PREFIGURATIONS exhibition guide - NL

10 VERHALEN OVER TRANSFORMATIE
AAN DE HAND VAN REËLE
ARCHITECTUUR- EN
LANDSCHAPSPROJECTEN
Een tentoonstelling over
Architectuur en Transities

PREFIGURATIONS is geïnitieerd en
geproduceerd door Architecture Workroom
Brussels, innovatiehuis voor transformatie,
in het kader van De Grote Verbouwing
2020-2030, een onafhankelijke leeromgeving,
incubator en publiek programma om
plekgebaseerde systeemverandering
te versnellen. De tentoonstelling en het
programma zijn opgezet in samenwerking
met het New European Bauhaus Festival,
de Internationale Architectuur Biënnale
Rotterdam en Brussel2030, met de steun
van de Vlaamse en Brusselse regeringen.
Curator
Hanne Mangelschots
Curatorteam
Jasmien Wouters, Chiara Cicchianni,
Vincent Van Praet, Roeland Dudal
en Joachim Declerck
Productiecoördinatie
Caroline Van Eccelpoel
Programmacoördinatie
Roeland Dudal, Chiara Cicchianni
Selectiecomité
Yves Deweerdt, Arie Lengkeek,
Véronique Patteeuw, Bram Vandemoortel,
Joachim Declerck en Hanne Mangelschots
Grafisch Ontwerp
studio de Ronners
Scenografie
Laura Muyldermans et Bas van den Hout
Realisatie
Casimir Franken, Kalliopi Dimitrakopoulo,
Lorenzo De Brabandere et Bas van den Hout
Tekstredactie
Patrick Lennon
Vertaling
Mia Verstraete
De tentoonstelling vindt plaats in Pachecolaan 34,
1000 Brussel en is te zien van 9 juni tot 13 juli en
van 20 augustus tot 23 oktober 2022.

10 VERHALEN OVER
TRANSFORMATIE AAN DE HAND
VAN REËLE ARCHITECTUUR-
EN LANDSCHAPSPROJECTEN
Deze tentoonstelling nodigt je uit om architectuur
op een andere manier te lezen. Onder het motto
‘De Grote Verbouwing’ hebben economen, sociologen,
transitie-experts, ontwerpers, marketeers en
beleidsmakers een agenda samengesteld van tien
types projecten om de doelen te bereiken die
we voor de komende decennia gesteld hebben.
Deze tentoonstelling onderzoekt in welke mate
architectuur- en landschapsprojecten vandaag
al bijdragen aan die agenda. De 39 gebouwde of
nog te bouwen projecten in deze tentoonstelling
nemen je mee op een beeldende reis langs
potentiële toekomstplekken. Samen vormen ze de
puzzelstukken voor tien prefiguraties, die een glimp
onthullen van hoe onze buurten, openbare ruimtes,
maatschappelijke infrastructuur en landschappen
eruit zouden kunnen zien over vijf tot tien jaar.

Dit nieuwe perspectief toont niet alleen de
kwaliteit van de ruimtes, materialen en compositie
van elk individueel project. Het laat ook zien hoe
architectuur en landschappen de noodzakelijke
transitie van fossiele naar hernieuwbare energie,
naar een duurzaam voedsel- en mobiliteitssysteem,
een circulaire economie, een zorgzame leefomgeving
en een inclusieve arbeidsmarkt mogelijk maken.
De constellatie van projecten structureert een
werkruimte waarin nieuwe ontwerpstrategieën
en architecturale typologieën, maatschappelijke
coalities en opdrachtmethodes besproken en
gestimuleerd worden. Samen ontwikkelen we een
taal voor de praktijk van architectuur en transitie.

KLIMAATSTRATEN
36
39
PORTRETTEN
40
32
35
BETAALBARE
WONINGEN
27
31
VOEDSELLAND
23
26
STROOM-
VERZAMELAARS
20
22
BUFFERBEKEN
16
19
WIJKMOTOREN
12
15
MAAKLEERPLEKKEN
8
11
ZORGZAME
BUURTEN
4
7
ENERGIEWIJKEN
1
3
CIRCULAIRE
MATERIALENDORPEN

CIRCULAIRE
MATERIALENDORPEN
Als aannemer
werk ik voortdurend met bouwmaterialen.
De afgelopen jaren is er veel
veranderd in de bouwsector. Hergebruik
van materialen is gangbaarder geworden,
dankzij reglementeringen die toestaan
dat gerecycleerde materialen worden
voorgeschreven en goedgekeurd op het
gebied van veiligheid en duurzaamheid en
omdat de CO₂-kost nu is inbegrepen in de
prijs van nieuwe materialen. Vandaag ben
ik al vroeg op pad. Met de bestelwagen
(elektrisch, sinds kort!)
pik ik een aantal stukken
op in het recyclagepark
1 om op een
van mijn bouwwerven
te gebruiken.

Vroeger gooiden we dingen als tegels,
bakstenen, sanitaire voorzieningen en
houtwerk gewoon in de container met
bouwafval. Nu sorteren we datgene wat
nog hergebruikt kan worden ter plekke.
En omgekeerd kijk ik tegenwoordig als ik
iets nodig heb eerst of ik het in het
recyclage park kan vinden. Dat dient nu als
een echte materialenbank. Terwijl ik wacht
tot de materialen die ik heb uitgekozen
worden ingeladen, merk ik een paar tieners
op die op hun skateboards door de kom
glijden. Zij gebruiken deze plek om rond
te hangen. Het lawaai en de geur van het
recyclagepark storen hen niet. Leuk om te
zien hoe verschillende stedelijke functies
kunnen samenkomen.
1 RECYPARK, Anderlecht
Recyclage van afval en materialen vormt
de achtergrond voor nieuwe publieke ruimtes
2016–2023, In bouwwerf |
ontworpen door 51N4E | in opdracht
van Net.Brussels
Voor de transitie naar een circulaire economie zijn plaatsen
nodig dicht bij de stad waar materialen worden verzameld
en gerecycleerd. We kennen recyclageparken
als verlaten plekken in de rand. Het ontwerp van 51N4E
voor een van de nieuwe recyclageparken in Brussel wil
dat imago omkeren door een publieke functie toe te
voegen aan het klassieke materialenpark – in dit geval
een skatepark en een groene ruimte. Dit naast elkaar
plaatsen van functies was gebaseerd op een voorstel
van de architecten zelf. Bovendien stelden ze voor om
de luifel die deze nieuwe publieke ruimte overdekt van
ergens anders te recupereren. Een manege in Luik die
gesloopt zou worden bleek de noodzakelijke structuur
te kunnen leveren, een 26 meter brede overwelving van
gelijmd gelamelleerd hout. Deze twee aanpassingen aan
de opdracht geven het recyclagepark een stedelijk karakter
en verlichten de negatieve associaties die verbonden
zijn met afvalrecyclage.

Ik haast me naar
mijn volgende
stop, waar ik een
afspraak heb bij een
houtverwerkend
bedrijf
2 .
Voor de bouw
van een passief
appartementsgebouw
– een van
de eerste in de stad
– werken we volledig in hout, en hier kunnen
ze mij helpen de juiste materialen te kiezen.
Ah, de geur van hout en het licht dat
door de indrukwekkende hal heen snijdt…
Dit is waarom ik van mijn job hou.
2 LAB15, Gent
Een nieuwe architecturale taal voor productie in de stad
2018–2020, Opgeleverd |
ontworpen door GAFPA, Lab15 |
in opdracht van Lab15
Om de maakindustrie een kans te geven om in de stad te
blijven en een hoogkwalitatieve stedelijke omgeving te
vormen is het nodig te investeren in hoogwaardige industriële
architectuur. Het Gentse architectenbureau GAFPA
ontwierp een atelier voor Lab15, een houtbouwbedrijf dat
geprefabriceerde houtplaten en bio-ecologische isolatiematerialen
maakt die gebruikt worden in passiefhuizen
en lage-energiewoningen. De architectuur tilt de loods
op naar een nieuwe industriële typologie met een duidelijke
identiteit. In plaats van een typisch metalen skelet
krijgt het atelier hoge, houten balken op een betonnen
kolomstructuur. De overdimensionering van de elf secties
laat een flexibel gebruik toe. Aangezien alle elementen
gemaakt zijn van geprefabriceerde materialen kunnen ze
later hergebruikt worden. Tussen de productiehal en het
kantoorgebouw is een overdekte buitenruimte gemaakt
die niet alleen dienstdoet als laad- en loszone, maar ook
als een plek waar de werknemers elkaar ontmoeten om
te lunchen, voor een feestje of om iets te drinken na een
lange werkdag.

Aangezien ik onmogelijk alle materialen
in mijn bestelwagen kan vervoeren,
sturen ze me naar het onthaalcentrum 3
om de nodige afspraken te maken om de
materialen naar de bouwwerf te brengen.
De werf ligt langs het kanaal, dus de
afstand kan grotendeels over water worden
afgelegd, helemaal tot in de stad. Dankzij het
netwerk van circulaire
materialendorpen
is de manier van
bouwen volledig
veranderd.
3 VAN HOOREBEKE TIMBER, Gent
Logistieke stromen en activiteiten bepalen de architectuur van een onthaalgebouw
2016–2018, Opgeleverd | ontworpen
door TRANS architectuur I
stedenbouw, UTIL Struktuurstudies,
Studiebureau Boydens | in opdracht
van Van Hoorebeke Timber
Als we onze economie op een circulaire manier organiseren,
zullen goederen niet meer verpakt in containers in
grote havens aankomen, maar zullen (gerecycleerde) materialen
lokaal verwerkt en verscheept worden, bij voorkeur
via binnenwateren. De locatie van Van Hoorebeke
Timber langs het kanaal Gent-Terneuzen anticipeert daar
al op. Op termijn kan de site de stad over water bevoorraden
met materiaal uit houtproducerende landen. TRANS
werd gevraagd om het onthaalgebouw te ontwerpen voor
dit bedrijf, dat gespecialiseerd is in de import en verwerking
van hout. De veelhoekige vorm van het gebouw is
gedicteerd door de circulatieroutes op de productiesite.
De dragende structuur van brede houten kolommen geeft
het programma binnen en buiten vorm. Een overdekte
buitenruimte, met een houtvuur dat wordt gebruikt door
wachtende vrachtwagenchauffeurs, wordt een kwaliteitsvolle
verzamelplaats te midden van het logistieke verkeer.
Dit bewijst dat een productiesite als deze niet afstandelijk
of generiek hoeft te zijn.

ENERGIEWIJKEN
Ik was in
shock toen het
gemeentebestuur
besliste dat de
gastoevoer in mijn
wijk in 2030 zou
worden afgesneden.
Ik wist wel dat
we niet afhankelijk kunnen blijven van
fossiele brandstoffen om onze huizen te
verwarmen en ik begrijp dat we de CO₂uitstoot
tot nul moeten terugbrengen.
Maar opeens kwamen dit soort abstracte
doelstellingen heel dichtbij: mijn wijk werd
gekozen als een van de eerste testsites,
een Europese pionier, omdat hier sowieso
al een stadsvernieuwingsprogramma

op stapel staat. Dat maakt het mogelijk
om verschillende investeringen en
dynamieken te combineren. Het was een
geruststelling te horen dat de overheid
bereid is me te ondersteunen in het
omschakelen naar hernieuwbare energie.
Maar eerst moet mijn appartement, in
een bestaand flatgebouw, gerenoveerd
worden, aangezien de kostbare warmte
zal binnenkomen bij een lage
temperatuur en anders gewoon
het huis uit geblazen wordt. Ik krijg
alle informatie die ik nodig heb via
het netwerk van de school 4 van mijn
kinderen. Het is fijn te zien hoe de kinderen
les krijgen over het energiesysteem en
de transitie waar we doorheen gaan.
Als ouder kan je zo indirect ook meeleren!
4 LEAP DAKPARKSCHOOL, Rotterdam
Een school als katalysator om de omliggende straten
bij de energietransitie te betrekken
2020–2021, Onderzoek | ontworpen
door OOZE architects & urbanists |
in opdracht van IABR Internationale
Architectuur Biennale Rotterdam
De wijk Bospolder-Tussendijken in Rotterdam is een van de
vijf armste gebieden in Nederland. Toch is er een levendig
sociaal weefsel. Heel wat sterke familiale en informele
netwerken bieden mensen een vangnet wanneer ze in
moeilijkheden zitten. De aankondiging van een privaat
warmtenet in de wijk leidde tot de ontwikkeling van een
alternatieve aanpak, een Lokaal Energie Actie Plan, dat
buurtbewoners in staat zou stellen mede-eigenaars te
worden. Een van de pilootprojecten in dit plan is de heraanleg
van de Dakparkschool en het binnengebied van
het bouwblok. Dit zou een voorbeeld kunnen worden voor
andere (openbare) gebouwen in de wijk. De renovatie van
het schoolgebouw, de installatie van zonnepanelen en
het ontharden van de speelplaats zijn het startpunt voor
toekomstgerichte lessen voor de leerlingen en het mobiliseren
van hun ouders en buren voor de energietransitie.
OOZE heeft deze ruimtelijke, financiële en organisatorische
ontwerpstrategie tussen 2018 en 2021 ontwikkeld
in het kader van een Internationale Architectuur Biënnale
Rotterdam-Atelier.

