilingen<br />

<strong>België</strong><br />

RICHTPRIJS: € 700-1.000<br />

De Lamentatie, Vlaamse School, 17e eeuw, toegeschreven aan Lucas Francoys<br />

II de Jongere. Het PAND, 26-02. © Het PAND.<br />

Deel van het aanbod oosterse kunst. Loeckx, 28-02. © Loeckx.<br />

der een mooi exemplaar van Délices<br />

du Pays de Liège, moderne<br />

boeken, een hoofdstuk Japanse<br />

prenten en een fraaie collectie<br />

gravures van Félicien Rops.<br />

Antiekveiling<br />

bij het PAND<br />

Op 26 februari vindt er een<br />

belangrijke antiekveiling plaats<br />

in het PAND te Diksmuide. Een<br />

interessant aanbod van religieus<br />

zilverwerk, zoals kelken, monstransen,<br />

cibories, patenen en<br />

kroontjes. Deze loten worden<br />

aangevuld met onder meer antieke<br />

houten beelden, kruiswegen,<br />

reliekhouders, zware bronzen<br />

altaarkandelaars en neogotiek<br />

sculpteerwerk. Daarnaast een<br />

gevarieerd aanbod aan burgerlijk<br />

antiek: bronzen beelden,<br />

beeldensokkels, bronzen klokjes,<br />

klein meubilair, siervoorwerpen in<br />

kristal en porselein. Verzamelobjecten<br />

en rariteiten sluiten de rij.<br />

Kortom, voor elk wat wils.<br />

Juwelen bij Horta<br />

Bij de veiling van 27 en 28 februari<br />

verkoopt Horta enkele opmerkelijke<br />

juwelen, waaronder een<br />

wit- en geelgouden ring met een<br />

briljant geslepen solitaire diamant<br />

van +/- 7,03 karaat, met een HRD<br />

certificaat met vermelding M SI1<br />

(richtprijs: € 22.000-25.000) en<br />

een aantal schilderijen van oude<br />

meesters. Zo is er een 16e-eeuws<br />

olieverf op paneel uit de Vlaamse<br />

School: een triptiek met De<br />

Aanbidding der Koningen, De<br />

Aanbidding der Herders en De<br />

Besnijdenis. Het werk is toegeschreven<br />

aan de Meester van 1518<br />

en zijn werkplaats en heeft een<br />

richtprijs van € 40.000- 60.000.<br />

Onder de werken uit de 19e<br />

en 20e eeuw bevindt zich een<br />

prachtig werk van Verboekchoven<br />

(Geit, schapen en lammeren op<br />

een zeegezicht met zeilschepen<br />

en stoom, richtprijs: € 12.000-<br />

15.000) en een Paulus (Winter in<br />

the Black Country, geschat op<br />

€ 8.000-10.000). Tot slot zijn er<br />

ook enkele hedendaagse kunstwerken,<br />

minder dan gewoonlijk,<br />

waaronder een werk van Enrico<br />

Castellani, Composition avec fils<br />

met een richtprijs die ligt tussen<br />

€ 6.000 en 8.000.<br />

Oosterse kunst<br />

bij Loeckx<br />

Onze volgende veiling gaat door<br />

op 28 februari. Deze veiling bevat<br />

een ruime selectie westerse en<br />

oosterse kunst. Zo staan er onder<br />

meer boeddhistische beelden en<br />

rituele objecten uit de Himalayaregio:<br />

Tibet, Nepal en China. Ook<br />

objecten uit porselein, jade of<br />

cloisonné en een aantal schilderijen<br />

uit China komen aan bod. Een<br />

mooi winterlandschap door Klaes<br />

Molenaer valt daarnaast op, net<br />

als een gedeelte art-nouveau- en<br />

art-decokeramiek en -glaswerk,<br />

waaronder een uiterst zeldzame<br />

vaas door Daum Nancy met spinnenwebmotief.<br />

Hedendaagse,<br />

moderne en oude<br />

kunst bij De Vuyst<br />

Verzamelaars en liefhebbers<br />

kunnen zich binnenkort verwonderen<br />

over het unieke aanbod<br />

in de maartveiling bij De Vuyst.<br />

Op 4 maart worden ruim 650<br />

kunstwerken geveild, van oude<br />

meesters tot hedendaagse kunst,<br />

zowel internationaal als uit eigen<br />

land, van schilderijen en sculpturen<br />

over fotografie en installaties.<br />

Een belangrijk deel van de veiling<br />

omvat enkele sleutelwerken uit<br />

het begin van de 20e eeuw. Van<br />

de excentrieke James Ensor is<br />

er een belangrijk handgekleurd<br />

90

RICHTPRIJS: € 6.000-8.000<br />

Enrico Castellani, Compositie met draden,<br />

1958, olieverf op stof gemonteerd op doek,<br />

79,5 x 59,5 cm. Horta, 27 & 28-02. © Horta.<br />

RICHTPRIJS: € 80.000-120.000<br />

Léon Spilliaert, Zicht op de Visserskaai vanuit<br />

het atelier, 1909. De Vuyst, 04-03. © De Vuyst.<br />

RICHTPRIJS: € 55.000-75.000<br />

Corneille, Composition, 1951. De Vuyst, 04-03. © De Vuyst.<br />

exemplaar van de ets De intrede<br />

van Christus te Brussel (1898)<br />

beschikbaar. De catalogus omvat<br />

meerdere belangrijke aquarellen<br />

van Léon Spilliaert, onder meer<br />

Zicht op de Visserskaai vanuit het<br />

atelier (1909). Spilliaert werkte<br />

niet alleen in het ouderlijke huis.<br />

In de jaren 1908-1909 betrok hij<br />

ook een zolderkamer boven een<br />

café in het hoekhuis aan de Visserskaai<br />

en Nieuwstraat. Er zijn<br />

verder enkele belangrijke werken<br />

van Jean Brusselmans, waaronder<br />

het olieverfschilderij uit 1914 uit<br />

zijn Brabantse fauvistische periode,<br />

dat de dubbele titel Matin<br />

en banlieue - L’usine à Auderghem<br />

draagt en afkomstig is uit<br />

de collectie van de kunstcriticus<br />

Paul Haesaerts. De kleuren en<br />

penseelstreken die Brusselmans<br />

hanteert zijn uitzonderlijk modern<br />

voor deze periode. De Leie en de<br />

Tempelhoeve te Sint-Martens-<br />

Latem (1918), in heldere zomerse<br />

verftoetsen, illustreert het pointillistisch<br />

genie van Evarist De Buck.<br />

Het werk dateert uit de periode<br />

waarin De Buck voor een eerste<br />

maal te Latem verbleef, tussen<br />

1916 en 1918. De stijl van de werken<br />

uit deze periode is modern en<br />

persoonlijk, het kleurgebruik is<br />

rijk en lumineus. Er zijn ook twee<br />

belangrijke sculpturen van Oscar<br />

Jespers te vermelden: Voorovergebogen<br />

vrouw – Opschik (1933)<br />

in witte marmer en Vogel (1927) in<br />

brons. Corneille schilderde in 1951,<br />

het laatste officiële jaar van de<br />

Cobra-beweging, een wonderlijke<br />

compositie die aangeboden zal<br />

worden op deze veiling. Verder zal<br />

de veiling Cobra-kunst omvatten<br />

van onder meer Karel Appel en<br />

Reinhoud. Ruimteschip ‘General<br />

Spinaxis’ (1977) van Panamarenko<br />

is een grote tekening van<br />

bijna twee meter breed. In 1968<br />

maakte Panamarenko een eerste<br />

versie van de General Spinaxis in<br />

balsahout. In 1978 bouwde hij een<br />

monumentale versie, die werd<br />

opgesteld aan de luchthaven te<br />

Bremen. In de context hiervan<br />

maakte de kunstenaar de grote<br />

tekening hier aangeboden op<br />

veiling. Het zou een ruimtevaartuig<br />

worden aangedreven door<br />

zonne-energie. Tot slot vermelden<br />

we enkele internationale namen<br />

zoals Pierre Soulages, Sam Francis,<br />

Pablo Atchugarry, Sol LeWitt<br />

