Wijze_Lessen_digitaal_160919

24 |
Wijze Lessen
LEREN VERSUS PRESTEREN
De leraar aardrijkskunde geeft een les over de belangrijkste oceanen en zeeën. Op het einde van de les
vraagt de leraar om de namen van de belangrijkste zeeën en oceanen te noteren op een kaart. Leerling
Mathieu kon de namen foutloos invullen op een blinde kaart. De Kaspische Zee, Atlantische Oceaan en
Zwarte Zee vindt hij moeiteloos terug op de kaart. De leraar is tevreden en denkt dat Mathieu flink wat
heeft bijgeleerd en stiekem ook dat hij goed les heeft gegeven. Ook Mathieu denkt dat hij de leerstof
onder de knie heeft. Leraar en leerling voelen zich dus comfortabel!
Een paar weken nadien volgt een proefwerk … en Mathieu bakt er veel minder van. Plots zijn de Kaspische
Zee en Zwarte Zee van plaats verwisseld. Hoe komt dit toch? Heeft Mathieu niet voldoende geoefend of
gestudeerd? Dat is niet ondenkbaar: als Mathieu zijn prestatie in de les als indicator nam voor zijn leren
op lange termijn, dan beoordeelde hij eigenlijk vooral hoe toegankelijk de informatie over de zeeën was
in zijn hoofd op dat ene moment. Misschien keek hij tijdens de les halve minuut ervoor wel naar een
atlaskaart en zat de informatie vers in het werkgeheugen?
Lekker moeilijk om beter te leren
Volgens Bjork is het goed om in de les werkvormen te gebruiken waarbij
het leren bewust moeilijker wordt gemaakt, en dus wordt vertraagd. Hij
noemde die omstandigheden ‘wenselijke moeilijkheden’ of ‘desirable
difficulties’. 24 Zulke wenselijke moeilijkheden zijn bijvoorbeeld het spreiden
van oefenmomenten in plaats van alle oefeningen te maken op één
moment. Wanneer je alle oefeningen over één onderwerp bundelt op één
moment, heeft de leerling snel de illusie van competentie: hij maakt snelle
vorderingen en voelt zich comfortabel bij wat hij oefent. Als er verspreid
in de tijd wordt geoefend (bijvoorbeeld driemaal een half uurtje verspreid
over een paar dagen), wordt de leerling bij een tweede oefenmoment
geconfronteerd met het eigen ‘vergeten’. Dat is precies de wenselijke
moeilijkheid: die verplicht de leerling om harder na te denken om zich
iets te herinneren, waardoor het op de lange termijn beter zal onthouden
worden. Leren gebeurt dus als mensen hard moeten nadenken, logisch
toch? De Duitse psycholoog Herman Ebbinghaus bracht dit meer dan een
eeuw geleden al in kaart. We kunnen de snelheid van ons vergeetproces
vertragen door vaker te oefenen. Meer over deze wenselijke moeilijkheid
vind je in bouwsteen 8.
Andere voorbeelden van wenselijke moeilijkheden zijn het afwisselen van
oefeningtypen in plaats van steeds dezelfde oefeningtypen na elkaar te
oefenen (zie bouwsteen 9) en het testen in plaats van passievere herlezen
(bouwsteen 10). Prestaties tijdens de les blijken dus geen perfecte
indicator om te zien hoe effectief leerlingen echt leren. Een werkvorm die
ervoor zorgt dat er ‘foutloos’ wordt geoefend, is geen garantie voor succes