Jaarmagazine 2022
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
<strong>Jaarmagazine</strong><br />
<strong>2022</strong><br />
Nadia Nsayi<br />
Hoe kunnen we met ons verleden<br />
vreedzaam samenleven?<br />
Kempen<br />
samen naar beter<br />
1
2
FOTO'S COVER EN HIERNAAST: CHRIS STESSENS<br />
04<br />
PARTICIPATIE<br />
Filip De Rynck praatte<br />
op de eerste Broodje<br />
Burgersessie honderduit<br />
over participatie<br />
12<br />
POLARISATIE<br />
Chris Wyns deed de<br />
keynote op onze Wij<br />
& Zij-studiedag voor<br />
praktijkwerkers<br />
16<br />
PATRICK VAN<br />
GOMPEL<br />
draafde via onze Sprekersbox<br />
op in Beerse.<br />
Een verslag én interview<br />
21<br />
DE-<br />
KOLONISATIE<br />
Nadia Nsayi over hoe<br />
omgaan met ons koloniaal<br />
verleden<br />
28<br />
MISDAAD,<br />
STRAF EN<br />
HERSTEL<br />
Een project in veel<br />
gedaanten<br />
40<br />
OPEN BOEK<br />
Openhartige levensverhalen<br />
van acht<br />
vertellers<br />
44<br />
ECOLOGISCHE<br />
TRANSITIE<br />
Over water en onze<br />
Kempense bodem<br />
49<br />
POLITISEREND<br />
WERKEN<br />
Jan en Christa over<br />
onze aanpak en<br />
klemtonen<br />
SCAN DE QR-CODE<br />
en lees dit magazine digitaal<br />
56<br />
UPDATE<br />
Hoe blaas je zuurstof<br />
in het lokaal verenigingsleven?<br />
En nog:<br />
09 Hoe pak je dat aan, burgers betrekken? | 26 Het Kempenoffensief op de fiets |<br />
55 Buurtbudget Lille | 60 Oppeppers | 62 Samenwerken | 63 Ons team<br />
3
Kempense beleidsmakers en ambtenaren<br />
samen laten praten en denken over burgerparticipatie:<br />
dat is één van onze dada's.<br />
Op de eerste Broodje Burgersessie<br />
hadden we in Herentals Filip De Rynck<br />
te gast.<br />
tekst DIRK RAEYMAEKERS | foto’s LIESBET SANDERS<br />
Broodje<br />
De clip<br />
Filip heeft een rijkgevulde, zij het wat<br />
atypische, loopbaan achter de rug:<br />
opbouwwerker, vormingswerker bij Stichting<br />
Lodewijk de Raet en de Wakkere<br />
Burger, om op zijn veertigste aan een academische<br />
opleiding te beginnen en zo hoogleraar<br />
bestuurskunde te worden.<br />
Stedenbeleid hoorde tot zijn onderzoeksdomeinen,<br />
net als burgerparticipatie. En daar<br />
draaide Broodje Burger net om.<br />
youtu.be/vMh8ELPtsFI<br />
4<br />
PARTICIPATIE
LIESBET SANDERS<br />
Burger<br />
Vorm geven aan samenleving<br />
Wat versta je onder burgerparticipatie, Filip?<br />
Filip: “Ik zou daar heel wat theorie over kunnen<br />
verkopen, maar dat ga ik niet doen. Ik vertel<br />
liever over bijv. Zorgzaam Gullegem, een project<br />
waarbij een honderdtal bewoners, ondersteund<br />
door de gemeente, mensen die ziek zijn<br />
ondersteunen. Dat is participatie, want het is<br />
politiek: samen geven ze de samenleving vorm.<br />
Het is een weliswaar kleinschalige, maar wel<br />
betekenisvolle bijdrage tot de politiek.”<br />
“In Vlaanderen zijn er zo’n 800 patiëntenverenigingen<br />
actief. Die mensen organiseren zich<br />
om een stem te krijgen in de gezondheidszorg.<br />
Zo geven ze mee vorm aan de samenleving.<br />
Dat is participatie, dat is politiek.”<br />
“Er zijn ook veel vrijwilligers die via een erfgoedvereniging<br />
ons erfgoed in stand willen<br />
houden. Idem dito: ze geven vorm aan onze<br />
lokale samenleving. Dat is participatie, want<br />
het is politiek.”<br />
“Ik denk heel anders over participatie dan<br />
toen we zo’n 40 jaar terug met de Wakkere<br />
Burger begonnen.”<br />
5
"Toen was ons doel om de<br />
lokale besturen te overtuigen<br />
om aan inspraak te doen. We<br />
brachten mensen samen om<br />
stappen vooruit te zetten: om<br />
hun burgers te informeren, om<br />
hen hun plannen voor te leggen.<br />
Het initiatief lag dan bij<br />
die besturen, als zij er klaar<br />
voor waren, vertrekkend vanuit<br />
hun agenda. We moesten<br />
er nochtans flink voor ijveren.<br />
Hun ambtenaren waren daar<br />
nog niet mee bezig.”<br />
“Maar de politiek is veranderd,<br />
net als de burgers, net<br />
als de samenleving. Een gemeenschappelijk<br />
kenmerk in<br />
mijn voorbeelden hierboven<br />
is dat ze alledrie gericht zijn<br />
op doen; het draait om doedemocratie.<br />
Vroeger lag de nadruk op praten:<br />
we gingen overal gesprekken<br />
doen om adviesraden<br />
uit de grond te stampen. We<br />
waren sterk in praten, in de<br />
hoop een antwoord te krijgen.<br />
Die spreek-democratie staat<br />
erg in tegenstelling tot de verantwoordelijkheid<br />
die mensen<br />
nu opnemen om dingen te<br />
veranderen. Dat is het verschil<br />
tussen de inspraak van toen<br />
en de participatie van nu.”<br />
Proces in<br />
meningsvorming<br />
“Participatie is nu een proces<br />
in meningsvorming. In Wichelen<br />
kwam er bijvoorbeeld een<br />
burgerpanel rond de vraag of<br />
het dorp moest fusioneren.<br />
Dat burgerpanel werd geloot<br />
uit de inwoners. De burgemeester<br />
verwelkomde iedereen<br />
op de startbijeenkomst,<br />
maar ging dan weg. Hij liet de<br />
gesprekken over aan het panel<br />
en zijn ambtenaren, en Fatma<br />
Taspinar leidde deskundig<br />
die debatten. Als je dit soort<br />
gesprekken aan een klassieke<br />
adviesraad zou overlaten,<br />
zat je in een vergadering met<br />
saaie, grijze mannen die thuis<br />
niet veel te zeggen hebben<br />
en hier zaten te wachten tot<br />
ze eindelijk hun zeg van de<br />
avond konden doen. Dat is<br />
geen meningsvorming.”<br />
“De meeste mensen hebben<br />
geen mening als je hen iets<br />
vraagt. Bij een participatieproces<br />
moet je hen een mening<br />
leren opbouwen. De essentie<br />
van politiek, van democratie,<br />
is de georganiseerde meningsvorming.<br />
Participatie draait<br />
niet om de verschillen tussen<br />
GEERT MERTENS<br />
de politici en de burgers, maar<br />
wel om iedereen duidelijk te<br />
maken hoe mensen anders<br />
denken over verschillende<br />
thema’s. Als je dat goed organiseert,<br />
heb je een goed<br />
proces. Ik moet het toegeven:<br />
vroeger had ik daar een ander<br />
idee over.”<br />
Waarom is die participatie<br />
voor jou zo belangrijk?<br />
Filip: “Het lijkt misschien of<br />
je daar als bestuur voor kan<br />
kiezen, maar dat is niet langer<br />
zo. Mensen zijn mettertijd veel<br />
deskundiger geworden. Vaak<br />
vind je die deskundigheid over<br />
thema’s als stedenbouw, mobiliteit…<br />
meer bij burgers dan<br />
bij politici.”<br />
“Ik vind dat er ook een ethische<br />
dimensie aan zit. Aan<br />
democratie moet je werken. Je<br />
ziet over de hele wereld hoe<br />
broos die kan zijn. Maar er<br />
zijn ook pragmatische argumenten.<br />
Als bestuur moet je<br />
investeren in kwaliteit. Burgers<br />
hebben bijvoorbeeld geen<br />
boodschap aan de bevoegdheidsverdeling<br />
binnen een<br />
college. Veel thema’s zijn ook<br />
niet te herleiden tot bevoegdheden.<br />
Klimaat bijvoorbeeld,<br />
is dat een bevoegdheid of een<br />
opdracht voor het bestuur?”<br />
“Als je je gemeente goed wil<br />
managen, kijk je niet van binnen<br />
naar buiten. Participatie<br />
is net van buiten naar binnen<br />
kijken. Dat moet een gemeente<br />
ook leren doen. Dat levert<br />
soms verrassende, maar ook<br />
confronterende bevindingen<br />
op. Burgers moet je niet voor<br />
de gek houden.<br />
6<br />
LIESBET SANDERS
FILIP DE RYNCK: "Ik gaf het op<br />
om te komen praten over de<br />
vernieuwing van adviesraden.<br />
Die hebben de boot gemist.”<br />
ERIK WIEËRS: "Onze ruimte<br />
nu is ofwel publiek ofwel<br />
privaat. We mankeren een<br />
tussenschaal, een collectieve<br />
ruimte die beheerd wordt<br />
door een groep mensen."<br />
Als je het niet meent met participatie,<br />
als je het niet professioneel<br />
aanpakt, zie je mensen<br />
geen tweede keer meer terug.”<br />
“80% van de mensen aanvaardt<br />
een ‘nee’ als een beleidsbeslissing,<br />
op voorwaarde<br />
dat het proces daartoe eerlijk<br />
en degelijk verloopt. Mensen<br />
willen als volwassenen behandeld<br />
worden.”<br />
Durf dingen doen<br />
Filip: “Ik wil eerst nog even<br />
uitzoomen: mensen kijken<br />
niet alleen naar hun gemeentebestuur<br />
om hun houding<br />
tegenover de politiek of de<br />
democratie te bepalen. Hun<br />
houding wordt vaak beïnvloed<br />
door levenssferen waar een lokaal<br />
bestuur geen vat op heeft:<br />
onderwijs, hun werk, als cliënt<br />
in een ziekenhuis… Als mensen<br />
uitgesloten worden, gaan ze<br />
ook niet participeren aan die<br />
samenleving. Door dat onrechtvaardigheidsgevoel<br />
staat<br />
het vertrouwen van de mensen<br />
in de samenleving onder druk.<br />
Ook het vertrouwen in de lokale<br />
politiek neemt zo af.”<br />
“Mijn raad aan lokale besturen<br />
is: durf dingen doen. Hoe actiever<br />
een gemeente is met zijn<br />
plannen en zijn dienstverlening,<br />
hoe actiever de burgers.<br />
Dynamiek lokt dynamiek uit.<br />
Samen dingen doen, zorgt voor<br />
energie. Ambtenaren hebben<br />
daarbij een belangrijke rol te<br />
spelen als intermediairen tussen<br />
politiek en burgers. In de<br />
voorbije decennia zijn ambtenaren,<br />
o.a. door een betere<br />
opleiding, veel meer betrokken<br />
en deskundig geworden in het<br />
werken met burgers.”<br />
“Sterke politici hebben geen<br />
probleem met participatieinitiatieven:<br />
ze weten dat zij<br />
tenslotte de beslissing moeten<br />
nemen. Maar daarnaast<br />
hebben ze ook hun rol om die<br />
processen te organiseren, te<br />
legitimeren en te verbeteren.<br />
Dat zijn uitdagingen voor<br />
zowel lokale politici als ambtenaren.<br />
Als participatie insijpelt<br />
in de organisatie, zie je<br />
dat er een cultuurverandering<br />
gebeurt.”<br />
Een ander<br />
middenveld<br />
“Het middenveld is de voorbije<br />
decennia grondig veranderd,<br />
o.a. door het ouder worden<br />
van vrijwilligers. Nochtans<br />
kan je ook nieuwe vormen van<br />
dat middenveld ontdekken,<br />
waarbij vrijwilligers informele,<br />
tijdelijke engagementen op<br />
zich nemen. Daardoor is de<br />
druk op de traditionele adviesraden<br />
sterk toegenomen,<br />
zodanig dat ze stilaan hun<br />
legitimiteit verliezen. Ik heb<br />
het opgegeven om te komen<br />
praten over de vernieuwing<br />
van adviesraden. Ze hebben<br />
de boot gemist.”<br />
“Bij die nieuwe vormen van<br />
middenveld heb je als gemeente<br />
niet helemaal de<br />
grondstoffen, de humus voor<br />
die mensen zelf in handen.<br />
Bij de start is vaak iedereen<br />
enthousiast, maar op termijn<br />
is er ook ondersteuning nodig.<br />
Als je het meent met dat middenveld,<br />
moet je er zelf ook in<br />
investeren.”<br />
LIESBET SANDERS<br />
De Siamese<br />
tweeling<br />
Hoe bereid je als gemeente<br />
een participatieproces voor?<br />
“Participatie en een sterke<br />
interne organisatie zijn daarbij<br />
een Siamese tweeling. Bij lokale<br />
besturen schort het vaak<br />
aan dat laatste. Daar moet<br />
nog aan gesleuteld worden.<br />
Maar werk niet te lang aan<br />
een voorbereiding: eenmaal<br />
opgestart, drijf je best verder<br />
op de ontstane wisselwerking<br />
tussen praktijk en beleid.<br />
Het managementteam heeft<br />
daarbij een grote verantwoordelijkheid<br />
om initiatieven niet<br />
te laten vermorzelen door de<br />
bureaucratie. Een grote vraag<br />
daarbij is ook welk mandaat<br />
de mensen krijgen die met het<br />
participatieproces bezig zijn.<br />
Daar moet je over durven praten,<br />
en best vooraf."<br />
PARTICIPATIE<br />
7
"Zo moeten we in onze gemeenten ook evolueren:<br />
met minder verticale tussenschotten<br />
tussen de diensten, en met sterke ambtenaren<br />
die gepokt en gemazeld zijn. Waarom worden<br />
zo vaak jonge en onervaren mensen gezet op<br />
zoiets als wijkbudgetten, terwijl je daar net<br />
professionele ervaring bij nodig hebt?”<br />
Hoe betrek je de gemeenteraad daarbij?<br />
“Werken aan de democratie vergt tijd, capaciteit<br />
en competenties. Daar schort het vaak aan<br />
in landelijke gemeenten. Over de rol van de<br />
gemeenteraad is het Decreet Lokaal Bestuur<br />
duidelijk: de gemeenteraad is het centrale<br />
orgaan om het participatiebeleid te bepalen.<br />
Maar de kloof met de praktijk is gigantisch: het<br />
beleid wordt bepaald door de meerderheidspartijen;<br />
vaak weten raadsleden pas laatst wat<br />
beslist wordt, burgers het eerst. Ik ben bezorgd<br />
om het mandaat van raadsleden: wie wil dat<br />
nog blijven doen? Het is vrijwilligerswerk in<br />
een tweederangsrol, en je wordt er ook nog op<br />
belast.”<br />
“Niets houdt de gemeenteraad tegen, zegt het<br />
decreet. We moeten durven discussiëren over<br />
de rol van de gemeenteraad, om de democratie<br />
te versterken. “<br />
Schaalvergroting<br />
Kunnen we niet best per regio samenwerken<br />
om de krachten te bundelen?<br />
Filip: “Dat gebeurt al vaak. Maar moet dat zo<br />
blijven? Kunnen we niet beter gemeenten samenvoegen?<br />
Het is misschien niet de meest<br />
ideale oplossing, maar ik wil graag de stok in<br />
het hoenderhok gooien. Nu zie je bijv. drie<br />
gemeenten die een ambtenaar delen, maar dat<br />
evenaart toch geen volwaardige stedenbouwkundige<br />
dienst. Dat is geen duurzaam model<br />
op lange termijn. De vraag naar capaciteits- en<br />
schaalvergroting is niet langer te vermijden.<br />
Ik vermoed ook dat er in een honderdtal gemeenten<br />
daarover momenteel gesprekken<br />
gevoerd worden. Bij die transitie dienen zich<br />
nieuwe, terechte vragen aan over capaciteit en<br />
schaal. De democratie verandert constant, en<br />
ik ben daar niet pessimistisch over.” •<br />
FILIP DE RYNCK: "Werken aan de democratie<br />
vergt tijd, capaciteit en competenties. Daar<br />
schort het vaak aan in landelijke gemeenten.”<br />
8<br />
LIESBET SANDERS
Herenthout<br />
Burgers betrekken:<br />
hoe pak je dat aan?<br />
tekst CAROLINE HAVERANS | foto’s LIESBET SANDERS<br />
LIESBET SANDERS<br />
Als burgers worden we alsmaar mondiger.<br />
In veel gemeenten leeft de druk en ook<br />
de wil om mensen sterker te betrekken bij<br />
het beleid. Maar hoe pak je dit als lokaal<br />
bestuur goed aan? Herenthout waagde<br />
zich aan de sprong.<br />
Het resultaat: de start van een traject om<br />
met de hele organisatie – personeel en<br />
beleidsmakers – op een ander niveau aan<br />
de slag te gaan met participatie.<br />
Dat leverde ook inspiratie<br />
voor Avansa om een tool te<br />
creëren die gemeenten helpt<br />
om een visie rond participatie<br />
te ontwikkelen. Een babbel<br />
met schepen Sander Ooms en<br />
algemeen directeur Liesbeth<br />
Lambaerts in Herenthout en<br />
sociaal-cultureel werker<br />
Katrien Loots van Avansa.<br />
Sander: “Het is de droom<br />
van elke gemeente om burgerparticipatie<br />
in de hoogst<br />
mogelijke vorm te creëren. Om<br />
na te denken hoe we op frisse,<br />
nieuwe manier burgers kunnen<br />
betrekken bij het beleid.<br />
Zo borrelde in eerste instantie<br />
de vraag op over hoe onze<br />
klassieke adviesraden te hervormen.”<br />
PARTICIPATIE<br />
9
SANDER OOMS: "Belangrijk is dat inwoners<br />
voelen dat je effectief met participatie bezig<br />
bent.”<br />
Het was de start van een gemeentebrede<br />
oefening, samen<br />
met Avansa, rond participatief<br />
denken. Een oefening die impact<br />
heeft op de 110 medewerkers<br />
van de gemeente.<br />
Burger, beleid en<br />
organisatie<br />
LIESBET SANDERS<br />
Liesbeth: “In de eerste werksessie<br />
werd al gauw duidelijk<br />
dat je niet alleen naar de adviesraden<br />
moet kijken als je<br />
burgers bij je beleid wil betrekken.<br />
Want ál onze diensten<br />
komen ermee in aanraking.<br />
Die bekijken het vanuit hun<br />
expertise. Beleidmakers bekijken<br />
het vanuit het algemeen<br />
belang. Burgers bekijken het<br />
dan weer vanuit hun leefwereld.<br />
Het is precies die wisselwerking<br />
tussen de drie partners<br />
die versterkend werkt.<br />
Maar hoe kan je die visies op<br />
elkaar afstemmen?”<br />
Interne werkgroep<br />
Sander: "Eerst maakten we<br />
een interne werkgroep binnen<br />
de gemeente: met zowel<br />
personeelsleden die met twee<br />
voeten in ’t veld staan als<br />
sectormanagers, de algemeen<br />
directeur én schepenen. Hier<br />
kwamen vragen als: Waar<br />
beginnen we eerst? Hoe stemmen<br />
we ons intern beleid af<br />
op wat er in Herenthout leeft?"<br />
Liesbeth: “Vóór we naar de<br />
burgers stapten, wilden we<br />
eerst intern klaar zijn. Want we<br />
hadden eerst betrokkenheid<br />
en een draagvlak binnen onze<br />