en Jan Dibbets. De hedendaagse<br />

kunst wordt vertegenwoordigd<br />

door Philippe Geluck, Rinus Van<br />

de Velde, Philippe Vandenberg en<br />

Jan Fabre.<br />

91

Auction calendar<br />

FEBRUARY / MARCH <strong>2023</strong><br />

Belgium<br />

FEBRUARY<br />

31-2 Jordaens<br />

Kunst en antiek MORTSEL<br />

1 Lempertz Brussel<br />

Arts of Africa, the Pacific & the<br />

Americas BRUSSEL<br />

2 Legia Auction<br />

Kunst en antiek HANNUT<br />

3 Maison des Huissiers de<br />

Justice<br />

Deurwaarderstukken BRUSSEL<br />

4-6 DVC Gent<br />

Kunst en antiek GENT<br />

4 ABS Veilingen Mechelen<br />

Deurwaarderstukken<br />

MECHELEN<br />

5 Antenor<br />

Juwelen BRUSSEL<br />

6 Amberes<br />

Burgerveiling ANTWERPEN<br />

7-9 Carlo Bonte<br />

Kunst en antiek BRUGGE<br />

7 Berg van Barmhartigheid<br />

Juwelen en numismatiek<br />

BRUSSEL<br />

10 Maison des Huissiers de<br />

Justice<br />

Deurwaarderstukken BRUSSEL<br />

10-11 Damien Voglaire<br />

Klassieke schilderijen en<br />

boeken BRUSSEL<br />

11 Berg van Barmhartigheid<br />

Speciale verkoop<br />

BRUSSEL<br />

11 FW auctions Namur<br />

Algemene veiling NAMEN<br />

11 ABS Veilingen Mechelen<br />

Deurwaarderstukken<br />

MECHELEN<br />

11 Morel de Westgaver<br />

Ansichtkaarten, prenten en<br />

boeken BRUSSEL<br />

11-12 Maison Jules<br />

Kunst en antiek GENT<br />

12-13 Monsantic<br />

Kunst en antiek BERGEN<br />

13 Amberes<br />

Burgerveiling ANTWERPEN<br />

13-19 Rops Namur<br />

Kunst en antiek ONLINE<br />

14 Berg van Barmhartigheid<br />

Zilver en juwelen<br />

BRUSSEL<br />

14-15 Vanderkindere<br />

Kunst en antiek UKKEL<br />

14-15 Bernaerts<br />

Kunst en antiek<br />

ONLINE<br />

15-16 Debaveye<br />

Kunst en antiek<br />

HARELBEKE<br />

17 Maison des Huissiers de<br />

Justice<br />

Deurwaarderstukken BRUSSEL<br />

18 ABS Veilingen Mechelen<br />

Deurwaarderstukken<br />

MECHELEN<br />

20 Amberes<br />

Burgerveiling ANTWERPEN<br />

20 Elysée Liège<br />

Kunst en antiek LUIK<br />

21 Elysée Liège<br />

Burgerveiling LUIK<br />

23 Rob Michiels<br />

Aziatische kunst BRUGGE<br />

24 Maison des Huissiers de<br />

Justice<br />

Deurwaarderstukken BRUSSEL<br />

25 Rob Michiels<br />

Europese en Islamitische<br />

kunst BRUGGE<br />

25 Lhomme<br />

Schilderijen, prenten,<br />

tekeningen, boeken etc LUIK<br />

25 ABS Veilingen Mechelen<br />

Deurwaarderstukken<br />

MECHELEN<br />

26 HET PAND<br />

Antiek DIKSMUIDE<br />

27 Amberes<br />

Burgerveiling ANTWERPEN<br />

27-28 Galerie Moderne<br />

Kunst en antiek BRUSSEL<br />

27-28 Horta<br />

Kunst en antiek BRUSSEL<br />

28 Loeckx<br />

Kunst en antiek GENT<br />

MARCH<br />

2-12 Arenberg<br />

Collectibles ONLINE<br />

3 Maison des Huissiers de<br />

Justice<br />

Deurwaarderstukken BRUSSEL<br />

4 ABS Veilingen Mechelen<br />

Deurwaarderstukken<br />

MECHELEN<br />

4 De Vuyst<br />

Hedendaagse,<br />

Moderne en Oude Meesters<br />

LOKEREN<br />

4 Louiza Auction<br />

Schilderijen BRUSSEL<br />

6 Amberes<br />

Burgerveiling ANTWERPEN<br />

7 Berg van Barmhartigheid<br />

Juwelen en numismatiek<br />

BRUSSEL<br />

10 Maison des Huissiers<br />

de Justice<br />

Deurwaarderstukken<br />

BRUSSEL<br />

The Netherlands<br />

FEBRUARY<br />

28-5 Oprechte Veiling<br />

Kunst en antiek HAARLEM<br />

6 Derksen<br />

Meubelen en klokken<br />

ARNHEM<br />

6-7 Zadelhoff<br />

Kunst, antiek en curiosa<br />

ONLINE<br />

6-10 Korst van der Hoeff<br />

Kunst en antiek<br />

S-HERTOGENBOSCH<br />

7 Derksen<br />

Kunst ARNHEM<br />

8 Derksen<br />

Kleingoed en vitrinestukken<br />

ARNHEM<br />

9 Derksen<br />

Aziatica ARNHEM<br />

11 Derksen<br />

Goud, zilver en brocanten<br />

ARNHEM<br />

11 Van Sabben<br />

Affiches HOORN<br />

14 Richard Terborg<br />

Tekeningen ONLINE<br />

14-18 Heritage Auctions<br />

Goud, zilver, kunst, curiosa en<br />

militaria IJSELSTEIN<br />

14-28 Venduehuis Den Haag<br />

Single owner sale, paintings<br />

ONLINE<br />

15-16 Notarishuis Rotterdam<br />

Algemene veiling ONLINE<br />

17-19 Veilinghuis Omnia<br />

Kunst en antiek KOLMHAM/<br />

HOOGEZAND<br />

19 Peerdeman<br />

Kunst en antiek UTRECHT<br />

21-7 Venduehuis Den Haag<br />

Indonesian art sale ONLINE<br />

27 Ald Fryslan<br />

Chinees en Oosters porselein<br />

ONLINE<br />

27-28 Van Spengen<br />

Kunst en antiek HILVERSUM<br />

28 De Jager<br />

Kunst, antiek en juwelen GOES<br />

28-2 Ald Fryslan<br />

Kunst en antiek IJLST<br />

MARCH<br />

1-2 De Jager<br />

Aziatica GOES<br />

9-10 De Ruiter<br />

Munten en bankbiljetten<br />

KLAASWAAL<br />

13-15 Klinkhamer<br />

Kunst en antiek GRONINGEN<br />

France<br />

FEBRUARY<br />

26-2 Tajan<br />

Art Moderne & Contemporain<br />

PARIS<br />

1 Ader<br />

Verrerie contemporaine PARIS<br />

1 Thierry De Maigret<br />

Tableaux, objets d'art,<br />

mobilier, tapis (Drouot) PARIS<br />

1 Magnin Wedry<br />

Tableaux, mobilier & objets<br />

d'art (Drouot) PARIS<br />

1 Bonhams Cornette<br />

La collection Dr Peter et Ulrike<br />

Bühner de motos et voitures<br />

anciennes<br />

PARIS<br />

1-2 Bonhams Cornette<br />

Les Grandes Marques du<br />

Monde à Paris PARIS<br />

2 Bonhams Cornette<br />

Fine watches at The Grand<br />

Palais Ephémère PARIS<br />

2 Lucien Paris Nogent<br />

Fonds de maisons et parties<br />

de mobilier garnissant un<br />

hôtel particulier NOGENT<br />

3 Artcurial<br />

Rétromobile <strong>2023</strong> PARIS<br />

3 Crait+Müller<br />

Livres, tableaux, mobilier &<br />

objets d'art (Drouot) PARIS<br />

3 Giquello & Associés<br />

Collection Lucie Scheler,<br />

livres anciens et modernes,<br />

tableaux modernes (Drouot)<br />

PARIS<br />

3 Oger - Blanchet<br />

Importants bijoux - Montres<br />

et orfèvrerie (Drouot) PARIS<br />

3 Coutau-Begarie<br />

Etoffes - Costumes anciens -<br />

Papier peints (Drouot) PARIS<br />

4 Artcurial<br />

Racing, Flying & Yachting<br />

PARIS<br />

7 Artcurial<br />

Maîtres anciens & du XIXe<br />

siècle PARIS<br />

7 Cannes Enchères<br />

Joaillerie & Horlogerie de<br />

collection CANNES<br />

7-21 Aguttes<br />

Bijoux & Montres ONLINE<br />

8 Beaussant Lefèvre<br />

Tableaux, mobilier et objets<br />

d'art (Drouot) PARIS<br />

8 Ader<br />

Cadres anciens et modernes<br />

(Drouot) PARIS<br />

9 Ader<br />

Judaïca PARIS<br />

9 Maison R&C<br />

Oeuvres d'exception (Drouot)<br />

PARIS<br />

9 Millon<br />

Tour du monde du<br />

collectionneur NICE<br />

9-23 Aguttes<br />

Asian Art ONLINE<br />

10 Thierry De Maigret<br />

Tableaux, objets d'art,<br />

mobilier, tapis (Drouot) PARIS<br />