Er zal een coöperatieve 5 worden opgericht
om warmte te voorzien voor de hele wijk
en ik heb besloten aandeelhouder van het
warmtenet te worden. Als gevolg daarvan
groeien we
als buren naar
elkaar toe;
we helpen elkaar
en bespreken
hoe het de
publieke ruimte
ook ten goede
5 DE NIEUWE DOKKEN, Gent
Buurtbewoners delen de eigendom van hun energie-infrastructuur
2018–2025, In bouwwerf | ontworpen
door Schipperskaai, Stéphane Beel
Architects, BLAF architecten, DENC!-
studio, ONIX, RONT, PAUWELS, ELD,
ANTEA, DuCoop, sogent | in opdracht
van Schipperskaai Development NV
De Nieuwe Dokken in Gent is een grootschalige woonwijk
aan de oostzijde van het Handelsdok, vooral voor de hogere
middenklasse, maar met 20 procent sociale huisvesting
en nog eens 20 procent laaggeprijsde appartementen. De
buurt Nieuwe Dokken laat een interessant energiemodel
zien. Een coöperatieve beheert een warmte- en waternet
met gesloten circuits voor verwarming, water en afval.
Door hier een woning te kopen worden de bewoners
automatisch aandeelhouders van de lokale energie-infrastructuur.
Daardoor kunnen ze delen in de winst van
de investering, in de vorm van lage energieprijzen. De
vierhonderd appartementen worden bediend door het
coöperatieve warmtenet, dat wordt aangedreven door
restwarmte van een nabijgelegen fabriek (2/3) en lokaal
gerecupereerd afvalwater (1/3). Daarnaast worden op
zoveel mogelijk gebouwen zonnepanelen geïnstalleerd.
Dankzij een wijkbatterij voorzien die de warmtepompen
en de laadstations voor wagens permanent van stroom.
Voor huishoudelijke elektriciteit kiezen de bewoners hun
eigen leverancier, maar groepsaankopen worden mogelijk
gemaakt tegen voordelige prijzen.

120
24,6 81,3 15,7
100,8
280
Brandbeschermende plafondbekleding
Terrasscheidingen met figuurglas, opengaand in twee richtingen ifv vluchtweg
Nieuwe aluminium schuifraamgehelen
Glazen balustrade
Waterdichting en houten terrasafwerking op terrasdragers
Terrasplaat in CLT op stalen consoles, brandwerend geverfd
Isolerende brandscheiding ter hoogte van de vloerplaat
p r o j e c t
o p d r a c h t g e v e r
a r c h i t e c t
GEVEL- EN TERRASRENOVATIE VME BRABO I
Charles de Costerlaan 2-10,
2050 Antwerpen
VME Brabo I
Charles de Costerlaan 2-10
Syndicus: Trigon Beheer - Britt Muyldermans
GEVELINZICHT IR-ARCHITECTEN
Bolwerkstraat 22, 2018 Antwerpen
contactpersoon: Joni Staljanssens
NOOT: ALLE AFMETINGEN ZIJN DOOR DE UITVOERDER VOORAFGAAND DE WERKEN TER PLAATSE TE CONTROLEREN.
n a a m
s c h a a l
d a t u m
f a s e
g e t e k e n d
Dwarssnede door terras voorgevel
1:20
30.05.2022
AANBESTEDING
RK
kan komen wanneer de nieuwe ondergrondse
energie-infrastructuur in gebruik
wordt genomen. Er kwam een renovatiecoach
6 bij me langs om een ruimtelijk
en financieel plan op te stellen voor de
volledige renovatie van mijn appartementsgebouw,
samen met de mede-eigenaars.
De hele gevel zal vernieuwd worden en
tegelijk zullen ze een extra terras
maken. De investering is
niet goedkoop, maar de
voorwaarden om te
lenen maken het
haalbaar.
6 BRABO I, Linkeroever (Antwerpen)
Een architectenbureau wordt bemiddelaar om bewoners
mee te krijgen in een renovatiestrategie
49,3 92,7 20
2018-lopend, Uitvoeringsontwerp |
ontworpen door Gevelinzicht, Tecon,
FVWW, Bollinger-Grohmann | in
opdracht van VME Brabo I
Al onze bestaande gebouwen zullen gerenoveerd moeten
worden als we fossielvrij willen worden. De bestaande
structuur van de vereniging van mede-eigenaren van een
appartementsgebouw maakt het mogelijk om zulke beslissingen
collectief te nemen, maar dat betekent nog niet
dat het makkelijk is om elke individuele eigenaar mee aan
boord te krijgen. In het appartementsgebouw Brabo I op
Linkeroever in Antwerpen hebben 150 privé-eigenaars de
handen in elkaar geslagen voor een uitgebreide renovatiestrategie
met steun van de stad. Er werd een taskforce
aangesteld, waartoe het architectenbureau Gevelinzicht
en technisch expert Tecon behoren, om de bewoners bij
te staan tijdens infoavonden, de tekortkomingen in het
gebouw vast te stellen, technische en financiële scenario’s
voor te stellen en een evenwichtig meerjarenplan op te
maken. Vooral het financiële aspect bleek een obstakel.
De renovatie van de gevel en de terrassen komt op 4 miljoen
euro, die de eigenaars uit eigen zak moeten betalen.
88 procent van de eigenaars stemde voor. Degenen die dat
niet deden, moesten bijdragen of hun appartement verkopen.
Het resultaat is een totale renovatie met concrete
voordelen voor de gebruikers op het vlak van kwaliteit en
comfort: de terrassen werden bijvoorbeeld vergroot en
het hele gebouw heeft een volledig nieuw uiterlijk.

Ik kies ervoor om
ineens ook een aantal
aanpassingen aan
mijn appartement
te doen waar ik al
lang op wachtte.
Voor het kantoor en de speelkamers
van de kinderen stelt mijn architect een
andere aanpak voor: door die niet langer te
verwarmen heb ik minder extra kosten en
creëer ik een natuurlijk binnen-buitenmilieu 7 .
Na de renovatie van de appartementen
zullen de individuele huizen straat per straat
gerenoveerd worden en met de verwarming
verbonden via collectieve boorgaten.
De wijkgerichte energieaanpak maakt het
mogelijk om investeringen te versnellen
en te combineren.
7 VERBIEST, Sint-Jans-Molenbeek (Brussel)
Een renovatie die gewoontes grondig in vraag stelt
2017–2020, Opgeleverd |
ontworpen door AgwA,
JZH&Partners | private opdracht
Huis Verbiest, een eengezinswoning en kunstenaarsatelier
in de Brusselse gemeente Molenbeek, is een voorbeeld
van hoe een alternatief ontwerp van woonruimtes een
ander gebruik en gedrag bij de bewoners kan sturen, met
een lager energieverbruik als resultaat. In plaats van het
voormalige pakhuis in te pakken in polyurethaan opteerde
de architect – die ook de eigenaar en bewoner van het
huis is – voor een low-tech-aanpak, die na zorgvuldige
berekeningen bovendien de grootste impact heeft. Alleen
de essentiële delen van de woonruimte zijn verwarmd: de
keuken, de badkamer, een kleine leefruimte en de slaapkamers.
Daartussen ontstaan ruimtes die mee evolueren met
de seizoenen: een bureau, een extra zitruimte, een wintertuin.
De massieve structuur van het originele industriële
gebouw houdt warmte vast in de herfst en is aangenaam
koel in de lente. Of hoe de bereidheid om te breken met
vaste gewoontes kan leiden tot win-winsituaties op het
gebied van energie en kwaliteit.

ZORGZAME
BUURTEN
Op zondagmorgen bezoek ik
mijn grootmoeder in het
rusthuis waar ze verblijft,
hier dichtbij. Ik ben blij dat
ze niet ergens op een
geïsoleerde plek is terechtgekomen,
maar in een van de huizen die
zijn ingebed in de buurt. Dat betekent dat
ze nog tamelijk onafhankelijk kan leven,
en ze geniet duidelijk nog altijd van
haar dagelijkse routine.

Ik bel aan bij de verbouwde dokterswoning
8 , waar ze met negen anderen
woont. Een van haar huisgenoten doet
open, en hoewel ik hier elke week kom,
herkent ze mij niet. Nog voor ik iets
kan zeggen, hoor ik mijn grootmoeder
roepen: ‘Laat haar maar binnen,
’t is mijn meisje!’ Ik wandel de
keuken in waar ze aan het
koken is. Na het eten maken we een
middag-
wandeling op
het terrein.
8 HUIS PERREKES, Oosterlo
Een rusthuis ingebed in een alledaagse omgeving
2018, Opgeleverd | ontworpen door
NU architectuuratelier | in opdracht
van Huis Perrekes vzw
Het woonzorgcentrum Huis Perrekes is zo heraangelegd
dat het een huiselijk gevoel creëert in plaats van louter
de medische voorschriften te volgen. Als gevolg daarvan
staat in een doodgewone straat in een doodgewoon
Belgisch dorp een doodgewoon huis, bewoond door mensen
met verschillende stadia van dementie. NU architectuuratelier
ontwierp de doktersvilla, de uitbreiding ervan,
het tuinpaviljoen en de centrale tuin als vier duidelijke
elementen die de bewoners in staat stellen zich zelfstandig
te oriënteren. In de open keuken van de villa maken bewoners
en hun bezoekers eten klaar dat ze kunnen delen aan
de op maat ontworpen tafels. Een overdekt buitengebied
grenst aan de keuken. In de oorspronkelijke dokterswoning,
waar de appartementen zijn ondergebracht, heerst
een huiselijke, herkenbare sfeer. Het nieuwe paviljoen in
de tuin biedt ruimte aan de bewoners, maar nu en dan ook
aan kinderopvang en dorpsactiviteiten. Terwijl de wereld
van de bewoners krimpt, breidt de publieke ruimte zich uit.

We passeren een historische villa 9
waar een van haar vriendinnen onder
een pergola een kopje thee zit te drinken.
Omdat de gebouwen er
zo verschillend uitzien,
kan mijn grootmoeder
hier nog steeds haar
weg vinden. Tegelijk
hebben de gebouwen
allemaal een heel
herkenbare, huiselijke
sfeer, waardoor
mensen zich hier op
hun gemak voelen.
9
33
ZORGBUURT DE KORENBLOEM, Kortrijk
Oud en nieuw, privaat en publiek zijn verweven in een buurtzorgcampus
2013–2021, Opgeleverd | ontworpen
door Sergison Bates Architects,
Studio Jan Vermeulen, Tom Thys
Architecten, Buro Groen | in opdracht
van De Korenbloem VZW
De Korenbloem is een zorgcampus ten oosten van het
centrum van Kortrijk. Het is een van de Pilootprojecten
Onzichtbare Zorg van het Team Vlaams Bouwmeester. Het
werd opgezet na uitvoerig onderzoek over hoe zorg beter
kan worden ingebed in onze maatschappij. Het project
wil de bestaande barrières tussen zorg en maatschappij
afbreken door twee gerenoveerde historische villa’s op
de zorgcampus open te stellen voor buurtactiviteiten en
verenigingen. Het ontwerp van Sergison Bates architects,
Studio Jan Vermeulen en Tom Thys architecten bestaat
uit twee delen die verbonden zijn door een grote tuin. In
twee historische gebouwen – een art-decovilla en een neoklassiek
landhuis aan de uiteinden van de campus – zijn de
centra voor dagverzorging en de wijkdiensten gevestigd.
Twee nieuwe gebouwen met de eenheden voor de permanente
gebruikers nemen elk ruimtelijke elementen van de
respectieve villa’s over en vormen de verbinding tussen de
straat en het binnengebied. Telkens acht tot tien bewoners
delen een wooneenheid: een tussenniveau tussen hun
eigen kamer en het volledige complex. Balkons, pergola’s,
afdaken en tuinkamers refereren aan de oorspronkelijke
gebouwen en vormen qua schaalgrootte een overgang
tussen de privacy van het woongebouw en de omgeving.

In het dienstencentrum 10 , een beetje
verderop verpozen we even aan een tafel.
Er is altijd leven hier: mensen kiezen een
boek uit de bibliotheek en installeren zich
met een drankje. Deze plek is een kruispunt
waar zowel oudere als jongere mensen
elkaar ontmoeten.
10 GODSHUIS, Sint-Amands
Een dienstencentrum als ontmoetingspunt tussen woonzorgcentrum en dorp
2021-lopend, Uitvoeringsontwerp
| ontworpen door OFFICEU
architects, atelier horizon | in
opdracht van OCMW Puurs-Sint-
Amands
Het vroegere godshuis van Sint-Amands was een liefdadigheidsinstelling
waar armen, zieken, weeskinderen
en ouderen werden verzorgd. Voortbouwend op die
bestaande identiteit willen het gemeentebestuur en het
OCMW van Puurs-Sint-Amands hier een algemeen onthaal,
gemeentediensten, een bibliotheek en een lokaal
dienstencentrum in onderbrengen. Het godshuis zal in
zijn vroegere pracht worden hersteld en in het midden
komt er een nieuw volume bij, ontworpen door OFFICEU
en atelier horizon. Via een reeks openingen in de muren
worden de kleine ruimtes van het historische gebouw
aaneengeschakeld zodat ze grotere, onderling verbonden
gemeenschapsruimtes vormen. Twee binnentuinen
liggen verscholen in de hoeken van de verschillende gebouwen.
Dankzij de herinrichting van het godshuis kan er
een verbinding worden gemaakt met het aangrenzende
woonzorgcentrum. Daardoor wordt het dienstencentrum
de plaats waar de ouderen uit het zorgcentrum en de
dorpsbewoners elkaar spontaan kunnen ontmoeten.

Op de terugweg steken we de uitgestrekte
tuin 11 van het landgoed over, die omringd
is door de oude kloostermuur. Dit is een
plek waar jongeren in het gras liggen en
gezinnen komen picknicken. Het is een
gedeelde ruimte, die voor de buurt als een
soort dorpsplein dient. We geven elkaar
een knuffel voor mijn grootmoeder weer
naar binnen gaat om aan het avondeten
te beginnen. Het is een
geruststelling te weten dat
er goed voor haar wordt
gezorgd en dat ze
tegelijk nog deel
uitmaakt van
de maatschappij
en waardig ouder
wordt.
11 ZONNELIED, Eizeringen (Dilbeek)
De weide van het zorgcentrum wordt een nieuw dorpsplein
2014–2021, Opgeleverd | ontworpen
door MADAM architectuur, ZAmpone
architecten | in opdracht van VZW
zonnelied
In Lennik, midden in de zuidwestelijke landbouwstreek
rond Brussel, ligt Campus Eizeringen. Die biedt onderdak
aan een school in het oude kloostergebouw, een buitenschoolse
kinderopvang en een dagcentrum. Recent
hebben ZAmpone en MADAM architectuur daar nog een
residentieel zorgcentrum voor achttien mensen met een
ernstige verstandelijke beperking en twee leefgroepen
voor mensen met verstandelijke en lichte fysieke beperkingen
aan toegevoegd. Het ontwerp bestaat uit twee
geknikte balken boven elkaar en geeft structuur aan het
ensemble van gebouwen op de campus. De balk op het
gelijkvloers buigt zijwaarts om ruimte te bieden aan de
verbindingsweg die over het terrein loopt, terwijl de balk
op de eerste verdieping op het bestaande dagcentrum
steunt. Het gebouw speelt met verschillende relaties tot
de oude kloostermuur die de volledige campus omarmt
en het verbindende element vormt op de site. De tuin en
de ruwe weide zijn toegankelijk voor de buurt en fungeren
als een beschut dorpsplein.

