Wijze_Lessen_digitaal_160919

20 |
Wijze Lessen
EEN BEETJE KENNIS OVER KENNIS
Verwarring tussen kennis en informatie
Verwar informatie niet met kennis. Informatie staat in een boek, op internet of hoor je vertellen. Kennis is
al verwerkte informatie. Er is betekenis aan de informatie gegeven in je hoofd. Om te kunnen beoordelen
of informatie correct is, is juist veel kennis noodzakelijk (in tegenstelling tot wat sommigen beweren in
deze tijden). Geloof je ons eigenlijk wel als we zeggen dat de schaakopstelling de Siciliaanse opening is?
Ook in tijden van Google en nepnieuws is het van groot belang dat leraren een brede, cultureel rijke en
gevarieerde kennisbasis hebben en bijbrengen. Zonder achtergrondkennis kun je informatie immers niet
op waarde schatten.
Is een vaardigheid dan geen kennis?
Intussen hebben we flink wat kennis over wat kennis is. Kennis gaat over veel meer dan rijtjes betekenisloze
gegevens in een hoofd stampen. De volgende soorten kennis komen in veel typologieën aan bod.
• Declaratieve kennis is ‘weten wat’. Het is de kennis van feiten en concepten. Feiten zijn basiselementen
uit een kennisdomein die paraat dienen te zijn, zoals namen, symbolen en formules. Concepten zijn verbindingen
tussen feiten en omhelzen al ruimere begrippen, zoals theorieën, principes en categorieën.
Het vermogen om de delen van het spijsverteringsstelsel te benoemen, de kenmerken van de nomadische
stammen te beschrijven, of de tweede wet van Kepler te verklaren zijn allemaal voorbeelden van
declaratieve kennis.
• Procedurele kennis is weten hoe en wanneer je verschillende procedures, methoden, theorieën, stijlen
moet toepassen. Het vermogen om vergelijkingen op te lossen, plantensoorten te determineren, en
geografische coördinaten te interpreteren zijn voorbeelden van procedurele kennis. Ook weten wanneer
je de vaardigheid moet of kunt toepassen valt in deze categorie. Onder leraren wordt procedurele kennis
al gauw een vaardigheid genoemd. Procedurele kennis is echter kennis en geen vaardigheid: pas als
je in staat bent om een procedure snel en foutloos uit te voeren, heb je die vaardigheid verworven. Een
vaardigheid is in wezen dus vlekkeloos toegepaste kennis. Zonder kennis van zaken geen vaardigheid,
maar kennis zonder vaardigheid is natuurlijk evenmin verrijkend.
• Metacognitieve kennis: het is de kennis over hoe we zelf denken en hoe we leren.
Grondige vakkennis, laten we het expertise noemen, blijft dus
Wat je weet bepaalt wat je ziet
en niet omgekeerd.
cruciaal bij het onderwijzen. Volgens John Hattie is grondige vakkennis
zelfs een belangrijk kenmerk waardoor de expert-leraar zich
onderscheidt van de ervaren leraar. 18 Die expertise stelt de leraar
in staat om leerstof op de juiste manier in te schatten en op de leerlingen
over te brengen. Leerstof is niets anders dan ‘vermomde’ achtergrondkennis,
door de expert in een voor de beginner begrijpelijke vorm gegoten.
Daarvoor moet je zowel het mentale schema van de expert als dat van de
beginner kennen. Als je bijvoorbeeld de Siciliaanse opening probeert uit
te leggen aan een leek, dan is dat vrijwel onmogelijk als de noodzakelijke
mentale schema’s in je hoofd ontbreken.
Naast vakkennis heeft de leraar dus ook kennis nodig om die leerstof helder
op de leerling over te brengen. Hoe het vak te onderwijzen en, meer