10 Tessier & Sarrou<br />

Marine & Voyage (Drouot)<br />

PARIS<br />

10 Drouot Estimations<br />

Montres, bijoux, objets de<br />

vitrine & mode (Drouot) PARIS<br />

10 Ader<br />

Art de l'Islam et de l'Inde<br />

& Archéologie - Vente de<br />

prestige (Drouot) PARIS<br />

10 Giquello & Associés<br />

Livres anciens et modernes<br />

(Drouot) PARIS<br />

10 Artcurial<br />

de Hislaire à Yslaire<br />

PARIS<br />

10 Artcurial<br />

L'univers du créateur de Tintin<br />

PARIS<br />

10 Coutau-Begarie<br />

Eventails (Drouot)<br />

PARIS<br />

11 Artcurial<br />

Bandes dessinées PARIS<br />

13 Ader<br />

Numismatique & Philatelie<br />

PARIS<br />

14 Gros & Delettrez<br />

Mode et fourrure (Drouot)<br />

PARIS<br />

14 De Baecque<br />

Arts Premiers (Drouot) PARIS<br />

14 L'Huillier<br />

Eden roc (Drouot) PARIS<br />

14 Deburaux - Du Plessis<br />

Bijoux anciens et modernes<br />

(Drouot) PARIS<br />

14 Ader<br />

Collection Marcel Sztejnberg<br />

(Drouot) PARIS<br />

14 Lemon Auction<br />

Design - Art du XXe siècle<br />

(Drouot) PARIS<br />

14 Yann Le Mouel<br />

Oeuvres sur papier - Tableaux<br />

modernes et contemporains<br />

(Drouot) PARIS<br />

14 Millon<br />

Biennale - Tableaux, mobilier<br />

& objets d'art (Drouot) PARIS<br />

14-28 Aguttes<br />

Numismatique ONLINE<br />

15 Piasa<br />

Photographies d'une<br />

collection PARIS<br />

15 Piasa<br />

Bruno Gambone Ceramiques<br />

PARIS<br />

15 Gros & Delettrez<br />

Mode et fourrure (Drouot)<br />

PARIS<br />

15 Aguttes<br />

Livres & Manuscrits NEUILLY<br />

15 Millon<br />

Ecole de Paris - Regards de<br />

collectionneurs PARIS<br />

16 Giquello & Associés<br />

Tableaux, mobilier et objets<br />

d'art (Drouot) PARIS<br />

16 Lucien Paris Nogent<br />

Ecrin de Madame M. - Bijoux<br />

anciens et modernes, et à<br />

divers amateurs NOGENT<br />

16-22 Sothebys<br />

Living Contemporary PARIS<br />

17 Gros & Delettrez<br />

Bijoux anciens & modernes -<br />

Montres (Drouot) PARIS<br />

17 Ader<br />

Art d'après guerre et<br />

contemporain (Drouot) PARIS<br />

21-28 Artcurial<br />

Estampes & Multiples ONLINE<br />

22 Thierry De Maigret<br />

92

Auction calendar<br />

FEBRUARY / MARCH <strong>2023</strong><br />

Tableaux, objets d'art,<br />

mobilier, tapis (Drouot)<br />

PARIS<br />

22-28 Sothebys<br />

Livres et Manuscrits PARIS<br />

23 Coutau-Begarie<br />

Haute Epoque (Drouot) PARIS<br />

23 Aguttes<br />

Design NEUILLY<br />

23 Piasa<br />

Design français PARIS<br />

23 Cannes Enchères<br />

Lithographies<br />

CANNES<br />

23-1 Artcurial<br />

Mobilier & Objets d'art ONLINE<br />

24 Beaussant Lefèvre<br />

Tableaux, mobilier et objets<br />

d'art (Drouot) PARIS<br />

24 Coutau-Begarie<br />

Mobilier & Objets d'art<br />

(Drouot) PARIS<br />

24 Nouvelle Etude<br />

Césars & Prestigieuse garderobe<br />

(Drouot) PARIS<br />

24 Cannes Enchères<br />

Art Moderne CANNES<br />

24-2 Artcurial<br />

Collection de Mode ONLINE<br />

25 Cannes Enchères<br />

Art Contemporain CANNES<br />

MARCH<br />

1 Ader<br />

Tableaux anciens (Drouot)<br />

PARIS<br />

2 Lucien Paris Nogent<br />

Objets d'art et de bel<br />

ameublement NOGENT<br />

6 Aguttes<br />

Peintres d'Asie, Oeuvres<br />

majeures NEUILLY<br />

7 Bonhams Cornette<br />

Estampes et multiples en<br />

ligne PARIS<br />

7 Ader<br />

Bijoux & Vintage (Drouot)<br />

PARIS<br />

8 Piasa<br />

Art + Design from one<br />

property PARIS<br />

8-20 Sothebys<br />

Fine Watches PARIS<br />

9 Aguttes<br />

Arts d'Asie NEUILLY<br />

10-20 Sothebys<br />

Handbags and Accessories<br />

PARIS<br />

United Kingdom<br />

FEBRUARY<br />

25-8 Sothebys<br />

Fine Watches<br />

LONDON<br />

27-10 Sothebys<br />

Original Film Posters<br />

LONDON<br />

6-16 Bonhams<br />

Art from Georgia & Armenia<br />

ONLINE<br />

7-8 Bonhams<br />

The Connoisseur's Library<br />

LONDON<br />

9 Dreweatts<br />

The culinary arts - A private<br />

library ONLINE<br />

9 Sothebys<br />

Fine Jewels<br />

LONDON<br />

9 Christies<br />

Private Collection from an<br />

English Country House<br />

LONDON<br />

15 Bonhams<br />

Knightsbridge Jewels LONDON<br />

20-28 Bonhams<br />

Modern and Contemporary<br />

South Asian Art<br />

ONLINE<br />

21-22 Dreweatts<br />

Interiors LONDON<br />

22 Bonhams<br />

Watches & Wristwatches<br />

LONDON<br />

23-9 Christies<br />

Post-War & Contemporary Art<br />

Online ONLINE<br />

28-14 Christies<br />

Contemporary Edition:<br />

London ONLINE<br />

28 Christies<br />

20th/21st Century Art Evening<br />

Sale LONDON<br />

28 Christies<br />

The Art Of The Surreal<br />

LONDON<br />

MARCH<br />

1 Christies<br />

Post-War and Contemporary<br />

Art Day Sale LONDON<br />

1-2 Sothebys<br />

Modern & Contemporary<br />

Auction LONDON<br />

1-2 Phillips<br />

20th Century &<br />

Contemporary Art LONDON<br />

2 Dreweatts<br />

Old masters, British and<br />

European art LONDON<br />

2 Christies<br />

Impressionist Day and Works<br />

on Paper Sale LONDON<br />

2-16 Christies<br />

Prints and Multiples ONLINE<br />

7 Dreweatts<br />

Fine clocks, barometers and<br />

scientific instruments LONDON<br />

8 Dreweatts<br />

Fine jewellery, silver, watches<br />

and objects of vertu LONDON<br />

8 Bonhams<br />

British and European Art<br />

LONDON<br />

10-16 Sothebys<br />

(Woman) Artists LONDON<br />

Germany<br />

FEBRUARY<br />

25-2 Van Ham<br />

Jewels Quarterly ONLINE<br />

30-3 Hermann Historica<br />

Antiken, Asiatika,<br />

Schusswaffen, Orden und<br />

Militaria<br />

ONLINE<br />

8-9 Nagel Auktionen<br />

Moderne & Zeitgenössische<br />

Kunst, Design Highlights<br />

STUTTGART<br />

Fair calendar<br />

FEBRUARY / MARCH <strong>2023</strong><br />

Belgium<br />

JANUARY<br />

28-5/2 BRAFA<br />

BRUSSELS<br />

FEBRUARY<br />

3-5 Menart Fair<br />

BRUSSELS<br />

03-05 JAP Artists Print<br />

SCHAERBEECK<br />

8-12 Affordable Art Fair<br />

BRUSSELS<br />

9-12 Fine Art Fair Wavre<br />

WAVRE<br />

MARCH<br />

9-12 <strong>COLLECT</strong>IBLE<br />

BRUSSELS<br />

France<br />

FEBRUARY<br />

10-12 Art3f Toulouse<br />

TOULOUSE<br />

Germany<br />

FEBRUARY<br />

3-5 ARTe Contemporary Art<br />

Fair<br />

OSNABRUCK<br />

Italy<br />

FEBRUARY<br />

3-5 Arte Fiera<br />

BOLOGNA<br />

10-13 Arte Genova<br />

GENOVA<br />

11-20 Excelsior<br />

MODENA<br />

Portugal<br />

FEBRUARY<br />

10-12 Art Expo Algarve<br />

ALGARVE<br />

Spain<br />

FEBRUARY<br />

22-26 ARCOMadrid<br />

MADRID<br />

The Netherlands<br />

FEBRUARY<br />

8-12 Haute Photographie<br />

ROTTERDAM<br />