organisatie nodig. Die werkgroep<br />
werd het hart van ons<br />
participatiebeleid.”<br />
Katrien: “Als je iets participatiefs<br />
doet, loert het gevaar om<br />
de hoek om zo snel mogelijk<br />
de burger erbij te willen betrekken.<br />
Dat doe je best pas<br />
als je een intern kader hebt<br />
over wat kan en niet kan, als<br />
je een beeld voor ogen hebt<br />
waar je traject naartoe kan<br />
gaan. Zo baken je grenzen af.<br />
Dat zorgt voor meer duidelijkheid.<br />
Vervolgens geef je je<br />
burgers daarbinnen ruimte.”<br />
“Participatie heeft maar kans<br />
op slagen als je organisatie<br />
ervan doordrongen is. Door er<br />
elke dag gevoelig voor te zijn<br />
en dezelfde taal te spreken,<br />
zet je stappen vooruit. Ruimte<br />
laten om met elkaar in dialoog<br />
te gaan, is de belangrijkste<br />
stap. Om elkaar te begrijpen,<br />
moet je eerst kunnen babbelen.<br />
Herenthout heeft nu in elk<br />
departement iemand die erachter<br />
staat en mee duwt. Dat<br />
is veel krachtiger dan wanneer<br />
één iemand aan de kar moet<br />
trekken.”<br />
Burgerbevraging<br />
Na die interne opstart, deed<br />
de gemeente een burgerbevraging.<br />
Die werd heel divers<br />
verspreid, om een representatief<br />
beeld van Herenthout<br />
te krijgen. Dé hamvraag die<br />
avond was op welke vlakken<br />
de inwoner zich meer ziet samenwerken<br />
met de gemeente.<br />
Sander: “Zo verkregen we<br />
heel wat thema’s en concrete<br />
werksporen. Veel mensen gaven<br />
aan dat het vaak moeilijk<br />
is om feedback te krijgen vanuit<br />
de gemeente. We beseffen<br />
dat we sneller kunnen terugkoppelen.<br />
Aan de andere kant<br />
heb je ook onze draagkracht:<br />
als gemeente kunnen we niet<br />
altijd even snel schakelen om<br />
de burgers iets terug te geven.<br />
Maar als je uitlegt waarom<br />
iets vertraging oploopt, dan<br />
staan mensen daarvoor open.<br />
Belangrijk is dat ze voelen dat<br />
je er effectief mee bezig bent.<br />
Communicatie is nu eenmaal<br />
cruciaal.”<br />
Katrien: “In het algemeen<br />
stellen burgers weinig vertrouwen<br />
in de overheid. Maar participatie<br />
is er niet om als individuele<br />
burger snel iets voor<br />
elkaar te krijgen. Het gaat over<br />
samenwerken, op zoek gaan<br />
naar het beste voor de groep.<br />
En dat start met vertrouwen.<br />
Zo'n band moeten we vaak<br />
helemaal opnieuw opbouwen.<br />
Dat is iets heel gevoelsmatig.<br />
Burgers weten meestal wel<br />
dat ze niet meteen een oplossing<br />
kunnen verwachten, maar<br />
ze willen wel dat ze gehoord<br />
en betrokken worden. Het is<br />
nu de uitdaging voor de gemeente<br />
om dat te vertalen in<br />
de dagelijkse werking.”<br />
10 PARTICIPATIE
Aflijnen waarover<br />
burgers hun zeg<br />
kunnen doen<br />
Het burgermoment zorgde<br />
voor drie prioritaire projecten:<br />
Liesbeth: "Eerst en vooral<br />
willen we aan de slag gaan<br />
met burgers om er samen van<br />
te leren. We willen ontdekken<br />
hoe we hen in de toekomst<br />
dichter kunnen betrekken bij<br />
de uitbouw van ons beleid,<br />
hoe we hen ons makkelijker<br />
kunnen laten adviseren.<br />
Daarnaast willen we ook verder<br />
sleutelen aan onze interne<br />
communicatie om dat mogelijk<br />
te maken.<br />
En we willen ook samen op<br />
zoek naar een plek waar jongeren<br />
jongeren kunnen zijn."<br />
Sander: “De bal ligt nu in ons<br />
kamp om de burgers te vertellen<br />
hoe het nu verder gaat<br />
met die projecten. Als we niet<br />
communiceren over de tussentijdse<br />
resultaten, vrees ik<br />
dat mensen zullen afhaken.<br />
Terugkoppelen is belangrijk.<br />
Zo kunnen we er een gedragen<br />
verhaal van maken en enkele<br />
leuke projecten realiseren.”<br />
Wanneer wordt de interne<br />
werkgroep een participatiegroep<br />
met burgers?<br />
Liesbeth: “We willen de werkgroep<br />
zo organisch mogelijk,<br />
maar toch professioneel laten<br />
groeien. We bekijken nu hoe<br />
we de tools die we van Avansa<br />
kregen beter kunnen inzetten.<br />
Hoe en waar betrekken<br />
we onze burgers, waar kunnen<br />
we samen aan werken... Zo’n<br />
denkoefening is moeilijk en<br />
duurt langer. Maar uiteindelijk<br />
komen we tot een beter resultaat.”<br />
Welke tip hebben jullie voor<br />
andere gemeenten?<br />
Liesbeth: “Ga als beleidsmaker<br />
en administratie samen<br />
aan tafel zitten als de betrokkenheid<br />
van het college er is.<br />
Er zijn altijd excuses om er<br />
nooit mee te starten. Oké, het<br />
wordt een tijdsintensief proces,<br />
maar als je het niet doet,<br />
dan mis je de trein. Kleinere<br />
lokale besturen hebben weinig<br />
draagkracht. Als burgers mee<br />
aan de kar trekken, kan je<br />
meer realiseren.”<br />
Dat beaamt Sander: “Door als<br />
schepen gemotiveerd mee in<br />
de werkgroep te zitten, bespaar<br />
je op lange termijn heel<br />
wat stappen. En ook: door<br />
dingen sámen te doen, neem<br />
je vragen en onduidelijkheden<br />
bij mensen weg. Dat vergemakkelijkt<br />
je verdere werking.”<br />
Katrien: “Beleid, ambtenaren<br />
en burgers: dat zijn de drie<br />
stakeholders die je nodig hebt.<br />
Momenteel missen we in Herenthout<br />
die burgers nog in de<br />
werkgroep. Maar we haasten<br />
ons langzaam.”<br />
•<br />
LIESBET SANDERS<br />
LIESBETH LAMBAERTS<br />
"Kleinere lokale besturen hebben<br />
weinig draagkracht. Als burgers<br />
mee aan de kar trekken, kan je<br />
meer realiseren.”<br />
11
Wij & Zij<br />
Chris Wyns over polarisatie<br />
“We leven in een gepolariseerde wereld. Dat is niet<br />
erg, want polarisatie hoort erbij. Onze samenleving<br />
is nu eenmaal superdivers, met een veelheid aan<br />
meningen. Het kan niet anders dan dat die meningen<br />
soms botsen. De vraag is hoe je daarmee omgaat en<br />
hoe je voorkomt dat de standpunten verharden en<br />
de situatie escaleert. Want polarisatie is een katalysator<br />
in het proces van radicalisering.”<br />
Dat zegt Chris Wyns, opleider polarisatie<br />
bij het Hannah Arendt Instituut.<br />
Polarisatie, wat is het en waar komt het vandaan?<br />
tekst ROEL SELS | foto’s CHRIS STESSENS<br />
De clip<br />
youtu.be/wdt8U-augKY<br />
Dat polarisatie een probleem<br />
is waar veel organisaties,<br />
diensten, verenigingen en<br />
gemeentebesturen mee worstelen,<br />
bleek uit de grote belangstelling<br />
die er was voor de<br />
lezing die Chris Wyns over het<br />
onderwerp gaf. Zijn theoretische<br />
uiteenzetting vormde de<br />
aanloop naar een praktijkgericht<br />
dagprogramma vol workshops<br />
en oefeningen. Daarin<br />
werd dieper ingegaan op het<br />
omgaan met polarisatie, al gaf<br />
Wyns daar in zijn exposé ook<br />
al tips en adviezen voor.<br />
12<br />
POLARISATIE
CHRIS STESSENS<br />
CHRIS WYNS: “We kunnen<br />
niet zonder polarisatie."<br />
Toxische polarisatie<br />
“We kunnen niet zonder polarisatie,”<br />
begint Wyns zijn betoog<br />
met een boude premisse.<br />
“Dikwijls maakt het zelfs deel<br />
uit van onze beeldspraak. We<br />
durven zaken al eens overdrijven<br />
om een punt duidelijk te<br />
maken. Om onze mening kenbaar<br />
te maken, stellen we ons<br />
soms fanatieker op dan we<br />
feitelijk zijn. Dat is ook niet zo<br />
erg, want het gaat nog ergens<br />
over. De inhoud primeert nog<br />
altijd. Om het in voetbaltermen<br />
uit te drukken: in de ijver<br />
om de bal te raken, bega je<br />
een overtreding. Dat is fout,<br />
maar zolang het respect voor<br />
de tegenstander er is, is er<br />
niet veel aan de hand.<br />
Algemener gezegd: de regel<br />
is dat je de regel respecteert.<br />
Pas als dat niet meer het geval<br />
is, krijg je te maken met een<br />
polarisatie die giftig en dus<br />
gevaarlijk is. Het sluimerend<br />
gif kan op steeds meer mensen<br />
een impact krijgen en<br />
uiteindelijk een samenleving<br />
destabiliseren of onderlinge<br />
verhoudingen ontregelen.”<br />
“Als we praten over een polarisatie<br />
die bedreigend is voor<br />
de samenleving, hebben we<br />
het over die toxische polarisatie<br />
en niet over de inhoudelijke<br />
of politieke polarisatie,<br />
waarbij meningen tegenover<br />
elkaar gezet worden. Al kan<br />
het ene natuurlijk wel leiden<br />
tot het andere.”<br />
Allemaal, altijd<br />
en overal<br />
“Polarisatie is een gedachteconstructie<br />
die niet gebaseerd<br />
is op feiten, en die in plaats<br />
van te focussen op de negen<br />
overeenkomsten, de nadruk<br />
zal leggen op het ene verschil.<br />
De Troubles in Noord-Ierland<br />
zijn een mooi voorbeeld.<br />
Protestanten en katholieken<br />
wonen er in dezelfde buurt, ze<br />
hebben dezelfde sociale achtergrond,<br />
dezelfde kinderen<br />
met dezelfde behoeften, ze<br />
maken gebruik van dezelfde<br />
voorzieningen. Leef als leek<br />
een week samen met een<br />
protestants en een katholiek<br />
gezin en je merkt geen enkel<br />
verschil."<br />
13
CHRIS STESSENS<br />
CHRIS WYNS: "Het is belangrijk dat middenveldwerkers<br />
ook al actief zijn op het moment dat er nog<br />
rust is of slechts onderhuidse spanningen zijn."<br />
"Polarisatie drijft<br />
op emotie."<br />
CHRIS STESSENS<br />
"Toch staan velen van hen<br />
mekaar soms letterlijk naar<br />
het leven omdat ze niet bezig<br />
zijn met wat hen bindt, maar<br />
met wat hen van elkaar onderscheidt.<br />
Typisch voor de<br />
toxische polarisatie is dat dat<br />
onderscheid verwoord wordt<br />
in absolute termen: álle protestanten<br />
zijn slecht, álle Walen<br />
zijn lui, álle vluchtelingen<br />
zijn profiteurs. En dat zijn ze<br />
altijd en overal.”<br />
“Zo’n toxische polarisatie<br />
heeft brandstof nodig om te<br />
kunnen blijven bestaan. Anders<br />
dooft ze uit. Die brandstof<br />
zijn vaak uitspraken die<br />
over ‘onze’ of ‘hun’ identiteit<br />
gaan en die dus opnieuw de<br />
verschillen benadrukken.”<br />
“Het moeilijke is dat polarisatie<br />
een gevoelsdynamiek<br />
is. Het drijft op emotie. Dat<br />
maakt dat je iemand die al<br />
geradicaliseerd is, niet kan<br />
bestrijden met rationele argumenten,<br />
zelfs niet met onomstotelijk<br />
bewijsmateriaal.<br />
Ik herinner me een verkrachting<br />
en moord in de nabijheid<br />
van een vluchtelingenkamp.<br />
Niemand wist wie de dader<br />
was, maar velen waren ervan<br />
overtuigd dat het een vluchteling<br />
moest zijn. ‘Wij tegen zij.<br />
Wij doen zoiets niet, dus het<br />
zal wel één van hen zijn.’ Die<br />
redenering. Uiteindelijk leidde<br />
DNA-bewijs naar de dader en<br />
naar een veroordeling voor<br />
de rechtbank. De moordenaar<br />
bleek geen vluchteling te zijn.<br />
Maar wie al geradicaliseerd<br />
was, werd door de feiten niet<br />
tot andere inzichten gedwongen.<br />
Die bleef gewoon met de<br />
beschuldigende vinger naar<br />
het vluchtelingenkamp wijzen<br />
en beweren dat daar ‘van alles<br />
niet pluis is’. Het toont aan<br />
hoe polarisatie tot radicalisering<br />
kan leiden en uiteindelijk<br />
zelfs tot complottheorieën om<br />
een op niks gebaseerde mening<br />
toch maar vol te kunnen<br />
houden.”<br />
Van rust<br />
tot escalatie<br />
“In het polarisatieproces zijn<br />
volgens filosoof Bart Brandsma<br />
vijf spelers actief. Om te<br />
beginnen zijn er de pushers.<br />
Dat zijn de extremisten met<br />
geradicaliseerde meningen.<br />
Zij hebben een netwerk van<br />
volgelingen die hun theorieën<br />
helpen uitdragen. Daarmee<br />
hopen ze de grote, zwijgende<br />
middenklasse te bereiken. Dat<br />
is immers het doel: de zwijgers<br />
moeten ook volgers worden<br />
om op die manier de impact<br />
en de macht nog te vergroten.<br />
Tussen hen in staat de bruggenbouwer.<br />
Hij wil de twee<br />
partijen verzoenen. Hij heeft<br />
de beste bedoelingen, maar<br />
bereikt het tegenovergestelde<br />
van wat hij wil bereiken. Door<br />
redelijke en objectieve meningen<br />
te verkondigen en oplossingen<br />
te bieden, bezondigt<br />
hij zich aan het feit dat hij met<br />
puur rationele argumenten de<br />
louter emotionele gevoelens<br />
van de pushers bestrijdt en<br />
dat is gedoemd om te mislukken.<br />
Erger nog: het werkt als<br />
een rode lap op een stier. Hij<br />
biedt de pushers een forum<br />
om hun monoloog af te steken.<br />
De vijfde en laatste speler<br />
is de zondebok. Dat is de man<br />
of vrouw die ondanks alle<br />
pogingen van de pushers in<br />
het midden blijft staan. Onder<br />
het mom ‘wie niet met ons is,<br />
is tegen ons’ wordt hij of zij tot<br />
vijand gemaakt. Alle studies<br />
wijzen uit dat de polarisatie<br />
met de jaren is toegenomen<br />
en dat er dus steeds minder<br />
mensen in het midden staan.”<br />
14<br />
POLARISATIE
Onderhuids<br />
Dat polarisatie snel tot gevaarlijke toestanden<br />
kan leiden, is duidelijk. “Het begint met<br />
een situatie waar nog niks aan de hand is en<br />
alles in rust is. Op de ene of andere manier<br />
ontstaat er een soort van ongemak en dat<br />
ongemak leidt tot onderhuidse spanningen.<br />
Die komen vroeg of laat aan de oppervlakte<br />
en worden openlijke spanningen. De stap naar<br />
een controverse en een conflict is dan al niet<br />
groot meer. Dat is de escalatie. En polarisatie<br />
is daarbij de katalysator. De olie op het vuur.<br />
Het is belangrijk dat middenveldwerkers ook al<br />
actief zijn op het moment dat er nog rust is of<br />
slechts onderhuidse spanningen zijn. Hoe later<br />
in het proces, hoe moeilijker de situatie nog te<br />
keren is.”<br />
Hokjesdenken<br />
"Polarisatie begint bij hokjesdenken,” zegt<br />
Wyns. “Om de maatschappij een beetje overzichtelijk<br />
en begrijpelijk te houden, moeten we<br />
dat soms wel doen. We plakken dan etiketten<br />
op dingen. Zo ontstaat er automatisch een ‘wij’<br />
en een ‘zij’. Dat is heel normaal. Het wordt pas<br />
erg als ‘wij’ zich gaat afzetten tegen ‘zij’."<br />
"Dat zorgt voor spanningen die eerst onderhuids<br />
en daarna openlijk zijn, en uiteindelijk<br />
escaleren tot conflicten. De vraag is natuurlijk<br />
hoe je dat voorkomt. Filosoof Brandsma reikt<br />
enkele oplossingen aan.<br />
Richt je tot de zwijgende<br />
massa die nog altijd wel het<br />
grootst is.<br />
Het belangrijkste is dat je je niet tot de<br />
pushers of de extremisten richt en zelfs niet<br />
tot hun volgelingen. Richt je tot de zwijgende<br />
massa die nog altijd wel het grootst is. Zorg<br />
ervoor dat zij zich niet in de richting van de<br />
pushers laten leiden. Dat doe je door geen partij<br />
te kiezen, door op een gematigde toon het<br />
gesprek aan te gaan, door te focussen op de<br />
overeenkomsten in plaats van op de verschillen,<br />
en door te luisteren naar de basisnoden<br />
van de mensen.<br />
Een goed gesprek begint immers met goed<br />
luisteren. Als je de noden van mensen kent,<br />
kan je gericht en duidelijk argumenteren dat<br />
de oplossingen ergens in het gematigde midden<br />
liggen en niet in één van de uiteinden.” •<br />
Chris Wyns<br />
CHRIS STESSENS<br />
,<br />
15
Patrick Van Gompel<br />
TOTAALBEELD<br />
Zachte woorden,<br />
harde feiten<br />
tekst JANNA DERGENT | foto’s TOTAALBEELD<br />
Zijn vrouw vindt het een rommelzolder, hijzelf<br />
noemt het een archief. Hoe dan ook hebben wij geluk<br />
dat er een plaats is waar Patrick Van Gompel al<br />
zijn ervaringen documenteerde en bewaarde. Met<br />
dat materiaal kon hij naar eigen zeggen wel drie<br />
boeken schrijven. Eén daarvan ligt intussen alvast<br />
in de rekken: ‘Van onze verslaggever ter plaatse’.<br />
In het boek en tijdens zijn lezing in de bibliotheek<br />
van Beerse, neemt hij ons mee in zijn veelbewogen<br />
44-jarige carrière als journalist.<br />
Van oorlogsgebieden tot de Wetstraat: Patrick<br />
Van Gompel heeft al veel gezien en gedaan in<br />
zijn leven. Dat dacht het handjevol mensen dat<br />
zich op een woensdagavond in oktober tussen<br />
de boekenrekken verzamelde ongetwijfeld<br />
ook. Kempenaars vinden het allicht fijn om<br />
een Kempense held te mogen ontvangen. Deze<br />
avond is het resultaat van een fijne samenwerking<br />
tussen Avansa Kempen en Bibliotheek<br />
Beerse. De bibliotheek boekte een lezing via<br />
de Sprekersbox. Zo kon de organisatie het<br />
gekende VTM-gezicht voor een zacht prijsje<br />
ontvangen.<br />
Meer dan een powerpointpresentatie met foto’s<br />
en filmpjes en een microfoon heeft hij niet<br />
nodig: Van Gompel is een geboren verteller.<br />
Wie die serieuze journalist van op den televisie<br />
verwachtte, heeft het mis. Steeds openhartig<br />
