Het Vrije Woord | Editie 1

Een uitgave van Kif Kif
Het Vrije Woord
Editie 1 | december 2022

Colofon
Grafische vormgeving: Eowyn Huybrecht
Coördinatie zine en workshops: Karin Schuitema
Beeld omslag: James Ololo
Met bijdragen van:
Ann Li
Avery Bertrand Iradukunda
Dania Balhagi
D.C.
Habiba Boumaâza
James Ololo
Jasmin Tabaković
Karen Schets
Karin Schuitema
Karst van Zwet
Kris
Lee Eisold
Majda Balhagi
Rosa Moran
We willen ook De Rode Antraciet bedanken voor het mogelijk maken van de
inzendingen vanuit verschillende gevangenissen. In het bijzonder dank aan
Sabine de Bock en Heather Loontjens voor de samenwerking.

Inhoudsopgave
Inleiding ...........................................................................................................................................................
Code Switching (Avery Bertrand Iradukunda) ..............................................................
Beeld: Karin Schuitema, Lee Eisold
Geboorte van mijn broer (Karen Schets) ...........................................................................
Beeld: Jasmin Tabaković, Habiba Boumaâza, Karst van Zwet
Wanneer het doek valt: achter de schermen van vrijheid (Rosa Moran) .......
Beeld: Karin Schuitema, James Ololo, Rosa Moran
Zonder haar (D.C.) ................................................................................................................................
Beeld: D.C.
Antidiscriminatie en interculturaliteit (Kris) ...................................................................
Beeld: Kris
Over de onvrijheid van het woord (Ann Li) .........................................................................
Beeld: Majda Balhagi, Karin Schuitema
Het leven (Dania Balhagi) ..............................................................................................................
Beeld: Dania Balhagi
Liefde voor de wereld (James Ololo) ......................................................................................
Beeld: James Ololo
2
4
9
12
18
19
22
26
27
Beeld | Dania Balhagi
1

Dit is de eerste van in totaal drie
edities van de zine ‘Het Vrije Woord’,
gecreëerd en uitgegeven door Kif
Kif, een beweging die strijdt tegen
racisme en zich inzet voor gelijkheid.
De stukken in deze zine werden
ingezonden voor de schrijfwedstrijd
‘Het Vrije Woord’ die eind 2021
plaatsvond ter ere van het twintigjarig
bestaan van Kif Kif. Hieruit kwam voor
elk van de categorieën (opiniestuk,
poëzie en kortverhaal) een winnaar
naar buiten. Daarnaast waren er
veel schrijvers die weliswaar niet
gewonnen hadden, maar die wel een
eervolle vermelding kregen van de
jury. Deze zine biedt ook aan deze
schrijvers en hun sterke teksten een
platform.
Tijdens verschillende workshops,
open voor iedereen, maakten we
van gemengde materialen – onder
meer papier, verf, potlood en inkt
– tekeningen en collages bij deze
teksten. Op deze manier konden de
deelnemers hun creativiteit inzetten
in de antiracistische context.
Voor het tot stand brengen van de
verschillende edities van de zine
werkte Kif Kif ook nauw samen met
De Rode Antraciet, een organisatie
die werkt aan een maximale
interactie tussen mensen in de
gevangenis en de buitenwereld door
middel van sport en cultuur. Via De
Rode Antraciet ontvingen we teksten
en beeldmateriaal van schrijvers
en tekenaars in verschillende
gevangenissen in Vlaanderen en
Brussel. Zo kunnen ook hun woorden
en beelden mensen buiten de
gevangenis bereiken.
Het eerste resultaat van het
schrijfwerk, de creatieve workshops
en de unieke samenwerkingen ligt
nu hier voor je. We wensen je veel
antiracistische inspiratie!
2