10-12 OBJECT<br />

ROTTERDAM<br />

9-12 ART ROTTERDAM<br />

ROTTERDAM<br />

United Arabic<br />

Emirates<br />

FEBRUARY<br />

3-5 Art Dubai<br />

DUBAI<br />

United Kingdom<br />

FEBRUARY<br />

9-12 Affordable Art Fair<br />

LONDON<br />

United States<br />

FEBRUARY<br />

16-19 Frieze Los Angeles<br />

LOS ANGELES<br />

17-20 The Palm Beach Show<br />

PALM BEACH<br />

MARCH<br />

2-5 Outsider Art Fair New York<br />

NEW YORK<br />

93

Museum calendar<br />

FEBRUARY / MARCH <strong>2023</strong><br />

Belgium<br />

ANTWERPEN<br />

MOMU<br />

△ Mirror Mirror. Mode en<br />

de Psyché'<br />

t/m 26-02<br />

Snijders&Rockoxhuis<br />

△ ‘Finis Terrae’<br />

t/m 26-02<br />

M HKA<br />

△ ‘Dora Garcia. Elle a<br />

plusieurs noms’<br />

10-02 t/m 21-05<br />

BINCHE<br />

Musée international<br />

du Carnaval et du<br />

Masque<br />

△ ‘Dia de Muertos’<br />

j. 05-03<br />

BRUGGE<br />

Groeningemuseum<br />

△ ‘Pieter Pourbus. Master<br />

of Maps’<br />

t/m 16-04<br />

Sint-Jans Hospitaal<br />

△ ‘Oog tot Oog met<br />

de Dood. Hugo<br />

Van der Goes, een<br />

nieuwe blik over oude<br />

meesters’<br />

t/m 05-02<br />

BRUSSELS<br />

Atomium<br />

△ ‘Visual System’<br />

03-02-><br />

△ View from my window<br />

j. 29-05<br />

BOZAR<br />

△ ‘Swedish Ecstasy : De<br />

Swedenborg à Hilma af<br />

Klint et au-delà’<br />

17-02 au 21-05<br />

CIVA<br />

△ ‘Picturesque. Jules<br />

Buyssens, landscape<br />

architect’<br />

j. 12-02<br />

△ ‘After / D’Après / No’,<br />

Vincent Meessen<br />

j. 26-03<br />

Design Museum<br />

Brussels<br />

△ On Display. Quand<br />

le design investit la<br />

boutique'<br />

j. 05-03<br />

Fondation A<br />

△ ‘Graciela Iturbide.<br />

Lignes d’ombre’<br />

j. 21-04<br />

ISELP<br />

△ ‘Memories Gone<br />

Wild. Fictive Archive<br />

Investigation’<br />

j. 25-03<br />

MAD<br />

△ ‘The Power of<br />

Ceramics. Modern Craft<br />

#2’<br />

j. 25-02<br />

Maison de l’histoire<br />

européenne<br />

△ ‘Jeter. Histoire d’une<br />

crise contemporaine’<br />

18-02 au 31-01-2024<br />

MIMA<br />

△ ‘Local Heroes’<br />

03-02 au 28-05<br />

MRBAB<br />

△ Isabelle de Borchgrave.<br />

Miradas de Mujeres'<br />

j. 12-02<br />

△ Picasso & Abstraction'<br />

- 'Jean-Pierre Ghysels.<br />

Exposition focus'<br />

- 'Prune Nourry.<br />

L'Amazone Erogène<br />

(Arc)'<br />

j. 12-02<br />

Musée Horta<br />

△ ‘Victor Horta versus Art<br />

nouveau’<br />

24-03 au 08-01-2024<br />

Musée juif de<br />

Belgique<br />

△ Arié Mandelbaum<br />

j. 05-03<br />

△ ‘236. Land(es)capes<br />

from the 20th Convoy’. Jo<br />

Struyven / Luc Tuymans<br />

j. 14-08<br />

△ ‘Femmes marocaines<br />

- Entre éthique et<br />

esthétique’<br />

j. 30-04<br />

Musée Mode &<br />

Dentelle<br />

△ Kidorama. 200 ans de<br />

mode enfantine<br />

j. 05-03<br />

Musée René Magritte<br />

△ ‘Renée Demeester,<br />

paysages abstraits’<br />

j. 03-09<br />

Villa Empain<br />

△ ‘Ornamentum’<br />

j. 14-05<br />

WIELS<br />

△ Danai Anesiadou. D<br />

Possessions<br />

j.23.04<br />

CHARLEROI<br />

Musée de la<br />

Photographie<br />

△ Stephan Gladieu.<br />

Corée du Nord - Brian<br />

McCarty. War-Toys -<br />

Vasco Ascolini. Ciseler<br />

l’ombre<br />

j. 21-05<br />

Musée des Beaux-<br />

Arts<br />

△ ‘Dupuis : La fabrique<br />

de héros. 100 ans de 9e<br />

art au Pays noir’<br />

j. 30-07<br />

GENT<br />

Huis van Alijn<br />

△ Licht uit. Pop op<br />

t/m 26-03<br />

MSK<br />

△ Theodoor Rombouts<br />

(1597-1637)<br />

t/m 23-04<br />

Museum Dr. Guislain<br />

△ Mirror Mirror - Mode &<br />

de psyche'<br />

t/m 26-02<br />

S.M.A.K.<br />

△ Healing the Museum<br />

- Artist in Residence:<br />

Grace Ndiritu<br />

t/m 04-02<br />

HASSELT<br />

C-Mine<br />

△ Enzo Mari<br />

11-02 t/m 28-05<br />

HORNU<br />

CID<br />

△ ‘Michele De Lucchi &<br />

ADML Circle’<br />

12-02 au 27-08<br />

MAC’s<br />

△ ‘Les Fabriques du<br />

coeur et leur usage’<br />

j. 19-03<br />

LA LOUVIÈRE<br />

Centre de la Gravure<br />

et de l’Image<br />

imprimée<br />

△ ‘Pol Bury. Va-et-Vient’<br />

j. 12-03<br />

MECHELEN<br />

Kazerne Dossin<br />

△ Homo’s en Lesbiennes<br />

in Nazi-Europa’<br />

16-02 t/m 10-12<br />

OOSTENDE<br />

Mu.ZEE<br />

△ ‘Friends in a field :<br />

conversations with Raoul<br />

De Keyser’<br />

t/m 21-05<br />

LEUVEN<br />

Museum M<br />

△ Prendre le temps<br />

t/m 23-04<br />

LIÈGE<br />

Trésor de la<br />

Cathédrale<br />

△ ‘Pierres précieuses,<br />

gemmes et matériaux<br />

d’exception. Histoire et<br />

techniques’<br />

j. 05-03<br />

Trinkhall Museum<br />

△ Jean-Marie Heyligen<br />

et Paul Duhem<br />

j. 05-03<br />

LOUVAIN-LA-NEUVE<br />

Musée L<br />

△ ‘Fossiles & Fictions’<br />

j. 26-03<br />

MORLANWELZ<br />

Musée Royal de<br />

Mariemont<br />

△ ‘Les vies multiples des<br />

cercueils’<br />

j. 09-04<br />

Musée Royal de<br />

Mariemont<br />

△ ‘Egypte. Eternelle<br />

passion’<br />

j. 16-04<br />

NAMUR<br />

Musée Rops<br />

△ ‘Charles Doudelet<br />

(1861-1938) et le<br />

symbolisme. Les Portes<br />

d’or’<br />

j. 05-03<br />

TERVUREN<br />

Africa Museum<br />

△ Europa Oxalá'<br />

t/m 05-03<br />

TOURNAI<br />

Musée des Beaux-<br />

Arts<br />

△ Toute une histoire,<br />

regard sur les collections<br />

#3<br />

j. 02-<strong>2023</strong><br />

EUPEN<br />

IKOB<br />

△ ‘Henrik Naumann:<br />

WESTALGIE mit Merle<br />

Vorwand und Tom<br />

Bogaert’<br />

j. 16-04<br />

LA LOUVIÈRE<br />

Keramis<br />

△ ‘Daniel Pontoreau.<br />

Avant le paysage’<br />

11-02 au 20-08<br />

94

Gallery calendar<br />

FEBRUARY / MARCH <strong>2023</strong><br />

Belgium<br />

AALST<br />

Galerie Van<br />

Caelenberg<br />

△ ‘Tout est nouveau sous<br />

la lune’<br />

t/m 16-02<br />

ANTWERPEN<br />

Annie Gentils Gallery<br />

△ Jacqueline Peeters<br />

t/m 06-03<br />

Coppejans Gallery<br />

△ ‘Denmark. Sie<br />

Sollten in Ruhe<br />

weiterarbeiten’<br />

t/m 18-02<br />

De Zwarte Panter<br />

△ ‘Agnès Guillaume.<br />

Epithalame - Fred<br />

Bervoets. Onderweg’<br />

t/m 05-02<br />

Everyday Gallery<br />

△ ‘I Paint What I Want<br />

To See’<br />

t/m 12-02<br />

Ronny Van de Velde<br />

△ ‘Le mal du pays’<br />

t/m 26-03<br />

Tim Van Laere<br />

△ Ryan Mosley<br />

02-02 t/m 18-03<br />

ASSE<br />

De Ziener<br />

△ ‘Jo De Smedt.<br />

VUUR’<br />

t/m 26-02<br />

BONHEIDEN<br />

Galerie Art Depot<br />

△ Gilbert Swimberghe<br />

t/m 26-02<br />

BRUSSELS<br />

Almine Rech<br />

△ ‘Fabien Adèle, Alexis<br />

McGrigg & Ted Pim’<br />

j. 25-02<br />

