2022 09 30 Sehnsucht - Matthias Goerne + Camerata RCO

Zo 2 okt 2022
Grote Zaal
20.15 uur
Serie Grote
Zangers
Sehnsucht
Matthias Goerne
+ Camerata RCO
Het gratis beschikbaar stellen van dit digitale
programmaboekje is een extra service
ter voorbereiding op het concert. Het is
uitdrukkelijk niet de bedoeling deze versie
tijdens het concert te raadplegen via je mobiele
telefoon. Dit is namelijk zeer storend voor de
andere concertbezoekers.
Bij voorbaat dank.

Programma
Sehnsucht
Matthias Goerne
+ Camerata RCO
Serie Grote
Zangers
Zo 2 okt 2022
Grote Zaal
20.15 – 21.30 uur
ca. 75 minuten zonder pauze
Matthias Goerne bariton
Camerata RCO:
Jelena Ristić viool
Sjaan Oomen viool
Santa Vižine alviool
Clément Peigné cello
Olivier Thiery contrabas
Julie Moulin fluit
Miriam Pastor Burgos hobo
Hein Wiedijk klarinet
Andrea Cellacchi fagot
Fons Verspaandonk hoorn
Franka Herwig accordeon
Staat je mobiele telefoon al uit?
Dank je wel.
2

Programma
György Ligeti (1923 - 2006)
Old Hungarian Ballroom Dances (1949)
Franz Schubert (1797 - 1828)
Hoffnung op. 87 D 637 (1819) *
Augenlied D 297 (1817) *
Hugo Wolf (1860 - 1903)
Peregrina I (1888) *
Peregrina II (1888) *
Franz Schubert
Sehnsucht op. 39 D 636 (1821) *
Antonín Dvořák (1841 - 1904)
Bagatellen op. 47 voor twee violen, cello en accordeon (1878)
··
Allegretto scherzando
··
Canon: Andante con moto
··
Poco allegro
Robert Schumann (1810 - 1856)
Liebesbotschaft op. 36 nr. 6 (1840) *
Franz Schubert
Frühlingsglaube op. 20 nr. 2 D 686 (1822) *
Johannes Brahms (1833 - 1897)
An den Mond op. 71 nr. 2 (1877) *
Robert Schumann
Herzeleid op. 107 nr. 1 (1851) *
Hör ich das Liedchen klingen op. 48 nr. 10 (1840) *
Johannes Brahms
Sommerfäden op. 72 nr. 2 (1876-77) *
Robert Schumann
Abendlied op. 107 nr. 6 *
* alle liederen zijn gearrangeerd door Alexander Schmalcz
3

Welkom
Welkom bij het openingsconcert van het dertiende seizoen van Grote Zangers. Matthias
Goerne is vanavond voor de zevende keer te gast. Hij is daarmee de zanger die het vaakst
heeft opgetreden in de geschiedenis van onze serie. Wij zijn blij met deze koploper, die
door Gramophone, Diapasson d’Or en Musical America is gekroond als ‘beste zanger van
de wereld’.
Vanavond wijken wij af van ons vaste format.
Eén keer per jaar doen we namelijk iets
bijzonders. Vorig seizoen kwam Anne Sofie
von Otter met het strijkkwartet Brooklyn
Rider. Vanavond betreden maar liefst elf
instrumentalisten het podium, allen leden
van het Concertgebouworkest. Voor Goerne
is dit geweldig. Hij heeft wel de klankkleuren
van een orkest, maar hoeft niet boven een
honderdkoppig orkest uit te zingen. En het
Grote Zangers-ideaal van kamermuziek
blijft toch in stand. De artiesten smeden een
geestelijke eenheid in een wereld van muziek
en poëzie, zonder compromis van de dirigent,
die als taak heeft alles bij elkaar te houden.
dat niet tot haar kernrepertoire behoort:
Spaanse liederen en Kurt Weill. En dan is er
ook de bariton Roderick Williams, door een
muziekcriticus ‘een van de wonderen van de
Engelse muziekscene van de afgelopen jaren’
genoemd.
Wij wensen u een fijn concert.
Theo van den Bogaard
Serie Grote Zangers is een samenwerking tussen
het Muziekgebouw en Stichting Grote Zangers
Vanwege een enigszins complexe logistiek
hebben we vandaag geen voorprogramma.
Bij de rest van de serie doen we dat wel,
zoals u van ons gewend bent.
We hebben een prachtig seizoen, met maar
liefst vier nieuwe namen; het is nooit te
vroeg voor een debuut. Thomas Hampson
komt met een programma van American Art
Song, dat je zelden hoort op de Nederlandse
podia. De beroemdste countertenor van
de wereld Philippe Jaroussky heeft een
toegankelijk programma met greatest hits
uit vier eeuwen muziekgeschiedenis
samengesteld. Eindelijk komt Eva Maria
Westbroek, met een opwindend programma
4

