Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
www.wandelmagazine.nu<br />
NR 2 ZOMER <strong>2021</strong> • € 6,99<br />
voor de<br />
nieuwsgierige<br />
wandelaar<br />
5 handige tips:<br />
betere foto’s met<br />
je smartphone<br />
Over de kliffen van de<br />
Normandische kust<br />
Zaanstreek<br />
Monet achterna<br />
Rijnland-Palts<br />
De Limes Wanderweg<br />
Amsterdam<br />
Een verrassende<br />
stadsbedevaart<br />
Dublin<br />
De drie groenste<br />
wandelingen<br />
België<br />
Dwars door<br />
de Ardennen
Inhoud<br />
12<br />
18 27<br />
42<br />
12<br />
Normandië<br />
Waar het zonlicht de<br />
witte kliffen raakt<br />
32<br />
Amsterdam<br />
Op bedevaart van<br />
Fatima naar Lourdes<br />
18<br />
Noord-Holland<br />
Met Monet langs de Zaan<br />
42<br />
Rijnland-Palts<br />
Langs de Limes Wanderweg<br />
27<br />
Ierland<br />
Drie groene wandelingen<br />
in en rond Dublin<br />
48<br />
Saksen<br />
Zigzaggen naar een glaasje<br />
godendrank<br />
2 <strong>Wandelmagazine</strong> 2-<strong>2021</strong>
Menseneter<br />
68<br />
72<br />
68<br />
72<br />
Haute-Provence<br />
Annot, wonderland<br />
van zandsteen<br />
Ardennen<br />
Boswandeling XXL<br />
En ook nog<br />
04 Onderweg<br />
07 Lopend vuur – Simone en Liesbeth<br />
09 Verslag LenteWandeling<br />
10 Frisse neus – Vliegveld Bergen<br />
25 Column Judith van Bilsen<br />
38 Natuur om de hoek – Brabants Leudal<br />
54 Betere foto’s met je mobieltje<br />
61 Uitgerust<br />
62 Uitgeprobeerd<br />
64 Boeken<br />
76 Wat zien ik? 2.624583 NB – 4.641450 OL<br />
79 Colofon<br />
Omslag: De spectaculaire Côte d’Albâtre in Normandië.<br />
Foto: Monique van Gaal<br />
Fascinerend hoe de wolf Europa verovert. Er gaat<br />
bijna geen week voorbij of je leest erover in de media.<br />
Waar het volgens sommigen allemaal (weer) is<br />
begonnen, zijn de populaties in de Abruzzen die over<br />
ons continent uitzwermen.<br />
Toevallig raakte ik niet lang geleden in een Amerikaanse<br />
Facebookgroep in een discussie over wolven<br />
verzeild. Ik had een link naar een gepubliceerde<br />
studie gedeeld over het succes van de herintroductie<br />
van wolven in Yellowstone, nu 25 jaar geleden. Het<br />
ecologisch evenwicht was zo goed als helemaal<br />
hersteld (kort door de bocht: de populatie edelherten<br />
was uitgedund, waardoor minder bomen dood<br />
gingen en rivieroevers herstelden, wat veel vogels<br />
aantrok die er al een eeuw verdwenen waren). De<br />
meesten reageerden enthousiast op mijn bericht.<br />
Eén iemand vond het allemaal één grote leugen. Toen<br />
ik hem vroeg om een toelichting, stelde hij dat die<br />
beesten levensgevaarlijk waren. Of ik ooit al eens<br />
twee weken in de wildernis had doorgebracht met<br />
kleine kinderen, vroeg hij retorisch. En of ik ze vrij zou<br />
durven laten rondlopen als ik wist dat er wolven<br />
zaten… Ik opperde dat de mens misschien niet<br />
voorbestemd is om twee weken in de wildernis los te<br />
lopen. En wolven waren er toch eerst?<br />
Zodra ik bij iemand op Facebook tekenen van<br />
opzettelijke stupiditeit vermoed, ga ik er graag met<br />
gestrekt been in, iets wat je in principe nóóit moet<br />
doen op Facebook, maar wat moest ik anders tijdens<br />
zo’n lange, grauwe lockdown. Dus gaf ik hem nog een<br />
welgemeend advies mee, of hij misschien de moeite<br />
zou willen doen om zijn wijsheid ook uit andere<br />
bronnen te halen dan alleen maar Roodkapje en de<br />
Boze Wolf (zijn enthousiaste reactie op mijn suggestie<br />
doet er hier even niet toe). Blijkbaar zijn er nog altijd<br />
lieden die redeneren als tweehonderd jaar geleden:<br />
roei uit wat maar een beetje risico zou kunnen<br />
vormen en de mens heeft de speeltuin helemaal voor<br />
zichzelf. Zo verdwenen ook beren bijna volledig uit<br />
Europa, of lammergieren ...<br />
Gelukkig is de wolf aan een comeback bezig. Wie<br />
weet kom je er ooit ’ns eentje tegen die erg veel trek<br />
heeft in een van je kinderen. Gewoon veel lawaai maken.<br />
Wild zwaaien met je armen. Dat jaagt zelfs de<br />
wreedste menseneters de stuipen op het lijf.<br />
@jvandevo<br />
@mild_adventures<br />
2-<strong>2021</strong> <strong>Wandelmagazine</strong> 3
Onderweg Nieuws voor wandelaars<br />
Redactie Rick Eggink<br />
Foto: Heuvelrug Wandeltochten<br />
Foto: Mijke Bos<br />
WANDELGIDS<br />
UTRECHTSE<br />
HEUVELRUG<br />
Elk jaar organiseert de Rotary Club<br />
Veenendaal Regio een benefietwandeltocht<br />
waarvan de<br />
opbrengst naar een goed doel<br />
gaat. Omdat massa-evenementen<br />
vanwege de coronacrisis niet<br />
wenselijk zijn is er dit jaar voor<br />
gekozen een wandelgids uit te<br />
brengen zodat mensen een tocht<br />
individueel kunnen lopen en er<br />
toch inkomsten naar twee goede<br />
doelen stromen. Het boekje bevat<br />
hele dagtochten en korte wandelingen<br />
op de Utrechtse Heuvelrug.<br />
Er is zelfs een rondtocht van 49<br />
kilometer, die als meerdaagse<br />
wandeling afgelegd kan worden.<br />
Alle routes zijn duidelijk beschreven,<br />
voorzien van kaartjes en<br />
praktische informatie. De wandelgids<br />
kost € 17,50 en is te koop via<br />
de website.<br />
www.heuvelrugwandeltocht.nl<br />
Foto: Foto: Marcel van Kerkhof<br />
Ode aan het Friese<br />
landschap<br />
Terpen, dijken, gemalen, ingedamde binnenzeeën:<br />
Friezen doen er al eeuwen alles aan om het nuchtere<br />
hoofd boven water te houden. Het resultaat<br />
van deze noeste arbeid is een bijzonder landschap<br />
dat je nergens anders ter wereld aantreft. Maar misschien<br />
wel het meest imposant is het waddenlandschap.<br />
Wie niet vies is van wisselende contacten<br />
komt naar de Waddenzee waar de omgeving elke<br />
dag een andere relatie met je zoekt. Met de campagne<br />
Ode aan het Friese Landschap wil Friesland<br />
die interactie van mens en natuur extra in de verf<br />
zetten. Een, gezien de coronacrisis, actueel en<br />
populair thema.<br />
www.friesland.nl/ode<br />
Ons Kloosterpad<br />
In vijftien etappes loop je voortaan 330 kilometer<br />
lang door prachtige Brabantse landschappen en<br />
langs een vijftigtal (voormalige) kloosters. Elke<br />
etappe eindigt bij een bewoond klooster. De mogelijkheid<br />
bij deze pelgrimstocht om in sommige daarvan<br />
te overnachten en mee te draaien in het kloosterritme<br />
kan voor wandelaars een extra stimulans<br />
zijn dit pad te betreden. Het bijgeleverde Bindboek<br />
Ons Kloosterpad is niet alleen een wegwijzer maar<br />
ook een spirituele reisgids. Naast alle informatie<br />
over de route en de bijzondere kloosters onderweg,<br />
geeft het Bindboek wandelaars ook aanzetjes tot<br />
contemplatie en overpeinzingen. Opbrengsten<br />
komen ten goede aan de instandhouding van de<br />
kloostergemeenschappen. Het Bindboek is voor<br />
€ 29,50 te verkrijgen bij de kloosters en via de<br />
website.<br />
www.brabantskloosterleven.nl<br />
HOU DIT VOETPAD<br />
VRIJ, DAN ZIJN WIJ<br />
OOK BLIJ!<br />
Om mensen bewust te maken<br />
van de hinder en het gevaar van<br />
obstakels op voetpaden lanceert<br />
de stichting Voetlicht de<br />
actie ‘Hou dit voetpad vrij, dan<br />
zijn wij ook blij!’ .<br />
Een vijfde van alle verplaatsingen<br />
vindt te voet plaats. Bijna<br />
iedereen is dagelijks ook wel<br />
een keer voetganger. Soms<br />
functioneert de loopruimte<br />
eerder als een parcours met<br />
obstakels dan als een veilige,<br />
plezierige plek voor tweevoeters.<br />
Het aantal ongevallen<br />
waarbij voetgangers betrokken<br />
zijn doen nauwelijks<br />
onder<br />
voor die van<br />
fietsers. De<br />
meest ernstige<br />
vinden<br />
plaats binnen<br />
de<br />
bebouwde kom.<br />
Met de campagnes en<br />
projecten wil Voetlicht bij<br />
beleidsmakers bereiken dat<br />
voetgangers de voor hen<br />
bestemde ruimte terugkrijgen.<br />
www.voetlicht.info<br />
4 <strong>Wandelmagazine</strong> 2-<strong>2021</strong>
Foto: Viewingmalta.com<br />
Foto: Liechtenstein-marketing<br />
Foto: Maria Bruning<br />
Wordt het Malta …<br />
Megalithische tempels van gantija.<br />
Malta claimt zijn bevolking het snelste van de Europese Unie te vaccineren. Het verwelkomde<br />
als een van de eerste landen weer toeristen uit het buitenland, mits ze gevaccineerd<br />
zijn. Malta is een archipel van kleine eilandjes in de Middellandse Zee, ten zuiden van Sicilië.<br />
De drie grootste eilanden zijn Malta, Comino en Gozo. Malta heeft een bijzonder rijke<br />
geschiedenis, dank zij de Tempeliersorde die er zich vestigde. Maar er zijn resten van bouwwerken<br />
gevonden die erop wijzen dat de eilanden al meer dan zevenduizend jaar geleden<br />
bewoont waren. Daarom staan drie sites op de UNESCO werelderfgoedlijst.<br />
www.visitmalta.com<br />
… of Liechtenstein?<br />
De koude dagen zijn voorbij, het is weer tijd<br />
om vakantie te plannen. Denk daarbij ook<br />
eens aan het vorstendom Liechtenstein.<br />
Liechtenstein? Het kleine land (160 km 2 ) ligt<br />
tussen Oostenrijk en Zwitserland in en telt<br />
veertigduizend inwoners. Het hoogste punt<br />
is de Grauspiz (2599 m). Het hoogst gelegen<br />
dorp Malburn ligt op 1600 meter hoogte en<br />
is een wandelparadijs. Liechtenstein heeft<br />
een gratis wandelbrochure uitgegeven met<br />
21 wandelingen: van dagwandelingen voor<br />
het gezin tot meerdaagse tochten. Je kan<br />
deze wandelbrochure downloaden of als<br />
boekje bestellen.<br />
www.liechtenstein-marketing.li<br />
De bekende Fürstensteig.<br />
Foto: J. Vandevoorde<br />
Kruistocht<br />
in spijkerbroek<br />
Wat is jouw favoriete jeugdboek?<br />
Grote kans dat<br />
Kruistocht in spijkerbroek van<br />
Thea Beckman in jouw top drie<br />
staat. Dat geldt in ieder geval<br />
wel voor reisblogger Mario van<br />
Vakantaseren.nl. Komende<br />
zomer wandelt hij de route na<br />
van Dolf Wega, de vijftienjarige<br />
hoofdpersoon uit het boek.<br />
Deze zomer gaat Mario in de<br />
voetsporen van Dolf en de<br />
achtduizend kinderen van de<br />
kinderkruistocht uit 1212 zijn<br />
eigen kruistocht afleggen (en<br />
inderdaad in een spijkerbroek).<br />
Hij start op 10 augustus in<br />
Spiers in Zuid-Duitsland en<br />
wandelt door het Zwarte Woud<br />
en dwars door de Oostenrijkse<br />
Alpen. Daarna over de<br />
Brennerpas naar Bolzano in<br />
Noord-Italië en verder langs het<br />
Gardameer. Totdat hij Genua<br />
bereikt met ruim 1000 kilometer<br />
in de benen. Voor zijn odyssee<br />
trekt hij zes weken uit. Net<br />
als Dolf en de kinderen in 1212.<br />
Mario hoopt dat tijdens zijn<br />
wandelavontuur veel mensen,<br />
in het bijzonder kinderen, virtueel<br />
mee gaan wandelen en<br />
-lezen. Crowdreading noemt<br />
hij dat. Via zijn stories op<br />
Instagram gaat hij onderweg<br />
geregeld een stukje voorlezen<br />
uit het boek en zijn avonturen<br />
delen. Je kunt dus samen met<br />
Mario de aankomende zomer<br />
dit beroemde verhaal (her)beleven.<br />
Tijdens zijn tocht maakt hij<br />
ook een reportage die later<br />
wordt gepubliceerd in<br />
<strong>Wandelmagazine</strong>.<br />
Volg Mario op<br />
www.vakantaseren.nl en<br />
www.instagram.com/<br />
vakantaseren<br />
2-<strong>2021</strong> <strong>Wandelmagazine</strong> 5
JOUW ROUTE<br />
NAAR AVONTUUR<br />
Vind, plan en deel je avonturen met komoot.<br />
komoot.nl<br />
6 <strong>Wandelmagazine</strong> 2-<strong>2021</strong>
Simone en Liesbeth<br />
Lopend vuur<br />
Op een koude voorjaarsdag heb<br />
ik afgesproken met de zussen<br />
Simone Groeneveld en Liesbeth<br />
van Dalen. De een woont in<br />
Delft, de ander in Sellingen<br />
(Groningen). Ik spreek hen over<br />
hun wandelproject Walk2Meet,<br />
het idee om vanuit twee uithoeken<br />
van het land naar elkaar toe te<br />
wandelen om elkaar dan ergens<br />
halverwege tegen het lijf te lopen.<br />
TEKST & FOTO WILLY VAN DE RIET<br />
We lopen de Delftse Hout in. Eigenlijk weten<br />
ze niet zo goed wanneer het serieuze wandelen<br />
is begonnen. “Vaak krijg je het mee<br />
van je ouders”, meent Simone. “Als tiener<br />
haak je even af want dan vind je alles stom,<br />
maar zo rond je dertigste-veertigste besef je<br />
dat het een activiteit is die eigenlijk alles in zich heeft.” Nadat ze<br />
het Pieterpad hadden gelopen, kwamen de zussen niet meer van<br />
het wandelvirus af. “Dat Pieterpad was zo geweldig! We kregen<br />
toen echt de smaak te pakken en hebben toen meerdere GR’s gelopen,<br />
in binnen- en buitenland.” Maar omdat ze zo ver uit elkaar<br />
wonen, liepen ze bij de planning van gezamenlijke wandeldagen<br />
toch steeds tegen logistieke onhandigheden aan en borrelde er een<br />
nieuw plan naar boven.<br />
“Santiago de Compostella staat nog steeds op onze verlanglijst”,<br />
zegt Simone. ”Maar zes weken van huis vinden we toch wel lang en<br />
dat kan nu ook niet, met ons werk en ook wat mantelzorg. Dus<br />
hebben we dat project in de ijskast gezet.” Toch hadden ze zin in<br />
een nieuw wandelproject, maar zodanig dat ze beiden wat meer<br />
vrijheid hadden om de dagen in te delen. En dat is Walk2Meet<br />
geworden.<br />
“We verzinnen een route van circa 200 kilometer vanuit huis die<br />
we in zo’n tien etappes willen afleggen waarbij we naar elkaar toelopen.<br />
Het enige dat vaststaat is de einddatum en de laatste drie<br />
etappes lopen we op dezelfde dagen, om elkaar op het eindpunt in<br />
levende lijve te ontmoeten. Het kan dus zijn dat ik in één maand<br />
drie etappes loop en de andere maand helemaal geen tijd heb, dat<br />
maakt niet uit. Als we een traject hebben bedacht, gaan we de<br />
route uitknobbelen. Dat gepuzzel is echt zo leuk om te doen!”<br />
Als het zo uitkomt lopen ze ook meerdere dagen achter elkaar, met<br />
een overnachting. Simone heeft goeie herinneringen aan ludieke<br />
adressen van stichting Vrienden op de fiets, Liesbeth houdt erg van<br />
de charme van een B&B: “Ik houd van iets meer privacy, hoewel je<br />
bij Vrienden op de fiets ook vaak kunt kiezen voor adressen met<br />
een apart gastenverblijf.”<br />
“Toen we dit voor de eerste keer deden, vond ik het alleen lopen<br />
ook best spannend”, vertelt Simone. “Vooral ’s morgens vroeg als<br />
je bijvoorbeeld een bos ingaat. Ik hoorde eens wat ritselen en zag<br />
een wildzwijn op het pad. Meteen ging er door mijn hoofd: vallen<br />
die mensen aan? Maar dat duurde maar heel kort, ik vind het<br />
alleen lopen nu echt heerlijk! Al die vogelgeluiden, je kunt overal<br />
even blijven staan om te kijken en te luisteren. Het heeft ook iets<br />
meditatiefs.” Liesbeth vult aan: “Wat ook opvalt is dat je in je eentje<br />
veel sneller contact hebt met andere mensen onderweg. Soms<br />
lopen ze een stuk met je mee en dan hoor je soms echt ontroerende<br />
verhalen. Zoals iemand die wandelde om in conditie te blijven<br />
omdat ze nog twaalf chemobehandelingen moest ondergaan.”<br />
Omdat ze zelf de routes maken, gebruiken ze de app Topo GPS op<br />
de telefoon en als ze onderweg zijn, houden ze contact via<br />
Whatsapp. Zijn er wel eens momenten dat ze het niet meer zien<br />
zitten? “Ja, natuurlijk. Hoe goed je het allemaal ook hebt bedacht<br />
van tevoren, soms loopt het niet zoals je wilt of heb je gewoon je<br />
dag niet. Je mist wel eens een bus die je écht moest hebben.” Liesbeth<br />
overkwam het een keer dat ze bij Warten met een pontje de<br />
rivier moest oversteken, maar dat was wegens corona uit de vaart<br />
genomen. “Dat was balen, want dan mag je twee uur omlopen.<br />
Maar de teleurstelling duurde niet lang, want ik kreeg een lift van<br />
mensen met een bootje!” De positieve ervaringen en de vaak<br />
memorabele ontmoetingen onderweg maken dat ze alweer een<br />
nieuw project hebben bedacht, waarbij ze ergens in de buurt van<br />
Doetinchem willen uitkomen. “Wij vinden dit zo leuk, we hopen<br />
met dit verhaal anderen op een idee te brengen.”<br />
“Vooral het uitknobbelen van de<br />
route is zo ontzettend leuk!”<br />
2-<strong>2021</strong> <strong>Wandelmagazine</strong> 7
Kies voor elk<br />
moment de<br />
wandelervaring<br />
die bij jou past.<br />
Gelukkig kunnen<br />
we wandelen!<br />
Gelukkig kunnen we wandelen geeft je in 52 praktische<br />
hoofdstukken steeds nieuwe input en inspiratie over<br />
wandelen. Vol wetenschappelijke feiten over de effecten en<br />
vrolijke anekdotes ter illustratie.<br />
Wandelen maakt inderdaad gelukkiger, meer ontspannen<br />
en vriendelijker. Dit gevoel herken je waarschijnlijk wel<br />
uit ervaring. Dit boek geeft je juist die tips en inzichten<br />
waardoor je nog meer zin krijgt om op pad te gaan!<br />
Kortom: Wandelinspiratie voor elke week van het jaar.<br />
Leer experimenteren met de duur en het tijdstip gebruik<br />
van zintuigen alleen of samen op pad doelgericht of kans<br />
op verdwalen zon of regen, etc.<br />
Verkrijgbaar in de (online) boekhandel | Gelukkig kunnen we wandelen | Annabel Streets | € 20,- | verschijnt 29 juni <strong>2021</strong>
Voor elk<br />
wat wandels<br />
Tussen 5 en 13 mei trok<br />
een groep lezers er op uit<br />
voor de <strong>Wandelmagazine</strong><br />
LenteWandeling. Omdat<br />
je vooraf je gewenste<br />
wandelduur kon opgeven,<br />
kon iedereen meedoen.<br />
Zo sluit het evenement<br />
altijd aan op je persoonlijke<br />
agenda en kunnen. Met deze<br />
unieke insteek staat het<br />
ontdekken en de beleven van<br />
de wandeling centraal. Voor<br />
elk wat wandels dus!<br />
Waar we bij de WinterWandeling (zie ons<br />
vorige nummer) getrakteerd werden op<br />
prachtige winterse én zonnige taferelen,<br />
leek het alsof de lentewandeling plaatsvond<br />
in een decor dat eerder past in een nat en<br />
guur naseizoen. Niettemin stuurden vele<br />
tientallen deelnemers een foto in die ze<br />
onderweg gemaakt hebben: in plaats van<br />
een echt stempel een plaatje als bevestiging<br />
van deelname in coronatijd.<br />
Iedere deelnemer die een foto instuurde<br />
ontving een medaille. Er werd bovendien<br />
gevraagd om de mooiste foto van een boom<br />
te maken. De winnende beelden zijn op<br />
deze bladzijde te zien en ontvangen naast<br />
een jaarabonnement op Pf Fotografie<br />
Magazine ook … een eigen boom! Een<br />
nieuw geplante adoptieboom wel te verstaan,<br />
een duurzame prijs die samen met<br />
Trees For All mogelijk wordt gemaakt.<br />
Het verhaal van Esther van Winden uit<br />
Bleiswijk raakte ons in het bijzonder. Ze<br />
schreef: “Door een vorm van reuma heb ik<br />
noodgedwongen mijn geplande 90 minuten<br />
in drie stukken moeten breken. Ook heb ik<br />
niet in de natuur gewandeld, maar boven<br />
op zolder op mijn loopband. Mijn man verklaarde<br />
me voor gek en zei nog: ‘Je hóeft<br />
het niet te doen hè?’ Maar ik wilde het toch<br />
per se ... Opgeven is geen optie en door de<br />
lockdown ben ik meer gaan wandelen<br />
(sinds 1 januari zelfs elke dag), ondanks de<br />
pijn, en ben ik zowaar van mijn krukken<br />
af!!! Ik heb dus geen foto's van mooie<br />
bomen onderweg, maar heb wel door het<br />
smalle zolderraampje uitzicht op wat<br />
bomen, dus die foto stuur ik mee. Ik ben<br />
trots en blij dat ik toch die 90 minuten heb<br />
gelopen ...”<br />
Esther van Winden<br />
Jet Mertzenich<br />
Rien de Wolff<br />
Marcha Bos<br />
2-<strong>2021</strong> <strong>Wandelmagazine</strong> 9
Nederland<br />
Frisse neus<br />
Vliegveld/Fliegerhorst Bergen<br />
Slagveldtoerisme<br />
Tijdens de lockdown mochten we niet veel, maar nog wel een ‘frisse<br />
neus’ halen. Gelukkig maar! Maandenlang trokken onze redactieleden<br />
erop uit in hun eigen streek. Want Nederland bulkt van de interessante<br />
plekjes. Zoals het vliegveld Bergen in de Kop van Noord-Holland.<br />
TEKST & FOTO’S JAN ERIK BURGER<br />
Kunstenaarsdorp Bergen is een geliefde<br />
wandelbestemming. De duinen zijn hier op<br />
hun breedst en met de steile binnenduinrand<br />
tussen Bergen en Schoorl ook het<br />
hoogst. Rondom de Ruïnekerk ligt een<br />
bescheiden, maar aantrekkelijk centrum.<br />
En niet te vergeten de rustiek gelegen<br />
villawijk in de stijl van de Amsterdamse<br />
School. Ik kom er al bijna vijftig jaar.<br />
Je hebt nooit alles gezien, zo blijkt.<br />
Rond Bergen en Schoorl zijn er veel wandelmogelijkheden<br />
bijgekomen, juist op de<br />
overgang van duin en polder, dank zij<br />
inspanningen van Wandelnetwerk Noord-<br />
Holland, maar ook van Natuurmonumenten<br />
en met hulp van lokale boeren. Een<br />
voordeel is dat het hier veel rustiger is. Zo<br />
kun je buiten het broedseizoen wandelen<br />
rondom het vroegere vliegveld Bergen in<br />
aansluiting op een klassieke tocht vanuit<br />
het centrum naar het Oude Hof, een voormalige<br />
buitenplaats aan de rand van het<br />
inmiddels drooggelegde Bergermeer. Vroeger<br />
waren veel mogelijkheden om te struinen<br />
wel bekend bij de lokale jeugd, maar<br />
was het min of meer clandestien en werd<br />
zeker niet aangemoedigd.<br />
leg van vliegveld Bergen in de Bergermeerpolder.<br />
Waarom in het verre Bergen?<br />
Omdat het dorp zover mogelijk van de<br />
Duitse grens af lag en het bereik van vliegtuigen<br />
was toen niet zo groot.<br />
In de zomer van 1939 werd het vliegveld in<br />
gebruik genomen en kwamen de eerste toestellen.<br />
De start- en landingsbaan was van<br />
gras. Er zijn drie betonnen platforms en zes<br />
hangars gebouwd. In mei 1940 was het<br />
vliegveld nog niet af. Een vierde platform is<br />
er nooit gekomen. In de mobilisatieperiode<br />
van 1939-’40 waren er negenhonderd manschappen<br />
gelegerd op en rondom het vliegveld.<br />
Er stonden drie typen toestellen: de<br />
Fokker CX, de Fokker CV en de moderne<br />
Fokker G-1. Op 10 mei 1940 rond vier uur<br />
’s nachts viel de Duitse Luftwaffe het vliegveld<br />
aan. Op dat moment stonden de<br />
twaalf Fokker G-1’s keurig in een rij op<br />
Platform drie, dat toen nog maar net een<br />
Lanceerplatform V1. De Einjäger Halle.<br />
week in gebruik was. Daarvoor stonden<br />
Fokker G-1’s verspreid opgesteld, bijvoorbeeld<br />
naast boerderijen langs de Hoeverweg<br />
tussen Alkmaar en Egmond aan den<br />
Hoef. Nu waren ze een gemakkelijke prooi<br />
voor de aanvallende Duitse toestellen. Eén<br />
Fokker G-1 slaagde erin om op te stijgen,<br />
vier toestellen gingen verloren, de rest werd<br />
(zwaar) beschadigd.<br />
Er brak paniek uit en veel soldaten vluchtten<br />
voor de aanvallende vliegtuigen en de<br />
rondvliegende bomscherven. Een levensgevaarlijke<br />
situatie. Zo hadden de G-1’s elk<br />
zesduizend patronen aan boord. Bij een<br />
brand zouden die ontploffen en alle kanten<br />
op schieten. Overigens hebben de verspreid<br />
opgestelde Fokkers CX en gerepareerde<br />
G-1’s tussen 10 mei en 15 mei 1940 nog<br />
diverse missies uitgevoerd vanaf het zwaar<br />
beschadigde vliegveld.<br />
Het gebroken geweertje<br />
Bezuinigingen op Defensie zijn een terugkerend<br />
thema in de vaderlandse politiek.<br />
Dat was in het interbellum na de Grote<br />
Crisis niet anders. Langzamerhand rijpte<br />
toch de opvatting dat met de verkiezing van<br />
Adolf Hitler niet een grote vredesapostel<br />
aan het bewind gekomen was. In 1937<br />
begon de Nederlandse luchtmacht de aan-<br />
10 <strong>Wandelmagazine</strong> 2-<strong>2021</strong>
Bunkerdorp.<br />
Fliegerhorst Bergen<br />
Na de capitulatie op 15 mei 1940 heeft de<br />
Duitse Luftwaffe het vliegveld in gebruik<br />
genomen voor de bescherming van konvooien<br />
op de Noordzee. Direct is begonnen<br />
met het weer opbouwen en camoufleren<br />
van de installaties. Rondom het vliegveld<br />
werden diverse bunkerdorpen gebouwd ter<br />
verdediging van het luchtruim. Een bijzonder<br />
punt langs de wandelroute is de Einjäger<br />
Halle, een als boerderij vermomde<br />
hangar. In een bijgebouw stond een hulpmotor<br />
vaak permanent te draaien om een<br />
jachtvliegtuig snel te laten starten om op te<br />
stijgen. Precies twintig jaar geleden schreef<br />
de Volkskrant er een licht nostalgisch artikel<br />
over. “De brede schuifdeuren met hun<br />
planken in visgraatpatroon dragen nog vaag<br />
de grijsblauwe kleuren van de Luftwaffe.<br />
Een gat is dichtgespijkerd met geteerde<br />
planken, de muren zijn beginnen te scheuren.”<br />
De auteur voorspelde snelle teloorgang,<br />
maar na gebruik als varkensstal is de<br />
gierlucht weggetrokken en huizen er nu<br />
IJslandse pony’s in. De scheur in het dak<br />
is er nog steeds, de kleur van teer is niet<br />
meer te herkennen, maar de 55 centimeter<br />
dikke muren houden stand. Tijd om in te<br />
grijpen, vooral die fraaie hangardeuren<br />
schreeuwen om herstel. Kansen voor slagveldtoerisme.<br />
Tussen 1940 en 1945 zijn er veel luchtaanvallen<br />
op het vliegveld uitgevoerd,<br />
waaronder een groot Amerikaans bombardement<br />
in mei 1944. Na de invasie in<br />
Normandië op 6 juni 1944 heeft de Luftwaffe<br />
het vliegveld onklaar gemaakt. In<br />
mei 1945 waren er voedseldroppings.<br />
Daarna is het terrein niet meer als vliegveld<br />
gebruikt, hoewel Defensie hier tot<br />
2013 een mobilisatiecomplex heeft aangehouden.<br />
Delen zijn inmiddels verkocht,<br />
onder andere aan Natuurmonumenten en<br />
Ecodorp Bergen.<br />
WANDELWIJZER<br />
Vervoer<br />
Vanaf station Alkmaar met buslijn 166<br />
naar halte Het Plein in Bergen.<br />
Met de auto parkeren bij het landhuis<br />
Oude Hof (gratis).<br />
Onze tip<br />
Het museum van het vliegveld bestaat uit<br />
twee bunkers: de commandobunker en<br />
een kleine bunker. Adres Groeneweg 14 in<br />
Bergen NH. Vanaf het hek de borden<br />
volgen.<br />
Meer weten?<br />
• www.museumvliegveldbergen.nl<br />
• Facebook: Vliegveld Bergen ’40/’45<br />
2-<strong>2021</strong> <strong>Wandelmagazine</strong> 11
Frankrijk<br />
Normandië<br />
Langs de Côte d’Albâtre<br />
Waar zonlicht<br />
de witte kliffen<br />
raakt<br />
12 <strong>Wandelmagazine</strong> 2-<strong>2021</strong>
In het noorden van Normandië<br />
volgt de GR 21 de indrukwekkende<br />
kalkstenen kliffenranden boven<br />
Het Kanaal. Hier leefde de bevolking<br />
eeuwenlang van de visvangst,<br />
smokkelarij en het plunderen van<br />
scheepswrakken. In de negentiende<br />
eeuw inspireerde het magische<br />
licht langs Côte d’Albâtre, de<br />
‘albasten kust’ bij Étretat, tal van<br />
impressionistische kunstenaars.<br />
TEKST RUUD BEUNDERMAN & FATIMA VAN DER MAAS<br />
FOTO’S RUUD BEUNDERMAN & MONIQUE VAN GAAL<br />
Het strand van Étretat. Foto: MvG<br />
2-<strong>2021</strong> <strong>Wandelmagazine</strong> 13
Frankrijk<br />
In de tweede helft van de negentiende<br />
eeuw vonden binnen enkele<br />
decennia enorme veranderingen<br />
plaats in het leven van de lokale<br />
bevolking langs de Normandische<br />
kust. De aanleg van treinverbindingen<br />
vanuit Parijs maakte dat de kust na<br />
1840 makkelijk en snel bereikbaar werd.<br />
Daarmee kwam het toerisme op gang. Eenvoudige<br />
vissersdorpen veranderden in<br />
mondaine badplaatsen langs een schitterende<br />
