2022 11 13 The mass man - Muziektheater Transparant + Zefiro Torna

Zo 13 nov 2022
Grote Zaal
20.15 uur
Serie
Muziektheater
The mass man
Muziektheater
Transparant
+ Zefiro Torna
Het gratis beschikbaar stellen van dit digitale
programmaboekje is een extra service
ter voorbereiding op het concert. Het is
uitdrukkelijk niet de bedoeling deze versie
tijdens het concert te raadplegen via je mobiele
telefoon. Dit is namelijk zeer storend voor de
andere concertbezoekers.
Bij voorbaat dank.

Programma
The mass man
Muziektheater Transparant
+ Zefiro Torna
Muziektheater Transparant:
Wouter Van Looy concept, regie
Wim Catrysse concept, video
Peter Verhelst, Elias Canetti, Mahmoud Darwish tekst
Els Mondelaers, Timo Tembuyser stem, spel
Jo Thielemans soundscape, synthesizer, elektronica,
klanktechniek, stem
Tobias Kokkelmans dramaturgisch advies
Peter Quasters lichtontwerp
Zefiro Torna:
Jurgen De bruyn muzikaal concept, luit, elektronica, saz,
stem
Jon Birdsong trompet, cornetto
Simon Segers drums, tromba marina
Jochem Baelus klankinstallatie
Serie
Muziektheater
Zo 13 nov 2022
Grote Zaal
20.15 – 21.40 uur
ca. 80 minuten zonder pauze
Libretto
Libretto via Lyri
Bij deze uitvoering wordt
in plaats van boventiteling
gebruik gemaakt van
de app Lyri, die speciaal
ontwikkeld is voor het live
volgen van een libretto. De
app is zo vormgegeven dat
het gebruik ervan andere
bezoekers niet stoort.
De app is te downloaden via
de App Store of Play Store
van je smartphone, en via
www.lyri.it.
App Store
Een productie van Muziektheater Transparant en Zefiro Torna
In coproductie met DE SINGEL, Concertgebouw Brugge
Met steun van Tax Shelter van de Belgische Federale Overheid en
de Vlaamse Overheid
Play Store
2

Toelichting
Voor Muziektheater Transparant maken Wouter Van Looy en Wim Catrysse geëngageerde
voorstellingen die een gelaagde mix van video, tekst, muziek en zang uit verschillende
tijden samenbrengen. Hun voorstelling Earth Diver, de productie die in 2018 in het
Muziekgebouw was te zien, ging over de uitputting van de aarde en contrasteerde
apocalyptische elektronische soundscapes met tijdloos mooie, hoop symboliserende,
religieuze koormuziek van barokcomponist Heinrich Schütz. De voorstelling van vandaag
heeft een al even actueel en niet erg vrolijk stemmend thema. Het literaire vertrekpunt van
The mass man is Massa en Macht, het befaamde standaardwerk van Elias Canetti over wat
macht en manipulatie van de massa teweeg kan brengen.
Canetti schreef het boek in 1962 en zijn
perspectief is gekleurd door wat er in de
dictaturen van Mussolini en Hitler gebeurde,
door hoe hij dacht over het ijzeren gordijn
dat Europa verdeelde en wat hij vond van
de communistische dictatuur van de Sovjet-
Unie. In 1962 was er ondanks wat er voor
vreselijks gebeurd was – wat Canetti als voor
het fascisme gevluchte Bulgaarse jood direct
raakte – toch ook veel hoop. De Europese
dictaturen waren verslagen en er was enorm
veel opnieuw opgebouwd. De maatschappij
was op weg naar de sociale revolutie van de
jaren zestig, die in de muziek van de Beatles
tot Karlheinz Stockhausen en John Cage
reikte en een nieuwe vrije democratische
orde in een welvaartmaatschappij in het
vooruitzicht stelde.
Manipulatie en egocultuur
Wat Canetti eeuwig actueel houdt, is niet de
al lang veranderde wereld om hem heen, maar
de lucide manier waarop hij uitlegde hoe
macht zowel voor het individu als voor een
massa werkt en hoe manipulatie onderdeel
is van de menselijke staat. Massa en Macht
is vandaag eigenlijk veel actueler dan in
1962. Het populisme van nu, het internet dat
niet bestond in 1962, complottheorieën en
nieuwe sterke mannen als Trump, Bolsonaro,
Xi Jinping, Poetin of Elon Musk manipuleren
via nieuwe media de massa op een nog niet
eerder vertoonde grote schaal. Daarnaast
zijn er in de Facebookmaatschappij dan
nog een hoop vloggers, van Famke Louise
tot Yvonne Coldeweijer, of complotdenkers
als Willem Engel en Thierry Baudet die de
eigentijdse mens flink van de wijs brengen.
Wat al die manipulators melden heeft grote
invloed op de ervaring van de wereld van heel
velen – ook van mensen die al die posts nooit
bekijken. De massa is allang geen massa
meer, maar een veelkoppig individualistisch
monster dat per persoon veel meer, veel
grotere en veel persoonlijker ingrijpende
tegenstellingen ervaart dan in de dagen
van Canetti en bovendien constant met die
tegenstellingen bezig is.
Al is er veel anders dan zestig jaar geleden,
toch laat The mass man een cyclisch
mechanisme zien. Het libretto, samengesteld
door Wouter Van Looy, verwijst naar Canetti,
maar reflecteert in de openingszinnen
ook aan de egocultuur die vandaag zo
dominant is: ‘In den beginne … Allereerst.
3

Toelichting
Alfa. Fundament. Ik. Behoed me voor mijn
zwakheid, weekheid, medelijden, angsten,
lafheid, empathie, mezelf,’ zo opent de
voorstelling. Daarnaast grijpt Van Looy ver
terug naar de middeleeuwse wereld van de
Roman de Fauvel, een satirisch boek uit de
vroege veertiende eeuw waarin een vaal
bruin (‘fauvel’ in het Frans) paard de dienst
uitmaakt aan het Franse hof. Via Fauvel stelt
het gedicht het zelfgerichte hedonisme van
het hof aan de kaart en bekritiseert de tekst
de menselijke hypocrisie en de excessen
van de onderdrukkende heersende Franse
klasse. Allemaal nog steeds heel herkenbare
onderwerpen waarmee het zeven eeuwen na
Fauvel niet erg veel beter is gesteld dan toen.
Motetten van Philippe de Vitry
Er bestaan meerdere handgeschreven
kopieën van de Roman de Fauvel, allemaal
prachtige gekalligrafeerd en met kleurrijke
prenten versierd. In een van de overgeleverde
versies van de tekst wordt het Fauvelverhaal
onderbroken door muziek. Daaronder zijn
vijf motetten van Philippe de Vitry. In die
motetten zijn verschillende teksten verdeeld
over meerdere zangstemmen, tegelijkertijd
te horen. De muziek is contrapuntisch, vol
elkaar imiterende stemmen, halve en hele
canons enzovoort. De teksten zijn in het
Latijn en voor een hedendaags publiek dus
niet te volgen. Dat was door het gelaagde
stemmenweefsel ook in Vitry’s dagen
overigens al het geval, en daar ging het ook
niet om. De tekst staat los van de muziek. De
muziek is een opzichzelfstaande manifestatie
van schoonheid en menselijk vernuft; geen
medium dat de tekst illustreert.
De tijdloze schoonheid van Vitry’s motetten
vormt in de voorstelling een contrast met
de emotie die de overdonderende stroom
van videobeelden oproept. De poëzie van de
muziek is daarnaast ook een tegenstelling
met de abstractie van de niet van woede
gespeende essayistische tekst van
Canetti – en die van librettist Verhelst. Iets
gelijkwaardigs gebeurt door de incorporatie
van een middeleeuws kruisvaarderlied. Voor
een westers hedendaags publiek heeft de
kruisvaarder van weleer minder raakvlakken
met een nobele geloofsverbreider die
ongelovigen verlossing brengt, dan met
een jihadstrijder die ongelovigen de dood
in jaagt. Ook in dit geval blijft er meer
van de muziek over dan van de tekst. In
hedendaagse oren klinkt die muziek fijn
popmuzikaal direct en eenvoudig, wellicht
zelfs met een archaïsche rustgevende
kwaliteit die niets met kruisvaarders of
jihadisten heeft te maken. De muziek
overstijgt de tijd en kan daardoor een
naturaliserend contrapunt vormen ten
opzichte van de geladen boodschap van de
voorstelling.
De muziek overstijgt de tijd
en neutraliseert de geladen
boodschap.
Versplintering
Uiteindelijk is de The mass man niet alleen
een voorstelling over eigentijdse problemen
en hoe je daar toe te verhouden, het is in
de vormgeving en de uitwerking ook een
4