Beeld | Karin Schuitema
3

Code Switching
Avery Bertrand Iradukunda | winnaar categorie poëzie
Wie niet wit is, switcht zijn code. De 0 wordt 1, de 1 geaccepteerd.
Zwart-wit gecodeerd. Onze maskers vallen, waar we ons veilig voelen.
We doen het niet om jullie te pijnigen, We kunnen het ons niet behelpen.
Het is een in ons geweven instinct om te kunnen overleven.
Ik zou je willen zeggen dat het ‘smooth’ gaat, dat alles ok zit tussen ons.
Maar huidskleur speelt een rol.
Wie in witte ruimtes loopt, loopt op glasscherven,
draagt een wit masker, om te mogen passen in een systeem dat zich niet aan
wil passen.
Wie in witte ruimtes loopt, is een ondemocratisch verkozen ambassadeur.
Het symbool van zijn huidskleur of geloof. Op zoek naar aanvaarding,
Want zijn aanvaarding geeft een kans aan zijn broeders en zusters.
Het codewoord voor mensen in hetzelfde bootje. Crazy I know.
Acceptatie is het beest dat in je nek hijgt en om te leven, bezwijk je.
Je geeft je ziel eraan over. Je wil door dat beest worden gebeten,
om te tonen dat je het verdient om hier leven. Fucked up, ik weet het.
Maakt niet eens uit of je hier bent geboren of getogen. De mens hier kent geen
mededogen.
Er wordt niet gekeken naar wie goed is, De ogen staan enkel gericht naar het
slechte én dat maakt acceptatie moeilijk.
Je moet het verdienen, hoewel dat je op school leert dat je het verdient.
Hier zijn veel goede mensen, maar weinig die zichzelf in vraag stellen.
Dus switchen wij in codes. We zijn zo ‘gewired’. Code-switching.
Jezelf aanpassen om te kunnen passen. Wie naar jou kijkt en naar mij kijkt,
ziet mij niet direct als mens, maar als ‘één van hun’.
Een van die ‘vreemden’ tot als ik kan bewijzen dat ik niet gevaarlijk ben, of dom,
of niet hyperseksueel. Een zwart beest. Wat ik ergens begrijp en dat frustreert
me.
4

Er zijn gevaarlijke gekleurde mensen. Maar kijk naar de derde wereld en je ziet
hoe gevaarlijk witte mensen zijn. Overal waar zij zijn geweest zie je onrust.
Door naar het slechte van anderen te kijken, zie je het slechte in jezelf niet.
Er is maar 1 ras, het menselijk ras, een eenvoudig concept, moeilijk gemaakt
om moeilijk te doen.
Maar het voelt aan alsof gelijkheid tegenstrijdig is met de menselijke natuur.
Niemand is mens, iedereen is zichzelf. En ze zeggen dat de kleur die je huid
heeft niets uitmaakt. De enige kleur die we delen, is het bloed dat we bloeden.
Buiten dat, strijden we voortdurend. En om verder te kunnen ademen, pas
ik mijn taal aan in witte ruimtes. De ‘bro of bruv’ wordt maat of maatje. Die
Afro-arabische-hollandse tussentaal die we takkie verdwijnt rustig voor het
standaard aanvaard praatje.
De algemene tussentaal. Niet veel juister of fouter in spelling, ‘t klinkt gewoon
minder bedreigend. Minder bedreigend is goed. Het geeft ons een kleine,
smalle, donkere ruimte om in te bewegen. Het werkt al eeuwen. Afrikaanse
leeuwen bestaan al langer dan de Vlaamse leeuw. Geen enkele Vlaming
spreekt algemeen Nederlands.
Omdat het Algemeen Vlaanderen, niet meer kan veralgemenen.
De moderne taal, kan niet anders dan evolueren. Switch je code van 0 tot 1,
Je hebt het systeem begrepen. Zolang we niet gelijk zijn zal je moeten
overleven.
Wees niet bang om jezelf te zijn, alles op z’n tijd.
Wie niet wit is, switcht zijn code,
De 0 wordt 1, de 1 geaccepteerd. Zwart-wit gecodeerd.
Onze maskers zullen vallen, waar we ons veilig voelen.
5