kust waar rijke Parijzenaren in de<br />
zomer uit de vuile hoofdstad naartoe<br />
vluchtten.<br />
De afgelopen zomer liepen wij een stuk van<br />
de GR 21 tussen Fécamp en Étretat. Dit<br />
deel van de kust is bekend om de indrukwekkende<br />
witte kalkkliffen die door talrijke<br />
schilders vereeuwigd zijn, waaronder Jean-<br />
Baptiste Corot, Eugène Boudin, Claude<br />
Monet en Berthe Morisot.<br />
Fécamp<br />
Het stadje Fécamp heeft nog het meest zijn<br />
oorspronkelijke karakter van vissersplaats<br />
behouden. In tegenstelling tot de andere<br />
plaatsen langs de kust, waar de vissersboten<br />
op het strand lagen, mondt in Fécamp<br />
de rivier Valmont uit in zee. In het midden<br />
van de grote haven ligt het imposante<br />
gebouw van de voormalige kabeljauwdrogerij<br />
(nu het Musée des Pêcheries). Vanaf<br />
de bovenverdieping heb je een prachtig<br />
panorama over de haven. In het gebouw<br />
daarnaast, het Office de Tourisme, worden<br />
we geïnformeerd over de rijke geschiedenis<br />
van de kust. We krijgen het advies eerst aan<br />
de noordkant van de haven het uitzicht bij<br />
Cap Fagnet te bewonderen: “Via het<br />
matrozenpad met een steil klimmetje<br />
bereikt u de Cap Fagnet. Hier ligt het<br />
kerkje Saint-Pierre des Marins en de kleine<br />
kapel Nôtre-Dame-du-Salut, een eenvoudig<br />
monument voor de vissers.” Een ‘steil<br />
klimmetje’ is het zeker, maar eenmaal<br />
boven doet het adembenemend uitzicht<br />
over de haven van Fécamp de inspanning<br />
vergeten. In de verte zien we Yport en<br />
Étretat liggen. De lucht is strakblauw en er<br />
waait een zacht briesje, beneden ons kabbelt<br />
een bijna rimpelloze zee.<br />
Vanaf deze plek zagen de vrouwen van<br />
Fécamp de vissersboten vertrekken. Bij<br />
slecht weer kwamen ze hier regelmatig<br />
Uitzicht vanaf de Falaise d’Amont richting Étretat en Falaise d’Aval. Foto: RB<br />
Fécamp heeft nog het meest zijn oorspronkelijke<br />
karakter van vissersplaats behouden<br />
terug om te bidden voor een behouden<br />
terugkeer van hun mannen. Tot midden<br />
twintigste eeuw vertrokken elk jaar zo’n<br />
tachtig vissersschepen voor de kabeljauwvangst<br />
naar Newfoundland met aan boord<br />
opgeteld soms wel 2.500 man. Knullen van<br />
vijftien jaar voeren als scheepsjongens mee<br />
op de vloot. De vissers waren zes maanden<br />
van huis en de overtocht, maar ook het verblijf<br />
op het koude Newfoundland waren vol<br />
gevaren. Veel vissers kwamen niet terug.<br />
Begin zeventiger jaren van de vorige eeuw<br />
viel de visvangst vrijwel geheel weg doordat<br />
toen visquota werden ingesteld om de achteruitgang<br />
van de visstand tegen te gaan.<br />
Impressionisten<br />
Weer teruggekeerd bij de haven lopen we<br />
op de boulevard langs een aantal informatiepanelen<br />
met afbeeldingen van schilderijen<br />
die door de impressionisten zijn<br />
gemaakt. Eén schilderij van de haven is van<br />
de Franse schilderes Berthe Morisot. Zij<br />
kwam in de zomer van 1874 in Fécamp<br />
aan en leerde er haar aanstaande echtgenoot<br />
Eugène Manet, de broer van de<br />
beroemde schilder Édouard Manet, kennen.<br />
We fantaseren dat Berthe op deze plek<br />
door Eugène ten huwelijk moet zijn<br />
gevraagd. Haar antwoord was oui, al is<br />
bekend is dat zij liever met zijn broer<br />
getrouwd was.<br />
Even verderop komen we bij een informatiepaneel<br />
met een zeegezicht. Op deze plek<br />
schilderde Claude Monet in 1881 de zee<br />
en de kust. Zijn kleurrijke palet, de lichtval<br />
op het water en de woeste golven die op<br />
het strand beukten maken veel indruk.<br />
Monet schilderde vrijwel alle doeken met<br />
de blik op zee gericht. Hij had weinig<br />
boodschap aan het afbeelden van de sociale<br />
veranderingen die in de vissersdorpen achter<br />
hem plaatsvonden. De vissershuisjes<br />
werden afgebroken om plaats te maken<br />
voor de bouw van hotels, het casino en de<br />
villa’s van de gefortuneerde Parijzenaren.<br />
Even voorbij het casino aan de zuidkant<br />
van de boulevard gaan we het pad omhoog<br />
14 <strong>Wandelmagazine</strong> 2-<strong>2021</strong>
Monument voor de vissers in Fécamp.<br />
Foto: RB<br />
richting Yport. We kiezen voor de route<br />
bovenlangs. Over het strand lopen kan ook,<br />
maar er wordt nadrukkelijk gewaarschuwd<br />
voor de vloed die heel snel opkomt en de<br />
wandelaar kan verrassen. In de afgelopen<br />
jaren zijn van de kliffen langs de gehele<br />
Côte d’Albâtre bovendien regelmatig stukken<br />
rots naar beneden gestort.<br />
Voorbij de camping begint onze kustroute<br />
van vandaag. Het pad heeft een korte afdaling<br />
bij Grainval en gaat dan weer omhoog<br />
richting Yport. We komen op een plateau<br />
met een wijds uitzicht over de zee. Het is<br />
een prachtige dag aan het worden. Er gaat<br />
een zacht briesje door onze haren en de<br />
temperatuur is aangenaam.<br />
Waar de tijd stilstaat<br />
Even voor Yport gaat het pad omlaag naar<br />
de kust en komen we in een knus badplaatsje.<br />
Het lijkt of de tijd hier heeft stilgestaan.<br />
Op het strand liggen een paar vissersboten.<br />
Een aantal klassieke villa’s en<br />
hotels staan in de felle zon en het licht<br />
weerkaatst op het strand. Je waant je terug<br />
in de tijd dat schilders als Jean-Baptiste<br />
Corot en Pierre-Auguste Renoir hier verbleven.<br />
Het is rond het middaguur, tijd<br />
voor een eenvoudige lunch bij het lokale<br />
visrestaurant aan de boulevard. De vissalade<br />
is verrukkelijk. Op het terras klinkt<br />
Zicht op de kust bij Varengeville–sur–Mer. Foto: RB<br />
2-<strong>2021</strong> <strong>Wandelmagazine</strong> 15
Frankrijk<br />
WANDELWIJZER<br />
De GR 21 is werd in 2020 verkozen tot Frankrijks ‘meest geliefde Grande Randonnée’<br />
en volgt de kust van Le Tréport naar Le Havre in het noorden van Normandië.<br />
Daarvan lopen 130 km – doorgaans op veilige afstand – langs de spectaculaire<br />
kliffen. Onderweg stijg en daal je enkele honderden hoogtemeters per dag. Oppassen<br />
voor afbrokkelende randen en bij harde wind of regen (gladheid)!<br />
Vervoer<br />
Fécamp ligt op zo’n 586 km van Amsterdam. Met de trein kom je er in een dag met<br />
een overstap in Lille naar Fécamp of via Parijs (Station St. Lazare naar Fécamp).<br />
Beschreven wandelroute<br />
Afstand Fécamp-Étretat over GR 21: ong. 17 km. Voor wie vanuit Étretat terug wil<br />
naar het beginpunt: Keolis Bus 24.<br />
Slapen<br />
Genoeg accommodaties in de kustplaatsjes, eventueel te boeken via het Office de<br />
Tourisme van Fécamp: www.fecamptourisme.com (ook in het Nederlands)<br />
Eten<br />
• Fécamp: Chez Nounoute. Voor de beste vis en zeevruchten.<br />
• Yport: ga eten op het terras van Le Petit Saint-Pierre.<br />
• Étretat: Le Bel Ami. Keuken met mediterrane invloeden, opgedragen aan Guy de<br />
Maupassant.<br />
Tips<br />
• Fécamp: Église St. Étienne (visserskerk), Musée des Pêcheries, Abbatiale de la<br />
Trinité (12e/13e-eeuwse abdijkerk), Palais Bénédictine (likeurstokerij): in 1863 creëert<br />
Alexandre Le Grand, een koopman uit Fécamp, de beroemde Bénédictine-likeur.<br />
• Étretat: huis Clos Arsène Lupin van Maurice Leblanc (auteur van de boeken over de<br />
detective Arsène Lupin), Les Jardins d’Étretat, huis La Guillette van de schrijver Guy<br />
de Maupassant, monument voor de piloten Nungesser en Coli.<br />
Kaarten<br />
• IGN 1710 ET Le Havre – Etretat/Yport , 1:25.000<br />
• IGN 1809 OT Yport – St.-Valéry-en-Caux, 1:25.000<br />
Lezen<br />
Rother Wandelgids Normandië, Thomas Rettstatt, uitg.Elmar, ISBN 9789038926261<br />
Meer weten?<br />
www.wandelenlangskusten.eu/Normandie/GR21.php<br />
Haven van Fécamp<br />
een aangenaam geroezemoes, we dromen<br />
even weg en kunnen ons best voorstellen<br />
waarom de schilders zo graag naar de kust<br />
kwamen …<br />
Met enige moeite dringt het besef door dat<br />
het tijd wordt om op te stappen; er ligt nog<br />
een behoorlijk deel van de wandeling voor<br />
ons. Aan het einde van de boulevard gaat<br />
het pad omhoog richting Vaucottes. Tot aan<br />
Bénouville loopt de route eerst een stuk<br />
landinwaarts om daarna recht boven de<br />
kliffen verder te gaan. Zo’n honderd meter<br />
beneden ons ligt een strand van kleine keitjes.<br />
Hier gingen de vissers vroeger langs de<br />
Escalier du Curé (de ‘trap van de pastoor’),<br />
een steil paadje uitgehouwen in de rots,<br />
naar het strand, maar dit is nu afgesloten.<br />
Gelukkig loopt onze route ver genoeg van<br />
de rand vandaan om geen hoogtevrees te<br />
krijgen. We lopen over een glooiend terrein<br />
richting Étretat, het laatste deel van onze<br />
wandeling.<br />
Twee vliegeniers<br />
We naderen Étretat. De kleine, mondaine<br />
badplaats wordt geflankeerd door de<br />
16 <strong>Wandelmagazine</strong> 2-<strong>2021</strong>
eroemdste rotspartijen van Normandië:<br />
de prachtige Falaise d’Amont aan de<br />
noordkant van het strand en de Falaise<br />
d’Aval en Manneporte aan de zuidkant.<br />
Staande op de Falaise d’Amont snijdt het<br />
uitzicht ons de adem af. Het is een plek<br />
waar schilders graag hun schildersezel<br />
neerzetten. Op de Falaise d’Amont staat<br />
een eenvoudig kerkje en even verderop een<br />
monument voor twee Franse vliegeniers,<br />
De kustlijn tussen Étretat en Fécamp<br />
inspireert schilders nog steeds.<br />
Foto: MvG<br />
De Falaise d’Aval is de meest iconische van de<br />
rotsbogen langs de Côte d’Albâtre.<br />
Foto: MvG<br />
Charles Nungesser en François Coli, piloten<br />
en oorlogshelden uit de Eerste Wereldoorlog.<br />
In 1927 verongelukten zij bij hun<br />
poging de Atlantische Oceaan in één keer<br />
over te vliegen. Vanaf deze rots werd hun<br />
dubbeldekker voor het laatst gezien tot hij<br />
aan de horizon verdween op weg naar<br />
New York, waar ze nooit aangekomen zijn.<br />
Twee weken later slaagde de Amerikaan<br />
Charles Lindberg er wel in de Oceaan over<br />
te vliegen, in omgekeerde richting. Hij is<br />
als held de geschiedenis ingegaan. We dalen<br />
de Falaise d’Amont af naar het strand en<br />
lopen voorbij de Jardins d’Étretat, een<br />
prachtig aangelegde tuin.<br />
Beneden aangekomen gaan we even op een<br />
trapje zitten dat afloopt naar het strand,<br />
heerlijk in de zon. Midden op de boulevard<br />
stond eind negentiende eeuw Hotel Blanquet,<br />
waar Monet vaak verbleef. Hij kwam<br />
hier het liefst in de herfst maar ook een<br />
aantal keren in de winter. Het hotel is<br />
inmiddels afgebroken, maar het moet voor<br />
hem een goede uitvalbasis zijn geweest om,<br />
onder wisselende weersomstandigheden,<br />
de omgeving te verkennen en te vereeuwigen.<br />
Beroemd zijn de verhalen over hoe de<br />
schilder door weer en wind met meerdere<br />
doeken op pad ging. Zittend aan de voet<br />
van een krijtrots was hij een keer zo geconcentreerd<br />
aan het werk dat hij compleet verrast<br />
werd door een reuzengolf die hem bijna<br />
meesleurde. Hijzelf had geluk, maar zijn<br />
werk van die dag ging verloren.<br />
Als afsluiter van onze wandeling lopen we<br />
aan de zuidkant van de boulevard naar het<br />
uitzichtpunt op de Côte d’Aval. Vanaf de<br />
top van de klif hebben we in zuidelijke richting<br />
een prachtig zicht op de beroemde<br />
rotsboog Manneporte, en in de verte zien<br />
we zelfs Le Havre liggen. Nu we hier staan<br />
begrijpen we voorgoed waarom de impressionisten<br />
zo gefascineerd waren door het<br />
licht aan deze oogverblindend mooie kust.
Nederland<br />
Noord-Holland<br />
Met Monet<br />
langs de Zaan<br />
In juni is het 150 jaar geleden dat de Franse schilder<br />
Claude Monet met zijn jonge gezin vier maanden in<br />
Zaandam verbleef. In deze korte maar intensieve<br />
periode vond hij de tijd om 24 landschappen en één<br />
portret te maken. We volgden zijn voetsporen door<br />
de Zaanstreek.<br />
TEKST RUUD BEUNDERMAN & FATIMA VAN DER MAAS<br />
FOTO’S RUUD BEUNDERMAN<br />
Claude Monet, De Voorzaan en de Westerhem,<br />
1871. Collectie Zaans Museum<br />
De coronatijd met al zijn<br />
beperkingen kan soms<br />
ook nieuwe mogelijkheden<br />
brengen. Plekken<br />
die anders heel<br />
druk zijn vanwege alle<br />
toeristen waren nu plotseling stil en boden<br />
ons de mogelijkheid ongestoord op onderzoek<br />
te gaan. Zo waren wij benieuwd naar<br />
wat Monet zo aantrok in de Zaanstreek.<br />
We liepen vanuit Zaanstad langs de Zaan<br />
naar de Zaanse Schans en Wormerveer, op<br />
zoek naar wat Monet in beeld heeft willen<br />
krijgen.<br />
Zaandam 1871 en <strong>2021</strong><br />
Begin juni 1871 is het nog fris (12 °C) voor<br />
de tijd van het jaar. Een veerboot uit<br />
Amsterdam steekt het IJ over en meert aan<br />
bij de sluizen in Zaandam. Aan boord zijn<br />
twee volwassenen met een kind. Ze spreken<br />
Frans met elkaar. Uit een brief van 2 juni<br />
1871, gericht aan zijn vriend de schilder<br />
Camille Pissarro, weten we dat het de<br />
Franse schilder Claude Monet met zijn<br />
18 <strong>Wandelmagazine</strong> 2-<strong>2021</strong>
Langs de Zaan.<br />
HOE KWAM MONET<br />
IN ZAANDAM TERECHT?<br />
Na een verblijf van zeven maanden in<br />
Londen is Monet van plan terug te keren<br />
naar Parijs. De situatie daar is na de<br />
Frans-Pruisische oorlog en de grote<br />
opstand (de Parijse Commune) echter<br />
nog te onzeker en hij besluit om een<br />
omweg via Holland te maken. Waarschijnlijk<br />
op aanraden van zijn leermeester,<br />
de Nederlandse schilder Jongkind,<br />
naar Zaandam.<br />
De reis moet een hele onderneming zijn<br />
geweest. Tijdens een storm wordt met<br />
een stoomboot Het Kanaal overgestoken<br />
naar Rotterdam. Daar gaat het verder<br />
met de trein via Den Haag en Haarlem<br />
naar Amsterdam station Willemspoort<br />
(bij het Westerpark). In 1871 is er nog geen<br />
directe treinverbinding tussen Amsterdam<br />
en Zaandam. De Hembrug over het<br />
IJ is nog in aanbouw en dus stapt de<br />
familie over op de stoomboot die haar<br />
naar Zaandam zal brengen. Vanaf de<br />
boot heeft Monet vast alle bouw- en<br />
graafwerkzaamheden rond het IJ gezien.<br />
Het Noordzeekanaal werd gegraven, bij<br />
IJmuiden en aan de oostkant van Amsterdam<br />
werden sluizen gegraven. Het is een<br />
tijd van grote technische en industriële<br />
ontwikkelingen. Na jaren van economische<br />
stilstand kan er gesproken worden<br />
van een ‘Tweede Gouden Eeuw’.<br />
vrouw en zoontje moeten zijn geweest. Ze<br />
zijn vanuit Engeland naar Nederland gevaren<br />
en in zijn brief brengt Monet verslag uit<br />
van de reis en aankomst in Zaandam.<br />
Mijn waarde vriend,<br />
… Zaandam is wel bijzonder opmerkelijk en er<br />
is genoeg te schilderen voor een heel leven. Ik<br />
geloof dat we hier een heel fijn onderkomen<br />
gaan hebben. De Hollanders lijken een zeer<br />
vriendelijk en gastvrij volk… (Brief Monet<br />
aan Pissarro, 2 juni 1871)<br />
Voorjaar <strong>2021</strong>. We beginnen onze zoektocht<br />
bij de sluizen in Zaandam waar de familie<br />
Monet met de veerboot aanmeerde. Normaal<br />
gesproken komt hier een paar keer<br />
per dag een boot vanuit Amsterdam, maar<br />
nu even niet en daarom hebben we de trein<br />
genomen. Vanuit het station Zaandam is het<br />
tien minuten lopen richting de Zaan en de<br />
sluizen. Wat opvalt is het enorm complex<br />
van hoog op elkaar gestapelde nagebouwde<br />
Zaanse huisjes, dat als een gigantische<br />
‘reclamezuil’ boven het stadscentrum uitsteekt.<br />
Wat je ook van dit bouwwerk vindt,<br />
je weet in elk geval onmiddellijk waar je<br />
bent.<br />
Kort voor we bij de Zaan aankomen, slaan<br />
we rechtsaf en volgen het bordje “Het<br />
Blauwe Huis” om het huis te zien (Hogendijk<br />
78) dat op een schilderij van Monet<br />
staat afgebeeld. Het is in de loop der jaren<br />
vele malen overgeschilderd maar de intens<br />
blauwe kleur is weer ‘teruggevonden’. Bij<br />
de sluizen hebben we een mooi uitzicht<br />
over de Zaan. We weten dat Monet vooral<br />
in het centrum en aan de rand van de rivier<br />
heeft geschilderd. Met enige moeite kunnen<br />
we enkele plekken traceren waar hij dat<br />
gedaan heeft. In oostelijke richting lag<br />
Hotel De Beurs, waar het gezin vier maanden<br />
zou verblijven. Dit hotel is in 1905<br />
afgebrand. We draaien ons naar het zuiden,<br />
waar destijds het IJ was en Monet goed<br />
zicht had op de zeilschepen en de molens.<br />
Sindsdien zijn de molens afgebroken en is<br />
het IJ grotendeels ingepolderd. Zelfs de<br />
sluizen, aangelegd in 1722, werden niet met<br />
rust gelaten en zijn begin 1900 meer naar<br />
het zuiden verplaatst. Dat geldt ook voor de<br />
karakteristieke Zaanse huizen met hun<br />
prachtige, in Zaans groen geverfde voor- en<br />
achtergevels, eigendom van de rijke Zaankanters<br />
(moleneigenaren en handelaren).<br />
Ook die zijn in de afgelopen anderhalve<br />
eeuw voor een groot deel afgebroken.<br />
‘Zaanse huisjes’ van Hotel Zaandam.<br />
2-<strong>2021</strong> <strong>Wandelmagazine</strong> 19
Nederland<br />
De Zaanse Schans<br />
Het is net alsof we in de schoolplaten<br />
van M.A. Koekkoek zijn beland<br />
Vervreemding<br />
Zo staan we bij de sluizen en zoeken we<br />
naar de plekken waar Monet honderdvijftig<br />
jaar geleden schilderde. Het geeft ons een<br />
gevoel van vervreemding. Als we de afbeeldingen<br />
van de schilderijen vergelijken met<br />
de huidige bebouwing, wordt ons snel duidelijk<br />
dat Zaandam sindsdien een enorme<br />
verandering heeft ondergaan. De Zaanstreek<br />
liep in West-Europa voorop in de<br />
scheepsbouw en de verwerkingsindustrie<br />
(tabak, cacao, papier, verf). Daarnaast was<br />
ook de walvisvaart belangrijk. In de achttiende<br />
en negentiende eeuw stonden ruim<br />
zeshonderd molens in de Zaanstreek. Maar<br />
hiervoor heeft veel moeten wijken: de huizen<br />
en de molens die Monet schilderde<br />
hebben eind negentiende eeuw plaatsgemaakt<br />
voor moderne industrie. Het<br />
beeld van de Zaan dat Monet moet hebben<br />
gezien, is daarmee totaal veranderd.<br />
Monets grote liefde ging uit naar het schilderen<br />
van de natuur, de wolken, het licht<br />
op het water en de luchten, die zo kenmerkend<br />
zijn voor de Lage Landen. Hij trof<br />
het, want op het moment dat hij in Zaandam<br />
arriveerde, was het karakteristieke van<br />
de Zaanstreek er nog wel, met de windmolens,<br />
de houten huizen, de zeilschepen.<br />
Gelukkig is een aantal mooie voorbeelden<br />
van huizen en molens behouden gebleven<br />
en verplaatst naar de Zaanse Schans, vijf<br />
kilometer ten noorden van de stad. Als we<br />
een beeld willen krijgen van hoe Zaandam<br />
en de Zaanstreek er tijdens Monets verblijf<br />
uit moeten hebben gezien, moet we daar<br />
naartoe.<br />
Zaanse Schans<br />
We vervolgen onze zoektocht via de westkant<br />
van de Zaan richting de Zaanse<br />
Schans. Hier woonden rijke kooplieden in<br />
mooie huizen met tuinen langs de rivier.<br />
Monet schilderde een van deze huizen met<br />
tuinkoepel en uitzicht over de Zaan. Een<br />
wandeling over de Westzaan langs oude<br />
Zaanse huizen afgewisseld met grote<br />
fabrieken brengt ons via Koog aan de Zaan,<br />
waar we de Julianabrug oversteken, bij de<br />
Zaanse Schans.<br />
Inmiddels is de Zaanse Schans, ontstaan<br />
begin jaren ’60 van de vorige eeuw, evenals<br />
het aan de overkant gelegen Gortershoek,<br />
aangewezen als beschermd dorpsgezicht.<br />
De molens (waaronder mosterdmolen<br />
De Huisman, houtzaagmolen De Gekroonde<br />
Poelenburg, verfmolen De Kat, oliemolen<br />
De Zoeker) zijn opengesteld voor<br />
het publiek, evenals een aantal kleine<br />
ambachtelijke bedrijfjes waaronder de eerste<br />
winkel van Albert Heijn. Op deze<br />
anders zo toeristische plek is voor even de<br />
rust weergekeerd en kunnen we vrij ronddwalen.<br />
Het is net alsof we in de schoolplaten<br />
van M.A. Koekkoek zijn beland.<br />
De molens aan de rand van de Zaan zijn<br />
nog steeds in bedrijf. Er draait altijd wel<br />
ergens een en het geluid van de draaiende<br />
wieken weerkaatst over het water. Terug bij<br />
de ingang staat het Zaans Museum, dat de<br />
bezoeker informeert over het leven in de<br />
Zaanstreek en haar rijke industrieel verleden.<br />
Het museum is sinds 2015 de trotse<br />
bezitter van een schilderij van Monet<br />
De Voorzaan en de Westerhem.<br />
Gortershoek<br />
We verlaten de Zaanse Schans en gaan<br />
terug naar de Wilhelminabrug. Daar slaan<br />
we rechtsaf over de Lage Dijk richting Wormerveer.<br />
In de rustige woonwijk waar we<br />
nu terechtkomen, de Gortershoek, nemen<br />
we de tijd de mooie gevels en details van<br />
een aantal koopmanshuizen goed in ons op<br />
te nemen. Een voorbeeld van een stenen<br />
huis, teken dat de bewoner erg rijk was, is<br />
te vinden op nr 80: het Honig Breethuis uit<br />
1710, destijds een voornaam koopmanshuis<br />
en nu een klein, mooi museum met<br />
een stijlkamer. Even verderop staat het<br />
voormalig raadhuis van de gemeente Zaandijk<br />
(nr 104). Daar recht tegenover ligt een<br />
beeldentuin en daarachter het voormalig<br />
weeshuis.<br />
Het Blauwe Huis van Monet.<br />
Het laatste deel van onze tocht brengt ons<br />
in Wormerveer onverwacht bij prachtig<br />
industrieel erfgoed. Eind negentiende eeuw<br />
maakten industriemolens plaats voor<br />
nieuwe industrie, zoals onder meer de rijstpellerij<br />
en olie-industrie. Midden in Wormerveer,<br />
aan de overkant van de Zaan,<br />
staat nog een aantal indrukwekkende<br />
gebouwen met namen als Batavia, Saigon,<br />
Bassein, Hollandia, die tot eind jaren zestig<br />
van de vorige eeuw nog in bedrijf waren als<br />
pakhuizen en rijstpellerijen.<br />
We hebben de keuze: teruglopen langs de<br />
overkant van de Zaan richting de Zaanse<br />
Schans of de trein in Wormerveer.<br />
20 <strong>Wandelmagazine</strong> 2-<strong>2021</strong>
WANDELWIJZER<br />
Vervoer<br />
• Station Alkmaar, stoptrein naar<br />
Koog a/d Zaan en Wormerveer.<br />
• Boot Amsterdam CS–Zaandam<br />
Centrum: opstappen achter het<br />
Centraal Station bij P14<br />
(www.zaanferry.com).<br />
Onze tips<br />
• Zaans Museum<br />
(www.zaansmuseum.nl).<br />
• Czaar Peterhuisje (zie website Zaans<br />
Museum).<br />
• Hembrugmuseum (zie website Zaans<br />
Museum).<br />
• Molenmuseum De Zaansche Molen<br />
(www.zaanschemolen.nl).<br />
• Monet Atelier<br />
(www.monetinzaandam.nl).<br />
Leestips<br />
• Monet in Holland, B. Bakker e.a.,<br />
Waanders/Rijksmuseum Vincent<br />
Van Gogh, 1987.<br />
• Wandelingen langs het industrieel<br />
erfgoed van Nederland, J. Burger<br />
(red.), Op Lemen Voeten, 1996 –<br />
routebeschrijving blz. 196-199.<br />
• 1871 Monet Zaandam, C. Couwenhoven<br />
e.a., Stichting Monet in<br />
Zaandam en Zaans Museum,<br />
Uitgeverij Noord-Holland, 2017<br />
(3e druk) – bevat handige routekaarten.<br />
Verkrijgbaar bij VVV Zaandam<br />
en Zaanse Schans.<br />
<br />
Zoals Monet het moet ervaren<br />
hebben: de Zaanse Schans.<br />
Tekening: Robert Huls<br />
2-<strong>2021</strong> 1-<strong>2021</strong> <strong>Wandelmagazine</strong> 21
Koplopen<br />
wandelroutes in de Noordkop<br />
Ontdek en beleef de Kop van Noord-<br />
Holland. In dit misschien wel mooiste stukje<br />
Nederland vind je wonderschone en vaak nog<br />
ongerepte natuur. Goed voor vele kilometers<br />
wandelroutes door oer-Hollands laagland.<br />
Via de drie kusten die de Noordkop zo uniek<br />
maken, wandel je langs, over en achter de duinen<br />
van zilt naar zoet.<br />
Door polders en over dijken loop je authentieke<br />
dorpjes en kleinstedelijke stadskernen binnen.<br />
Veel met een rijke maritieme of nautische<br />
historie en altijd vol verhalen. We selecteerden<br />
twee bijzondere wandelroutes die de beloftes<br />
volledig waarmaken. Geniet van je wandeling en<br />
doe vooral mee aan de wandel winactie!<br />
wandelenindekop.nl
waarin Napoleon in Den Helder was. In het fort is ook een Noordzee<br />
aquarium gevestigd. Voor de verdediging van de oorlogshaven liet<br />
Napoleon, naast Fort Kijkduin, meerdere forten bouwen die samen<br />
de Stelling Den Helder vormen.<br />
Napoleonroute<br />
11,2<br />
km<br />
Route Vanaf Fort Kijkduin ga je de Helderse zeedijk op, waar je<br />
de vuurtoren de Lange Jaap passeert en langs Fort Erfprins loopt.<br />
Je verlaat de dijk via het Marinemuseum en wandelt Willemsoord<br />
op, de voormalige Rijkswerf. Een prachtig gerestaureerd terrein vol<br />
maritieme historie, musea, horeca en een haven met historische<br />
schepen. Vanaf hier ben je in enkele minuten in de binnenstad van<br />
Den Helder waar zich vele terrasjes bevinden voor een drankje of<br />
een lunch. Geniet ervan!<br />
Met aan drie kanten zee heeft Den Helder een unieke, strategische<br />
ligging. Dat zag Napoleon al in 1811 en noemde de plaats ‘Gibraltar<br />
van het Noorden’. Hij stationeerde er zij n marinevloot die nu al twee<br />
eeuwen lang Den Helder kenmerkt. Hij bouwde er Fort Kijkduin, een<br />
fort dat dagelijks te bezoeken is en waar je meer te weten komt over<br />
de functie van het fort tijdens de Tweede Wereldoorlog en de tijd<br />
Fort Kijkduin<br />
13,1<br />
km<br />
Rondje Zwanenwater<br />
Route Je start in het gezellige Callantsoog en loopt richting natuurgebied Het<br />
Zwanenwater. Onderweg liggen aan je linkerhand de glooiende duinen en aan de rechter<br />
kant van de weg zie je de uitgestrekte bollenvelden die in het voorjaar uitbundig in bloei<br />
staan. Vervolgens loop je een stuk door de Pettemerduinen. Het is hier prettig beschut<br />
wandelen. Vanaf de hoge duintoppen heb je een prachtig uitzicht. In mei - juni zie je in de<br />
natte duinvalleien vele roze en paarse orchideeën bloeien. Meest in het oog springend zij n<br />
de twee duinmeren, de grootste van West-Europa. Ze zij n ontstaan in de achttiende eeuw<br />
als gevolg van stij ging van het grond- en regenwater dat net achter de zeereep bleef staan.<br />
Vervolgens loop je<br />
kilometers lang over<br />
het strand. Lekker<br />
uitwaaien en bij mooi<br />
weer natuurlijk pootje<br />
pootje baden in zee.<br />
Veel wandelplezier!<br />
Blauwborst (Luscinia svecica)<br />
Natuurgebied Zwanenwater<br />
Win<br />
Een overnachting voor twee in het<br />
nieuwe Hotel De Werf in Den Helder.<br />
En... een waardebon van € 200,- van<br />
Reus Sport in Den Helder om je<br />
wandeluitrusting compleet te maken.<br />
Relaxt slapen doe je in het onlangs geopende<br />
Hotel De Werf. Een verrassend en charmant boetiekhotel<br />
in hartje stad met 8 luxe themakamers. Heel anders dan<br />
je misschien in Den Helder zou verwachten.<br />
Behalve op die overnachting voor twee maak je ook<br />
nog kans op een waardebon van € 200,-. . Te besteden<br />
bij Reus Sport in Den Helder. Kun je meteen een paar<br />
nieuwe wandelschoenen kopen.<br />
Kans maken? Ga naar wandelenindekop.nl<br />
en laat je gegevens achter.