Toelichting
Is het niet vreemd dat er van Franz Schubert geen liederen bestaan voor stem en orkest of
zelfs maar een kamerensemble? Zijn liederen vormen immers de perfecte synthese tussen
melodielijn, tekst en begeleiding. De piano is bij Schubert dan weer de drager van de
lyriek, dan weer een tegenstem, dan weer de dorpsomroeper die onheil aankondigt en dan
weer de partij die uiteindelijk de verlossing brengt en de zucht van verlichting oproept die
de zangstem om dramatische redenen verzuimd had te brengen.
Dat zijn ruim zeshonderd liederen slechts
een pianobegeleiding of soms in eerste
instantie een gitaarbegeleding hebben,
heeft ook niets te maken met gebrekkige
compositorische kwaliteiten. Schubert
heeft in zijn symfonieën, strijkkwartetten en
pianotrio’s omstandig bewezen zeer goed
te weten waar hij het over heeft. Wat dat
betreft kan hij fier de vergelijking doorstaan
met andere reuzen als Antonín Dvořák en,
recenter, György Ligeti die vandaag zorgen
voor de instrumentale intermezzi. Wel
zette Schubert een trend met liederen met
pianobegeleiding en maakte hij het Duitse
Lied tot een na te volgen genre. Dat deden
Robert Schumann, Johannes Brahms en
Hugo Wolf op even intrigerende wijze. Toch
schreeuwen sommige liederen van deze
componisten, net als die van Schubert, om
inkleuring. Alexander Schmalcz, al jaren
de vaste pianist van Matthias Goerne,
verzamelde liederen van Schumann,
Schubert, Brahms en Wolf met het thema
Sehnsucht (verlangen) en transformeerde
de kleurplaten van de pianobegeleiding tot
kleine schilderijen voor kamerorkest, waarin
het verlangen en de romantische melancholie
kleur bekennen en de piano omgevormd
is tot een veelkleurig stemmenweefsel
waarbinnen de stem slechts een van de
partijen is. Kamermuziek in optima forma.
Franz Schubert
Hoffnung, Sehnsucht, Frühlingsglaube,
Augenlied
Dat Franz Schubert uitblonk in het lied
en zich als de singer-songwriter van
de negentiende eeuw ontpopte en het
genre een definitieve plaats gaf in de
muziekhistorie van de romantiek, is niet zo
verwonderlijk. De componist had een groot
deel van zijn leven niet veel meer dan een
gitaar en later een piano tot zijn beschikking
en vierde zijn liefde voor de poëzie met
meesterlijke liederen.
Daarnaast was zo’n minimale bezetting ook
handig voor de ontluikende huismuziek,
een markt waar Schubert nooit van heeft
kunnen profiteren, omdat de meeste van zijn
liederen pas na zijn dood werden ontdekt
en uitgegeven. Schubert had verder ook
geen impuls om liederen te schrijven met
een begeleiding voor een grotere bezetting;
zijn werken werden toch vooral in eigen
kring uitgevoerd. Daarnaast gaf hij in het
strijkkwartet Der Tod und das Mädchen en
het Forellenkwintet wel een glimp prijs van
hoe een voor meer instrumenten uitgewerkte
begeleiding zou kunnen klinken. En eigenlijk
5

Toelichting
klinkt de pianobegeleiding in een lied als
Sehnsucht al bijna orkestraal. Vooral in
vergelijking met een eerdere zetting van
hetzelfde gedicht (D 52) die Schubert in zijn
tienerjaren componeerde.
Ook van Hoffnung en Augenlied is dit de
tweede zetting, en in deze liederen laat
Schubert eveneens horen dat hij aan wijsheid
en inzicht gewonnen heeft door de pianopartij
veel meer als sfeerbepaler in te zetten om
de sombere boodschap kracht bij te zetten.
Wat dat aangaat is zijn Frühlingsglaube veel
optimistischer en minder complex. Hier staat
de lyriek voorop en benadrukt de begeleiding
de opgewekte stemming vol verlangen naar
nieuw leven.
Hugo Wolf
Peregrina I, Peregrina II
Van Schubert naar Hugo Wolf is een reis
naar een andere wereld. Vooral als het
gaat om zijn Mörike Lieder uit 1888. De
Oostenrijkse volkse ondertoon heeft
plaatsgemaakt voor een broeierige Duitse
chromatiek en de piano heeft bij Wolf in
navolging van Schubert nog meer de rol van
verteller, commentator en psychiater.
Dat is vooral duidelijk in de meesterlijke
zetting van de twee Peregrina-gedichten
van de Duitse dichter en predikant Eduard
Mörike. De oorspronkelijke cyclus van vijf
gedichten verscheen voor het eerst in
Mörikes roman Maler Nolten. De worsteling
met de liefde, de sluimerende erotiek, het
zou alles te maken hebben met zijn jeugdige
liefde voor de raadselachtige Maria Meyer
die als Peregrina een plek kreeg in zijn
gedichten. Hugo Wolf zette twee van deze
gedichten (de eerste en de vierde) op muziek
en maakte er een meesterlijk tweeluik van
waarin de tegenstrijdige gevoelens over de
verraderlijkheid van de liefde (Peregrina I) en
het verlangen naar samenzijn en het delen van
huis en haard (Peregrina II) naast elkaar staan.
De twee liederen zijn met elkaar verbonden
door het slotmotief in de begeleiding van
Peregrina I, dat terugkeert als het begin
van Peregrina II waarin het fungeert als een
onderhuids onheilsmotief. Alsof echte liefde
niet kan bestaan.
Robert Schumann
Liebesbotschaft, Abendlied, Herzeleid, Hör
ich das Liedchen klingen
De ontbrekende schakel tussen Wolf en
Schubert is Robert Schumann. Een generatie
jonger dan Schubert en net zo Duits als Wolf.
De Weense schwung en de Oostenrijkse
volksmuziek ontbreken in de liederen
van Schumann. Hij stelt daar meer in de
lijn van Felix Mendelssohn een sterker
constructivisme tegenover en een
begeleidende partij die een nog grotere
zelfstandige rol speelt dan in vele liederen
van Schubert. Bij Schumann is de begeleiding
doorgaans de vanzelfsprekende tegenstem,
de commentator, die als zodanig nog beter
6