Na jarenlang
worstelen op
de arbeidsmarkt
besliste ik een radicale
carrièrewending te maken.
Met mijn start-up die biologisch
afbreekbaar textiel ontwerpt,
huur ik sinds kort een atelierruimte
in een innovatiehuis 12 dat gevestigd
is in een voormalige energiecentrale
en nu de economische transitie
aandrijft. Op veel locaties zijn
de ruimtes onbetaalbaar,
maar hier kunnen startende
organisaties een plek vinden.
MAAKLEERPLEKKEN

Dankzij het
ecosysteem
dat zich heeft
ontwikkeld tussen
de jongere en de meer
ervaren mensen – allemaal
even gepassioneerd – konden we onze
ideeën en ons businessmodel laten
groeien. Aan de koffiemachine ontmoet ik
interessante mensen uit andere sectoren,
die me wijzen op risico’s en kansen waar
ik nog niet aan gedacht had.
12 INNOVATION POWERHOUSE, Eindhoven
Uitwisseling tussen bedrijven en organisaties in een creatieve hub
2015–2018, Opgeleverd | ontworpen
door Atelier van Berlo, Eugelink
Architectuur, De Bever Architecten |
in opdracht van GEVA Vastgoed
Innovation Powerhouse is een voormalige energiecentrale
van Philips die al jaren niet meer gebruikt werd en
op de slooplijst van de stad Eindhoven stond. Het ontwerpgedreven
innovatiebureau VanBerlo was op zoek
naar een nieuwe plek voor zijn hoofdkantoor en nam
het initiatief voor de transformatie van het gebouw. Vier
jaar lang lobbyden ze voor het behoud en de herinrichting
van de centrale en werkten ze nauw samen met de
ontwikkelaar voor de eigenlijke realisatie ervan. Vandaag
is dit de werkomgeving van een tiental technologische
organisaties, die elkaar hier ontmoeten, inspireren en
innovatie stimuleren. Het ontwerp is gecentreerd rond
een gemeenschappelijke doorgang, als een soort straat
die zich uitstrekt van het ene uiteinde van het gebouw
tot het andere. Alle kantoren zijn langs deze centrale
passage geordend en de glazen versterken het gevoel
van verbinding. Het gebouw voorziet ook ruimtes voor
buurtbewoners. Het resultaat is een hybride ruimte die
een van de centrale kernen van het buurtleven is geworden.
Innovation Powerhouse fungeerde als een katalysator
voor de herontwikkeling van de hele Strijp-T, een
innovatiedistrict midden in de brainport van Eindhoven.

Het atelier maakt
deel uit van
een echt
productieve
buurt 13 waar
verschillende makers,
creatievelingen en
ondernemingen naast elkaar
te vinden zijn. De site was vroeger
een werkplaats voor treinherstellingen.
De oude loodsen zijn volledig gerenoveerd,
zodat de historische en de nieuwe productiecultuur
met elkaar kunnen versmelten.
Er zijn verschillende plaatsen waarvoor nog
geen functie is bepaald. Mensen die nieuwe
ruimtelijke noden hebben, kunnen er zo
flexibel gebruik van maken.
13 MAKERSWIJK ARSENAAL, Gentbrugge
Een voormalig depot voor herstellingen wordt een nieuwe productieve wijk
2020–2021, Onderzoek |
ontworpen door TRANS architectuur
stedenbouw, RE-ST, Idea Consult,
Cluster Landscape | in opdracht
van de Stad Gent
De 12 hectare grote Arsenaalsite in Gentbrugge was
sinds 1926 een depot voor herstellingen, eigendom van
het spoorwegbedrijf NMBS. De werkplaats stond jaren
leeg, tot de stad Gent een conceptstudie liet uitvoeren om
de site te herwaarderen tot een stedelijk knooppunt. Het
voorstel dat TRANS, RE-ST, Idea Consult en Cluster naar
voren schoven, presenteert de site als een makersdistrict,
een ecosysteem voor ondernemingen en buurten. De bestaande
loodsen en hun erfgoedwaarde staan centraal.
Er worden flexibele beheersvormen overwogen en het
businessmodel is berekend in functie van de leefbaarheid
van het concept. Een belangrijk aspect is de aandacht die
gaat naar ‘witte ruimte’, waarin tijdelijke programma’s
kunnen worden ondergebracht. Diverse culturele en burgerorganisaties
willen graag deel uitmaken van dit verhaal.
Zij zullen een plaats krijgen in de tijdelijke invulling van de
site tussen 2022 en 2025, die beheerd wordt door Re-Vive.
De tijdelijke gebruikers wachten vol spanning tot de private
ontwikkelaar die de site bij opbod heeft gekocht het finale
masterplan opmaakt.

Voor een van onze projecten maak ik
intensief gebruik van het fablab 14 op de
site. Een vaste gebruiker legt me uit hoe
de verschillende machines werken.
Je kan er ook cursussen volgen, maar ik
leer graag op een meer informele manier.
Het leuke is dat vakmensen de werktuigen
hier gebruiken, maar ook studenten
en hobbyisten uit de buurt.
14 TIMELAB, Gent
Een flexibele werkplek voor een stedelijk micro-ecosysteem
2017–2021, Opgeleverd | ontworpen
door a2o | in opdracht van Timelab
Timelab in Gent is een micro-ecosysteem van leer- en
maakactiviteiten, ingebed in een woonwijk. Het bestaat
uit een coworking-ruimte, een prototypelab, auditorium,
bar, een gemeenschappelijke tuin en verschillende ateliers.
Er wordt een nieuw systeem van lokale productie en consumptie
getest. In hun ontwerp hebben de architecten de
verouderde draagstructuur van het voormalige fabrieksgebouw
hersteld. Daarbij maakten ze gebruik van wat ze
zelf omschrijven als ‘architectuur-acupunctuur’. Aan de
voorzijde sneden ze een stuk uit het gebouw weg om het
introverte karakter van de fabriek te doorbreken en het
geheel een toegankelijker en meer uitnodigende uitstraling
te geven. In het binnengebied maakten ze de tuin vrij
en ze perforeerden de gevel op strategische plaatsen. De
bijna chirurgische interventies blijven radicaal zichtbaar
als littekens.

Als er een leveringsdeadline nadert,
steken een aantal van hen een handje
toe om de bestellingen af te werken.
Het ecosysteem dat hieruit ontstaat,
heeft een impact als leer- en testomgeving
voor de ondernemingen op de site zelf,
maar we voelen ons ook een deel van
de buurt errond. Nieuwe circulaire
benaderingen van water, voeding en
materialen worden getest samen met
de buurtbewoners.

Ons bedrijf krijgt ook begeleiding van
een van de experten van de coöperatieve
impacthub 15 op de site. Hier worden zowel
profit- als non-profit-initiatieven ondersteund
die onze economie meer circulair
maken. Omdat deze plek gecofinancierd
is door de stad en een fonds van burgers
leeft hier echt een gemeenschapsdynamiek.
Deze maakleerplekken garanderen
dat mensen toegang hebben en toeleiding
krijgen tot de vaardigheden voor toekomstige
jobs. Als gevolg daarvan is de werkloosheidsgraad
in de regio de laatste jaren
opvallend gedaald.
15 IMPACT FACTORY, Mechelen
Een circulaire hub, gecofinancierd door burgers
2021-lopend, Voorontwerp |
ontworpen door WIT architecten
(team 1), Enofstudio, Petillon
Ceuppens (team 2), Kras, Mosard,
Provoost (team 3), Ouest, Bob
McMaster (team 4) | in opdracht
van Stadsmakersfonds
Impact Factory in het centrum van Mechelen is een broedplaats
voor circulaire initiatieven en ondernemerschap. De
gebouwen huisvesten al een gedeelde bibliotheek voor
klus- en tuingereedschap, laptops en zaden, een organisatie
die oesterzwammen kweekt op koffiegruis, een
circulaire modestudio en de afdeling mode van Ursulinen
Mechelen. De geplande renovatie vergroot de ambitie
van deze ruimte tot 150 à 200 werkplekken in zones voor
opleiding, coworking, productie en laboratoria. De ondernemers
zullen ter plekke ondersteuning krijgen van het
innovatiebureau Switchrs. Het streefdoel is de stadsbewoners
de kans te geven om als leden van een coöperatie
mee te investeren in dit lokale, duurzame project. Het
Stadsmakersfonds (een coöperatief fonds van burgers) en
het stadsbestuur, mede-eigenaars van de site, lanceerden
een oproep voor het renovatieproject, met de vereiste dat
de materialen en bouwmethodes voor het nieuwe gebouw
circulair moesten zijn. Uit vier ontwerpen werd uiteindelijk
het voorstel van WIT architecten gekozen.

WIJKMOTOREN
De stad bruist
wanneer ik het stedelijk
administratief centrum verlaat en mijn
ronde door de wijk begin. De mensen die
ik tegenkom op straat groeten me.
Ze kennen me als buurtwerker van
verschillende projecten die we samen
hebben opgezet in de wijk. Met de stad
ondersteunen we zowel formele als
informele organisaties en plaatsen die lokale
solidariteit en inclusiviteit stimuleren.
We hebben gemerkt dat het even belangrijk
is te investeren in sociale als in fysieke
infrastructuur. In het kader van het stedelijke
kunstenfestival 16 , heb ik verschillende
kunstenaars uitgenodigd om een groep

jongeren te begeleiden die geen eigen plek
hebben. Het is inspirerend om te zien hoe
ze dankzij dit traject kunnen evolueren
van hun eerste wilde ideeën naar het zich
toe-eigenen van een verlaten site.
Een paar tieners stellen een keuken samen
onder begeleiding van een bouwcoach.
Door het eigenhandig te doen zijn
hun zelfververtrouwen en
verantwoordelijkheidsgevoel
zichtbaar
gegroeid!
16 HOUSE OF TIME, Brugge
Het historische stadscentrum creëert ruimte om buiten de lijntjes te kleurens
2017-lopend, Opgeleverd |
ontworpen door raumlaborberlin,
Brugge(n) voor jongeren |
in opdracht van Triënnale Brugge
Brugge is altijd een stad van kunst en werelderfgoed geweest.
Haar bekende historische verleden trekt jaarlijks
miljoenen toeristen aan, wat een enorme druk legt op de
leefbaarheid. De stad wil haar imago van themapark van
zich afschudden en ruimte teruggeven, niet alleen aan
bezoekers maar ook aan bewoners. Het tijdelijke initiatief
House of Time heeft aangetoond dat er dringend nood
is aan een gedeelde ruimte voor creatie, uitwisseling en
ontmoeting in het centrum van Brugge. In het kader van
de Triënnale Brugge 2018 werd een voormalige industriële
havensite opgeknapt, in samenwerking met de plaatselijke
gemeenschap, jongeren, maatschappelijk werkers, kunstenaars
en bewoners. Het thema ‘Vloeibare stad’ verkende
het concept van de flexibiliteit en veerkracht van de stad
in een vloeibare samenleving. Het Berlijnse architectuurcollectief
Raumlabor bracht een proces van cocreatie op
gang om een plek te bouwen die de gebruikers in staat stelt
gezamenlijk vorm te geven aan hun stad. De site heeft nu
een binnen- en een buitenatelier, een joert, een keuken in
een bunker en een container die dienstdoet als multifunctionele
bar. Wat eerst een tijdelijk herinrichtingsproject
was, werd later permanent, dankzij de grote lokale waarde
ervan als culturele gemeenschapsvoorziening.

Ze zijn zo gestimuleerd door het
maakproces dat ze nu ook meubels
maken voor de gedeeltelijk herbestemde
kerk 17 verderop in de straat.
De wijkvergadering zal daar zo
meteen beginnen. Ik maak een
praatje met een ouder koppel
dat nog altijd naar hier komt voor
de avondmis. Ze moesten even
wennen aan het idee dat deze plek
nu ook een multifunctionele hal en
een bibliotheek zou worden.
17 SINT CORNELIUS KERK, Aalbeke (Kortrijk)
Symbolisch erfgoed herbestemmen om onderdak
te bieden aan een maatschappij in transitie
2018-lopend, In bouwwerf
| ontworpen door urbain
architectencollectief, Sileghem &
Partners, Tech3, De Fonseca, Feys BV
| in opdracht van de Stad Kortrijk
Kerken zijn altijd prominente gemeenschapscentra geweest
in onze steden en gemeenten. Vandaag bekleden
ze nog steeds een centrale positie in het leven van religieuze
gemeenschappen, maar ze bieden ook de mogelijkheid
om tegemoet te komen aan de noden van een
veranderende maatschappij. In de Sint-Corneliuskerk
in Aalbeke (Kortrijk) krijgt deze symbolische plaats een
nieuwe waarde, als deel van een nieuwe publieke ruimte.
De opdracht voor het project werd gegeven door de stad
Kortrijk, na een participatief proces waarbij de kerkraad,
de kerkfabriek, het OCMW, verenigingen, stadsdiensten
en bewoners betrokken waren. Het masterplan, ontworpen
door Urbain, voorziet de herinrichting van de kerk, in
samenhang met het multifunctionele ontmoetingscentrum
van het gebouw waarin het OCMW is gehuisvest.
Het ontwerp combineert een kleinere liturgische ruimte
voor tachtig personen met een muziekschool en een bibliotheek,
waardoor de ruimte nieuwe waarde kan krijgen
voor alle generaties. Wat ooit de plek was voor doopsels,
huwelijken en begrafenissen krijgt een nieuwe betekenis
in de gemeenschap en zal nu geassocieerd worden met
nieuwe herinneringen. Sint-Cornelius wordt opnieuw het
gezicht van Aalbeke, niet alleen in een religieuze context,
maar als mascotte van de gemeente.