DE ZOEKTOCHT NAAR<br />
ULTIEME VRIJHEID<br />
Hike in Holland biedt prachtige individuele<br />
wandelvakanties in Nederland door het Hollandse<br />
landschap en historische steden. Laat u verrassen<br />
door de unieke wandeltochten.<br />
Het levensverhaal<br />
van Tamar Valkenier<br />
Nu verkrijgbaar bij jouw (online) boekhandel<br />
“Elk onderdeel van onze reis was perfect!<br />
De aan wijzingen waren uitstekend, evenals het regelen<br />
van de bagage. Bedankt voor al jullie inspanningen.”<br />
www.hike-in-holland.nl<br />
DE BESTE WANDELGIDSEN<br />
OM FRANKRIJK TE VERKENNEN<br />
NIEUW!<br />
april <strong>2021</strong><br />
23 wandelingen - €15,95<br />
ISBN 9789078194217<br />
35 wandelingen - €17,95<br />
ISBN 9789078194248<br />
24 wandelingen - €15,95<br />
ISBN 9789078194279<br />
16 wandelingen - €15,95<br />
ISBN 9789078194378<br />
De mooiste rondwandelingen,<br />
van een paar uur tot een hele dag<br />
www.onedaywalks.com / www.facebook.com/OneDayWalks
Column<br />
Tekst Judith van Bilsen<br />
Fliepjes gezocht<br />
Jaren geleden begon ik mijn wandelavonturen<br />
met het lopen van het Pieterpad. Gewoon in<br />
Nederland. Ik had nog weinig ervaring en dat<br />
leek mij een mooie manier om op een relatief<br />
makkelijke wijze ons eigen landje te ontdekken. Aleen<br />
had ik twee problemen: ik wilde niet alleen wandelen,<br />
maar er was niemand in mijn omgeving die mij het<br />
hele Pieterpad gezelschap wilde houden. En ik had<br />
geen tijd om alles in een keer te doen, dus moest ik<br />
de hele route in kleine beetjes knippen.<br />
Toen kreeg ik een idee. Een oproep op mijn Facebookpagina:<br />
Wie wil een etappe van het Pieterpad<br />
met mij wandelen? Het resultaat was overweldigend!<br />
Er kwamen talloze reacties, van mijn beste vriendinnen<br />
tot mensen waarmee ik op de basisschool had<br />
gezeten maar met wie ik eigenlijk het contact was<br />
verloren. Ex-collega’s, familieleden, hardloopmaatjes,<br />
ze wilden mij allemaal wel een dagje (of twee) gezelschap<br />
houden onderweg.<br />
Toegegeven, het was een heel karwei om alle wandeldagen<br />
gepland te krijgen. Er zat een aantal ervaren<br />
wandelaars tussen, maar het merendeel van de mensen<br />
had nog niet zoveel ervaring. Voor mij maakte dat<br />
niet uit. Ik heb genoten van iedere etappe! Want elke<br />
wandelpartner gaf een andere dynamiek. Het leverde<br />
mooie gesprekken op en nieuwe inzichten.<br />
En er ontstond een nieuw woord. Want telkens als ik<br />
aan mijn wandelmaatje van die dag uitlegde waarom<br />
ik de route zo makkelijk kon vinden, wees ik ze op de<br />
rood-witte markering, die ik een ‘fliepje’ noemde.<br />
Want markering bekt niet zo lekker. ‘Fliepje’ was het<br />
eerste wat in me op kwam, ooit, toen ik aan de eerste<br />
etappe van het Pieterpad begonnen was. Het grappige<br />
is dat mijn wandelmaatjes dat overnamen.<br />
Iedere keer dat ze de rood-witte strepen zagen riepen<br />
ze: “Fliepje! Daar!” En zo ging dit woord langzaamaan<br />
een eigen leven leiden …<br />
In de wandelverhalen over het Pieterpad die ik voor<br />
mijn website schreef, ben ik gul met fliepjes gaan<br />
strooien.<br />
Pasgeleden ontving ik een mail van een onbekende<br />
man. Hij had op internet mijn reisblogs gevonden en<br />
mijn verhalen over het Pieterpad gelezen. Hij schreef:<br />
“Ik vertelde een keer tegen mijn vriendin: ‘iemand op<br />
internet noemt de rood-witte vlaggetjes die de route<br />
aangeven fliepjes.’ We vonden dit allebei een prachtig<br />
woord! Samen hebben we ongeveer acht etappes van<br />
het Pieterpad gelopen en we hebben de Tour Mont<br />
Blanc gedaan (aanrader!) en je raadt het al, vanaf dat<br />
moment heten alle vlaggetjes op alle routes fliepjes,<br />
waarvoor dank (!?).”<br />
Mijn nieuwe missie? Het woord fliepje verspreiden over<br />
de wereld! Op de wandelroutes van Nederland tot<br />
Spanje, van Jordanië tot Zuid-Amerika. Waar jij ook<br />
gaat wandelen, ik wens je succes met het zoeken en<br />
vinden van de fliepjes!<br />
2-<strong>2021</strong> <strong>Wandelmagazine</strong> 25
Via Belgica<br />
Wandel III-daagse<br />
18, 19 EN<br />
20 JUNI <strong>2021</strong><br />
70 kilometer dwars<br />
door Zuid-Limburg<br />
in de voetstappen<br />
van de Romeinen<br />
Wandel tijdens de Nationale<br />
Archeologiedagen op 18, 19 en<br />
20 juni mee over de Via Belgica.<br />
Deze Romeinse weg loopt dwars<br />
door Zuid-Limburg en vormde<br />
het landschap, de steden en de<br />
mensen tot wat ze nu zijn. Tijdens<br />
70 gemarkeerde wandelkilometers<br />
verdeeld over drie dagmarsen<br />
geniet je van dit veelzijdige erfgoed<br />
over de mooiste wandelpaden door<br />
stad en natuur.<br />
Schrijf je gratis in!<br />
www.viabelgica.eu
Ierland<br />
3 x groen<br />
wandelen<br />
in Dublin<br />
TOERISTISCHE<br />
HOTSPOTS<br />
Leinster<br />
Staat een bezoekje<br />
aan de Ierse hoofdstad<br />
Dublin op je lijstje? Goed<br />
idee! De traditionele<br />
muzieksessies in de<br />
pubs en de vele gratis te<br />
bezoeken musea vallen<br />
namelijk heel goed te<br />
combineren met groene<br />
wandelingen in en rond<br />
de stad. <strong>Wandelmagazine</strong><br />
combineert Dublins<br />
mooiste parken, de rivier<br />
de Liffey, strand én een<br />
natuurreservaat in drie<br />
veelzijdige wandelingen.<br />
TEKST & FOTO’S LUCY DEUTEKOM<br />
Afgezet kalksteen (limestone) tussen Portmarnock en Malahide.<br />
2-<strong>2021</strong> <strong>Wandelmagazine</strong> 27
Ierland<br />
Langs de Liffey.<br />
Phoenix Park.<br />
1 Phoenix Park en de Liffey<br />
Het Phoenix Park in Dublin is met 700<br />
hectare een van de grootste stadsparken<br />
van Europa. Ter vergelijking: het is bijna<br />
vijftien keer zo groot als het Vondelpark in<br />
Amsterdam. Het park is ontstaan in 1662,<br />
toen de Engelse hertog van Ormonde de<br />
gronden ten noorden van de rivier<br />
omheinde voor een koninklijk jachtdomein.<br />
Britse koningen werden uitgenodigd om op<br />
herten en fazanten te jagen. Het domein<br />
werd in 1747 opengesteld voor het publiek<br />
en sindsdien is Phoenix Park een populaire<br />
groene oase in Dublin. Door de omvang<br />
heb je het park op veel plekken helemaal<br />
voor jezelf. Een van mijn favoriete wandelingen<br />
gaat door het park en langs de rivier<br />
de Liffey terug naar het stadscentrum. Voor<br />
deze wandeling loop je vanaf Heuston Station<br />
in enkele minuten naar de hoofdingang<br />
van Phoenix Park.<br />
Wandelen met fatsoen<br />
De People’s Flower Gardens stammen uit<br />
de Victoriaanse tijd (1837-1901), toen de<br />
Britten het voor het zeggen hadden in Ierland.<br />
In deze periode ontwikkelde zich een<br />
middenklasse met meer vrije tijd. Die tijd<br />
moest vooral beschaafd worden ingevuld:<br />
de pub was uit den boze, wandelen door<br />
parken en bloementuinen werd het helemaal,<br />
dit was nuttig en respectabel. Eenmaal<br />
door de bloementuin gelopen, hou je<br />
voor de wandeling links aan, tot je bij hoger<br />
gelegen velden komt die uitzicht over de<br />
stad geven. Je ziet een stukje van de Guinness-brouwerij.<br />
Op de parkvlaktes lopen<br />
tweehonderd damherten rond, de mannetjes<br />
en vrouwtjes apart van elkaar. Alhoewel<br />
ze vrij rondlopen, zijn ze aan mensen<br />
gewend en kun je ze tot op enkele meters<br />
naderen. Verlaat het park door een zijuitgang<br />
bij het St. Mary’s Hospital, en vervolg<br />
de route naar het dorpje Chapelizod.<br />
Je komt langs een katholieke kerk uit 1840<br />
met bovenop een Keltisch kruis.<br />
Chapelizod<br />
Chapelizod is een charmant dorpje aan de<br />
Liffey dat is ‘ingelijfd’ door uitdijend<br />
Dublin. Een supermarkt en een tweetal koffietentjes<br />
lenen zich goed voor een pauze. Je<br />
neemt hier de brug over de rivier en loopt<br />
langs de meanderende Liffey naar de wijk<br />
Islandbridge waar je vanzelf in de Irish National<br />
War Memorial Gardens terechtkomt,<br />
een symmetrisch aangelegde tuin die gewijd<br />
is aan de bijna vijftigduizend Ierse soldaten<br />
die hun leven gaven in de Eerste Wereldoorlog.<br />
In de maand april ontpopt het park in<br />
Islandbridge zich tot een zee van witte en<br />
roze bloesem.<br />
INFO<br />
Lengte: 10 km<br />
Start- en eindpunt: LUAS-tramhalte bij<br />
station Heuston<br />
Hoe kom ik er: LUAS-tram vanuit het<br />
centrum van Dublin<br />
Horeca: Halverwege (Chapelizod Village)<br />
en aan het eind (Heuston Station)<br />
28 <strong>Wandelmagazine</strong> 2-<strong>2021</strong>
Meertaligheid:<br />
de Ierse namen gaan<br />
boven de Engelse.<br />
2 Van Portmarnock<br />
naar Malahide<br />
Zet een voet op het strand van Portmarnock<br />
en je begrijpt waarom dit ook wel het<br />
‘fluwelen strand’ (‘the velvet beach’) wordt<br />
genoemd. De enorme breedte maakt dit<br />
strand tot een van de mooiste van Dublin.<br />
Het relatief milde klimaat in dit deel van<br />
Ierland (de west- en noordkust zijn kouder<br />
en natter) zorgt voor een grote verscheidenheid<br />
aan flora en fauna. In de duinen<br />
komen zo’n 250 plantensoorten voor waaronder<br />
de bijenorchis, de kleurrijke orchidee<br />
waarvan het onderste blaadje op een bij<br />
lijkt.<br />
De wandeling van Portmarnock naar Malahide<br />
loopt 4 kilometer langs de kust, met<br />
parklandschap aan de ene kant en strand<br />
aan de andere. Je kan verhard lopen over<br />
een voetpad langs het strand en gedeeltelijk<br />
langs de autoweg, of je kunt ervoor kiezen<br />
helemaal over het strand te lopen. Af en toe<br />
is het dan een beetje klauteren over de<br />
kalksteenrotsen, maar die zijn op de meeste<br />
plekken van boven vlak afgeschuurd. De<br />
iconische Martellotoren in Portmarnock<br />
springt in het oog. Dit bijzondere bouwwerk<br />
is inmiddels omgebouwd tot woonhuis<br />
maar maakte in de tijd van Napoleon<br />
deel uit van een lint van verdedigingswerken<br />
langs kust. Met name de kustlijn rond<br />
Dublin werd als kwetsbaar gezien voor een<br />
aanval van de Fransen toen na het Verdrag<br />
van Amiens in 1802 opnieuw oorlog uitbrak.<br />
Van de vijftig Martellotorens ten<br />
noorden en zuiden van de hoofdstad staan<br />
er nu nog zo’n twintig overeind. U2-zanger<br />
Bono heeft een tijdje in zo’n toren<br />
gewoond (en gaf hier flink wat feestjes).<br />
Ireland’s Eye<br />
De route biedt alle ingrediënten voor een<br />
heerlijke kustwandeling: kwetterende zeevogels,<br />
zicht op eilanden voor de kust en de<br />
mogelijkheid om door de branding te lopen<br />
of op zijn minst het zand onder je voeten te<br />
voelen. Een van de eilandjes is het onbewoonde<br />
Ireland’s Eye, een vogelreservaat<br />
waar grote kolonies jan-van-genten en<br />
pape gaaiduikers hun broedplaats op de<br />
rotsen hebben. Ondanks dat je er<br />
niet mag aanmeren, kun je met<br />
de veerboot van het schiereiland<br />
Howth een tochtje rond het<br />
eiland maken. De Martellotoren<br />
uit 1803 en een oude ruïne uit de<br />
achtste eeuw zijn dan goed zichtbaar.<br />
Tussen eind mei en juli heb<br />
je kans de papegaaiduikers te<br />
zien. Het hele jaar door heb je<br />
langs de ganze kustlijn grote kans<br />
zeehonden te spotten. Op de<br />
eilandjes rusten ze uit.<br />
Kuststadje Malahide<br />
Naar keuze kun je halverwege de wandeling<br />
het pad landinwaarts nemen, door het<br />
Robswall Park Hillside. Je voegt hiermee<br />
een kilometer toe over heuvelachtig grasland,<br />
met nog steeds weids uitzicht over de<br />
Ierse Zee. Via dit park kom je het stadje<br />
Malahide binnen en met een half uur lopen<br />
langs het strand van Malahide kom je in de<br />
winkelstraten waar je volop keuze hebt uit<br />
sfeervolle pubs en restaurants. Het treinstation<br />
bevindt zich ook in het centrum. Wie<br />
nog niet moe is – of na een pubstop weer<br />
opgeladen – kan ervoor kiezen dezelfde<br />
route terug te lopen naar Portmarnock. Of<br />
blijf nog wat langer in Malahide, en breng<br />
een bezoek aan het mooie Malahide Castle<br />
& Gardens. Voor kinderen is hier een elvenpad<br />
(fairy trail) uitgezet.<br />
INFO<br />
De Martellotoren in Portmarnock.<br />
Het strand bij Portmarnock.<br />
Lengte: 5½ km<br />
Startpunt: Portmarnock (bushalte The<br />
Dunes)<br />
Eindpunt: Treinstation Malahide<br />
Hoe kom ik er: Bus 32 vanuit het<br />
centrum van Dublin<br />
Horeca: In Portmarnock en Malahide<br />
2-<strong>2021</strong> <strong>Wandelmagazine</strong> 29
Ierland<br />
Bull Island.<br />
3. Natuurreservaat Bull<br />
Island en St. Anne’s Park<br />
Binnen de stadsgrenzen(!) van Dublin<br />
bevindt zich North Bull Island: een zandstrand<br />
van 5 kilometer lang en zo'n 800<br />
meter breed. Op de brede duinstrook staat<br />
in het voorjaar en zomer de felgele gaspeldoorn<br />
in bloei. Dit schitterende wandelgebied<br />
ligt slechts een kwartier met de bus<br />
van het centrum. Vanaf het eiland zie je<br />
schiereiland Howth liggen, waar je ook<br />
geweldig kunt wandelen, en aan de andere<br />
kant zie je de toppen van de befaamde<br />
Wicklow Mountains, met de punt van de<br />
Sugarloaf (552 m).<br />
North Bull Island kreeg in 1981 het stempel<br />
van UNESCO-natuurreservaat, en is in<br />
tegenstelling tot Howth bekender bij de<br />
omwonenden dan bij toeristen. Het is dus<br />
een beetje een hidden gem, en dit komt voor<br />
een groot deel door afwezigheid van<br />
horeca. Slechts een kleine koffiekiosk<br />
bedient het hele gebied, en dat is nu juist<br />
deel van de charme.<br />
Ieren zijn zeezwemmers<br />
De wandeling start aan het begin van de<br />
houten brug die naar North Bull Island<br />
gaat. Na de brug sla je linksaf via het duingebied<br />
naar het strand. Voor de koffiekiosk<br />
loop je echter rechtdoor over de dijk. In zee<br />
zwemmen is erg populair in Ierland, en lijkt<br />
de laatste jaren nog meer in trek te zijn, bij<br />
zowel jong als oud. Een van de zwemhotspots,<br />
als het ware, is hier in Dublin Bay,<br />
waar praktische betonnen omkleedhokjes<br />
beschikbaar zijn. Voor wild sea swimming,<br />
zoals de Ieren het noemen, gaat het er<br />
spartaans aan toe: je hebt niets anders<br />
nodig dan je zwemkleding en de zee. Het<br />
hele jaar door, ook in de herfst en winter,<br />
neemt men al dan niet in groepsverband<br />
een verfrissende duik.<br />
De wandeling gaat zo’n 2½ kilometer over<br />
het strand en slaat linksaf over de Causeway<br />
Road terug naar het vasteland. Je<br />
steekt de drukke verkeersweg over en je<br />
loopt via het St. Anne’s Park terug. Elke<br />
zaterdag wordt hier een boerenmarkt<br />
gehouden, voor kinderen zijn er volop<br />
speelmogelijkheden. Afhankelijk van je<br />
route door het park, ben je na enkele kilometers<br />
terug bij de bushalte van lijn 130 die<br />
teruggaat naar het centrum van Dublin.<br />
St Anne’s Park.<br />
De auteur woont in Ierland en schrijft<br />
reisboeken. Vorig jaar verscheen haar<br />
inspiratiegids over Dublin en binnenkort<br />
verschijnt haar nieuwe boek over de Wild<br />
Atlantic Way aan de Ierse Westkust. Op<br />
www.mijndublin.com lees je meer over<br />
Dublin en Ierland, en vind je ook overzichtskaartjes<br />
van de drie wandelroutes<br />
uit de reportage.<br />
INFO<br />
Lengte: 9 km<br />
Start- en eindpunt: Clontarf (bushalte<br />
Wooden Bridge)<br />
Hoe kom ik er: Bus 130 vanuit Dublin<br />
centrum<br />
Horeca onderweg: Kiosk op North Bull<br />
Island, restaurant in St. Anne’s Park<br />
30 <strong>Wandelmagazine</strong> 2-<strong>2021</strong>
Wandelen in<br />
het groen?<br />
Zoetermeer is de plek!<br />
Voor een heerlijke wandeling<br />
in het groen hoef je niet ver<br />
te reizen, in de randstad zijn<br />
genoeg goede wandelpaden<br />
te vinden!<br />
Foto: Carla Manten Fotografie<br />
’IEDERE BOOM TELT. IS UNIEK.<br />
EN IS VAN WAARDE!’<br />
Maar weinig steden in Nederland hebben zo veel<br />
mogelijkheden om in het groen te ontspannen als<br />
Zoetermeer. Je vindt hier zes recreatiegebieden in<br />
en rondom de stad. Door de recreatiegebieden zijn<br />
kilometers wandelpaden aangelegd, zowel verhard<br />
als onverhard. Ontdek via deze paden de Balij<br />
(het Balijbos), het Buytenpark, het Noordelijke<br />
plassengebied met Strand Noord Aa, het Bentwoud,<br />
het Westerpark met een mooie Natuurtuin, het<br />
moerasbos Prielenbos en de Nieuwe Driemanspolder.<br />
Ontdek ook de zeer gevarieerde architectuur in<br />
Zoetermeer met een van de architectuurwandelingen.<br />
Ben je een kunstliefhebber? Zoetermeer heeft meer<br />
dan 180 kunstwerken, ontdek ze via de kunstroutes!<br />
De routes zijn ongeveer 5 kilometer.<br />
www.uitgeverijzilt.nl<br />
In Bladgoud leggen klimaatspecialist Reinier<br />
van den Berg en coauteurs Suzanne Valkman<br />
en Simone Groenendijk uit wat precies die<br />
waarde inhoudt. In toegankelijke bewoordingen<br />
vertelt dit boek over de historie van bomen,<br />
over de waarde van bomen voor het klimaat,<br />
over biodiversiteit, over de gebruikswaarde,<br />
over de waarde voor onze (geestelijke)<br />
gezondheid en over hun eigen waarde.<br />
€ 20,99 | e-book € 12,50<br />
Trek voor een lange afstandswandeling vanuit<br />
Zoetermeer het Groene Hart in. Zoetermeer ligt<br />
midden in het Groene Hart: een oase van rust,<br />
ruimte en natuur. Je wandelt en fietst hier door<br />
de polders en vaart over de Hollandse plassen.<br />
Volg de socialemediakanalen van Zoetermeer is<br />
de plek om regelmatig wandeltips en nieuwe<br />
routes te ontdekken. Heb je tijdens de wandeling<br />
een mooie foto gemaakt? Deel ’m op Instagram<br />
met #Zoetermeerisdeplek.<br />
www.zoetermeerisdeplek.nl
Nederland<br />
Noord-Holland<br />
Van Fatima<br />
naar Lourdes<br />
… in Amsterdam<br />
De Kolenkit.<br />
Kerken in Amsterdam, die staan toch<br />
leeg, horen we u denken. Of ze zijn<br />
gesloopt of verbouwd tot peperdure<br />
appartementen. Wij, twee verstokte<br />
atheïsten, gingen op bedevaart<br />
en waren verbaasd: God is op veel<br />
plaatsen nog springlevend. Een<br />
aanrader voor slow walking op de<br />
zondagochtend of de vrijdagmiddag.<br />
TEKST & FOTO’S HANS FARJON & BERT STOK<br />
W<br />
e liepen er straal aan voorbij, al zo’n 25<br />
jaar. Nooit gingen we de garagedeur binnen<br />
op de Jacob Catskade 11. Gek eigenlijk,<br />
want boven de deur staat een intrigerende<br />
tekst: “Igreja Nossa Senhora de<br />
Fatima”. Igreja betekent kerk, dat wisten<br />
we, maar een kerk kon dit niet wezen, eerder een vaag zaaltje waar<br />
ze Onze Lieve Vrouwe van Fatima aanbidden. Dat dachten we, tot<br />
een van ons bij een burenklus om de hoek op drie hoog achter uit<br />
het raam keek. Daar stond zowaar een heuse kerk verstopt op het<br />
binnenterrein. Zonder toren, dat wel.<br />
Het is zomer, de kerken zijn weer open. Enigszins beschroomd volgen<br />
we een paar net geklede dames de kerk in. Binnen is het al<br />
redelijk vol. Een enkele man met mondkapje en vooral veel vrouwen<br />
van jong tot oud. Ze komen van heinde en ver om hier met<br />
andere Portugeessprekenden de mis te vieren. Bepaald geen buurtkerk<br />
dus. Als de mis begint zitten er ongeveer vijftig mensen mooi<br />
verspreid over de banken. Rechtsvoor knielt een jongeman met<br />
kroeshaar devoot bij het Maria-altaar. Een gitarist, tenorsaxofonist<br />
en twee zangeressen spelen een ingetogen lied. Een vrouw in wit<br />
gewaad steekt de kaarsen aan en dan komt Bernardo de Boer op, de<br />
32 <strong>Wandelmagazine</strong> 2-<strong>2021</strong>
Onze Lieve Vrouwe van Lourdes<br />
De neogotische Boomkerk<br />
Bij de Sikhs.<br />
priester die de Heilige Mis doet. Voor ons in<br />
onberispelijk Portugees. Midden in zijn<br />
preek valt slechts één Nederlands woord:<br />
zorgzaam.<br />
Na de zegen van de priester spoeden de<br />
gelovigen zich naar de caféruimte. Daar<br />
ruikt het al lekker naar koffie en gegrild<br />
vlees. “Veel parochianen eten hier. Zo krijgen<br />
we wat extra geld om de kerk te onderhouden”,<br />
zucht de priester die er zonder<br />
kazuifel heel gewoon bijstaat. “We willen<br />
hier weg, want de noodzakelijke verbouwingen<br />
gaan tonnen kosten. Die hebben we<br />
niet. Vorig jaar is de hele kerk bij een fikse<br />
regenbui ondergelopen en is de vloer verzakt.”<br />
Ze gaan verhuizen naar de Boomkerk,<br />
een buurt verderop. “Dan hebben we<br />
hier zo’n dertig jaar gezeten.” De kerk werd<br />
in 1911 ingewijd als Onze Lieve Vrouwe<br />
van Lourdes. Het was een noodoplossing<br />
om de explosieve groei van de katholieke<br />
De laatste twintig jaar kregen tien wereldse<br />
bouw werken een religieuze functie<br />
bevolking op te vangen. Toen in de jaren<br />
vijftig veel parochianen uit de oude stad<br />
wegtrokken naar de Westelijke Tuinsteden,<br />
ging de Lourdeskerk hen achterna en<br />
kwam in een splinternieuwe kerk aan de<br />
noordoever van de Sloterplas terecht.<br />
Zielloze dozen<br />
We wandelen de Lourdeskerk achterna en<br />
passeren maar liefst 34 gebedsruimten. Een<br />
daarvan is gesloopt en slechts vier verloren<br />
hun religieuze functie. Daar staat tegenover<br />
dat de laatste twintig jaar tien wereldse<br />
bouwwerken een religieuze functie kregen.<br />
Het aantal gebedsruimten nam dus toe, niet<br />
af. Het is even wennen, na de fraaie kerkmonumenten<br />
onderweg, om uit een<br />
bedrijfshal de melodie van het Halleluja,<br />
looft de Heer te horen. Het is een van de drie<br />
Braziliaanse pinkstergemeentes op onze<br />
tocht. Maar ook anderen bidden in zielloze<br />
dozen.<br />
Ingeklemd tussen een machinefabriek en<br />
meubelmakerij belijden de Sikhs hun<br />
geloof. Nieuwsgierig kijken we door het<br />
raam. Een man met baard en tulband<br />
wenkt ons naar binnen. We krijgen allebei<br />
een oranje hoofddoekje op. Niet alleen de<br />
schoenen, ook de sokken moeten uit. Baghwan<br />
Singh, zo heet onze gastheer, leidt ons<br />
2-<strong>2021</strong> <strong>Wandelmagazine</strong> 33
De Jeruzalemkerk.<br />
over dik tapijt een grote lage zaal in. Her en<br />
der zitten mensen op het oudroze tapijt. De<br />