Toelichting
typerende afspiegeling van het veelkleurig
mozaïek waarin de westerse maatschappij is
versplinterd. Zoals in de wereld om ons heen
gebeuren er veel dingen tegelijkertijd en zijn
veel van de elementen van de voorstelling
tegenstrijdig aan elkaar, of krijgen ze
gemanipuleerd door de context een andere
betekenis dan ze eeuwen geleden hadden.
Een middeleeuws pelgrimslied krijgt een
eigentijds arrangement waarin een luit
met drums, synthesizerklanken en door
elektronica vervormde oude instrumenten
kan samengaan. YouTube-beelden van het
Israëlisch-Palestijnse grensconflict gaan
samen met een kruisvaarderslied en aan een
motet van Vitry kan een hedendaagse laag
van duistere elektronische klanken worden
toegevoegd. Een spreekstem kan tegelijk
met een oud troubadourslied omineuze
waarheden van nu verkondigen, terwijl
een acteur in een flakkerend vuurtje blikt
op zoek naar iets wat het publiek zelf mag
invullen.
Manifest
Het publiek zit bovenop de voorstelling
die midden in de zaal wordt gespeeld in
plaats van verder van hen af op een toneel
dat afstand schept. De handeling van het
stuk voltrekt zich veelal als een duister
schimmenspel van musici en zangers achter
de videoschermen waarop een stroom van
beelden wordt geprojecteerd. Van Looy
en Catrysse omschrijven dit veelkleurig
pandemonium, dat zich ergens tussen
stichtend Brechtiaans theater, mysteriespel
en dramatisch essay beweegt, bijna als een
politiek manifest:
‘Solistische zangers, een volkskoor,
instrumentalisten op vedel, luit, cornetto
en trompet en elektronische soundscapes
geven vorm en uitdrukking aan een brede
waaier van middeleeuwse subgenres
van de ‘crusador song’. Ze tonen een
genuanceerd beeld van een complexe
tijd en kantelpunt in de geschiedenis.
Monofone oproep- of rekruteringsliederen
zoals het befaamde Palästinalied van
Walther von der Vogelweide klinken naast
Occitaanse pelgrimsliederen, lamentaties,
sirventes, pastorella’s, liefdesliederen en
meerstemmige Ars-Novamotetten uit de
maatschappijkritische Roman de Fauvel van
componist Philippe de Vitry. Als reactie op de
vroege kruistochtcampagnes bevestigen ze
veranderende identiteiten en wereldbeelden.
Ze weerspiegelen zowel de buitenwereld als
het innerlijke leven, en vaak hun samenhang,
en geven vorm en uitdrukking aan de zorgen
met het thuisland, ruimtelijke aspecten en
nieuwe opkomende posities in de sociaalpolitieke
geschiedenis.’
Roeland Hazendonk
5

6

Libretto
The mass man
Op teksten van Peter Verhelst (1962), Elias Canetti (1905 - 1994) en Mahmoud Darwish (1941 - 2008),
samengesteld door Wouter Van Looy
THE COMMAND
In the beginning...
First of all.
Alpha.
Foundation
I.
Save me from my weakness,
flaccidness,
my pity,
my fears,
cowardice,
empathy,
myself.
In the beginning...
Distance.
Safe zone.
Befehl ist befehl
A single command.
In den beginne …
Allereerst.
Alfa.
Fundament.
Ik.
Behoed me voor mijn zwakheid,
weekheid,
medelijden,
angsten,
lafheid,
empathie,
mezelf.
In den beginne…
Afstand.
Schutkring.
Een bevel is een bevel.
Eén bevel
7

Libretto
There is nothing that man fears more than
the touch of the unknown. He wants to see
what is reaching towards him, and to be able
to recognize or at least classify it.
Man always tends to avoid physical contact
with anything strange. In the dark, the fear of
an unexpected touch can mount to panic.
The oldest command – and it is far older than
man - is a death sentence.
The roar of a lion is a death sentence. It is
the one sound in its language, which all its
victims understand.
In its original form the command is something
enacted between two animals of different
species, one of which threatens the other.
The stronger proclaims its intention to
hunt and to eat the other, and thus flight
is a matter of life and death. The weaker is
compelled by the “command” to flee.
…
It is the nature of a command to admit of no
contradiction. It should be neither discussed,
nor explained, nor questioned.
Befehl ist befehl. A command is a command.
Beneath all commands glints the harshness
of the death sentence.
Flight is the final and only appeal against
that death sentence.
Voor niets is de mens meer bevreesd dan
voor de aanraking van iets onbekends. Hij
wil zien wat er naar hem reikt, het kunnen
herkennen of op zijn minst thuisbrengen.
De mens heeft altijd de neiging om lichamelijk
contact met iets vreemds te vermijden. In het
donker kan de angst voor een onverwachte
aanraking paniek veroorzaken.
Het oudste gebod - en het is veel ouder dan
de mens - is een doodvonnis.
Het gebrul van een leeuw is een doodvonnis.
Het is het enige geluid in zijn taal, dat al zijn
slachtoffers begrijpen.
In zijn oorspronkelijke vorm is het bevel iets dat
plaatsvindt tussen twee dieren van verschillende
soorten, waarvan de een de ander bedreigt.
Het sterkste dier verkondigt zijn voornemen
het andere dier op te jagen en op te eten,
en dus is de vlucht een zaak van leven en
dood. De zwakkere wordt door het “bevel”
gedwongen te vluchten.
…
Het is de aard van een bevel om geen
tegenspraak toe te laten. Er mag niet over
worden gediscussieerd, noch uitgelegd, noch
in twijfel getrokken.
Befehl ist befehl. Een bevel is een bevel.
Achter elk bevel glinstert de hardheid van
een doodvonnis.
Vluchten is het laatste en enige antwoord op
dat doodvonnis.
8

Libretto
He sees you.
It stays with you. For always.
You are vigilant.
You look over your shoulder.
Eyes in your back.
Under your elbow.
Under your bed.
Something is hunting you. Stalking you.
You keep your distance, spying on him as a
permanent reminder of who he is.
At the first scream you recoil.
You flee, dragged along by the swarm of
bodies that split, recede, pulse, bulge.
You remain compact.
You swarm.
You stay together.
Arm in arm.
The fallen become a sacrifice.
Palestina hermoza y santa
cuanto sos dezventurada
alevanta y tú sola canta
que tú deves ser nuestra morada
En pensando en la tierra santa
mi cuerpo se hinche de tremblor
el stado tuyo me encanta
mi alma se hinche de dolor.
Hij ziet je.
Je vergeet het nooit, geen seconde.
Je bent waakzaam.
Je kijkt over je schouder.
Ogen in je rug.
Onder je elleboog door.
Onder je bed.
Iets jaagt je op. Iets beloert je.
Je houdt afstand, begluurt hem om je altijd
te herinneren wie hij is.
Bij de eerste schreeuw wijk je uiteen.
Je vlucht, wordt meegezogen door de zwerm
van lichamen die zich splitst, die wijkt,
wegvlucht, pulseert, zich uitstulpt.
Je blijf compact.
Je zwermt.
Je blijft samen.
Arm in arm.
Wie valt is een offer.
Heilig en mooi Palestina
Wat is er van jou geworden?
Sta op en zing
dat je onze woonplaats moet zijn.
Denken aan het heilige land
Vult mijn lichaam met verschrikking
Je situatie beroert me
En vervult mijn ziel met pijn.
9

Libretto
Tierra sos del Criador bendicha
cuanto sos lexos de tus hijos
ma tu hemozura mos haze
paz y amor ariento el coraçón.
One of the most striking traits of the
inner life of a mass is the feeling of being
persecuted.
The mass is like a besieged city. It has
enemies before its walls and enemies within
them.
During the fighting it attracts more and more
partisans from the country around. These
slip through the enemy lines and collect in
front of the gates, begging to be let in.
Thus the city daily gains new defenders.
Meanwhile the siege continues.
The besiegers certainly watch for a chance
to attack, but they also try to prevent new
recruits reaching the city. To do this they
keep on strengthening the walls from
outside.
Or they try to bribe newcomers to keep away.
The walls outside become more and more
constricting. The activities of the enemy
outside on the walls are open and can be
watched.
Land, je bent gezegend door de Schepper
je kinderen zijn ver van je verwijdert
maar je schoonheid vult ons hart
met vrede en liefde.
Een van de meest opvallende kenmerken
van het innerlijke leven van een massa is het
gevoel vervolgd te worden.
De massa is als een belegerde stad. Zij heeft
vijanden voor haar muren en vijanden binnen
haar muren.
Tijdens de gevechten trekt ze meer en meer
partizanen aan uit het omringende land.
Deze glippen door de vijandelijke linies en
verzamelen zich voor de poorten, smekend
om binnengelaten te worden.
Zo krijgt de stad dagelijks nieuwe verdedigers.
Ondertussen gaat de belegering door.
De belegeraars kijken uit naar een kans
om aan te vallen, maar ze proberen ook te
voorkomen dat nieuwe rekruten de stad
bereiken. Daartoe blijven ze de muren van
buitenaf versterken.
Of ze proberen de nieuwkomers om te kopen
om weg te blijven.
De muren buiten worden steeds nauwer.
De handelingen van de vijand als hij aan de
muren werkt zijn open en overzichtelijk en
kunnen worden gadegeslagen.
10