Maar wanneer ze hun kleinkinderen
opwachten die de bib uit wandelen,
beseffen ze dat deze interventie het
geklasseerde gebouw niet alleen heeft
gered van het verval, ze heeft de betekenis
van deze site voor de gemeenschap
echt vernieuwd. Na de vergadering
eet ik mijn broodje op in
het buurtpark 18 in de
wijk ernaast.
18 DE STANDAERTSITE, Ledeberg (Gent)
Het binnengebied van een woonblok wordt
een gemeenschapsruimte op initiatief van de buurt
2015–2021, Opgeleverd | ontworpen
door AE, Carton123, murmuur |
in opdracht van sogent, Stad Gent
In het najaar van 2013 kocht de stad Gent het terrein van
de voormalige doe-het-zelfzaak Standaert in het centrum
van Ledeberg. Het bewonersinitiatief ‘Ledeberg Doet het
Zelf’ bracht de bal aan het rollen door een referendum
te organiseren over de toekomst van de Standaertsite.
Toen werd een participatief traject van tijdelijke invulling
opgestart met buurtbewoners en lokale organisaties om
mogelijke bestemmingen voor de site uit te testen. Dit
proces leidde tot het definiëren van een masterplan en
heel scherpe ontwerpvragen. Het antwoord dat de tijdelijke
ontwerpvereniging van Ae-architecten, Carton123 en
murmuur voorstelde, hield in dat de voormalige houtzagerij
op de site werd omgevormd tot een centraal paviljoen
met een doorgang die de buitenruimtes aan weerszijden
met elkaar verbindt. De functies van de binnenruimte
werden bepaald door de buurtbewoners en de plaatselijke
gemeenschap: op het gelijkvloers een fietsherstelplaats
en een herberg, op de eerste verdieping een ruimte voor
buurtverenigingen. De zitbanken aan de buitengevel maken
duidelijk dat je niets hoeft te consumeren om hier
welkom te zijn.

Een aantal geëngageerde buurtbewoners die
daar een bar openhouden, hebben gevraagd
of er in de tuin een afdak kan komen zodat
het terrein ook bij slecht weer gebruikt
kan worden. Dit binnengebied was vroeger
volledig volgebouwd, maar nu is het groen
en biedt het een erg welgekomen ruimte
voor mensen die geen tuin hebben en naar
sociaal contact verlangen.

Voor mijn shift erop zit, loop ik langs in de
tijdelijke hal 19 die is opgetrokken naast
het station. Er zal een nieuwe, betaalbare
woonwijk worden gebouwd naast de
sporen. Omdat de organisaties al in staat
zijn met de buurt samen te werken, zullen
we binnenkort precies weten wat de noden
zijn voor het definitieve nieuwe
gemeenschapscentrum dat we
over een paar jaar in het
hart van deze nieuwe wijk
willen laten bouwen.
19 MOLENWEST SQUARE, Sint-Jans-Molenbeek (Brussel)
Een tijdelijke hal geeft de lokale dynamiek een boost
2020, Opgeleverd | ontworpen
door 1010au, Topia Landscape,
JZH engineering | in opdracht
van SAU-MSI.brussels
In de loop van het komende decennium zal er een nieuwe,
gemengde stedelijke buurt worden ontwikkeld op
een brownfieldsite langs de spoorlijn naast het Brusselse
Weststation, met woningen, economische activiteiten,
openbare diensten en een park. Om de tussenliggende
tijd in te vullen met een programma werkt het Brussels
Gewest samen met plaatselijke verenigingen die een activiteitenaanbod
samenstellen voor jonge kinderen en
tieners. De tijdelijke invulling biedt plaats aan een aantal
bestaande organisaties die werken met jongeren uit de
buurt die geen eigen plek hebben. Het tijdelijke gebruik
van het plein stelt organisaties in staat een stabielere
werking en een langetermijndynamiek op te bouwen met
minder bevoorrechte groepen uit de buurt, die meestal
niet gehoord worden in dit deel van de stad. Molenwest is
een verplaatsbare, gedeeltelijk gerecycleerde en demonteerbare
infrastructuur, ontworpen door 1010au. Het project
is doelbewust onafgewerkt gelaten, om plaatselijke
organisaties en bewoners de kans te geven zich de ruimtes
die ze nodig hebben toe te eigenen en zelf op te bouwen.

BUFFERBEKEN
Een aantal jaar geleden, na een
reeks extreem droge zomers,
kregen we te maken met
een ‘waterbom’ die massale
overstromingen veroorzaakte,
met ernstige schade en meer
dan veertig slachtoffers in onze
steden en dorpen als gevolg.
Geen enkel computermodel had
een van deze extremen kunnen
voorspellen. Het feit dat we er
niet op voorbereid waren, was
een serieuze wake-upcall, die tot
een enorme omwenteling leidde.
Als officieel watergezant reis ik
nu door de regio om ambitieuze
waterprojecten te helpen opzetten.
Elke druppel telt. Daarom zijn
ingekapselde rivieren 20 op
verschillende plaatsen in
steden opengelegd.

De waterstroom, die ooit werd behandeld
als de zoveelste rioolbuis, komt nu naar
het oppervlak, krijgt zuurstof en voedt het
dieren- en plantenleven. Ik praat op straat
met veel mensen en ze beseffen nu dat het
belangrijk is om regenwater niet te snel af
te voeren, maar in de stad te houden.
Deze symbolische doorbraak
in onze stadscentra is
cruciaal. Maar de ruimte
om een rivier natuurlijk
te laten stromen is hier
uiteraard beperkt.
20 MAX-SUR-SENNE, Brussel
Wanneer water naar de oppervlakte komt en biodiversiteit herleeft
2020–2026, Bouwaanvraag |
ontworpen door OLM paysagistes
& urbanistes, Studie Bureau Jouret,
HBAAT, Ouest, Dédale, AGT, IMDC,
Vectris, Util, Zeugma, Rya, Eveka,
UpCie | in opdracht van Brussel
Leefmilieu, Brussel Mobiliteit,
Stad Brussel
Om de EU-doelstellingen op het gebied van waterkwaliteit
en biodiversiteit te behalen zal de Zenne binnenkort weer
opengelegd worden en haar natuurlijke loop terugkrijgen
– nadat ze in de jaren 1860 was overdekt – ter hoogte van
het Maximiliaanpark in de Brusselse Noordwijk. Door het
openleggen van de ingetunnelde rivier zal de interactie
ervan met de lucht leiden tot een toename van biodiversiteit,
en de zichtbaarheid van de rivier zal op haar beurt de
bewustwording bij de gebruiker verhogen. We zien dit in
verschillende steden gebeuren, maar wat specifiek is aan
dit project, is de locatie in een complexe wijk die zowel
sociaal als ruimtelijk heel heterogeen is. Samenwerking
met buurtbewoners en verenigingen die actief zijn in de
buurt is dan ook cruciaal voor het succes van de totale
heraanleg van het park. In het ontwerp van het Belgisch-
Franse team wordt de betonnen kanaliseringskoker van
de rivier bewaard en trekt die een rechte lijn door het
park, waarop een breed voetpad wordt aangelegd, vanaf
de kinderboerderij tot aan het Vergotedok. De Zenne zelf
volgt een natuurlijke loop – soms verlaat ze de koker en
soms stroomt ze erlangs.

Een andere golf van verandering is
bezig aan de rand van de stad. Tijdens
het participatieve proces met burgers
en ondernemingen gebruiken we een
klein observatorium 21 met zicht op het
landschap als basis voor discussie.
21
OBSERVATORY, Moleneiland (Harelbeke)
Een observatorium om de natuurlijke omgeving beter te zien
Opgeleverd | ontworpen door
Kevin Trappeniers, Maarten
Devrieze, Vincent Malstaf, Hans
A.R. Van Wambeke | in opdracht van
Intercommunale Leiedal
Heel vaak worden grote infrastructuurinvesteringen gedaan
in waterwegen, zonder daarbij aandacht te hebben
voor hoe we onze ecosystemen voorbereiden op droogte,
overstromingen en natuurbehoud. In Harelbeke ondergaat
de Leie grote werkzaamheden om de bevaarbaarheid ervan
te verbeteren en de rivier te verbinden met het binnenlandse
netwerk van waterwegen. Om een discussie
op gang te brengen over de mogelijke verbanden tussen
deze interventie, het bufferen van water en het verhogen
van de biodiversiteit heeft kunstenaar Kevin Trappeniers
een tijdelijke installatie gebouwd, als een observatorium
voor het veranderende landschap. Het project wil mensen
er meer bewust van maken dat er een veel groter
natuurlijk ecosysteem is. Het koepelvormige ontwerp
doet denken aan een planetarium, een tentoonstelling,
een botanische tuin of een serre. Water sijpelt binnen via
de stof van de beschutting en wordt opgevangen in een
bassin. Dit symboliseert de nieuwe relatie die we zullen
moeten aangaan met de natuur.

Ik vertel dat de gebiedsontwikkeling in
deze buitenwijk het natuurlijke watersysteem
van de vallei volledig ondermijnt.
Al jarenlang zorgen we ervoor dat regenwater
zo snel mogelijk van onze grond
wordt afgevoerd, via de rivieren naar zee.
Tijdens de terugkerende periodes van
droogte pompen boeren grondwater op tot
het uitgeput raakt en de
oogsten mislukken.

Op piekmomenten van regen breken de
bedijkte rivieroevers snel omdat we zo
weinig ruimte hebben overgelaten voor het
water. De ongemakkelijke waarheid is dat
we het roer volledig moeten omgooien:
als we water niet de ruimte geven die het
nodig heeft, veroorzaakt het zware schade.
Daarom hebben we proactief gewerkt
met verschillende gemeentebesturen,
boeren, ondernemingen, ontwikkelaars
en bewoners om een arsenaal aan
lokale projecten op te bouwen en erin
te investeren.

Samen doen ze het natuurlijke sponseffect
van onze bodem herleven en pakken ze in
één klap de droogte en overstromingen
aan. De nieuwe waterwijken en -dorpen 22 ,
vanaf de bron van de rivier tot aan de
monding, geven geleidelijk ruimte terug aan
het water. Met deze bufferbeken bouwen
we een veerkrachtige en klimaatbestendige
leefomgeving.
22 WOLUWE WATERLAND, Kraainem Sint-Lambrechts-Woluwe
Water en verstedelijking ontmoeten elkaar in nieuwe waterwijken
2021–2022, Onderzoek | ontworpen
door Fallow, 1010au | in opdracht van
Perspective Brussels, Departement
Omgeving
In veel van onze stadskernen en -randen hebben bouwprojecten
natuur- en watersystemen verwaarloosd. Dat
is ook het geval in de 20ste-eeuwse oostrand van Brussel,
waar de Woluwevallei verborgen ligt onder de gebiedsuitbreiding
van de stad. Zo kunnen we niet blijven doorgaan.
Om het hoofd te bieden aan extreme regenval, om droogte
en hitte-eilandeffecten tegen te gaan en de biodiversiteit
te laten gedijen moeten we een andere relatie tot het
watersysteem uitbouwen. Woluwe Waterland neemt uitdagingen
op het gebied van water als uitgangspunt voor
de plannen en bouwprojecten van morgen in de oostelijke
stadsrand. Fallow en 1010au werkten dit onderzoek uit via
veldwerk, door gegevens in kaart te brengen en via uitvoerige
interviews met bewoners, stakeholders en actoren. Ze
stellen een reeks typologieën van waterwijken voor, waaronder
een moeraswijk (stroomafwaarts), een seizoenswijk
(op de flanken) en een infiltratiewijk (stroomopwaarts).
Deze geïntegreerde projecten proberen het waterevenwicht
te herstellen en tegelijk een antwoord te bieden
op de huidige transformatie-uitdagingen in deze streek.

Het is bijna vijf
uur, tijd om naar
huis te gaan. Ik heb
altijd gependeld van mijn
huis in een dorp naar mijn werk
in het stadscentrum. Ik kan me niet
meer voorstellen twee kostbare uren per
dag te verliezen aan files, zoals ik vroeger
deed. Wat een tijdverlies! Gelukkig is de
situatie de afgelopen jaren geleidelijk aan
verbeterd. Eerst kwam de aanleg van
verschillende Park + Rides 23 langs
de stadsring. Toen ik nog de auto nam,
parkeerde ik daar en stapte ik over op een
tram die me naar de kantoorwijk bracht.
STROOMVERZAMELAARS

In plaats van tijd door te brengen in het
verkeer en buitensporig veel geld te betalen
voor parking kon ik daar gratis parkeren.
Maar sinds ik op de wekelijkse plaatselijke
markt geïnterviewd werd over mijn noden
en wensen op het gebied van mobiliteit,
heb ik actief deelgenomen aan een nieuwe
aanpak van mobiliteit in mijn eigen dorp.
In mijn straat is de ruimte die vroeger
werd ingenomen door parkeerplaatsen
geweken voor brede fietspaden, groen
en grote plantenbakken. Mijn buurvrouw
heeft haar eigen lokale taxibedrijf dat oudere
mensen vervoert,
23 PARK & RIDE, Linkeroever (Antwerpen)
Herkenbare houten knooppunten langs de stadsring
2015–2022, Opgeleverd |
ontworpen door HUB, Sweco | in
opdracht van Lantis
Net als vele andere steden zet Antwerpen zich in voor
een modal shift: meer mensen ertoe verleiden om andere
vervoerswijzen dan de auto te gebruiken. Dit is des
te belangrijker in het kader van de overkapping van de
Antwerpse ring: om veiligheidsredenen moeten verkeersopstoppingen
in tunnels vermeden worden. Daarom
bouwt de stad strategische overstappunten langs de ring,
waar gebruikers hun auto kunnen achterlaten en de weg
vervolgen met tram, bus of (elektrische) stadsfiets. De
nieuwe parkeergebouwen aan de rand van de stad zullen
allemaal dezelfde look and feel hebben. Het ontwerp van
HUB architecten introduceert hoge houten balken die
zichtbaar zijn vanop afstand, dankzij de afwezigheid van
een gevel. Centrale binnenplaatsen brengen licht binnen
tot diep in het gebouw en leiden de verschillende verkeersstromen.
De eerste drie P+R’s werden tussen 2018 en
2022 gerealiseerd aan Luchtbal, Merksem en Linkeroever.