Toelichting
uit de verf komt in een arrangement voor
kamerorkest. Die tegenstem is vooral duidelijk
in Herzeleid en Abendlied uit 1851. Deze
liederen nr. 1 en 6 uit de Lieder op. 107 zijn veel
grimmiger en verontrustender dan het quasionschuldige
Liebesbotschaft uit de Lieder
op. 36 geschreven in 1840. In 1840 was het
Schumanns grootste doel om zijn liefde voor
Clara Wieck in woorden en muziek te vatten.
Daarvoor waren de onschuldige zorgeloze
gedichten van de Duitse dichter Robert
Reinick perfect, al zorgt hij wel voor enige
spanning in de begeleiding.
Ook het toch wat sombere Hör ich das
Liedchen klingen – het tiende lied uit
Dichterliebe, ook geschreven in 1840 – mist
de wanhoop van Schumanns latere liederen.
In Herzeleid is de verwijzing naar de gekte en
dood van Ophelia uit Shakespeares Hamlet
veelzeggend. En ook in het donkere Abendlied
is de angst en de kennismaking met de
duistere kanten van het leven, die Schumann
gedurende zijn depressies ervoer, volop
aanwezig, onder andere in het conflict tussen
de schijnbaar driedelige maatsoort van de
begeleiding en de tweedelige maatsoort van
de zangstem.
Johannes Brahms
An der Mond, Sommerfäden
Ook Johannes Brahms conformeerde
zich aan de traditie van het Duitse lied en
schreef gedurende zijn hele leven liederen
met pianobegeleiding.
Een piek in zijn productie vormen de vier sets
opus 69, 70, 71 en 72 die hij componeerde
in de periode tussen zijn Eerste en Tweede
symfonie. In totaal drieëntwintig liederen
met daartussen de mooiste exemplaren
uit het oeuvre van Brahms. Zo is An der
Mond een prachtig strofisch lied waarin een
matroos het verlangen naar zijn geliefde in
vier coupletten aan de maan toevertrouwd.
De begeleiding voegt hier de melancholieke
sfeer toe. Ook in Sommerfäden, het tweede
lied uit opus 72, is het de begeleiding die de
sfeer bepaalt. Het geeft de beeldende tekst,
waarin zonnestalen de zijden draadjes zijn
waaraan het menselijk lot hangt, een sfeer
van spijt en verlangen mee.
György Ligeti
Old Hungarian Ballroom Dances
Verrassende kamermuziek, dat zijn ook
de Old Hungarian Ballroom Dances. Wie
György Ligeti louter kent van zijn avantgardistische
partituren als Atmosphères en
Lux Aeterna of van zijn latere piano-etudes,
zal de opvallende luchtigheid niet met deze
componist associëren.
De werken stammen uit 1949, het jaar dat
Ligeti afstudeerde aan de Liszt Akademie
in Boedapest. In die periode deed hij in de
voetsporen van Béla Bartók veel onderzoek
naar de Hongaarse en Roemeense
volksmuziek en schreef hij diverse werken
die dicht liggen bij de stijl van zijn in 1945
overleden voorganger. Ook maakte hij eigen
7

Toelichting
arrangementen van oude Hongaarse dansen.
Zo vond hij een reeks ballroomdansen uit
de achttiende eeuw van Hongaarse (Roma)
violisten en componisten János Bihari,
János Lavotta, Antal György Csermák en
Márk Rózsavölgyi. Ligeti maakte van de
aanstekelijke melodieën met hier en daar wat
klezmeraccenten een doorlopend geheel en
arrangeerde de dansen op zijn eigen dwarse
wijze voor fluit, klarinet, strijkkwartet en
contrabas.
langzaam deel met een canon tussen de
viool en de cello en een opwindende finale.
De delen worden bij elkaar gehouden door
een terugkerend thema dat het duidelijkst
te horen is aan het begin van het eerste
deel. Het is gebaseerd op het destijds
zeer bekende volksliedje Hrály dudy (de
doedelzakken speelden).
Paul Janssen
Antonín Dvořák
Bagatellen voor twee violen, cello en
accordeon
Zoals de liederen voor stem en piano voor
een groot deel ook geschreven werden voor
de groeiende markt van amateurmusici,
die bij gebrek aan uitvoeringen vooral
zelf thuis musiceerden, zo was er ook
een levendige kamermuziekmarkt waar
uitgevers graag op inspeelden.
Zo besloot de uitgever Simrock, nadat hij
op instigatie van Johannes Brahms de
Moravische Duetten van Antonín Dvořák
had uitgegeven, de componist opdracht te
geven voor de Slavische dansen voor piano
vierhandig. In 1878 voegde Dvořák daar in
recordtijd ook de Bagatellen op. 47 voor twee
violen, cello en piano of harmonium (later
ook accordeon) aan toe. Dvořák maakte het
de musici niet te moeilijk en schreef een
even luchtig als prikkelend werk in vijf delen
compleet met een traditioneel menuet, een
8

Liedteksten
Franz Schubert
Hoffnung
Tekst: Friedrich von Schiller (1759 - 1805)
Mensen praten en dromen vaak over de
betere dagen die komen. De wereld wordt
oud en weer jong, maar de mens hoopt
altijd op verbetering. Hoop fladdert rond de
vrolijke jongen, want al eindigt de oude man
zijn uitputtende leven in het graf, daar zal hij
ook hoop planten. Het hart verkondigt dat wij
zijn geboren tot iets beters, en de innerlijke
stem misleidt de hopende ziel niet.
Es reden und träumen die Menschen viel
Von bessern künftigen Tagen,
Nach einem glücklichen goldenen Ziel
Sieht man sie rennen und jagen.
Die Welt wird alt und wird wieder jung,
Doch der Mensch hofft immer Verbesserung!
Die Hoffnung führt ihn ins Leben ein,
Sie umflattert den fröhlichen Knaben,
Den Jüngling begeistert ihr Zauberschein,
Sie wird mit dem Greis nicht begraben,
Denn beschließt er im Grabe den müden
Lauf,
Noch am Grabe pflanzt er – die Hoffnung auf.
Augenlied
Tekst: Johann Baptist Mayrhofer (1787 - 1836)
Lieve ogen, bij jullie is mijn kwelling en geluk
begonnen. Vol liefde kijken jullie mij stralend
aan en verlichten met tranen mijn weg. Mag
met jullie laatste glans mijn leven eindigen.
Süße Augen, klare Bronnen!
Meine Qual und Seligkeit
Ist fürwahr aus euch geronnen,
Und mein Dichten euch geweiht.
Wo ich weile,
Wo ich eile,
Liebend strahlet ihr mich an;
Ihr erleuchtet
Ihr befeuchtet
Mir mit Thränen meine Bahn.
Treue Sterne schwindet nimmer,
Leitet mich zum Acheron!
Und mit eurem letzten Schimmer
Sey mein Leben auch entflohn.
Es ist kein leerer, kein schmeichelnder Wahn,
Erzeugt im Gehirne des Thoren.
Im Herzen kündet es laut sich an,
Zu was besserm sind wir gebohren,
Und was die innere Stimme spricht,
Das täuscht die hoffende Seele nicht.
9