vrouwen in sari links en rechts de mannen<br />
met tulband. Helemaal voorin staat een<br />
altaar waar een vrouw uit een indrukwekkend<br />
dik boek hardop voorleest. “Dat is<br />
ons heilige boek”, fluistert meneer Singh.<br />
Alleen op hoogtijdagen worden alle 1430<br />
pagina’s voorgelezen. Dat duurt zo’n 48<br />
uur. “Willen jullie eten?” Dat willen we en<br />
even later zitten we in yogazit met een bord<br />
op schoot vol zoete en pittige dingen. We<br />
praten gelukkig niet over het mysterie Gods<br />
maar over het gewone leven buiten de tempel.<br />
Meneer Singh woont al bijna een halve<br />
eeuw in Nederland. Om de armoede te ontvluchten<br />
monsterde hij aan op een Griekse<br />
boot. In Rotterdam ging hij passagieren. Bij<br />
terugkomst was zijn schip vertrokken. Hij<br />
bleef helemaal alleen achter in Nederland<br />
en ging werken in een ijzergieterij, heel<br />
ander werk dan het boerenwerk in de Punjab.<br />
Daar ploegde hij met een kameel. “Best<br />
gevaarlijk, want anders dan koeien of paarden<br />
kunnen die beesten je lelijk bijten.”<br />
Plat dak<br />
We lopen verder naar het westen, de Ring<br />
over en komen in de wereld van het open<br />
bouwblok, de grote ramen en het vele<br />
groen. Midden in een krokusplantsoen staat<br />
een stoere, in brons gegoten bouwvakker.<br />
Zijn machtige linkerbeen rust op een stapeltje<br />
bakstenen. Trots, met één hand in de<br />
zij, tuurt hij in de verte naar gedane arbeid:<br />
de tuinstad van licht, lucht en ruimte naar<br />
ontwerp van ingenieur Cornelis van Eesteren<br />
en zijn team. Ook de gewone man had<br />
volgens hen recht op goed wonen; weg uit<br />
de vochtige kelderwoningen en donkere<br />
achterkamertjes. Ruim tien jaar geleden<br />
werd een stukje van hun Algemeen Uitbreidingsplan<br />
tot een levensgroot openluchtmuseum<br />
gebombardeerd, een museum<br />
waar de idealen van het nieuwe bouwen<br />
recht overeind staan.<br />
Ook de kerken moesten eraan geloven. Het<br />
puntdak was fout, het platte dak goed. Bouwen<br />
in glas, staal en beton werd het motto.<br />
Even voorbij een rijtje villa’s – ook de dokter<br />
en de directeur moesten in de tuinstad<br />
wonen – staan we oog in oog met zo’n<br />
nieuwe kerk: De Hoeksteen, ontworpen<br />
door Piet Zanstra. Helemaal recht in de leer<br />
was de architect niet. Het dak is niet plat,<br />
het heeft drie tongewelven, maar die zijn<br />
wel, zoals het hoort, in beton gegoten.<br />
Ooit kwamen hier de Nederlands hervormden<br />
bijeen. De traditionele katholieke en<br />
protestantse buurtkerken lopen leeg, maar<br />
de kerken met veel zendingsdrang zijn succesvol,<br />
vooral onder migranten. Nu zitten<br />
de bekeringlustige baptisten in Zanstra’s<br />
kerk die ze de Verbinding noemen. Iets minder<br />
fanatiek dan de pinkstergemeentes eerder<br />
op de wandeling, dat wel. Op deze<br />
doordeweekse dag staat de deur open en<br />
slepen drie mannen bouwafval naar buiten.<br />
Ben, die ons de kerkzaal op de eerste verdieping<br />
laat zien, vertelt dat ze het plafond<br />
hebben verlaagd om de akoestiek te verbeteren.<br />
“Zo’n kerkorgel klinkt prachtig<br />
onder die ronde gewelven, maar wij zingen<br />
begeleid door drums, piano en gitaar. Dat<br />
galmt te veel.” Daarom zijn de drie karakteristieke<br />
bogen van de Hhervormde Hoeksteen<br />
verstopt achter het systeemplafond<br />
van de Verbinding.<br />
34 <strong>Wandelmagazine</strong> 2-<strong>2021</strong>
Ben vertelt hoe hij tot God is gekomen. “Ik<br />
was al 25 toen ik me openstelde en op zoek<br />
ging naar God”, vertelt hij terwijl we<br />
samen een stuk taart verorberen. Maar het<br />
moment dat God hem aanraakte duurde<br />
nog wel even. “Het kwam onverwachts. Op<br />
een donkere avond toen ik op mijn brommertje<br />
door de polder reed van Holysloot<br />
naar Zunderdorp. Ik stroomde plotseling<br />
vol met een enorm geluksgevoel, dat dagen<br />
bij me bleef.” Met zijn volwassenendoop<br />
(baptisten kennen geen kinderdoop) heeft<br />
hij gewacht tot zijn ouders, die hem al als<br />
baby lieten dopen, waren overleden. “Dat<br />
vond ik toch te confronterend voor hen.”<br />
Bens verhaal komt recht uit zijn hart en<br />
raakt ons.<br />
Nog een fraai voorbeeld van moderne kerkenbouw<br />
is de even verderop gelegen Olijftak<br />
waar ooit doopsgezinden hun dienst<br />
hielden. De Olijftak werd de El Hijra, een<br />
Marokkaanse moskee. Het kruis verdween<br />
van de koperen toren. Als de verbouwing<br />
klaar is komt er een halve maan op te<br />
staan. De moskee wordt veel groter maar<br />
alles met respect voor het oorspronkelijke<br />
ontwerp. Je kunt in El Hijra ook naar de<br />
kapper. Dat weten we van onze eigen<br />
Marokkaanse buurtkapper. Soms gaat hij<br />
naar de Olijftak, maar een vaste moskee<br />
heeft hij niet. “Net hoe het uitkomt, een<br />
Marokkaanse of Turkse moskee, het maakt<br />
me niet uit.” Alleen op vrijdag is het anders.<br />
Dan kiest hij voor de Marokkaanse moskee.<br />
“Daar predikt een imam die mooi spreekt<br />
in mijn eigen taal.”<br />
De r.-k. Catharinakerk met kerkgangers Foto: Stadsarchief Amsterdam<br />
Neo-stijl<br />
De Onze Lieve Vrouwe van Lourdes, het<br />
eindpunt van onze bedevaart, ligt verscholen<br />
in een wijkje met neo-traditionele architectuur,<br />
de Noorderhof. De buurt contrasteert<br />
in alles met het modernisme van de<br />
omringende Westelijke Tuinsteden. Van Eesteren<br />
zou zich in zijn graf omdraaien, walgend<br />
van de nauwe straatjes, kleine ramen,<br />
en de betonnen draagconstructies verborgen<br />
achter oer-Hollandse baksteen. Eigenlijk<br />
past de kerk uit 1957, een ontwerp van<br />
de grondlegger van de Delfste School,<br />
Grandpré Molière, goed bij het knusse<br />
dorp uit 1999. Net als Noordhof is de kerk<br />
gebouwd in een neo-stijl: de basilicastijl die<br />
teruggrijpt naar de eerste katholieke kerken.<br />
De drie even hoge beuken steken<br />
mooi af tegen de strakblauwe lucht.<br />
We bellen aan bij de zijdeur van de kerk.<br />
Of we binnen mogen kijken, vragen we aan<br />
een tengere man op leeftijd. Leuk wordt<br />
zijn rondleiding niet. Peter, onbetaald koster,<br />
gaat stoppen met zijn vrijwilligerswerk.<br />
De kerk gaat voorgoed dicht. Het aantal<br />
katholieken liep zo ver terug dat een volgende<br />
fusie onafwendbaar was. Met Kerst<br />
was er een laatste mis in kleine kring. De<br />
hallenkerk met plaats voor meer dan duizend<br />
gelovigen lijkt door die mededeling<br />
nog groter en leger dan hij al is.<br />
Wie zullen de nieuwe gebruikers zijn? We<br />
moeten aan de Sint-Josephkerk denken die<br />
ooit in een klimhal veranderde. Deze<br />
gigantische ruimte zou volgens ons<br />
geschikt zijn om paarden rondjes te laten<br />
lopen. Peter zegt geen ja of nee, maar uit<br />
alles blijkt dat hij hier geen manege wil.<br />
“Maar een uitzinnige Surinaamse pinkstergemeente,<br />
zou je dat wat vinden?”, plagen<br />
we. “Misschien, we zullen het zien”, zegt<br />
hij gelaten. Samen met de priester naar de<br />
Pauluskerk verderop in Osdorp verhuizen<br />
doet hij niet. Het is mooi geweest, horen<br />
we hem denken.<br />
DE 6 MOOISTE KERKEN<br />
• Jeruzalemkerk – Mooiste van de<br />
drie Amsterdamse Schoolkerken, is<br />
van binnen te bewonderen. Ook de<br />
andere Amsterdamse Schoolkerken,<br />
Nassaukerk en Bethelkerk,<br />
zijn aanraders.<br />
• Boomkerk – Enige neogotische<br />
kerk, vooral vanwege fraaie altaren<br />
en beelden die meekwamen van de<br />
gesloopte voorganger aan het<br />
Rokin.<br />
• Taqwa Moskee – Mooiste moskee,<br />
is fonkelnieuw en helemaal wit.<br />
• Sint Sharbel – Mooiste van de twee<br />
basilicakerken in Slotermeer.<br />
De Heilige Mis op zondag is<br />
oogverblindend kerktheater.<br />
• Kolenkit – Lang markeerde deze<br />
fraaie kerk in rood baksteen de<br />
overgang van de stad naar de<br />
Westelijke Tuinsteden.<br />
• Sint-Joseph – Dooskerk in grauw<br />
beton, is een rijksmonument.<br />
Ooit gebruikt als klimhal, daarna<br />
opvang voor uitgeprocedeerde<br />
asielzoekers en nu een kinderspeelparadijs.<br />
WANDELWIJZER<br />
Onze pelgrimstocht langs 34 gebedsruimten<br />
ten westen van de Amsterdamse<br />
Jordaan is te volgen met een<br />
audio-wandeltour uit de serie<br />
Ongezien Amsterdam:<br />
www.avontuurlijkwandelen.nl/<br />
audiotourfatimalourdes<br />
Deze tour informeert je onderweg<br />
over de historie van het gebouw, de<br />
aard van de religieuze gemeenschap<br />
en de openingstijden. Daarnaast zijn<br />
er foto’s uit het verleden en van het<br />
interieur. Scan de QR-code en de<br />
wandeltour start op in de IZI-travel<br />
app op alle smartphones (geen download<br />
nodig, wel een mobiele dataverbinding<br />
of WiFi).<br />
2-<strong>2021</strong> <strong>Wandelmagazine</strong> 35
n<br />
n<br />
n<br />
n<br />
n<br />
n<br />
•
•<br />
•<br />
•<br />
•<br />
•<br />
BUITEN GEWOON GOED<br />
M A G A Z I N E<br />
Lente.<br />
BUITEN GEWOON GOED<br />
M A G A Z I N E<br />
Zomer.<br />
BUITEN GEWOON GOED<br />
M A G A Z I N E<br />
Herfst.<br />
BUITEN GEWOON GOED<br />
M A G A Z I N E<br />
Winter.<br />
En dat alles bij jouw<br />
outdoorspecialist.<br />
in dit nummer o.a.<br />
#BUITEN-<br />
GELUKS-<br />
MOMENT!<br />
DUURZAAM<br />
OUTDOOR<br />
OP DE FIETS<br />
WANDEL-<br />
UITRUSTING<br />
En dat alles bij jouw<br />
outdoorspecialist.<br />
magazine<br />
aangeboden door<br />
jouw outdoorspecialist<br />
in dit nummer o.a.<br />
VAKANTIE<br />
LICHTGEWICHT<br />
OUTDOOR4KIDS<br />
KARINTHIË<br />
OOSTENRIJK<br />
En dat alles bij jouw<br />
outdoorspecialist.<br />
magazine<br />
aangeboden door<br />
jouw outdoorspecialist<br />
in dit nummer o.a.<br />
HERFST-<br />
WANDELING<br />
URBAN<br />
OUTDOOR<br />
WATERDICHT<br />
TRAVEL<br />
En dat alles bij jouw<br />
outdoorspecialist.<br />
magazine<br />
aangeboden door<br />
jouw outdoorspecialist<br />
in dit nummer o.a.<br />
OUTDOOR<br />
CADEAUS<br />
WINTERSPORT<br />
WARM DE<br />
WINTER DOOR<br />
ALLES OVER<br />
DONS<br />
magazine<br />
aangeboden door<br />
jouw outdoorspecialist
Nederland<br />
Natuur om de hoek<br />
De Leubeek.<br />
Het Limburgse Leudal<br />
Onze eigen ‘Grand Canyon’<br />
Op de glooiende hellingen van het Limburgse Maasdal,<br />
omringd door saaie raaigrasvlaktes en in plastic verpakte<br />
aspergepercelen, ligt natuurgebied het Leudal.<br />
De Leubeek heeft zich er diep in de dekzandlagen<br />
ingevreten en slingert, schiereilandjes vormend, tussen<br />
hoge oeverwallen. Onze eigen Grand Canyon, wordt het<br />
dal gekscherend genoemd.<br />
TEKST & BEELD WOUTER VAN DE VEGT<br />
Winterkoning.<br />
In toeristenfolders wordt het bijna<br />
1000 hectare grote natuurgebied<br />
bezongen als uitermate geschikt<br />
voor rustzoekende wandelaars en<br />
(helaas) ook voor fietsers. Een<br />
fijnmazig, onverhard wegennet<br />
staat daar borg voor. Het kan er erg druk<br />
zijn, en dat merken we vandaag. Het zonnige<br />
en onverwacht warme weer en de<br />
coronacrisis helpen ook al niet om rustig<br />
en ongestoord van het ontluikende voorjaar<br />
te genieten. Twee vissers loeren, onbeweeglijk<br />
als reigers maar kletsend als Brugman,<br />
op snoek en witvis. Een groep puberende<br />
meisjes vermaakt zich met een blèrende<br />
radio en wat opgeschoten jongens proberen<br />
met fiets en al van een hoge en steile oeverwal<br />
af te stuiteren. (Ver)dwalen is er niet<br />
meer bij in het Leudal. Op elk kruispunt<br />
wijst een bordje je resoluut de weg. Henry<br />
David Thoreau, een van de aartsvaders van<br />
het zwervend wandelen en bestrijder van<br />
obstakels als wegen en hekken, zou zich in<br />
zijn graf omdraaien.<br />
38 <strong>Wandelmagazine</strong> 2-<strong>2021</strong>
Tjiftjaf.<br />
Knaagsporen van bevers.<br />
Vervuilde gronden werden verwijderd<br />
en geknechte beken uit hun keurslijf bevrijd<br />
Bokkenrijders<br />
Dat was vroeger wel anders. Het was er, zo<br />
vlak bij de Peel, woest en gevaarlijk. Een<br />
reiziger kon zomaar verdwijnen. Weer<br />
iemand gepakt door een bokkenrijder – een<br />
geest die zich op zo’n dier voortbewoog –<br />
was dan de verklaring volgens een hardnekkig<br />
volksgeloof. Dat bokkenrijders echt<br />
bestonden, maar dan in de vorm van een<br />
goed georganiseerde boevenbende die in de<br />
achttiende eeuw dood en verderf zaaide in<br />
het land tussen Peel en Maas, daar kwam<br />
menig boer of pastoor pas achter als het te<br />
laat was.<br />
Boeren in het land van Overmaas hoeven<br />
niet langer bang te zijn een dreigbrief<br />
onder de deur geschoven te krijgen. De<br />
Bokkenrijders zijn verdwenen; vaak publiekelijk<br />
opgeknoopt. Nu loert er een ander<br />
gevaar. Een onzichtbaar, ongrijpbaar<br />
gevaar, dat uit kieren en naden van enorme<br />
stallen naar buiten kan sluipen en dan<br />
ellende veroorzaakt. Slechts verraden door<br />
een penetrante geur lijden miljoenen runderen,<br />
varkens en vooral kippen, opeen<br />
gepropt als feestvierders in een nachtclub,<br />
in de vele brandgevaarlijke stallen zonder<br />
daglicht een angstig en dieronwaardig<br />
bestaan. Bacteriën en virussen zijn enthousiast.<br />
Een flink deel van de veehouderijen<br />
in een wijde kring rondom het Leudal<br />
blijkt besmet met het MRSA-bacterie en<br />
ook de ESBL-bacterie bij kippenboeren<br />
laat zich niet onvermeld. Wat de Q-koorts<br />
hier een jaar of vijftien geleden heeft aangericht<br />
is bekend, ook al willen politici dat nu<br />
liever stilhouden.<br />
Ontginningen<br />
Sicco Mansholt was niet de eerste vooruitziende<br />
geest op het gebied van hogere landbouwopbrengsten.<br />
De negentiende eeuw<br />
en de Eerste Wereldoorlog met zijn enorme<br />
voedseltekorten en verpaupering hadden<br />
aangetoond dat de nationale voedselvoorziening<br />
naar een hoger plan getild moest<br />
worden. De teloorgang van onze woeste<br />
gronden zette in. Deskundigen berekenden<br />
dat de Peel omgezet kon worden in honderdduizenden<br />
hectares goede landbouwgrond.<br />
Met gelukkige boeren en burgers.<br />
Rond 1900 was het er nog woest en ledig;<br />
vijftig jaar later lag er een dynamisch en<br />
goed afgewaterd landbouwgebied. De vele<br />
beken waren rechtgetrokken en van obstakels<br />
als dammen en watermolens ontdaan.<br />
De Tungelroyse Beek, die zodra hij het<br />
Leudal binnendringt Leubeek wordt<br />
genoemd, ‘verloor’ door deze ingrepen<br />
meer dan twintig procent van zijn oorspronkelijke<br />
lengte.<br />
In 1999 startte het Waterschap Peel en<br />
Maasvallei een van de grootste beekhersteloperaties<br />
van Nederland: de sanering en<br />
herinrichting van het stroomgebied van de<br />
Tungelroyse Beek. Vervuilde gronden werden<br />
verwijderd en geknechte beken uit hun<br />
keurslijf bevrijd. Ze mochten weer kronkelen<br />
en ’s winters het overtollige water aan<br />
de omgeving afstaan. De twee watermolens<br />
in het Leudal kregen vispassages. Zodat<br />
vissen de bovenloop van riviertjes weer<br />
kunnen bereiken om hun eitjes af te zetten.<br />
Het resultaat mag er zijn.<br />
Bevers<br />
Het is warm en windstil. Het water van de<br />
Leubeek knabbelt en trekt zachtjes aan de<br />
hoge oevers. Zonnestralen glippen door de<br />
nog kale bomen en verwarmen de bosgrond,<br />
waar een heerlijke geur vol voorjaarsverwachtingen<br />
uit opstijgt. Schaatsenrijders,<br />
snelle roofwantsen, trekken kringen<br />
in het gouden water. Een paartje eenden<br />
laat zich door de stroom meevoeren en slalomt<br />
behendig als kanoërs onder de vele in<br />
het beekwater gevallen, bemoste bomen<br />
door, steeds op tijd hun kopjes intrekkend.<br />
Langs de beek breken tere, witte bosanemonen<br />
aarzelend door de oude laag bladeren.<br />
De eerste zwartkop laat zijn parelend<br />
liedje horen. Een tjiftjaf scharrelt onopvallend<br />
in een struik. Zelfs een zwarte specht<br />
mengt zich in het vogelconcert.<br />
Waar de Leubeek een dicht bos induikt,<br />
stuiten we op beversporen. Twintig jaar<br />
geleden werden in Limburg de eerste<br />
bevers uitgezet. Ook in het Leudal. Waarbij<br />
je je toch afvraagt wat die biologen destijds<br />
bezielde. Het uitzetten van (al dan niet verdwenen)<br />
diersoorten heeft zo zijn grenzen,<br />
hebben de Oostvaardersplassen ons<br />
2-<strong>2021</strong> <strong>Wandelmagazine</strong> 39
Nederland<br />
inmiddels geleerd. Dat was begin 2000 niet<br />
anders. Moest er natuurvernietiging<br />
gecompenseerd worden? Willen we nog<br />
steeds zo graag voor God spelen en ervan<br />
uitgaan dat de natuur maakbaar is? De reuzenknagers<br />
bleken zeer succesvol; er leven<br />
nu 1100 bevers in het stroomgebied van de<br />
Maas in Limburg. Twijfels staken al gauw<br />
de kop op. Bevers kunnen hele bossen<br />
om knagen en beekoevers en dijken ondergraven,<br />
wat een gevaar kan opleveren voor<br />
landbouwvoertuigen en bezoekers.<br />
Beheerskosten rezen in Limburg de pan<br />
uit; in 2019 meer dan driehonderdduizend<br />
euro. Bovendien bleek er voor de bever<br />
steeds minder geschikt terrein beschikbaar<br />
te zijn en verschenen ze op plekken waar ze<br />
niet geacht werden te komen. De weerstand<br />
onder de bevolking nam toe. Daar<br />
konden geen Ed en Willem Bever iets aan<br />
veranderen. Het kon niet uitblijven.<br />
Precies zoals in de Oostvaarders plassen<br />
werd er naar het geweer gegrepen.<br />
WANDELWIJZER<br />
Vervoer<br />
Vanuit Roermond Limburgliner 372<br />
naar Roggel. Uitstappen halte Bergstraat.<br />
Dan twee km lopen naar het<br />
Bezoekerscentrum Leudal aan de<br />
Roggelseweg 58 in Haelen waar de<br />
vele wandelroutes beginnen.<br />
Wandelen<br />
In het Leudal zijn vele wandelingen te<br />
maken. Een rondwandeling van<br />
ongeveer 14 km brengt je langs de<br />
Leubeek en Zelsterbeek en grafveld<br />
Busjob. Informatie in het Bezoekerscentrum<br />
Leudal<br />
(www.bezoekerscentrumleudal.nl).<br />
In het bezoekerscentrum is ook het<br />
Leudalmuseum en horeca gevestigd.<br />
Leestip<br />
Het landschap, de mensen – Nederland<br />
1850-1940, Auke van der Woud,<br />
Prometheus, 2020, ISBN<br />
9789044645934<br />
Goudhaantje.<br />
Ontdek BIKE explorer<br />
Het magazine voor de<br />
avontuurlijke fietser<br />
1 jaar<br />
voor slechts<br />
€ 16,95<br />
(ipv € 24,95)<br />
ONTDEK BERGEN MAGAZINE<br />
Word abonnee!<br />
OOK<br />
LEUK ALS<br />
CADEAU!<br />
OOK LEUK<br />
ALS<br />
CADEAU!<br />
1 JAAR VAN<br />
€ 32,45 VOOR<br />
€ 22,50<br />
+ cadeaus!<br />
www.bikeexplorer.nl/abonneren<br />
WWW.BERGWIJZER.NL/ABONNEMENT<br />
BergenM_abonneewerf_215x280.indd 43 20-01-20 12:09<br />
40 <strong>Wandelmagazine</strong> 2-<strong>2021</strong>
Veluwe Outdoor<br />
totaal concept<br />
Het Veluwe Outdoor Totaal Concept heeft tot doel om de<br />
juiste schoen voor uw voeten te vinden voor uw wandeling.<br />
De vragen die daarbij beantwoord worden zijn:<br />
1 Welke soort wandeling<br />
2 Maatvoering lengte breedte wreefhoogte<br />
3 Type inlegzool<br />
HEUPTASSEN EN<br />
(DAG)RUGZAKKEN<br />
KEUZE UIT MEER<br />
DAN 100 MODELLEN<br />
MEINDL & HANWAG<br />
DE JUISTE SCHOEN IN<br />
LENGTE EN BREEDTE!!<br />
VOOR IEDERE VOET MAAT 36 T/M 54 (UK 3,5 T/M 17)<br />
DE MEESTE OOK IN HALVE MATEN<br />
VOOR IEDERE VOET EEN<br />
PASSENDE SCHOEN<br />
Wij zijn gespecialiseerd zijn om voor iedere voet een<br />
goed passende schoen te vinden. Dit doen we door:<br />
̌ Te luisteren naar u welke wandelingen u wil maken<br />
̌ Het kijken naar uw voeten<br />
̌ Uit ervaring adviseren welk type schoen voor u<br />
het meest geschikt zou zijn voor het wandelen op<br />
asfalt, bos, bergwandelen, maar ook lopen van<br />
meerdaagse trektochten in het hooggebergte<br />
̌ Wij zijn gespecialiseerd in schoenen voor de<br />
“standaardvoet”, “de moeilijke voet” “de brede voet”<br />
en geschikte schoenen voor voeten met<br />
enkel / gewrichtsproblemen<br />
Door meer dan 250 voorraad modellen laag, halfhoog,<br />
hoog van soepel tot stijgijzer vast zit er vast een schoen<br />
voor u bij Of u nu een uurtje in de week wandelt of 3<br />
weken een huttentocht in de bergen, wij hebben het.<br />
Stationslaan 41a, 8071 CK Nunspeet, 0341 - 27 08 47<br />
WWW.BREDEWANDELSCHOENEN.NL • WWW.VELUWE-OUTDOOR.NL
Zuid-Afrika<br />
Duitsland<br />
Rijnland-Palts<br />
Langs de<br />
Limes Wanderweg<br />
Onderweg naar<br />
wachttoren 1.<br />
Aan de Rijn net boven Koblenz start een<br />
wandelpad dat het tracé volgt van de Duitse<br />
Limes, de Romeinse grens van Opper-<br />
Germanië en Raetia die dwars door Midden-<br />
Duitsland tot aan Regensburg aan de Donau<br />
loopt. Wij verkenden de eerste 75 kilometer<br />
van deze afwisselende route.<br />
TEKST JOOST VERMEULEN<br />
FOTO’S MARK RAMMERS<br />
Een betonnen rivierpromenade, een<br />
gedateerd kuuroord en een winkelstraat<br />
die beter tijden heeft gekend. Het plaatsje<br />
Rheinbrohl, heeft op het eerste gezicht<br />
weinig te bieden. Toch heeft Rheinbrohl<br />
onder historici, Romefanaten en wandelenthousiastelingen<br />
een welhaast magische<br />
klank. Want hier op de oostoever<br />
van de Rijn, nog geen twintig kilometer<br />
ten noorden van Koblenz, begint de<br />
zogeheten Obergermanisch-Raetischer<br />
Limes, een 700 kilometer lange door de<br />
Romeinse aangelegde grensversterking<br />
42 <strong>Wandelmagazine</strong> 2-<strong>2021</strong>
Vergezicht vanaf de Pulverberg en<br />
wachttoren I-54, met in de achtergrond<br />
het dorp Bendorf en de Rijn.<br />
Wachttoren 1.<br />
(limes = grens). Sinds een aantal jaren loopt<br />
er langs deze grens een schitterend langeafstandswandelpad,<br />
de Limes Wanderweg.<br />
“Dit is nummer I/1”, staat er op het informatiepaneel<br />
naast de ruim tien meter hoge<br />
houten toren die even buiten Rheinbrohl<br />
tegen de berghelling aan staat. Voordat we<br />
verder kunnen lezen begint een man met<br />
een hond die onze belangstelling voor deze<br />
toren was opgevallen te vertellen. “Het is<br />
eerste wachtoren van de eerste sectie. Het<br />