Libretto
OPPRESSION GATE
Today the ruler is himself afraid. He has
always been afraid, but with his vast new
potentialities his fear has grown too, until it is
almost unendurable.
His triumph, when it comes, may last only for
hours or minutes. For nowhere in the world is
safe, even for him. There is nowhere the new
weapons cannot reach, including whatever
refuge he may make himself.
His greatness and his invulnerability have
become incompatible. He has over-reached
himself. Rulers tremble today, not, as
formerly, because they are rulers, but as the
equals of everybody else.
The ancient mainspring of power, the safeguarding
of the ruler at the cost of all other
lives, has been broken. Power is greater than
it has ever been, but also more precarious.
Today either everyone will survive or no-one.
The ruler strives for immortality. Wants to
create a large space between the danger and
himself, which is clear and can be guarded.
Danger is everywhere, not just in front of
him. It is even bigger in his back, where he
might not notice it enough. He has eyes
everywhere, and even the softest rumor
should not escape him, for it could be an
enemy intent.
Vandaag de dag is de heerser zelf bang. Hij is
altijd al bang geweest, maar met zijn enorme
nieuwe mogelijkheden is zijn angst ook
gegroeid, tot het bijna ondraaglijk is.
Zijn triomf, als het zover is, kan slechts uren
of minuten duren. Want nergens ter wereld is
het veilig, zelfs niet voor hem. Er is geen plek
waar de nieuwe wapens hem niet kunnen
raken, ook niet in de toevluchtsoorden.
Zijn grootheid en zijn onkwetsbaarheid zijn
onverenigbaar geworden. Hij heeft zichzelf
overtroffen. Heersers beven vandaag de dag,
niet, zoals vroeger, omdat ze heersers zijn,
maar als gelijken van alle anderen.
De oude machtsbron, de veilige bewaking
van de heerser ten koste van alle andere
levens, is gebroken. De macht is groter dan
ooit, maar ook kwetsbaarder. Vandaag de
dag zal iedereen overleven of niemand.
De heerser streeft naar onsterfelijkheid. Wil
een grote ruimte creëren tussen het gevaar
en zichzelf.
Het gevaar is overal, niet alleen voor hem.
Het is zelfs groter in zijn rug, waar hij het
misschien niet genoeg merkt. Hij heeft overal
ogen, en zelfs het zachtste gerucht mag hem
niet ontgaan, want het zou een vijandelijke
bedoeling kunnen hebben.
11

Libretto
All man’s designs on immortality contain
something of his desire for survival. He does
not only want to exist for always, but to exist
when others are no longer there. He wants to
live longer than everyone else, and to know
it; and when he is no longer there himself,
then his name must continue.
Alle gedachten van de mens op het gebied
van onsterfelijkheid bevatten iets van
overlevingsdrang. Men wil niet alleen voor
altijd bestaan, maar ook als anderen er niet
meer zijn. Men wil langer leven dan alle
anderen, en dat weten; en als men er zelf niet
meer is, dan moet zijn naam overleven.
SOLDIERS ROAMING LANDSCAPE
You.
You are.
You’re being watched.
Mapped.
You are.
A body.
Numbered.
Analyzed.
You are.
The observed.
Tracked.
Surrounded.
Noted: Your smell, the composition of your
blood, and of your saliva.
Noted: your expenses, your income, your
preferences, your desires, your perversions.
And
your fears.
Considered at length.
And your name is: meat.
And your name is: prey.
U.
U bent.
In het oog gehouden.
In kaart gebracht.
U bent.
Een lichaam.
Genummerd.
Geanalyseerd.
U bent.
De bekekene.
Op de voet gevolgd.
Omsingeld.
Genoteerd: uw geur, de samenstelling van uw
bloed, en van uw speeksel.
Genoteerd: uw uitgaven, uw inkomsten, uw
voorkeuren, uw verlangens, uw perversies.
En
uw angst.
Gewikt en gewogen.
En uw naam is: vlees.
En uw naam is: prooi.
12

Libretto
You.
The first touch.
Feeling as a prelude to tasting.
You.
You.
Bounty.
Devouring the prey.
You.
Clamped between upper and lower jaw.
Torn by incisors.
Crushed by molars.
Chased through the narrow funnel of the throat.
Swallowed.
You.
Sucked,
Sapped
savoured
Everything that could make us stronger
sucked out of you.
Consumed. Polished off.
U.
De eerste aanraking.
Het betasten als voorbode van het proeven.
U.
U.
Buit.
Het verorberen van de prooi
U.
Geklemd tussen het boven- en onderkaak.
Door snijtanden losgescheurd.
Door kiezen vermalen.
Door de nauwe trechter van de keel gejaagd.
Doorgeslikt.
U.
Uitgezogen.
Uitgekauwd.
Uitgewoond.
Alles wat ons sterker kan maken uit u
weggezogen.
Verteerd. Weggewerkt.
13

Libretto
Palestinalied - Walther von der Vogelweide (1170 - 1230)
Kruisvaarderslied dat de schoonheid van Palestina bezingt. Het land waar de maagd een kind
baarde en God als mens over de aarde liep.
Nu alrest lebe ich mir werde,
sit min sündic ouge siht
daz reine lanl und ouch die erde,
den man so viI eren giht.
mirst geschehen des ich ie bat,
ich bin komen an die statt,
da got mennischlichen trat.
Schoeniu lant rich unde here,
swaz ich der noch han gesehen,
so bist duz ir aller ere.
waz ist wunders hie geschehen!
(duet) daz ein magt ein kint gebar
here ubr aller engel schar,
was daz niht ein wunder gar?
Hie liez er sich reine toufen,
daz der mensche reine si;
do liezer sich herre verkoufen,
daz wir eigen wurden fri.
anders waeren wir verlorn;
wol dir, sper, kriuz unde dorn!
we dir, heiden, deist dir zorn!
Kristen, juden unde heiden
jehent daz diz ir erbe si.
got sol uns ze reht bescheiden
durch die sine namen dri.
al diu welt diu stritet her:
wir sin an der rehten ger:
reht ist daz er uns gewer.
Nu, voor de eerste keer, leef ik waardig
sinds mijn zondige oog
het Heilige Land en de grond aanschouwde,
die zo hoog geprezen wordt.
Dat waar ik om gebeden heb is gebeurd,
Ik ben op de plaats gekomen,
waar God wandelde als mens.
O prachtig land, rijk en nobel,
boven alles wat ik eerder heb gezien
bent u de ultiem geëerde.
Wat een wonderen zijn hier gebeurd!
Dat een maagd een kind baarde
een Heer over alle rangen van engelen,
was dat niet met recht een wonder?
Hier liet hij zich dopen
zodat de mensheid gezuiverd werd;
daar liet hij zich verraden
zodat wij vrij zouden zijn.
Anders waren we verloren geweest;
Tot uw heil - speer, kruis en doorn!
O wee gij heidenen, toorn zal op u nederdalen!
Christenen, Joden en heidenen (‘Saracenen’)
zeggen dat dit (land) hun erfdeel is.
God moet dit rechtvaardig beslissen
in de naam van zijn Drievuldigheid.
De hele wereld strijdt hier:
wij hebben echter de rechtvaardige aanspraak!
recht is dat Hij ons erkent!
14

Libretto
Crouched in the closed-off space ...
We separate you.
We relieve ourselves.
We rinse you from us.
We wipe you from us.
We wipe ourselves clean.
Gehurkt in de afgescheiden ruimte …
We scheiden u af.
We ontlasten ons.
We spoelen u van ons af.
We vegen u van ons af.
We vegen ons schoon.
SETTING FIRES
Animals flee from the burning forest; mass
fear is the natural and perpetual reaction of
animals to large fires; and it was once man’s
reaction too. But man has taken possession
of fire. He holds the firebrand in his hand and
need not fear it. His new power has overlaid
his
old fear, and the two of them have entered
into a strange alliance.
The mass which used to run from fire now
feels strongly attracted by it.
Of all means of destruction, the most
impressive is fire.
It can be seen from far off and it attracts ever
more people. It destroys irrevocably.
A mass setting fire to something feels
irresistible; so long as the fire spreads,
everyone will join it and everything hostile
will be destroyed.
Dieren vluchten voor het brandende
bos; massa-angst is de natuurlijke en
voortdurende reactie van dieren op grote
branden; en het was eens ook de reactie
van de mens. Maar de mens het vuur in zijn
macht gekregen en hoeft er niet bang voor
te zijn. Zijn oude angst en zijn nieuwe macht
zijn een vreemd verbond aangegaan.
De menigte die vroeger voor vuur vluchtte,
voelt zich er nu sterk door aangetrokken.
Van alle vernietigingsmiddelen is vuur het
indrukwekkendst.
Het is van verre te zien en het trekt
steeds meer mensen aan. Het vernietigt
onherroepelijk;
Een menigte die iets in brand steekt, heeft
iets onweerstaanbaar. Zolang het vuur zich
verspreidt, zal iedereen zich erbij aansluiten
en zal alles wat vijandig is, worden vernietigd.
15