Liedteksten
Hugo Wolf
Peregrina I
Tekst: Eduard Mörike (1804 - 1875)
Deze trouwe bruine ogen weerspiegelen
innerlijk goud, dat diep in de borst in heilig
verdriet gedijt. Onwetend kind, geef mij de
moed om jou en mij in vuur en vlam te zetten
en overhandig mij met een glimlach de dood
in een beker met zonden.
Der Spiegel dieser treuen, braunen Augen
Ist wie von innerm Gold ein Wiederschein;
Tief aus dem Busen scheint er‘s anzusaugen,
Dort mag solch Gold in heil‘gem Gram
gedeihn.
In diese Nacht des Blickes mich zu tauchen,
Unwissend Kind, du selber lädst mich ein –
Willst, ich soll kecklich mich und dich
entzünden,
Reichst lächelnd mir den Tod im Kelch der
Sünden!
Peregrina II
Tekst: Eduard Mörike
Waarom denk ik opeens aan jou, met duizend
tranen? Gisteren, in de lichte, lawaaierige
kinderkamer, kwam jij binnen. Het was jouw
geest die aan tafel zat en als vreemden zaten
wij met onderdrukt verdriet. Ik barstte in
snikken uit en hand in hand verlieten wij het
huis.
Warum, Geliebte, denk‘ ich dein
Auf Einmal nun mit tausend Thränen,
Und kann gar nicht zufrieden sein,
Und will die Brust in alle Weite dehnen?
Ach, gestern in den hellen Kindersaal,
Bei‘m Flimmer zierlich aufgesteckter Kerzen,
Wo ich mein selbst vergaß in Lärm und
Scherzen,
Tratst du, o Bildniß mitleid-schöner Qual;
Es war dein Geist, er setzte sich an‘s Mahl,
Fremd saßen wir mit stummverhalt‘nen
Schmerzen;
Zuletzt brach ich in lautes Schluchzen aus,
Und Hand in Hand verließen wir das Haus.
10

Liedteksten
Franz Schubert
Sehnsucht
Tekst: Friedrich von Schiller (1759 - 1805)
Kon ik maar een uitweg vinden uit deze
diepe, benevelde dalen. Ik zie groene
heuvels; als ik vleugels had trok ik erheen.
Zoete tonen vol hemelsrust hoor ik en ik zie
gouden vruchten gloeien. Op de bloeiende
bloemen heeft de winter geen vat. Hoe mooi
moet het daar zijn, maar het water houdt
mij tegen en de hoge golven doen mijn ziel
verstijven. Ik zie een bootje dobberen zonder
veerman. Je moet geloven, je moet durven,
want alleen een wonder kan je naar het
mooie wonderland brengen.
Ach wie schön muß sich‘s ergehen
Dort im ew‘gen Sonnenschein,
Und die Luft auf jenen Höhen
O wie labend muß sie seyn!
Doch mir wehrt des Stromes Toben,
Der ergrimmt dazwischen braußt,
Seine Wellen sind gehoben,
Daß die Seele mir ergraußt.
Einen Nachen seh ich schwanken,
Aber ach! der Fährmann fehlt.
Frisch hinein und ohne Wanken,
Seine Segel sind beseelt.
Du mußt glauben, du mußt wagen,
Denn die Götter leihn kein Pfand,
Nur ein Wunder kann dich tragen
In das schöne Wunderland.
Ach, aus dieses Thales Gründen,
Die der kalte Nebel drückt,
Könnt‘ ich doch den Ausgang finden,
Ach, wie fühlt‘ ich mich beglückt!
Dort erblick‘ ich schöne Hügel,
Ewig jung und ewig grün!
Hätt‘ ich Schwingen, hätt‘ ich Flügel,
Nach den Hügeln zög ich hin.
Harmonieen hör› ich klingen,
Töne süßer Himmelsruh,
Und die leichten Winde bringen
Mir der Düfte Balsam zu,
Gold‘ne Früchte seh ich glühen,
Winkend zwischen dunkelm Laub,
Und die Blumen, die dort blühen,
Werden keines Winters Raub.
11

Liedteksten
Robert Schumann
Liebesbotschaft
Tekst: Robert Reinick (1805 - 1852)
Wolken naar het oosten, breng mijn wensen,
hoop en liedjes naar die ene, zodat zij aan
mij denkt. Slaapt zij nog, strooi parels op
bloemen en bomen, zodat de bloemen nog
stralender voor haar openen. Beschilder je
‘s avonds met paars en goud en laat haar
geloven dat zij in de zee van gloed en stralen
engelen ziet. Het zouden engelen zijn als
mijn hart net zo zuiver was als het hare; al
mijn wensen, hoop en liedjes worden door
jullie doorgegeven aan de enige waaraan ik
kan denken.
Und am Abend, in stiller Ruh‘
Breitet der sinkenden Sonne euch zu!
Mögt mit Purpur und Gold euch malen,
Mögt in dem Meere von Gluten und Strahlen
Leicht sich schwingende
Schifflein fahren,
Daß sie singende
Engel glaubet auf euch zu gewahren.
Ja, wohl möchten es Engel sein,
Wär mein Herz gleich ihrem rein;
All‘ meine Wünsche, mein Hoffen und Singen
Zieht ja dahin auf euren Schwingen,
Euch, ihr Flüchtigen,
Hinzulenken
Zu der Züchtigen,
Der ich einzig nur mag gedenken!
Wolken, die ihr nach Osten eilt,
Wo die eine, die Meine weilt,
All meine Wünsche, mein Hoffen und Singen
Sollen auf eure Flügel sich schwingen,
Sollen euch Flüchtige
Zu ihr lenken,
Daß die Züchtige
Meiner in Treuen mag gedenken!
Singen noch Morgenträume sie ein,
Schwebet leise zum Garten hinein,
Senket als Tau euch in schattige Räume,
Streuet Perlen auf Blumen und Bäume,
Daß der Holdseligen,
Kommt sie gegangen,
Alle die fröhlichen
Blüten sich öffnen mit lichterem Prangen!
12