en met een vleugje humor hier en daar, houdt<br />
hij iedereen twee uur lang moeiteloos aan de<br />
klapstoeltjes gekluisterd.<br />
16<br />
SPREKERSBOX
Een jonge Van Gompel<br />
Voor zijn pensioen was hij niet weg te denken<br />
van het scherm als het ging om oorlogsverslaggeving.<br />
Dat is waarschijnlijk ook waar het<br />
publiek in de zaal hem van kent, en voor bewondert.<br />
Maar vandaag begint de spreker bij zijn begin.<br />
Dat is voor hem in de Kempen. Zijn eerste<br />
krantenartikel schreef hij voor de Volksgazet<br />
- een voorloper van De Morgen - over een rupsenplaag<br />
in Weelde. In werkelijkheid begon<br />
zijn journalistieke carrière nog kleiner. Dat<br />
illustreerde hij met een leuke anekdote: als<br />
scholier schreef Patrick maar al te graag de opstellen<br />
van zijn kameraden. In ruil voor snoep,<br />
weliswaar. Daar kwam zijn aangeboren nieuwsgierigheid<br />
- die naar eigen zeggen elke journalist<br />
nodig heeft - al piepen. “Nieuwsgierigheid<br />
is belangrijk, en houdt je leven boeiend.” Hij<br />
interviewde zijn klasgenoten, maakte er een<br />
verhaal van en zijn boffende vriendjes hoefden<br />
slechts de tekst over te schrijven.<br />
Dat die leerkracht dan wel een beetje achterdochtig<br />
werd over het plotse schrijftalent van<br />
haar leerlingen, kon Van Gompel alvast bevestigen.<br />
Toch koos hij ervoor om geen journalistiek te<br />
gaan studeren, maar moraalfilosofie. Hij kwam<br />
er al snel achter dat dat niet zijn ding was,<br />
maakte rechtsomkeer naar Weelde en belandde<br />
in de lokale journalistiek.<br />
44 jaar ter plaatse<br />
Dat werd vervolgens een carrière van bijna een<br />
halve eeuw als journalist voor kranten, weekbladen,<br />
radio en televisie. Eens gepensioneerd,<br />
had hij veel verhalen van zich af te schrijven.<br />
33 daarvan bundelde hij in zijn boek 'Van onze<br />
verslaggever ter plaatse'. Dat vormt ook het<br />
uitgangspunt voor zijn lezing vanavond. Hij<br />
brengt ons van de burgeroorlog in Rwanda tot<br />
de opstand in Kiev, maar ook dichter bij huis.<br />
Zo spreekt hij ook vrijuit over zijn depressie,<br />
want hij vindt het belangrijk om daar open<br />
over te zijn.<br />
17
PATRICK VAN GOMPEL: "Als jonge<br />
gast wilde ik de wereld zien. Dat<br />
heb ik gedaan, maar belandde wel<br />
op de minst toeristische plekken."<br />
“Als jonge gast wilde ik de wereld<br />
zien. Dat heb ik gedaan,<br />
maar belandde wel op de<br />
minst toeristische plekken. Die<br />
met oorlog en miserie. Maar ik<br />
zou het zo opnieuw doen, ook<br />
al werd ik vaak met mijn neus<br />
op de feiten gedrukt.”<br />
TOTAALBEELD<br />
Ook de verandering van het<br />
medialandschap, dat zowel inhoudelijk<br />
en technisch enorm<br />
evolueerde tijdens zijn loopbaan,<br />
krijgt een belangrijke<br />
plaats. “Op dat vlak ben ik<br />
gered door de bel. Het begon<br />
intussen wat veel te worden<br />
voor mij op technisch vlak.<br />
Jonge mensen zijn daar veel<br />
handiger in, hebben veel meer<br />
technische kennis. Ik moest<br />
mijn hoofd vooral gebruiken<br />
om inhoudelijk correct te werken.<br />
Neem de Wetstraat bijvoorbeeld,<br />
alleen daar heb je<br />
al 101 onderwerpen waarvan je<br />
op de hoogte moet zijn.”<br />
Van bakeliet<br />
tot iPhone<br />
Want die snelle technologische<br />
veranderingen zijn niet te<br />
onderschatten. Van Gompels<br />
carrière begon met een bakelieten<br />
telefoon met draaischijf<br />
en een mechanische schrijfmachine,<br />
en toen hij later naar<br />
televisie verhuisde, sleurde hij<br />
overal een satelliettelefoon<br />
van 30 kilogram en montagemateriaal<br />
in kisten van 200<br />
kilogram mee. 44 jaar later<br />
eindigde hij zijn carrière met<br />
een iPhone van slechts 162<br />
gram, een laptop en wifi.<br />
“Journalistiek is hard veranderd,”<br />
aldus de gepensioneerde<br />
journalist. “Vroeger<br />
koos je voor de radio, krant of<br />
televisie, en leek het of er veel<br />
meer tijd was. Nu heb je echt<br />
multifunctionele journalisten,<br />
en gaat - en moet - alles veel<br />
sneller.” Dat duidt hij ook met<br />
een voorbeeld: “Nu moet je én<br />
goede vragen kunnen stellen<br />
tijdens een interview, zelf je<br />
beelden maken op je smartphone<br />
en vervolgens in staat<br />
zijn om die zo snel mogelijk<br />
aan elkaar te plakken op je<br />
laptop terwijl je op de stoep<br />
van de Wetstraat zit.”<br />
Met de neus op de<br />
feiten<br />
Op de intussen iconische<br />
cover van het boek zien we<br />
Van Gompel met helm op het<br />
hoofd en microfoon in de<br />
hand verslag uitbrengen van<br />
de opstand in Kiev, Oekraïne.<br />
Hoewel hij doorheen zijn carrière<br />
reportages maakte over<br />
de meest uiteenlopende onderwerpen,<br />
is hij het meest<br />
gekend voor zijn oorlogsjournalistiek.<br />
Daar horen straffe<br />
verhalen bij. Uit Rwanda, Congo,<br />
Somalië, Libië, het Midden-<br />
Oosten, Oekraïne …<br />
Tijdens de lezing krijgen we<br />
verschillende anekdotes te<br />
horen over in wat voor verbijsterende<br />
situaties Van Gompel<br />
zich verwikkelde. Soms vallen<br />
de monden even open. Vooral<br />
zijn opmerkelijke verhaal<br />
over zijn ervaring in Somalië -<br />
waarvan hij ook een fragment<br />
uit zijn boek voorleest - beklijft.<br />
“En zo kunnen we<br />
wel honderd keer<br />
afwijken.”<br />
Tijdens de lezing heeft Patrick<br />
de neiging om voortdurend<br />
af te dwalen. Maar dat stoort<br />
niet. Integendeel. Soms zorgt<br />
het ene verhaal voor een<br />
bruggetje naar een ander.<br />
Zoals eerder vermeld, heeft<br />
hij naar eigen zeggen materiaal<br />
om meerdere boeken te<br />
vullen, en het moet moeilijk<br />
geweest zijn om er ‘slechts’ 33<br />
te selecteren.<br />
Hoe hij dat deed? Eerst maakte<br />
hij een tijdlijn. Het boek is<br />
chronologisch opgebouwd,<br />
wat de technologische evolutie<br />
van de media ook meer<br />
benadrukt. Voor de inhoud en<br />
de correctheid van de verhalen<br />
kwam die ‘rommelzolder’<br />
dan weer van pas. Hij bekeek<br />
en beluisterde alle beelden<br />
PATRICK VAN GOMPEL: "Er<br />
wordt veel over journalisten<br />
gesproken, maar te weinig<br />
mét ons. Ik hoop met mijn<br />
lezingen de geloofwaardigheid<br />
van mijn vak te<br />
verhogen."<br />
18<br />
SPREKERSBOX
en opnames opnieuw, dubbelcheckte<br />
de feiten op het internet<br />
en zocht tenslotte zelfs de<br />
cameramannen en collega’s op<br />
die er destijds bij waren om<br />
naar hun kant van het verhaal<br />
te luisteren.<br />
Geen journalistieke verslaggeving<br />
dus, maar een bundeling<br />
van verhalen die ook zijn eigen<br />
gevoelens en indrukken van<br />
destijds belichten. Ook tijdens<br />
de lezing is hij niet bang zijn<br />
eigen inbreng te geven. Hij is<br />
dan ook een voorvechter van<br />
het recht op vrije meningsuiting.<br />
Ook daar ziet hij een taak<br />
voor journalisten: “Iedereen<br />
mag zeggen wat die wil. Het<br />
is de plicht van de media om<br />
kritisch te zijn over die stemmen,<br />
en onrecht uit de doeken<br />
te doen. Mensen hebben recht<br />
op correcte informatie.”<br />
Tijd voor discussie<br />
Op het einde van zijn lezingen<br />
maakt Van Gompel altijd<br />
tijd voor vragen en debat. De<br />
eerste vraag komt overigens<br />
van de spreker zelf, het is er<br />
eentje die hem vaak wordt<br />
gesteld: “Waarom vertellen<br />
jullie [journalisten] zo weinig<br />
goed nieuws?” Het antwoord<br />
daarop geeft blijk van de optimist<br />
in hem, ondanks het feit<br />
dat hij zoveel onrecht heeft<br />
gezien. Er staat een slide klaar<br />
met verschillende cijfers die<br />
aantonen dat er vooruitgang<br />
in het leven is, dat er altijd wél<br />
positief nieuws te vertellen<br />
valt. Maar er zijn andere feiten<br />
die dan de bovenhand nemen.<br />
Er is maar zoveel tijd in een<br />
nieuwsuitzending.<br />
Patricks boek<br />
Zijn boek is intussen al meer<br />
dan een jaar oud. Lezingen<br />
geven komen daar als natuurlijk<br />
bij voor Patrick Van<br />
Gompel. Hij spreekt en debatteert<br />
graag, en dat valt op.<br />
Zijn lezing is zeker geen samenvatting<br />
van zijn boek. Een<br />
aperitiefje misschien, waarbij<br />
je ook kan genieten van het<br />
charisma van de schrijver.<br />
Na je pensioen kon je het<br />
werk meteen verderzetten met<br />
je boek en de daarbijhorende<br />
lezingen. Was het dan moeilijk<br />
om je journalistieke carrière<br />
helemaal los te laten? Is het<br />
een beetje een uitbreiding<br />
daarvan?<br />
“Ik vind het heel boeiend om<br />
over mijn vak te vertellen.<br />
Mijn boek is daar een handige<br />
leidraad voor. Ondertussen<br />
is 'Van onze verslaggever ter<br />
plaatse' één jaar oud, en ik<br />
mag tevreden zijn over de<br />
verkoop. Het is heel plezant<br />
om mijn verhaal nog in een<br />
bijkomend circuit te brengen.<br />
Ik voel mij ook geroepen om<br />
mijn vak te verdedigen. Wij<br />
journalisten worden langs<br />
verschillende kanten bekritiseerd.<br />
Er wordt veel over ons<br />
gesproken, maar te weinig mét<br />
ons. Ik wil graag mét mensen<br />
spreken. En dan hoop ik, tijdens<br />
mijn lezingen, de geloofwaardigheid<br />
van mijn vak te<br />
verhogen. Die geloofwaardigheid<br />
is het hoogste goed dat<br />
we hebben, als journalist. Er<br />
wordt ons soms verweten dat<br />
we voor de regering zouden<br />
fietsen, maar niemand heeft<br />
mij ooit gedicteerd wat ik<br />
moest zeggen. Dat wil ik kunnen<br />
vertellen.”<br />
19
Hoe pak je dat aan, het lezingen<br />
geven?<br />
“De Sprekersbox van Avansa<br />
werkt als een magneet voor<br />
organisatoren, omdat die zelf<br />
maar 150 euro moeten betalen.<br />
Dat vind ik een goede<br />
zaak. Ik ben zelf ook proactief<br />
te werk gegaan en heb verschillende<br />
bibliotheken aangeschreven<br />
met een voorstel.<br />
Maar deze formule maakt het<br />
wat gemakkelijker voor organisatoren.”<br />
Voel je de behoefte om te<br />
vertellen? Vind je het leuk om<br />
voor een publiek te staan?<br />
“Ja. Op een avond als deze kan<br />
ik meer vertellen dan wat er<br />
in het boek staat, en in eer en<br />
geweten antwoorden op vragen<br />
die mensen hebben. Dat<br />
vind ik belangrijk en ik doe<br />
het graag. Daarom koos ik ook<br />
voor oorlogsjournalistiek: ik<br />
heb dat gedaan omdat ik vind<br />
dat mensen moeten weten<br />
wat er gaande is in de wereld.<br />
Zeker vroeger hadden mensen<br />
een beperkte visie, beperkte<br />
nieuwsbronnen. Dat is nu wel<br />
geëvolueerd, nu kan men vanuit<br />
verschillende invalshoeken<br />
een eigen beeld vormen.”<br />
Wie had je voor ogen bij het<br />
schrijven van je boek, en bij<br />
uitbreiding het voorbereiden<br />
van je lezing?<br />
“Ik heb de kijker voor ogen.<br />
Iedereen moet elk woord dat<br />
ik zeg of schrijf verstaan. Dat<br />
is me - denk ik - wel gelukt.<br />
Iedereen kan mijn boek lezen.<br />
De lezer, ik weet perfect wie<br />
dat is. De ‘ruim geïnteresseerde<br />
persoon’. Dat is soms niet<br />
gemakkelijk, zeker bij moeilijke<br />
onderwerpen. Zo heb ik<br />
in mijn boek gezwoegd om het<br />
conflict tussen de Hutu’s en<br />
de Tutsi’s in mensentaal uit<br />
te leggen, zodat iedereen die<br />
het leest het ook daadwerkelijk<br />
snapt. Op televisie heb ik<br />
ook eens het verschil tussen<br />
sjiieten en soennieten uitgelegd.<br />
Het is één van de taken<br />
van een journalist om ervoor<br />
te zorgen dat iedereen het<br />
begrijpt.<br />
Deze pracht van een uitspraak<br />
van Albert Einstein sluit daar<br />
ook bij aan: “Als je het niet<br />
krijgt uitgelegd op de achterkant<br />
van een luciferdoosje,<br />
heb je het niet begrepen”.<br />
En ik vind de gouden regel<br />
in de journalistiek dat je ook<br />
nooit dingen mag vertellen<br />
die je zelf niet snapt. Dat is<br />
een boemerang, want de kijker<br />
betrapt je. Je moet altijd zelf<br />
weten waar je het over hebt.”<br />
•<br />
20<br />
SPREKERSBOX
Samenleven<br />
dankzij én ondanks<br />
ons verleden<br />
21
CHRIS STESSENS<br />
NADIA NSAYI: "In het secundair onderwijs<br />
kregen we nauwelijks les over 'Belgisch-Congo'.<br />
Dat is een groot manco."<br />
De clip<br />
Journaliste Elien Spillebeen ging op de<br />
netwerkavond '22 van Avansa in gesprek<br />
met Nadia Nsayi. Zij is politicologe en<br />
auteur van het boek ‘Dochter van de dekolonisatie’.<br />
Nsayi heeft Congolese roots.<br />
Ze werd geboren in Kinshasa en kwam<br />
op 5-jarige leeftijd naar België.<br />
youtu.be/m0FLYRx3oLI<br />
22 DEKOLONISATIE
Een historisch<br />
gegroeide<br />
ongelijkheid<br />
rechtzetten<br />
tekst ROEL SELS | foto’s CHRIS STESSENS<br />
“Onze geschiedenis maakt ons<br />
tot wie we zijn. Het is onmogelijk<br />
te bouwen aan een rechtvaardige<br />
samenleving zonder<br />
dat je op een correcte manier<br />
omgaat met je verleden. In<br />
ons geval betekent dat dus<br />
ook: met ons koloniale verleden.<br />
Want die periode heeft<br />
sporen nagelaten bij zowel<br />
Congolezen als Belgen. Hoe<br />
gaan we met die trauma’s om?<br />
Hoe pakken we de dekolonisatie<br />
aan?” In haar boek Dochter<br />
van de dekolonisatie stelt politicologe<br />
Nadia Nsayi enkele<br />
pertinente vragen én geeft ze<br />
er ook antwoord op. Avansa<br />
Kempen nodigde haar uit op<br />
zijn jaarlijkse netwerkevent.<br />
Netwerkevent<br />
Een veertigtal geïnteresseerden<br />
waren aanwezig op<br />
het tiende netwerkevent van<br />
Avansa Kempen. “We hebben<br />
de goede gewoonte om<br />
elk jaar een maatschappelijk<br />
relevant thema op de agenda<br />
te zetten,” leidde Martine Coppieters,<br />
coördinator van Avansa<br />
Kempen, de avond in.<br />
“Dit jaar kozen we voor het<br />
thema ‘Kijken naar kolonialisme’.<br />
In de media is daarover<br />
veel te doen. De regering boog<br />
zich in <strong>2022</strong> over de collectie<br />
van het AfricaMuseum, een<br />
commissie zal bepalen welke<br />
voorwerpen onrechtmatig<br />
verkregen werden en teruggegeven<br />
worden aan Congo,<br />
koning Filip bracht een zeldzaam<br />
masker terug naar Congo<br />
en betuigde zijn ‘diepste spijt’<br />
voor de wandaden uit het<br />
verleden. Maar in de Kempen<br />
is de kolonisatie van Congo<br />
en de gevolgen ervan amper<br />
in het publieke debat aanwezig.<br />
Daar willen we met deze<br />
avond iets aan doen. Hopelijk<br />
inspireert het de aanwezigen<br />
om er zelf in de eigen organisatie<br />
mee aan de slag te gaan.”<br />
De anekdotiek<br />
voorbij<br />
Nadia: “Het is pas aan de<br />
universiteit dat ik diep geïnteresseerd<br />
raakte in de koloniale<br />
geschiedenis van België. In het<br />
secundair onderwijs hadden<br />
we er nauwelijks les over ge-<br />
kregen en werd ik niet getriggerd<br />
om er meer over te willen<br />
weten. Dat is trouwens een<br />
belangrijk manco: we leerden<br />
nauwelijks iets over ‘Belgisch-<br />
Congo’, laat staan hoe we in de<br />
21ste eeuw tegenover die geschiedenis<br />
moeten staan. Als<br />
er in de les al iets verteld werd<br />
over Congo bleef dat beperkt<br />
tot anekdotes: koning Leopold<br />
II, het strafregime en de afgehakte<br />
handen… Of ‘Tot 1960<br />
was Congo een kolonie en<br />
daarna niet meer’: dat soort<br />
jaartalgebonden geschiedenis.<br />
Over het globale beeld, over<br />
het systeem van kolonialisme<br />
en op welke principes dat gebaseerd<br />
is: daarover vernamen<br />
we niets. Vreemd toch: het is<br />
alsof je WOII zou samenvatten<br />
tot de gebeurtenissen in een<br />
concentratiekamp, zonder dat<br />
je uitlegt waar het nazisme<br />
voor staat.”<br />
Een heel ander<br />
beeld<br />
“Kolonisatie gaat altijd over<br />
het bezetten van andere landen<br />
om er zelf beter en rijker<br />
23
van te worden. En de plaatselijke,<br />
gekleurde bevolking<br />
moet de witte overheerser<br />
daar onder dwang bij helpen.<br />
En dus is elke vorm van kolonisatie<br />
rechtstreeks gelinkt<br />
aan imperialisme, kapitalisme,<br />
terrorisme en racisme. Maar<br />
politici, onderwijzers en pastoors<br />
hebben er een heel ander<br />
beeld van opgehangen. Zij<br />
stelden de liefdadigheid en de<br />
goede werken voorop.”<br />
“En ja, sommige Belgen hebben<br />
ook mooie dingen verwezenlijkt<br />
in Congo. Maar we<br />
moeten daar een zéér grote<br />
kanttekening bij plaatsen: ze<br />
deden dat voor zichzelf, niet<br />
voor de Congolezen. De wegen<br />
die werden aangelegd, waren<br />