Libretto
Lanquan li jorn - Jaufré Rudel (1130-1170)
Rudel was een Franse troubadour die deelnam aan de tweede kruistocht.
In het land van de Saracenen schrijft hij dit lied over het vurige verlangen naar een verre geliefde.
Lanquan li jorn son lonc e may
M’es belhs dous chans d’auzelhs de lonh,
E quan mi suy partitz de lay,
Remembra’m d’un’ amor de lonh.
Vau de talan embroncx e clis
Si que chans ni flors d’albespis
No-m valon plus que l’yverns gelatz.
Be tenc lo Senhor per veray
Per que formet sest’ amor de lonh,
Mas per un ben que m’en eschay
N’ai dos mals, quar tant suy de lonh.
A! quar no fuy lai pelegris,
Si que mos fustz e mos tapis
Fos pels sieus belhs huelhs remiratz!
Be’m parra joys quan li querray,
Per amor Dieu, l’ostal de lonh,
E, s’a lieys platz, alberguarai
Pres de lieys, si be’m suy de lonh,
Qu’aissi es lo parlamens fis
Quan drutz lonhdas et tan vezis
Qu’ab cortes ginh jauzis solatz.
Als de meidagen lang zijn,
hou ik van het zoete lied van verre vogels
en als ik wegga,
herinner ik me een verre liefde:
dan buig ik en buig ik van verlangen
zodat noch de liederen noch de bloemen
meidoorn me niet meer behagen dan de
bevroren winter.
Ik houd de Heer voor waar,
daarom zal ik verre liefde zien;
maar voor het goede dat eruit komt,
heb ik twee kwaden, want het is te ver weg
voor mij.
Ah! was ik een pelgrim, daar, zodat
mijn staf en mijn deken
met zijn mooie ogen werden aanschouwd!
Vreugde zal duidelijk aan mij verschijnen als
ik hem vraag,
uit liefde voor God, om de verre schuilplaats:
en als het haar behaagt, zal ik
bij haar verblijven, hoewel ik van zo ver weg
ben;
dan zullen de zoete gesprekken komen
wanneer de verre minnaar zo dichtbij zal zijn
dat hij zal genieten van de zoete en mooie
woorden!
16

Libretto
Iratz e dolens m‘en partray,
S’ieu no vey sest’ amor de lonh.
No’m sai quora mais la veyrai,
que tan son nostras terras lonh.
Assatz hi a pas e camis,
e per aisso no’n suy devis.
Mas tot sia cum a lieys platz.
Jamai d’amor no’m jauziray
Si no’m jau d’est’ amor de lonh,
que mielher ni gensor no’n sai
ves nulha part, ni pres ni lonh.
Tant es sos pretz ricx e sobris
Que lai el reng dels Sarrasis
fos hieu per lieys chaitius clamatz.
Dieus que fetz tot quant ve ni vay
E formet sest’amor de lonh
Mi don poder, que cor be n’ai,
Qu’ieu veya sest’amor de lonh,
Verayamen en luec aizis,
Si que las cambras e’l jardis
Mi resemblo novels palatz.
Ver ditz qui m’apella lechay
e deziros d’amor de lonh,
que nulhs autres joys tan no’m play
Cum jauzimen d’amor de lonh.
Mas so qu’ieu vuelh m’es tant ahis,
Qu’enaissi’m fadet mos pairis
Qu’ieu ames e nos fos amatz.
Verdrietig en blij zal ik van hem scheiden,
als ik hem ooit zie, deze verre liefde;
maar ik weet niet wanneer ik hem zal zien,
want onze landen zijn te ver weg:
er zijn veel doorgangen en wegen,
en daarvoor ben ik geen waarzegger...
Maar laat alles zijn zoals God wil!
Ik zal nooit van liefde genieten als ik niet
geniet van deze verre liefde,
want ik ken geen dame die meer
genadig of nobeler is, noch dichtbij noch veraf.
De waarde ervan is zo waar en zo perfect
dat ik daarginds, in het koninkrijk van de
Saracenen, omwille van haar een gevangene
genoemd zou willen worden.
God die alles heeft gemaakt wat komt en gaat
en deze verre liefde heeft gevormd,
geeft me de kracht - omdat het in mijn hart zit -
om deze verre liefde te zien,
in het echte leven, op zulke plaatsen,
dat de kamer en de tuin
altijd op mij lijken naar een paleis.
Hij spreekt de waarheid die mij hebberig
en verlangend naar verre liefde noemt,
want geen andere vreugde behaagt mij zo veel
als het genieten van verre liefde.
Maar wat ik wil wordt mij geweigerd,
omdat mijn peetvader mij zo heeft toegewijd
aan de liefde zonder bemind te worden.
17

Libretto
You are light.
The illuminator.
Bringer of heat.
Radiant.
Cleansing.
Healing.
You who protects us.
You who burns the enemy from our flesh.
Nothing cleaner.
Nothing purer.
Nothing more sacred than fire.
We are the metallic swarm whose separate
parts are fused together into a coat of mail.
We are thousands of scales clicked together
like hooks.
Bloody, veined steel.
Wearily upright.
We get moving, slowly, solemnly, heavily, an
immense, steel millstone.
Revolving on our axis.
Day, night, day, night.
Faster.
Finally.
After the fire.
Spent.
The afterglow.
The stench.
The blackened clots.
Je bent het licht.
De verlichter.
Brenger van hitte.
Stralende.
Reinigende.
Genezende.
Jij die ons beschermt.
Jij die de vijand uit ons vlees brandt.
Niets reiner.
Niets zuiverder.
Niets heiliger dan het vuur.
Wij zijn de metaalkleurige zwerm waarvan
alle onderdelen met elkaar zijn versmolten
tot een maliënkolder.
Wij zijn de duizenden schubben als haakjes
in elkaar geklikt.
Doorbloed, dooraderd staal.
Moeizaam overeind.
We komen in beweging, traag, plechtig,
loodzwaar, een immense, stalen molensteen.
Wentelend om onze as.
Dag, nacht, dag, nacht.
Sneller.
Tenslotte.
Na het vuur.
Uitgewoed.
De nagloei.
De stank.
Het zwartgeblakerde geklonterde.
18

Libretto
BULLDOZER CLASH
The double mass is that which forms in war,
and this is the one which concerns us most
today. One would give much to understand
and to be able to dissolve it.
War has to do with killing. It is killing
wholesale. The aim is to transform a
dangerous mass of live adversaries into a
heap of dead. The victor is the one who kills
the largest number.
De dubbelmassa vormt zich in de oorlog. Het
is deze massa die ons vandaag het meest
bezighoudt. Men zou veel geven om het te
kunnen begrijpen en op te lossen.
Oorlog heeft te maken met doden.
Het is massaal doden. Het doel is om
een gevaarlijke menigte van levende
tegenstanders te veranderen in een stapel
doden. De overwinnaar is hij die de meeste
vijanden heeft gedood.
The adversary in war is the growing mass of
one’s neighbors. Their increase is frightening
in itself, and the threat it contains is enough
to release the aggressive drive of one’s own
corresponding mass.
De tegenstander in de oorlog is het
groeiende aantal buren. Hun toename is op
zichzelf beangstigend, en de dreiging die
ervan uitgaat is genoeg om de agressieve
drang van de eigen massa aan te wakkeren.
The fact that wars can last so long, and
may be carried on well after they have
been lost, arises from the deep urge of
the mass to remain a mass. This feeling is
sometimes so strong that people prefer to
perish together with open eyes, rather than
acknowledge defeat and thus experience the
disintegration of their own mass.
But how does a belligerent mass form?
What is it that suddenly moves men to risk
their all? The phenomenon is so mysterious
that it must be approached with a measure
of caution.
Het feit dat oorlogen zo lang kunnen
duren, en kunnen worden voortgezet tot
ver nadat zij verloren zijn, komt voort uit
de diepe drang van de menigte om niet
uiteen te vallen; om een massa te blijven. Dit
gevoel kan zo sterk zijn dat men liever met
open ogen samen ten onder gaat, dan de
nederlaag te erkennen en zo het uiteenvallen
van de eigen massa te ervaren.
Maar hoe ontstaat een oorlogvoerende
massa? Wat beweegt mannen er plotseling
toe om alles op het spel te zetten? Het
fenomeen is zo mysterieus dat het met enige
voorzichtigheid moet worden benaderd.
19

Libretto
War is an astonishing business. People
decide that they are threatened with physical
destruction and proclaim the fact publicly to
the whole world. They say “I can be killed”,…
Life within a community is normally a
protection against destruction, but now
this has come very close, just because one
belongs to a community.
One and the same terrible threat has been
pronounced against all counting themselves
members of one nation. Singly, but
simultaneously, a thousand people have been
told “ You shall die”, and they unite in order
to ward off this danger of death.
Oorlog is een verbazingwekkende zaak.
Mensen besluiten dat zij bedreigd worden
met fysieke vernietiging en verkondigen
dit feit publiekelijk aan de hele wereld. Ze
zeggen “Ik kan gedood worden”,...
Het leven binnen een gemeenschap is
normaal gesproken een bescherming tegen
vernietiging, maar nu is die vernietiging
dichtbij gekomen, alleen maar omdat men tot
een gemeenschap behoort.
Dezelfde verschrikkelijke bedreiging is
uitgesproken tegen allen die zich tot één volk
rekenen. Duizend mensen hebben tegelijk
te horen gekregen: “U zult sterven”, en zij
verenigen zich om dit gevaar van de dood af
te wenden.
Pax in nomine Domini - Marcabru (1130–1150)
Marcabru, een van de eerste troubadours, werpt zich op als progagandist voor sociale,
politieke en religieuze zaken. Hij minacht de onzuiveren en nietsnutten, heeft kritiek op
treuzelende niet-strijders en op het ontaarde Franse koningshuis. Alleen in de kruistochten
kunnen mensen voor God strijden, en als zij weigeren zullen de gevolgen rampzalig zijn.
I.
Pax in nomine Domini
Fetz Marcabrus los motz e’l so.
Aujatz que di :
Cum nos a fait, per sa dousor,
Lo Seingnorius celestiaus
Probet de nos un lavador,
C’anc, fors outramar, no’n fon taus,
En de lai enves Josaphas:
E d’aquest de sai vos conort.
Vrede in de naam van de Vader!
Marcabru schreef de tekst en de melodie.
Luister naar wat hij zegt:
zoals hij ons, uit zijn goedheid, gemaakt heeft,
heeft de hemelse heer
ons voorzien van een wasplaats
zoals er nooit een ander was, behalve overzees,
rond Josafat:
en het is van die hier dat ik u aanspoor.
20