Liedteksten
Franz Schubert
Frühlingsglaube
Tekst: Johann Ludwig Uhland (1787 - 1862)
De zwoele winden fluisteren dag en nacht. O
frisse geur, nieuw geluid, nu gaat alles anders
worden. Elke dag wordt de wereld mooier
en elk dal staat in bloei. Arm hart, vergeet je
leed, nu gaat alles anders worden.
Die linden Lüfte sind erwacht,
Sie säuseln und weben Tag und Nacht,
Sie schaffen an allen Enden.
O frischer Duft, o neuer Klang!
Nun armes Herze, sey nicht bang!
Nun muß sich Alles, Alles wenden.
Die Welt wird schöner mit jedem Tag,
Man weiß nicht, was noch werden mag,
Das Blühen will nicht enden.
Es blüht das fernste, tiefste Thal.
Nun armes Herz, vergiß der Qual!
Nun muß sich Alles, Alles wenden.
Johannes Brahms
An den Mond
Tekst: Karl Joseph Simrock (1802 - 1876)
Zilveren maan met bleke stralen, je schildert
bos en veld en geeft bergen en dalen
zuchten van gevoel. Zeiler in de lucht, vertel
haar die ik in mijn hart draag, hoe ik sterf van
liefdesverdriet. Zeg dat mijn hart alleen kan
genezen door een vriendelijke blik van haar.
Door de dood getroffen zal het omhulsel snel
afbrokkelen; alleen een paaiende hoop houdt
het bij elkaar.
Silbermond mit bleichen Strahlen
pflegst du Wald und Feld zu malen,
gibst den Bergen, gibst den Talen
der Empfindung Seufzer ein.
Sei Vertrauter meiner Schmerzen,
Segler in der Lüfte See:
Sag‘ ihr, die ich trag‘ im Herzen,
wie mich tötet Liebesweh.
Sag‘ ihr, über tausend Meilen
sehne sich mein Herz nach ihr.
‚Keine Ferne kann es heilen,
nur ein holder Blick von dir.‘
Sag‘ ihr, daß zu Tod getroffen
diese Hülle bald zerfällt;
nur ein schmeichlerisches Hoffen
sei‘s, das sie zusammenhält.
13

Liedteksten
Robert Schumann
Herzeleid
Tekst: Titus Ulrich (1813 - 1891)
Treurig stroomt het water weg. De
ongelukkige droomster keek strak naar
beneden. En uit haar handen viel een boeket
onsterfelijken en de golven waarschuwden:
‘Ophelia, Ophelia’.
Die Weiden lassen matt die Zweige hangen,
Und traurig ziehn die Wasser hin:
Sie schaute starr hinab mit bleichen Wangen,
Die unglückselge Träumerin.
Und ihr entfiel ein Strauss von Immortellen,
Er war so schwer von Tränen ja,
Und leise warnend lispelten die Wellen:
Ophelia, Ophelia!
Johannes Brahms
Sommerfäden
Tekst: Karl August Candidus (1817 - 1872)
Ragfijne draadjes dwarrelen uit de hemel
neer. Hersenspinsels, flarden van gouden
liefdesdromen zijn gevangen in struiken en
bomen en zien we naar beneden hangen.
Sommerfäden hin und wieder
Fliegen von den Himmeln nieder;
Sind der Menschen Hirngespinste,
Fetzen goldner Liebesträume,
An die Stauden, an die Bäume
Haben sie sich dort verfangen;
Hochselbsteigene Gewinste
Sehen wir darunter hangen.
Hör ich das Liedchen klingen
Tekst: Heinrich Heine (1797 - 1856)
Hoor ik het liedje dat eens mijn liefste zong, dan
drijft een zwart verlangen mij omhoog het woud
in. Daar komt mijn droefheid door tranen vrij.
Hör’ ich das Liedchen klingen,
Das einst die Liebste sang,
So will mir die Brust zerspringen
Von wildem Schmerzendrang.
Es treibt mich ein dunkles Sehnen
Hinauf zur Waldeshöh’,
Dort löst sich auf in Tränen
Mein übergroßes Weh’.
14

Liedteksten
Robert Schumann
Abendlied
Tekst: Gottfried Kinkel (1815 - 1882)
Het is zo stil geworden. Overal hoor je de
voeten van engelen gaan. De duisternis
valt met kracht. De sterren staan aan het
hemelgewelf en in dezelfde koers gaat de
gouden wagen, die hen en jou leidt door de
nacht. Laat los, hart, wat je pijn doet en bang
maakt.
Es ist so still geworden,
Verrauscht des Abends Wehn,
Nun hört man aller Orten
Der Engel Füße gehn,
Rings in die Tiefe senket
Sich Finsterniß mit Macht –
Wirf ab, Herz, was dich kränket
Und was dir bange macht!
Nun stehn im Himmelskreise
Die Stern’ in Majestät;
In gleichem festem Gleise
Der goldne Wagen geht.
Und gleich den Sternen lenket
Er deinen Weg durch Nacht –
Wirf ab, Herz, was dich kränket,
Und was dir bange macht!
15

Biografieën
Componisten
Franz Schubert
regelmatig bijeenkwamen
in ‘Schubertiades’,
leerde hij steeds nieuwe
dichters kennen die hem
inspireerden. Hij leefde in
relatieve armoede, maar
slaagde er in de romantiek
in muziek te definiëren
met zijn kamermuzieken
symfonische werken.
Daarnaast zette hij met ruim
zeshonderd liederen het
romantische lied voorgoed
op de kaart.
Hugo Wolf
Franz Schubert (1797 -
1828) toonde al jong een
interesse voor muziek.
Hij blonk uit als zanger
en werd aangenomen
als Sängerknabe aan de
Weense Hofkapel.
Daar kreeg hij les van onder
anderen Antonio Salieri.
Hij werkte een tijd als
hulponderwijzer om onder
militaire dienst uit te komen
en vervolgens verdiende hij
de kost als muziekdocent.
Door zijn vrienden, die
16
De Oostenrijkse componist
Hugo Wolf (1860 - 1903)
staat na Schubert en
Schumann te boek als
een van de grootste
liedcomponisten van de
negentiende eeuw.
Het oeuvre van Wolf
vertegenwoordigt daarbij
het laatnegentiende-eeuwse
idioom vol spannende
harmonieën en geheel in
overeenstemming met
de tekst haast ‘zoekende’
melodieën. Wat de teksten
aangaat had Wolf een
grote voorkeur voor een
drietal dichters die het