heus niet bedoeld voor het<br />
comfort van de plaatselijke<br />
bevolking. De wegen gingen<br />
alleen naar de rijke gebieden<br />
en dienden om grondstoffen<br />
te vervoeren. Dat er veel aandacht<br />
ging naar de gezondheidszorg<br />
was omdat men<br />
er alle baat bij had om zelf<br />
gezond te blijven én om over<br />
sterke arbeiders, slaven, te beschikken.<br />
De scholen die werden<br />
opgericht, dienden alleen<br />
om de kinderen op te voeden.<br />
Verder dan basisonderwijs<br />
ging het niet. Je kan een slaaf<br />
leren lezen en schrijven, maar<br />
het blijft een slaaf. Congolezen<br />
werden niet opgeleid om<br />
carrière te kunnen maken of<br />
om zelf hun land te kunnen<br />
besturen.”<br />
Dekolonisatie<br />
Het is nodig om dat mechanisme<br />
achter kolonisatie goed<br />
te kennen voor je een definitie<br />
van dekolonisatie kan geven,<br />
vindt Nsayi. “Dekolonisatie betekent<br />
voor mij inzicht krijgen<br />
in het koloniale verleden en<br />
tegelijk een manier vinden om<br />
daar kritisch mee om te gaan.<br />
Je kan alleen over dekolonisatie<br />
praten als je erkent dat er<br />
altijd een structurele ongelijkheid<br />
geweest is. Die ongelijkheid<br />
heeft niet alleen met<br />
huidskleur te maken. Er kleeft<br />
ook een belangrijke sociale<br />
dimensie aan: de rijken die<br />
de armen uitbuiten. Die historisch<br />
gegroeide ongelijkheid<br />
bestrijden: dát is het echte<br />
dekolonisatieproces.”<br />
België heeft daarin al stappen<br />
gezet. “Het gaat de goede richting<br />
uit en dat juich ik zeker<br />
toe, maar we zijn er nog lang<br />
niet,” zegt Nsayi daarover. “Je<br />
kan alleen maar goedvinden<br />
dat in Gent de Leopold II-Laan<br />
nu de Floraliënlaan heet, dat<br />
de KULeuven de buste van<br />
Leopold II uit de bib verwijderd<br />
heeft en dat onze koning<br />
zijn spijt heeft betuigd. Maar<br />
uiteindelijk zijn dat symbooldossiers.<br />
Daar mag het niet bij<br />
blijven.”<br />
Trauma's verwerken<br />
Dekolonisatie gaat over het<br />
verwerken van trauma’s. “Zowel<br />
Belgen als Congolezen zijn<br />
beschadigd uit dat koloniale<br />
verleden gekomen. Daar kan je<br />
niks meer aan veranderen. De<br />
vraag is dus hoe je ermee omgaat<br />
en hoe je dat een plaats<br />
geeft. De geschiedenis heeft<br />
ons gemaakt tot wie we zijn.<br />
Hoe kunnen we, dankzij én<br />
zeker ook ondanks ons verleden,<br />
vreedzaam samenleven?<br />
24 DEKOLONISATIE
NADIA NSAYI: “Elke vorm van kolonisatie is<br />
rechtstreeks gelinkt aan imperialisme, kapitalisme,<br />
terrorisme en racisme.”<br />
Daarvoor is dialoog nodig, en die dialoog moet<br />
vertrekken op basis van gelijkheid. Dat is niet<br />
zo vanzelfsprekend als het misschien klinkt,<br />
want daar is van beide kanten moed voor nodig.<br />
Dat gaat bijvoorbeeld over het teruggeven<br />
van alle roofkunst, over het optrekken van<br />
standbeelden van Congolezen, over het benoemen<br />
van gekleurde mensen in topposities.<br />
Procentueel zijn er in ons land immers meer<br />
Congolezen dan Belgen hooggeschoold. Maar<br />
op de arbeidsmarkt worden ze gediscrimineerd<br />
of ze werken onder hun niveau. Die stappen<br />
moeten we nog zetten, en dat zijn best grote<br />
stappen.”<br />
Of het helemaal goed komt met dat dekolonisatieproces<br />
en of het ooit helemaal afgerond<br />
kan worden, daar durft Nsayi zich niet over uit<br />
te spreken. “Ik ben van nature optimistisch en<br />
ik geloof in een maakbare, betere wereld. Dat<br />
we al belangrijke stappen gezet hebben, stemt<br />
me zeker hoopvol. De grootste hindernis die<br />
we moeten nemen, is misschien wel de tijd. Je<br />
kan een 75 jaar durende bezetting niet zomaar<br />
uitgommen. Daar is tijd voor nodig. En hebben<br />
we die wel? De wereld evolueert zo snel dat<br />
mensen de tijd niet krijgen om aan al die veranderingen<br />
te wennen. Het dekolonisatieproces<br />
is er daar maar één van.”<br />
•<br />
CHRIS STESSENS<br />
MIHAI SURDU / UNSPLASH<br />
25
26 PODCAST
MIEKE LUYTS<br />
Kempenoffensief<br />
op de fiets<br />
Het Kempenoffensief? Dat zijn twee reeksen<br />
podcasts rond Kempense thema's.<br />
Je vindt de acht afleveringen op<br />
hetkempenoffensief.be.<br />
Er zat ook een vormingsaanbod aan vast.<br />
Zo kwam 'de andere' Kris Peeters babbelen<br />
over fietsen en mobiliteit voor het<br />
tienjarig bestaan van de Turnhoutse Fietsersbond.<br />
Daar hoorde ook een plaatselijke<br />
rondrit bij voor de toehoorders.<br />
27
Burgers en gevangenen praten<br />
tekst ROEL SELS |<br />
foto EDDY MEIJS<br />
HANS VANGEEL<br />
28<br />
DIALOOG HERSTEL
Over misdaad, straf<br />
en herstel<br />
“Stel: je legt een kapot horloge in de schuif en na acht jaar trek<br />
je die schuif open. Antwoord met ja of neen:<br />
denk jij dat dat horloge dan hersteld is?”<br />
In de gevangenis van Hoogstraten zagen en bespraken 15 gedetineerden<br />
samen met 15 vrije burgers ‘The Painter and the thief’,<br />
een Noorse documentaire over een kunstenares die de dief van<br />
haar gestolen schilderijen opzoekt.<br />
Het boeiende gesprek na de<br />
film over misdaad, schuldbesef,<br />
straf, spijt, detentie, inkeer<br />
en herstel leverde verrassende<br />
inzichten op.<br />
Het bekijken en bespreken<br />
van ‘The painter and the thief’<br />
maakte deel uit van het filmfestival<br />
Ciné Détiné en kaderde<br />
in het project DIALOOG.<br />
Avansa Kempen, CAW De<br />
Kempen, Moderator, De Rode<br />
Antraciet, De Huizen en het<br />
personeel van het Penitentiair<br />
Schoolcentrum Hoogstraten<br />
werkten eraan mee.<br />
Kunstdieven<br />
Barbora Kysilkova is een Tsjechische<br />
kunstenares die in<br />
Noorwegen woont en werkt.<br />
Het gaat goed met haar en<br />
met haar carrière.<br />
Ze staat aan de rand van de<br />
grote doorbraak en is klaar<br />
om opgemerkt te worden door<br />
het grote publiek. Dat gebeurt<br />
ook, zij het om de verkeerde<br />
redenen, in 2015. Ze stelt tentoon<br />
in Oslo. Twee van haar<br />
beste schilderijen worden<br />
gestolen. De dieven worden<br />
herkend op de beelden van de<br />
bewakingscamera’s. Ze worden<br />
snel ingerekend. Maar de<br />
schilderijen zijn spoorloos.<br />
Barbora is helemaal in de ban<br />
van het gebeuren. Wie steelt<br />
haar werken? Waarom hebben<br />
de dieven juist die twee werken<br />
gekozen? En vooral: waar<br />
zijn die schilderijen nu? Ze<br />
besluit de confrontatie aan te<br />
gaan met een van de boeven:<br />
Karl-Bertil Nordland.<br />
‘The Painter and the thief’, een Noorse documentaire<br />
over een kunstenares die de dief van haar gestolen<br />
schilderijen opzoekt.<br />
29
,<br />
Op de vraag waarom hij die schilderijen stal,<br />
antwoordt hij met een ontwapenende eerlijkheid:<br />
“Ik vond ze prachtig.” Maar waar de<br />
werken intussen zijn, kan hij niet vertellen.<br />
“Ik leefde in een roes. Heel die periode is een<br />
waas. Ik weet niks meer.” Barbora oordeelt of<br />
veroordeelt niet. Als compensatie vraagt ze<br />
hem of hij model wil staan. Ze wil hem portretteren.<br />
Karl-Bertil stemt toe. Er ontstaat<br />
een band, en niet veel later zelfs een hechte<br />
vriendschap. Barbora maakt een reeks portretten<br />
van hem. Ze heeft<br />
Ik leefde in een roes.<br />
Heel die periode is<br />
een waas. Ik weet niks<br />
meer.<br />
een nieuwe muze<br />
gevonden en floreert.<br />
Maar Karl-Bertil blijft<br />
erg labiel. Na een<br />
mislukte afkickpoging<br />
laat hij zich helemaal<br />
gaan. Kwaad op zichzelf<br />
en op de hele wereld stapt hij in een auto<br />
en rijdt zichzelf in de vernieling. Hij overleeft<br />
het, maar na een opname in het ziekenhuis<br />
moet hij opnieuw naar de gevangenis.<br />
Rollen omgedraaid<br />
Wat volgt, is de totale ommekeer, al komt die<br />
geleidelijk en niet plots. Terwijl Karl-Bertil in<br />
de gevangenis aan zijn herstel werkt en vastberaden<br />
is zijn leven weer in de plooi te krijgen,<br />
krijgt Barbora het steeds moeilijker.<br />
Haar carrière zit weer in het slop, ze wordt<br />
geweigerd door de ene na de andere galerie,<br />
ze komt in geldnood en ze heeft relatieproblemen.<br />
Wanneer Karl-Bertil vrijkomt, zijn de rollen<br />
omgedraaid. Hij bekommert zich nu om de<br />
kunstenares en belt haar en bezoekt haar om<br />
haar er weer bovenop te krijgen.<br />
Zonder oordeel<br />
Burgers en gedetineerden praten na over de<br />
film. Een eerste reactie komt van een burger.<br />
“Wat mij opviel, was dat de vrouw geen oordeel<br />
velt over de dief. Ze wil wel weten waar haar<br />
schilderijen zijn. Daar vraagt ze meermaals<br />
naar. Maar we hebben haar nooit verwijten horen<br />
maken. De dief zegt dat hij niet meer weet<br />
waar de schilderijen zijn en zij gelooft dat.<br />
Het zal Karl-Bertil mentaal ongetwijfeld veel<br />
geholpen hebben om als vriend en niet als<br />
crimineel behandeld te worden.” Spijkers met<br />
koppen, want in een van de vele filmrecensies<br />
van de prijzen winnende film ‘The painter and<br />
the thief’ schreef een criticus dat Barbora een<br />
geweldig goeie psychologe zou zijn. Karl-Bertil<br />
zélf diende de recensent van antwoord. Hij bevestigde<br />
dat Barbora zonder het zelf te weten<br />
de perfecte psychologe geweest was voor hem.<br />
EDDY MEYS<br />
Op de vraag wie in zijn eigen leven al een situatie uit de film heeft meegemaakt, wordt vooral met<br />
‘ja’ geantwoord. “Ik herken de moeilijke jeugd van Karl-Bertil."<br />
EDDY MEIJS<br />
30<br />
DIALOOG HERSTEL
“Een celstraf heeft op zich geen enkel<br />
nut,” zegt een gestrafte. 'Waar het om<br />
gaat, is hoe je die tijd doorbrengt."<br />
Getormenteerd<br />
Op de vraag wie in zijn eigen leven al een situatie<br />
uit de film heeft meegemaakt, wordt<br />
vooral met ‘ja’ geantwoord. “Ik herken de<br />
moeilijke jeugd van Karl-Bertil. Ik ben zelf ook<br />
opgegroeid in een sfeer van tirannie, geweld en<br />
dronkenschap.” Een ander herkent de aantrekkingskracht<br />
die een getormenteerde ziel kan<br />
uitoefenen. “Ik herken het aangaan van moeilijke<br />
relaties. Ergens in de film legt Barbora uit<br />
dat ze op zoek wil gaan naar de ziel van Karl-<br />
Bertil. Dat komt heel dichtbij, als ik dat hoor.”<br />
Meer dan één persoon zegt ooit de financiële<br />
problemen te hebben ondervonden, waar in<br />
de docu eerst Karl-Bertil en later ook Barbora<br />
mee te kampen krijgen. Gedetineerde of vrije<br />
burger: met geldproblemen heeft bijna iedereen<br />
ooit al eens te maken gehad.<br />
Zwart gat in je geheugen<br />
De vraag of het begrijpelijk is dat de kunstenares<br />
het zo belangrijk vindt waar haar werken<br />
zijn, wordt door iedereen, burgers en gedetineerden,<br />
bevestigend beantwoord. “Het zijn<br />
haar kinderen.<br />
Als ze uiteindelijk één van de twee werken<br />
terugvindt, gaat ze languit op het doek liggen.<br />
Zo innig verbonden is een kunstenaar<br />
met zijn werk.” Maar niet iedereen gelooft<br />
dat Karl-Bertil niet weet waar het doek gebleven<br />
is. “Zeggen dat je een zwart gat in<br />
je geheugen hebt, is wel gemakkelijk.” Daar<br />
is een van de gedetineerden het niet mee<br />
eens. “Het kan wél, hoor. Als je verslaafd<br />
bent, loop je volledig verdoofd rond. Ik ben<br />
ook maanden kwijt, maanden waarvan ik me<br />
helemaal niks kan herinneren.”<br />
De dubbele vraag wat de zin is van een opsluiting<br />
als straf en wat het doel is van een<br />
detentie, maakt met voorsprong de meeste<br />
reacties los. “In de gevangenis krijgen we<br />
de tijd om na te denken. En om te leren van<br />
onze fouten,” zegt iemand. Daar kan iedereen<br />
zich in vinden, maar er komen wel aanvullingen.<br />
“Een celstraf heeft op zich geen<br />
enkel nut,” vult een gestrafte aan. “Waar het<br />
om gaat, is hoe je die tijd doorbrengt. Laat<br />
me het verduidelijken met een vraag. Je<br />
moet er met ja of neen op antwoorden. Als<br />
je een kapot horloge in een schuif stopt en<br />
je trekt na acht jaar die schuif open:<br />
31
denk jij dan dat het horloge gemaakt is? Dat is<br />
dus wat ik maar wil zeggen: je moet proberen<br />
iets nuttig te doen met je gevangenisstraf. Alle<br />
hulp is welkom om je te helpen veranderen.<br />
Want als je buitengaat zoals je binnengekomen<br />
bent, heeft de opsluiting geen enkel nut<br />
gehad.”<br />
Tijd en hulp<br />
Hoe die hulp er dan uit moet zien, luidt de<br />
logische volgende vraag. Opnieuw neemt een<br />
gestrafte het woord. “Dat hangt van persoon<br />
tot persoon af. Cursussen of opleidingen kunnen<br />
je helpen om je voor te bereiden bij je<br />
zoektocht naar werk.<br />
Maar niet iedereen heeft daar behoefte aan. Er<br />
zitten in de gevangenis immers ook goeie stielmannen<br />
die het niet nodig hebben om nog een<br />
nieuwe stiel te leren."<br />
"Of kijk naar Karl-Bertil in de film. Hij is zwaar<br />
heroïneverslaafd en zeker niet het prototype<br />
van een crimineel. Hij heeft zijn tijd in de cel<br />
gebruikt om af te kicken. Dat zie je duidelijk.<br />
Op het moment dat hij vrijgelaten wordt, is hij<br />
minstens 10 kilo zwaarder. Hij heeft zijn tijd<br />
gebruikt om te genezen, want een verslaving is<br />
een ziekte. Zo heeft waarschijnlijk elke gedetineerde<br />
wel specifieke hulp of steun nodig om<br />
zijn specifieke problemen te bekampen.” •<br />
"Je moet proberen iets nuttig te doen met je gevangenisstraf. Alle hulp is<br />
welkom om je te helpen veranderen."<br />
EDDY MEIJS<br />
32 DIALOOG HERSTEL
EDDY MEIJS<br />
Chocolade proeven<br />
in de nor<br />
tekst ROELS SELS | foto’s EDDY MEIJS<br />
Een gevangenis is op het eerste gezicht niet<br />
de meest logische plek om een exposé over<br />
eerlijke handel te houden, maar juist daarom<br />
is het ook zo zinvol. CAW De Kempen en<br />
Avansa Kempen nodigden Oxfam Wereldwinkel<br />
uit Hoogstraten uit om een uiteenzetting<br />
over fair trade te geven in de gevangenis van<br />
Merksplas.<br />
33
Oxfam Wereldwinkel ging op de uitnodiging in,<br />
nam chocolade als voorbeeld om het principe<br />
van fair trade toe te lichten en koppelde er een<br />
chocoladeproeverij aan.<br />
Vijftien gevangenen woonden de activiteit bij.<br />
De vraag of de naam Oxfam hen iets zei, werd<br />
bevestigend beantwoord. “In de wereldwinkels<br />
van Oxfam kan je fairtradeproducten uit het<br />
zuiden kopen,” zei een van de gedetineerden.<br />
“Dat klopt,” zei Yvonne Vlaminckx, “al verkopen<br />
we daarnaast zeker ook lokale producten. Je<br />
vindt in onze winkel bijvoorbeeld ook bessenconfituur<br />
uit Minderhout en honing uit Rijkevorsel.<br />
Maar het is nu eenmaal zo dat niet alles<br />
lokaal geteeld kan worden. Koffie, thee, rijst en<br />
chocolade zijn maar enkele voorbeelden uit<br />
een lange lijst van producten die geïmporteerd<br />
moeten worden en die wij verkopen. Het basisidee<br />
daarbij is altijd dat de boer een eerlijke<br />
prijs moet krijgen voor het werk dat hij gedaan<br />
heeft.”<br />
De zandloper<br />
EDDY MEIJS<br />
Cacao is het basisproduct van chocolade.<br />
Zonder boeren die de cacaoplantages onderhouden<br />
en de vruchten van de cacaobomen<br />
oogsten, kan er geen chocolade gemaakt<br />
worden. Zij staan aan het begin van het productieproces.<br />
De landen waar de cacaobomen<br />
het best gedijen, liggen rond de evenaar. Het<br />
eindproduct, chocolade, wordt nergens méér<br />
gegeten dan in Europa. De Verenigde Staten is<br />
een goeie tweede.<br />
“Twee zaken vallen onmiddellijk op,” zegt<br />
Yvonne Vlaminckx. “Ten eerste is er de geografische<br />
spreiding. Terwijl de cacaoboon enkel in<br />
het zuiden geteeld wordt, wordt ze procentueel<br />
gezien bijna uitsluitend in het noorden geconsumeerd.<br />
Maar daarnaast stellen we nog een<br />
tweede zaak vast: een zandloperconstructie.<br />
Daarmee bedoel ik dat er aan de ene kant een<br />
brede basis is van cacaoproducenten en aan<br />
de andere kant een brede basis van gebruikers.<br />
Maar daar tussenin zit maar een heel nauwe<br />
doorgang. Dat enge middenstukje, dat de volledige<br />
markt ontregelt, is het speelterrein van<br />
multinationals.”<br />
De route van de cacao<br />
De weg die de cacaoboon aflegt, van teler tot<br />
consument, verloopt in zes stappen. “Om te<br />
beginnen zijn er de boeren zelf. Oxfam koopt<br />
de cacao bij boeren die zich verenigd hebben<br />
in coöperaties. Niet alleen staan ze sterker<br />
als ze de krachten bundelen. Ook kunnen ze<br />
via de coöperatie makkelijker investeringen<br />
doen voor zichzelf of voor hun gemeenschap.<br />