Ballon Rouge<br />

△ Rashawn Griffin<br />

j. 11-03<br />

Baronian<br />

△ ‘Jean-François<br />

Lacalmontie. Peintures’ -<br />

‘Marcin Sobolev.<br />

Central Asia’<br />

j. 04-03<br />

Belfius Art Gallery<br />

△ Art Beats’<br />

j. 24-06<br />

Belgian Gallery<br />

△ ‘Resonances’<br />

j. 23-02<br />

Bernier/Eliades<br />

△ ‘Charlie Billingham.<br />

Habillé pour le Week-<br />

End’<br />

j. 25-02<br />

Box Galerie<br />

△ ‘Sven Laurent,<br />

fragments of solace’<br />

j. 04-03<br />

CFC Editions<br />

△ Werner Lambersy,<br />

passeur des ailleurs’<br />

j. 25-02<br />

Chez Olivia Project<br />

Room<br />

△ ‘Léopoldine Roux.<br />

Souvenirs de Bruxelles’<br />

j. 18-02<br />

CLEARING<br />

△ ‘Cursed Objects.<br />

Meriem Bennani’<br />

j. 11-02<br />

Contretype<br />

△ ‘Archipel_o. Lyon<br />

Bandie, Théodore<br />

Bauthier, Bénédicte<br />

Blondeau, Aliki<br />

Christoforou, Aurélien<br />

Goubau, Marcel Top’<br />

j. 19-03<br />

Dvir Gallery<br />

△ ‘Aysha E Arar.<br />

Barbarian’<br />

j. 23-02<br />

Frédérick Mouraux<br />

Gallery<br />

△ ‘Bob Verschueren : le<br />

choix du fragile’<br />

j. 04-03<br />

Galerie Albert<br />

Dumont<br />

△ Jean-Philippe Braam -<br />

Luis Gonzalvez<br />

j. 19-02<br />

Galerie Aliénor<br />

Prouvost<br />

△ ‘Ordinary Life. Wenjie<br />

Lin’<br />

j. 25-02<br />

Galerie Didier<br />

Devillez<br />

△ Denis De Mot,<br />

peintures récentes<br />

j. 18-02<br />

Galerie Dys<br />

△ ‘Koenraad Tinel.<br />

Traveller’<br />

j. 26-02<br />

Galerie Faider<br />

△ Max Wechsler<br />

j. 11-02<br />

Galerie La Forest<br />

Divonne<br />

△ ‘Christian Renonciat.<br />

Le Grain des choses’<br />

j. 04-03<br />

Galerie Nathalie<br />

Obadia<br />

△ Fiona Rae<br />

j. 18-03<br />

Gallery Laurentin<br />

△ ‘Antoine Mortier.<br />

Works on paper’<br />

j. 04-02<br />

Gallery Sofie Van den<br />

Bussche<br />

△ ‘Avolenté - Yves &<br />

Christophe Malfliet’<br />

j. 19-02<br />

Hangar Photo Art<br />

Center<br />

△ ‘Mirror of Self’<br />

j. 25-03<br />

Huberty & Breyne<br />

△ ‘Albert Dubout. Le Fou<br />

dessinant’<br />

j. 18-02<br />

In-Gate Gallery<br />

△ ‘Vladimir Semenskiy:<br />

Age of Wisdom’<br />

18-02 au 08-04<br />

Irène Laub<br />

△ ‘Tout est là. Bernard<br />

Villers’<br />

j. 25-02<br />

Kusseneers Gallery<br />

△ Ermias Fikleyesus - Els<br />

Opsomer<br />

j. 18-02<br />

La Patinoire Royale /<br />

Galerie Valérie Bach<br />

△ ‘Arno Rafael<br />

Minkkinen. Standing<br />

With Nature’<br />

j. 25-02<br />

△ ‘Francine Holley. Une<br />

abstraction musicale’<br />

j. 25-03<br />

La Verrière<br />

△ ‘Marion Verboom.<br />

Chryselephantine’<br />

09-02 au 22-04<br />

Le Botanique<br />

△ ‘Photo Brut’<br />

j. 19-03<br />

△ ‘Katherine Longly. To<br />

Tell My Real Intentions,<br />

I Want to Eat Only Haze<br />

Like A Hermit’<br />

j. 05-03<br />

Le Salon d’Art<br />

△ ‘Entrevoir. Patrick Van<br />

Ghendt. Estampes’<br />

j. 04-03<br />

Maison des Arts<br />

△ ‘Sub terra’<br />

25-02 au 14-05<br />

Maruani Mercier<br />

△ ‘Tony Matelli.<br />

Timelines’<br />

j. 11-02<br />

Mathilde<br />

Hatzenberger Gallery<br />

△ ‘Estelle Lagarde. Ils<br />

vécurent heureux’<br />

j. 26-02<br />

Michèle Schoonjans<br />

△ ‘Mathieu Bonardet x<br />

Tom Henderson. Tilt’<br />

j. 25-02<br />

Modesti Perdriolle<br />

△ ‘Jean-Daniel Allanche.<br />

L’atelier moléculaire de<br />

Saint-Germain-des-<br />

Prés’<br />

j. 25-02<br />

Odradek Residence<br />

△ ‘Jean-François Pirson.<br />

D’où monte son chant, le<br />

silence aussi’<br />

j. 11-02<br />

Parc Royal<br />

△ ‘Le Chat déambule à<br />

Bruxelles !’<br />

09-03 au 30-06<br />

Rossi Contemporary<br />

△ Frank Van Hiel<br />

j. 04-03<br />

Sorry we’re Closed<br />

△ Julien Meert -<br />

‘Planetarium’<br />

j. 18-03<br />

Super Dakota<br />

△ On the edge of all this<br />

sprawl of night and cities’<br />

j. 11-03<br />

Templon<br />

△ Alioune Diagne. Tukki’<br />

j. 04-03<br />

The Palm Beach<br />

△ ‘Herbarium. Anne<br />

Greuzat’<br />

j. 26-02<br />

Vanderborght<br />

△ ‘Peter Lindbergh.<br />

Untold Stories’<br />

j.14-05-<strong>2023</strong><br />

Zedes Art Gallery<br />

△ ‘Leif Österman. From<br />

Last Nights Rain’<br />

j. 04-03<br />

Zwart Huis<br />

△ ‘Christophe Coppens.<br />

Playdate’<br />

j. 04-03<br />

DIEPENBEEK<br />

Anouk Vilain Art<br />

Gallery<br />

△ ‘The show must go on.<br />

Pieter Jan Martyn’<br />

11-03 t/m 09-04<br />

GENT<br />

Barbé Urbain<br />

△ Charlie Voet - Joost<br />

Pauwaert<br />

08 t/m 12-02<br />

Francis Maere Fine<br />

Arts Gallery<br />

△ ‘Ernest Van Hoorde<br />

(1921-1991)’<br />

t/m 05-03<br />

GENTBRUGGE<br />

Galerie Settantotto<br />

△ ‘Change. Herman De<br />

Vries’<br />

19-02 t/m 02-04<br />

HASSELT<br />

Z33<br />

△ ‘Fitting In’<br />

t/m 26-02<br />

HEVERLEE<br />

Parcum - Parkabdji<br />

△ ‘Fragile - Patrick Van<br />

Caeckenbergh’<br />

t/m 26-02<br />

JAMBES<br />

Galerie Détour<br />

△ Jehanne Paternostre<br />

j. 11-02<br />

KORTENBERG<br />

Artipool<br />

△ Kaat Spelier - Nicko -<br />

Michel Janssens<br />

t/m 12-02<br />

LIÈGE<br />

Christine Colon<br />

△ ‘Marlis Albrecht et<br />

Jivko’<br />

j. 12-02<br />

Les Brasseurs Art<br />

Contemporain<br />

△ Jacques Di Piazza -<br />

Messa Porta’<br />

j. 18-03<br />

Les Chiroux<br />

△ ‘Marion Colard -<br />

DRAGA’<br />

j. 05-02<br />

LINKEBEEK<br />

Hors Tempsia<br />

△ Agnès De Man. ZOO<br />

t/m 23-04<br />

LOUVAIN-LA-NEUVE<br />

Espace 001<br />

△ ‘Martin Chaumont. Sur<br />

le qui-vive’<br />

05-02 au 05-03<br />

MONS<br />

Atelier des Capucins<br />

△ ‘TomArt, peintures<br />

- Helène Soete,<br />

sculptures’<br />

j. 05-02<br />

Les Anciens Abattoirs<br />

△ ‘Le réservoir, porte<br />

d’entrée d’un voyage aux<br />

origines de la Nature’<br />

j. 12-02<br />

OOSTEEKLO<br />

Galerie William<br />

Wauters<br />

△ ‘A la recherche du pain<br />

perdu’, Pjeroo Roobjee<br />

- Herman Van den<br />

Broecke<br />

05-02 t/m 12-03<br />

SPY<br />

Galerie Aarnor<br />

△ Gilles Mezzomo<br />

j. 12-02<br />

TOURNAI<br />

Rasson Art Gallery<br />

△ Bénédicte Vanderreydt<br />

j. 25-02<br />

95

Koninklijke Belgisch – Luxemburgse<br />

kamer van veilingzalen<br />

Veilingmeesters-Taxateurs, Makelaars en Deskundigen V.z.w. Opgericht In 1936<br />

Louizalaan 500, 1000 Brussel<br />

Tel. 0475-62 71 85<br />

Fax 02-741 60 70<br />

www.auctions-in-belgium.be<br />

info@auctions-in-belgium.be<br />

Uittreksel ledenlijst (Volledige lijst gratis verkrijgbaar op secretariaat hierboven)<br />