Biografieën
gedachtegoed van de
negentiende eeuw in vele
variaties verwoordden:
Johann Wolfgang von
Goethe, Joseph von
Eichendorff en Eduard
Mörike. Wolf begon naar
eigen zeggen geïnspireerd
door Ludwig van Beethoven
al jong met componeren.
Hij studeerde in Wenen bij
Robert Fuchs en raakte
goed bevriend met zijn
medestudent Gustav Mahler.
Wolf werd gegrepen door de
muziek van Richard Wagner
en was de eerste componist
die de Wagerniaanse
invloeden in zijn liederen
integreerde. Met zo’n
tweehonderd liederen bleef
het Lied het belangrijkste
genre in het oeuvre van Wolf.
Robert Schumann
Robert Schumann (1810 -
1856) was een van de
belangrijkste componisten
en muziekcritici uit
de eerste helft van de
negentiende eeuw. Hoewel
hij zijn educatie startte
als rechtenstudent, was
de roep om een virtuoos
pianist te worden sterker.
Schumann studeerde bij
Ferdinand Wieck, de vader
van zijn latere echtgenote
Clara, maar een hardnekkige
handblessure gooide roet
in het eten. Schumann
concentreerde zich
vervolgens compleet op
het schrijven over muziek,
vooral in het mede door hem
opgerichte toonaangevende
Neue Zeitschrift für Musik,
en het componeren. Tot
1840 schreef hij nagenoeg
exclusief voor piano en zette
hij de miniatuur en de cycli
van korte pianocomposities
op de kaart. Na 1840, het
jaar waarin hij tegen de
wil van vader Wieck, met
Clara trouwde, maakte
hij zichzelf onsterfelijk
als liedcomponist. Ook
de andere genres zoals
de symfonie, de opera,
de kamermuziek en de
koorwerken liet hij niet
onberoerd. Schumann had
zijn hele leven last van
depressies. In 1854 deed hij
een zelfmoordpoging waarna
hij werd opgenomen in een
inrichting in Endenich. Daar
leefde hij redelijk geïsoleerd
en stierf hij twee jaar later.
17

Biografieën
Johannes Brahms
omarmde als de nieuwe stem
van Duitsland. Hij schreef
een omvangrijk oeuvre
bijeen met vier symfonieën,
twee pianoconcerten een
vioolconcert, koorwerken,
liederen, kamermuziek en
werk voor piano solo. Met
zijn hang naar de muziek van
onder anderen Beethoven en
Bach werd hij beschouwd als
een conservatief componist
en een tegenpool van de
‘nieuwlichters’ Liszt en
Wagner.
Antonín Dvořák
De Duitse componist,
dirigent, organist en pianist
Johannes Brahms (1833 -
1897) begon zijn leven
in een sloppenwijk van
Hamburg. Zijn muzikale
kwaliteiten werden al snel
onderkend door zijn vader
die freelance musicus was.
Brahms ontwikkelde zich
tot een begenadigd pianist
en een hartstochtelijk
verzamelaar van
volksmuziek. Op zijn
twintigste werd hij als
componist ontdekt door
het echtpaar Robert en
Clara Schumann dat hem
18
De Tsjechische componist
Antonín Dvořák (1841 -
1904) brak met de
slagerstraditie van zijn
familie en ging muziek
studeren aan de Praagse
Orgelschool.
Ook speelde hij viool en altviool
en in die hoedanigheid
trad hij toe tot het orkest van
het Nationaal Theater Praag.
Al snel concentreerde hij
zich louter op componeren
en lesgeven. Hij liet zich in
eerste instantie beïnvloeden
door Wagner en Brahms,
maar hij ging zich meer
en meer verdiepen in de

Biografieën
Slavische volksmuziek.
Dvořák werd zo de stem van
de Tsjechische nationale
muziek. In 1892 kreeg hij
de uitnodiging compositie
te doceren aan het
Conservatorium van New
York. In die hoedanigheid
wees hij vele Amerikaanse
studenten op het belang
van de oorspronkelijke
Amerikaanse volksmuziek. In
1901 werd hij directeur van
het Praags Conservatorium.
György Ligeti
De Hongaarse componist
György Ligeti (1923 - 2006)
groeide na zijn vlucht uit
Hongarije naar aanleiding
van de Hongaarse Opstand
in 1956 uit tot een van de
belangrijkste componisten
van de Europese avantgarde.
Tot die tijd had Ligeti het in
Hongarije regelmatig aan de
stok met de autoriteiten. Hij
studeerde in Hongarije onder
anderen bij Ferenc Farkas
en Sándor Veress, maar zijn
belangrijkste inspirator was
Béla Bartók. Net als Bartók
deed Ligeti onderzoek naar
de Hongaarse en Roemeense
volksmuziek en schreef
hij werken in de geest
van zijn grote voorbeeld.
In de vroege jaren zestig
verraste Ligeti de complete
westerse avant-garde met
werken als Atmosphères
en Lux Aeterna waarin zijn
belangrijkste vernieuwingen,
de klankvlakcompositie
en de micropolyfonie, een
belangrijke rol speelden.
Vanaf de jaren zeventig
ging melodie weer een
belangrijker rol spelen in
zijn werk, zoals in de opera
Le grand macabre uit 1978.
In zijn latere werken, zoals
in de Piano-etudes, kregen
ook niet-westerse en vooral
de Afrikaanse invloeden een
plek.
19