De internationale cacaohandelaars bekommeren<br />
zich daar niet om: zij willen simpelweg<br />
zoveel mogelijk cacao voor zo weinig mogelijk<br />
geld. En dat brengt ons meteen bij de tweede<br />
stap in de keten: de opkopers van de cacao.<br />
De Oxfam-opkopers werken met een vaste<br />
prijs. Dankzij die vaste cacaoprijs krijgen de<br />
boeren een gegarandeerd inkomen. Opkopers<br />
voor multinationals zijn alleen op zoek naar de<br />
goedkoopste producent. Prijsgaranties bestaan<br />
voor hen niet.”<br />
Bevlogen volgt Yvonne Vlaminckx het cacaotraject.<br />
De gedetineerden luisteren aandachtig.<br />
Een enkeling neemt zelfs notities. “De opkopers<br />
werken in dienst van multinationals. En<br />
daarmee bevinden we ons in het smalle stukje<br />
van de zandloper. Want aan de ene kant zijn<br />
er vijf tot zes miljoen cacaoproducenten ter<br />
wereld en aan de andere kant staan miljarden<br />
chocolade-eters. Daartussen zitten welgeteld<br />
acht handelaars in cacao. Zij verhandelen 70%<br />
van alle cacao in de wereld. Oxfam schakelt<br />
deze tussenstap volledig uit.”<br />
“De vierde stap op weg naar de consument is<br />
de enige tussenstap die hetzelfde is voor Oxfam<br />
en de overige wereldhandel. Hier zitten de<br />
transporteurs. Er moet zoveel cacao vervoerd<br />
34<br />
DIALOOG HERSTEL
worden dat het alleen per schip kan gebeuren.<br />
Dat geldt zowel voor Oxfam als voor de multinationals.<br />
In de voorlaatste stap van de keten<br />
zitten de chocolademakers. Wereldwijd wordt<br />
70% van de chocolade gemaakt door zeven<br />
bedrijven. Ook hier zitten we dus nog in het<br />
smalle deel van de zandloper die de markt verstoort.<br />
Oxfam zorgt voor tegengewicht en werkt<br />
niet samen met de grote chocolademakers,<br />
maar met de kleinere. Voor België is dat een<br />
bedrijf in Erembodegem, dat duurzaam werkt<br />
en de principes van fair trade onderschrijft. De<br />
zesde en laatste stap die naar de consumptie<br />
leidt, zijn de winkels. Multinationals verkopen<br />
hun chocolade vooral aan supermarktketens.<br />
Onze winkels zijn lokaal en ecologisch, en ze<br />
worden uitgebaat door vrijwilligers.”<br />
De centen<br />
Het verschil tussen de ‘gewone’ wereldhandel<br />
en de fairtradehandel van Oxfam is vooral<br />
in de centen te zien. Yvonne Vlaminckx: “Het<br />
openhouden van onze winkels is goedkoper<br />
dan het runnen van een supermarkt. Onze<br />
chocolademaker is goedkoper dan een multinational,<br />
en we doen geen beroep op internationale<br />
handelaars. Die tussenstap slaan wij<br />
over. De eindafrekening is hallucinant. Van elke<br />
euro chocolade die in een supermarkt gekocht<br />
wordt, gaat welgeteld 0,05 euro naar de cacaoboer.<br />
Bij Oxfam is er aan de meet nog 0,35 euro over.<br />
Zeven keer zoveel. Daarvan gaat nog ongeveer<br />
een derde naar de Oxfam-organisatie zelf, zodat<br />
wij ons werk kunnen blijven doen. De rest<br />
is voor de coöperatie van de cacaoboeren.”<br />
Puur, melk en wit<br />
Van naaldje tot draadje werd uitgelegd hoe fair<br />
trade werkt, en het nuttige werd aan het aangename<br />
gekoppeld. De gedetineerden mochten<br />
proeven van pure chocolade, melkchocolade<br />
en witte chocolade. Maar niet voordat ze een<br />
pure cacaoboon proefden. Die smaakt allerminst<br />
zoet. “Chocolade krijgt zijn zoetheid door<br />
suiker, niet door de cacao,” verklaart Yvonne<br />
Vlaminckx. “Om te beginnen, moet je weten dat<br />
de cacaovrucht twee producten oplevert die<br />
nodig zijn om chocolade te maken: de donkere<br />
cacaomassa en de witte cacaoboter. Pure chocolade<br />
bevat drie keer zoveel cacaomassa dan<br />
melkchocolade, maar de helft minder cacaoboter.<br />
Het suikergehalte is bij beide types ongeveer<br />
even hoog: 45% bij pure chocola en 40%<br />
bij melkchocola. Om melkchocola te maken, is<br />
ook melk nodig. In de vorm van melkpoeder<br />
wordt dat nog toegevoegd.”<br />
En wat dan met witte chocolade? “In feite is<br />
dat geen chocolade,” opperde een gedetineerde.<br />
Maar Yvonne Vlaminckx corrigeerde hem.<br />
“Er wordt inderdaad wel eens beweerd dat<br />
witte chocolade geen echte chocolade zou zijn,<br />
maar dat is niet juist. Het klopt wél dat er voor<br />
witte chocolade geen cacaomassa wordt gebruikt.<br />
Vandaar wellicht het misverstand. Maar<br />
er wordt des te meer cacaoboter voor gebruikt<br />
en dat is natuurlijk evengoed een onderdeel<br />
van de cacaovrucht.”<br />
•<br />
EDDY MEIJS<br />
35
Uitwisselen met gedetineerden<br />
over misdaad, straf, herstel<br />
“Ik heb me<br />
vanavond<br />
terug mens<br />
gevoeld”<br />
tekst RIA GORIS | foto’s EDDY MEIJS<br />
Het is een koude winteravond wanneer we aanmeren<br />
in de gevangenis van Hoogstraten, voor<br />
een gesprek tussen een groep vrije burgers en<br />
gedetineerden met als netelig thema: misdaad,<br />
straf, herstel. Het hoge, zwart getraliede hek<br />
gaat voor ons open, een zwerm kauwen krijst<br />
doordringend. We steken de bevroren slotgracht<br />
over en staan op de ronde binnenkoer van wat<br />
eens een prachtig kasteel moet geweest zijn. De<br />
dialoog gaat door in een zaal met oude stenen<br />
gewelven en een gigantisch wapenschild aan de<br />
muur. Ze vormt een contrast met een stel cellen<br />
zonder modern sanitair, waar een pot dienst doet<br />
als toilet.<br />
36<br />
DIALOOG HERSTEL
Onder de vlag ‘DIALOOGgroepen’<br />
komen vrije burgers en<br />
gedetineerden samen om uit<br />
te wisselen over onderwerpen<br />
als conflict en herstel.<br />
Hoogstraten is een van de drie<br />
testcases, vanaf april '23 worden<br />
dergelijke sessies in heel<br />
Vlaanderen uitgerold. In de<br />
Kempen vond eind vorig jaar,<br />
nog in coronatijden, in de gevangenis<br />
van Merksplas al zo’n<br />
uitwisseling plaats, over het<br />
toen bijzonder toepasselijke<br />
thema ‘vrijheid’. Deze keer<br />
zijn we te gast in de gevangenis<br />
van Hoogstraten, waar de<br />
directie ondanks personeelskrapte,<br />
inspanningen doet om<br />
een vrije dialoog mogelijk te<br />
maken.<br />
Een muisje tegen<br />
een olifant<br />
Dit is de derde avond over<br />
‘misdaad, straf, herstel.’ Een<br />
week eerder wisselden een<br />
groep vrije burgers enerzijds,<br />
en een groep gedetineerden<br />
anderzijds, al ervaringen en<br />
gedachten uit over dit thema.<br />
“Het is of een muisje vecht<br />
tegen een grote olifant”,<br />
verzuchtte een van de vrije<br />
burgers toen. Een andere<br />
deelnemer, met ervaring met<br />
gedetineerden, had net het<br />
systeem van self fulfilling prophecy<br />
uitgelegd. Dat gaat zo:<br />
je hebt je straf uitgezeten en<br />
komt daarna weer vrij, met het<br />
stigma ‘ex-gevangene’. Geen<br />
open ticket om alle kansen te<br />
krijgen. Vaak bots je op breuken<br />
in je eerdere netwerk van<br />
familie en vrienden, en soms<br />
heb je een flinke som geld terug<br />
te betalen. En waar geraak<br />
je aan werk, met voldoende<br />
verdiensten om je schulden<br />
terug te betalen? Het stigma<br />
‘(ex-)gedetineerde’ kleeft al<br />
aan jou, de verleiding om via<br />
het foute pad snel uit je geldproblemen<br />
te geraken, loert<br />
om de hoek. Kan je nog vallen<br />
als je al aan de grond zit? Een<br />
onvermijdelijk scenario? Allesbehalve.<br />
Gevangenen die<br />
terechtkunnen bij hun vrienden<br />
en familie, soms ook bij<br />
een ex-werkgever, en liefst ook<br />
goede begeleiding vinden voor<br />
het geschonden moreel, gaan<br />
een rooskleuriger toekomst<br />
tegemoet.<br />
Een goede straf?<br />
Alles is mogelijk, maar volgens<br />
vrije burgers met ervaring<br />
met gevangenen, helpt het<br />
logge gevangenissysteem de<br />
zaken niet vooruit. “Een gevangenisstraf<br />
betekent een<br />
vrijheidsstraf,” merkt iemand<br />
op. “Het betekent niet dat je<br />
geen sociale contacten of een<br />
ontspanningsactiviteit mag<br />
hebben, of niet vrij naar de wc<br />
mag gaan.” Allemaal zaken die<br />
heel beperkt zijn in de gevangenis.<br />
Wat zou dan een goede<br />
straf kunnen of moeten zijn?’<br />
Enkele deelnemers komen<br />
uit bij het volgende lijstje: je<br />
‘zit’ een bepaalde periode en<br />
daarna zou het etiket ‘gevangene’<br />
er af moeten; een goede<br />
straf probeert de familie of<br />
omgeving te ontzien; ze leert<br />
mensen praten over problemen<br />
en doorbreekt negatieve<br />
levenspatronen; ze mag niet<br />
leiden tot ‘detentieschade’,<br />
EDDY MEIJS<br />
37
dat wil zeggen dat je naast de<br />
vrijheidsstraf niet beschadigd<br />
wordt door onnodige beperkingen<br />
of een slechte behandeling.<br />
Zonder perspectief<br />
Eén anekdote blijft bij. In één<br />
van de gevangenissen in de<br />
Kempen - niet Hoogstraten<br />
- hebben gedetineerden een<br />
groot, getralied raam op hun<br />
cel. Toch is het niet mogelijk<br />
om iets van hun omgeving te<br />
zien, want de onderste helft<br />
van de ramen is hermetisch<br />
dichtgeplakt. Met wat geluk<br />
zie je ’s nachts de volle maan.<br />
Verder geen perspectief, letterlijk,<br />
het is nog wat anders<br />
dan in coronatijden in je appartement<br />
of huis te blijven.<br />
Wie op de chauffage klimt om<br />
toch iets te zien, mag rekenen<br />
op een geldboete. Een bezoeker<br />
die vroeg waarom die<br />
ramen afgeplakt zijn, kreeg als<br />
enige antwoord: ‘het is altijd<br />
zo geweest.’ Een voorbeeld van<br />
detentieschade?<br />
Luisterend oor<br />
De avond met gedetineerde<br />
mannen en vrouwen in Hoogstraten<br />
gaat er niet minder<br />
levendig aan toe. Na het bekijken<br />
van de aangrijpende<br />
videogetuigenis van Annemie,<br />
die haar broer verloor door<br />
moord en met de dader in<br />
gesprek ging, ligt de vraag<br />
voor: ‘Wat zou in jouw geval<br />
een goede of rechtvaardige<br />
straf geweest zijn?’ De emoties<br />
lopen hoog op. “Ik was geen<br />
gevaar voor de maatschappij,<br />
ik ben hier terechtgekomen<br />
door financiële fraude,” steekt<br />
Leo* van wal.<br />
“Ik voel me vooral machteloos<br />
tegenover mijn gezin. Van<br />
hieruit kan ik er niet zijn voor<br />
hen. En schulden aflossen lukt<br />
ook niet wanneer je hooguit<br />
twee euro per uur verdient in<br />
de gevangenis.”<br />
“Ik heb wel een rechtvaardige<br />
straf gekregen,” meent Stella*.<br />
“Ik kan leven met mijn straf<br />
omdat de rechter mij uitgebreid<br />
gehoord heeft. Er was<br />
begrip voor de context van de<br />
feiten.” “Was het bij mij maar<br />
waar!” blaast Kelly* “Ik heb<br />
terecht straf gekregen, door<br />
drugsproblemen heb ik veel<br />
feiten gepleegd. Ik kreeg een<br />
behandeling op een gesloten<br />
psychiatrische afdeling. Ik heb<br />
er geleerd om naar mezelf te<br />
kijken en mijn leven te beteren.<br />
Dan kom ik buiten, mijn<br />
lesjes geleerd, en begin ik als<br />
een beter mens een nieuw<br />
leven. Omdat het gerecht zo<br />
traag werkt, moet ik na verloop<br />
van tijd opnieuw voorkomen<br />
voor een oud feit en vlieg<br />
ik terug naar de gevangenis!<br />
Is dat hoe je door een straf<br />
mensen beter maakt?” Kafka is<br />
nooit ver weg in gevangenisverhalen.<br />
Machteloos<br />
De term ‘machteloos’ keert<br />
meermaals terug. Maar ook<br />
‘steun’: de steun die ze aan<br />
elkaar geven, vaak vermengd<br />
met een vleug gevangenishumor,<br />
en hoe goed het doet om<br />
een luisterend oor te krijgen<br />
bij moreel consulenten of aalmoezeniers,<br />
bij hulpverleners<br />
van de Centra voor Algemeen<br />
Welzijnswerk of bij de mensen<br />
van De Rode Antraciet, die<br />
sportieve en culturele activiteiten<br />
inrichten. Bij vrijwilligers<br />
ook, tegenover wie ze<br />
zoveel vrijer praten dan met<br />
justitiepersoneel dat rapporten<br />
over hen moet opstellen.<br />
“Die mensen zijn als een<br />
tweede rechter,” stelt Anton*,<br />
“als ze je niet moeten, ben je<br />
de klos. Vergeet je voorwaardelijke<br />
invrijheidsstelling dan<br />
maar.”<br />
Wanneer 21 uur nadert, klopt<br />
een vriendelijke bewaker op<br />
de deur. Hier geen uitlooptijd<br />
zoals bij het gesprek met vrije<br />
burgers in de bib, geen nakaarten<br />
op café. De celdeuren<br />
moeten tijdig dicht, ’s nachts<br />
is het hier ieder voor zich.<br />
We zijn allemaal<br />
potentieel<br />
misdadiger<br />
Een week later staan we met<br />
een groep vrije burgers bij de<br />
wachtpost van de gevangenis,<br />
bemand door een goedlachse<br />
portier. Hij heeft een mandje<br />
met fortune cookies op zijn<br />
bureau, toepasselijk in deze<br />
setting. De vragen die vrije<br />
burgers en gedetineerden voor<br />
elkaar geformuleerd hebben,<br />
zijn intussen omgezet in stellingen<br />
als ‘Misdaad is eigen<br />
aan de mens en de samenleving’<br />
of ‘Vrijheidsstraf is de<br />
beste straf om tot inkeer te<br />
komen’. Voer voor debat, gespreksstof<br />
die meegenomen<br />
wordt naar de herstelconferentie<br />
die zal doorgaan op 23<br />
november '23. De gedetineerden<br />
geven eerst iedereen een<br />
hand voor ze gaan zitten. Er<br />
ontstaat al snel een geanimeerd<br />
gesprek over de term<br />
‘misdaad’: een fout tegenover<br />
de wet? Iets dat je misdoet<br />
om jezelf te beschermen?<br />
38<br />
DIALOOG HERSTEL
“Sommigen hebben een korter<br />
lontje dan anderen, maar<br />
iedereen is een potentiële<br />
moordenaar”, meent Myriam,<br />
een van de vrije burgers.<br />
“In elke mens zit misdaad.<br />
De omstandigheden en de<br />
buitenwereld spelen een<br />
belangrijke rol,” beaamt een<br />
ander. Geknik in de ronde. Een<br />
aandeel eigen verantwoordelijkheid<br />
blijft overeind, én het<br />
maakt uit waar je wieg gestaan<br />
heeft.<br />
Geen beloningssysteem<br />
Is een hedendaagse gevangenis<br />
geen hotel? Kelly* zet de<br />
puntjes op de i: “Weten jullie<br />
dat de weinige zaken die we<br />
hier kunnen kopen in de kantine,<br />
zoals chocomelk, duurder<br />
zijn dan buiten in de supermarkt?<br />
Terwijl we maar 6,40<br />
euro per dag verdienen en nog<br />
geld moeten overhouden om<br />
te bellen! De buitenwereld lijkt<br />
soms te denken dat we hier<br />
gratis leven en alles maar krijgen.<br />
Niet zo!” Een medegevangene<br />
valt in: “In gevangenisdocumentaires<br />
laten ze altijd<br />
de beste celblokken zien, niet<br />
die met een toiletemmer.” Het<br />
beeld van de gevangenis als<br />
hotel wordt aan flarden geschoten.<br />
“Het personeel van justitie is<br />
er niet om ons te helpen maar<br />
om alle risico’s voor de maatschappij<br />
in te schatten om te<br />
zien of ze ons nog een kans<br />
zouden geven.”<br />
Gevangeniscultuur<br />
Hulpverlening in de gevangenis<br />
bestaat, maar de middelen<br />
zijn erg beperkt. En de neiging<br />
tot zelfinzicht, tot inkeer zeg<br />
maar, is niet bij alle gedetineerden<br />
aanwezig. Doe daar<br />
een schep maatregelen bij die<br />
tot frustratie leiden - zoals<br />
stakingen die bezoek en activiteiten<br />
overhoop gooien – en<br />
een gevangene ziet zichzelf<br />
eerder als slachtoffer van het<br />
systeem dan als dader. “Het<br />
mankeert aan een beloningssysteem<br />
in de gevangenis,”<br />
meent Eddy, een vrijwilliger<br />
in de gevangenis. “Dat slecht<br />
gedrag extra bestraft wordt,<br />
vindt iedereen normaal. Maar<br />
iemand die zich al maanden<br />
netjes gedraagt, ondanks<br />
moeilijke en uitdagende omstandigheden,<br />
belonen met<br />
een schouderklopje en een<br />
extra bezoekuur, dat zit niet in<br />
onze gevangeniscultuur.”<br />
Een vriendelijke bewaker laat<br />
ons het slotrondje afmaken.<br />
Terwijl de gedetineerden naar<br />
hun cel verdwijnen, (Kelly*:<br />
"Daar ga ik liggen malen over<br />
wat hier allemaal gezegd is")<br />
trekken de vrije burgers naar<br />
brasserie De Jachthoorn. “Nog<br />
over dat schouderklopje,” zegt<br />
Krie tegen Eddy, “daar ben ik<br />
het helemaal mee eens. Maar<br />
sommige gevangenen weten<br />
niet om te gaan met een compliment,<br />
omdat ze dat nog<br />
nooit gehad hebben.”<br />
Lieve zegt blij te zijn met de<br />
nababbel: “Ik kan aan mijn<br />
familie niet vertellen dat ik ga<br />
praten met gedetineerden. Ze<br />
zeggen dan: ‘gij zijt zot!’. Maar<br />
mijn wereld staat op zijn kop<br />
van wat ik allemaal gehoord<br />
heb.” Van meer dan één gedetineerde<br />
kregen we een gemeend<br />
dankjewel. "Ik voel me<br />
gehoord," vertelt Leo* in het<br />
finale rondje. "Ik heb me even<br />
terug mens gevoeld," vertelt<br />
Kelly*. Dat een gevangene een<br />