origineel stond iets zuidelijker vlak aan het<br />
water. De restanten daarvan zijn in de<br />
negentiende eeuw al opgegraven toen de<br />
kademuur hier versterkt werd.” Hij schudt<br />
zijn hoofd en zucht: “Ze hebben er wel<br />
werk van gemaakt, die Romeinen.” Op het<br />
moment dat hij zijn geschiedenisles wil<br />
voortzetten vraagt de hond zijn aandacht.<br />
Die moet duidelijk nodig. Terwijl de hond<br />
hem wegtrekt draait de man zich nog even<br />
om. “U gaat wandelen?” Hij wijst naar<br />
onze rugzak. Na een bevestigende knik<br />
wenst hij ons een fijne wandeling. “En, o ja,<br />
ga beslist kijken in Niederbieber. Dort is es<br />
ja so schön.” Waarna hij verdwijnt in de<br />
bosjes.<br />
Goede voorbereiding<br />
Niet ver van de wachttoren vinden we het<br />
eerste teken dat we op de goede route zitten.<br />
Een zwarte gestileerde weergave van<br />
een wachttoren is op een boom geschilderd.<br />
Dit vignet zal ons de komende paar<br />
dagen – met vallen en opstaan – niet alleen<br />
door een prachtig landschap voeren, maar<br />
ook langs talloze restanten uit de Romeinse<br />
tijd: gereconstrueerde wachttorens, resten<br />
van de grote aarden wal, soms met stukken<br />
van de palissade er nog op en de ruïnes van<br />
grotere en kleinere forten.<br />
Wie zich niet van tevoren heeft ingelezen<br />
over het hoe en vooral over het waarom<br />
van al die Romeinse resten hier in de bossen<br />
van Midden-Duitsland doet er goed<br />
aan om, vooraleer aan de wandeling te<br />
beginnen, minstens een uur uit te trekken<br />
voor een bezoek aan het informatiecentrum<br />
over de Romeinen in Arienheller.<br />
Want hoewel er hier en daar langs de route<br />
infopanelen staan opgesteld, is het anders<br />
lang niet altijd direct duidelijk waar je precies<br />
naar kijkt en wat dat betekent. Het<br />
informatiecentrum vind je pal aan het<br />
begin van de route.<br />
Een andere broodnodige voorbereiding is<br />
de aanschaf van een goede kaart. De route<br />
is in principe gemarkeerd, maar er ontbreekt<br />
hier en daar toch het een en ander.<br />
Het zwarte vignet is relatief klein en daardoor<br />
vaak lastig te ontdekken in de soms<br />
dichte vegetatie. En wij merkten dat bosarbeiders<br />
geen rekening houden met aangebrachte<br />
markeringen. Vooral in de<br />
omgeving van het fort van Holzhausen,<br />
waar grote percelen naaldhout gekapt<br />
worden in verband met de oprukkende<br />
2-<strong>2021</strong> <strong>Wandelmagazine</strong> 43
Duitsland<br />
letterzetter – een kever die vooral naaldbossen<br />
aantast en alleen bestreden kan<br />
worden door aangetaste bomen zo snel<br />
mogelijk te kappen – ontbreken daardoor<br />
de markeringen over een langere afstand.<br />
Ook het feit dat heel veel partijen betrokken<br />
zijn bij het instandhouden van de<br />
route helpt niet. De hele Obergermanisch-<br />
Raetischer Limes is weliswaar een archeologisch<br />
monument met zelfs de status van<br />
UNESCO-Werelderfgoed, maar het onderhoud<br />
en beheer is verdeeld over vier<br />
bondsstaten (Rijnland-Palts, Hessen,<br />
Baden-Würtenberg en Beieren ) met elk<br />
hun eigen regels. Daarnaast hebben de 95<br />
gemeentes over wier grondgebied de Limes<br />
Wanderweg loopt soms ook nog hun eigen<br />
regels en onderhoudschema’s.<br />
Voor het 75 kilometer lange deel van de<br />
Limes Wanderweg in Rijnland-Palts – het<br />
traject dat wij lopen – is er gelukkig een<br />
prima 1:25000-wandelkaart verkrijgbaar.<br />
Op die kaart staat de route goed ingetekend.<br />
Ook op internet zijn van dit stuk<br />
delen beschreven.<br />
Palissade<br />
Al op de eerste dag wordt na anderhalf uur<br />
lopen over een steeds stijgend pad aan de<br />
rechterzijde de verhoging zichtbaar waarop<br />
de houten staketsels ooit stonden. Hij is<br />
over een paar honderd meter goed in het<br />
landschap te volgen. Hoe een dergelijke<br />
palissade er uit moet hebben gezien wordt<br />
even later duidelijk. Ter hoogte van de plek<br />
waar ook de fundamenten van een wachttoren<br />
zijn blootgelegd is een stuk van het<br />
houten verdedigingswerk gereconstrueerd.<br />
Hier is ook goed te zien hoe het systeem<br />
van wachttorens werkte. Ze waren zo opgesteld<br />
dat men vanuit de ene toren steeds de<br />
volgende kon zien liggen. Vanaf de plek<br />
waar toren I/8 lag (de achtste toren gerekend<br />
vanaf de allereerste bij Rheinbrohl)<br />
kun je dan ook duidelijk de ongeveer 900<br />
meter verderop gelegen reconstructie van<br />
toren I/9 zien liggen.<br />
Vanaf de houten omloop van deze toren,<br />
die op het hoogste punt in de omgeving<br />
staat, de Beulenberg, heb je een fantastisch<br />
uitzicht. Zelfs de torenflats van Koblenz<br />
kun je in de verte zien liggen en de Rijn<br />
schittert in het landschap als een smalle<br />
blauwgrijze streep. Vanaf de Beulenberg<br />
daalt de route langzaam door de dichte<br />
bossen terug naar de Rijn. Op sommige<br />
stukken moet je de paden delen met fietsers<br />
die de Limes-fietsroute volgen. Ter<br />
Kleinkastell Holzhauzen ligt prachtig verborgen in de bossen van Rijnland-Palts.<br />
hoogte van Rodenbach komt de route bij<br />
bebouwing uit. Vanaf daar loop je verder<br />
over een smalle asfaltweg richting Niederbieber.<br />
Wij kiezen ervoor het asfalt zoveel<br />
mogelijk te vermijden en lopen een stukje<br />
om over de Rheinsteig, die het Limespad in<br />
dit gebied twee keer kruist.<br />
Mooiste overblijfselen<br />
De man met de hond had gelijk. In een villawijk<br />
van Niederbieber ligt namelijk een<br />
van de mooiste en leukste Romeinse overblijfselen<br />
langs onze route. De contouren<br />
van een badhuis en een tempel zijn duidelijk<br />
zichtbaar. Die hoorden bij een van de<br />
zogeheten cohortenforten. Dat waren vlak<br />
achter de feitelijke grens gelegen versterkingen<br />
waar één of soms meerdere eenheden<br />
van honderd man gelegerd waren. Van<br />
daaruit werden de wachttorens bevoorraad<br />
en konden in geval van een illegale grensoverschrijding<br />
de troepen snel naar de<br />
gewenste plek worden gedirigeerd.<br />
Verderop passeren we een heel ander soort<br />
Romeins fort. Castell Anhausen, dat in de<br />
bergen boven Oberbieber ligt, behoort tot<br />
de zogeheten kleincastella. Dat waren forten<br />
waarin één hooguit twee kleine eenheden<br />
(maniples) waren gelegerd.<br />
Na Anhausen loopt de route over goed<br />
begaanbare paden eerst nog wat verder<br />
omhoog om dan na enkele kilometers<br />
opnieuw aan een lange afdaling richting<br />
Rijn te beginnen. Op dit stuk door het bos<br />
is op veel plekken de aarden wal duidelijk<br />
zichtbaar. Eerst ligt hij aan je rechterhand.<br />
Ter hoogte van de voormalige wachtoren<br />
I/46 kruis je hem en vervolgens blijft hij<br />
aan je linker zijde zo nu en dan zichtbaar.<br />
Na het dorpje Sayn, dat we na een korte,<br />
steile afdaling bereiken, begint een van de<br />
steilste passages van onze tocht. Langs de<br />
linkeroever van de Brexbach stijgen we,<br />
kruisen daarna de beek om tenslotte uit te<br />
komen op de Pulverberg. Hier staat weer<br />
een gereconstrueerde wachtoren en ook is<br />
er vlakbij een deel van de palissade herbouwd.<br />
Wit gesausd<br />
Vlak bij een oude watermolen gaat de route<br />
over een snelstromende beek. Van de brug<br />
waarmee de Romeinen deze beek gepasseerd<br />
moeten hebben – hij stroomt hier zo<br />
snel dat het onwaarschijnlijk lijkt dat ze er<br />
doorheen hebben gewaad – is nooit iets<br />
teruggevonden.<br />
Dat brengt ons op een andere vraag<br />
waarop geen antwoord lijkt. Hoe hebben<br />
de Romeinen zich langs de grens verplaatst?<br />
Op een paar plekken lijkt het of er<br />
achter de wal een soort van weg gelopen<br />
heeft. Maar op de meeste plaatsen ontbreekt<br />
elk spoor daarvan.<br />
Bij het iets verderop gelegen Hilscheid valt<br />
ons nog iets op. De reconstructie van een<br />
44 <strong>Wandelmagazine</strong> 2-<strong>2021</strong>
Limespavillioen Hillsheid.<br />
eeuw) er bij veel wachttorens extra gebouwen<br />
verschenen. Dat waren vermoedelijk<br />
stallen. En dat wijst er volgens Jost weer op<br />
dat in die periode de ruiterij een belangrijkere<br />
rol speelde in de verdediging van de<br />
grens dan in de periode daarvoor.<br />
“Ze hebben er wel werk van gemaakt,<br />
die Romeinen”<br />
wachttoren, die hier wat verloren aan de<br />
rand van een klein industrieterrein staat,<br />
ziet er heel anders uit dan de exemplaren<br />
die we eerder tegenkwamen. Ter plekke<br />
wordt het ons niet duidelijk waarom dat zo<br />
is, dus vraag ik het later aan Doctor Jost<br />
van het archeologisch museum in Koblenz.<br />
Hij was als deskundige verbonden aan het<br />
restauratieproject. “Dat de toren van Hilscheid<br />
er anders uitziet komt doordat in de<br />
loop der jaren de ideeën over hoe zo’n<br />
toren er in het echt uitzag zijn veranderd.<br />
In het verleden – de eerste reconstructies<br />
dateren al van de jaren zestig van de vorige<br />
eeuw – dacht men bijvoorbeeld dat de houten<br />
omloop veel breder was. Nu gaan we<br />
op grond van nieuw onderzoek uit van een<br />
wat smaller model. En recent onderzoek,<br />
onder andere van opgravingen in Italië, laat<br />
zien dat dergelijke wachttorens waarschijnlijk<br />
wit gesausd waren.”<br />
Onderzoek heeft ook aangetoond dat de<br />
Limes niet in een keer is gebouwd. Eerst<br />
(rond het jaar 140) was er alleen een aarden<br />
wal. Daarlangs werden al snel daarna<br />
om de negenhonderd meter houten wachttorens<br />
gebouwd. De houten palissade<br />
kwam pas enkele decennia later. Veel van<br />
de houten torens werden nog weer vijftig<br />
jaar later vervangen door stenen exemplaren.<br />
Ook werden er toen op meerdere plekken<br />
poorten in de houten muur gemaakt.<br />
In een later stadium werd de houten muur<br />
op veel plekken vervangen door een stenen<br />
exemplaar. Interessant is ook dat in diezelfde<br />
periode (midden van de vierde<br />
Klim- en daalwerk<br />
Voorbij Hilscheid slingert de route zich<br />
verder langs de rand van de heuvels, met<br />
op een aantal plekken schitterende vergezichten.<br />
Na een lange wandeling, met het<br />
nodige klim- en daalwerk, volgt nog een<br />
straffe afdaling in de richting van Bad Ems,<br />
een kuuroord aan de rivier de Lahn. Hier<br />
geen vergane glorie maar prachtig onderhouden,<br />
negentiende-eeuwse architectuur<br />
en een schitterende boulevard langs de<br />
rivier. Een met natuurzuiver water gebrouwen<br />
lokaal bier op een schitterend terras<br />
aan het water... Veel beter kan het wat ons<br />
betreft niet.<br />
De route kruist de rivier en gaat aan de<br />
overkant, deels door een buitenwijk, steil<br />
omhoog naar opnieuw een fantastisch uitzichtspunt,<br />
Auf der Winterberg geheten.<br />
“Ik ben waarschijnlijk de enige privépersoon<br />
langs de Limes die een stukje van dat<br />
werelderfgoed in zijn bezit heeft”, vertelt<br />
de eigenaar van het boven op de berg gelegen<br />
hotel-restaurant. Zijn stukje werelderfgoed<br />
is een stenen wachttoren. “Deze toren<br />
stond nog tot ongeveer halverwege overeind<br />
toen mijn grootvader hier begin van<br />
2-<strong>2021</strong> <strong>Wandelmagazine</strong> 45
Duitsland<br />
de vorige eeuw een hotel begon. Hij heeft<br />
er toen een dak op laten zetten om het te<br />
beschermen. Het bovenstuk is er pas in de<br />
jaren zeventig op gezet. Toen hebben ze er<br />
ook een houten omloop tegenaan<br />
gebouwd. Die is er twee jaar geleden afgebroken.<br />
En sindsdien ben ik bezig om het<br />
te laten repareren. Maar omdat wij nog<br />
eigenaar zijn was de boodschap dat we ook<br />
voor de kosten zouden opdraaien. Maar nu<br />
lijkt het erop dat de provincie bereid is<br />
toch een deel van de kosten te dekken. Dus<br />
wie weet kunnen we binnenkort beginnen.”<br />
Vanaf de Winterberg verandert het platteland.<br />
De dichte bossen van het Westerwald<br />
maken langzaam plaats voor meer open<br />
landschap. De aarden wal is nu nog maar<br />
sporadisch zichtbaar. Het grootste deel is<br />
hier in de loop der eeuwen verdwenen<br />
onder wei- en akkerland.<br />
Een van de laatste en grootste Romeinse<br />
aandachtspunten vormt het fort van Pohl.<br />
Dit fort is helemaal gereconstrueerd en in<br />
het interieur is een klein informatiecentrum<br />
ingericht. Het fraaie, in een dicht<br />
dennenbos gelegen fort van Holzhausen<br />
tenslotte ligt pal op de grens van de<br />
Bundesländer Rijnland-Palts en Hessen.<br />
Wie dan nog niet genoeg heeft kan nog wel<br />
even doorwandelen. Er volgen nog ruim<br />
zeshonderd kilometers en vele tientallen<br />
Romeinse ruïnes en reconstructies voordat<br />
je uiteindelijk bij de Donau bent. Daar eindigt<br />
de Limes Wanderweg. Maar voor ons<br />
zat het er voorlopig op.<br />
Dit bord vertelt je dat je<br />
de originele Limes kruist.<br />
WANDELWIJZER<br />
Vervoer<br />
Rheinbrohl is goed met het ov te<br />
bereiken: IC naar Monchengladbach en<br />
overstappen op de stoptrein naar<br />
Koblenz. Holzhausen an der Haide is<br />
wat lastiger te bereiken. Het dichtstbijzijnde<br />
treinstation is Dornholzhauzen.<br />
Gelopen route<br />
Een goede etappe-indeling waarbij de<br />
wandelingen steeds tussen de 15 en 20<br />
kilometer lang zijn is:<br />
1. Rheinbrohl – Rodenbach/Niederbieber<br />
2. Niederbieber/Oberbieber – Sayn/<br />
Bendorf<br />
3. Sayn – Hillscheid/Höhr-Grenzhausen<br />
4. Hillscheid – Bad Ems<br />
5. Bad Ems – Dornholzhausen<br />
6. Dornholzhausen – Holzhausen an<br />
der Haide<br />
In alle etappeplaatsen zijn overnachtingsmogelijkheden<br />
en is er horeca.<br />
Langs de route zelf is de horeca vrijwel<br />
afwezig. Dus voldoende drinken en<br />
eten meenemen. Sommige stukken<br />
(vooral in de afdalingen) kunnen na<br />
regenval glad zijn. Goede wandelschoenen<br />
zijn een must.<br />
Kaart<br />
Der Limes – Rheinbrohl-Holzhausen an<br />
der Haide, Unesco Welterbe, Landesamt<br />
für Vermessung und Geobasisinformation<br />
Rheinland-Pfalz, 1:25.000.<br />
Leestips<br />
• Der Limes – Grenze Roms zu den<br />
Barbaren, Martin Kemkes et all, Jan<br />
Thorbecke Verlag, ISBN<br />
9783799534017<br />
• Romeinse Limes Sporen in Rijnland-<br />
Palts (Archeologie Magazine 2020, nr<br />
6). Artikel over de geschiedenis van de<br />
Limes in Rijnland-Palts.<br />
• Limesweg – Von Eining an der Donau<br />
nach Rheinbrohl am Rhein, Thorsten<br />
Lensing, Rother Verlag, ISBN<br />
9783763344321. Wandelgidsje voor alle<br />
etappes, met kaartjes.<br />
Meer weten?<br />
• www.limesstrasse.de – officiële<br />
website, met veel downloads<br />
• www.limeswanderweg.info<br />
– persoonlijke website met tal van<br />
nuttige links.<br />
Dit verhaal is mede mogelijk gemaakt<br />
door een bijdrage uit het Matchingfonds<br />
46 <strong>Wandelmagazine</strong> 2-<strong>2021</strong>
Duitsland<br />
Sächsische Weinwanderweg<br />
Even lunchen met uitzicht op de wijnranken van<br />
Zigzaggen<br />
wijndomein Klaus Zimmerling.<br />
naar een<br />
glaasje godendrank<br />
Duitsland kent veel wijngebieden. Een van de<br />
minst bekende en kleinste daarvan ligt in het<br />
Dresdner Umland. Het bijzondere klimaat,<br />
een combinatie van genoeg neerslag en veel<br />
zonne-uren, zorgt voor wijnen van hoge<br />
kwaliteit. En precies door dit gebied slingert<br />
een heerlijke wandelroute van net geen<br />
90 kilometer die compleet in het teken van<br />
de wijn staat.<br />
TEKST JUDITH VAN BILSEN<br />
FOTO’S TWAN BAKKER<br />
De Saksische wijnwandelroute loopt van Pirna, een<br />
klein dorp aan de Elbe, naar de stad Dresden, om vanuit<br />
daar de Elbe te volgen tot in de porseleinstad<br />
Meissen en te eindigen in Diesbar-Seusslitz. Er wordt<br />
geadviseerd om deze route in zes etappes te wandelen.<br />
Dat doet de ervaren wandelaar de wenkbrauwen<br />
optrekken, want gemiddeld vijftien tot achttien kilometer<br />
per dag over een traject dat als ‘licht’ wordt aangeduid,<br />
klinkt niet echt indrukwekkend. Al snel kom ik<br />
erachter waarom voor deze verdeling is gekozen. Wandelconditie<br />
is hier namelijk van ondergeschikt belang.<br />
De vele wijngoeden en andere interessante bezienswaardigheden<br />
onderweg strijden om de aandacht en<br />
tijd van de wandelaar. Terecht, want het ene plekje is<br />
nog idyllischer dan het andere. En al die lekkere wijntjes,<br />
die moeten natuurlijk ook geproefd worden!<br />
2-<strong>2021</strong> <strong>Wandelmagazine</strong> 47
Duitsland<br />
Het uitzicht vanaf de Bismarcktoren reikt ver<br />
over het Saksische land.<br />
Uitzicht op Meissen. Deze plek<br />
werd bekroond voor het mooiste<br />
uitzicht in de regio.<br />
De Sächsische Weinwanderweg<br />
loopt hier en daar even door het<br />
bos.<br />
Wagner<br />
We beginnen in Pirna en volgen de bordjes<br />
met daarop een donkerrood gekleurde<br />
druiventros. Wandelgids Christoph, die een<br />
dag met mij meeloopt, straalt al direct van<br />
enthousiasme. Niet zozeer om het wandelen,<br />
maar vooral omdat het op deze plek<br />
om componist Richard Wagner draait.<br />
Christophs liefde voor klassieke muziek is<br />
groot en hij is dan ook erg trots dat deze<br />
grote componist verschillende opera’s<br />
schreef in ‘zijn’ regio. “Wist je dat Richard<br />
Wagner ook twee ‘Nederlandse’ opera’s<br />
heeft geschreven?”, vraagt hij nieuwsgierig.<br />
“De Vliegende Hollander en Lohengrin<br />
zijn ook hier ontstaan!” Snel lopen we even<br />
binnen in de Richard-Wagner-Stätten. Het<br />
is een klein museum, dus prima voor een<br />
korte stop onderweg. En even later komen<br />
we ook langs het Lohengrinhaus waar de<br />
48 <strong>Wandelmagazine</strong> 2-<strong>2021</strong>
Het Capitool op landgoed Schaep en Burgh.<br />
Op het landgoed Schaep en Burgh.<br />
Xxxxx<br />
Zoon Müller maakt even tijd vrij<br />
om met mij te proosten en zijn<br />
wijn te laten proeven.<br />
beroemde componist een kort deel van zijn<br />
leven doorbracht.<br />
Dan komen we bij het eerste wijngoed op<br />
de route: Weingut Klaus Zimmerling. Dat<br />
komt goed uit, want het is al lunchtijd<br />
geweest en mijn maag rammelt een beetje.<br />
We nemen plaats op de klapstoeltjes aan de<br />
rand van de straat. Ik ben onder de indruk<br />
van het uitzicht over de lagergelegen oevers<br />
van de Elbe. Een keuze maken tussen al die<br />
wijntjes is moeilijk en dus laten we dat aan<br />
de eigenaresse over. Er volgt een proeverij<br />
van vier wijnen: een sekt, een riesling, een<br />
kerner en een gewürtztraminer. De bijbehorende<br />
lunch bestaat uit brood, olijven,<br />
salami en kaas. Volgens Christoph is Klaus<br />
Zimmerling misschien wel de beste wijnmaker<br />
van Sachsen. We zullen het zien!<br />
Ons vergelijkend warenonderzoek is bij<br />
deze gestart. Met lichte tegenzin hang ik<br />
mijn rugzak weer op mijn rug, want we<br />
hebben nog een aantal kilometers te gaan.<br />
Barok paleis<br />
Soms wijken we van de route af om een<br />
bezienswaardigheid niet te missen. Zoals<br />
Schloss Pillnitz en het bijbehorende park.<br />
Het barokke paleis ligt op de oever van<br />
Elbe. Letterlijk dan: wie struikelt over de<br />
trappen naar het hoofdgebouw, belandt zo<br />
in de rivier. Eigenlijk bestaat het complex<br />
uit drie gebouwen, waarbij de twee buitenste<br />
je doen denken aan de Oostenrijkse<br />
paleizen. Het middelste gebouw is een<br />
vreemde eend door de Chinese invloeden.<br />
En tsja, we waren toch al aan de wandel, en<br />
die tuin nodigt ook uit tot even lekker slenteren.<br />
Na het ommetje trekt Christoph me snel<br />
weer mee. “We gaan nog even verder, want<br />
aan de wijnwandelroute zelf ligt het Carl-<br />
Maria-von-Weber-Museum!” Deze componist<br />
vormde een grote inspiratiebron voor<br />
Richard Wagner en huurde dit huis om<br />
muziek te kunnen schrijven. Wie zin heeft,<br />
rust even uit in de tuin met Kaffee und<br />
Kuchen. En uiteraard wordt hier ook wijn<br />
gemaakt. Op zeer kleine schaal: geen lange<br />
rijen ranken op de hellingen, maar druiven<br />
die aan de gevel van het museum groeien.<br />
Helaas, de voorraad van vorig jaar is al op<br />
en de nieuwe oogst moet nog verwerkt<br />
worden. Geen proeverij deze keer.<br />
Het ene wijngoed is een groot bedrijf met<br />
tig medewerkers en het andere juist meer<br />
een hobbyproject van een liefhebber. Dat<br />
dit overigens niks zegt over de kwaliteit van<br />
de wijn, bewijst Winzer (wijnmaker) Ronny<br />
Beier. We wandelen een kort steil stukje<br />
omhoog en Christoph roept mij tot een<br />
2-<strong>2021</strong> <strong>Wandelmagazine</strong> 49
Duitsland<br />
De In de tuinen van Schloss Wackerbarth kun je altijd terecht voor een proeverij.<br />
De tuinen,<br />
de gebouwen en<br />
de wijnstokken van<br />
Schloss Wackerbarth<br />
zijn in perfecte staat<br />
halt. “Wacht, hier naar rechts, dan kijken<br />
we of Ronny op zijn land is!” En wat een<br />
geluk, want zijn wijn smaakt ons zo goed<br />
dat we de lege ruimte in onze rugzakken<br />
met flessen johanniter vullen.<br />
Een voorbeeld van een groot bedrijf is<br />
Winzer Müller, even verder aan de route,<br />
vlak voor de stad Dresden. Dit wijngoed<br />
bestaat, naast de wijnranken op de oevers<br />
van de Elbe, uit twee kastelen. Vader Müller<br />
loopt met een groep over het terrein. De<br />
gasten hebben hun glaasjes leeg en wandelen<br />
jolig kletsend door de kasteeltuin. Hij<br />
glundert en geniet met volle teugen van het<br />
enthousiasme van de bezoekers. Zijn zoon<br />
laat ons snel een kijkje nemen bij de alumi-<br />
nium ketels waarin de wijn wordt gerijpt.<br />
De oogst van vandaag, bakken vol met<br />
witte druiven, ligt klaar om verwerkt te<br />
worden.<br />
Proeverijen<br />
Soms is het de moeite waard om aan een<br />
proeverij mee te doen. Ik kies voor Weingut<br />
Karl Friedrich Aust. Het is pas tien uur in<br />
de ochtend als ik word verwacht bij de winkel<br />
van het wijngoed. We beginnen met een<br />
Federweisser, een superlichte wijn gemaakt<br />