Biografieën
Uitvoerenden
Matthias Goerne
Bariton Matthias Goerne
(1967) groeide op in het
Oost-Duitse Weimar en
vond in Leipzig zijn eerste
docent, Hans-Joachim
Beyer. Zijn grote talent
opende de grenzen naar
het Westen en hij werd
vervolgens opgeleid door
Elisabeth Schwarzkopf en
Dietrich Fischer-Dieskau,
de grootsten in het vak.
Al in 1997 trad hij
op in Amsterdam
met het Koninklijk
Concertgebouworkest,
hetzelfde jaar waarin zijn
operadebuut plaatsvond bij
de Salzburger Festspiele
als Papageno in Mozarts
Zauberflöte. Inmiddels
heeft Goerne wereldfaam
opgebouwd als operazanger
met opera’s van Richard
Wagner, Richard Strauss,
Alban Berg en Béla
Bartók. Maar vooral is hij
beroemd als vertolker van
het romantische lied. Met
liederen van Franz Schubert,
Robert Schumann, Johannes
Brahms en Gustav Mahler
bereikte hij de absolute
top. De NRC schreef ooit:
‘Alleen al om de wijze waarop
Goerne Mahler-liederen
zingt, zou je honderden
kilometers omreizen.’ Veel
grote liedbegeleiders
hebben zich als partner aan
Goerne verbonden, zoals
Graham Johnson, Markus
Hinterhäuser en Alexander
Schmalcz. Ook solisten zoals
Alfred Brendel, Christoph
Eschenbach en Leif Ove
Andsnes treden graag op
met Goerne. De laatste paar
jaar doet Goerne het iets
rustiger aan en zinspeelt
hij op een afscheid van de
concertpodia. Van 2001 tot
2005 was hij ook gastdocent
aan de Robert Schumann
Hochschule in Düsseldorf.
20

Biografieën
foto: Marie Staggat
21

Biografieën
Camerata RCO
Camerata RCO is een
ensemble dat voortkomt
uit en bestaat uit leden
van het Koninklijk
Concertgebouworkest.
Het ensemble richt zich
vooral op ‘symfonische’
kamermuziek en kan in
samenstelling variëren van
duo tot klein kamerorkest.
22
Het ensemble
opereert onafhankelijk
van het Koninklijk
Concertgebouworkest
en is al jaren ensemble in
residence bij een aantal
Italiaanse festivals. Ook
heeft het ensemble eigen
concertseries in onder
andere Spaarndam en
Dordrecht. Daarnaast is
het internationaal een
veelgevraagd ensemble.
foto: Hans van der Woerd
Camerata RCO is ook
actief op cd. Een van de
jongste releases betreft de
Zevende symfonie van Anton
Bruckner in een bewerking
voor kamerorkest.

Colofon
Grote
Zangers
De serie Grote Zangers is een samenwerking
tussen Muziekgebouw aan ’t IJ en Stichting
Grote Zangers.
Grote Zangers
Zes concerten per seizoen in het
Muziekgebouw voor de mondiale wereldtop.
We zijn begonnen met de serie in 2010/2011.
Jonge Grote Zangers
In het voorprogramma treden zangers op uit
ons educatietraject voor jong talent. Dat heet
Jonge Grote Zangers. Wij organiseren voor
jong talent ca. 25 concerten per jaar:
• Voorprogramma. In het Muziekgebouw
• Huisconcerten. In Amsterdamse huizen
met vleugel en muziekkamer
• Tuinconcerten. In Amsterdamse stadtuinen,
vleugel staat onder een veranda
• Picknickconcerten à la Glyndebourne.
In fijne tuinen in de Stichtse Vecht
• Operaconcert. Op Landgoed Berkenrode
• Masterclasses. In het Concertgebouw
Vrienden Grote Zangers
Grote Zangers kent een actieve Vriendenclub.
Vrienden wonen concerten en activiteiten
van Jonge Grote Zangers bij. Er zijn borrels
rondom Grote Zangers-concerten. Er is één
keer per jaar een exclusief en bijzonder
evenement.
Partners
Muziekgebouw aan ’t IJ; co-producent serie
Grote Zangers
Concertgebouw; masterclasses
Landgoed Berkenrode
Radio4
Grote Zangers
Theo van den Bogaard, artistiek directeur
Bestuur:
Wouter van Nispen tot Sevenaer, voorzitter
Gjørild Kristiansen-Brenninkmeijer, secretaris
Gerhard Opheikens, penningmeester
Contact Stichting Grote Zangers
Herengracht 458, 1017 CA Amsterdam
e info@grotezangers.nl
w www.grotezangers.nl
Wilt u zo’n concert van een Jonge Grote Zanger
bijwonen? Stuur dan een mail voor informatie
over toegang naar vrienden@grotezangers.nl.
Jonge Grote Zangers wordt ondersteund
door het Muziekgebouw (voorprogramma),
Vrienden van Grote Zangers, Prins Bernhard
Cultuurfonds, AFK, e.a.
23

Verwacht
Mahlers Kindertotenlieder
Florian Boesch +
Malcolm Martineau
Serie Grote
Zangers
Di 8 nov 2022
Grote Zaal
20.15 uur
Na zijn glorieuze uitvoering van Schuberts Winterreise
keert de Oostenrijkse bariton Florian Boesch terug met een
andere indringende klassieker: Mahlers Kindertotenlieder.
‘In godsnaam, tart de voorzienigheid niet’, schreef Mahlers
vrouw Alma over dit aangrijpende relaas. Tevergeefs.
Mahler schreef zijn mooiste liederen en een paar jaar
later stierf zijn dochter Maria aan difterie. Daarna
zette Mahler deze liederencyclus nooit meer op zijn
concertprogramma’s. Boesch grijpt de luisteraar bij de
strot en brengt met meesterbegeleider Malcolm Martineau
alle hartzeer over, die de componist en tekstdichter
Rückert er ingestopt hebben. Een concert als een
emotionele thriller.
Boesch is zo’n zanger die stilletjes naar de top van
de Parnassus van het Lied is geslopen. Zonder grote
mediacampagnes behoort hij inmiddels tot de belangrijkste
baritons van deze tijd. Sinds 2010 is Boesch een vaste
gast en door zijn ontspannen onconventionele presentatie
een absolute publiekslieveling. ‘This was the best of 150
performances of Winterreise I have heard in my life’ vond
de recensent van Bachtrack over het vorige optreden van
Boesch in het Muziekgebouw.
Florian Boesch
foto: Lukas Beck (Wiener Konzerthaus)
Programma: Gustav Mahler Kindertotenlieder en andere
werken
24