mens is, is blijkbaar geen evidentie<br />
in onze samenleving.<br />
•<br />
(* we gebruikten in dit artikel vaak<br />
fictieve namen)<br />
EDDY MEIJS<br />
Hoe zit het met begeleiding<br />
die ervoor moet zorgen dat<br />
mensen beter uit de gevangenis<br />
komen dan ze erin gaan?<br />
“Bij een straf moeten gedetineerden<br />
werken aan de oorzaken<br />
die hen in de problemen<br />
brachten” luidt de stelling die<br />
Mia trekt. “In theorie klopt<br />
dat, maar het is niet mogelijk,”<br />
zucht Anton*. “Als je eerlijk<br />
bent, word je zwaarder gestraft."<br />
39
Je verhaal<br />
kwijt kunnen,<br />
kan helend zijn<br />
40<br />
OPEN BOEK
tekst ROEL SELS | foto’s CHRIS STESSENS<br />
De wereld zou er anders uitzien<br />
als mensen meer met elkaar<br />
zouden praten en vooral:<br />
beter naar elkaar zouden luisteren.<br />
Open Boek<br />
CHRIS STESSENS<br />
Samen met de stad Geel zocht<br />
Avansa Kempen verschillende<br />
mensen die stigma’s,<br />
vooroordelen of discriminatie<br />
meemaakten. Die draaiden<br />
om armoede, psychische<br />
kwetsbaarheid, verslaving, een<br />
andere etnische achtergrond,<br />
LGBTQI+…<br />
Levensverhaal<br />
vertellen<br />
Zes avonden lang gaven we<br />
hen een opleiding om hen te<br />
leren hoe je je levensverhaal<br />
kan brengen. ‘Hoe baken je je<br />
verhaal af? Hoe zorg je ervoor<br />
dat het duidelijk is voor de<br />
luisteraar? Hoe werk je toe<br />
naar een slot?…’ Door het intense<br />
samenwerken rond zeer<br />
persoonlijke thema’s vormden<br />
ze al gauw een hechte groep.<br />
Op verschillende momenten<br />
vertelden ze een deel van hun<br />
levensverhaal. We vertrokken<br />
niet vanuit de stempel die<br />
vaak op hen wordt gedrukt,<br />
maar wel vanuit de persoon<br />
zelf. De verteller koos volledig<br />
zelf wat hij of zij wou vertellen.<br />
Weg vooroordelen<br />
We hoopten dat de luisteraars<br />
zo voorbij de stigma’s en de<br />
vooroordelen konden zien. Dat<br />
ze niet iemand in armoede,<br />
of met een psychische kwetsbaarheid<br />
zagen, maar wel<br />
Linda of Rika of Jesse…<br />
Zij staan immers centraal.<br />
Daarom kozen we er ook voor<br />
om de gesprekken één op één<br />
te houden: een verteller met<br />
een toehoorder. Zo ontstond<br />
er een mooie verbinding tussen<br />
spreker en luisteraar.<br />
Want mensen met verschillende<br />
sociale en culturele<br />
achtergronden komen zelden<br />
in contact met mekaar, laat<br />
staan dat ze mekaars problemen,<br />
wensen en verzuchtingen<br />
echt kennen.<br />
Nochtans zou de wereld er anders<br />
uitzien als mensen meer<br />
met mekaar zouden praten<br />
en vooral: beter naar mekaar<br />
zouden luisteren.<br />
De resultaten waren verbluffend,<br />
en helend voor zowel de<br />
vertellers als de toehoorders.<br />
Dimpna<br />
hedendaags<br />
Het idee voor ‘Open Boek’<br />
ontstond bij het stadsbestuur<br />
van Geel.<br />
Schepen van sociaal beleid<br />
Griet Smaers: “Geel viert om<br />
de vijf jaar zijn patroonheilige,<br />
Dimpna. Door corona konden<br />
de Ommegang en de bijhorende<br />
festiviteiten niet doorgaan<br />
in 2020, en zo werd <strong>2022</strong><br />
een Dimpnajaar. We wilden<br />
van dit feestjaar iets speciaals<br />
maken en gingen op zoek naar<br />
een goede manier om het<br />
verhaal van de heilige Dimpna<br />
hedendaags te maken. Dimpna<br />
luisterde naar de kwetsbaren,<br />
toonde begrip en verzorgde<br />
hen. Maar we wilden dat verhaal<br />
uit de 7de eeuw vertalen<br />
naar onze huidige samenleving.<br />
Want armoede komt<br />
voor in veel vormen en is nog<br />
steeds erg aanwezig in onze<br />
maatschappij. Meer nog: het is<br />
nooit veraf. We zien het alleen<br />
niet altijd, omdat mensen er<br />
niet mee te koop lopen en de<br />
armoede verborgen blijft achter<br />
bakstenen muren.<br />
41
Op een of andere manier wilden<br />
we dat doorbreken. We<br />
wilden dat de verhalen van<br />
kwetsbare mensen, in onze<br />
eigen gemeente, tot bij de<br />
mensen zouden komen die<br />
meer geluk hebben gehad in<br />
het leven en die nooit met<br />
dezelfde problemen geconfronteerd<br />
werden.”<br />
Acht getuigenissen<br />
Het stadsbestuur betrok de<br />
mondiale raad en de gezondheidsraad<br />
bij het project en<br />
klopte aan bij Avansa Kempen.<br />
Samen gingen ze in Geel op<br />
zoek naar mensen die hun<br />
bewogen levensverhaal wilden<br />
vertellen. Dat leverde acht<br />
pakkende getuigenissen op.<br />
ILL. PIETER FANNES<br />
Van levensverhaal<br />
naar verhaal<br />
Het vinden van acht persoonlijke<br />
getuigenissen was<br />
maar de eerste stap van het<br />
‘Open Boek’-project. De acht<br />
levensverhalen moesten nog<br />
beperkt worden tot verhalen<br />
van een kwartier, voor ze aan<br />
een publiek konden worden<br />
verteld. Daarvoor werd de<br />
hulp ingeroepen van professionele<br />
verhalenvertelster Rien<br />
Van Meensel. Zij begeleidde de<br />
deelnemers aan het project.<br />
Rien Van Meensel: "Dat was<br />
niet altijd gemakkelijk. Een<br />
verhaal heeft immers een vaste<br />
structuur, met een inleiding,<br />
een midden en een slot. Een<br />
levensverhaal heeft dat niet.<br />
Dat is een onophoudelijke<br />
aaneenschakeling van gebeurtenissen,<br />
die bovendien per<br />
definitie niet afgesloten zijn.<br />
Want zolang je leeft, schrijf je<br />
verder aan je levensverhaal.<br />
Het was dus best een uitdaging<br />
om structuur te krijgen<br />
in wat deze mensen wilden<br />
vertellen. Meestal hadden ze<br />
ook zoveel meegemaakt dat ze<br />
zwaar moesten selecteren om<br />
het op een kwartier verteld<br />
te krijgen. Maar dat was ook<br />
juist het mooie van dit project:<br />
door hun levensverhaal<br />
tot maximaal 15 minuten te<br />
bundelen, werden de deelnemers<br />
gedwongen structuur<br />
aan te brengen in wat hen<br />
overkomen was, en hoofdzaak<br />
van bijzaak te onderscheiden.<br />
Daar hebben ze zeker iets aan<br />
gehad.”<br />
De acht verhalenvertellers kregen<br />
op de vertelavonden elk<br />
nog een persoonlijke coach<br />
mee. Op de avonden waarop<br />
ze hun verhaal konden brengen,<br />
was het aan de coach<br />
om een oogje in het zeil te<br />
houden en de goede afloop te<br />
waarborgen.<br />
Gerardine was een van de<br />
coaches. “De coach of begeleider<br />
had verschillende<br />
taken,” zegt ze. “Om te beginnen<br />
waren we altijd in de<br />
buurt om de vertellers op<br />
hun gemak te stellen. Om hen<br />
een glaasje water te brengen.<br />
Maar ook om op de tijd te<br />
letten. De verhalen worden<br />
immers individueel verteld,<br />
van persoon tot persoon. Dat<br />
mag niet uitlopen, of de hele<br />
avond loopt uit. Tijdens een<br />
normale avond vertelde een<br />
deelnemer zijn verhaal wel<br />
vier tot vijf keer. Dat betekent<br />
ook dat een begeleider<br />
de verteller een beetje in de<br />
gaten moest houden. Want<br />
elke keer opnieuw in je eigen<br />
woelige geschiedenis duiken<br />
en oude wonden oprakelen, is<br />
natuurlijk belastend. De begeleider<br />
was er dus ook om de<br />
verteller even af te schermen<br />
of rust te gunnen als dat nodig<br />
was.”<br />
Positieve effecten<br />
‘Open Boek’ vond plaats op<br />
vijf momenten in Geel. Vijf<br />
keer waren de reacties positief,<br />
zowel bij de vertellers als<br />
de luisteraars.<br />
“Het doet mij goed dat ik dit<br />
verhaal nu kan vertellen. Het<br />
sterkt mij ook. Ik heb nog<br />
slechte momenten, maar geen<br />
slechte dagen meer. En ik kijk<br />
vooruit, niet achterom,” zegt<br />
verteller Marleen.<br />
Ook de mensen die naar de<br />
verhalen kwamen luisteren,<br />
waren vol lof.<br />
42
CHRIS STESSENS<br />
BART VAN DER MOEREN<br />
GRIET SMAERS: "De verhalen moeten blijven<br />
plakken. Ze moeten regelmatig opnieuw worden<br />
verteld."<br />
Jacobien en Christel: “Je weet<br />
wel dat deze verhalen bestaan,<br />
maar je ként ze niet.<br />
Het blijft ver van je bed, tot je<br />
zo’n persoonlijke getuigenis<br />
hoort. Dat neem je toch wel<br />
even mee. We hebben vandaag<br />
naar twee verhalen geluisterd.<br />
Meer konden we niet aan,<br />
maar dat is goed. Het is goed<br />
dat je even uit je comfortzone<br />
wordt gehaald en dat je<br />
ogen worden geopend. Ik heb<br />
gemerkt hoe sterk en veerkrachtig<br />
de vertellers zijn en ik<br />
vraag me af of ikzelf evenveel<br />
kracht zou hebben. Zo betrek<br />
je die verhalen onrechtstreeks<br />
op jezelf en dat is op een bepaalde<br />
manier ook helend.<br />
Je verbreedt je zicht, je stelt<br />
dingen in vraag en vooral: je<br />
ervaart aan den lijve dat er in<br />
de wereld, en zelfs in je onmiddellijke<br />
omgeving, dingen<br />
gebeuren die je nauwelijks<br />
voor mogelijk achtte.”<br />
Ook de Stad Geel omschrijft<br />
Open Boek als een groot succes.<br />
“Als het aan mij ligt, komt<br />
hier nog een vervolg op,” zei<br />
schepen Griet Smaers. “Het is<br />
belangrijk dat dit geen eendagsvlieg<br />
is.<br />
De verhalen moeten blijven<br />
plakken. Ze moeten regelmatig<br />
opnieuw worden verteld. Daarom<br />
denken we er nu al over<br />
om Open Boek op te nemen in<br />
het programma van stadsfeest<br />
‘Zuidergekte’, dat in 2024 opnieuw<br />
georganiseerd wordt.”<br />
De clip<br />
•<br />
youtu.be/PpwUH-Jd_PQ<br />
OPEN BOEK<br />
43
Moet er<br />
nog water<br />
zijn?<br />
tekst HELEEN DRIESEN | foto’s CHRIS STESSENS<br />
Wie Kempen zegt, zegt ‘zand’. Dat zand<br />
is de voedingsbodem geweest voor een<br />
groot deel van onze Kempense geschiedenis<br />
en zal ook mee onze toekomst<br />
bepalen. Want de klimaatverandering<br />
maakt steeds duidelijker hoe essentieel<br />
een goed landschappen- en waterbeleid<br />
voor onze regio wel niet is. “Vooraleer<br />
we aan herontwikkeling denken, moeten<br />
we eerst heel goed begrijpen hoe een<br />
landschap precies werkt.”<br />
FOTO: FB WILLEM BOEL<br />
44<br />
ECOLOGISCHE TRANSITIE
Zeven kruiwagens die als een levensgrote<br />
fontein water naar beneden storten op<br />
de kasseien van de Herentalse markt. En<br />
dat in tijden van droogte. Coördinator van het<br />
STORMLoop-kunstfestival Geert Verbist, die<br />
deze TransLab K-Kampus afsluit, heeft het mogen<br />
uitleggen op sociale media. In anderhalf<br />
uur tijd, zo meldt Verbist fijntjes aan het aanwezige<br />
publiek, laat de kunstinstallatie precies<br />
zoveel water wegvloeien als de liters die nodig<br />
zijn om een stuk steak op ons bord te krijgen.<br />
Het zet aan tot nadenken.<br />
Geprikkeld zijn de toehoorders van vanavond<br />
alleszins, blijkt uit de gesprekken achteraf in<br />
de inkomruimte van water-doe-centrum<br />
Hidrodoe. Wat bijvoorbeeld Alfons vooral heeft<br />
getriggerd, is de wetenschappelijke onderbouw<br />
van het hele discours rond water. Mieke neemt<br />
een paar concrete ideeën mee naar huis, zoals<br />
het concept van rijke strooisellagen en wat<br />
ze ermee kan doen in haar eigen tuin. Voor<br />
Rien en Marijke is het onbegrijpelijk dat er<br />
nog altijd amper werk wordt gemaakt van een<br />
betonstop. Simons grote verzuchting is dat het<br />
vergunningenbeleid nu toch echt wel eens het<br />
algemeen belang zou moeten dienen.<br />
Bezorgd<br />
De rode draad: iedereen hier is bezorgd over<br />
de toekomst van onze mooie Kempen en de<br />
wereld eromheen. Hoe gaan we om met ons<br />
Kempense landschap, in al haar eigenheid?<br />
Wat kunnen we doen voor een slimmer wateren<br />
bodemgebruik? Waar wijst de geschiedenis<br />
ons de weg? Het zijn enkele vragen waarop de<br />
sprekers van de avond een antwoord hebben<br />
willen formuleren.<br />
CHRIS STESSENS<br />
45
JAN BASTIAENS: "Essentieel als<br />
we landschappen willen herontwikkelen,<br />
is dat we eerst heel goed<br />
begrijpen hoe ze functioneren. '<br />
CHRIS STESSENS<br />
Over zand en bodems<br />
Bodems vormen vrij letterlijk de grondslag van<br />
een duurzame samenleving, begint prof. dr.<br />
Karen Vancampenhout haar verhaal op video.<br />
De Leuvense professor bodemkunde moest helaas<br />
live verstek laten gaan, maar een academische<br />
prijs in ontvangst nemen, beschouwen<br />
we als een goed excuus. Bodems, zo klinkt het,<br />
leveren heel wat ecosysteemdiensten aan de<br />
maatschappij: de productie van voedsel, het<br />
bufferen van water of het opslaan van koolstof.<br />
Zand & bodem<br />
Onze Kempense bodems zijn typische ‘zandbodems’,<br />
een term die verwijst naar hun<br />
korrelgrootte-samenstelling. Zandkorrels zijn<br />
de grootste deeltjes in de bodem, legt prof.<br />
Vancampenhout uit. Kleideeltjes zijn de kleinste,<br />
alles ertussenin heet leem. Juist omdat<br />
zandkorrels zo groot zijn, hebben ze een laag<br />
waterbergend vermogen: het water stroomt<br />
er snel doorheen en de grond warmt sneller<br />
op. Naast water kunnen bodems ook nutriënten<br />
bufferen. Zandbodems doen dat in veel<br />
mindere mate, ze zijn dus kwalitatief armer en<br />
vatbaarder voor verzuring.<br />
Niet alle zandbodems zijn evenwel hetzelfde.<br />
In droge bossen en op de heide vind je potzolbodems<br />
van schrale dekzandgrond. Zonder vegetatie<br />
gaan ze makkelijk aan het stuiven. In de<br />
vruchtbaardere valleien kan zich veen vormen,<br />
dat uit waardevol organisch materiaal bestaat.<br />
Ook meer kleiige bodemtypes komen voor,<br />
bijvoorbeeld ter hoogte van de Netevalleien.<br />
In al hun variaties zijn zandlandschappen vrij<br />
onvoorspelbaar: de verschillende doorstroomsnelheden<br />
creëren soms onverwachte bewegingen<br />
in het landschap.<br />
Wispelturig<br />
In de Kempen zijn we doorheen de geschiedenis<br />
altijd heel creatief omgesprongen met onze<br />
wispelturige bodem, stelt professor Vancampenhout.<br />
Eeuwenlang werden hier bijvoorbeeld<br />
plaggen gestoken, die in de potstal met mest<br />
werden vermengd en daarna op de akkers werden<br />
gebracht. Zo ontstonden de erg vruchtbare<br />
plaggenbodems nabij de dorpskernen. Het volbouwen<br />
van die plaggenbodems is alvast geen<br />
slim idee, vindt de professor. Willen we onze<br />
bodem bestand maken tegen de toekomst, dan<br />
moeten we verstandig omspringen met het<br />
bestaande landschap. Valleien en biota zijn<br />
daarin belangrijke sleutelstukken.<br />
"Bodems vormen vrij letterlijk de grondslag<br />
van een duurzame samenleving", stelt prof.<br />
dr. Karen Vancampenhout, professor bodemkunde<br />
in deze video<br />
youtu.be/A32HpIUPQhI<br />
46<br />
ECOLOGISCHE TRANSITIE
Noord en zuid<br />
Zand mag dan typisch zijn voor onze streek,<br />
de Kempen is geen homogeen lapje zanddeeg,<br />
weet Jan Bastiaens, onderzoeker natuurwetenschappen<br />
bij het Agentschap Onroerend<br />
Erfgoed. Er doen zich in de Kempense regio<br />
verschillende landschappen voor. Grosso modo<br />
kunnen we een scheiding trekken tussen Noord<br />
en Zuid: de Noorderkempen typeert zich voor<br />
het merendeel door schrale Kempische zandgrond,<br />
met hier en daar kleiige hotspots. De<br />
Zuiderkempen leunt dichter aan bij de Leemstreek<br />
en kent een interessantere ondergrond<br />
die o.a. meer ijzer bevat. In het zuiden komen<br />
bovendien meer en bredere valleien voor met<br />
rijker veen en grasland.<br />
Die graslanden zijn een minstens even cruciale<br />
component in de Kempense historie als de zo<br />
typische heide en akkerlanden, haalt Jan<br />
Bastiaens aan. De oppervlakte aan grasland<br />
bepaalde hoeveel vee een boer kon houden,<br />
hoeveel mest – en bijgevolg graan – hij kon<br />
produceren en hoeveel mensen er gevoed<br />
konden worden. Een bijkomende kanttekening:<br />
ook het idyllische landschap van beemden en<br />
traditionele vloeiweiden hield een bewerking<br />
en degradatie van de bodem in.<br />
Goed begrip nodig<br />
Doorheen de geschiedenis heeft de Kempenaar<br />
het landschap altijd al voor zich laten<br />
werken. De Kempense valleien waren belangrijke<br />
energielandschappen waar onder meer turf,<br />
veen en moerasijzererts werd ontgonnen. Ook<br />
het graven en sleutelen aan de rivier, in functie<br />
van energie en waterproblematiek, stopte niet<br />
met het verdwijnen van de oude molenlandschappen.<br />
Essentieel als we landschappen<br />
willen herontwikkelen, besluit Jan Bastiaens,<br />
is dat we eerst heel goed begrijpen hoe ze<br />
functioneren. Dan is het alvast geen slecht idee<br />
om te kijken naar wat de mens er vroeger mee<br />
gedaan heeft.<br />
Klimaatslim beheer<br />
Hoe kunnen we onze ecosystemen klimaatslim<br />