van versgeperste most van witte druiven die<br />
nog niet doorgegist is. Federweisser is een<br />
voorstadium van de echte wijn. Dit troebele<br />
goedje smaakt erg fris en lijkt meer op<br />
50 <strong>Wandelmagazine</strong> 2-<strong>2021</strong>
De Elbe blijft vrijwel altijd in zicht.<br />
Zum Wohl! Een streek wil je<br />
met alle zintuigen ervaren.<br />
een vruchtensapje dan echt een klare wijn.<br />
Dit was slechts de inleiding. Want terwijl we<br />
onze glaasjes vasthouden, wandelen we naar<br />
andere prachtige plekken op het goed, met<br />
het weidse uitzicht vanaf de Bismarcktoren<br />
als toetje. Overigens, mocht je deze proeverij<br />
overslaan, dan hoef je dat uitzicht niet te<br />
missen, want dat ligt gewoon op de route<br />
van de wijnwandelweg.<br />
Het is niet ver wandelen naar de volgende<br />
wijnmaker. Van wat ik de afgelopen dagen<br />
heb gehoord, is dit het grootste, mooiste en<br />
meest luxe wijndomein van de regio.<br />
Schloss Wackerbarth stelt niet teleur. De<br />
tuinen, de gebouwen en natuurlijk de stokken<br />
zelf zijn in perfecte staat. En ja, er moet<br />
toch even geproefd worden. Dit wijngoed<br />
staat bekend om zijn mousserende wijn. Zij<br />
produceren gemiddeld zo’n 250.000 flessen<br />
bubbels per jaar. En daarnaast ook nog<br />
rode, witte en rosé wijn. In totaal zo’n<br />
600.000 flessen per jaar.<br />
Martin Jung, medewerker bij Schloss<br />
Wackerbarth, loopt een stukje met ons mee<br />
over het terrein en door de kelders. Hij vertelt<br />
dat ze handmatig alle flessen sekt kantelen,<br />
zo’n tienduizend stuks op dit moment.<br />
Vier weken lang moet dit klusje dagelijks<br />
uitgevoerd worden totdat de wijn de juiste<br />
bubbel heeft. En dan begint het weer van<br />
voor af aan met een nieuwe batch …<br />
2-<strong>2021</strong> <strong>Wandelmagazine</strong> 51
Duitsland<br />
WANDELWIJZER<br />
De Sächsische Weinwanderweg is een gemarkeerde route van 89<br />
kilometer langs de Elbe van Pirna naar Diesbar-Seusslitz ten noordwesten<br />
van Dresden. Doorgaans wordt hij in zes dagetappes<br />
gelopen van tussen de 15 en 18 km lengte. De route is redelijk goed<br />
aangegeven met bordjes.<br />
Vervoer<br />
Dresden is goed bereikbaar met de trein. Tijdens het wandelen<br />
hebben we veel gebruik gemaakt van het openbaar vervoer. Dat is in<br />
de regio erg goed geregeld (www.dvb.de).<br />
Wat een geluk dat we met Winzer Ronny Beier<br />
kunnen proosten met zijn wijn.<br />
Eigen kweek<br />
De Sächsische Weinwanderweg loopt verder<br />
in de omgeving van de porseleinstad<br />
Meissen. De wandeling van vandaag gaat<br />
langs de wijngaarden van verschillende<br />
kleine wijnmakers. Ik spreek Katrin, een<br />
van de hobbyisten, die aan het werk is in de<br />
wijngaard. Samen met zes andere wijnmakers<br />
hebben ze een projectje op de wijnberg.<br />
Gisteren was eigenlijk de laatste<br />
oogstdag, maar er hangen nog een paar<br />
trosjes druiven, die ik nu mag plukken.<br />
Eerst moet ik de slechte druiven eruit tikken<br />
met de tang, om vervolgens de trosjes<br />
te knippen. De kleine druifjes smaken heel<br />
intens. Katrin legt uit: “Wijndruiven bevatten<br />
veel minder water dan de druiven die jij<br />
als fruit eet en in de supermarkt haalt.<br />
Daardoor zijn ze veel kleiner en smaken ze<br />
intenser. Dat levert uiteindelijk veel betere<br />
wijn op.” We proosten op onze mini-oogst<br />
met een glaasje goldriesling met lokale varkensworst<br />
en uienbrood. Katrin: “Deze<br />
wijn noemen we Frühstückswein omdat hij<br />
zo licht is.” Passend, want het is pas tien<br />
uur in de ochtend. Ze geeft mij een stoffen<br />
houder met een klein glaasje erin. Deze kan<br />
ik om mijn nek houden tijdens het wandelen.<br />
Erg handig voor als ik nog ergens een<br />
slokje tussendoor wil!<br />
Ook de stad Meissen is wat extra stappen<br />
waard. Tijdens de wijnwandeling hebben<br />
we de indrukwekkende zwarte torens van<br />
de gotische dom en de witte torens van<br />
kasteel Albrechtsburg, die als broer en zus<br />
naast elkaar staan, constant in het vizier.<br />
Het is minstens zo leuk het uitzicht vanuit<br />
de stad te zien en dus uit te kijken op de<br />
wijnheuvels waar we even eerder doorheen<br />
wandelden. Wij doen dat bij zonsondergang<br />
en proosten op dit prachtige gebied.<br />
Zum Wohl!<br />
Slapen<br />
Penck Hotel in Dresden (www.penckhoteldresden.de) – Heerlijk<br />
designhotel en prima uitvalsbasis vlak bij station Dresden Mitte.<br />
Vanuit hier met de trein of metro van en naar je startpunt van<br />
die dag.<br />
In de gedetailleerde routebeschrijving op www.dresden-elbland.de<br />
staan B&B-adresjes voor onderweg.<br />
Onze tip<br />
Een lunchpakketje voor onderweg is niet echt nodig. Stop bij een<br />
van de wijndomeinen en combineer een wijnproeverij met wat<br />
lekkere hapjes.<br />
En laat ruimte in je rugzak voor de fles sen<br />
die je zult willen kopen onderweg!<br />
Meer weten?<br />
www.dresden-elbland.de<br />
52 <strong>Wandelmagazine</strong> 2-<strong>2021</strong>
Ontdek<br />
het Groene Hart<br />
van Holland<br />
Puur hollands genieten<br />
in een oase van rust,<br />
ruimte, natuur en altijd<br />
vlak bij de stad.<br />
Natuur<br />
Natuur<br />
Water<br />
Water<br />
Vaar over rivieren en unieke de Hollandse Plassen<br />
Vaar over rivieren en unieke de Hollandse Plassen<br />
Culinair Proef oer-Hollandse streekproducten<br />
Culinair Proef oer-Hollandse streekproducten<br />
Historie Historie Bekijk Bekijk de vele de historische vele historische bezienswaardigheden<br />
bezienswaardigheden<br />
Cultuur Bewonder Bewonder forten, forten, kastelen kastelen en vestingsteden en vestingsteden<br />
Informatie en inspiratie vindt u op de meest<br />
complete website van het Groene Hart.<br />
Met de leukste uitjes voor jong en oud!<br />
groenehart.nl
5 praktische tips<br />
Betere foto’s<br />
met je mobieltje<br />
Kleurloos, onscherp en pixelig… zo zagen de<br />
foto’s eruit van mijn Nokia 7610. Het zal in<br />
2004 geweest zijn en fotograferen met je<br />
mobieltje was iets bijzonders. Ik herkende<br />
niet altijd wie daar in de verte op de foto<br />
stond. Wel ging er een compleet nieuwe<br />
wereld voor me open. Altijd en overal een<br />
camera bij de hand, eentje die ook nog eens<br />
in mijn broekzak paste.<br />
Fast forward naar vandaag en ik zie mijn iPhone haarscherpe<br />
plaatjes schieten, die soms niet eens onder<br />
doen aan de foto’s die ik maak met mijn digitale fotocamera.<br />
En het allerleukste, het is niet enkel en alleen<br />
meer een kwestie van op een knopje drukken om met<br />
die snelle smartphone foto te maken. Tenminste, dat<br />
hóeft het niet te zijn. Er zijn tal van mogelijkheden om<br />
een foto helemaal naar jouw hand te zetten en écht dat<br />
perfecte plaatje te schieten. Hieronder geef ik je vijf<br />
praktische tips, om in een handomdraai betere foto’s<br />
met je smartphone te maken.<br />
TEKST & FOTO’S SABRINA GAUDIO<br />
1<br />
KOM DICHTBIJ<br />
"If your pictures aren’t good enough, you aren’t<br />
close enough”, zei de wereldberoemde fotograaf<br />
Robert Capa. Kort gezegd: kom<br />
dichtbij, ook als je denkt dat je al dicht op<br />
je onderwerp staat! Ga daarbij vooral niet<br />
inzoomen, je verliest er enorm veel kwaliteit<br />
door. Letterlijk en figuurlijk op je<br />
onderwerp duiken zal je foto vaak direct<br />
een stuk interessanter maken. Besteed aandacht<br />
aan details, bijzondere dingen waar<br />
anderen zo aan voorbij lopen. Macrofotografie,<br />
dus extreme close-ups van bijvoorbeeld<br />
bloemen of insecten, is een kunst op<br />
zich. Maar met een beetje oefening maak jij<br />
ook met één klik in elk geval de mooiste<br />
close-ups.<br />
Niet doen: blijven staan (ook al denk<br />
je: ik sta er bovenop).<br />
Doen: fotografeer dicht op je onderwerp.<br />
Tip: Op de meeste smartphones zitten verschillende standen, zoals een portret- of<br />
macrostand. Als je hiervoor kiest, zal alleen jouw onderwerp scherp zijn, terwijl de<br />
achtergrond juist onscherp wordt. Een goede manier om nog meer aandacht op<br />
het onderwerp te leggen.<br />
54 <strong>Wandelmagazine</strong> 2-<strong>2021</strong>
2<br />
PAS ZELF JE<br />
BELICHTING AAN<br />
Belichting. Een aspect waar je bij het fotograferen<br />
altijd mee te maken hebt. Of je nu<br />
voor de lol een plaatje schiet of professioneel<br />
fotografeert. Smartphones hebben het<br />
voor jou behoorlijk makkelijk gemaakt. De<br />
software in je telefoon meet de lichtsterkte<br />
en zorgt zo automatisch voor een goed<br />
belichte foto. Als je te maken hebt met uitdagende<br />
lichtomstandigheden, zoals tegenlicht<br />
of juist heel weinig licht, dan kan het<br />
juist zijn dat de software moeite heeft met<br />
de juiste belichting te bepalen. Resultaat:<br />
een te donkere of overlichte foto.<br />
Geen paniek, hier heeft jouw smartphone<br />
ook een oplossing voor. Nadat je jouw<br />
camera goed hebt scherpgesteld (dat doe je<br />
door één keer op het beeldscherm te tikken<br />
op het door jou gekozen punt), verschijnt<br />
er bij een iPhone een geel kader met een<br />
zonnetje. Je kunt nu het icoontje verslepen<br />
voor een lichtere foto of naar beneden voor<br />
een donkerder beeld. Bij een Android-<br />
Voor zo’n foto van silhouetten moet je handmatig<br />
onderbelichten, zodat in de hemel perfect de kleurschakeringen<br />
naar voren komen .<br />
Met opzet overbelichten levert<br />
soms een dromerige sfeer op.<br />
Tip: Vaak is het leuk om te experimenteren met handmatige belichting.<br />
Zo kun je een dromerige sfeer creëren als je je foto wat overbelicht, of een mysterieuze<br />
scène door te onderbelichten.<br />
smartphone, zoals een Samsung, komt er<br />
na het scherpstellen een horizontaal balkje<br />
in beeld. Verplaats je de punt naar links,<br />
dan wordt je foto donkerder, sleep je deze<br />
naar rechts dan krijg je een lichtere foto.<br />
Zo heb je zelf in de hand welke belichting<br />
en sfeer je jouw foto wilt geven.<br />
3<br />
GA DOOR DE KNIEËN<br />
Fotografie draait niet alleen maar om techniek,<br />
maar gaat vooral ook over creativiteit.<br />
Welk verhaal vertel je, welke compositie<br />
kies je en ook heel belangrijk: vanaf welk<br />
standpunt schiet je? Dag in dag uit zien wij<br />
de wereld om ons heen vanaf ooghoogte.<br />
Dat is wat we gewend zijn en we als normaal<br />
beschouwen. Verander eens van<br />
standpunt om jouw kijker te verrassen. Dus<br />
niet fotograferen vanaf ooghoogte, maar<br />
maak bijvoorbeeld eens een foto vanaf de<br />
grond omhoog (het zogenaamde kikvorsperspectief).<br />
Zo creëer je ongetwijfeld een<br />
spannender scène. Bloemen die je van<br />
onderaf fotografeert gaan ineens veel meer<br />
tot de verbeelding spreken en die immense<br />
berg lijkt ineens nóg indrukwekkender.<br />
Niet doen: alles vanuit ooghoogte<br />
schieten.<br />
Doen: fotografeer eens vanuit een ander<br />
standpunt, bijvoorbeeld vanaf de grond.<br />
Tip: Als je vanaf de grond fotografeert kun je perfect spelen met je perspectief.<br />
De lijnen van een weg die samenkomen op de horizon of dat wandelpad dat zo<br />
mooi de bergen in kronkelt. Het voelt dan bijna alsof je zelf in de foto staat.<br />
2-<strong>2021</strong> <strong>Wandelmagazine</strong> 55
4<br />
KADER JE BEELD<br />
Bij het maken van een foto vang je een deel van de<br />
wereld in jouw kader. Om je foto meer diepte te geven<br />
kun je ervoor kiezen om een extra kader in je beeld te<br />
plaatsen. Je maakt dan als het ware een doorkijkje. Het<br />
gaat om meer dan alleen compositie (zie tip hieronder):<br />
zo’n doorkijkje creëer je door bepaalde elementen in de<br />
omgeving zo te gebruiken, dat ze een omlijsting voor je<br />
onderwerp vormen. Zo suggereer je meer diepte en<br />
wordt de aandacht direct naar je onderwerp gestuurd.<br />
Een deur of raam is hier heel geschikt voor, maar je kunt<br />
er ook voor kiezen om onder of door de takken van een<br />
boom te fotograferen of planten op de grond als omlijsting<br />
te gebruiken.<br />
Niet doen: foto’s van veraf of zonder omlijsting.<br />
Doen: Een kader vinden in je omgeving.<br />
Deze creëert meteen diepte.<br />
Er zijn tal van mogelijkheden om<br />
een foto helemaal naar jouw hand<br />
te zetten en ècht dat perfecte<br />
plaatje te schieten<br />
Tip: Het raster op het beeldscherm van je camera-app is een<br />
perfect hulpmiddel om je te helpen bij het kiezen van de juiste<br />
compositie. Zo een raster bestaat uit negen blokken, gevormd<br />
door twee horizontale en twee verticale lijnen die door je beeld<br />
lopen. Hier komt de compositieregel ‘de regel van derden’ om de<br />
hoek kijken. Vooral de lijnen van het raster zijn nuttig: als je jouw<br />
onderwerp langs één of meerdere van die lijnen legt (en dus níet<br />
in het midden!), dan krijg je een mooier, gebalanceerd beeld.<br />
56 <strong>Wandelmagazine</strong> 2-<strong>2021</strong>
5<br />
GEBRUIK FILTERS<br />
Zo, je hebt dat mooie plaatje geschoten met je smartphone.<br />
En nu? Meteen op social media zetten? Beter is<br />
om nog even te beoordelen of je jouw foto nog net<br />
even iets pakkender kunt maken door wat nabewerking<br />
of het gebruik van een filter. Dit doe je heel makkelijk<br />
op je telefoon met van die erg handige, gratis apps als<br />
SnapSeed, Pixlr of VSCO. Of je nu kiest voor alleen<br />
wat meer contrast of kleur, of gebruik maakt van allerlei<br />
subtiele effecten: in een mum van tijd heb jij je foto<br />
helemaal naar jouw smaak bewerkt.<br />
Doen: gebruik een nabewerkingsapp om meer uit je foto te halen.<br />
In dit voorbeeld komt dit de compositie bovendien ten goede.<br />
Niet doen: je foto laten zoals hij is ook al is<br />
hij niet helemaal naar je zin.<br />
Zin om meer te leren over smartphonefotografie?<br />
Tijdens de women-only fotoworkshop Shoot! van<br />
Rocky Roads Travel leer ik je alles over hoe je met<br />
jouw mobiele telefoon de beste foto's maakt. Van<br />
de perfecte belichting tot het kiezen van de juiste<br />
compositie en het gebruik van bewerkingsapps.<br />
Leer je liever hoe je met een digitale fotocamera<br />
het perfecte plaatje schiet? Ook dat kan als je<br />
meegaat op een fotoworkshop of fotoreis,<br />
speciaal voor dames.<br />
Check www.rockyroads.nl voor alle informatie.<br />
Tip: Als je jouw foto’s op<br />
Instagram wil plaatsen, is<br />
het leuk als deze allemaal<br />
een vergelijkbare sfeer en<br />
uitstraling hebben. Probeer<br />
bij het kiezen van filters een<br />
bepaalde, eigen stijl te<br />
ontwikkelen, zoals dit<br />
voorbeeld van mijn Instagram-account<br />
laat zien.<br />
2-<strong>2021</strong> <strong>Wandelmagazine</strong> 57
Inspiratie van onze adverteerder<br />
Detox: kleding, schoenen en<br />
rugzakken van VAUDE PFC-vrij<br />
“Ons doel: schadelijke chemicaliën volledig verbieden”<br />
In 2015 ondertekende<br />
VAUDE het Greenpeace<br />
Detox Commitment met<br />
als doel om tegen 2020<br />
gevaarlijke chemicaliën, zoals<br />
bijvoorbeeld de controversiële<br />
PFC’s, consequent uit het<br />
productieproces te verwijderen.<br />
Wat is er sindsdien gebeurd?<br />
De kledingcollectie van VAUDE<br />
is sinds 2018 PFC-vrij; vanaf<br />
2020 geldt dit ook voor alle<br />
schoenen en rugzakken.<br />
In totaal zijn zeven van de<br />
elf groepen van schadelijke<br />
stoffen nu volledig uit de<br />
productie verwijderd en met<br />
de overige vier heeft het<br />
duurzame outdoormerk goede<br />
vooruitgang geboekt.<br />
“We hebben er alle vertrouwen in dat we<br />
ons doel zullen bereiken om schadelijke<br />
chemicaliën volledig uit de productie te<br />
weren”, legt Bettina Roth, hoofd kwaliteitsmanagement<br />
bij VAUDE, uit. Deze inspanningen<br />
worden ook erkend bij Greenpeace:<br />
“VAUDE neemt haar corporate due<br />
diligence serieus en is er daarom een<br />
levend voorbeeld van, dat transparantie en<br />
regulering van wereldwijde supplychains<br />
mogelijk is. Het laat aan de rest van de<br />
outdoorsector zien, hoe men zich naar<br />
een duurzame circulaire economie<br />
beweegt. Hier staat de vervanging van<br />
gevaarlijke chemicaliën voorop en zijn er<br />
initiatieven voor ecologisch design,<br />
houdbaarheid, verhuur en reparatie om de<br />
levensduur van producten te verlengen”,<br />
aldus Viola Wohlgemuth, campagnevoerder<br />
voor Consumptie en Chemie bij<br />
Greenpeace e.V.<br />
Met de vrijwillige ondertekening van het<br />
Greenpeace Detox Commitment in 2015<br />
heeft VAUDE duidelijk aangegeven dat het<br />
tot 2020 geleidelijk zou afzien van<br />
gevaarlijke chemicaliën en daar transparant<br />
over zou rapporteren. Een grote<br />
uitdaging: naast de PFC’s waarop de focus<br />
lag, waren er tien andere groepen van<br />
kritische stoffen waarvan het gebruik en<br />
vrijkomen in het milieu moest worden<br />
vermeden. Bovendien heeft VAUDE zich<br />
gecommitteerd aan de creatie van<br />
verantwoorde bedrijfsmodellen voor<br />
duurzamere consumptie.<br />
Om te voldoen aan de hoge normen voor<br />
milieuvriendelijke en verontreinigende<br />
producten werkt VAUDE er al jaren aan<br />
om de productieprocessen in de gehele<br />
supplychain zo schoon en veilig mogelijk<br />
te maken. VAUDE is sinds 2001 partner van<br />
het bluesign®-systeem en volgt daarmee<br />
een van de strengste duurzaamheidsnormen<br />
voor textiel. Toch waren en zijn er<br />
groepen van kritische stoffen, welke bij<br />
gebrek aan alternatieven zijn toegestaan<br />
en worden gebruikt. De toepassing en het<br />
gebruik daarvan wordt echter strikt<br />
gereguleerd door grenswaarden. Niettemin<br />
heeft VAUDE zich zelfs vóór het Detox<br />
Commitment vrijwillig voorgenomen om<br />
deze chemicaliën stap voor stap te<br />
elimineren. “Toen Greenpeace in 2012 met<br />
de Detox-campagne de buitensportindustrie<br />
in het vizier nam, zagen we een<br />
geweldige kans in het feit dat er eindelijk<br />
een branche-overstijgende beweging<br />
gemaakt werd en dat er alternatieven voor<br />
bedenkelijke chemicaliën werden ontwikkeld.<br />
Als zelfstandig, middelgroot merk<br />
hadden we tot dan toe onvoldoende<br />
invloed bij de materiaalfabrikanten”, blikt<br />
Antje von Dewitz, directeur van VAUDE,<br />
terug.<br />
Bettina Roth Antje von Dewitz Viola Wohlgemuth<br />
58 <strong>Wandelmagazine</strong> 2-<strong>2021</strong>
PFC-free – The VAUDE Milestones<br />
PFC-vrij - de mijlpalen van VAUDE<br />
Detox<br />
Waterproof<br />
apparel kleding<br />
2018<br />
2020<br />
Schoenen Footwear &<br />
rugzakken<br />
backpacks<br />
2016<br />
Sleeping Slaapzakken bags<br />
Waterafstotende<br />
Water-repellent<br />
kleding apparel<br />
2015<br />
2011<br />
Membranes<br />
Membranen<br />
VAUDE gebruikt sinds 2011 geen PFC’s in<br />
membranen. De grootste uitdaging was<br />
dus om de buitenstoffen voor kleding<br />
die weersbestendig is, te voorzien van een<br />
permanente, PFC-vrije en waterafstotende<br />
afwerking. Door de publieke druk van de<br />
Greenpeace-campagne kwam beweging<br />
in de industrie en daarmee ook in de<br />
chemische toeleveringsindustrie. “We<br />
werkten nauw samen met onze producenten<br />
en leveranciers, organiseerden<br />
ronde tafels en brachten partners bij<br />
elkaar, die normaal gesproken met elkaar<br />
concurreren. Met succes – er kwamen<br />
toekomstgerichte ideeën en bedrijfsmodellen<br />
voor duurzame consumptie.”<br />
worden geveild. Het platform staat open<br />
voor andere bedrijven in de textielindustrie,<br />
die gemotiveerd zouden moeten<br />
worden, om daar ook waardevolle<br />
materiaalresten aan te bieden in plaats van<br />
ze af te voeren. Met de verhuurdienst<br />
iRentit biedt VAUDE sinds 2017 een<br />
shareconomy-platform aan, waarmee<br />
uitrusting kan worden gehuurd en dus<br />
door meerdere personen kan worden<br />
gebruikt. Om ervoor te zorgen dat de<br />
producten zo lang mogelijk kunnen<br />
worden gebruikt, hecht VAUDE ook veel<br />
belang aan het idee van reparatie. De<br />
repareerbaarheid wordt via een beoordelingssysteem<br />
stevig verankerd in het<br />
ontwerpproces. Bovendien heeft VAUDE<br />
een eigen reparatiewerkplaats en werken<br />
ze samen met online-platform iFixit en<br />
met de Repair Cafés. Middels de in mei<br />
2020 opgerichte de VAUDE Academy for<br />
Sustainable Business, geeft de succesvolle<br />
duurzaamheidspionier haar ervaring en<br />
expertise door aan geïnteresseerde<br />
bedrijven, organisaties en onderwijsinstellingen.<br />
www.vaude.com<br />
Met de ondertekening van het Detox<br />
Commitment heeft VAUDE zich niet alleen<br />
verplicht tot het elimineren van schadelijke<br />
chemicaliën, maar ook om innovatieve<br />
bedrijfsmodellen voor een duurzamere<br />
consumptie te ontwikkelen. Sindsdien zijn<br />
er veel ideeën geïmplementeerd en<br />
maatregelen genomen om de ecologische<br />
voetafdruk van de producten zo klein<br />
mogelijk te houden. Zo heeft het outdoormerk<br />
bijvoorbeeld de eBay Upcycling Store<br />
– een materiaalbeurs voor creatieve<br />
mensen – in het leven geroepen, waar<br />
overgebleven materialen die bij de<br />
fabricage ontstaan, voor een goed doel<br />
2-<strong>2021</strong> 1-<strong>2021</strong> <strong>Wandelmagazine</strong> 59
Bospark Hellendoorn<br />
rust & ruimte<br />
Frisse boeken<br />
voor buitenmensen<br />
Bospark Hellendoorn ligt op de Sallandse<br />
Heuvelrug, temidden van uitgestrekte bossen<br />
en heuvellandschappen met schitterende<br />
vergezichten. Het kleinschalige Bospark<br />
grenst aan mooie wandel – en MTB routes.<br />
Ervaar de rust nu zelf!<br />
Bospark Hellendoorn – Looweg 5 t/m 27<br />
www.bosparkhellendoorn.nl<br />
uitgeverijfjord.com<br />
NU IN DE<br />
BOEKHANDEL<br />
NU TE KOOP<br />
BIJ DE<br />
(ONLINE)<br />
BOEKHANDEL<br />
Avontuurlijk<br />
wandelen in<br />
Nederland<br />
In Back to Nature nemen Eva Spigt en Nicola Dow je mee op avontuur in de<br />
Nederlandse natuur. In dit boek hebben ze de mooiste wandelingen op een<br />