ANTWERPEN 2000<br />

Amberes b.v.b.a<br />

(Dir. Rik Dupain - Marc<br />

Royer)<br />

Terninckstraat 6-8-10<br />

T.03/226.99.69 -<br />

F.03/227.03.89<br />

www.amberes.be.<br />

Gecatalogeerde kunstveilingen,<br />

schattingen voor nalatenschappen<br />

en verzekering.<br />

Geïllustreerde catalogus.<br />

Wekelijkse burgerveilingen.<br />

Meer dan 35.000 loten<br />

toegewezen per jaar<br />

Bernaerts Kunstveilingen<br />

(Dir. Ch. & P. Bernaerts)<br />

Verlatstraat 16-22<br />

T.03/248.19.21<br />

info@bernaerts.be<br />

www.bernaerts.be<br />

LIVE & ONLINE VEILINGEN<br />

Oude, Romantische &<br />

Moderne Meesters.<br />

Antiek, Toegepaste kunsten,<br />

Design, Werk op papier.<br />

Expertises voor verdeling en<br />

verzekering<br />

Campo & Campo<br />

(Dir. Guy Campo)<br />

Grote Steenweg 19-21 - 2600<br />

Berchem<br />

T.03/218.47.77<br />

F.03/218.53.63<br />

guy@campocampo.be<br />

www.campocampo.be - 5<br />

Gecatalogeerde kunst- en<br />

antiekveilingen - schilderijen<br />

- grafiek - beeldhouwkunstmeubelen<br />

- porselein - zilverwerk<br />

- tapijten - wijnen<br />

e.a.<br />

DVC<br />

(Dir. D. Van Cappel)<br />

Ellermanstraat 36-38 - 2060<br />

Antwerpen<br />

T.03/232.36.64<br />

F.03/234.22.14<br />

Gecatalogiseerde kunst- en<br />

antiekveilingen schattingen<br />

en expertises van nalatenschappen<br />

en verzekeringen<br />

e-mail: dvc@dvc.be<br />

www.dvc.be<br />

Jordaens N.V.<br />

Drabstraat 74 - 2640 Mortsel<br />

T.03/449.44.30<br />

e-mail: info@jordaens.eu<br />

www.jordaens.eu<br />

Openbare verkopingen van<br />

kunst, antiek, juwelen, wijn,<br />

collecties en inboedels.<br />

Taxatie voor verdeling en<br />

verzekering<br />

BRUGGE 8000<br />

Carlo Bonte Auctions<br />

Kardinaal Mercierstraat 20,<br />

8000 Brugge<br />

www.carlobonte.be<br />

info@carlobonte.be<br />

T. 050 33 23 55<br />

Internationale ONLINE<br />

Kunst- en Antiekveilingen.<br />

Asian Art, Western Art,<br />

Antiques, Design. Advies bij<br />

verkoop - expertise - schattingen<br />

Van de Wiele Auctions<br />

Groeninge 34<br />

T.050 49 07 69<br />

auctions.vandewiele@proximus.be<br />

www.marcvandewiele.com<br />

Zeldzame drukken en handschriften,<br />

oude kaarten, atlassen,<br />

grafiek en schilderijen.<br />

Schattingen voor verzekeringen<br />

en nalatenschap.<br />

BRUSSEL 1000<br />

Arenberg Auctions<br />

(dir. Johan Devroe § Henri<br />

Godts)<br />

Wolstraat 19 bus 2 - 1000<br />

Brussel<br />

T. 02-5441055<br />

info@arenbergauctions.com<br />

www.arenbergauctions.com<br />

Veilingen van zeldzame<br />

atlassen, boeken, prenten<br />

en tekeningen. Ook gehele<br />

bibliotheken, archieven en<br />

zeldzame manuscripten.<br />

Salle de Ventes du<br />

Beguinage s.p.r.l.<br />

(Olivier Bolens - David Libotte)<br />

Rue Haute 161 (1000)<br />

T.02/218.17.42<br />

0475/87.06.77<br />

F.02/218.86.50<br />

www.salledeventesdubeguinage.be<br />

s.v.b@hotmail.be<br />

Online via Drouot digital<br />

Haynault Kunstveilingen<br />

(dir. Rodolphe de<br />

Maleingreau d’Hembise)<br />

Stallestraat 9 - 1180 Brussel<br />

T.02/842.42.43<br />

www.haynault.be<br />

info@haynault.be<br />

Negen gespecialiseerde veilingen<br />

per jaar: juwelen, goud<br />

en zilverwerk (3x); munten<br />

penningen, verzamelingen<br />

en historische souvenirs (2x);<br />

schilderijen, kuntwerken uit<br />

Europa en Azië (4x)<br />

Lempertz 1798<br />

(dir. Henri Moretus Plantijn)<br />

Grote Hertstraat 6, 1000<br />

Brussel / Rue du Grand Cerf<br />

6, 1000 Bruxelles<br />

T. 02 514 05 86<br />

F. 02 511 48 24<br />

brussel@lempertz.com<br />

www.lempertz.com<br />

Schattingen en expertises<br />

van maandag tot vrijdag<br />

van 9:00 – 13:00 uur en van<br />

14:00 uur -17:00 uur.<br />

Hôtel de Ventes Horta<br />

(Dir. Dominique de Villegas)<br />

70/74 Avenue de<br />

Roodebeek (1030)<br />

T.02/741.60.60<br />

F.02/741.60.70<br />

www.horta.be<br />

info@horta.be<br />

‘Ventes mensuelles cataloguées<br />

d’antiquitées, oeuvres<br />

d’art, bijoux et vins’<br />

Brussels Art Auctions<br />

Dir. Ph Serck & Is. Maenaut<br />

Rue Ernest Allardstraat 7-9 /<br />

Sablon - Zavel (1000).<br />

F. 02/503.62.10<br />

www.ba-auctions.com<br />

info@ba-auctions.com<br />

T.02/511.53.24<br />

Vente d’art et antiquités.<br />

Spécialiste en art Belge classique<br />

et moderne<br />

Galerie Moderne<br />

(Dir. David & Jérôme Devadder)<br />

Rue du Parnasse 3 (1050) -<br />

T.02/511.54.15 - F.02/511.99.40<br />

www.galeriemoderne.be -<br />

info@galeriemoderne.be<br />

11 Ventes mensuelles cataloguées<br />

GENT 9000<br />

DVC<br />

(Dir. D. Van Cappel)<br />

Zandlopersstraat 10 - 9030<br />

Mariakerke<br />

T.09/224.14.40<br />

F.09/225.04.14<br />

e-mail: dvc@dvc.be -<br />

www.dvc.be<br />

Gecatalogiseerde Kunst- en<br />

Antiekveilingen<br />

Schattingen en expertises<br />

voor nalatenschappen en<br />

verzekeringen<br />

Galerie en Veilingzaal<br />

Pictura b.v.b.a.<br />

Brusselsesteenweg 656<br />

9050 Gentbrugge<br />

T.0475/74.49.25<br />

henk.vervondel@telenet.be<br />

www.pictura.be<br />

Loeckx<br />

auctioneers Belgium<br />

(Dir. Cécile La Pipe,<br />

Peter en Natan Loeckx)<br />

Ingelandgat 4<br />

T.09/223.37.93<br />

F.09/233.76.71<br />

www.loeckx.be<br />

info@loeckx.be<br />

International art & antiques<br />

auctions. Expertises<br />

LIEGE 4000<br />

Hôtel des Ventes Elysée<br />

(Dir. Fairon)<br />

Boulevard Cuivre et Zinc 28<br />

T.04/221.09.09<br />

F. 04/221.15.05<br />

www.ventes-elysee.be<br />

info@ventes-elysee.be<br />

Ventes publiques mensuelles<br />

d’antiquités et objets<br />

d’art, Vintage, Maroquinerie,<br />

Bijoux. Expertises et accueil<br />

du lundi au vendredi de<br />

9h00 à 12h00 et de 13h00 à<br />

17h00. Fermé le mercredi<br />

Légia – Auction<br />

(Dir. Bruno de Wasseige<br />

& Vincent de Lange)<br />