Beeld | Karin Schuitema
6

Beeld | Lee Eisold
7

Beeld | Jasmin Tabaković
EBOORTE VAN MIJN BROER
EBOORTE VAN MIJN BROER
8

Geboorte van mijn broer
Karen Schets
Juffrouw,
in mijn land wordt geboorte gevierd
met de dood van een schaap,
de kop ligt in het midden van de tafel
en met platbrood in de handen
scheuren we dan stukjes van het vlees,
voor de zoon die voor het eerst
‘Geboorteland: België’
op zijn identiteitskaart heeft staan,
de rest van het schaap
zit in stukjes versneden in de diepvries.
Juffrouw,
je vroeg: ‘In welk hand neem je je vork?’,
terwijl ik alleen maar met een lepel eet,
en met mijn vingers,
ik kan de woorden niet volgen die je schrijft,
de letters ken ik niet en mijn papa
spreekt ze anders uit,
weet je, juffrouw,
hij heeft een oorlog overwonnen,
en is nergens bang voor,
maar hij aarzelt om in je ogen te kijken.
Juffrouw,
ik heb nu een kleine broer,
die rechtstreeks van mijn mama haar buik
in België is geland,
ik kwam met het vliegtuig,
en nu worstel ik,
de humus kruipt onder mijn nagels,
dat vinden wij normaal, maar jij
vindt dat maar vies,
en soms weet ik niet meer,
wat er goed is en kwaad,
want weet je, juffrouw,
alles is nu anders.
9

Beeld | Habiba Boumaâza
10

Beeld | Karst van Zwet
11

Wanneer het doek valt: achter de
schermen van vrijheid
Rosa Moran
Achter de schermen van de vrijheid spelen er zich verhalen af die nooit
worden onthuld of geopenbaard aan de wereld omdat er in veel auteurs
doodsangst schuilt om hun verhaal te vertellen. Deze doodsangst komt van
de maatschappij die de mensen omhuld als een verstikkende sluier die hen in
de rol forceert die de maatschappij hen oplegt. Je vraagt je waarschijnlijk af
waar deze sluimerende angst vandaan komt die hen in de rol van het zwijgen
forceert. Ondanks dat wij allemaal op dezelfde planeet leven, is het leven niet
voor iedereen gelijk. Ik zou graag mijn eigen ervaring met het concept vrijheid
verder uit de doeken doen.
Ik kom van El Salvador, een klein landje in Centraal-Amerika waar vrijheid zo
goed als onbestaand is. El Salvador wordt geteisterd door twee criminele
bendes die de controle uitoefenen doorheen het Salvadoraans grondgebied.
Deze bendes zijn de Mara Salvatrucha, beter bekend als Mara MS (MS-
13) en Mara Barrio 18 (M-18). Beide bendes zijn sterk georganiseerd. De
bendes hebben zoveel macht dat zij politieagenten en de militairen van het
Salvadoraanse leger intimideren. Er vallen geregeld doden in het politiekorps
en het leger, zo vaak dat er in mijn land een gezegde is: “Wanneer je lid bent
van een criminele bende of de politie, ben je zo goed als dood.”
Zoals de Washington Post schreef in 2019 is het zo danig gevaarlijk om een
poging te doen om straatbendes zoals MS-13 op te rollen dat na enkele
pogingen de agenten uiteindelijk uit angst het land moeten ontvluchten.
Wanneer je problemen hebt met bendeleden, is hulp gaan zoeken bij de politie
daarom geen optie omdat de angst om zelf vervolgd te worden te groot is.
Laten we dan nu de zakelijke kant van deze bendes bespreken. Volgens
een artikel uit 2014 uit Costa Rica was de omzet uit afpersing door bendes
in 2013 meer dan 18 miljoen USD. Daarnaast werd er tot 500 miljoen USD
geïnvesteerd in bescherming door security bedrijven voor zowel kleine als
grote bedrijven, volgens de National Private Enterprise Association (ANEP).
12

Wanneer je dus familieleden hebt in het leger die vechten tegen het bewind
van de bendeleden, zullen er zeker consequenties volgen. En wanneer je
een eigen bedrijf hebt in El Salvador, ben je een gemakkelijk doelwit voor de
bendes.
Mijn vader was een soldaat. Met behulp van zijn team redde hij twee meisjes
van wie de vrijheid was ontnomen door leden van de Barrio 18-bende.
Hierdoor werd mijn vader een held in mijn dorp, mensen bewonderden hem
om zijn moed. Maar wat we nooit hadden verwacht was dat de bendeleden
op wraak zinden. Zowel mijn moeder als mijn tante hadden ieder een klein
bedrijfje. Toen de bendeleden mijn tante onvermijdelijk begonnen af te persen
voor immense sommen geld, raapte ook mijn moeder haar moed bij elkaar
en confronteerde ze de bendeleden met het feit dat haar zus deze bedragen
nooit zou kunnen betalen. Dit was het moment dat de doodsangst begon
maar nooit meer zou eindigen. En toen kwam de weerslag van het geweld van
de bendes.
De doodsangst werd permanent een deel van mij toen ik op elfjarige leeftijd
getuige was van de poging tot moord op mijn vader en moeder. De twee
dierbaarste personen in mijn leven bloedend op de grond, in doodstrijd,
waarvan er eentje deze strijd verloor en ik het leven voor mijn ogen zag
wegsijpelen.
Beeld | Karin Schuitema
13