rij gezet, met bijbehorende activiteiten en een stukje persoonlijke ontwikkeling.<br />
Denk bijvoorbeeld aan het plukken van je eigen rucola of duindoornbessen en<br />
voor de diehards: winterkamperen of een duik in de koude zee!<br />
€ 20,99<br />
Backtonaturehikes.nl
Verbeterde favoriet<br />
Uitgerust<br />
Bergans of Norway had zelf haar Fløyen V2 Pant al tot haar<br />
favoriete wandelbroek verklaard, maar toch kon het nóg<br />
beter. De broek is namelijk flink onderhanden genomen.<br />
Betere materialen, een verbeterde tailleband, noem maar op.<br />
De Fløyen V2 is net als een legging nauwsluitend, maar<br />
tegelijk stevig genoeg voor een kloeke bergwandeling, want<br />
dankzij de ritsen onderaan de pijpen is hij goed te combineren<br />
met hoge wandelschoenen. Daarnaast is hij winddicht en<br />
waterafstotend.<br />
ADVIESPRIJS: € 140,–<br />
WWW.BERGANS.COM<br />
Kleine, fijne grill<br />
Niks gezelliger dan een barbecuepicknick<br />
aan een bergmeer of in het park. Deze<br />
gasgrill van Skotti neem je makkelijk mee; hij<br />
is compact, snel in- en uit elkaar te halen en<br />
vrij licht: 3 kilo. Ideaal dus voor een tripje<br />
naar een mooi plekje om te genieten van<br />
een barbecue. De bijgeleverde hoes is ook te<br />
gebruiken als ondergrond en zorgt ervoor<br />
dat je rugzak niet vies wordt. En er komen<br />
geen gloeiende kolen aan te pas, dus<br />
schoonmaken is makkelijk, gewoon met<br />
afwasmiddel. Handig en duurzaam.<br />
ADVIESPRIJS: € 159,–<br />
WWW.SKOTTI-GRILL.EU<br />
Puur wandelplezier<br />
De Hanwag Banks is de ideale schoen voor<br />
middelzware tochten met lichte bepakking.<br />
De Narrow-leestvariant biedt<br />
natuurvrienden met een smalle voet een<br />
zeer goede houvast. De schoen is volledig<br />
vervaardigd uit LWG-gecertificeerd nubuckleer<br />
– een kwaliteitslabel, niet alleen voor bijzonder<br />
hoogwaardig leer maar ook voor een duurzame, milieuvriendelijke<br />
verwerking. Door het ongeveer 1,5 mm dikkere polyurethaan<br />
in de tussenzool wordt de afrolbeweging soepeler, de demping<br />
voelbaar beter en lange wandelingen comfortabeler. De Goretexvoering<br />
houdt de voeten betrouwbaar droog.<br />
Verkrijgbaar in een specifieke dames- en herenleest.<br />
Zit lekker en ventileert<br />
optimaal<br />
Je trekt er graag op uit, maar waar laat<br />
je die spulletjes? Deuter weet daar<br />
raad mee: de Futura 25 SL is de<br />
oplossing voor jou. Deze rugzak is<br />
comfortabel, heeft een innovatief<br />
ventilerend rugsysteem en is speciaal<br />
aangepast aan de anatomie van het<br />
vrouwelijk lichaam. Natte ruggen zijn<br />
verleden tijd dankzij het nieuwe,<br />
optimaal ventilerende mesh-rugsysteem.<br />
In de Futura 25 SL is genoeg<br />
ruimte voor bijvoorbeeld je smartphone,<br />
drinkfles, picknickspullen en<br />
wat extra kleding, die dankzij de grote<br />
opening met rits makkelijk bereikbaar<br />
zijn. Bovendien is de Futura gemaakt<br />
van een garen dat voor 50% gerecycled<br />
is, wat gelijkstaat aan 12% minder<br />
CO2-uitstoot. En, zoals alle rugzakken<br />
van Deuter, is ook de Futura 25 SL<br />
volledig vrij van PFC!<br />
ADVIESPRIJS: € 134,95 (25 L-VERSIE)<br />
WWW.DEUTER.COM<br />
ADVIESPRIJS € 219,95<br />
WWW.HANWAG.NL<br />
1-<strong>2021</strong> <strong>Wandelmagazine</strong> 61
Uitgeprobeerd<br />
+<br />
GESCHIKT VOOR<br />
ALLE WEERTYPEN •<br />
COMFORTABEL<br />
EN FUNCTIONEEL<br />
-<br />
SOMS STUGGE<br />
RITS<br />
Een goede keuze<br />
Buitensportmerk Vaude maakt niet alleen goede producten, het merk wil<br />
deze ook steeds duurzamer produceren. Dus dat het nieuwe dames Elope<br />
Jacket grotendeels bestaat uit gerecyclede materialen is dan ook geen<br />
verrassing. De milieuvriendelijke en PFC-vrije Eco Finish maakt de jas waterafstotend.<br />
Het bluesign-keurmerk en het Green Shape label ontbreken niet.<br />
Dat is mooi, maar hoe doet de Elope het in het veld? Een koud en winderig<br />
weekend op Ameland wees het uit. De jas zit heerlijk door de zachte, flexibele<br />
stof en de sportieve snit. Tijdens urenlange strandwandelingen met rugzak en<br />
op de fiets houdt de Elope zich prima. Winddicht, zeker! Ademend, idem.<br />
De ventilatieopeningen onder de armen verkoelen als je het nodig hebt.<br />
Met een waterkolom van 10,000 mm kan hij wel een buitje hebben. ‘Gelukkig’<br />
regende het op Ameland en deed de jas ook hier wat-ie moest doen.<br />
De ritsen zijn vanzelfsprekend ook waterafstotend. Af en worstelde ik met<br />
koude handen een beetje om de rits helemaal los te maken.<br />
De manchetten en de taille kun je strakker stellen. Je beschikt over twee<br />
buitenzakken en een handige diepe binnenzak. De capuchon is ook verstelbaar,<br />
en je kunt hem helemaal in de kraag wegrollen. En breekt het zonnetje<br />
dan toch door, dan kun je de jas zelf gemakkelijk klein ballen en opbergen in<br />
een van de eigen zakken. Voor mij is de Vaude Elope Jacket een ideale<br />
wandeljas. (Klaartje Grol)<br />
ADVIESPRIJS: € 210,-<br />
WWW.VAUDE.COM<br />
Lezerstest: Ideaal voor een dagtocht<br />
Lezer Bas Linssen is op pad gegaan met de Deuter Futura 23.<br />
“Volgens de productbeschrijving is dit een lichtgewicht, technische<br />
rugzak, die perfect geschikt is voor de meer sportieve dagtochten.<br />
Benieuwd of dit klopt!”<br />
+<br />
• SPORTIEF DESIGN<br />
• SNELLERE ZWEET-<br />
AFVOER OP DE RUG<br />
• LICHTGEWICHT<br />
• VEELZIJDIG<br />
-<br />
ZONNEBRILLUSJE<br />
NIET GESCHIKT VOOR<br />
DIKKERE MONTUREN<br />
“Lichtgewicht is de Futura zeker. Leeg weegt de rugzak nauwelijks iets,<br />
ondanks het zogenaamde Aircomfort Back System. Dit is een constructie<br />
waardoor de rugzak zelf niet tegen je rug komt, maar er ruimte is voor een<br />
luchtstroom, waardoor je zweet sneller wordt afgevoerd.<br />
Het inpakken van de rugzak ging vrij eenvoudig. Met een inhoud van 23 liter is hij<br />
ideaal voor een dagtocht. Je kunt voldoende spullen meenemen en organiseren in<br />
de verschillende vakken. Aan de zijkanten zijn er elastische zijvakken voor je<br />
drinkflessen en je kunt je wandelstokken ook bevestigen. Verrassend is het lusje<br />
voor de zonnebril aan de linkerschouderband. Helaas is het lusje te smal voor de<br />
wat dikkere monturen van sportieve zonnebrillen, zoals de mijne.<br />
Ik heb een wandeltocht gemaakt in de Belgische Voerstreek, net over de Nederlandse<br />
grens bij Zuid-Limburg, van ruim 23 km gelopen en 540 hoogtemeters. Hier<br />
wandel je door de bossen, langs beekjes en mooie dorpjes. Bovendien gaat het<br />
vooral over onverharde paadjes. Tijdens het lopen merkte ik dat de rugzak comfortabel<br />
zat en niet aan de schouders trok. Het was die dag bovendien broeierig warm<br />
(27 °C), waardoor ik meteen het Aircomfort-systeem kon beoordelen. Het zweet<br />
wordt inderdaad sneller afgevoerd en je merkt dat alles minder plakkerig wordt.<br />
Hoewel het de hele dag droog bleef, heb ik ten slotte ook de regenhoes even<br />
geprobeerd. Hij is gemakkelijk over de rugzak te trekken. Al met al dus een zeer<br />
geschikte rugzak voor wandelaars!”<br />
DE FUTURA 23 WEEGT 1200 GR EN IS<br />
VERKRIJGBAAR IN 4 KLEUREN<br />
ADVIESPRIJS € 120,–<br />
WWW.DEUTER.COM<br />
62 <strong>Wandelmagazine</strong> 2-<strong>2021</strong><br />
1-<strong>2021</strong> <strong>Wandelmagazine</strong> 62
Inspiratie van onze adverteerder<br />
WIST JE DAT …<br />
… LOWA sinds 2019 trotse<br />
hoofdsponsor is van de<br />
Nijmeegse Vierdaagse en<br />
… er dit jaar een alternatieve<br />
Vierdaagse georganiseerd<br />
wordt om zo toch het<br />
Vierdaagse-gevoel te kunnen<br />
beleven? Je kunt kiezen om<br />
dagelijks 5, 10, 20, 30, 40 of 50<br />
km te lopen. Doe jij ook mee<br />
van 20 t/m 23 juli? Houd de<br />
social media van LOWA in de<br />
gaten voor meer informatie!<br />
Een meerdaagse tocht<br />
wandelen vanuit thuis?<br />
LOWA geeft je tips!<br />
47.000 deelnemers die in vier dagen 120,<br />
160 of 200 km lopen. We hebben het<br />
natuurlijk over De Vierdaagse van Nijmegen.<br />
Helaas is dit jaar de 104e editie<br />
vanwege de coronamaatregelen afgelast.<br />
Toch wil wandelschoenmerk LOWA,<br />
hoofdsponsor van dit evenement, dit niet<br />
zomaar voorbij laten gaan. Dat De Vier -<br />
daagse niet doorgaat in zijn traditionele<br />
vorm betekent niet dat je vanuit thuis<br />
geen meerdaagse wandeltocht kunt<br />
beleven. LOWA geeft enkele tips voor een<br />
goede voorbereiding en uitrusting.<br />
voren met trainen. Voorkom blessures en<br />
teleurstellingen en bouw je trainingen<br />
rustig en systematisch op. Ga in ieder<br />
geval elke week op pad. Bouw daarnaast<br />
de afstand van je wandeltocht steeds<br />
verder op. Ga ook wandelen als het regent<br />
en blijf goed naar je lichaam luisteren.<br />
Spierversterkende oefeningen zijn<br />
noodzakelijk als bepaalde spieren te zwak<br />
zijn in verhouding tot andere spieren en<br />
pezen. Door regelmatig gericht te trainen<br />
worden de spieren en pezen sterker en<br />
verminder je het risico op blessures.<br />
is. De LOWA WALKER N4D GTX MID en<br />
FERROX N4D GTX LO zijn perfect voor elke<br />
wandelliefhebber. Deze schoenen bieden<br />
veel comfort, steun en demping, iets wat<br />
je zeker nodig hebt op een harde ondergrond.<br />
Daarnaast ben je altijd verzekerd<br />
van droge voeten. De damesuitvoeringen<br />
van deze modellen zijn bovendien geheel<br />
aangepast aan de anatomie van de<br />
vrouwenvoet.<br />
Een goede schoen komt het beste tot zijn<br />
recht met een goede, functionele sok die<br />
bijdraagt aan een optimaal voetklimaat,<br />
wrijving voorkomt en vocht afvoert. Ook<br />
hierin biedt LOWA verschillende opties.<br />
Schoenen en sokken zijn de hulpmiddelen<br />
die je voeten ondersteunen. Verzorg je<br />
voeten goed, want ze hebben nog vele<br />
kilometers te gaan! Kijk voor meer<br />
informatie en de volledige LOWA-collectie<br />
op lowa.nl.<br />
Voorbereiding<br />
Opdat wandelen een gezonde activiteit<br />
blijft, vergt het deelnemen aan een<br />
meerdaagse wandeltocht een goede<br />
voorbereiding. Begin daarom ruim van te<br />
Comfortabel je doel bereiken<br />
begint bij je uitrusting<br />
Speciaal voor meerdaagse wandeltochten,<br />
zoals De Vierdaagse, heeft LOWA een<br />
collectie die hier uitermate geschikt voor<br />
1-<strong>2021</strong> <strong>Wandelmagazine</strong> 63
Boeken<br />
Alleen op pad<br />
Redactie Jan Erik Burger, Hans Farjon & Marcia van Bijnen<br />
Het Spanje dat Jac Geurts verkent, krijg je<br />
niet cadeau, dat moet je veroveren. En je<br />
moet van stilte houden. Hij kenschetst zijn<br />
tochten als ‘microscopisch reizen’: de<br />
wandelaar wordt één met de natuur,<br />
onderdeel van alles wat groeit, kruipt,<br />
sluipt en vliegt. Er is weinig dat hem zo<br />
goed doet als wandelen. Zestig dagen lang<br />
loopt de net gepensioneerde Jac Geurts in<br />
zijn eentje over de Spaanse vlakten. Vanaf<br />
het noordelijke Girona aan de voet van de<br />
Pyreneeën naar de zuidelijke havenstad<br />
Cádiz. Volgens de flaptekst is het een inspirerend<br />
boek vol avonturen, natuurbeschrijvingen,<br />
geschiedenis, ontmoetingen en<br />
overpeinzingen. Daar valt wel iets op af te<br />
dingen. De tekst is prettig leesbaar, maar<br />
vraagt van de lezer inzet en geduld, ook<br />
door de vele uitweidingen en terzijdes.<br />
Daarbij wreekt het zich dat er geen kaart<br />
van de gelopen routes is opgenomen. Ook<br />
ontbreekt node een index van plaatsen en<br />
gebeurtenissen.<br />
Ook bij Geurts bedoelen de meeste mensen<br />
het goed, vooral Spanjaarden dan.<br />
Duitsers vormen een uitzondering. Een<br />
Oost-Duitse beukennootjeswetenschapper<br />
krijgt er op een pagina ongenadig van<br />
langs en wordt zo ongeveer persoonlijk<br />
verantwoordelijk gehouden voor de sjoemeldieselsaga<br />
van Volkswagen. In een<br />
slotzinnetje werpt Geurts tegen dat hij<br />
wellicht wat bevooroordeeld is. Dat mag<br />
een understatement heten. Ook de<br />
Catalanen en hun taalnationalisme kunnen<br />
niet zonder meer op zijn sympathie rekenen.<br />
Ik zou dan toch een koppeling gelegd<br />
hebben met de wel degelijk beschreven<br />
verschrikkelijke slag om de Ebro (“no<br />
pasarán”), de vernietiging van Tortosa en<br />
de talloze pogingen van veertig jaar<br />
Francoregiem om het Catalaans (en<br />
Baskisch) met wortel en tak uit te roeien.<br />
Zwijgende vlakten is geïllustreerd met<br />
aquarellen van zwager Piet Lap, helaas op<br />
het omslag na allemaal in zwart-wit. Die<br />
vormen een fraaie verbeelding van de<br />
wonderschone, lege en weerbarstige wildernis<br />
van de zwijgende hoogvlakten.<br />
Gezien de vele gesprekken en ontmoetingen<br />
valt het met dat zwijgen nog wel mee.<br />
De pakkende titel blijkt ontleend aan Mes<br />
vacances en Espagne van Edgar Quinet uit<br />
1846. Onverwacht krijgt de tocht een dramatisch<br />
einde. Net aangekomen in het<br />
hete Andalusië valt de ervaren, altijd zingende<br />
wandelaar op de grond. Zijn benen<br />
raken verlamd. Een zeldzame spierziekte<br />
maakt dat zijn gesjouw over de aardbol<br />
voorgoed voorbij lijkt.<br />
De flaptekst besluit met: “Jac Geurts reist<br />
alleen nog vanuit de leunstoel. Dit boek is<br />
zijn ode aan twee verloren liefdes, het<br />
verre wandelen en Spanje, het meest<br />
miraculeuze land van Europa.<br />
Goed nieuws, lezer:<br />
Jac houdt het weer drie kilometer vol.”<br />
Zwijgende vlakten –<br />
een Spaanse wandeling<br />
Jac Geurts | Uitgeverij Lage, Nijmegen 2020<br />
| 376 blz. | ISBN 9789082116427 | € 21,95 |<br />
Verkrijgbaar bij reisboekhandel<br />
De Noorderzon in Arnhem<br />
(www.denoorderzon.nl)<br />
Veerkracht<br />
In Verlaten oorden onderzoekt Cal Flyn hoe de<br />
aarde er uit zal zien als zij niet langer door mensen<br />
wordt bewoond. Het is een betoverende<br />
combinatie van reisverslag en (soms te) lyrische<br />
natuurbeschrijving.<br />
Ze reist naar door de mens verlaten plekken:<br />
overwoekerde gebouwen en kermisattracties bij<br />
Tsjernobyl, verlaten mijngebieden, spookwijken<br />
van Detroit. Plaatsen die indringend tonen hoe de<br />
wereld er uitziet als de mens er verdwenen is.<br />
Elk hoofdstuk begint met een beschrijving van de<br />
plek, de vervallen architectuur, de natuur, de<br />
geschiedenis: oorlog, vervuiling, en economisch<br />
neergang. Flyn duwt ons met de neus op ons<br />
met onze, vaak vernietigende, aan wezigheid.<br />
Toch is Verlaten oorden geen somber boek. De<br />
aarde kan goed zonder ons. De ongelooflijke herstelkracht<br />
van de natuur laat zien hoe de biodiversiteit<br />
floreert als de mens zijn biezen heeft<br />
gepakt. Het is een confronterend boek maar het<br />
biedt bovenal een magnifiek verteld verhaal van<br />
troost en hoop voor mens, plant en dier.<br />
Een paar voorbeelden: The Five Sisters in het<br />
vlakke West Lothian zijn enorme slakkenbergen.<br />
Ze zijn ontstaan door de schalieoliewinning uit de<br />
tijd rond 1860, toen Schotland het belangrijkste<br />
olieland ter wereld was. Zone Rouge, waar na de<br />
bekende Slag bij Verdun twintig vierkante kilometer<br />
volstrekt onbewoonbaar achterbleef. Een<br />
eeuw later bedekken sombere bossen de niet op<br />
te ruimen oorlogsschade. De dieren zijn terug en<br />
er wordt gejaagd. Lange jaren waren de jagers<br />
gewoon om uit te rusten rond de enige open plek<br />
in het woud: het kratermeer gevuld met arseen.<br />
Famagusta, een historische stad aan de zuidoostkust<br />
van Cyprus, waar na de Turkse invasie in 1974<br />
de tijd lijkt te hebben stilgestaan. De inwoners<br />
moesten de stad verlaten en er zijn geen anderen<br />
voor hen in de plaats gekomen. Verroeste vliegtuigen<br />
stoffen er weg.<br />
Verlaten oorden – De natuur na de mens<br />
Cal Flyn | Atlas Contact <strong>2021</strong> | 440 blz. | ISBN<br />
9789045043036 | € 24,99<br />
64 <strong>Wandelmagazine</strong> 2-<strong>2021</strong>
GROENE BADKUIPROUTE<br />
Omslag Netwerkwandelingen Sallandse heuvelrug en IJsselvallei.indd 1 24-06-20 08:54<br />
de mooiste<br />
NETWERKWANDELINGEN<br />
Noes Lautier • Menno Faber<br />
SALLANDSE HEUVELRUG & IJSSELVALLEI<br />
Netwerken in Salland<br />
Het nieuwste deeltje van de serie compacte wandelboekjes langs Nederlandse<br />
wandelnetwerken voert door het Overijsselse Salland: van de IJssel tot op de Heuvelrug en van<br />
Ommen tot Deventer. Het gebruik van knooppuntpaaltjes voor het vinden van de weg betekent<br />
dat gedetailleerde kaarten en beschrijvingen van de routes ontbreken. Naast een serie<br />
paalnummers biedt de gids ook gratis toegang tot gps-tracks. Er blijft veel ruimte over voor<br />
foto’s en achtergrondinformatie: per wandelroute zijn vijf onderwerpen opgenomen. De bonte<br />
variatie in landschappen, die vooral langs de IJssel en op de Sallandse ‘bergen’ te vinden is, komt<br />
ruim aanbod.<br />
De mooiste netwerkwandelingen – Sallandse Heuvelrug & IJsselvallei<br />
Menno Faber & Noes Lautier | Uitgeverij Elmar | ISBN 789038927879 | € 14,99<br />
Veelzijdige Vogezen<br />
De Vogezen zijn een geliefd reisdoel voor Nederlanders. Geen wonder: binnen een dag kun je<br />
stevige wandelingen maken in de eerste bergen die je op je pad vindt als je zuidwaarts reist.<br />
En als je eens geen zin hebt, dan liggen er historische stadjes en de Elzasser wijngaarden binnen<br />
handbereik. Wandelen in de Vogezen is een vernieuwde loot aan de One Day Walks-boom.<br />
Vernieuwd, want de routes zijn opnieuw door de auteurs nagelopen en geactualiseerd. Het<br />
recept is beproefd: de gids bevat 16 dagwandelingen, waarvan 12 door de groene natuur van de<br />
Vogezen, waaronder de Ballons des Vosges en 4 in de Elzas om de culturele en wijnminnende<br />
mens te voeden. De wandelingen worden naar zwaarte ingedeeld van 1 tot 3, de laatste categorie<br />
is gereserveerd voor de ware kuitenbijter of lange dagen. De gids heeft een vooral praktische<br />
insteek met linksaf-rechtsafbeschrijvingen, (globale) kaartjes, lengte en hoogtemeters,<br />
hoe je er komt en welke topokaart je nodig hebt. Aansprekende foto’s noden tot wandelen.<br />
Gps-tracks zijn via de uitgever te verkrijgen. Mail daartoe naar: info@onedaywalks.com.<br />
Wandelen in de Vogezen (2e editie)<br />
Paul van Bodengraven & Marco Barten | One Day Walks | ISBN 9789078194378 | € 15,95<br />
Verrassende Dordtse ommelanden<br />
Dit is het tiende deeltje in de buitenstad-reeks van Gegarandeerd Onregelmatig. Verrassende<br />
keuze is een van de belangrijkste steden van middeleeuws Holland, Dordrecht. Deze stad heeft<br />
meer te bieden dan zijn mooie oude binnenstad en de levendige oevers van de Merwedes. De<br />
gids voert je over het Eiland van Dordrecht waar de laatste jaren flink gesleuteld is voor natuuren<br />
waterbeheer. Met behulp van de waterbus komen ook gebieden aan de overkant van de<br />
rivieren aan bod, zoals de Brabantse Biesbosch en Zwijndrecht. De schrijvers laten overtuigend<br />
zien dat het oude gezegde “Hoe dichter bij Dordt, hoe rotter het wordt ” niet meer geldt.<br />
Wandelen buiten de binnenstad van Dordrecht<br />
Loek & Irene Heskes | Gegarandeerd Onregelmatig | ISBN 9789078641896 | € 16,95<br />
Rust gegarandeerd<br />
De aantrekkelijke punten van de Noord-Franse regio Champagne-Ardennen zijn de ligging dicht<br />
bij Nederland en de zeer lage bevolkingsdichtheid. Dus rust en ruimte gegarandeerd. Het ligt<br />
verborgen tussen de belangrijkste autoroutes naar het zonnige zuiden. Een ideaal reisdoel als<br />
de grenzen weer opengaan. Deze nieuwe Nederlandstalige Rothergids laat je met 47 wandelingen<br />
alle hoeken en gaten van dit uitgelezen stukje ‘douce France’ zien. Natuurlijk zijn er ook<br />
routes langs de slagvelden rond Verdun. De gids biedt, zoals altijd in deze serie, betrouwbare<br />
routebeschrijvingen, gedetailleerde kaarten en downloadbare gps-tracks.<br />
Wandelgids Champagne-Ardennen – Tussen België, Lotharingen, Bourgondië en Parijs<br />
Thomas Rettstatt | Uitgeverij Elmar | ISBN 9789038928159 | € 16,95<br />
2-<strong>2021</strong> <strong>Wandelmagazine</strong> 65
De regio Boppard en Midden-Rijn<br />
nodigt u uit om te komen<br />
wandelen!<br />
De steilste wijnbergen en een van de mooiste oeverpromenades<br />
aan de Midden-Rijn, de oudst bewaard gebleven Romeinse<br />
kasteelmuren ten noorden van de Alpen en geboorteplaats<br />
van Michael Thonets, een stoelontwerper met wereldfaam.<br />
Boppard heeft niet enkel geschiedenis en cultuur te bieden,<br />
maar ligt bovendien in een van de mooiste landschappen van<br />
Duitsland, het bovenste Midden-Rijn dal, sinds 2002 UNESCO<br />
werelderfgoed. Boppard was al veel langer een bezoekersmagneet,<br />
nog voor opname als werelderfgoed door de UNESCO.<br />
Dit is niet enkel te wijten aan de mondaine geïnspireerde oeverpromenade,<br />
welk tot ontspannen flaneren uitnodigt, of<br />
de stads rondgang, die al snel een wandeling doorheen de<br />
geschiedenis lijkt.<br />
Aan de Rijnoever passeer je langs de Zoll- und Zwingburg<br />
van de Trierse keurvorsten. Maar ook de Romeinen hebben<br />
hun sporen achtergelaten met de muren van het in 360 n.C.<br />
opgerichte kasteel Bodobrica.<br />
Een stadsrondgang door de wijnstad Boppard eindigt terecht<br />
in een van de talrijke Straußwirtschaften met de beste wijnterrassen<br />
– Schoppen genaamd - van het Midden-Rijn gebied.<br />
Boven de grote lusvormige Rijn in het zuidelijke en zonnig<br />
gelegen gebied bouwt zich het wijnbouwgebied “Bopparder<br />
Hamm” uit over wel 75 hectare wijngaarden, het belangrijkste<br />
productiegebied van de Koningin der druivelaars, de Riesling.<br />
Een wandeling door de Bopparder Hamm loont zich op elk<br />
moment.<br />
Niet onbelangrijk is dat men hier in een uitstekend uitgebouwd<br />
wandelnetwerk beland, gezien wandelen en fietsen in Boppard<br />
en aan Midden-Rijn HET thema is!<br />
Vier langeafstandsroutes passeren Boppard: de RheinBurgen-<br />
Weg, de Rheinhöhenweg, de Moselhöhenweg en de Hunsrückhöhenweg.<br />
De Ehrbachklammweg verbind de Hunsrück<br />
met de Moezel, de Premium Wandelweg Saar-Hünsruck-Steig<br />
de Hunsrück met de Rijn.
