Wijze_Lessen_digitaal_160919

132 |
Wijze Lessen
bij de leerling geoptimaliseerd zodat die meer capaciteit over heeft om
tot leren te komen. Je leent als leraar als het ware ‘cognitieve capaciteit’ uit
op maat van de leerling zodat zijn/haar leren wordt ondersteund. Leerlingen
appreciëren deze ondersteuning: ze vinden het aangenaam en het
motiveert hen om meer te leren. 3
Soms spreekt men in de context van scaffolding ook van de tutor (de
leraar) en de tutee (de leerling). De tutee leert zo de vaardigheid verder
verfijnen en optimaliseren, waardoor zij of hij een hoger niveau van
expertise kan bereiken.
Het idee om ondersteuning te bieden kwam voort uit onderzoek over de
interactie tussen volwassenen en kind, in lijn met Vygotksy’s zone van de
naaste ontwikkeling, hoewel deze gaat over de ontwikkeling van het kind
en niet over het leren. Een andere inspiratiebron is de studie van het ‘cognitive
apprenticeship’, waarbij het leren plaatsvindt wanneer mensen met
een verschillende mate van expertise zich met authentieke opdrachten in
een bepaalde context engageren waarbij de ene ‘meester’ is en de andere
‘gezel’ of ‘leerling’ is.
DE ZONE VAN NAASTE ONTWIKKELING
Lev Vygotsky, een vooraanstaande Russische psycholoog, bedacht het concept van de zone van de naaste
ontwikkeling. Hij omschreef die zone als het verschil in ontwikkelingsniveau tussen wat een kind kan
(bepaald door het zelfstandig omgaan met bepaalde problemen) en wat het kind zou kunnen onder
begeleiding van een meer bekwame persoon (bepaald door de mate waarin die problemen opgelost
kunnen worden met ondersteuning van bijvoorbeeld een volwassene). 4 In het onderwijs werd de theorie
vaak te sterk vereenvoudigd alsof ze voor ieder kind individueel toepasbaar is voor elk vakonderdeel. Het
leidde tot vereenvoudigingen als ‘wanneer die ene leerling nog geen procentberekeningen kan uitvoeren,
dan moet ik die gewoon bij een andere leerling plaatsen die wel al met procenten kan rekenen. Zo laat ik
de eerste leerling werken in zijn zone van de naaste ontwikkeling.’ Vygotsky had het echter niet over het
ontwikkelen van een specifieke schoolse vaardigheid maar over de gehele ontwikkeling van een kind.
In het onderwijs werken we allemaal samen om kinderen iets te leren dat ze (nog) niet kunnen. De zone
van naaste ontwikkeling wordt daardoor al te vaak een hol begrip dat beter vervangen kan worden door
begrippen als begeleide instructie of scaffolding. 5
Scaffolding voldoet aan drie voorwaarden
We spreken van scaffolding als aan de volgende drie voorwaarden is
voldaan. 6
1. De ondersteuning van de leraar vermindert geleidelijk aan (fading).
2. Er wordt een duidelijke transfer van verantwoordelijkheid gemaakt in
de richting van de leerling.
3. De een-op-een-ondersteuning is op maat van de leerling en zonder die
ondersteuning had de leerling het (nog) niet gekund.