Mijn vader overleefde, maar mijn moeder deelde zijn geluk niet. Pas op het
moment dat je beseft dat je helemaal niets kunt doen om te helpen, zelfs
niet als je schreeuwt, smeekt om bij je te blijven, niet op te geven, je niet
alleen te laten omdat je haar nog steeds nodig had, pas op dat moment
realiseer je je dat ‘vrijheid’ nooit voor jou was. De vrijheid om meer tijd door te
brengen met de persoon die je ooit het meeste liefhad is weg in een fractie
van seconden. En er resteren je slechts uren om haar warme aanraking te
voelen want de volgende dag is zij koud. Je zult haar niet meer horen, je zult
nooit meer naar haar mooie stem kunnen luisteren. En dan moet je plots
vluchten naar een ander dorp waar alles vreemd is en je nooit meer de optie
hebt om te verlangen naar wat ooit je thuis was. In plaats daarvan ben je nu
gehuld in stilte, moet je je gedeisd houden. Want je weet dat als je nog maar
laat uitschijnen waarom je verhuisde in de eerste plaats, dat dit serieuze
consequenties kan hebben. De angst om gevonden te worden door de
mensen die mij de meest dierbare persoon in mijn leven ontnamen, werd een
deel van mij. En zo bleef ik gedwongen om ondergedoken te blijven.
Ik vraag mij daarom af waar de vrijheid is? De respect voor mijn
mensenrechten? Waar is mijn vrijheid? Ik blijf met veel vragen zitten, vragen
die mij kwetsbaar maken om mijn realiteit te confronteren. En tot op heden
vond ik geen antwoord. Daarom blijft de vraag hangen, de vraag die al die tijd
in mij bleef sluimeren: wat is vrijheid?
De internationale mensenrechten omvatten het recht op vrijheid, vrijheid van
slavernij en foltering, vrijheid van expressie en meningsuiting, het recht op
werk en onderwijs,… Iedereen heeft hier recht op, zonder uitzondering, zonder
discriminatie.
Deze definitie van vrijheid is niet op mij van toepassing, omdat ik alles verloor
door de gebeurtenissen in El Salvador. Ik kreeg nooit de kans op een normaal
leven, om mijn studie af te werken, om meer tijd door te brengen met mijn
familie, om mijzelf uit te drukken, om zelfs afscheid te nemen van mijn moeder,
of om nog één laatste keer haar stem te horen. Om te leven zonder angst
voor discriminatie, want als je je nieuwe buren de reden vertelt waarom je
verhuisd bent zullen zij jou zien als een bedreiging omdat zij dan weten dat jij
problemen betekent. Je kunt niemand vertrouwen. Dus je komt vast te zitten in
de eenzaamheid.
14

Aristoteles zei dat vrijheid een essentieel kenmerk is van deugdzame vrije tijd.
Maar deugdzame vrije tijd was nooit een optie voor mij, want zelfs nadat we
waren gevlucht naar een nieuw dorp en nadat ik probeerde verder te gaan
met mijn leven, wisten bendeleden mij te vinden en bedreigden zij mij. Vluchten
naar een ander dorp werd vluchten naar een ander land. Ik moest mijn familie,
land, universiteit en werk achterlaten voor weer een nieuwe stad waar ik
niets kende, waar ik opnieuw slachtoffer werd maar dit keer van racisme
en discriminatie, waar ik helemaal alleen was, waar ik respectloos werd
behandeld tijdens mijn asielaanvraag.
De procedure dwong mij om alles te herbeleven, alleen werd dit keer alles
wat ik had meegemaakt in vraag gesteld. Ik legde de overlijdensakte van mijn
moeder voor, het doktersverslag van toen mijn vader werd geopereerd, de
foto’s van waar de kogels mijn vaders lichaam hadden geraakt, bewijsstukken
van de dreigementen die tegen mij werden geuit door bendeleden om het land
te verlaten en dat als ik ooit zou terugkeren, zij mij zouden vermoorden.
Beeld | James Ololo
15

