Wijze_Lessen_digitaal_160919

134 |
Wijze Lessen
HET MONITOREN VAN EFFECTIEF SAMENWERKEND LEREN
Ook wanneer leerlingen in groepen samenwerken, is de begeleiding van de leraar van groot belang.
Wanneer de ‘leraar als facilitator’ genoemd wordt, is zijn rol evenmin passief. Anouschka van Leeuwen en
Jeroen Janssen van Universiteit Utrecht analyseerden een groot aantal studies die de rol van de leraar bij
samenwerkend leren onderzochten. 7 Ze vonden dat leraren niet alleen moeten proberen zich te richten
op de inhoud van de opdracht (het zogenaamde prestatieniveau) terwijl ze groepen leerlingen begeleiden.
Ook het metaniveau van de samenwerking verdient aandacht. De beste leraren geven dus niet alleen
maar feedback, hints en vragen op het niveau van de concrete opdracht (bijvoorbeeld ´Dit is nog niet
nauwkeurig genoeg uitgewerkt´) maar ook op het niveau van de samenwerking (bijvoorbeeld ´Prima dat
jullie elkaar feedback geven´). Het was opvallend dat je als leraar moet balanceren tussen té aanwezig zijn
of té afwezig zijn, zowel wat betreft de tijd die je aan een groep leerlingen besteedt als in de mate van je
controle over het leerproces van de leerlingen. Beide uitersten bleken nadelig voor het begeleiden van
groepswerk.
Peer tutoring is zo’n vorm van samenwerking waarbij de ene leerling (de ‘tutor’) een leerervaring biedt aan
een andere leerling (de ‘tutee’) onder toezicht van de leraar. Zo wordt bijvoorbeeld een vaardige leerling
als tutor gekoppeld aan een minder vaardige leerling. De tutor geeft feedback wanneer de tutee oefent.
De medeleerling neemt de scaffold-taak dus gedeeltelijk over van de leraar. Peer-tutoring is een krachtig
middel om kennis en vaardigheden te oefenen van kennis en vaardigheden, maar minder als een middel
om nieuwe kennis of vaardigheden aan te leren.
HET MONITOREN VAN DE TIMING VAN FEEDBACK
Feedback is cruciaal in het leerproces (zie ook bouwsteen 11) en kun je ook als een scaffold zien. Weten
wie waarom en wanneer feedback nodig heeft vereist de nodige expertise van de leraar. Algemeen wordt
aangenomen dat feedback het meest zinvol is wanneer die onmiddellijk volgt na het maken van een
opdracht. Maar dat is niet in alle situaties zo. In bepaalde omstandigheden kan uitgestelde feedback ook
zinvol zijn. Uitgestelde feedback is alle feedback die met ‘vertraging’ komt, variërend van een uur tot een
paar dagen na de opdracht.
Onmiddellijke feedback lijkt vooral zinvol bij eenvoudige opdrachten en tijdens het initiële verwervingsproces.
Wanneer leerlingen bijvoorbeeld leren een nieuw Engels werkwoord te vervoegen, dan is het
beter als de leerling meteen na elke oefening weet of de vervoeging correct is. Correcte antwoorden
worden zo versterkt. De snelle feedback (via bijvoorbeeld correctiemodellen) werkt motiverend en zorgt
ervoor dat er een sterke link gelegd wordt tussen opdracht en oplossing. 8 Wanneer leerlingen echter aan
complexe opdrachten werken, hoeft die feedback niet onmiddellijk te komen. Complexe opdrachten, bijvoorbeeld
het schrijven van een Engels essay, vragen al veel werkgeheugen van leerlingen. Daardoor zijn
dat soort opdrachten minder gebaat bij het continu ‘storen’ door de tussentijdse feedback. 9 Uitgestelde
feedback is ook zinvol wanneer ze de leerling verplicht om opnieuw een inspanning te leveren voor de
opdracht. Dan ontstaat er een spaced-retrieval effect: de leerstof wordt dan gespreid in de tijd via de feedback
terug onder de herinnering gebracht 10 (zie ook bouwsteen 8 en 10). Wanneer de leerling niets doet
met de uitgestelde feedback, dan is die zinloos. Wanneer de leerling bekwamer wordt en de opdrachten
zelfstandiger kan gaan oplossen, kan feedback wat later komen. David Didau bedacht hiervoor een handige
metafoor: een gps-toepassing die steeds onmiddellijk corrigerende feedback geeft, kan ook leiden
tot overmatige afhankelijkheid van de feedback.