beheren met het oog op de toekomst? Dat is<br />
de vraag waarmee postdoctoraal onderzoeker<br />
aan de KULeuven Ellen Desie het wetenschappelijk<br />
drieluik afsluit.<br />
Het plaatje oogt vandaag niet al te rooskleurig:<br />
door het historische landgebruik hebben we<br />
nutriëntenroof gepleegd op onze, al kwetsbare,<br />
zandgronden.<br />
CHRIS STESSENS<br />
ELLEN DESIE: "We hebben dringend nood aan een<br />
krachtiger klimaatslim beheer. En al is de toestand<br />
precair, er zijn wel degelijk zinvolle en effectieve acties<br />
mogelijk."<br />
47
Een groot deel van de bodem is gedegradeerd.<br />
Onze bosgronden zijn extra gevoelig voor<br />
verzuring door de typische Kempense denplantages.<br />
De uitstoot van stikstoffen ligt nog<br />
altijd veel te hoog en de klimaatsverandering<br />
zet zich aan hoog tempo door. Bottomline: we<br />
hebben dringend nood aan een krachtiger klimaatslim<br />
beheer. En al is de toestand precair,<br />
er zijn wel degelijk zinvolle en effectieve acties<br />
mogelijk.<br />
Gigantische koolstofreservoirs<br />
Om de bodem te verkoelen, moeten we het<br />
water in de riviervalleien hoger zien te krijgen,<br />
tipt de onderzoekster allereerst. Dat doen we<br />
bijvoorbeeld door meer natte bossen of veen<br />
in te richten aan de oevers. Het veenlandschap<br />
in de Kempen neemt nog maar een heel beperkte<br />
oppervlakte in, maar de venen zijn wel<br />
hotspots qua biodiversiteit. Het zijn bovendien<br />
gigantische koolstofreservoirs: ze nemen wel<br />
een ton CO 2<br />
op per hectare. Tegelijk zijn venen<br />
zuiverende sponzen voor water en bieden ze<br />
bescherming tegen overstroming.<br />
Van groot belang is dus om de venen die er<br />
nog zijn zo goed mogelijk te bewaren – ze omvormen<br />
tot grasland is om problemen vragen<br />
– en ze te herstellen waar het nog kan.<br />
Ook onze bossen bufferen water, koelen het<br />
klimaat en slaan koolstof op, gaat de wetenschapster<br />
verder. Precies omdat bossen op<br />
zand zo kwetsbaar zijn, verdienen ze al onze<br />
aandacht. Complementair soorten mengen is<br />
alvast een goede piste, want monoculturen<br />
ondervinden veel meer impact van de klimaatverandering.<br />
Raadzaam is ook om het ecologische<br />
belang van de bosranden te valoriseren<br />
en tegelijk de boskernen zo koel mogelijk te<br />
houden.<br />
Hoe we waardevolle ecosystemen het best<br />
(her)inrichten, moeten we case per case bekijken,<br />
adviseert Ellen Desie. Vast staat wel dat<br />
we een gigantische verantwoordelijkheid hebben<br />
om ze klimaatslim te beheren. Alleen dan<br />
kunnen onze landschappen hun veerkracht<br />
behouden.<br />
•<br />
48
Politiserend werken<br />
‘Problemen enkel<br />
signaleren, heeft<br />
zelden effect’<br />
tekst PETER GORIS | foto’s DIRK RAEYMAEKERS<br />
Dit interview verscheen eerder in sociaal.net<br />
Sociaal werk helpt niet enkel mensen,<br />
maar wil ook sleutelen aan de samenleving.<br />
Net daar heeft sociaal-cultureel<br />
werk veel kaas van gegeten. Een mooie<br />
reden dus om meer bij elkaar over het<br />
muurtje te kijken, vinden Christa Truyen<br />
en Jan Van Hout van Avansa Kempen.<br />
POLITISEREND WERKEN<br />
49
Maatschappelijke verandering<br />
Vlaanderen en Brussel tellen dertien Avansa’s,<br />
vroeger gekend onder de naam ‘Vormingplus’.<br />
Het zijn sociaal-culturele organisaties, verspreid<br />
over evenveel regio’s. Samen met burgers<br />
willen ze bakens verzetten voor een duurzame,<br />
inclusieve en solidaire samenleving.<br />
Deze sociaal-cultureel werkers organiseren<br />
vormingsactiviteiten, ondersteunen vrijwilligers<br />
en bouwen netwerken rond uiteenlopende<br />
thema’s: zorg dragen voor landschap en milieu,<br />
bouwen aan toekomstgerichte dorpen, anderstaligen<br />
onthalen, senioren wegwijs maken op<br />
de digitale snelweg. Elke regio legt eigen accenten.<br />
Avansa Kempen trekt doorheen dit bont lappendeken<br />
van projecten en activiteiten één<br />
rode draad: mensen en hun netwerken versterken<br />
door ze samen te brengen. Participatie en<br />
verbinding moeten uitmonden in maatschappelijke<br />
verandering.<br />
Over het muurtje kijken<br />
Maatschappelijke verandering klinkt als muziek<br />
in de oren voor sociaal werk dat politisering<br />
hoog in het vaandel draagt. Kunnen sociaal<br />
werkers wat leren van sociaal-cultureel werkers?<br />
Met die vraag klopten we aan bij twee medewerkers<br />
van Avansa Kempen die vanaf de start,<br />
begin jaren 2000, mee aan boord waren.<br />
Jan Van Hout tekent er als adjunct-directeur<br />
mee de lijnen uit, Christa Truyen bouwt er als<br />
ervaren sociaal-cultureel werker mee aan innovatieve<br />
projecten.<br />
Politiserend werken is een hot issue in sociaal<br />
werk. Ook in sociaal-cultureel werk?<br />
Jan: “Al kleeft politiserend werken aan alles<br />
wat Avansa Kempen doet, toch gebruiken we<br />
die term weinig. Maatschappelijke verandering<br />
is onze kerntaak. De focus van deze organisatie<br />
staat niet op het empoweren van mensen, wel<br />
op het versterken van de samenleving door de<br />
juiste structuren en netwerken te smeden.”<br />
“Ondanks dat verschil in woordgebruik, is het<br />
ondersteunend dat ook sociaal werkers politiserend<br />
werken naar voor schuiven. Het is de<br />
juiste keuze om samen mee te bouwen aan de<br />
samenleving. Deze ambitie van sociaal werk<br />
sterker verbinden met onze expertise zou een<br />
mooie win-win zijn.”<br />
Waar liggen verschillen tussen sociaal werk en<br />
sociaal-cultureel werk?<br />
Jan: “Een sociaal werker start vanuit cliënten<br />
die tegen problemen, drempels en hindernissen<br />
aanlopen. Een woonbegeleider botst met<br />
zijn cliënten elke dag op de wooncrisis en wil<br />
met zijn organisatie daar ook structureel iets<br />
aan veranderen. Naast individuele hulpverlening,<br />
is politiserend werken in sociaal werk een<br />
aanvullende, maar noodzakelijke, strategie om<br />
ook structuren te verleggen.”<br />
50 ECOLOGISCHE TRANSITIE
“Bij sociaal-cultureel werk staan individuele<br />
problemen minder centraal. We versterken<br />
maatschappelijke ontwikkelingen, of sturen ze<br />
bij. Als wij werken rond huisvesting, is dat omdat<br />
we daar vernieuwende maatschappelijke<br />
dynamieken zien, bijvoorbeeld co-housing.<br />
Onze voelsprieten zitten in de brede samenleving,<br />
niet enkel bij mensen die op problemen<br />
botsen.”<br />
Hoe zien die voelsprieten eruit?<br />
Jan: “Een goede sociaal-cultureel werker registreert<br />
scherp wat er in de samenleving gebeurt.<br />
We krijgen veel input. Avansa Kempen<br />
heeft een breed netwerk van lokale overheden,<br />
burgers, middenveldorganisaties, bedrijven,<br />
opleidings- en kenniscentra. We houden die<br />
contacten warm en proberen interessante ontwikkelingen<br />
te detecteren.”<br />
Christa: “Elke sociaal-cultureel werker heeft<br />
zijn eigen stijl. Sommigen zoeken individuele<br />
contacten op, anderen gaan meer groepsgericht<br />
aan de slag. Ik probeer mijn ogen en oren<br />
altijd open te houden. Dat gaat zowel over een<br />
bewoner die me iets vertelt over zijn buurt, als<br />
een studiedag van een organisatie waar deelnemers<br />
allerhande signalen geven.”<br />
Boven het maaiveld<br />
Een vijfkoppig team kan niet rond elk signaal<br />
aan de slag. Hoe selecteren jullie?<br />
Christa: “Sociaal-cultureel werkers zijn procesbegeleiders,<br />
eerder dan inhoudelijke experten.<br />
We kiezen dus enkel voor projecten<br />
waarin die procesbegeleiding een meerwaarde<br />
heeft. Als zo’n begeleiding niet langer nodig<br />
is, dan verhuis ik naar een ander project.<br />
Flexibiliteit is eigen aan deze job.”<br />
Jan: “Bovendien mikken we op projecten die<br />
boven het maaiveld uitsteken omdat ze ook<br />
maatschappelijke verandering kunnen realiseren.<br />
Als we<br />
‘Onze voelsprieten zitten in<br />
de brede samenleving, niet<br />
enkel bij mensen die tegen<br />
problemen botsen.’<br />
in een buurt<br />
met bewoners<br />
aan de slag<br />
gaan rond sociale<br />
cohesie,<br />
doen we dat<br />
vooral omdat<br />
we geloven dat we vanuit zo’n concrete initiatieven<br />
de samenleving kunnen hertekenen.”<br />
Kan je daar eens een voorbeeld van geven?<br />
Christa: “Ik begeleidde enkele jaren een project<br />
rond eenzaamheid. Het was een mooie<br />
samenwerking met de ouderenbeleidscoördinator<br />
van OCMW Arendonk en de Vonk3-<br />
onderzoeksequipe van de Thomas More Hogeschool.”<br />
“Vandaag is dit project levendiger dan ooit:<br />
veel meer vrijwilligers, veel meer activiteiten<br />
en nog meer enthousiasme. Intussen lieten<br />
we dat project los en is de lokale overheid nu<br />
de grote supporter van dit initiatief. ”<br />
51
CHRISTA TRUYEN: "Als je een gezellig<br />
ontmoetingsmoment organiseert, dan zijn<br />
veel mensen plots meer mobiel dan ze<br />
zelf dachten."<br />
Werken aan verbinding<br />
Waarom werkten jullie rond eenzaamheid?<br />
Christa: “Eenzaamheid wordt vaak gezien als<br />
een individueel probleem dat je oplost door<br />
bij iemand wat vaker op bezoek te gaan, een<br />
boodschappendienst te installeren of een bewoner<br />
beter de weg te wijzen naar het lokaal<br />
dienstencentrum.”<br />
“Het is onze taak om vragen te plaatsen bij<br />
deze individualisering van problemen. Wij pakten<br />
het heel anders aan door te werken rond<br />
verbinding.”<br />
Je maakt me benieuwd. Hoe deden jullie dat?<br />
Christa: “We bleven weg van het stereotype<br />
dat sterke mensen moeten zorgen voor zwakke<br />
mensen. We zochten naar een gemeenschappelijke<br />
basis die mensen met elkaar delen:<br />
iedereen heeft iets te vragen en iedereen heeft<br />
iets te bieden. We brachten wie iets nodig heeft<br />
in contact met wie iets wilde doen. Een nieuw<br />
project was geboren: (H)echt Arendonk.”<br />
“Als iemand graag alle kneepjes van de smartphone<br />
wil kennen, zal er zeker iemand zijn die<br />
hem daarbij kan helpen. Als een tachtiger zich<br />
fysiek niet sterk genoeg meer voelt om met de<br />
hond te gaan wandelen, is er ongetwijfeld een<br />
jongere die hem dolgraag vergezelt.”<br />
Vandaag klinkt dat met initiatieven zoals<br />
Helpper evident.<br />
Christa: “Tien jaar geleden was dat matchen<br />
van vraag en aanbod pionierswerk. We kozen<br />
er bewust voor om dat live te organiseren, met<br />
laagdrempelige en gratis ontmoetingsmomenten<br />
waarin mensen hun vraag en aanbod konden<br />
uitwisselen.”<br />
“Groot en klein, jong of oud: iedereen kon een<br />
eigen bijdrage leveren. Heel wat helpende<br />
handen hielpen maandelijks een gezamenlijke<br />
maaltijd bereiden. Andere vrijwilligers knutselden<br />
een tijdschrift in elkaar waarin vraag en<br />
aanbod bekend gemaakt werden.”<br />
“Als je een gezellig ontmoetingsmoment organiseert,<br />
dan zijn veel mensen plots meer<br />
mobiel dan ze zelf dachten. Dankzij creadagen<br />
ontdekken mensen opnieuw dat ze nog kunnen<br />
knutselen en beginnen ze opnieuw te leven.”<br />
Waar zat de maatschappelijke verandering die<br />
jullie zo belangrijk vinden?<br />
Christa: “De focus verschoof van eenzaamheid<br />
bij senioren naar verbinding tussen mensen.<br />
Vanuit die krachtgerichte kijk bouw je de samenleving<br />
anders op.”<br />
“Bovendien doken door die bijeenkomsten<br />
verhalen op rond wat nodig is in de gemeente<br />
om verbinding en ontmoeting tussen mensen<br />
mogelijk te maken. Mensen die zorg nodig hebben<br />
of met vragen zitten over hun pensioen,<br />
ervaren hoge drempels naar een OCMW of CAW.<br />
In (H)echt Arendonk maakten bewoners die<br />
drempels concreet zichtbaar.”<br />
Gebeurde er iets met die signalen?<br />
Christa: “Er ontstond een mobiele equipe<br />
van vrijwilligers voor mensen die het moeilijk<br />
hebben. Het project en het OCMW kwamen<br />
dichter bij elkaar te staan en (H)echt Arendonk<br />
kreeg een eigen ontmoetingslokaal binnen het<br />
OCMW-gebouw. Dat was op vlak van toegankelijkheid<br />
voor alle partijen een meerwaarde.”<br />
“Ook het lokaal dienstencentrum ‘Durgebont‘<br />
groeide vanuit (H)echt Arendonk. De OCMWmaatschappelijk<br />
werkers bouwden hun kantoor<br />
uit in de cafetaria en zijn vandaag meer<br />
toegankelijk dan ooit.”<br />
Jullie begeleidden in al die jaren al heel wat<br />
projecten. Hebben jullie een vaste succesformule?<br />
Christa: “Ik vind het moeilijk om over succesformules<br />
te praten. Elk project is maatwerk.<br />
Je haalt niet gewoon methodiek x of y uit je<br />
schuif. Zo werkt dat hier niet. Je bricoleert de<br />
dingen waarvan je vanuit je ervaring denkt dat<br />
ze zullen werken.”<br />
52
Jan: “Bij die werkzame elementen<br />
horen zeker vreugde<br />
en goesting. Enthousiasme<br />
werkt aanstekelijk en helpt om<br />
sterke netwerken te maken.<br />
Als het plezant is, dan is dat<br />
een goed teken.”<br />
“Vanzelfsprekend liggen er op<br />
de weg naar impact en succes<br />
ook meer strategische overwegingen.<br />
Zo was het voor een<br />
duurzame verankering van dit<br />
project cruciaal dat de ouderenbeleidscoördinator<br />
van het<br />
OCMW mee aan de knoppen<br />
zat. Dat was geen toevallige<br />
keuze: zonder haar was er<br />
geen zicht op een duurzame,<br />
lokale verankering.”<br />
Vinden jullie het belangrijk<br />
om deze ervaringen te delen<br />
met andere gemeenten?<br />
Christa: “We voelden dat dit<br />
project een broedplaats van<br />
vernieuwing was. Om die ervaringen<br />
te delen, hadden<br />
we een belangrijke troef aan<br />
boord: de wetenschappelijke<br />
begeleiding van een onderzoeksteam<br />
dat studiedagen<br />
organiseerde, inzichten publiceerde<br />
en een inspiratiegids<br />
maakte.”<br />
Jan: “Als een project succesvol<br />
en vernieuwend is, is de trein<br />
snel vertrokken. Want ook<br />
gemeenten leren graag elkaars<br />
goede praktijken kennen. Ik<br />
moet nog de eerste politicus<br />
tegenkomen die past voor een<br />
initiatief waarover burgers en<br />
organisaties enthousiast zijn.”<br />
Enkel signaleren te<br />
vrijblijvend<br />
Toch even dat enthousiasme<br />
temperen: sociaal werkers<br />
hebben vaak het gevoel dat<br />
het beleid doof blijft voor hun<br />
signalen. Herkennen jullie<br />
dat?<br />
Jan: “Er is niks mis met straathoekwerkers<br />
die aan een<br />
schepen van jeugd signaleren<br />
dat er op het plein geen ruimte<br />
is voor hun jongeren. Maar<br />
wat levert het op? Problemen<br />
enkel signaleren is te vrijblijvend.<br />
Het heeft zelden effect.<br />
Er is meer nodig. Je moet iets<br />
ondernemen.”<br />
“Onze boodschap is: start ook<br />
vanuit sociaal werk projecten<br />
op die innovatief zijn, betrek<br />
er andere spelers bij. Laat<br />
kleine succesjes aanstekelijk<br />
werken. Door de juiste kleine<br />
duwtjes te geven, kan je soms<br />
grote veranderingen realiseren.”<br />
Stoten jullie dan niet op weerstand?<br />
Jan: “We geloven in de maakbaarheid<br />
van de samenleving.<br />
Maar we zijn ook realistisch:<br />
in een veranderingsproces<br />
heb je altijd 20 procent die<br />
mee is, 20 procent die weerstand<br />
biedt en 60 procent die<br />
de kat uit de boom kijkt.”<br />
“Bij de opstart van een project<br />
mikken we op die 20 procent<br />
die mee aan de kar wil trekken.<br />
De positieve uitstraling<br />
van het project moet de 60<br />
procent twijfelaars naar de<br />
juiste kant trekken. De 20 procent<br />
die op de rem gaat staan,<br />
zal je altijd hebben.”<br />
“De uitdaging is om op die<br />
onvermijdelijke verandering<br />
impact te hebben door te faciliteren<br />
dat de juiste mensen<br />
aan de juiste touwtjes trekken.<br />
Als we niet geloven dat<br />
dit kan, kunnen we hier even<br />
goed meteen de deur dichttrekken.”<br />
Tot slot: hebben sociaal-cultureel<br />
werkers een boodschap<br />
voor sociaal werkers?<br />
Jan: “Sociaal werk evolueert<br />
in de juiste richting. Het sluit<br />
zich niet op in individuele<br />
hulpverlening waar de noden<br />
helaas eindeloos zijn, maar<br />
trekt mee aan de kar van<br />
maatschappelijke verandering.”<br />
“Daar komen we op gedeeld<br />
terrein waar we elkaar kunnen<br />
versterken. Dat gebeurt nog te<br />
weinig. Want wil je maatschappelijke<br />
verandering realiseren,<br />
dan moet je de eigen grenzen<br />
durven doorbreken. Niet door<br />
te hopen dat jouw signalen<br />
opgepikt zullen worden of<br />
door enkel oplossingen te<br />
zoeken bij vertrouwde organisaties.”<br />