Rue de Cras-Avernas, 12<br />

4280 Hannut<br />

Tél. : 019/63.55.59<br />

0495/87.99.01 - 0475/27.73.87<br />

www.legia-auction.com contact@legia-auction.com<br />

Ventes publiques d’Arts et<br />

d’Antiquités, tapis, mobiliers,<br />

bijoux, tableaux, Art d’Asie,…<br />

Expertises gratuites sur rendez-vous.<br />

Librairie LHomme<br />

(Dir. David Lhomme)<br />

Rue des Carmes 9<br />

T.04/223.24.63<br />

F.04/222.24.19<br />

www.michel-lhomme.com<br />

librairie@michel-lhomme.com<br />

Livres anciens et modernes<br />

de qualité - Gravures -<br />

Tableaux - Curiosités<br />

Hôtel des Ventes Mosan<br />

(Dir. Maxence Nagant de<br />

Deuxchaisnes)<br />

Rue du Nord belge 9 (4020)<br />

T.04/344.91.70 - F.04/341.39.19<br />

www.hvm.be - Expertises<br />

gratuites tous les vendredi<br />

de 9h à 12h30 et de 14h à 18h<br />

LOKEREN 9160<br />

De Vuyst<br />

(Dir. Guy De Vuyst &<br />

Pascale Philips)<br />

Kerkstraat 22-54, 9160<br />

Lokeren<br />

T.09/348.54.40<br />

F.09/348.92.18<br />

www.de-vuyst.com<br />

info@de-vuyst.com<br />

Internationale Kunstveilingen<br />

en Tentoonstellingen van<br />

17de eeuw tot hedendaagse<br />

kunst.<br />

Schattingen en expertises<br />

van nalatenschappen en verzekeringen<br />

MONS - MAISIERES 7020<br />

Monsantic<br />

(Dir: Daniel Otten)<br />

Rue Grande 193b,<br />

7020 Maisières (Mons)<br />

T.065/73.94.00<br />

F.065/73.94.09<br />

otten@monsantic.com<br />

www.monsantic.com<br />

Ventes publiques cataloguées<br />

Expertises le<br />

mercredi, le samedi ou sur<br />

rendez vous - déplacement<br />

gratuit à domicile<br />

NAMUR 5000<br />

Salle de Ventes ROPS<br />

(Dir. B. de Sauvage)<br />

Avenue d’Ecolys 2, 5020<br />

Suarlée (Namur)<br />

T.081/74.99.88<br />

F.081/74.99.86<br />

www.rops.be /<br />

www.rops-online.be<br />

Ventes publiques mensuelles<br />

d’antiquités et ventes bourgeoises.<br />

Expertises gratuites<br />

à domicile sur rendez-vous<br />

ou à la salle tous les jours<br />

de 9h à 12h, sauf les lundis<br />

et jeudis<br />

VERVIERS 4800<br />

Hôtel des Ventes Legros<br />

(Dir. Benoît Legros)<br />

Rue Peltzer de Clermont 41<br />

4800 Verviers<br />

T. 087/33.01.00 - F.087.30.19.00<br />

www.venteslegros.com<br />

benoit.legros@euronet.be.<br />

Ventes régulières d’antiquités<br />

et objets d’art<br />

96

Aanbevolen<br />

adressen<br />

Zoekers<br />

Verzekeringen<br />

INVICTA ART INSURANCE<br />

‘Verzekeren ten dienste van de kunst’<br />

Eeckman Jean-Pierre & Eeckman<br />

Isabelle<br />

67-69 Bd.Reyerslaan – 1030 Brussel<br />

Tel : 02/735 55 92 - Fax: 02/734 92 30<br />

Eeckman.jpe@portima.be,<br />

Eeckman.ie@portima.be<br />

invicta.belgium@portima.be<br />

Musea – Privé coll. —Tentoonstellingen<br />

– Particuliere en beroepsstichtingen–<br />

verblijven – Transport<br />

www.invicta-art.com<br />

Restauratie<br />

METAALRESTAURATIE<br />

Restauratie van antieke metalen<br />

objecten, fototoestellen, projectoren,<br />

microscopen, automaten,…<br />

Specialisatie : klokken en horloges.<br />

Aanmaak van presentatiesystemen<br />

Geert Schumeth, GeertSchumeth@<br />

hotmail.com<br />

www.metaalrestauratie.com<br />

RESTAURATIEATELIER TEMPERA<br />

Tempera bvba, Aalst - Aurel<br />

Uytterhaegen & zoon<br />

Restauratie van schilderijen op doek en<br />

paneel en gepolychromeerde beelden.<br />

Voor vrijblijvende deskundige beoordeling:<br />

tempera@telenet.be of 0494<br />

47 60 32<br />

www.temperarestauratie.be<br />

Inlijstingen<br />

VAN THIENEN CVBA<br />

Aanbeeldstraat 28, 1210 Brussel<br />

T. 02 230 27 16<br />

Artisanale productie van moderne,<br />

hedendaagse en oude kaders. Meer<br />

dan 600 modellen, gemaakt met<br />

de hand. Restauratie van oude en<br />

moderne kaders. Bladgoudvergulden.<br />

Uniek model op bestelling.<br />

www.van-thienen.be<br />

Art Handling<br />

ART ON THE MOVE<br />

Henri-Joseph Genessestraat 1, 1070<br />

BrusselTél. : 02 333 2411<br />

georges.merz@art-onthemove.be &<br />

stephane.merz@art-onthemove.be<br />

Gespecialiseerde en inclusieve dienstverlening:<br />

voor, gedurende en na<br />

het transport. Ophangen/hangen,<br />

bescherming & verpakking, beveiligde<br />

opslag, verzekering, nationaal &<br />

internationaal transport/verzending,<br />

douaneformaliteiten, enz...<br />

www.art-onthemove.be<br />

Zolderopruiming<br />

BROCANTE -<br />

ZOLDEROPRUIMING<br />

Snuisterijen en leuke voorwerpen<br />

voor brocante gezocht. Prijs samen<br />

overeen te komen.<br />

Huis volledig leegmaken is ook<br />

mogelijk.<br />

Evrard de Villenfagne:<br />

evrard@haveso.be - 0032 476 410 916.<br />

Museum<br />

MEM - MUSEUM VAN EROTIEK<br />

EN MYTHOLOGIE<br />

Dit museum in een mooi huis van<br />

de Zavel geeft een historisch overzicht<br />

van de erotische kunst in de<br />

loop der tijden sinds de oudheid tot<br />

hedendaags. Deze private collectie,<br />

één van de mooiste van Europa,<br />

toont zeldzame voorwerpen van allerlei<br />

aard : ivoren, schilderijen, skulpturen,<br />

griekse en romeinse antikwiteiten,<br />

japanse etsen, tekeningen ,<br />

litho’s, werken van Belgische artiesten<br />

en andere curiosa.<br />

Sint-Annastraat, 32 (Zavel)<br />

1000 Brussel<br />

T: +32(0)2/514.03.53<br />

E-Mail : info@m-e-m.be<br />

www.m-e-m.be<br />

Aangeboden<br />

Origineel kunstalbum –<br />

Paardenrassen – uitgegeven in 1898<br />

Zutphen Nl .41 afbeeldingen van Otto<br />

Eerelman ( 48 x 62 cm ). Chromolithographie<br />

van J.L.Goffart. Met<br />

beschrijving door E.A.L. Quadekker.<br />

Info 32 496 055066<br />

Particulier verkoopt drukgrafiek van:<br />

C.andriessen/ Kraguluy/ Cuixart<br />

/ Wittevrongel/ P.Van Gysegem/<br />

Marchoul/ L.Collet/ P.Caille/<br />

Lismonde/ J.P.Point/ L.Van Malderen/<br />

Baeyens/ E.Hoorne/ P.Mara/ e.v.a. Info:<br />

02/4283260<br />

In 2026 is het 100 jaar jubileum gepland<br />