Libretto
II.
Lavar de ser e de maiti
Nos deuriam, segon razo,
Ie.us o afi.
Chascuns a del lavar legor!
Dementre qu’el es sas e saus,
Deuri’ anar al lavador,
Que.ns es verais medicinaus!
Que s’abans anam a la mort,
D’aut en sus aurem alberc bas.
III.
Mas escarsedatz e no-fes
part joven de son compaignon.
Ai, cals dols es
qe tuich volon lai li plusor
don lo gazaings es efernaus!
S’anz non correm al lavador
c’aiam la boca ni·ls oills claus,
no·n i a un d’orgoill tan gras
c’al morir non trob contrafort.
IV.
Que·l seigner que sap tot cant es
e sap tot quant er e c’anc fo
nos a promes
coron’e nom d’enperador;
e·ill beutatz sera sabençaus,
qu’e cel luira(n) al lavador
plus que l’estella gauzignaus,
ab so que vengem Dieu del tort
qe·il fant sai e lai ves Domas.
We moeten ons ‘s morgens schoonmaken
en ‘s avonds, naar redelijkheid,
dat verzeker ik u,
en iedereen heeft de tijd om zich te reinigen!
Zolang hij leeft en gezond is,
zou iedereen naar de wasplaats moeten gaan,
dat is een echt elixir van gezondheid,
want als we eerder sterven,
zullen we in plaats van hoog, diep vertoeven
Maar slechte wil en trouweloosheid
scheiden de jeugd van zijn metgezel.
Helaas! Wat een pijn is het
dat de meeste ijlen naar waar
de beloning een helse is!
Als we niet naar de wasplaats rennen
voordat onze mond en ogen gesloten zijn,
is er geen mens zo gezwollen van trots
dat hij zijn gelijke niet vindt in de Dood.
Voor onze Heer, die alles weet wat is
en alles wat is geweest en was
heeft ons beloofd
eer in de naam van de keizer.
En weet je wat? Schoonheid zal zijn
voor hen die naar de wasplaats gaan,
meer dan op de Morgenster,
als we het onrecht wreken dat God is aangedaan
hier en daar, rond Damascus.
21

Libretto
VI
E.il luxurios corna-vi,
Coita-disnar, bufa-tizo,
Crup-en-cami
Remanran inz ei felpidor!
Dieus vol los arditz e.ls suaus
Assajar a son lavador!
E cil gaitaran los ostaus!
E trobaran fort contrafort,
So per qu’ieu alor anta.ls chas.
Like flint stones, we grind against each other,
tap each other,
jump until sparks burst from us.
We sharpen ourselves on each other.
Me.
Baptize me with fire,
until I’m red hot,
me,
a component,
a part,
merging with,
dissolving into.
Me.
Hold me.
Hold me together.
Keep me together.
Keep me alive.
Us.
Beat us until we glow,
beat us red hot to life,
beat us into each other, over each other,
through each other,
so that we become greater,
En die wellustige wijnslurpers,
maaltijdverslinders, sintelblazers,
straatlopers,
zullen in de vuiligheid blijven.
God wil de dapperen en deemoedigen
op proef stellen die naar dit reinigende bad
komen terwijl de onwaardige stakkers in hun
huizen kruipen, Want ze zullen een machtige
tegenstander ontmoeten waardoor ik ze, tot
hun schande, wegjaag.
Als silexstenen bewegen we tegen elkaar
op, tikken we tegen elkaar, springen tot de
vonken van ons af spatten.
We slijpen ons scherp aan elkaar.
Ik.
Doop mij met vuur,
tot ik roodgloeiend ben,
ik,
onderdeel van,
deel van,
versmeltend met,
opgaand in.
Mij.
Hou me vast.
Hou me bijeen.
Hou me samen.
Hou me in leven.
Ons.
Sla ons tot we gloeien,
sla ons roodgloeiend tot leven,
sla ons in elkaar, over elkaar,
door elkaar heen,
zodat we groter worden,
22

Libretto
so that we become more, many-headed,
stronger, smarter, more dangerous, better,
better than me,
better than we could ever be,
greater than the sum of our parts.
The power of us.
The mass of us
who, on all fours, take the shape of a woman,
whose arms widen whose shoulders broaden
who takes the shape of a man,
who holds in his raised hand something in the
shape of a sledgehammer
that falls and falls and keeps on falling onto
something in the shape of an anvil,
which in the shape of a kneeling man puts his
left arm around another kneeling man who
has put his arm around another kneeling man.
We are the hammer and we are the anvil and
we are the red-hot mass and we beat that
red-hot mass of us into a sword.
We are the sword us.
zodat we meer, veelkoppig,
sterker, slimmer, gevaarlijker, beter,
beter dan ikzelf,
beter dan we ooit zelf hadden kunnen worden,
groter dan de som der delen.
Wij-kracht.
Wij-massa
die, op handen en voeten, de vorm aanneemt
van een vrouw,
die zwaardere armen en bredere schouders
krijgt en de vorm aanneemt van een man,
die in zijn geheven arm iets vasthoudt in de
vorm van een voorhamer
die neerkomt en neerkomt en blijft neerkomen
op iets in de vorm van een aambeeld,
die in de vorm van een geknielde man zijn
linkerarm rond een andere geknielde man legt
die zijn arm rond een andere geknielde man
heeft gelegd.
Wij zijn de hamer en wij zijn het aambeeld en
wij zijn de roodgloeiende massa en wij slaan
die roodgloeiende massa die we zijn tot een
zwaard.
Wij zijn het zwaard wij.
INTERLUDIUM
It is only in a crowd that man can become
free of the fear of being touched. That is the
only situation in which the fear changes into
its opposite. The mass he needs is the dense
crowd, in which body is pressed to body; a
mass, too, whose psychical constitution is
also dense, or compact, so that he no longer
notices who it is that presses against him.
Alleen in een menigte kan de mens vrij
worden van de angst om aangeraakt te
worden. Het is de enige situatie waarin de
angst in zijn tegendeel verandert. De menigte
die hij hiervoor nodig heeft is een dichte
menigte, waarin het lichaam tegen lichaam
gedrukt is. Dichtheid ook in geestelijke
psychische zin, zodat men niet meer merkt
tegen wie men wordt aangedrukt.
23

Libretto
As soon as a man has surrendered himself to
the mass, he ceases to fear its touch.
Why a mass seeks to close in on itself: it
wants to rid each individual as completely
as possible of the fear of being touched.
The more fiercely people press together, the
more certain they feel that they do not fear
each other. This reversal of the fear of being
touched belongs to the nature of masses.
The feeling of relief is most striking where
the density of the mass is greatest.
Zodra een mens zich aan de menigte heeft
overgegeven, is hij niet meer bang voor de
aanraking ervan.
Waarom een menigte zich wil afsluiten: ze wil
elk individu zo volledig mogelijk bevrijden
van de angst om aangeraakt te worden. Hoe
steviger de mensen op elkaar gepakt zijn,
hoe zekerder ze zich voelen dat ze elkaar
niet vrezen. Deze omkering van de angst om
aangeraakt te worden hoort bij de aard van
de menigte. Het gevoel van opluchting is het
meest opvallend daar waar de dichtheid van
de menigte het grootst is.
FEAST CROWD
Nomen a solemnibus (Anon. 13de eeuw)
Feestlied dat de verovering viert van Jeruzalem op de moslims door de kruisvaarders in
15 juli 1099.
Het lied komt uit de Carmina Burana en is waarschijnlijk geschreven door Goliards: studenten
en klerken die de Kerk hekelden en satireerden. Het steekt de draak met symbolische figuren
uit de Arabische cultuur als Dagon (de god van de Filistijnen) of Agar, de concubine van
Abraham en stammoeder van de Arabieren.
1.
Nomen a solemnibus trahit Solemniacum;
solemnizent igitur omnes preter monachum,
qui sibi virilia resecavit, Serracum;
illum hinc excipimus quasi demoniacum;
ipse solus lugeat reus apud Eacum!
Solemniacum ontleent zijn namen aan
ceremonies
dus laat allen deelnemen aan de ceremonies
behalve de monnik
Serracus, die zijn eigen mannelijke delen
afsneed;
Laat ons hem uitsluiten van hier als een
duivels persoon;
Laat de schuldige man alleen weeklagen voor
Aeacus!
24