“Breek dus door je eigen<br />
grenzen heen en mobiliseer<br />
bijvoorbeeld ook burgerbewegingen<br />
of bedrijven die<br />
goesting hebben om mee aan<br />
de kar te trekken. Pas als je<br />
het eigen eiland verlaat, kan je<br />
beweging brengen in de<br />
samenleving.”<br />
•<br />
JAN VAN HOUT: "Door<br />
de juiste kleine duwtjes te<br />
geven, kan je soms grote<br />
veranderingen realiseren.”<br />
53
De clip<br />
youtu.be/tIaCEvjKUqQ<br />
54 ECOLOGISCHE TRANSITIE
BART VAN DER MOEREN<br />
Buurtbudget Gierle<br />
Een groep enthousiaste bewoners van de wijk<br />
‘Molenpad’ in Gierle werkte maandenlang aan de<br />
verfraaiing van enkele pleintjes.<br />
Ze realiseerden er o.a. nieuwe speeltuigen, een<br />
petanqueveld, een fietscrossparcours en de heraanplant<br />
van het Netelbos met nieuwe bomen en<br />
struiken. Het lokaal bestuur stelde een budget ter<br />
beschikking en zorgde voor de nodige ondersteuning,<br />
maar zowel het denkwerk als de uitvoering n<br />
amen de buren zelf in handen.<br />
Het resultaat mocht gezien worden! In oktober werd<br />
dit gevierd met een gezellige inhuldiging.<br />
55
‘Update’ in Ravels<br />
Een dag vol<br />
inspiratie en<br />
ontmoeting<br />
tekst JANNA DERGENT | foto’s CHRIS STESSENS<br />
56<br />
VRIJWILLIGERS EN MIDDENVELD
Op zaterdag 26 oktober werden<br />
alle vrijwilligers van Ravelse<br />
verenigingen uitgenodigd in CC<br />
De Wouwer voor ‘Update’.<br />
Gemeente Ravels en Avansa<br />
zetten samen een fijne dag vol<br />
workshops op poten om de<br />
lokale vrijwilligers een duwtje in<br />
de rug te geven.<br />
Gekende verenigingen zoals<br />
Okra en Femma waren present,<br />
maar ook de Chiro van Weelde<br />
en de lokale fanfare kwamen<br />
eens piepen. Een uiteenlopende<br />
groep vraagt dan ook een<br />
divers aanbod. Daar zorgde de<br />
gemeente Ravels samen met<br />
Avansa voor.<br />
Het doel, naast nieuwe kennis<br />
en ideeën vergaren? Kennismaken<br />
en verbinden met<br />
andere vrijwilligers uit de<br />
buurt. “Voor zo’n evenementen<br />
moet het inhoudelijke er<br />
zijn, maar ook ontmoeting is<br />
belangrijk. Ravels is een grote<br />
gemeente. De mensen wonen<br />
ver uit elkaar. We vinden het<br />
belangrijk dat de verenigingen<br />
met elkaar in contact komen,”<br />
aldus Bob van den Bosch, cultuurbeleidscoördinator<br />
van de<br />
gemeente. Hij vertelt ons over<br />
het evenement, van idee tot<br />
evaluatie.<br />
Kun je eens kort omschrijven<br />
wat het evenement juist was<br />
en hoe de dag eruitzag?<br />
"Ik zou het een vormingsdag<br />
voor verenigingen noemen.<br />
Alle verenigingen van de gemeente<br />
werden uitgenodigd<br />
en konden zich inschrijven.<br />
Om het zo laagdrempelig mogelijk<br />
te maken, konden deelnemers<br />
kiezen of ze een halve<br />
of een hele dag kwamen. Uiteindelijk<br />
kwamen de meesten<br />
een hele dag."<br />
"Hoewel we vroeg begonnen<br />
- de ontvangst begon ‘s morgens<br />
om 9 uur - zat de sfeer er<br />
meteen goed in. Het plenaire<br />
gedeelte begon met een korte<br />
set van stand-upcomedian<br />
Kevin Van den Eynde. De mensen<br />
hadden toen al een eerste<br />
keer samen gelachen. Het<br />
ijs was gebroken en de intro<br />
zorgde meteen voor gespreksstof<br />
nadien."<br />
57
"De workshops zelf gingen in<br />
de verschillende zaaltjes van<br />
De Wouwer door. Het aanbod<br />
was divers: bloemschikken,<br />
sociale media, vergadertechnieken,<br />
tips om nieuwe vrijwilligers<br />
aan te trekken … Er zat<br />
voor iedereen wel iets interessants<br />
tussen."<br />
"De middagpauze was niet<br />
alleen een moment om broodjes<br />
te eten, maar ook een<br />
netwerkmoment dat Avansa in<br />
elkaar stak. De mensen werden<br />
wat door elkaar gezet, en<br />
ze kregen kaartjes met vragen<br />
om de gesprekken op gang te<br />
trekken."<br />
Hoe zijn jullie bij gemeente<br />
Ravels op het idee gekomen<br />
voor Update?<br />
"We kenden het aanbod van<br />
Avansa. We hadden al eens<br />
samengewerkt, en we wisten<br />
dat onze vrijwilligersorganisaties<br />
daar zeker iets aan zouden<br />
hebben. Er kwam dus niet<br />
meteen een specifieke vraag<br />
vanuit de verenigingen, maar<br />
wij kennen onze organisaties<br />
goed en wisten dat er enthousiasme<br />
zou zijn."<br />
"Vanuit onze vrijetijdsdiensten<br />
kwam het idee om er<br />
een hele dag van te maken<br />
met meerdere workshops, in<br />
plaats van verschillende losse<br />
momenten. Zoiets werkt beter<br />
voor onze organisaties. Avansa<br />
stond meteen positief tegenover<br />
het idee, en het werd een<br />
fijne samenwerking."<br />
Hoe hebben jullie de workshops<br />
gekozen?<br />
"Dat hebben wij samen met<br />
Avansa gedaan. We hadden<br />
zelf het aanbod al eens bekeken,<br />
en aangeduid wat interessant<br />
was voor ons. Tijdens de<br />
eerste vergadering met Avansa<br />
hebben we zelf ook enkele<br />
eigen voorstellen gedaan. Voor<br />
ons was het heel belangrijk<br />
om er ook wat meer praktische<br />
workshops tussen te steken,<br />
zoals dat bloemschikken.<br />
Je hebt altijd een hoop mensen<br />
die de meer theoretische<br />
materie maar niks vinden. Het<br />
inhoudelijke moet er zeker<br />
zijn, maar ontmoeting bleef<br />
ook een zeer belangrijk aspect<br />
van de dag."<br />
Hoe was de opkomst?<br />
"Ik hoopte zelf op een honderdtal<br />
deelnemers, uiteindelijk<br />
waren het er vijftig. Er zijn<br />
meer dan 200 verenigingen in<br />
Ravels, waarvan we er 25 bereikten.<br />
Dat vind ik wat mager.<br />
Ik was zelf dus niet helemaal<br />
tevreden, maar mijn collega’s<br />
waren dat wel. Ik was eigenlijk<br />
de enige die niet tevreden was<br />
(lacht)."<br />
58<br />
VRIJWILLIGERS EN MIDDENVELD
Wanneer zou het evenement<br />
inhoudelijk geslaagd zijn?<br />
"Enerzijds wilden we verenigingen<br />
nieuwe tools aanreiken,<br />
anderzijds wilden we<br />
de mensen meer in contact<br />
met elkaar brengen. Ravels is<br />
groot. Het heeft vijf verschillende<br />
dorpskernen die elk een<br />
entiteit op zich zijn. Tussen<br />
het noorden en het zuiden van<br />
Ravels ligt zo'n 20 kilometer,<br />
dus het is heel gespreid. De<br />
mensen zien elkaar weinig."<br />
Is dat dan de grootste drempel,<br />
die afstand?<br />
"Dat denk ik wel. In het verleden<br />
hebben we een dergelijk<br />
evenement samen met verschillende<br />
gemeenten georganiseerd.<br />
Daar kwamen eigenlijk<br />
niet veel meer mensen op<br />
af, ook al kwam de doelgroep<br />
uit Beerse, Turnhout, Oud-<br />
Turnhout, Vosselaar, Merksplas<br />
én Ravels. Toen merkten we<br />
dat het voor veel mensen een<br />
grote stap is om de gemeentegrenzen<br />
over te steken.<br />
Daarom kozen we ervoor om<br />
het een keertje zelf te doen,<br />
en dat zou ik andere gemeenten<br />
ook aanraden. De meeste<br />
gemeenten hebben genoeg<br />
verenigingen om zelf iets op<br />
poten te zetten, en dan is afstand<br />
alvast geen drempel."<br />
Hoe bekijk je de samenwerking<br />
met Avansa?<br />
"Positief! Avansa was al vanaf<br />
de eerste vergadering betrokken.<br />
Dat hadden we nodig,<br />
aangezien we op personeelsvlak<br />
niet zo talrijk zijn. Helemaal<br />
zelf zouden we het niet<br />
gedaan hebben, en Avansa is<br />
een partner met meer ervaring<br />
en expertise als het gaat over<br />
dergelijke evenementen."<br />
"De taken waren goed verdeeld.<br />
Avansa trommelde de<br />
lesgevers op en faciliteerde<br />
het netwerkmoment. Dat bleek<br />
uiteindelijk een grote meerwaarde<br />
te zijn. Wij als gemeente<br />
verzorgden de praktische<br />
organisatie: we verzamelden<br />
het nodige materiaal en fiksten<br />
de lokalen, we regelden de<br />
catering en de communicatie."<br />
Kijken jullie al uit naar een<br />
volgende editie?<br />
"Ja, we hebben wel zin om het<br />
nog eens te doen. We hebben<br />
nog niet bepaald wanneer of<br />
hoe, maar ik denk niet dat het<br />
iets jaarlijks wordt. We zijn het<br />
er met de collega’s over eens<br />
dat om de drie jaar een mooi<br />
doel is. Het is een evenement<br />
dat wel wat werk en voorbereiding<br />
vraagt, en als kleinere<br />
gemeente botsen we soms op<br />
onze limieten."<br />
Heb je nog tips voor gemeenten<br />
die zo'n Update zouden<br />
willen organiseren?<br />
"Wij twijfelden eerst om het<br />
evenement over een hele dag<br />
te spreiden. We waren bang<br />
dat dat voor sommigen nogal<br />
lang zou zijn. Avansa raadde<br />
aan om toch zeker een middagpauze<br />
op te nemen in het<br />
programma voor iedereen,<br />
omdat dat een belangrijk ontmoetingsmoment<br />
was voor<br />
de verenigingen. De mensen<br />
die geen hele dag kwamen, en<br />
enkel een workshop bijwoonden<br />
in de voor- of namiddag,<br />
maakten dan wel de middagpauze<br />
mee. De voormiddag<br />
duurde van negen tot een, en<br />
de namiddag van twaalf tot<br />
vier. Zo was iedereen aanwezig<br />
tijdens dat netwerkmoment,<br />
ook wie maar één sessie volgde.<br />
Babbelen met een broodje<br />
in de hand werkt altijd!" •<br />
59
Maak je vereniging spring<br />
Oppeppers<br />
60
levend met onze<br />
Zit de klad erin?<br />
Weet je niet meer van welk hout<br />
pijlen maken?<br />
We hebben al jarenlang een mooi vormingsaanbod om je<br />
vereniging terug tot leven te brengen.<br />
goedkoop (hooguit 65 euro)<br />
degelijk<br />
ook voor burgerinitiatieven<br />
met een aantal nieuwe thema's: : Instagram voor<br />
beginners | Biztax - aangifte in de rechtspersonen-<br />
belasting | Kritiek en complimenten in je bestuur |<br />
Flyers maken | Nieuwe media en filmpjes maken |<br />
Hoe creëer je impact?<br />
www.oppepper.be<br />
61
97%<br />
van onze activiteiten in <strong>2022</strong> gebeurde<br />
in samenwerking met deze partners:<br />
Abdij Averbode ACV ACV beschutte en<br />
sociale werkplaatsen ACV Laakdal ACV<br />
Meerhout ACV Regio Geel Agentschap<br />
Integratie en Inburgering Agfa AIF+ Al-<br />
Arm Alfons Smet Residenties Artcenter<br />
Hugo Voeten Avansa Antwerpen Avansa<br />
Brugge Avansa Gent Avansa Limburg <br />
Avansa Mechelen Avansa MZW Avansa<br />
Oost-Brabant Avansa VLAD Avansa Waas<br />
en Dender Barzoen Behaag Onze Kempen<br />
Beweging.net Beweging.net Beerse Beweging.net<br />
Westerlo Bezoekerscentrum Het<br />
Boshuis Bezoekerscentrum Landschap De<br />
Liereman Bibliotheek Baarle-Hertog Bibliotheek Beerse Bibliotheek Geel Bibliotheek Grobbendonk Bibliotheek Herentals<br />
Bibliotheek Herenthout Bibliotheek Herselt Bibliotheek Kasterlee Bibliotheek Lille Bibliotheek Mol Bibliotheek<br />
Neteland Bibliotheek Ravels Bibliotheek Rijkevorsel Bibliotheek Turnhout Bouwmaatschappij Noorderkempen<br />
Breekijzer Burgergroep Klimaatmakers Burgergroep Netelbos Burgergroep Ontharding Burgergroep Petanquebaan<br />
Burgergroep Westerlo Buurtgroep Buurtbudget Arendonk Buurtwerk 't Stokt Buurtwerking Domein Kasterlee Meerlaer<br />
Campina Energie CAW De Kempen Collectief 8 maars Cultuurcentrum Baarle-Hertog Cultuurcentrum De Warande <br />
Cultuurcentrum De Wouwer Cultuurforum Mol Cultuurraad Mol Dare To Be Grey Davidsfonds Lille Davidsfonds Mol <br />
Davidsfonds Rijkevorsel Davidsfonds Vosselaar De Brugpartij De Dorpel De Huizen De Merode vzw De Rode Antraciet<br />
De Transformisten De VoorZorg prov. Antwerpen De Woonbrug ECD Tandem Erfgoed Noorderkempen Femma<br />
Femma Blijde Boodschap Femma Hoogstraten Femma Kasterlee Femma Lichtaart Femma Merksplas Femma Oevel<br />
Femma Oosterwijk Femma Oud-Turnhout Femma Retie Femma Rijkevorsel Femma Zwaneven Ferm Baarle-Hertog<br />
Ferm Lille Ferm Poederlee Ferm regio Hoogstraten Ferm regio Turnhout Ferm Retie Ferm Veerle Ferm Zwaneven<br />
Fietsersbond Turnhout Gemeente Arendonk Gemeente Beerse Gemeente Diest Gemeente Herenthout Gemeente<br />
Herselt Gemeente Hoogstraten Gemeente Hulshout Gemeente Kasterlee Gemeente Laakdal Gemeente Lille Gemeente<br />
Meerhout Gemeente Merksplas Gemeente Mol Gemeente Nijlen Gemeente Olen Gemeente Oud-Turnhout <br />
Gemeente Ravels Gemeente Retie Gemeente Scherpenheuvel-Zichem Gemeente Westerlo Gevangenis Hoogstraten <br />
Gevangenis Merksplas Gevangenis Wortel Gezinsbond Gezonde Gemeente Arendonk Gezonde gemeente Mol - BOEBS<br />
Gezondheidsraad Geel Grijze Panters Herentals Groen Olen Groep Bibliothecarissen Groep Intro vzw Groep Open<br />
Boek Hannah Arendt Instituut Heemkundige Kring Adriaan Ghys Heemkundige Kring Lille HerstelAcademie Kempen <br />
Het Gevolg Hofke Van Chantraine Huis van de Haiku Huis van de Mens Huis van het Kind Herentals Huis van het Kind<br />
Stadsregio Turnhout initiatiefnemers Klimaatklap Mol Inzicht Onderweg IOK Kempens Karakter Klimaatcontact <br />
Kultuurkontakt Beerse KVG regio Turnhout KWB KWB Geel Sint Amands KWB Gierle KWB Vorst Centrum Landelijke<br />
Gilde Lichtaart Landelijke Gilde Poederlee Landschap(spark) de Merode LDC Convent2 LDC Durgebont LDC Eigenaard<br />
LDC Het Klooster LDC Ten Hove LDC TerHarte Ligo Kempen Logo Kempen Markant Kasterlee Markant Mechelen-<br />
Turnhout Moderator Mondiale Raad Geel Mooov MOS Multidisciplinaire praktijk Geel Winkelomheide Natuuracademie<br />
Natuurpunt Markvallei Natuurpunt Museum Neos Kasterlee Neos Mol OCMW Balen - dienstencentrum Den<br />
Travoo OKRA Arendonk OKRA Balen - Gerheide OKRA Beerse Den Hout OKRA Geel Bel OKRA Heilig Hart Turnhout <br />
OKRA Lille OKRA Meer OKRA Retie OKRA Sint-Jozef Vosselaar OKRA Vlimmeren OKRA Wechelderzande OKRA Witgoor<br />
Orelia Residentie Groenhof Oxfam Geel Park in de Zon Pasar Project Haire Laakdal Projectvereniging Neteland<br />
Provincie Antwerpen Provincie Limburg Rebelle Rebelle Meerhout Refood Network Regionaal Landschap Grote<br />
en Kleine Nete Rurant Samana Wechelderzande Seniorenraad Arendonk Seniorenraad Dessel Seniorenraad Lille <br />
Seniorenraad Meerhout Seniorenraad Vosselaar Seniorenraad Westerlo Simply Community Sociaal Huis Arendonk <br />
Sociaal.net Socius S-plus Meerhout Stad Geel Stad Herentals Stad Hoogstraten Stad Oostende Stad Turnhout<br />
Stadsregio Turnhout Stilteplatform Stuifzand Stuyfplek Parkwijk Talander Tel-Oor Thomas More Transitie Mol<br />
en Balen TuinHier Geel TuinHier Herselt TuinHier Meerhout Turnhout Ekspres UCLL Ugent Velt Middenkempen<br />
- kern Herentals Velt Noorderkempen Villa Mescolanza Visie VITO Vlaams Steunpunt Vrijwilligerswerk Vlaamse<br />
overheid - departement omgeving Vredesinstituut Vrijwilligers Stilteplatform Vrijwilligers TLK Vrouweninfo Herentals<br />
VUB VVSG Wakkerdal Welzijnsschakel Hou-Vast Welzijnsschakel Olen Welzijnsschakel Retie Welzijnsschakels<br />
Welzijnszorg 62 Kempen Wetenschapscafé Turnhout Wijkvereniging 't Heilaar Wij-Zij-netwerk WZC Boeyendaalhof <br />
Zorggroep Orion
Het team<br />
MARTINE COPPIETERS<br />
coördinator<br />
martine.coppieters@avansa.be<br />
014 95 35 44<br />
JAN VAN HOUT<br />
adjunct-coördinator<br />
jan.vanhout@avansa.be<br />
014 95 35 42<br />
VIVIANE SCHUER<br />
sociaal-cultureel werker<br />
viviane.schuer@avansa.be<br />
014 95 35 43<br />
CHRISTA TRUYEN<br />
sociaal-cultureel werker<br />
christa.truyen@avansa.be<br />
014 95 35 41<br />
KATRIEN LOOTS<br />
sociaal-cultureel werker<br />
katrien.loots@avansa.be<br />
014 95 35 47<br />
WANNES VAN COILLIE<br />
sociaal-cultureel werker<br />
wannes.vancoillie@avansa.be<br />
014 95 35 48<br />
JANNA JANSSENS<br />
sociaal-cultureel werker<br />
janna.janssens@avansa.be<br />
014 95 35 46<br />
MIEKE LUYTS<br />
sociaal-cultureel werker<br />
mieke.luyts@avansa.be<br />
014 95 35 45<br />
MIEKE HEYMANS<br />
sociaal-cultureel werker<br />
mieke.heymans@avansa.be<br />
014 89 97 26<br />
PIETER DESMEDT<br />
sociaal-cultureel werker<br />
pieter.desmedt@avansa.be<br />
014 95 35 49<br />
TINE DE LAET<br />
sociaal-cultureel werker<br />
tine.delaet@avansa.be<br />
014 89 97 25<br />
Contact<br />
Avansa Kempen vzw<br />
Prins Boudewijnlaan 9 bus 2<br />
2300 Turnhout<br />
ond.nummer: 0861.555.780<br />
RPR Antwerpen, afdeling Turnhout<br />
open elke werkdag van 9 tot 17 u.<br />
T 014 41 15 65<br />
E kempen@avansa.be<br />
W www.avansa-kempen.be<br />
facebook avansakempen<br />
ontwerp Avansa Kempen<br />
druk www.maes-natuurlijk.be<br />
v.u.<br />
DIRK RAEYMAEKERS<br />
communicatiewerker<br />
dirk.raeymaekers@avansa.be<br />
014 41 15 65<br />
Martine Coppieters, p/a Prins<br />
Boudewijnlaan 9 bus 2, 2300 Turnhout<br />
63
Prins Boudewijnlaan 9 b2<br />
2300 Turnhout<br />
014 41 15 65<br />
kempen@avansa.be<br />
www.avansa-kempen.be<br />
Kempen<br />
samen naar beter<br />
met de steun van<br />
64