van de geboorte van de kunstenaar<br />

Geo Sempels. Philippe Berte is<br />

aangesteld door de familie om zoveel<br />

mogelijk informatie in te winnen<br />

over deze “vergeten” kunstenaar uit<br />

Vlaanderen. De bedoeling is via verschillende<br />

kanalen privécollecties te<br />

inventariseren en te contacteren om<br />

de mogelijks geplande retrospectieve<br />

in 2026 zo volledig mogelijk te maken.<br />

Neem contact op via philippe.berte@<br />

gmail.com of M: +32 483 465 168<br />

Gezocht<br />

Gezocht: Werken (schilderijen, tekeningen)<br />

en gegevens (krantenartikels,<br />

brieven, foto’s, ...) over het leven van<br />

de Belgische schilder Albert Dupuis<br />

(1923-2010) voor een tentoonstelling<br />

en catalogus in het Charlier Museum.<br />

Contact: Michèle Schoonjans van de<br />

stichting F.A.D. - gsm: 0478 71 62 96 of<br />

e-mail michele@micheleschoonjans.<br />

be of mailto:fondation.albert.<br />

dupuis.2010@gmail.com<br />

Te koop gevraagd werk van: L.W.R.<br />

Wenckebach. Tekeningen, schilderijen<br />

en aquarellen. Tel. 0653751408.<br />

Vooraanstaande kunstgallerij<br />

op toplocatie<br />

zoekt meewerkende vennoot of overnemer<br />

Bent u in het bezit van een doek of<br />

tekening van Renée Demeester? De<br />

familie van de kunstenaar is op zoek<br />

naar werken afkomstig uit privécollecties,<br />

om zijn volgende monografische<br />

catalogus te illustreren. Neem dan<br />

contact op met zijn neef Paul Gonze<br />

via e-mail paul.gonze@gmail.com of<br />

via gsm: 0484 59 71 01<br />

Dik van Bommel is op zoek naar<br />

Egyptische oudheden. Contact opnemen<br />

kan via dikencis@gmail.com<br />

Gezocht: schilderijen van de kunstenaar<br />

GABRIEL MEIRING (1946).<br />

Contact opnemen kan via mail: jean.<br />

wattenberge@telenet.be<br />

Ik zoek over CERAMIQUE DE<br />

BRUXELLES alle mogelijke documenten,<br />

dwz : catalogus, reclamefolder,<br />

briefpapier, foto’s van gebouwen, ... De<br />

firma werd gesticht in 1921 en opgedoekt<br />

in 1950. Het oorspronkelijke<br />

adres was de Antwerpsesteenweg<br />

330, daarna Dobbelenbergstraat 27 en<br />

Slachthuislaan 27 in Brussel.<br />

De stichtingsakte vermeldt o.a.<br />

Fernand Thon, céramiste en Marcel<br />

de Vinck. Daarna Alfons Smeets als<br />

bedrijfsleider. Ik wil een geschiedenis<br />

- memorandum over deze Brusselse<br />

firma schrijven. Contact: Pierre DEWIL,<br />

François Rigasquare 51, 1030 Brussel,<br />

tel 0479/60.92.35, dewilpierre@gmail.<br />

com<br />

De Ecole d’Art in Waterloo zoekt<br />

voor de afdeling restauratie oude<br />

schilderijen (16e, 17e en 18e eeuw),<br />

beschadigd of in slechte staat (gaatjes,<br />

verfschilfers of -spaanders, slijtage,<br />

scheuren, kreuken in het doek of<br />

op het paneel). tel. 0472308106 of<br />

0491932094<br />

Om een catalogue raisonné samen te<br />

stellen van kunstschilder Ward Lernout<br />

(Tervuren) zijn we op zoek naar al zijn<br />

gesigneerde schilderijen en tekeningen.<br />

Graag hadden we via deze weg<br />

een oproep gedaan aan personen die<br />

in het bezit zijn van werken van Ward<br />

Lernout. Privacy wordt gegarandeerd.<br />

We hebben een afbeelding nodig (met<br />

GSM is ok) en bijkomend volgende<br />

informatie: titel, jaartal en afmetingen<br />

(zonder kader). Deze info kan<br />

doorgestuurd worden naar volgend<br />

emailadres: tille.lernout@telenet.be.<br />

Dit bericht is ook te lezen op de FB<br />

pagina: Ward Lernout kunstschilder.’<br />

Met dank alvast voor uw medewerking.<br />

Bij interesse, graag reactie via de redactie van Collect<br />

97

Confidential<br />

Service Guaranteed<br />

Benelux<br />

We speak your Language<br />

herman de vries<br />

solo exhibition ‘change’<br />

19 02 <strong>2023</strong> - 02 04 <strong>2023</strong><br />

Worldwide Art Shipping,<br />

Packing & Storage,<br />

Picture Hanging<br />

& Sculpture Installation.<br />

CONTACT OUR TEAM FOR A FREE QUOTE<br />

more info on www.settantotto.be<br />

settantotto is a gallery for contemporary art<br />

Fr. Burvenichstraat 78 - 9050 Gentbrugge - info@settantotto.be<br />

mtecbelgium@mtecfineart.com<br />

+32 (0) 3 765 9051<br />

www.mtecfineart.com<br />

@mtec0<br />

La Sucrerie, de nieuwe evenementenhal in Waver<br />

Galerie Forma<br />

Galerie Maru<br />

De bereikbaarheid op 3 minuten van afrit 6 van de autosnelweg E411 Brussel-Namen,<br />

en zijn parkeerplaats tegenover de ingang van de hal, bieden bezoekers het comfort<br />

van een ontspannen bezoek.<br />

Een lunchbar en een theesalon zijn aanwezig in het hart van de beurs.<br />

45 internationale exposanten<br />

Galerie Maru<br />

Art Thema<br />

Forma Forma<br />

The Old treasury<br />

Bob Shimanovich<br />

Gallery Daria<br />

Anthony Short<br />

The Early Birds Gallery

ONMISKENBAAR<br />

DOMINIQUE RIGO.<br />

ACERBIS / ALIAS / ARCO / ARPER / ARTEMIDE / ARTEK / B&B ITALIA / BROKIS<br />

CAPPELLINI / CARL HANSEN / CASALIS / CECCOTTI / CLASSICON / CRUSO<br />

DESALTO / DECLIC / EMECO / EXTREMIS / FERMOB / FIAM / FLEXFORM / FLOS<br />

FONTANA ARTE / FOSCARINI / FRITZ HANSEN / GALOTTI & RADICE / GUBI<br />

HERMAN MILLER / INGO MAURER / INTERLÜBKE / KARTELL / KNOLL<br />

LAPALMA / LIGNE ROSET / LIMITED EDITION / LOUIS POULSEN / LUCEPLAN<br />

MARTINELLI LUCE / MDF ITALIA / MOCA / MOROSO / MOTTURA / NEMO<br />

OPINION CIATTI / PALLUCO / PAOLA LENTI / PASTOE / POLIFORM<br />

POLTRONA FRAU / SAHCO HESSLEIN / SILENT GLISS / STUA / TECTA<br />

TOLIX / TOULEMONDE BOCHART / VITRA / ZIMMER+ROHDE<br />

RUE DE STALLE 210 STALLESTRAAT B-1180 BRUSSELS<br />

INFO + 32 [0]2 649 95 94 info@dominiquerigo.be www.dominiquerigo.be

logo

products

Resources

Company

Terms of service
Privacy policy
Cookie policy
Cookie settings
Imprint
Change language
Made with love in Switzerland
© 2024 Yumpu.com all rights reserved

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!