Libretto
Exultemus et cantemus canticum victorie,
et clamemus quas debemus laudes regi
glorie,
qui salvavit urbem David a paganis hodie!
Refr.
Festum agitur,
dies recolitur,
in qua Dagon frangitur,
et Amalec vincitur,
natus Agar pellitur,
Ierusalem eripitur
et Christianis redditur;
diem colamus igitur!
Hec urbs nobilissima prima regem habuit,
in hac urbe maxima Domino complacuit,
in hac propter hominem crucifigi voluit,
hic super apostolos Spiritus intonuit.
Urbs insignis, ad quam ignis venit annis
singulis,
quo monstratur, quod amatur omnibus in
seculis,
honoranda, frequentanda regibus et populis!
Festum agitur, enz.
Laten we ons verheugen en een lied van
overwinning zingen
en roepen de lof die we verschuldigd zijn aan
de koning van glorie,
die vandaag de stad van David redde van de
heidenen!
Het feest wordt gehouden,
de dag wordt gevierd
waarop Dagon is verbrijzeld
en Amalec is overwonnen
de zoon van Hagar is verdreven
Jeruzalem wordt weggerukt
en aan de christenen wordt teruggegeven;
laten we daarom deze dag vieren!
Deze meest nobele stad had eerst een koning
in deze grootste stad nam de Heer genoegen
in deze was hij bereid om gekruisigd te
worden voor de mensheid.
Hier donderde de Geest boven de apostelen.
Gerenommeerde stad waar elk jaar vuur naar
toe komt,
waardoor wordt aangetoond dat het geliefd is
in alle tijden,
geëerd, bezocht door koningen en volken
Het feest wordt gehouden, enz.
25

Libretto
Urbs sacrata celitus, adamata superis,
legis tabernaculum, templum arche federis,
hospitale pauperum et asylum miseris!
non timebis aliquod, dum in ea manseris.
Tanta lucis claritate superatur sol et luna,
tanta vicit sanctitate omnes urbes hec urbs
una;
non elegit frustra locum Gebuseus Areuna.
Festum agitur,
We are the inhalation.
We are the swinging of hips.
The exhalation.
Shoulder to shoulder.
First move the head gently up and down.
Then the whole body.
We are the collective heartbeat.
Up and down.
We are the jumping up and down.
Arms in the air.
Head back.
Up and down.
Some stand with their hands behind their
heads gazing into the light.
But we ourselves are the light.
We are the patches of colour we see when we
close our eyes.
Stad geheiligd in de hemel, geliefd door hen
die daarboven zijn.
tabernakel van de wet, tempel van de ark van
het verbond
toevluchtsoord voor de armen en asiel voor
de ellendigen!
U zult niets vrezen zolang u in haar verblijft.
Door zo’n helder licht wordt de zon
overschaduwd en de maan,
Door zo’n heiligheid overtreft deze ene stad
alle steden.
Araunah de Jebusiet heeft de plaats niet
tevergeefs gekozen.
Het feest wordt gehouden enz.
Wij zijn het inademen.
Wij zijn het heupwiegen.
Het uitademen.
Schouder aan schouder.
Eerst zachtjes op en neer met het hoofd.
Dan het hele lichaam.
Wij zijn de gezamenlijke hartslag.
Op en neer.
Wij zijn het op en neer springen.
Armen in de lucht.
Hoofd in de nek.
Op en neer.
Sommigen staan met de handen in de nek in
het licht te kijken.
Maar wij zijn zelf het licht.
Wij zijn de kleurenvlekken die we zien als we
onze ogen sluiten.
26

Libretto
We are crimson, cardinal red, the red of a
blush that travels from your neck to your
cheeks, a blood red that drips from the
nostrils, the full red of your lips after a
minute-long kiss, a thick raspberry red, the
velvet red of old, strong wine, a cherry red
that verges on black.
We are orange.
We are yellow.
Bright green spots.
Magenta, lilac, fluorescent pink, burnt
orange, platinum white, electric blue, the
green of the northern lights.
This is our light. We have nothing to fear.
We have nothing to fear.
Wij zijn het karmijnrood, het kardinaalsrood,
het rood van een blos die van je hals naar
je wangen trekt, het uit de neusgaten
druppelende bloedrood, het volle rood van
je lippen na een minutenlange kus, het
dikke frambozenrood, het fluweelrood van
oude, zware wijn, het naar zwart neigende
kersenrood.
Wij zijn het oranje.
Wij zijn het geel.
De helgroene vlekken.
Magenta, lila, fluoroze, gebrand brons,
platinawit, elektrisch blauw, het groen van
het noorderlicht.
Dit is ons licht. Niets hoeven we te vrezen.
Niets hoeven we te vrezen.
WHIRLING SPIRIT
Over the whole earth, wherever there are
men, is found the conception of the invisible
dead. Man has been obsessed by them; they
have been of enormous importance for him;
the action of the dead upon the living has
been an essential part of life itself.
The spirits fly about in great clouds like
starlings, up and down the face of the world,
and come back to the scenes of their earthly
transgressions. They fight battles in the air
as men do on the earth. They may be heard
and seen on clear, frosty nights, advancing
and retreating, retreating and advancing
against one another.
Overal de hele wereld, waar er mensen zijn,
bestaat het idee van de onzichtbare doden.
De mens is door hen geobsedeerd; ze zijn
van enorm belang. De invloed van de doden
op de levenden maakt essentieel deel uit van
het leven zelf.
De geesten vliegen als spreeuwen rond in
grote wolken en keren terug naar de plaatsen
waar ze hun aardse zonden pleegden. Zij
voeren strijd in de lucht, zoals de mensen op
aarde. Men kan ze horen en zien op heldere,
ijzige nachten, oprukkend tegen elkaar en
terugtrekkend.
27

Libretto
The space of heaven is filled with naked
beings rushing through the air. Men, naked
men, naked women who rush through the air
and rouse gale and snowstorm. Do you hear
it roaring? Roaring like the wingbeat of great
birds high in the air. That is the fear of naked
men. That is the flight of naked men.
De hemel is gevuld met wezens die door de
lucht scheren. Naakte mannen en vrouwen
die stormen en sneeuwstormen veroorzaken.
Hoor je ze razen als de vleugelslag van grote
vogels hoog in de lucht? Dat is de angst van
de naakte mens. Dat is zijn vlucht.
CAMP 2
Garit Gallus - Philippe de Vitry (1291 – 1361)
Fragment uit de dierenfabel Roman de Fauvel over een corrupte ezel die de heerser is van een
wanordelijke wereld. Het verhaal is bedoeld als satire over de politiek van de machthebbers
en verwijst naar het verbannen en onderdukte Joodse volk. Er wordt opgeroepen tot opstand
en revolutie.
Parti de mal (anon. Kruisvaarderslied uit de 13e eeuw)
LAMENT
What matters is the excitement itself. The state
of having something to lament in common.
The ferocity of the lament, its duration, its
resumption the next day in the new camp, the
amazing rhythm in which it increases and, even
after complete exhaustion, starts afresh-all this
is proof of the fact that what matters here is
the reciprocal stimulation to lament.
The physical closeness of the members of
the pack, their density, could be carried no
further. Together with the sufferer, they form
one heap; he still belongs to them ; they hold
him back amongst themselves. Since he is
unable to rise and stand with them, they lie
down with him.
Waar het om gaat is de opwinding zelf. De
toestand van samen iets te hebben om
over te weeklagen. De heftigheid van de
klaagzang, de duur ervan, de hervatting ervan
de volgende dag in het nieuwe kamp, het
verbazingwekkende ritme waarin het toeneemt
en, zelfs na volledige uitputting, opnieuw
begint - dit alles bewijst dat het hier gaat om
de opwinding van de gezamenlijke klaagzang.
De fysieke nabijheid van de leden van de
groep, hun dichtheid, kan niet verder worden
doorgevoerd. Samen met de dode vormen
ze één kluwen; de dode hoort nog steeds bij
hen; ze houden hem vast. Omdat hij niet in
staat is om op te staan en bij hen te staan,
gaan ze met hem liggen.
28

Libretto
Everyone with a right to him fights to
become part of the heap of which he is the
centre. It is as though they wanted to die
with him. Their self-inflicted wounds, the way
they throw themselves down on the heap or
elsewhere, the collapse of the wounded-all
this is meant to show the seriousness of their
intention. It may also be correct to say that
they want to be equal with him. But they do
not really intend to do away with themselves.
What they do want, and try by their behavior
to ensure, is the continuance of the heap
to which he belongs. The essence of the
lamenting-pack consists in its assimilation
to the dying man, so long as death has not
actually occurred.
Iedereen die meent er aanspraak op te kunnen
maken, vecht om er deel van uit te maken
en het middelpunt te zijn. Het is alsof ze met
hem willen sterven. Hun zelf toegebrachte
wonden, de manier waarop ze zich op de hoop
of elders werpen, de ineenstorting van de
gewonden - dit alles is bedoeld om de ernst
van hun intentie te laten zien. Het kan ook
de intentie zijn te willen uitdrukken dat ze
gelijk aan hem willen zijn. Maar ze zijn niet
echt van plan om zichzelf af te schaffen. Wat
ze wel willen, en door hun gedrag proberen
te verzekeren, is het voortbestaan van de
groep waartoe hij behoort. De essentie van de
jammerklacht bestaat in de assimilatie met de
stervende, zolang de dood niet daadwerkelijk
heeft plaatsgevonden.
29