Dit alles werd tijdens mijn procedure verworpen op basis van zogezegde
onregelmatigheden, terwijl voor mij de enige onregelmatigheid was dat
zij ondanks al dit harde bewijs mij de bescherming waar ik recht op had
weigerden. Terwijl alles waar ik om vroeg simpelweg rust was.
Daarom, om al deze redenen, is ‘vrijheid’ slechts een woord voor mij.
Socrates stelde dat mensen vrijheid van meningsuiting eisen om vrijheid in
hun gedachten te vermijden. Nu dat ik mijn land heb verlaten, realiseer ik mij
dat ook ik recht heb op een normaal leven, hoewel het woord ‘normaal’ voor
mij nooit hetzelfde zal betekenen. Dat ik recht heb op een normaal leven,
ondanks mijn trauma’s.
Ik ben moe, moe van achter de schermen te leven en ik eis de vrijheid om
mijzelf uit te drukken, ik eis vrijheid van meningsuiting. Ik wil niet langer bang
zijn om vrijuit te spreken zoals toen ik nog in mijn land woonde, waar ik altijd
angstig was om vrijuit te spreken omdat de bendeleden mij dan zouden
vinden. Ik wil deze schermen voor eens en voor altijd afbreken omdat het
pijn doet om in stilte te leven. Het doet pijn om je in het middelpunt van een
oneindige oorlog te bevinden.
Ik wil eindigen met een citaat van Viktor E. Frankl: “Everything can be taken
from a man but one thing: the last of the human freedoms—to choose one’s
attitude in any given set of circumstances, to choose one’s own way.” Zoals
Viktor hier stelt, wil ik kiezen voor de vrijheid om mij goed te voelen, om
eindelijk mijn eigen weg te kiezen zonder mensen die mij willen vermoorden of
erger.
Opgedragen aan al de mensen die moe zijn van leven achter de schermen van
vrijheid en die nooit de vrijheid hadden om een normaal leven te leiden, of het
geluk hadden om op te groeien met hun dierbaren.
ANNEER
ANNEER
HET
HET
DOEK
DOEK
VALT
VALT
16

Beeld | Rosa Moran
17

Zonder haar
D.C.
Beeld | D.C.
18

Antidiscriminatie en interculturaliteit
Kris
19

20

Beeld | Kris
ANTIDISCRIMINATIE EN INTERCULTURALITEIT
ANTIDISCRIMINATIE EN INTERCULTURALITEIT
21

Over de onvrijheid van het woord
Ann Li
Schrijven over het vrije woord lijkt simpel. Het thema nodigt ogenschijnlijk
uit om open en vrij je gedachten te delen. Was het maar zo eenvoudig. Want
hoe kan je spreken over iets waar je de taal niet voor hebt? Hoe kan je je
ervaringen onder woorden brengen als je er nog nooit over hebt gepraat?
Ik ben opgegroeid met de gedachte dat ik geen ruimte mocht innemen in
de maatschappij. Jarenlang droeg ik een masker van vrolijkheid om mijn
onzekerheid en verwardheid te verbergen. Ik weet zelf niet zo goed waarom.
Het is niet terug te brengen tot één traumatische gebeurtenis. Ik ben ook niet
onderdrukt geweest door de volwassenen in mijn leven. Geloof me, ik heb
voldoende uren therapie gehad om daar zeker van te zijn.
Misschien is het omdat ik nooit het gevoel had dat ik deel uitmaak van deze
maatschappij. Ik ben in China geboren, maar in België opgegroeid. Soms
vragen mensen of ik me Chinees voel, of toch eerder Belg. Gekke vraag, want
in China noemen ze me Belg en in België noemen ze me Chinees. Hoe kan
ik dan slechts één van beide zijn? Wie mág ik überhaupt nog zijn wanneer
anderen dat bij voorbaat al voor mij bepalen?
Ik definieer mensen op basis van wat ze doen, wat ze voelen, en verlangen.
Anderen denken enkel in geografische categoriën. Zo heb ik ooit een
gesprek gevoerd met een man die Engels tegen me sprak, omdat hij vast was
overtuigd dat ik geen Nederlands kon, ook al antwoordde ik in het Nederlands
op zijn vragen. Sommige mensen kunnen hun vooroordelen zo moeilijk
loslaten, dat ze blind zijn voor de realiteit.
Een andere keer vroeg een vrouw die ik niet kende van waar ik kwam. Goed
begrijpende wat ze wou weten, antwoordde ik “Leuven”. Ik probeerde daarbij
met een Leives accent te praten om extra ingeburgerd over te komen. Het
maakte geen indruk. De vrouw zuchtte en zei “nee, van waar bèn je?” Zonder
zelfs maar mijn naam te kennen, vond ze dat ze recht had op die info. Meer
nog, ze vond dat zij mocht bepalen welk antwoord goed was en welk niet.
22