Verwacht
Vrijheid!
Thomas Hampson +
Wolfram Rieger
Serie Grote
Zangers
Vr 2 dec 2022
Grote Zaal
20.15 uur
Eindelijk is daar het langverwachte debuut in de serie
Grote Zangers van een van de grootste baritons van
de afgelopen veertig jaar. Thomas Hampson geeft met
pianist Wolfram Rieger het begrip vrijheid gestalte in
meesterlijke liederen van onder anderen Mahler, Zemlinsky
en Amerikanen als Ives, Bernstein en Higdon. De tol
van een (burger)oorlog, de noodzaak van tolerantie en
saamhorigheid, alles komt aan bod in dit genuanceerde en
niet te missen recital.
De Amerikaanse bariton Thomas Hampson is wereldwijd
een absolute ster. Of het nu de Metropolitan Opera of de
Salzburger Festspiele betreft, men staat in de rij om de
Amerikaanse bariton te boeken. In Nederland begon zijn
roem vijfentwintig jaar geleden met een carte blanche in
het Concertgebouw. Recent nog werkte hij samen met
Amsterdam Sinfonietta. Nu is hij te horen in de meest pure
vorm met liederen die een rode draad in zijn carrière vormen.
Thomas Hampson
foto: Jiyang Chen
Programma: Gustav Mahler Lied des verfolgten im Turm en
Revelge uit des Knaben Wunderhorn / Alexander Zemlinsky
Mit Trommeln und Pfeifen / Paul Hindemith O, nun heb du
an, dort in deinem Moor / Charles Ives Tom Sails Away /
In Flanders Fields / Antonín Dvořák Ziguenermelodien op. 55
Jennifer Higdon Civil Words / Henry Burleigh Ethiopia /
Saluting the Colors / Margaret Bonds The negro speaks
of rivers / Jean Berger Lonely People / Leonard Bernstein
To what you said
25

Verwacht
Oktober
wo 5 okt / 20.30 uur /
Kleine Zaal
Welkom in de Noordside –
Zangers van Noord
I Am Aisha, Nieuwendammer
Shantykoor, Shariffa + Zijlstra
do 6 okt / 20.15 uur
Environments
Ensemble Klang
vr 7 okt / 20.15 uur
Evolutie van de Arabische
muziek
Alaa Wardi + Catching
Cultures Orchestra
Noches de la Habana
za 8 okt
14.15 uur
Ons leven in Havana
Mirelys Morgan + Madarys
Morgan
15.30 + 17.30 uur /
Kleine Zaal
Cuba na Castro
Yuribert Capetillo Hardy
20.00 uur
Feestconcert Noches de la
Habana
IJ-Salon
zo 9 okt / 11.00 uur /
Kleine Zaal
In memoriam Adriaan
Fokker (1887-1972)
Ere Lievonen
zo 9 okt / 15.00 uur
Open je Oren met
saxofoniste Tineke Postma
(8+)
Presentatie: Dieuwertje Blok
zo 9 okt / 20.15 uur
Zuid-Afrikaanse iconen
Ladysmith Black Mambazo
di 11 + wo 12 okt / 20.15 uur
Het barre land
Amsterdam Sinfonietta +
ISH Dance Collective
do 13 okt / 16.00 uur
Openbare repetitie
specchio
Het Collectief + Collegium
Vocale Gent
do 13 okt / 20.15 uur
Specchio
Het Collectief + Collegium
Vocale Gent
vr 14 okt / 19.30 uur
Preludes en fuga’s van
Sjostakovitsj
Hannes Minnaar
SoundLAB Workshop
Maak je eigen muziek met de
wonderlijkste instrumenten.
Voor kinderen (7+) met
volwassenen. Elke zondag,
13.00 uur in de Atriumzaal.
Kaartjes via muziekgebouw.nl/
soundlab.
WannaSwing
Op de kade voor het
Muziekgebouw staat de
interactieve muziekinstallatie
WannaSwing van theatermaakster
Caecilia Thunissen
en scenograaf Jan Boiten. Acht
schommels sturen composities
aan van hedendaagse
componisten als Joey Roukens,
Mayke Nas en Rob Zuidam.
Zie voor meer informatie
muziekgebouw.nl/wannaswing
Huil van de Wolff
Elke 22e van de maand
klinkt om 20.00 uur het
geluidsmonument Huil van
de Wolff van Martijn Padding
ter herinnering aan oprichter
van het Muziekgebouw
Jan Wolff (1941 - 2012).
muziekgebouw. nl/
huilvandewolff
Geheimtips
Bijzondere concerten
die je niet mag missen.
muziekgebouw.nl/geheimtips
26

Foto: Erik van Gurp
4’33 grand café
Kom voor of na het concert eten
in 4’33 Grand café. Reserveren:
020 788 2090 of 433grandcafe.nl.
Bij de prijs inbegrepen
Reserveringskosten zijn bij de
kaartprijs inbegrepen.
Ook een drankje, tenzij anders
vermeld op je concertkaartje.
Rondom het concert
- Na aanvang van het concert heb je
geen toegang meer tot de zaal.
- Zet je mobiele telefoon uit voor
aanvang van het concert.
- Het maken van beeld- of
geluidsopnamen in de zaal alleen
met schriftelijke toestemming.
- Algemene Bezoekersvoorwaarden
zijn na te lezen op muziekgebouw.nl
Steun het Muziekgebouw
Inkomsten uit kaartverkoop dekken
ten dele onze kosten. Word vriend
of doneer: met jouw extra steun
kunnen we concerten op het
hoogste niveau blijven organiseren.
Meer informatie:
muziekgebouw.nl/steunons
Op de hoogte blijven?
Blijf op de hoogte van nieuw
geboekte concerten of ander
nieuws. Volg ons via onze
e-nieuwsbrief (aanmelden op
muziekgebouw.nl/nieuwsbrief),
Facebook, Twitter of Instagram.
Dank!
Wij kunnen niet zonder de steun van
onze vaste subsidiënten en Vrienden
van het Muziekgebouw. Wij zijn hen
daarvoor zeer erkentelijk.
Druk binnenwerk
druk & printservice
27