10,7 km<br />
11,8 km<br />
Rheingold<br />
Werelderfgoed<br />
Oberes Mittelrheintal<br />
Boppard/Bad Salzig<br />
Buchholz - Herschwiesen - Hirzenach - Holzfeld<br />
Oppenhausen - Rheinbay- Udenhausen - Weiler<br />
<br />
<br />
nlegmogelijkheden.<br />
egmogelijkheden<br />
m<br />
325<br />
300<br />
275<br />
250<br />
ze Tip<br />
de buurt:<br />
225<br />
200<br />
175<br />
e<br />
150<br />
125<br />
<br />
<br />
<br />
100<br />
START 1 2 3 5 6 7 8<br />
4 9 10<br />
Hoogteprofiel<br />
droomroute Rheingold<br />
<br />
In het kader van het ontwikkelingsprogramma van<br />
<br />
<br />
<br />
363 Hoogtemeter<br />
<br />
<br />
Seizoen: gedurende het<br />
gehele jaar behalve bij ijs<br />
Ministerie voor milieu, landbouw, voending,<br />
<br />
Rheingold<br />
Marienberg<br />
Marienberg<br />
<br />
Hoogteprofiel<br />
droomroute<br />
Marienberg<br />
m<br />
300<br />
275<br />
250<br />
225<br />
200<br />
175<br />
150<br />
125<br />
100<br />
75<br />
50<br />
START 1 2 3 5 6 7 8<br />
4 9 10 11<br />
<br />
<br />
gehele jaar behalve bij ijs<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
De Hunsrückbahnweg<br />
combineert de steilste<br />
spoorwegstrook met<br />
een wandeling.<br />
Acht andere rondwandelwegen,<br />
de Traumschleifen Rheingold, Fünfseenblick,<br />
Marienberg, Elfenlay, Mittelrhein-Klettersteig,<br />
Hasenkammer, Ehrbachklamm en Ehrbachklamm met Schöneckschleife,<br />
ieder tussen 5 en 13 km lang, bevestigen dat<br />
Boppard in elke uithoek mooi is.<br />
De Midden-Rijn Klettersteig in Boppard maakt zelfs alpien<br />
wandelen mogelijk. De wandelbestemmingen voor individuele<br />
reizigers en groepen bieden ook wandelpakketten en<br />
groepsreizen aan. Meer info hierover verkrijgt u bij het serviceteam<br />
van de toeristische diensten van Boppard per telefoon<br />
of e-mail.<br />
Informatie kan steeds aangevraagd worden bij het serviceteam<br />
van het toeristisch informatiecentrum via telefoon, e-mail of fax.<br />
Contact: Tourist Information Boppard<br />
Am Marktplatz (Altes Rathaus) · 56154 Boppard<br />
Tel. 0049-(0)6742-3888 · Fax 0049-(0)6742-81402<br />
E-mail: tourist@boppard.de<br />
www.boppard-tourismus.de
Frankrijk<br />
Alpes-de-Haute-Provence<br />
Annot<br />
Wonderland<br />
van versteend zand<br />
Xxxx<br />
Op slechts vijf kwartier rijden van Nice ligt<br />
Annot in het arrière pays, ook bereikbaar<br />
met een smalspoortrein. De wandeling boven<br />
het dorp biedt een verrassing, want nergens<br />
anders vind je een vergelijkbare verzameling<br />
huizenhoge blokken zandsteen, bogen en<br />
kloven, verstopt in een kastanjebos.<br />
Er is zelfs een geheime Koningskamer.<br />
TEKST PAUL SMIT<br />
FOTO’S PAUL SMIT & MICK PALARCZYK<br />
Waar de meeste dorpen dramatisch<br />
op een heuveltop balanceren<br />
of tenminste tegen een steile<br />
helling geplakt zijn – de villages<br />
perchés van de Zee-Alpen – ligt<br />
Annot ontspannen op de vlakke<br />
bodem van de groene vallei van de Vaïre. Vanaf ons uitzichtpunt,<br />
aan de overzijde van het dal, ziet het er echter<br />
allesbehalve ontspannen uit.<br />
Van de hoogvlakte boven het dorp zijn een stuk of honderd<br />
enorme brokstukken afgebroken en omlaag getuimeld.<br />
Sommige zijn in de kastanjebossen hogerop blijven<br />
liggen, andere rolden door tot op de landbouw terrassen<br />
en het avontuurlijkste blok kwam pas tot stilstand op het<br />
centrale dorpsplein. Ik geef toe: dat alles gebeurde lang<br />
voordat aan de Romeinse weg van Cimiez naar Riez de<br />
nederzetting Anotum werd gesticht, maar het oogt alsof<br />
het volgende gevaarte morgen kan losbreken. We stellen<br />
ons voor hoe de volgende kei over de pittoreske Vers-la-<br />
Ville-kapel bulldozert, vlak boven het dorp, om tot rust<br />
68 <strong>Wandelmagazine</strong> 2-<strong>2021</strong>
Van de hoogvlakte boven Annot zijn lang geleden<br />
enorme brokstukken omlaag getuimeld.<br />
De steenboog die<br />
in de brochures ten<br />
onrechte met Les<br />
Portettes wordt<br />
aangegeven.<br />
te komen tegen de versterkte weertoren van<br />
de middeleeuwse kerk.<br />
De zone waar al die brokstukken vandaan<br />
komen is het doel van onze wandeling. Het<br />
is een goed gemarkeerd pad, waarop we de<br />
bordjes Jardin du Roi volgen. De koning<br />
moet echter al eeuwen geleden vertrokken<br />
zijn, want zijn tuin heeft nu meer weg van<br />
een jungle, die bovendien zijn hofstad overwoekerd<br />
heeft. In de enorme blokken<br />
bemost steen, die opduiken tussen de oude<br />
bomen, kun je met een beetje fantasie nog<br />
de paleizen herkennen. De rots die hoog<br />
boven onze hoofden klem zit tussen twee<br />
kloofwanden wordt dan de ophaalbrug tussen<br />
twee burchtmuren.<br />
Doorkijkje in Annot, naast de kerk.<br />
Kamer van de koning<br />
Uiteindelijk bereiken we de Chambre du<br />
Roi. In de toeristische brochure wordt met<br />
die naam de verkeerde plek aangeduid: een<br />
mysterieuze kloof waar ’s avonds vleer uizen<br />
rond je hoofd cirkelen. De legende laat er<br />
echter geen twijfel over bestaan: de seigneur,<br />
die hier op doorreis met zijn jonkvrouw en<br />
een deel van zijn hof werd verrast door een<br />
aanval van de Saracenen, wist zich te verstoppen<br />
in een rotskamer waarvan de<br />
ingang met een simpele struik of steen<br />
onvindbaar gemaakt kon worden. Dat kan<br />
niet de kloof zijn, want die is niet afschermbaar.<br />
Maar waar is dan de échte Chambre du<br />
Roi? We kunnen hem niet vinden, tot we<br />
ineens, naast de ingang van de kloof, een<br />
meisje zien bukken om op haar knieën een<br />
gat in te kruipen. We volgen haar en onze<br />
2-<strong>2021</strong> <strong>Wandelmagazine</strong> 69
Frankrijk<br />
adem stokt als we plotseling in de échte<br />
Koningskamer staan. Hij lijkt sprekend op<br />
de Grote Galerij diep in de Piramide van<br />
Cheops, die eveneens naar boven toe taps<br />
toeloopt.<br />
De Chambre du Roi is de plek waar een<br />
gigantisch brok zandsteen is losgebroken<br />
van de hoogvlakte, maar nooit naar beneden<br />
is getuimeld. Het is twee meter verschoven<br />
en vervolgens blijven haken, zo de<br />
kopie van een Egyptische piramidegalerij<br />
creërend, met zijn twintig meter hoogte<br />
zelfs imposanter dan het origineel. Van<br />
boven sijpelt mysterieus licht naar binnen,<br />
het meisje staat als betoverd omhoog te<br />
kijken.<br />
De poortjes<br />
We verwachten dat de wandeling hierna<br />
slechts saaier kan worden, maar vergissen<br />
ons. Eerst volgt een traject boven een spannende<br />
afgrond. Het pad is echter breed en<br />
vlak en hoogtevrees blijft uit. Maar schrik<br />
niet als ineens uit het niets een rotsklimmer<br />
aan een touw komt abseilen. Op dit traject<br />
kleven mensen als spinnen tegen de zonverwarmde<br />
rotswanden, alsof het de normaalste<br />
zaak van de wereld is.<br />
Zelf voelen we ons verderop meer op ons<br />
gemak, waar zo’n zandsteenplaat horizontaal<br />
ligt en we er – een kleine zijsprong van<br />
de hoofdwandeling – overheen kunnen<br />
lopen. Dat brengt ons opnieuw aan de rand<br />
van de afgrond, met een fantastisch uitzicht<br />
in alle richtingen. Een ideale picknickplaats<br />
in de milde herfstzon.<br />
Nog steeds is het niet afgelopen met de<br />
verrassingen. Want op de terugweg passeren<br />
we Les Portettes, letterlijk ‘de poortjes’.<br />
Die naam is eveneens aan het verkeerde<br />
object gegeven, namelijk aan één enkele<br />
steenpoort. Een prachtexemplaar, daar niet<br />
van, maar voor de eigenlijke Portettes moeten<br />
we vanaf dat punt het bordje “Annot<br />
par Champs Long” volgen. Zo arriveren we<br />
een kwartier later bij een spectaculaire<br />
dubbele boog, door weer en wind gebeeldhouwd<br />
in het zandsteen: de daadwerkelijke<br />
Portettes.<br />
Barbaren en toeristen<br />
Je kunt het Champs-Long-pad verder volgen<br />
richting Annot; dat is de langere variant.<br />
Je kunt ook terugkeren naar de enkele<br />
boog; vandaar bereik je binnen twee uur de<br />
Chapelle Notre-Dame de Vers-la-Ville,<br />
even boven Annot.<br />
De ligging daarvan is uniek: op oude landbouwterrassen<br />
te midden van opnieuw<br />
In de echte Chambre du Roi.<br />
De échte Portettes is een dubbele boog,<br />
door weer en wind in het zandsteen<br />
gebeeldhouwd.<br />
enorme rotsblokken. De voormalige hermitage<br />
ernaast is zelfs tegen en deels onder<br />
zo’n rots gebouwd. Tegenwoordig woont hier<br />
Gabrielle Auger, die het eigenhandig heeft<br />
opgeknapt. We knopen een praatje met haar<br />
aan, terwijl ze in de tuin staat te werken.<br />
“Dat rotsblok midden in mijn huis houdt<br />
’s winters de warmte vast, waardoor ik minder<br />
hoef te stoken. En ’s zomers blijft alles er<br />
juist koeler door. Ideaal!”<br />
Ze legt uit dat Annot in de onveilige tijd van<br />
binnenvallende barbaren en later de Saracenen<br />
– van de vijfde tot de elfde eeuw – hier<br />
tussen de rotsblokken lag. Pas daarna daalden<br />
de mensen weer af naar de bodem van<br />
de vallei. Uit die tijd stamt ook de kerk in<br />
het hart van het pittoreske dorp. Het heeft<br />
een stoere weertoren en de buitenste huizen<br />
om de kern vormen een schaal als van een<br />
schildpad, dus helemaal vertrouwen deed<br />
men zijn buren nog niet…<br />
Maar de tijden werden veiliger en welvarender<br />
en eind negentiende eeuw deed met de<br />
komst van het smalspoorstoomtreintje ook<br />
het toerisme zijn intrede. Zo kon Annot zich<br />
ontwikkelen tot een dorp waar de gegoede<br />
bewoners van Nice zonder veel moeite berglucht<br />
konden opsnuiven. Het was het tijdperk<br />
van de romantiek, dus met zijn zandsteenbogen,<br />
-blokken en -kloven en de<br />
bijbehorende legenden raakte het zelfs een<br />
beetje en vogue.<br />
Dus, waarde lezer, als ook jij een sentimenteel<br />
hart hebt en een gevoelig oog, pak dan<br />
net als de bourgeoisie van destijds de trein<br />
vanuit Nice, stap in Puget-Théniers over op<br />
de stoomtrein en laat je vervoeren naar dit<br />
Land van Versteend Zand.<br />
70 <strong>Wandelmagazine</strong> 2-<strong>2021</strong>
WANDELWIJZER<br />
Wandeling<br />
Het traject is voor iedereen die goed ter been is te doen en zeker<br />
ook aan te raden voor kinderen.<br />
Beste periode<br />
In het hoogseizoen kan het erg druk zijn, vooral met rotsklimmers.<br />
In de lente is het er ronduit aangenaam. Beter nog in de<br />
herfst, als de kastanjebossen goud kleuren en de oogst voor het<br />
oprapen ligt.<br />
Meer weten?<br />
• Bij het Office du Tourisme kun je gratis een boekje ophalen over<br />
de wandeling en alle bezienswaardigheden en verschijnselen<br />
onderweg: Voyage au gré des temps (ook in het Engels).<br />
• www.youtube.com/watch?v=wRPJsc1-sFY – Goed gefilmde<br />
reportage over het zandsteen van Annot (Franstalig).<br />
• Meer over de wandelroute zelf: https://bit.ly/3tXIkHo en<br />
https://bit.ly/3tVchI8<br />
Slapen<br />
• Suite Saint Vincent de Paul – leuke chambre d’hôte in het oude<br />
dorp (www.airbnb.com/rooms/17552524).<br />
• Chambre d’Hôte de Sandra – even buiten het dorp<br />
(https://m.facebook.com/chambresdhotessandra/).<br />
• Andere B&B’s in de omliggende dorpen.<br />
• Hotel de l’Avenue – rustig en net buiten de oude kern gelegen.<br />
Goede keuken.<br />
• Er is een camping (La Ribière) en een camperplaats (25 plekken,<br />
gratis) in Annot.<br />
Onze tips<br />
• La Table du Pré Martin – beste restaurant, buiten de oude kern.<br />
Meer dorpsambiance proef je in César, Les Amis de Pagnol (Place<br />
du Revelin), gewoon gezellig met lekkere pizza.<br />
• Stoomtrein – prachtige rit, leuk ook met de kinderen<br />
(www.cpzou.fr/actualites/excursion-train-vapeur). De stoomtrein<br />
rijdt soms ook buiten het hoogseizoen. Meer over de locomotief<br />
en alles eromheen: www.traindespignes.fr<br />
Kaart<br />
IGN topokaart 3541 OT Annot, 1:25.000<br />
2-<strong>2021</strong> <strong>Wandelmagazine</strong> 71
België<br />
Ardennen<br />
Wandelen groeit ook in België in<br />
populariteit. Onder andere door de<br />
programma’s van tv-maker Arnout Hauben<br />
die de GR129 volgde in Dwars door België.<br />
La Transardennaise oftewel Transardense<br />
Route doorkruist de Belgische provincie<br />
Luxemburg. Al is het geen officiële GR, het<br />
blijft een meerdaagse trektocht die de<br />
moeite loont.<br />
TEKST & FOTO’S JUDITH VAN BILSEN<br />
Wij hebben slechts drie wandeldagen<br />
om de mooiste<br />
etappes van La Transardennaise<br />
te ervaren en we starten<br />
in het toeristische stadje La Roche-en-<br />
Ardenne. Gelukkig ligt ons hotel buiten<br />
het centrum en worden we wakker na een<br />
heerlijke nacht slaap. Dat maakt wel dat we<br />
eerst twee kilometer moeten lopen naar het<br />
officiële startpunt van de Transardennaise,<br />
midden in het centrum van La Roche. We<br />
volgen het riviertje de Ourthe naar het<br />
startpunt en krijgen direct al een voorproefje<br />
van wat typisch ‘wandelen in de<br />
Ardennen’ is: door het bos, langs een<br />
riviertje en hier en daar een huis gebouwd<br />
met grijze blokstenen.<br />
Net zo snel als we er kwamen, verlaten we<br />
La Roche ook weer. Met een flinke klim<br />
komen we boven op een heuvel en laten we<br />
het drukke stadje aan de Ourthe achter<br />
ons. We waren al helemaal gewend aan de<br />
stilte in de bossen. Maar dan: een hels<br />
kabaal … Onze oren doen er zowaar pijn<br />
van. We turen door het bladerdak om te<br />
ontwaren wat het was. Lang hoeven we niet<br />
te wachten, want een paar minuten later<br />
vliegt er weer zo een over: een straaljager.<br />
Letterlijk oorverdovend, zo laag vliegen ze.<br />
Google leert ons dat de Ardennen laagvlieggebied<br />
zijn van de Belgische luchtmacht.<br />
Doodzonde als je het ons vraagt.<br />
Toegegeven, het is ook wel indrukwekkend<br />
om zo’n exemplaar van dichtbij te zien<br />
overvliegen.<br />
72 <strong>Wandelmagazine</strong> 2-<strong>2021</strong>
La Transardennaise<br />
Boswandeling XXL<br />
Rust<br />
Gelukkig keert na een aantal kilometers de<br />
rust weer. En die rust blijkt later toch kenmerkend<br />
voor de Ardennen. Niet alleen in<br />
de bossen, ook in de open velden en in de<br />
dorpen is weinig leven te bekennen. Na drie<br />
dagen wandelen weten we niet beter en<br />
genieten we er met volle teugen van. De<br />
gehuchten op de route, zoals Hives, Lavaux<br />
en Erneuville, vormen een welkome afwisseling.<br />
We pauzeren in het dorpje Cens (dat<br />
boerderij betekent) dat bestaat uit zo’n<br />
twintig bewoonde huizen en minstens<br />
zoveel bouwvallige en dus onbewoonde<br />
boerderijen.<br />
Het grootste deel van de Transardennaise<br />
loopt evenwel door het bos. Je zou dit wel<br />
een XXL-boswandeling kunnen noemen.<br />
We lezen dat de oorspronkelijke bomen,<br />
eiken en beuken, op veel plaatsen zijn vervangen<br />
door naaldbossen. Economisch<br />
interessanter, maar biologisch een ramp.<br />
Wie door het groen loopt, zal het niet direct<br />
opvallen. Maar er is weinig kreupelhout en<br />
ook de heiden en venen zijn verdwenen.<br />
Wanneer we tijdens de tweede wandeldag<br />
langs een enorm veld met recent aangeplante<br />
‘harsbomen’ komen, valt bij ons het<br />
kwartje. Deze bossen zijn niet op natuurlijke<br />
wijze ontstaan, maar door mensenhanden<br />
beplant en bewerkt groen.<br />
Wat niet wegneemt dat de natuur genoeg te<br />
Goed begaanbare paden in de Ardennen.<br />
genieten geeft. Wanneer we op zoek gaan<br />
naar een bankje om de inhoud van onze<br />
lunchpakketjes te verorberen, moeten we<br />
lang doorlopen. Uiteindelijk zien we een<br />
ander stel wandelaars op een paar gerooide<br />
bomen zitten en besluiten ook wij onze<br />
benen op deze manier rust te geven. Even<br />
verderop wandelen we langs een bosrand<br />
en spotten we een cirkelend zweefvliegtuigje<br />
in de lucht. Na een kilometer zien we<br />
dat dit vliegtuigje niet alleen is en tellen we<br />
acht exemplaren. Dat is toch beter te hebben<br />
dan die straaljagers van aan het begin<br />
van de wandeling!<br />
2-<strong>2021</strong> <strong>Wandelmagazine</strong> 73
België<br />
Verlaten huis in de Ardennen.<br />
Gezond snoepen onderweg.<br />
De sprookjesachtige bossen van Saint-Michel.<br />
Bossen<br />
De tweede etappe eindigt in het plaatsje<br />
Saint-Hubert, bekend van de indrukwekkende<br />
basiliek midden in het dorp. In<br />
tegenstelling tot de andere dorpjes op de<br />
route bruist Saint-Hubert. De terrasjes zitten<br />
vol, er klinkt gelach en er staat een rij<br />
voor de plaatselijke ijswinkel. Over de<br />
geschiedenis zijn de geleerden van het<br />
internet het niet helemaal eens, maar er<br />
wordt al gesproken over een abdij op deze<br />
plek in de zevende eeuw. Aan een groot<br />
plein met fontein grenst zowel het abtspaleis<br />
als de basiliek zelf. We glippen even<br />
de basiliek binnen om een kaarsje aan te<br />
steken bij Sint Hubertus, de patroonheilige<br />
voor de jagers. Verschillende figuren gehouwen<br />
uit marmer kijken toe.<br />
De derde etappe staat te boek als de zwaarste<br />
van de hele route. We lezen: “Deze tocht<br />
van 27 kilometer gaat nimmer door het vlakke<br />
land. Het is een moeilijke tocht vol beklimmingen<br />
en afdalingen die weliswaar de moeite<br />
loont: hij leidt immers door de mooiste bossen<br />
van de Ardennen – vooral door eiken en beuken,<br />
maar ook door naaldbossen, die overigens<br />
prachtig worden onderhouden.” Nog voordat<br />
we de bebouwde kom van Saint-Hubert uit<br />
zijn, wordt deze voorspelling al waarheid.<br />
Een steile straat ligt voor ons en halverwege<br />
draaien we een smal pad op dat net zo steil<br />
is. Het voordeel: een mooi uitzicht over de<br />
stad!<br />
Toegegeven, de etappe is inderdaad “nimmer<br />
vlak”. En met zijn 27 kilometer is het<br />
ook een flinke. Aan de andere kant is er<br />
niets om over te klagen. Zoals het routegidsje<br />
ook al voorspelde: de bossen zijn<br />
prachtig! Wanneer we via een breed pad de<br />
berg af lopen door het bos van Saint-<br />
Michel, horen we een beekje klateren. De<br />
aanwezigheid van een paar musjes die vrolijk<br />
door het groen hupsen, verraadt waar<br />
het geluid vandaag komt. Een smal stroompje<br />
slingert voor ons uit. De hele dag wordt<br />
gekenmerkt door deze geluiden: klaterend<br />
water, vogelgekwetter en het ruisen van een<br />
zachte wind door de bladeren.<br />
Openluchtmuseum<br />
Het enige leven dat we ervaren, is een stel<br />
andere wandelaars en zo nu en dan een<br />
groepje mountainbikers dat ons voorbij<br />
raast. Bij Fourneau Saint-Michel, een<br />
openluchtmuseum, is meer te beleven.<br />
Midden in het bos werd in de tweede helft<br />
van de achttiende eeuw een hoogoven<br />
gebouwd met bijbehorende industriële<br />
gebouwen. Die was slechts negen jaar<br />
actief, omdat de kwaliteit van het ijzererts<br />
op deze plek uiteindelijk niet erg goed was.<br />
In de jaren die volgden kenden de gebouwen<br />
verschillende eigenaren en al sinds<br />
1959 huist hier het IJzermuseum en het<br />
Museum van de Oude Ambachten.<br />
De mooie, witte vakwerkhuizen huisvesten<br />
nu eveneens het Museum van het Plattelandsleven<br />
in Wallonië.<br />
Tijd voor musea hebben we, vanwege de<br />
lengte van deze etappe, niet. Wel hebben we<br />
tijd voor een lunchstop bij de brasserie.<br />
Vanaf het terras krijgen we evengoed een<br />
indruk van dit openluchtmuseum.<br />
Het laatste deel van deze etappe duiken we<br />
wederom de bossen in. “Moeten we hier<br />
echt verder?” vraagt wandelmaatje Marcella<br />
als we voor een groot hek staan met allerlei<br />
waarschuwingen. De geel-witte markering<br />
prijkt toch duidelijk op het hekwerk. Route<br />
dégradée oftewel een weg die waarschijnlijk<br />
in niet zo’n al te beste conditie is. Uiteindelijk<br />
valt het allemaal wel mee. Soms ligt er<br />
verweerd asfalt aangevuld met kiezels, soms<br />
is het meer een zandpad. Voor wandelaars<br />
niets onoverkomelijks. Na een prettige boswandeling<br />
komen we uit in het eindpunt<br />
van dag drie: Nassogne. Onze conclusie:<br />
wie een fikse boswandeling kan waarderen,<br />
kan zijn hart ophalen met op La Transardennaise.<br />
74 <strong>Wandelmagazine</strong> 2-<strong>2021</strong>
Wandelen in de Ardennen staat meestal voor rust in de natuur.<br />
WANDELWIJZER<br />
La Transardennaise loopt van La Roche-en-Ardenne<br />
naar Bouillon door de Belgische provincie Luxemburg<br />
en is 160 kilometer lang, opgedeeld in zeven etappes.<br />
De hele route is goed aangegeven.<br />
Vervoer<br />
De beste manier om je in de Belgische Ardennen te<br />
erplaatsen, is met de auto. Wie meerdere etappes<br />
wil wandelen zonder zware rugzak, kan eventueel<br />
bagagevervoer regelen via Europ’Aventure<br />
(https://europaventure.be/nl).<br />
Slapen<br />
• La Roche-en-Ardenne: Hostellerie La Claire Fontaine –<br />
prettig hotel buiten het toeristische centrum<br />
(https://clairefontaine.be/nl/).<br />
• Lavacherie: Auberge de Lavacherie – modern hotel<br />
gerund door een gedreven stel met hart voor de<br />
horeca (www.aubergedelavacherie.be).<br />
• Saint-Hubert: Hôtel Le Cor de Chasse – heerlijke<br />
zithoek bij een open haard<br />
(www.lecordechassesainthubert.be).<br />
Alle genoemde hotels leveren lunchpakketjes voor<br />
onderweg.<br />
Onze tip<br />
De eerste officiële etappe loopt van La Roche naar<br />
Sprimont. In Sprimont ligt echter alleen een camping.<br />
Wie luxer wil overnachten, wandelt verder naar Lavacherie,<br />
ongeveer 5 kilometers extra.<br />
Kaart & gids<br />
• La Transardennaise & La Transfamenne, Françoise Lempereur<br />
& Denis Jusseret, De Rouck <strong>2021</strong>, ISBN 9782507057084<br />
• La Transardennaise & La Famenne, NGI, 1:50.000 – topografische<br />
routekaart.<br />
Meer weten?<br />
www.gta.be/transardennaise<br />
2-<strong>2021</strong> <strong>Wandelmagazine</strong> 75
Wat zien ik?<br />
Tekst & foto’s Hans Farjon<br />
Noord<br />
West<br />
Zuid<br />
Oost<br />
2.624583 NB – 4.641450 OL<br />
Erg groen maar ook best wel<br />
rommelig dit fotokwartet van<br />
nlinbeeld.org. Een zooitje struweel<br />
met wat schuurtjes ertussen.<br />
De bijna uitgebloeide koningskaars en de<br />
oranje bessen van de duindoorn in het<br />
noorden verklappen dat we in de duinen<br />
zijn. Maar huisjes midden in het duin, dat<br />
kan toch alleen in België? Als het aan de<br />
grondeigenaar, PWN, had gelegen waren<br />
ze allemaal gesloopt. In 1992 kocht dit<br />
Noord-Hollandse waterleidingbedrijf voor<br />
12 miljoen gulden 368 hectare duingebied<br />
tussen Egmond en Bergen van de nazaten<br />
van de Amsterdamse patriciërsfamilie Six.<br />
Rijk geworden in de Gouden Eeuw moeten<br />
ze af en toe een lap grond of een Rembrandt<br />
verkopen om het huishoudboekje<br />
op orde te houden. Wim, een strijdbare<br />
zeventiger die even verderop zijn tuinpad<br />
wiedt, vindt het een groot schandaal. “Met<br />
zo veel belastinggeld een stuk natuurgebied<br />
terugkopen dat rijke stinkerds zich slinks<br />
hebben toegeëigend als heren van Wimmenum.<br />
Dat is toch van de zotte.”<br />
Toch is Wim dankzij de slinkende kas van<br />
de Sixen in dit groene paradijsje terechtgekomen.<br />
Na de oorlog konden vooral<br />
Zaanse bedrijven hier grond huren waarop<br />
hun werknemers een vakantiehuisje mochten<br />
bouwen. “Je mag hier alleen van april<br />
tot oktober slapen en niks in de tuin planten.<br />
De Sixen wilden hier rustig kunnen<br />
jagen; zo is die regel ontstaan.” Het witte<br />
huis in het westen staat in het voormalige<br />
kamp van de timmerfabriek Bruynzeel.<br />
Twee huisjes verderop zit nu een oudmedewerker<br />
van Lassie Toverrijst. “Nee, we<br />
hebben geen Bruynzeelkeuken meer. Ook<br />
hebben we de fameuze hechthouten wanden<br />
van deze firma moeten vervangen door<br />
kunststofplanken. De zilte zeelucht vreet<br />
alles weg.” De rijstverkoper is op de Bruynzeelwei<br />
terecht gekomen omdat het PWN<br />
een deel van huisjes op het land van Six liet<br />
slopen of verplaatsen. “Sommige zijn zelfs<br />
met een helikopter verkast”, herinnert Kees<br />
zich. “Zo veel was het de PWN waard om<br />
ruimte voor de natuur te scheppen.” Dat<br />
niet alle huisjes verdwenen kwam door het<br />
taaie verweer van de bewoners van de<br />
vakantiehuisjes.<br />
De Amsterdamse koopmansfamilie ving<br />
niet alleen pacht van vakantiehuisjes maar<br />
ook van de zogenaamde aardappellandjes.<br />
Volkstuinder Tijs laat me trots twee kisten<br />
goudgele aardappels zien. “Net geoogst. Ze<br />
doen het hier hartstikke goed”, glundert hij.<br />
De landjes zijn niet in handen van nazaten<br />
van Zaanse arbeiders, maar van ‘derpers’, de<br />
autochtonen van Egmond aan Zee. Al zo’n<br />
tweehonderd jaar vertroetelen zij hun duinakkertjes.<br />
Vooral de aardappelziekte van 1845<br />
zorgde ervoor dat het aantal akkertjes enorm<br />
uitbreidde. Het maagdelijk duinzand bleek<br />
een ideale voedingsbodem. Wel groef men het<br />
zand af tot een spa boven het grondwater.<br />
Omdat dat water steeds lager kwam te staan,<br />
liggen de landjes nu in een soort kuilen tussen<br />
de duinen. Een fijne plek voor aardappels<br />
maar ook voor zeldzame planten van het<br />
zogenoemde zeedorpenlandschap zoals<br />
scherpkruid, nachtsilene en het orchideetje<br />
hondskruid.<br />
Voor meer info en achtergronden zie:<br />
www.hansfarjon.nl/zeedorpenlandschap<br />
Huisje in het zeedorpenlandschap.<br />
Aardappeloogst van Tijs.<br />
Watervaten op een aardappellandje.<br />
76 <strong>Wandelmagazine</strong> 2-<strong>2021</strong>
DE IDEALE<br />
WANDELSOK<br />
LEGENDARISCH ITALIAANS<br />
WANDELGENOT VAN LOMER<br />
LOMER BIO NATURALE, TE VERKRIJGEN IN<br />
DE GESPECIALISEERDE SCHOENENWINKEL<br />
MODIEUZE COMPRESSIE-<br />
KOUSEN VAN SOCKWELL<br />
CASHMERINO EN BAMBOE<br />
4 ZONE COMPRESSIE<br />
VERSTEVIGDE HAK<br />
COMFORT ZOOL<br />
NAADLOZE TEENSLUITING<br />
Sockwell wandelsokken met compressie maken<br />
je lange wandeling of stevige hiking tocht een<br />
stuk aangenamer. Ze houden je voeten droog,<br />
op temperatuur en verkleinen de kans op blaren<br />
aanzienlijk. De compressie helpt vermoeide of<br />
zware benen voorkomen en draagt bij aan een<br />
algeheel energieker gevoel en sneller herstel. Dit<br />
maakt Sockwell onmisbaar om te dragen tijdens<br />
het wandelen, backpacken of een trekking tocht.<br />
2 E PAAR <br />
€5 KORTING<br />
bestel snel op sockwell.nl<br />
bekijk de video over<br />
de compressiewerking
Kom wandelen in ‘Het betere buiten’!<br />
Tussen kust, duinen en de Vliet liggen de dorpen Wassenaar en Voorschoten, diep in het<br />
groen en omringd door landgoederen en kastelen. Een verborgen juweel van Nederland,<br />
middenin de Randstad. Dit is het gebied waar van oudsher mensen zich al vestigden vanwege<br />
het vele groen, de ruimte en de rust om op adem te komen. Een gebied met eindeloos veel<br />
(wandel)mogelijkheden: Koninklijk Landgoed de Horsten, het weidse duin gebied Meijendel,<br />
Nationaal Park de Hollandse Duinen, beide prachtige historische dorpskernen, diverse<br />
bijzondere musea en meer... Gegarandeerd genieten in “Het betere buiten”!<br />
www.wassenaar-voorschoten.info
In het volgende nummer<br />
Zoektochten naar de ziel van<br />
Scandinavië<br />
Andere kijk op<br />
verrassend Vlieland<br />
Lommerrijk wandelen<br />
op het Haagse zand<br />
Les Hautes Chaumes<br />
Herfst in de Vogezen<br />
Western Highland Way<br />
4 seizoenen in Schotland<br />
Foto: Foto: Judith van Bilsen<br />
Noorwegen • Zweden • Denemarken<br />
Het volgende nummer van <strong>Wandelmagazine</strong> ligt op 7 september in de winkel. Nog geen abonnee? Meld je voor<br />
29 augustus aan, dan krijg je het nieuwe nummer al op 3 september thuisgestuurd! www.wandelmagazine.nu<br />
Jaargang 42, nummer 2, juni <strong>2021</strong>.<br />
<strong>Wandelmagazine</strong> is een uitgave van<br />
Virtùmedia en verschijnt driemaandelijks<br />
Hoofdredactie<br />
Jonathan Vandevoorde<br />
Eindredactie<br />
Marcia van Bijnen<br />
Redactie<br />
Judith van Bilsen, Jan Erik Burger, Rick<br />
Eggink, Hans Farjon, Willy van de Riet,<br />
Bert Stok<br />
Werkten mee aan dit nummer<br />
Twan Bakker, Ruud Beunderman, Lucy<br />
Deutekom, Monique van Gaal, Sabrina<br />
Gaudio, Fatima van der Maas, Mick Palarczyk,<br />
Mark Rammers, Paul Smit, Wouter van<br />
de Vegt, Joost Vermeulen<br />
Vormgeving<br />
Twin Media bv, Culemborg<br />
Menno Anker | Design<br />
Cartografie<br />
UvA-kaartenmakers<br />
Bladmanagement/advertenties<br />
Klaartje Grol, kgrol@virtumedia.nl,<br />
Telefoon +31(0)30-3031295<br />
Marketing & samenwerkingen<br />
Arjen van Wifferen,<br />
avanwifferen@virtumedia.nl<br />
Telefoon +31(0)30 307 5780<br />
Druk<br />
Veldhuis Media b.v., Raalte<br />
Distributie<br />
Betapress, www.betapress.nl<br />
Uitgever<br />
Virtùmedia, Pepijn Dobbelaer,<br />
Postbus 595, 3700 AN Zeist<br />
info@virtumedia.nl<br />
Telefoon +31(0)30-6920677<br />
Abonnementen<br />
De prijs voor een abonnement in NL<br />
en B bedraagt € 29,99 per jaar<br />
(alleen bij automatische incasso,<br />
verschijnt 4 x per jaar). Tarieven<br />
voor EU of daarbuiten zie:<br />
www.wandelmagazine.nu.<br />
Abonnementen kunnen bij ieder<br />
nummer ingaan en worden elk jaar<br />
vernieuwd. Aanmelding kan via<br />
onze website of via de<br />
klantenservice +31 (0)85-0407400<br />
of klantenservice@virtumedia.nl<br />
(ook voor vragen over bezorging).<br />
Adreswijzigingen dienen schriftelijk<br />
te worden doorgegeven met<br />
vermelding van de oude en nieuwe<br />
adressering en het nieuwe<br />
telefoonnummer.<br />
Opzeggingen dienen schriftelijk<br />
met een termijn van minimaal<br />
1 maand te worden doorgegeven.<br />
Lees hier hoe we met uw persoonsgegevens<br />
omgaan:<br />
www.virtumedia.nl/privacy-statement<br />
© <strong>Wandelmagazine</strong>. Niets uit deze<br />
uitgave mag op welke wijze dan ook<br />
worden verveelvoudigd en/of openbaar<br />
gemaakt zonder voorafgaande<br />
schriftelijke toestemming van de<br />
uitgever en de auteurs.<br />
ISSN 0168-9126