en een van
mijn vrienden heeft geïnvesteerd in
deelwagens 24 . Dus ben ik er een beginnen
nemen om naar het werk te gaan, soms met
mensen die ik leer kennen via de deelapp,
die dezelfde richting uit gaan. Omdat auto’s
nu gedeeld worden in plaats van stil te
staan, is er een overvloed aan opties. Ik ben
nog altijd vrij om te gaan waar ik wil, maar
mijn mobiliteitskosten zijn pakweg met de
helft gedaald. Vooral sinds ik uiteindelijk
besloten heb mijn eigen auto te verkopen.
24# ANDERS Demonstratieproject MOBIEL, Merelbeke
Synthese Rapport Merelbeke
De mobiliteitsvraag binnen microcentra begrijpen en veranderen
ANDERS-MOBIEL
door team 1010
2019–2020, Onderzoek | ontworpen
door 1010au, Verena Balz, TML,
Meneer de Leeuw | in opdracht van
Provincie Oost-Vlaanderen, Atelier
Oost-Vlaams Kerngebied
Het doel van de modal shift is niet minder mobiliteit, maar
meer, en veel diverser van aard ook. Volgens het ontwerpend
onderzoek dat 1010au uitvoerde in Merelbeke, aan
de rand van Gent, zal dit niet (alleen) gebeuren als gevolg
van nieuwe technologieën, investeringen in infrastructuur,
mobiliteitsplannen of belastingen. In plaats daarvan kijken
ze naar de redenen achter de verplaatsingen van mensen.
Het doel is de vraag te veranderen, niet alleen het aanbod.
Ze analyseren initiatieven die burgers al gelanceerd
hebben om die op te schalen en verder te verspreiden.
De ontwerpers stellen twee types mobiliteitsknooppunten
voor om het aanbod aan duurzame transportmiddelen te
verbreden: een lokaal type dat focust op transportbehoeften
voor korte afstanden en een transfertype, met een
goede verbinding met de regionale mobiliteitsnetwerken.
Anders Mobiel maakt deel uit van het ontwerpend onderzoek
in Merelbeke binnen het IABR-Atelier Oost-Vlaams
Kerngebied in 2017-18.

Vandaag passeren we in het naar huis
rijden een indrukwekkend gebouw dat
vroeger een autogarage en -showroom 25
was. Maar nu er opmerkelijk minder auto’s
worden verkocht, hebben grote delen van
het gebouw een nieuw leven gekregen als
innovatieknooppunt voor creatievelingen
en plaatselijke ondernemingen.
25 D'IETEREN IMMO MOBILIS, Anderlecht (Brussel)
Een garage met een flexibele structuur overleeft ook na haar huidige programma
2018–2023, In bouwwerf | ontworpen
door XDGA Xaveer De Geyter
Architects, Util Struktuurstudies,
Studiebureau Boydens, Daidalos
Peutz, Securisan, Pam & Jenny | in
opdracht van D'Ieteren Immo
De groeiende ambitie van privébedrijven om deel uit te maken
van een toekomstgerichte mobiliteitsstrategie is opvallend.
D’Ieteren, bijvoorbeeld, een Belgische importeur
en distributeur van auto’s, positioneert zich als een breed
mobiliteitsbedrijf dat ‘de mobiliteit van morgen ontwikkelt’.
Met de verwerving van GoodBikes in Brussel en iBike in
Antwerpen is het bedrijf goed op weg om een nationale
keten te worden voor de verkoop en het onderhoud van
(elektrische) fietsen. Naast het opschalen van een reeks
nieuwe mobiliteitsvormen engageert de vastgoedafdeling
zich om structuren te bouwen die de mobiliteitstransitie
zullen overleven. Voor een van zijn autoshowrooms in
Anderlecht (Brussel) heeft D’Ieteren Xaveer De Geyter
Architects (XDGA) onder de arm genomen. Het potentieel
van overdimensionering vormt de kern van het ontwerp.
De amorfe vorm volgt de perceelsgrens en ontvouwt zich
rond een regelmatig, rationeel raster met vijf grote binnenplaatsen.
Met zijn overspanningen van 16,2 bij 16,2
meter, een hoogte van 7 meter per verdieping en een
belastbare capaciteit van 16kN/m2 heeft de basisstructuur
een levensverwachting van honderd jaar, waarschijnlijk
lang na de huidige functie als garage.

We rijden het dorp binnen, parkeren bij
een van de plaatselijke gemeenschapsknooppunten
26 en sluiten de auto aan
op een laadstation voor zijn volgende
gebruikers. Ik spring binnen in de kleine
supermarkt hier en haal een postpakket
op. Na een babbeltje met mijn oude vriend
Adil, die in de fietsenherstelplaats werkt,
neem ik de elektrische fiets naar huis.
Dit netwerk van stroomverzamelaars is
niet alleen financieel en functioneel
efficiënt, maar heeft ook de sociale
dynamiek en de ondernemerszin in het
dorp een boost gegeven.
26 HUB HOLLAND
Gemeenschapsknooppunten verbinden mobiliteit
met buurtfuncties in kleinere centra
2020–2021, Onderzoek | ontworpen
door PosadMaxwan, SUM-One,
APPM, Vereniging Deltrametropool
| in opdracht van de gemeenten
Amsterdam, etc.
De plaatsen waar we binnenkort zullen overschakelen tussen
verschillende vervoerswijzen hebben het potentieel
om echte wijkknooppunten te worden. Met zijn onderzoek
naar gemeenschapsknooppunten stelt PosadMaxwan
dat toegankelijkheid en leefbaarheid hand in hand gaan.
Logische links met het programma van een gemeenschapsknooppunt
zijn bijvoorbeeld een fietsherstelplaats,
een buurtcentrum, restaurant of flexwerkplek. Voor deze
studie werden GIS-kaarten gebruikt om de ruimtelijke
noden en baten te berekenen. In nauwe samenwerking
met de bevoegde ambtenaren werd een antwoord gegeven
op verschillende pragmatische onderzoeksvragen.
Waar liggen bijvoorbeeld de kansen voor knooppunten?
Wat is de ruimtelijke impact op een wijk? Hoe groeit een
netwerk van knooppunten? En hoe zien die knooppunten
eruit? Het onderzoek helpt steden en gemeenten om de
ontwikkeling van een netwerk van kleinere en grotere
dergelijke knooppunten te plannen.

Het is een frisse
zomerochtend
en ik sta op
het punt om naar mijn veld te gaan
voor de eerste oogstdag van het seizoen.
Hier, aan de rand van de stad,
hoor je zowel de natuur als het
stadsleven zich roeren. Ik heb altijd
op de familieboerderij gewoond,
maar sinds kort maakt mijn veld
deel uit van een van de eerste
landbouwparken 27 in het kader
van een nieuwe voedselstrategie
waarbij steeds grotere stukken
vruchtbaar land worden
ingevoegd in een groene gordel
rond de stad. De stad nam deze
beslissing en zette allianties
op met verschillende
professionele
VOEDSELLAND

35020A0154/00D000
603
35020A0148/00G000
625
35020A0321/00C000
35020A0170/00C000
35020A0169/00D002
599
35020A0148/00L000
4.53
4.50
35020A0169/00A002
605-609
4.48
4.50
35020A0169/00E002
12
35020A0154/00F000
4.39
4.51
597
658
660
35020A0319/00E000
670
4.34
4.44
4.31
2016-04-30
6
4.36
35020A0297/00H002
642
35020A0299/00M000
644
35020A0169/00Z000
601
2016-04-15
35020A0296/00P000
636
35020A0296/00M000
35020A0297/00F002
4.31
634
638A-638B
35020A0297/00G002
35020A0319/00F000
2016-04-05
2016-04-04
35020A0295/00C000
2016-04-24
12
ng
3.89
2016-04-06
2016-04-04
35020A0295/00B000
12
2016-04-20
624
3.88
3.95
35020A0297/00E002
654
628
35020A0317/00D000
ng
2016-04-06
35020A0274/00B000
630
634A
670
3.94
3.96
35020A0318/00A000
35020A0293/00K000
626
35020A0301/00D000
2016-04-04
12
ng
35020A0293/00T000
35020A0293/00Z000
622
35020A0293/00Y000
616
35020A0278/00K000
35020A0278/00G000
35020A0272/00V000
35020A0278/00E000
616
620
35020A0312/00A000
35020A0275/00C000
614
618
35020A0302/00E000
35020A0272/00T000
612
35020A0272/00W000
35020A0293/00W000
608
35020A0311/00A000
35020A0313/00A000
35020A0314/00B000
35020A0316/00B000
35020A0290/00A000
2.93
35020A0277/00D000
35020A0310/00B000
2016-03-05
35020A0271/00B000
35020A0304/00C000
35020A0308/00A000
35020A0341/00E000
35020A0281/00_000
35020A0278/00C000
2.69
35020A0286/00A000
35020A0270/00S000
2
26
35020A0271/00M000
28
35020A0271/00K000
35020A0285/00_000
9
2016-03-15
2.96
1
35020A0271/00L000
35020A0277/00C000
35020A0282/00_000
35020A0280/00_000
3
35020A0271/00D000
35020A0279/00_000
35020A0306/00A000
35020A0270/00E002
24
35020A0271/00F000
3
35020A0271/00G000
35020A0305/00A000
35020A0271/00E000
35020A0307/00A000
5
35020A0359/00B000
5
35020A0270/00K002
26
2016-03-19
35020A0284/00_000
2016-03-25
7
35020A0379/00C000
35020A0283/00_000
2
35020A0380/00F000
35020A0377/00E000
9
35020A0368/00A000
2016-03-24
3.37
11
35020A0377/00H000
35020A0358/00_000
35020A0357/00_000
2016-03-30
28
35020A0380/00G000
4
Torenvalkstraat
35020A0377/00K000
35020A0374/00M000
35020A0370/00_000
35020A0367/00A000
35020A0360/00A000
3.46
35020A0376/00M000
6
15
8
35020A0376/00K000
35020A0361/00_000
3.55
35020A0356/00_000
3.52
10
35020A0376/00N000
3.75
3.84
35020A0380/00L000
35020A0369/00_000
35020A0376/00G000
14
35020A0390/00D000
35020A0374/00L000
18 35020A0374/00H000
16
8
35020A0362/00_000
3.73
35020A0372/00_000
35020A0363/00_000
35020A0355/00_000
153
2016-04-06
35020A0366/00_000
35020A0365/00_000
35020A0364/00_000
3.94
2016-04-04
3.95
4
35020A0386/00D000
149
151
35020A0386/00F000
147
35020A0393/00_000
35020A0386/00M000
145
4.00
3.92
130
35020A0386/00H000
143
35020A0399/00F000
35020A0392/00C000
128
St ensedijk
1
35020A0386/00Z000
141
2016-04-02
12
3.96
3.95
12
35020A0386/00A002
139
35020B0479/00Z009
126
35020A0429/00A000
35020A0386/00P000
137
35020B0479/00C010
124
35020A0386/00V000
135
35020A0399/00E000
35020A0392/00B000
3.96
2016-04-07
2016-04-12
35020A0428/00_000
35020A0427/00_000
122
35020B0478/00C007
35020A0386/00S000
131
3
36
35020B0478/00E007
35020B0478/00D007
34
2016-04-17
2016-04-16
35020A0386/00K000
127
5
35020A0395/00D000
35020A0426/00_000
35020A0432/00C000
35020A0433/00F000
4
2
35020A0433/00E000
4.31
2016-04-12
10
35020A0386/00L000
125
2016-04-12
35020A0436/00A000
2
104
35020B0483/00E000
4.61
35020A0386/00Y000
121
35020A0425/00_000
35020A0434/00_000
4.78
6
4.72
22
5
35020B0485/00R003
35020B0485/00W002
39
9
35020B0486/00K004
7
2016-04-20
35020B0485/00X002
35020B0486/00N003
35020B0485/00S003
7
37
20
4.42
35020B0486/00H003
35020B0485/00T003
5A
4.44
35020B0485/00Y003
12
35020B0486/00W002
9
35020B0485/00N004
2
35020B0489/00W006
35020B0485/00C004
11
23
6
35020B0486/00X002
4.45
35020B0489/00V006
35020B0485/00G002
13
35020B0479/00B011
21
13
35020B0486/00T003
8
35020B0486/00X004
11
35020B0486/00F000
4.32
35020B0479/00C011
15
35020B0489/00S002
35020B0486/00Z002
10
35020B0479/00D011
4.32
2016-04-28
4.34
4.33
35020B0485/00M004
102-102B
17
12
4.50
35020B0485/00G004
35020B0486/00B003
12
35020B0486/00R002
19
5
12
35020B0486/00D002
35020B0485/00D004
35020B0485/00F004
14
35020B0479/00S006
4.47
3
35020B0486/00E002
35020B0486/00A004
30
35020B0485/00E004
35020B0486/00E004
28
16
35020B0486/00F003
26
2016-04-24
35020B0486/00L003
18
35020B0486/00Y003
2016-04-24
2016-05-15
35020B0479/00B007
35020B0479/00C007
24
4.85
4.80
35020B0486/00G004
20
35020B0486/00C004
96
35020B0479/00D010
35020A0382/02M000
35020B0479/00M009
98
22
35020B0486/00D003
35020B0489/00N006
4.51
94
12
33
35020B0489/00E007
2016-05-14
92
35020B0489/00D007
35020B0486/00W003
35020B0489/00M006
4.82
31
35020B0489/00C007
35020B0479/00Y010
35020B0479/00N005
90
29A
35020B0486/00N000
35020B0489/00B007
88
35020B0488/00T002
29
86
35020B0486/00G002
27
35020B0479/00V010
11
4.49
35020B0479/00T010
25
84
4
35020B0488/00S002
9
35020B0489/00P006
35020B0479/00A009
82
23
35020B0488/00P000
35020B0489/00R006
35020B0479/00K006
80
74
35020B0488/00N002
7
21
8
5
4.39
35020B0479/00S004
76
35020B0488/00B003
3
19
4.56
2
35020B0479/00A011
10
35020B0488/00P002
35020B0488/00C003
12
74
35020B0488/00A003
14
35020B0488/00Y002
35020B0479/00W010
72
35020A0400/02_000
72
12
2016-05-29
35020B0488/00E002
64
5
35020B0634/00K000
35020B0488/00T000
35020B0479/00W003
4.45
10
8
64
35020B0488/00D002
3
35020B0633/00H000
1
35020B0635/00H000
6
35020B0479/00F004
35020B0635/00K000
35020A0402/00G000
60
35020B0637/00L000
2
4.55
35020B0637/00R000
2
35020A0424/00A000
35020A0435/00F002
35020A0406/00B000
85
35020A0422/00M000
Brugstr at
35020A0420/00B000
35020A0435/00B002
1
35020A0400/00B000
2016-04-26
35020A0410/00D000
12
2016-04-23
35020A0405/00H000
35020A0409/00B000
17
35020A0411/00B000
35020A0449/00G000
19
14
35020A0412/00C000
21
35020A0450/00K000
35020A0413/00D000 23
16
35020A0414/00G000
25
2016-04-17
4.47
27
2016-04-17
35020A0414/00H000
29-31 7
35020A0416/00K000
2016-04-25
35020A0417/00G000
35020A0398/00C002
35
2016-04-10
35020A0398/00E002
41
2016-04-23
2016-04-17
35020A0398/00V000
3
35020A0398/00B002
43
1
47
45
2016-04-02
35020A0437/00P002
2016-04-05
35020A0437/00Z002
32
2016-04-06
2016-04-19
35020A0437/00Y002
2016-04-20
51
87
35020A0435/00E002
53
2016-04-03
35020A0405/00F000
2016-04-07
3.91
2016-04-07
75
35020A0435/00G002
77
35020A0435/00H002
79
35020A0435/00K002
81
35020A0435/00L002
83
35020A0435/00M002
35020B0662/00A000
40
3.96
35020A0444/00K000
36
35020A0438/00H000
42
3.86
3.88
56
3.80
58
2016-04-07
2016-04-02
2016-04-09
35020A0438/00Y002
60
66
35020A0438/00A003
66
35020A0438/00M002
68
35020A0438/00L002
70
35020A0410/00C000
11
35020A0438/00Z002
35020A0438/00W002
35020A0438/00R002
35020A0408/00_000
12
4.41
4.32
Pyckestr at
4.73
4.64
Veldstr at
4.47
2016-04-04
4.60
4.51
4.36
Zilverl an
35020A0452/00R000
4
35020A0452/00S000
2
4.47
35020A0449/00H000
Klaverstraat
2016-04-18
35020A0437/00B003
11
35020A0438/00T002
35020B0636/00F000
3
35020B0637/00T000
35020B0636/00G000
4
52
35020B0641/00D002
4.69
48
35020B0641/00F000
35020B0641/00C002
46
35020B0641/00B002
44
35020B0641/00A002
5
42
35020B0641/00Z000
35020A0385/00C005
40
57
35020A0385/00B005
4.77
55
38
35020A0385/00F005
51
35020A0385/00P004
49
35020A0385/00M004
35020A0437/00C003
35020A0452/00T000
35020A0447/00A000
Scho redijk
4.46
12
45
35020A0385/00Z004
35020A0458/00X000
2016-08-10
35020A0458/00Y000
12
35020A0460/00G000
35020A0460/00F000
7
35020B0663/00A000
43
35020A0385/00A005
4.66
4.42
St ensedijk
35020A0460/02_000
Zilverlaan
35020A0385/00G002
landbouwers en stadsboeren zoals ik, om
meer voedsel lokaal te produceren. Langs
kronkelende paden loop ik tussen de velden,
waar ik heel verschillende eelten onderhoud
en waar de schapen van mijn buurman
onder de bomen grazen. Door de diversiteit
aan teelten en de rotatie ertussen zijn ze
minder vatbaar voor plagen en ziektes
en vermindert het risico op een mislukte
oogst. De schapenmest wordt gebruikt om
de bodem te verrijken. Hierdoor kunnen
de gewassen op een ecologischer manier
geteeld worden, waardoor er een sterker
natuurlijk ecosysteem ontstaat.
27 TUINEN VAN STENE, Oostende
Een nieuwe parktypologie met het potentieel
om een stedelijke voedselstrategie te activeren
Torhoutsest enweg Torhoutsesteenweg
Rosmolenstr at
Rosmolenstr at
Pensjager str at
Pensjager str at
2016–2019, Opgeleverd | ontworpen
door Tractebel, ADR architectes,
Georges Descombes | in opdracht
van de Stad Oostende
Scho redijk
Provinciegeleed
St ensedijk
Stenedorpstr at
Klaverstr at
Oudstrijdersplein
De Tuinen van Stene is een 35 hectare groot gebied
langs de groene gordel rond Oostende. Dit 21 ste -eeuwse
stadspark is het eerste landbouwpark in Vlaanderen.
Het brengt voedselproductie, waterbeheer en toeristische
recreatie samen. Het plan van Tractebel en George
Descombes/ADR, gebaseerd op een conceptstudie met
Maat-ontwerpers, verdeelt de Tuinen in vier zones, die
ruimtelijk en programmatisch met hun gefragmenteerde
omgeving verbonden zijn. Met dit voedsellaboratorium
kan de stad Oostende haar bewoners (nog) niet voeden,
maar het landbouwpark betekent een keerpunt, waar professionele
en stedelijke voedselproducenten samen een
plek zullen hebben. De Tuinen van Stene is een van de
vijf Pilootprojecten Productief Landschap van het Team
Vlaams Bouwmeester en het Instituut voor Landbouw-,
Visserij- en Voedingsonderzoek. De officiële uitwerking
ervan begon eind 2017; het park is toegankelijk sinds 2018,
aanvankelijk voor kleinschalige interventies.