Libretto
O spectabilis viri - Hildegard von Bingen (1098-1179)
Een ode aan de zieners, de visionairen, de mensen met een extra zintuig.
Een uitnodiging tot een ander bewustzijn, een ander perspectief op de dingen, een nieuwe
blik op de wereld.
O spectabiles viri qui pertransistis,
occulta aspicientes,
per oculos spiritus
et annuntiantes
in lucida umbra acutam
et viventem lucem
in virga germinantem,
que sola floruit
de introitu
radicantis luminis:
Vos antiqui sancti,
predixistis salvationem
exulum animarum
que inmerse fuerant morti,
qui circuisti
ut rote mirabiliter
loquentes mistica montis
qui celum tangit,
pertransiens ungendo multas aquas,
cum etiam inter vos
surrexit lucida lucerna,
que ipsum montem precurrens ostendit.
O mannen van het zicht, wat een zicht. Jullie
zijn voorbijgegaan,
als mysteries waarnemend,
door de ogen van de geest
om aan te kondigen
in stralende schaduw
een levend, doordringend licht
dat ontluikt op die ene tak
dat bloeide bij
de ingang van
diepgeworteld licht:
Jullie heiligen van oudsher!
Jullie hebben de verlossing voorspeld
van zielen in ballingschap ondergedompeld,
in de dood ondergedompeld.
Jullie cirkelden
wonderbaarlijk als wielen,
verkondigde de mysteries van de berg
waarvan de top de hemelen beroerde
en ging door vele wateren met zalving...
maar toch onder u
verrees een stralende lamp
die vooruit raasde, om die berg te onthullen.
30

Libretto
Nothing can suppress us
Your disdain will not stop us.
Nor your hatred
Nor your insults.
Nor your humiliation either.
We will never give up.
Niets krijgt ons klein.
Uw misprijzen zal ons niet tegenhouden.
Uw haat niet
Uw beledigingen niet.
Uw vernederingen evenmin.
Nooit zullen we opgeven.
Treat us like animals and we will become lions.
The lion of vengeance.
And the lion of pride.
And the lion called hunger.
And the lion of history.
And the one called murder.
And the one called stubbornness.
And the one that wanted to be called justice
but got called injustice instead.
Or punishment. Or disaster. Or plague. Or a
pain that never stops spreading.
A lion called grief becomes more unbearable
with each hour. Also known as a future
without a future.
A lion flailed with your humiliations.
Or fed with your insults.
Trained by your hatred.
Chewing on your disdain.
We will not be intimidated.
We will never give up.
Kill a lion and out of his corpse two new lions
emerge.
Kill two lions and out of both bodies four new
lions emerge.
Kill three lions and from each corpse six new
lions emerge.
Behandel ons als dieren en we worden leeuwen.
De leeuw van de wraak.
En de leeuw van de trots.
En de leeuw genaamd honger.
En de leeuw van de geschiedenis.
En één genaamd moord.
En één genaamd koppigheid.
En één die graag gerechtigheid had geheten
maar onrecht wordt genoemd.
Of straf. Of ramp. Of plaag. Of pijn-die-nietophoudt-met-groeien.
Een leeuw genaamd verdriet-dat-elk-uurondraaglijker-wordt.
Ook genaamd toekomst
zonder toekomst.
Leeuw gegeseld met uw vernederingen.
Of gevoed met uw beledigingen.
Getraind door uw haat.
Kauwend op uw misprijzen.
Niets krijgt ons klein.
Nooit zullen we opgeven.
Vermoord een leeuw en uit zijn lijk komen
twee nieuwe leeuwen.
Vermoord twee leeuwen en uit beide lijken
komen vier nieuwe leeuwen.
Vermoord drie leeuwen en uit elk lijk komen
zes nieuwe leeuwen.
31

Libretto
Kill four lions and from each body eight new
lions emerge.
The lion of revenge.
And the lion of pride.
And the lion called hunger.
And the lion of history.
And the one called murder.
And the one called stubbornness.
(Ad infinitum)
Vermoord vier leeuwen en uit elk lijk komen
acht nieuwe leeuwen.
De leeuw van de wraak.
En de leeuw van de trots.
En de leeuw genaamd honger.
En de leeuw van de geschiedenis.
En één genaamd moord.
En één genaamd koppigheid.
(Ad aeternam)
FACES OF DEATH
I was there a month ago, I was there a year
ago. I was always there as if I was never
anywhere else.
We were besieged and killed and fought
against the hell we encountered. The martyrs
don’t resemble one another. Each of them
has distinctive physique and distinctive
features, different eyes and a different name
and age.
The killers are the ones who all look the
same. They are one being, distributed
over different pieces of hardware, pressing
electronic buttons, killing and vanishing.
He sees us but we don’t see him, not because
he’s a ghost but because he’s a steel mask on
an idea,
he is featureless, eyeless, ageless and
nameless. It is he who has chosen to have a
single name: the enemy.
Ik was hier een maand geleden, ik was hier
een jaar geleden. Ik was hier altijd, alsof ik
nooit ergens anders was.
We werden belegerd en gedood en vochten
tegen de hel die ons wachtte. De martelaren
lijken niet op elkaar. Elk van hen heeft een
aparte lichaamsbouw en onderscheidende
kenmerken, verschillende ogen en een
andere naam en leeftijd.
De moordenaars zijn degenen die er allemaal
hetzelfde uitzien. Ze zijn één wezen, verdeeld
over verschillende stukken hardware,
drukken op elektronische knoppen, doden en
verdwijnen.
Hij ziet ons maar wij zien hem niet, niet
omdat hij een geest is maar omdat hij een
stalen masker is op een idee,
hij heeft geen gelaatstrekken, geen ogen, is
leeftijdloos en naamloos.
Hij is het die gekozen heeft voor één enkele
naam: de vijand.
32

The mass man | Wim Catryse
33

Biografieën
Wouter Van Looy
Regie
34
foto: Marcel Lennartz
Wouter Van Looy is
werkzaam in de opera- en
muziektheaterwereld. Hij
is regisseur in residentie
bij Muziektheater
Transparant.
Zijn voorstellingen gingen
onder meer in première in
Ruhrtriënnale, Staatsoper
Berlin, Luzerner Theater,
Theaterspektakel Zürich,
Mexico Musica y Escena
/ Mexico, Opéra de Lille,
Centro Cultural de Bélem,
Lissabon, Holland Festival,
Bregenzer Festspiele, Teatro
Comunale di Bologna.
Van Looy werd recentelijk
genomineerd door Opern
Welt voor zijn regie van
Kopernikus in Staatsoper
Berlin. Wouter Van Looy
is de oprichter van Zonzo
Compagnie en organisator
van BIG BANG, een
avontuurlijk muziekfestival
voor een jong publiek, dat
in dertien Europese steden
actief is en vanaf 2019 ook
in de Canadese hoofdstad
Ottawa.
Wim Catrysse
Video
Wim Catrysse maakt
video-installaties waarin
de participanten/kijkers
geconfronteerd worden
met elementaire krachten
en hun grenzen van
evenwicht. Zijn beelden
vormen een fysieke
bedreiging of stralen een
zekere verontrusting uit.
De artistieke aanpak van
Wim Catrysse combineert
intuïtie met technische
redenering en leidt vaak tot
complexe cinematografische
beeldconstructies. Wim
Catrysse heeft deelgenomen
aan verschillende tentoonstellingen,
zowel solo als
in groep, bij internationale
instellingen zoals Kunstmuseum
Bonn, S.M.A.K.
Gent, Jeune de Paume
Parijs, MHKA Antwerpen,
Center for Contemporary
Art Tel Aviv, Nikolaj
Kunsthal Kopenhagen, Arts
Santa Monica Barcelona,
Extra City Antwerpen en
Museum Boijmans van
Beuningen Rotterdam.
Wim Catrysse is
medeoprichter van en werkt
samen met Escautville, een
productieplatform voor
videoartiesten.