Beeld | Majda Balhagi
Het zijn slechts korte anekdotes uit mijn leven, maar wel momenten die blijven
nazinderen. Te vaak hebben mensen een oordeel over wie ik volgens hen zou
moeten zijn, zonder mij te kennen. Doordat ze spreken alsof ze recht hebben
op dat oordeel, dacht ik te lang dat dat ook zo was. Ik ging ongemakkelijke
gesprekken uit de weg en confronteerde hen niet met hun gedrag. Ik dacht
dat het aan mij lag.
Ondertussen ben ik ouder en wijzer. Naar het schijnt ben ik ook mondig.
Toch klap ik nog altijd dicht wanneer het over dit thema gaat. De angst voor
confrontatie blijft. De keren dat ik het probeer, word ik zo overweldigd door
emoties dat ik al mijn woorden kwijt raak. Voor hen is het een terloopse
opmerking. Voor mij raakt het aan de kern van wie ik ben.
Spreken over mijn afkomst en mijn identiteit is een moeizaam en pijnlijk
leertraject. Het is een parcours met weerhaken en verborgen valkuilen. Soms
zet ik een paar stappen vooruit en dan blijf ik weer staan, happend naar adem.
De weg is lang en ik weet niet waar het me naartoe brengt. In mijn comfort
zone blijven is geen optie, want als ik eerlijk ben, is er weinig comfortabels
aan. Echte vrijheid zit in het zelf eigenaar zijn van mijn kwetsbaarheid.
23

De belangrijkste reden om dit te doen is evenwel mijn zoon. Hij is nu tien jaar
oud en hoe ouder hij wordt, hoe vaker ook hij geconfronteerd wordt met de
vooroordelen en stereotyperingen van andere mensen. Op kamp lachten
andere kinderen hem uit en noemden hem een ‘Chinees prinsesje’. Het
was een verwarrende ervaring voor hem, want hij identificeert zichzelf als
Belg en als jongen. Hij heeft een spierwitte papa, is in Leuven geboren en is
zelfs nog nooit in China geweest. Wanneer ben je dan wel van hier? Moet je
enkel voldoen aan een kleurcode om erbij te mogen horen? We leven in een
maatschappij die voortdurend over integratie praat en zelden over wat ze zelf
kan doen om dat mogelijk te maken.
En het zijn niet enkel kinderen. Vorige week gingen we een drankje bestellen
aan een bar. De man achter de toog maakte een paar vreemde moppen die
ons ongemakkelijk deden voelen. Toen mijn zoon niet reageerde, vroeg de
barman verbaasd of hij wel Nederlands kon. Op geen enkel moment stelde hij
zijn eigen gedrag in vraag. Met een wrang gevoel gingen we terug naar onze
plaats.
Ik kan mijn zoon niet beschermen tegen de idiotie van anderen. Ik kan hem
wel weerbaarder maken door erover te praten en hem te leren dat het niet
aan hem ligt. Enkel zo kunnen we de cirkel van onmacht doorbreken en de
vrijheid ervaren om te zijn wie we echt zijn.
24

Beeld | Karin Schuitema
25

Het leven
Dania Balhagi
26

Liefde voor de wereld
James Ololo
27

Beeld | James Ololo
28

Meer weten over deze zine?
Of wil je zelf schrijven voor Kif Kif?
www.kifkif.be