Ik kom aan bij de boerderij naast de
proefvelden 28 . Op het erf is er een
verjaardagsfeestje aan de gang voor
een van de kinderen uit de buurt.
Mensen die zelf geen grote tuin hebben,
maken graag gebruik van de ruimte hier.
28 CECI N’EST PAS UNE FERME / ZAVELENBERG, Sint-Agatha-Berchem (Brussel)
Een multifunctionele boerderij geeft een nieuwe benadering
van landbouw een plaats in de stad
2020–2023, Bouwaanvraag |
ontworpen door atelier horizon,
OFFICEU | in opdracht van
Brussel Leefmilieu
‘Dit is geen boerderij’ is een agrarisch en sociaal project
op de site Zavelenberg in Sint-Agatha-Berchem. Zijn 26
hectare vormen een van de laatste overblijvende landbouwgronden
binnen de Brusselse ring in een gebied
dat dicht verstedelijkt is geraakt. Het is tegelijk een
beschermde site (1989), een natuurreservaat (1992) en
een zone met hoge biologische waarde in het Ruimtelijk
Uitvoeringsplan. Een van de grootste uitdagingen in het
project bestaat erin de landbouwdynamiek van de site
te versterken en tegelijk het natuurlijke erfgoed te beschermen.
Aangezien er vaak een keuze moet worden
gemaakt tussen beide, vergt dit een heel nieuwe benadering
van landbouw. Stedenbouwkundig bureau Atelier
Horizon en architectenbureau OFFICEU werkten samen
met boer Tijs Boelens aan de boerderij en de omgeving.
De architectuur herinterpreteert de traditionele vorm van
de vierkantshoeve maar combineert een schaapsstal, een
hooischuur en opslagruimte met ruimtes die openstaan
voor sociale en culturele activiteiten. Dit centrum voor
agro-ecologie maakt deel uit van de Good Food-strategie
van Leefmilieu Brussel.

E M I E L D E B U S C H E R S T R A T
Z E N N E
D W O R P S E S T R A T
P A S T O R I E S T R A T
J O Z E F S P R I N G A E L S T R A T
J O Z E F S P R I N G A E L S T R A T
Z E N E
S T A T I O N S T R A T
+6.20
M O L E N S T R A A T
+5.32
J O Z E F S P R I N G A E L S T R A T
Z E N N E
Z E N E
H E I D E V E L D
B R E D V E L D
B R E D V E L D
M O L E N S T R A T
B R E D V E L D
M O L E N S T R A T
In de boomgaard verzamel ik de oogst
en breng die naar de brouwerij 29
ernaast. Daar gebruiken ze de lokale
kersenvariant die ik en andere boeren
uit de streek telen – om een vergeten
maar heel veerkrachtige variëteit
opnieuw te introduceren.
29 DRIE FONTEINEN, Lot
Een brouwerij wordt een proeftuin voor de herintroductie van een vergeten teelt
D W O R P S E S T R A A T
2017-lopend, Uitvoeringsontwerp
| ontworpen door Robbrecht en
Daem architecten, Erik De Waele
landschap, Boydens Engineering,
Util Struktuurstudies, PLOT | in
opdracht van IMMO Fonteinen bvba,
3 Fonteinen NV
S T A T I O N S T R A T
In de tweede brouwerij van 3 Fonteinen zal de lambik vlak
naast de nieuwe kersenboomgaard worden gebrouwen
en gebotteld, rijpen en verkocht worden. Als privébedrijf
wil 3 Fonteinen de plaatselijke teelt van een vergeten
variëteit, de Schaarbeekse kriek, opnieuw introduceren.
Slechts vier procent van de grondstoffen voor Belgische
brouwerijen komt uit België zelf, terwijl de granen en
hop die lokaal geproduceerd worden als veevoer dienen.
3 Fonteinen investeert in de lokale aankoop van granen en
is van plan nog drieduizend wilde kersenbomen te laten
aanplanten elders in het Pajottenland. Als een symbolisch
gebaar kreeg de eerste generatie bomen een centrale
plaats in de architectuur. Brouwerij 3 Fonteinen stelde
Robbrecht en Daem architecten aan voor het ontwerp van
hun bezoekerscentrum. Het gebouw is ontworpen met
het oog op vier afdelingen: de vatenkelder, de bottelarij,
de markthal en de boomgaard. De werken zijn begonnen
in oktober 2020 en de nieuwbouw moet volledig operationeel
zijn tegen 2023.

Ik besluit een korte pauze te houden en
ga naar de mobiele caravan 30 die naast
het veld is opgesteld, om samen met de
seizoensarbeiders te eten. Ze zijn hier
om me te helpen op het piekmoment van
de oogsttijd, gelukkig. Het is fijn om te
zien hoe ze echt deel gaan uitmaken van
het dorpsleven. Wanneer de leden van
de coöperatieve die
vandaag deelnemen
aan de
30 HOUSE FOR SEASONAL NEIGHBOURS, Borgloon
Plaats maken voor ontmoeting in de tijdelijke realiteit van seizoensarbeiders
2021–2022, Opgeleverd | ontworpen
door Ciel Grommen, Maximiliaan
Royakkers (Seasonal Neighbours
collective) | zelf geïnitieerd
Het mobiele House for Seasonal Neighbours is ontstaan
in Borgloon, een klein stadje in het hart van de Belgische
fruitstreek met de hoogste concentratie aan seizoensarbeiders
(een vijfde van de bevolking of zo’n tweeduizend
mensen). Deze arbeiders komen tijdens het plukseizoen uit
Oost- en Zuid-Europa. De interventie komt tegemoet aan
de nood aan informele ontmoetingsplaatsen, aangezien
de meeste arbeiders heel weinig kans hebben om aan de
context van hun tijdelijk verblijf op de boerderij te ontsnappen,
behalve om inkopen te gaan doen. De mobiele
unit is ontworpen en gebouwd door de kunstenaars-architecten
Maximiliaan Royakkers en Ciel Grommen. Twee
regionale archetypes – het rijtjeshuis en de containerwoning
– werden herschaald, scheefgetrokken en overlapt
om een vertrouwde maar tegelijkertijd vervreemdende
hybride te vormen. De mobiele unit werd in de zomer van
2018 voor het eerst opgesteld naast een supermarkt, gedurende
65 dagen, de maximumperiode die de Belgische
wet voorschrijft voor seizoensarbeiders in de landbouw.
In de zomer van 2021 gebruikte Mona Thijs het House for
Seasonal Neighbours als mobiele studio voor het radioprogramma
‘Playlist van de pluk’. Het werd een onderzoek
naar de poëzie van meertaligheid (of de afwezigheid van
een gemeenschappelijke taal) en een zoektocht naar muziek
die betekenisvol is voor seizoensarbeiders tijdens
het plukproces.

introductiecursus
in het educatief centrum
31
zijn aangekomen, demonstreer ik
geduldig de juiste technieken om de
seizoensopbrengst te oogsten.
Vanaf volgende week zullen ze zelf
beginnen plukken, dus moeten ze
basiskennis hebben. Op dit voedselland
groeien veel verschillende teelten, en dit
is de plek waar professionele, tijdelijke en
recreatieve gebruikers samenkomen.
31
PADDENBROEK, Gooik
Landbouwerfgoed herbestemmen voor een educatief centrum
rond voeding en natuur
2018–2021, Opgeleverd | ontworpen
door jo taillieu architecten |
in opdracht van de gemeente Gooik
Het Plattelandscentrum Paddenbroek biedt ruimte voor
educatie en opleiding van verschillende doelgroepen:
volwassenen, kinderen, nieuwe en traditionele boeren.
Tegelijkertijd is het een recreatieve en toeristische bestemming,
een poort naar de landelijke streek van het
Pajottenland. Via educatie en recreatie worden mensen
binnengeleid in de wereld van voedselproductie en natuurbehoud.
Architect Jo Tailleu stelde aan de gemeente
Gooik voor om de oude fruitboerderij gedeeltelijk af
te breken en er een volume van glas en staal omheen te
bouwen, waardoor de hoeve beschermd is tegen weer en
wind. Een uitvergrote serre – een herkenbare vorm in onze
voedselproductielandschappen – werd als een stolp over
het oorspronkelijke boerderijgebouw geplaatst, waardoor
het bijna de status van een ruïne krijgt. De serre zelf dient
als een onverwarmde tussenruimte rond de kantoren, een
café en een bakkerijgebouwtje. Elke gevel biedt een ander,
uniek zicht op de omgeving.