Biografieën
Jurgen De bruyn /
Zefiro Torna
Jurgen De bruyn is
artistiek leider van het
oude-muziekensemble
Zefiro Torna. Het
internationaal
gerenommeerde
muziekensemble staat
sinds zijn oprichting in
1996 bekend om zijn
vernieuwende en originele
concepten.
Het ensemble werkt met
musici uit heel Europa
en brengt het muzikale
erfgoed uit middeleeuwen
tot barok op een unieke
manier tot leven voor
een breed publiek.
Door een historische
uitvoeringspraktijk te
koppelen aan andere
muziekgenres, literatuur,
filosofie, wetenschap en
hedendaagse visuele
kunsten, theater of dans
realiseert Zefiro Torna
beklijvende totaalconcepten
rond een variatie aan
symbolische en allegorische
thema’s.
Peter Verhelst
Tekst
Peter Verhelst is een
Vlaams dichter, romanschrijver
en regisseur, die
in 1987 debuteerde met de
dichtbundel Obsidiaan.
Verhelst ontving voor
zijn werk tal van prijzen,
waaronder De Gouden Uil,
de Vlaamse Cultuurprijs
en de F. Bordewijk-prijs
voor zijn roman Tongkat
(1999). Voor zijn poëzie
won hij onder andere
de Paul Snoekprijs, de
Gedichtendagprijs, de
Jan Campert-prijs, de Ida
Gerhardt Poëzieprijs en
maar liefst drie keer de
Herman de Coninckprijs.
Voor zijn jeugdliteratuur
ontving hij de Boekenwelp,
de Woutertje Pieterse
Prijs, de Gouden Uil
Jeugdliteratuurprijs en in
2009 de Gouden Griffel voor
Het geheim van de keel van
de nachtegaal.
foto: Marcel Lennartz
In 2018 verscheen zijn
langverwachte roman Voor
het vergeten, die hij schreef
na het onverwachte verlies
van zijn moeder, en schreef
hij het Poëziegeschenk van
2018 Wat ons had kunnen
zijn. In november 2019
verscheen de bundel ZON.
Zijn werk is in veertien talen
vertaald.
35

Biografieën
Els Mondelaers
Stem, spel
Els Mondelaers studeerde
klassieke zang aan het
Gentse conservatorium, om
zich daarna te specialiseren
als soliste in hedendaagse
muziek.
In september 2009 werd
Mondelaers uitgenodigd
door de Lucerne Festival
Academy om onder leiding
van Pierre Boulez Sinfonia
van Luciano Berio te
vertolken. Met VOCAALLAB
zong ze mee in de Toneelhuis
productie MCBTH (muziek
Dominique Pauwels, regie
36
Guy Cassiers). Ze nam Three
Voices van Morton Feldman
op en voerde het in 2014
live uit bij een choreografie
van Marc Vanrunxt. Voor
Muziektheater Transparant
& Silbersee zong ze in
De koningin zonder land
(muziek Wim Henderickx,
regie Wouter Van Looy).
In het Zeeland Nazomer
Festival acteerde ze in De
schrijver, zijn vrouw en haar
minnares (regie Vincent van
den Elshout), haar eerste en
succesvolle rol als actrice.
Timo Tembuyser
Stem, spel
Timo Tembuyser is
performer, zanger,
componist en theatermaker.
Hij studeerde in 2019 af aan
de performance-opleiding
van de Toneelacademie
in Maastricht en
schoolde zich als zanger
op het Rotterdams
Conservatorium.
Daarvoor rondde hij in
2014 de masteropleiding
Architectuur en
Stadsontwerp af aan de
Universiteit Gent. De
performances van Timo
zijn ruimtes waarbinnen
de ontmoeting tussen
performers, publiek
en de ruimte centraal
staat – noem het
muziektheaterarchitectuur.
Nieuwe polyfone composities
weven de verschillende
perspectieven in elkaar als
gelijkwaardige melodielijnen.
Elk performance is weer
een nieuwe zoektocht naar
harmonie, frictie en stilte.
Hij ontwikkelt zijn werk
op dit moment binnen de
productiedriehoek PLAN
Brabant/Festival Cement,
Muziektheater Transparant
Antwerpen en Productiehuis
Theater Rotterdam.

Verwacht
At The Spot Where I Find
Myself
Genevieve Murphy
Serie
Muziektheater
Wo 4 jan 2023
Grote Zaal
20.15 uur
In deze nieuwe, intieme voorstelling verkent componist
en performer Genevieve Murphy het onderwerp privacy
en ruimte. Een besluiteloze vrouw staat midden in een
ruimte en wordt zich steeds bewuster van haar lichaam.
Ze beschouwt haar appartement als verlengstuk van
zichzelf en beseft hoe de omgeving haar handelen bepaalt.
In een kostuum dat tijdens de voorstelling langzaam
transformeert, deelt Genevieve haar gedachten met
zang en spoken word. De Belgische multidisciplinaire
modekunstenaar Tom van der Borght zorgt voor de
kleding.
De Schotse Genevieve Murphy (1988) combineert
performancekunst met hedendaagse klassieke muziek.
Psychologie en handicap spelen vaak een rol in haar
concepten. Ze werkt hiervoor samen met beeldend
kunstenaars, vrije improvisatoren, choreografen en
producers. Internationaal toerde ze met de Londense
beeldend kunstenaar Martin Creed.
Genevieve Murphy
foto: Vera Rijks
Programma: Genevieve Murphy At The Spot Where I Find
Myself
Een productie van Rizoom, platform voor jonge muziekmakers
van Asko|Schönberg, De Doelen, Gaudeamus Festival, Intro
in Situ, Korzo, Muziekgebouw aan ’t IJ en November Music. In
samenwerking met Nicole Beutler Projects.
37

Verwacht
November
wo 16 nov / 20.15 uur
Aelita: Queen of Mars (1924)
Helena Basilova + Salvador
Breed
do 17 nov / 20.15 uur
Stimmung III
Silbersee
vr 18 nov / 09.30 + 10.30 +
11.30 uur / Kleine Zaal
Koro Koro (0+)
Wonderland Collectief
vr 18 nov / 20.15 uur
Eternal Delight
Nederlands Blazers Ensemble
za 19 nov / 20.15 uur
Britten en de
Schotten
Maxwell Quartet
zo 20 nov / 15.00 uur
Open je Oren met violiste
Diamanda La Berge Dramm
(8+)
Presentatie: Dieuwertje Blok
zo 20 nov / 16.00 uur /
Kleine Zaal
True Colors
Nieuw Amsterdams Peil
di 22 nov / 20.30 uur
Caterina Barbieri
Spirit Exit
wo 23 nov / 20.15 uur
Een eeuw geleden
Calefax
do 24 nov / 12.30 uur
Sasha Witteveen
Lunchconcert Dutch
Classical Talent
do 24 nov / 20.15 uur
Spectrale muziek van
Adriaansz en Murail
Ralph van Raat
vr 25 nov / 20.15 uur
Ode aan Farid Al Atrash
Hatim Idar + Amsterdams
Andalusisch Orkest
za 26 nov / 14.15 uur
Café Brahms
IJ-Salon
za 26 nov / 20.15 uur
Let My Love Be Heard
Voces8
zo 27 nov / 11.00 uur /
Kleine Zaal
Featuring the
Quarter-tone Extended
Clarinet
Ere Lievonen, Gregory Oakes
+ Ned McGowan
SoundLAB Workshop
Maak je eigen muziek met de
wonderlijkste instrumenten.
Voor kinderen (7+) met
volwassenen. Elke zondag,
13.00 uur in de Atriumzaal.
Kaartjes via muziekgebouw.nl/
soundlab.
WannaSwing
Op de kade voor het
Muziekgebouw staat de
interactieve muziekinstallatie
WannaSwing van theatermaakster
Caecilia Thunissen
en scenograaf Jan Boiten. Acht
schommels sturen composities
aan van hedendaagse
componisten als Joey Roukens,
Mayke Nas en Rob Zuidam.
Zie voor meer informatie
muziekgebouw.nl/wannaswing
Huil van de Wolff
Elke 22e van de maand
klinkt om 20.00 uur het
geluidsmonument Huil van
de Wolff van Martijn Padding
ter herinnering aan oprichter
van het Muziekgebouw
Jan Wolff (1941 - 2012).
muziekgebouw. nl/
huilvandewolff
Geheimtips
Bijzondere concerten
die je niet mag missen.
muziekgebouw.nl/geheimtips
38

Foto: Erik van Gurp
4’33 grand café
Kom voor of na het concert eten
in 4’33 Grand café. Reserveren:
020 788 2090 of 433grandcafe.nl.
Bij de prijs inbegrepen
Reserveringskosten zijn bij de
kaartprijs inbegrepen.
Ook een drankje, tenzij anders
vermeld op je concertkaartje.
Rondom het concert
- Na aanvang van het concert heb je
geen toegang meer tot de zaal.
- Zet je mobiele telefoon uit voor
aanvang van het concert.
- Het maken van beeld- of
geluidsopnamen in de zaal alleen
met schriftelijke toestemming.
- Algemene Bezoekersvoorwaarden
zijn na te lezen op muziekgebouw.nl
Steun het Muziekgebouw
Inkomsten uit kaartverkoop dekken
ten dele onze kosten. Word vriend
of doneer: met jouw extra steun
kunnen we concerten op het
hoogste niveau blijven organiseren.
Meer informatie:
muziekgebouw.nl/steunons
Op de hoogte blijven?
Blijf op de hoogte van nieuw
geboekte concerten of ander
nieuws. Volg ons via onze
e-nieuwsbrief (aanmelden op
muziekgebouw.nl/nieuwsbrief),
Facebook, Twitter of Instagram.
Dank!
Wij kunnen niet zonder de steun van
onze vaste subsidiënten en Vrienden
van het Muziekgebouw. Wij zijn hen
daarvoor zeer erkentelijk.
Druk binnenwerk
druk & printservice
39