BETAALBARE
WONINGEN
Als gemeentelijk
coördinator
huisvestingsbeleid
kreeg ik van het
gemeente bestuur de opdracht om dringend
strategieën te ontwikkelen om meer
betaalbare huisvesting te realiseren. De kloof
tussen wat er te koop is op de woningmarkt
en de financiële mogelijkheden van mensen
met een lager inkomen – zelfs als ze
sleutelposities uitoefenen in ziekenhuizen,
scholen of supermarkten – wordt snel
breder. Mensen die in essentiële sectoren
werken, zoeken nu naar een huis op twintig
tot veertig kilometer afstand van hun job
in de stad. Om een totale huisvestingscrisis
te voorkomen was er snel actie nodig:
we beseften dat een stad die niet bereikbaar
is, gewoonweg tot stilstand komt!
Gelukkig konden we voortbouwen op
plaatselijke inspiratie.

Ik herinner me dat we een paar jaar
geleden op plaatsbezoek gingen naar een
cohousingcomplex 32 waar de bewoners
het heft in eigen handen hadden genomen
en zonder projectontwikkelaar meer dan
twintig betaalbare appartementen van
verschillende grootte hadden gebouwd, met
een gedeelde tuin en keuken. Daar leerden
we hoe zo’n vorm van samenleven eruit
kan zien, welke functies en ruimtes gedeeld
kunnen worden en welke materialen en
ontwerpen betaalbaarheid en duurzaamheid
mogelijk maken. Op basis van experimentele
projecten als dit beseften we dat het
niet alleen een kwestie is van een goede
architect kiezen.
32
BRUTOPIA, Vorst (Brussel)
Een coalitie van bewoners neemt het heft
in eigen handen om hun betaalbare woning te realiseren
2008–2013, Opgeleverd | ontworpen
door stekke + fraas | in opdracht van
brutopia asbl
Brutopia in de Brusselse gemeente Vorst is een residentieel
huizenblok, ontwikkeld door een groep van 29 gezinnen
die een betaalbare, duurzame woning wilden in Brussel.
Door samen de grond te kopen, te bouwen zonder projectontwikkelaar
en zoveel mogelijk zelf af te werken, bleef
de kostprijs van het project onder de marktprijs. De vzw
Brutopia ondertekende de optie. Na de bouwvergunning
en de basisakte kocht elke bewoner zijn of haar eigen deel.
De private units werden ontworpen door stekke + fraas en
AAAA architectes volgens de woonwensen van elk gezin
(tussen 71 m2 en 165 m2), met een belangrijk verschil in
prijsweging tussen de verschillende units, waardoor er
een grote diversiteit ontstond in de groep. De privéappartementen
zijn verbonden via een buitengang en de gezinnen
delen een gemeenschappelijke tuin. Het gelijkvloers
is voorbehouden voor de kantoren van verschillende architectenbureaus,
het OCMW en een multifunctionele
ruimte met een buurtkeuken die wordt beheerd door het
lokale dienstencentrum. Tijdens de kantooruren kan het
dienstencentrum de tuin gebruiken en kunnen bewoners
de keuken gebruiken.

Om een kritische massa van betaalbare
woningen te kunnen aanbieden is een
systematische aanpak nodig: het gaat erom
plaats, reglementering, businessmodel en
ontwerp op een geïntegreerde manier te
herbekijken. De afgelopen vijf jaar hebben
we dit op verschillende manieren uitgetest
om ruimte te scheppen voor betaalbare
woningen. Voortgestuwd door een
vernieuwde nationale Wet Betaalbaar Wonen
hebben we ons model van tegemoetkoming
hertekend zodat het nu focust op gezinnen
met een laag inkomen in plaats van iedereen
op dezelfde manier te bedienen.
33 TIVOLI, Brussel
Door de grondeigendom te scheiden van die van het gebouw blijft wonen betaalbaar
2020-lopend, Bouwaanvraag |
ontworpen door V+, HBAAT | in
opdracht van CLTB (Community
Land Trust Brussels)
In het Community Land Trust-model wordt grond beschouwd
als gemeenschappelijk bezit. Bewoners kopen
het huis, niet de grond. Die blijft eigendom van een trust,
die gezamenlijk wordt beheerd door de bewoners, de
buurt en de overheden. Op die manier blijven de huizen
van generatie op generatie betaalbaar. Gemiddeld kosten
ze 40 procent minder dan huizen op de particuliere markt.
In de toekomstige duurzame wijk Tivoli naast Thurn &
Taxis heeft de stichting CLTB er uitzonderlijk mee ingestemd
om op basis van langdurige huur te werken: Citydev,
de Brusselse ontwikkelingsmaatschappij, blijft de eigenaar.
Op een hoekperceel zullen 22 wooneenheden met afwisselend
1 tot 4 kamers worden gebouwd, in overeenstemming
met het streven van CLTB naar betaalbaarheid en
samenleven, en met de duurzame kenmerken van de wijk.
Het perceel is smal en er zijn strikte vereisten verbonden
aan de verkavelingsvergunning. Het ontwerp van V+ en
HBAAT voorziet drie gebouwvolumes langs de straat, met
een uitsparing tussen twee gebouwen waar plaats is voor
een pleintje dat aan de straat grenst. Niet alleen de bewoners
van de gebouwen zelf, maar ook de buurtbewoners
kunnen deze nieuwe publieke ruimte gebruiken. Er is bijzondere
aandacht besteed aan de gemeenschappelijke
ruimtes, de ruimtelijke kwaliteiten ervan en de mogelijkheden
voor ontmoeting en uitwisseling die ze stimuleren.
Dankzij een conventionele structuur kunnen de ruimtes
mee evolueren met de noden van de bewoners.

Maar we werden zelf ook meer
ondernemersgericht. Zo zijn we bijvoorbeeld
het Community Land Trust-model 33 aan
het testen, waarbij de gemeente stakeholder
wordt in een trust die de eigendom van de
grond behoudt, terwijl de eigendomstitels
van de huizen individueel verkocht worden
aan mensen met een laag inkomen.
Als eigenaar van de grond kan de trust
specifieke voorwaarden opleggen bij de
verkoop van huizen, om te garanderen dat die
ook op lange termijn betaalbaar blijven.

We zijn nu
systematisch
beschermd
erfgoed 34 aan
het verwerven
om ook nieuwe
huurmodellen uit te
testen. Door eigenaar van
het vastgoed te blijven kunnen
we de huurprijzen controleren en tegelijk ons
patrimonium bewaren. Ten derde hebben we
het potentieel voor verdichting bekeken op
grond die we al bezitten aan de rand van
de stad. Op dit moment worden de
eerste betaalbare huizen gebouwd
midden in een tuinwijk 35 uit het
midden van de 20 ste eeuw:
34 DE FIERENSHOVEN, Antwerpen
Door publiek erfgoed te herbestemmen houdt de stad huurprijzen in toom
2016–2022, In bouwwerf |
ontworpen door Happel Cornelisse
Verhoeven Architecten, Molenaar
& Co Architecten | in opdracht van
AG Vespa
Goede, betaalbare huurwoningen realiseren voor startende
huurders, huurders die uit de sociale huurmarkt
komen en eenoudergezinnen is een van de dringendste
problemen op de woningmarkt. Als grondeigenaar kan
de stad een rol spelen door huurprijzen te controleren,
zoals Antwerpen doet in de Fierensblokken. Dit voormalige
complex van sociale woningen dateert uit 1939 en
is een geklasseerd modernistisch gebouw. Het voldeed
niet langer aan de voorwaarden voor sociale woningen
maar werd niet verkocht, vanwege de hoge kosten die
verbonden waren aan het behoud van dit erfgoed. Als
publieke ontwikkelaar stelde AG Vespa het ontwerpbureau
HCVA aan om het gebouw te renoveren. Dankzij
een nieuw hoekgebouw – met zijn eigen identiteit, maar
qua verhoudingen, kleur en detaillering goed passend bij
de twee aanpalende vleugels – kunnen er nieuwe wooneenheden
worden gevormd, in een mix van studio’s met
gemeenschappelijke zones en appartementen met 1, 2,
3 of 4 kamers.

die overvloed aan ruimte, typisch voor dit
soort plaatsen, biedt ons nu kansen voor een
kwaliteitsvolle verdichting. Door hier nauw
samen te werken met ontwikkelaars en
burgers verminderen we de risico’s voor alle
partijen en hoeven die niet langer verrekend
te worden in de kostprijs.
35 HOMBORCHVELD, Ukkel (Brussel)
Een tuinwijk aan de rand van de stad wordt een gemengd, dicht weefsel
2018-2026, Uitvoeringsontwerp |
ontworpen door 51N4E, Coloco,
BAS, Istema, De Fonseca, IVW |
in opdracht van SLRB, MinHôme
Kansen voor betaalbare verdichting zijn er niet alleen in het
hart van de stad. De historische tuinwijk Homborchveld
toont hoe het onderbenutte residentiële landschap met
een lage dichtheid in de 20ste-eeuwse rand van onze
steden en gemeenten kansen biedt voor residentiële verdichtingsstrategieën.
Dit is al de vierde uitbreiding die de
tuinwijk van Fernand Bodson zal ondergaan. De sociale
huisvestingsmaatschappij SLRB-BGHM en BINHOME zullen
in totaal negentig sociale en middelgrote wooneenheden
bijbouwen op openbare grond die eigendom is van
de gemeente Ukkel. In het projectontwerp van 51N4E en
landschapsarchitecten Coloco wordt het model van de
tuinwijk herzien. Zij presenteren het gedeelde landschap
als een meerwaarde voor lokale gemeenschappen. Het
project bevordert de integratie van de nieuwe bewoners
tussen degenen die er al wonen en versterkt het gevoel
van er thuis te horen.

KLIMAATSTRATEN
Wat een
snikhete zomerdag.
Samen met mijn collega’s rijd
ik op een bakfiets door de stad om
de straten en parken te onderhouden.
De voorbije jaren zijn die volledig
heringericht om het hoofd te bieden aan
periodes van extreme droogte en regen.
Bij elke ingreep die we doen, verwijderen
we zoveel mogelijk verharding om plaats
te maken voor doorlaatbare zones waar
het regenwater in de grond kan sijpelen.
Zo eindigt het niet in de goot, maar kan
het regenwater het grondwaterpeil
weer aanvullen.

Langs de hoofdroutes 36 , die waterlopen
en brede fietspaden volgen, bieden
klimaatbestendige planten en bomen koelte
en beschutting aan de mensen die de hitte
van hun huizen ontvluchten.
36
GROENKLIMAATASSEN, Gent
Groene assen verbinden stad en landschap weer met elkaar
2019–2020, Opgeleverd | ontworpen
door plusoffice architects, DELVA
Landscape Architecture / Urbanism |
in opdracht van de Stad Gent
De stad Gent wil haar centrum opnieuw met het landschap
verbinden via groenklimaatassen. Die moeten
hitte-eilanden en fijnstof verminderen, een duurzamer
watergebruik bevorderen en de levenskwaliteit en biodiversiteit
verhogen. Plusoffice ontwikkelde daartoe een
netwerk van assen die de voordelen van het landschap
(verkoeling, biodiversiteit en groen) weer tot in het stadscentrum
binnenbrengen. Tegelijk zorgen deze assen ervoor
dat stadsbewoners rechtstreeks van Gent naar het
omringende landschap kunnen wandelen of fietsen via
royale groenblauwe routes. De assen zijn geënt op belangrijke
waterwegen of andere landschapsstructuren en
verbinden plekken waar je de voordelen van de natuur en
het landschap ter plaatse kan ervaren. Dit creëert synergieën
tussen landschappelijke uitdagingen en ruimtelijke
streefdoelen voor de stad. Zo kunnen bijvoorbeeld hogere,
compactere en duurzame gebouwen gekoppeld worden
aan de ontwikkeling van meer kwalitatief groen.

Vandaag help ik een groep bewoners om
een onderbenut plein 37 op een van die
routes te vernieuwen. Ze zijn al bezig de
stenen te verwijderen wanneer ik aankom
met de nieuwe planten. Een van hen stelt
voor de stenen te gebruiken om er een
zitbank en een tafel mee te bouwen.
37 WATERRIJK WATERSCHEI, Waterschei (Genk)
Water bufferen in tuinen, straten en op pleinen ontlast de riolering
2021–2023, Opgeleverd | ontworpen
door Waterland, Breekijzer,
Universiteit Hasselt, Constructlab |
in opdracht van de Stad Genk
De Stiemerbeek in de streek van Genk heeft veel te kampen
met overstromingen, wat zorgt voor overstorten
van de riolering en zo problemen met de waterkwaliteit
veroorzaakt. Om dit te verhelpen moet het water zoveel
mogelijk aan het rioleringssysteem onttrokken en ter
plaatse behouden worden. In het stadsdeel Waterschei
is die urgentie minder voelbaar. Daarom focust het project
Waterrijk Waterschei op de meerwaarde die dit kan
opleveren (zowel individueel als collectief). Een eerste
resultaat is het ontharden van een voormalig basketbalpleintje
dat in onbruik was geraakt. De verwijderde betonklinkers
werden gebruikt om een moestuin, een pluktuin
en een bloemenweide aan te leggen, een pergola en een
watertafel te bouwen, en ook een plek om aan een lange,
gedeelde tafel te zitten. Waterrijk Waterschei geeft niet
alleen de aanzet voor projecten in de publieke ruimte
maar zal burgers ook helpen hun tuin beter te beschermen
tegen te weinig of te veel water door een watertank
te installeren, de bodem te ontharden, watergoten te
maken of een plantstrategie uit te werken. De aanpak
van Waterland, Breekijzer vzw, UHasselt en Constructlab
koppelt een systeemuitdaging aan de bekommernissen
en wensen van de buurtbewoners.

Een goed
idee. ‘Jullie
passen al
de strategie
rond circulaire
materialen
toe die het
stadsbestuur vorige week
heeft goedgekeurd!’ zeg ik tegen
de groep om hen te motiveren. Wanneer
het graven en heraanleggen gedaan is,
leg ik uit hoe mensen ook kunnen beginnen
ontharden of waterbeheersmaatregelen
toepassen in hun eigen tuin. De stad heeft
net een programma gelanceerd voor de
groepsaankoop van watertonnen.

Eerder vanmorgen heb ik een groot zeildoek
en een regenton opgehaald uit het depot
van de stedelijke onderhoudsdienst om in
de nieuwe buurtmoestuin 38 te installeren.
Het zeildoek zal regenwater opvangen en
door de opening in het midden naar de
grote regenton afvoeren. Ik test de kraan en
bekijk de pompoenen, prei en kolen die hier
gisteren geplant zijn. Plots voel ik de eerste
regendruppels. Het voorspelde onweer is
begonnen! De druppels vallen steeds sneller
terwijl ik gauw het gereedschap opberg en
me de tuin uit haast.
38 EAU DE COUTURE, Brussel
Water als hefboom voor een hechte gemeenschap
2021, Opgeleverd | ontworpen door
LATITUDE Platform, collectif dallas,
Habitat & Rénovation, Loop Studio |
in opdracht van de Stad Brussel
Diep in de Marollenbuurt in Brussel, naast de brigittinenkapel
en aan de voet van een sociaal woonblok, ligt de
Akarovatuin. Deze complexe omgeving, verankerd langs
de Brusselse Noord-Zuid-treinverbinding, heeft dringend
nood aan kwaliteitsvolle openbare ruimte en een
positieve sociale dynamiek. Al verschillende jaren wordt
hier een productieve stadstuin ontwikkeld, waar kippen
rondscharrelen en groenten groeien. In 2021 ontwierpen
Collectif Dallas en Latitude Platform in samenwerking met
bewoners en plaatselijke organisaties een groot, opgehangen
zeildoek dat dient als schuilgelegenheid en om
water te recupereren om in de tuin te gebruiken. Het
opgevangen water stroomt via een gat in het zeildoek in
een regenton van 1000 liter, gemaakt van restmaterialen
uit het Brusselse stadsdepot. De tijdelijke invulling zal
binnenkort verhuizen naar een nieuwe plek in Laken.

Ik volg het water dat via een natuurlijke goot
naar het plein om de hoek stroomt en vind
beschutting onder een afdak. Het paviljoen
maakt deel uit van een onlangs heraangelegd
park 39 waar regenwater wordt opgevangen
op verschillende terrasniveaus, waardoor
het vertraagt en niet meteen wegstroomt.
Zonder een netwerk van
klimaatstraten zou de wijk
al overstroomd zijn bij
dit soort regen!
39 PLACE MARIE JANSON, Sint-Gillis (Brussel)
Plein wordt park in een strategie voor waterretentie tussen hoog en laag
2021–2022, In bouwwerf |
ontworpen door vvv, studio paola
vigano | in opdracht van
de gemeente Sint-Gillis
Het Marie Jansonplein is het sluitstuk in een reeks open en
publieke ruimtes op de helling van de Brusselse gemeente
Sint-Gillis waar water gradueel wordt opgevangen in hogergelegen
gebieden van de gemeente om overstroming
van de lagergelegen gebieden te voorkomen. Op het plein
vindt er een wekelijkse markt plaats en er ligt ook een
basketbalveld. Los daarvan fungeert het vooral als een
doorgangsplek. Het plein ligt in het verlengde van het
bekende Sint-Gillisvoorplein, maar het zal er helemaal
anders gaan uitzien: het wordt grotendeels onthard en er
zullen bijkomende bomen worden geplant die tot honderd
jaar oud kunnen worden. Het wegstromende water zal tijd
hebben om in de bodem te sijpelen via beplante terrassen.
De bestaande straatstenen zullen grotendeels worden
verzameld, gesorteerd en behandeld om ter plaatse opnieuw
te worden gelegd. Opvallend aan het ontwerp van
Studio Paula Viganò is dat twee van de aangrenzende
straten, waar momenteel honderd parkeerplaatsen zijn,
autoluwe voetgangerszones worden. Dit voorstel kwam
er na een tijdelijke activatie van het plein door Toestand
vzw en een reeks workshops met bewoners en handelaars.

40
PORTRETTEN
© Mieke Debruyne, 2020
Mieke Debruyne is een journaliste die voor Woestijnvis
werkt. De Grote Verbouwing vroeg haar om een reeks
portretten te maken waarin transities op ooghoogte worden
geschetst. We zien een buurtbewoner die mee een
collectieve tuin hielp uitbouwen in de Gentse Rabotwijk
(Bernadette), een CSA-boer die getuigt hoe het model van
Community Supported Agriculture of gemeenschapslandbouw
zijn inkomen verzekert vanaf het begin van het
oogstseizoen (Ronny), een veehouder die samenwerkt
met natuurorganisaties en fruittelers in de buurt (Kurt),
een directeur van een organisatie die niet-verkochte voeding
verwerkt (Yannick), iemand die zonnepanelen op
haar dak liet installeren dankzij een inclusief stadsprogramma
(Els), een econoom die pleit voor een rollend
fonds om huizen energie-efficiënt te maken (Koen), een
commons-gebruiker die gemeengoed in praktijk brengt
(Koen), een activiste die streeft naar nul verkeersdoden
en de openbare ruimte heruitvindt om dat te bereiken
(Sophie), een elektricien die de energie-uitdaging vanuit
een praktische hoek bekijkt (Simon) en een onderhoudswerker
van de stedelijke groendienst die zijn taken ziet
veranderen (Lieven). In tegenstelling tot de verhaallijnen
die deze tentoonstelling structureren, spelen de verhalen
in de video’s zich in het hier en nu af. Dit is waar we staan.
Deze mensen zullen het moeten doen.

DEZE SELECTIE VAN
PROJECTEN IS GEBASEERD
OP EEN OPEN CALL
Curatorial statement
24 maart 2022

ARCHITECTUUR EN TRANSITIES:
EEN GEDOEMD HUWELIJK OF
EEN HARMONIEUS PAAR?
De architectuur in de Eurodelta floreert. Mede
dankzij institutionele kaders zoals selectieprocedures
door rijks- of stadsbouwmeesters
staat de kwaliteit van het ontwerp centraal
in het bouwproces. Dat werpt zijn vruchten
af. In binnen- en buitenland worden Belgische
en Nederlandse architecten, innovatieve
praktijken en opdrachtgevers geprezen.
Architectuur tilt de kwaliteit van de plekken
waar we wonen, werken, ons ontspannen of
ons verplaatsen op tot een ongekend niveau
en beïnvloedt (bewust en onbewust) gebruikers
en hun gedragingen. Doordachte keuzes
in het ontwerp- en bouwproces hebben
bovendien een niet te onderschatten impact
op de ketens van materialen, energie en financiën.
De innovatieve – én poëtische – manier
waarop onze architectuursector omgaat
met al die aspecten, staat wereldwijd hoog
aangeschreven.
Tegelijk staat onze manier van bouwen ter
discussie. Het tempo waarop we bijbouwen,
ruimte innemen, verharden en materialen
en energie verbruiken, is verontrustend. De
bouwsector moet zich heruitvinden. Er is
een omslag nodig die een grootschalige verbouwing
vergt van onze gebouwen, straten
en wijken. Die vaststelling werkt behoorlijk
destabiliserend voor de architectuurpraktijk
van vandaag. Architectuur en de grote
maatschappelijke uitdagingen lijken zich toch
niet vanzelfsprekend met elkaar te verzoenen.
Wijkt de maatschappelijke agenda te sterk
af van de kerntaak van de architectuur?
Schoenmaker, blijf bij je leest?
Het klopt dat de kaders voor een intrinsiek
duurzame architectuur (nog) niet op punt
staan. Ontwerpers moeten vandaag dan wel
in toenemende mate rekening houden met
circulaire materialen, nieuwe energie-installaties,
hergebruik van water, collectiviteit en
betaalbaarheid. Maar al te vaak worden die
opgaven toegevoegd in de marge van een project
in plaats van dat ze de kern uitmaken van
de ontwerpopgave. Het blijven nog relatief
vage principes waar je vaak niet anders op kan
antwoorden dan met een laagje opsmuk over
gevestigde concepten (met buzz-woorden
zoals ‘circulair’ of ‘adaptief’). Tegelijk is de
architectuur gevangen in een strak keurslijf
van dwingende regelgeving waaraan bouwprojecten
op een generische manier moeten
voldoen, maar die vernieuwing vaak in de weg
staan (denk bijvoorbeeld aan de strenge maar
niet altijd logische EPB-regelgeving).
Goede architectuur binnen deze verschuivende
contouren is er niet gemakkelijker op
geworden. Net die fase van instabiliteit is
kenmerkend voor een paradigmashift die nog
maar net is ingezet. Wil dat zeggen dat architectuur
en transities echt niet te verzoenen
zijn? Of moeten we juist nog een stap verder
durven zetten?
EEN VOLGENDE FASE IN DE
PARADIGMA SHIFT: ARCHITECTUUR ALS
VOORAFBEELDING VAN DE TOEKOMST
Wie goed kijkt ziet vandaag al kiemen van
een toekomstgerichte architectuur. Het
Bouwmaterialendorp in Brussel siert trots de
cover van het Architectuurboek Vlaanderen
2020, waar het wordt geprezen omwille van
zijn inspirerende combinatie van vorm, schaal,
ruimtelijke indeling en materiaalgebruik. Niet
minder belangrijk is het katalysatoreffect
dat dit gebouw heeft in de transitie naar
een circulaire economie. Is het geen doorbraak
dat de Brusselse Haven – die tot voor
kort niet bekend stond als toonaangevende
opdrachtgever – er toch voor kiest om van
haar opslag-, sorteer- en recyclagecenter een
architecturaal moment te maken? Net door
die geste positioneert de Haven zichzelf en
haar productieve activiteit als een actor die
recht heeft op een plaats in de stad en die
wil bijdragen aan een goed functionerend
stedelijk ecosysteem.
Er zijn nog andere voorbeelden: leercentra
voor nieuwe vormen van voedselproductie,
leegstaande kerken die een nieuwe functie
krijgen als de wijkmotor of maakleerplekken
voor de lokale productie van materialen, kleding
of meubels. Het zijn allemaal plekken
waar de kiemen gelegd worden voor fundamentele
maatschappelijke en ruimtelijke veranderingen.
Een nieuwe generatie projecten

is in de maak. Architecten en landschapsontwerpers
bewijzen dat ze in staat zijn om zeer
abstracte transitieopgaven te laten landen
in onze alledaagse leefomgeving. Ze krijgen
concreet gestalte in onze woningen, straten,
publieke ruimtes of landschappen. De projecten
stellen de gevestigde orde in vraag. Ze
zijn een voorafbeelding van wat op veel meer
plekken zou kunnen en moeten gebeuren.
SAMEN SCHRIJVEN AAN EEN VERHAAL
VAN EEN DUURZAME EN INCLUSIEVE
ARCHITECTUURPRAKTIJK
De taak om die nieuwe rol van architectuur
te onderbouwen met routines en richtlijnen,
is weliswaar deels weggelegd voor de bouwende
praktijk zelf, maar ligt net zozeer bij
de innovatieve praktijken die de (geschreven
of ongeschreven) regels van het bouwproces
vanuit een andere hoek herdefiniëren
(denk aan ROTOR, BC architects & studies,
Miss Miyagi, Generation Energy, Superuse
studios of OOZE), de opdrachtgevers die een
voortrekkersrol opnemen, de maatschappelijke
actoren en coalities die werken aan een
transitiepraktijk en de architectuurcritici en
-cultuurorganisaties die het discours observeren
en uitdagen.
De Grote Verbouwing heeft als missie om al
die invalshoeken samen te brengen. Daarom
lanceert het deze zomer een tentoonstelling
over architectuur en transities. Samen met
een groep van ontwerpers, adviseurs, economen,
sociologen, bestuurskundigen, culturele
actoren, transitie-experts en beleidsmakers
hebben we een agenda opgesteld met tien
‘Toekomstplekken’. Dat zijn grensverleggende
projecten zoals we er de komende tien jaar
véél nodig zullen hebben als we onze ambitieuze
doelstellingen willen realiseren. De
Toekomstplekken verkennen de kaders, de
taal, de coalities, het opdrachtgeverschap
en de ontwerpstrategieën die helpen om
vaste grond onder de voeten te krijgen voor
de hoognodige paradigmashift.
De tentoonstelling is ook een onderzoeksruimte.
Dankzij een rijk programma van lezingen,
debatten en workshops delen we kennis
en expertise. Via geleide wandelingen koppelen
we de grote principes aan échte gebouwen,
straten en wijken. In deze culturele omgeving
schrijven we gezamenlijk aan een nieuw narratief
voor de architectuurpraktijk, gesitueerd
binnen een bredere praktijk van verandering.

Architecture Workroom Brussels
is een cultureel innovatiehuis voor
de transformatie van de sociale en
fysieke leefomgeving. De missie van
de organisatie is het aandrijven van de
transitie naar een solidair, duurzaam en
circulair stadslandschap via ontwerp
en architectuur. Het ondersteunt de
ontwikkeling van nieuwe projecten,
coalities en praktijken die een antwoord
bieden op belangrijke maatschappelijke
opgaven van morgen, rond thema’s
als voedsel, water, energie, mobiliteit,
wonen en gemeenschap.
www.architectureworkroom.eu
De Grote Verbouwing 2020–2030 is een
onafhankelijke leeromgeving, incubator
en publieksprogramma. Ondernemende
burgers, overheden, bedrijven, financiers,
wetenschappers en organisaties
timmeren mee aan concrete doorbraken
en realisaties. Met de inzet van ontwerp
en verbeeldingskracht vormen we
coalities en formuleren we strategische
werven die tussen nu en 2030 gerealiseerd
kunnen worden.
www.degroteverbouwing.eu

Meer informatie over
degroteverbouwing.eu