Th&ma 2022-1

• Diversiteit inzetten voor het
bijdragen aan de kenniscollecties
en deze toegankelijk
maken voor de gemeenschap.
Kennis produceren,
delen, (her)gebruiken en
toetsen via de interactie van
diverse groepen (inhoud,
achtergrond, demografie).
Open kennisinstellingen
ondersteunen, verbinden
en werken met gemeenschappen,
groepen en organisaties
met een diversiteit
aan ervaringen, kennis,
cultuur en perspectief.
Dat betekent ook:
• Coördinatie van een brede
community, het werk van
zulke diverse gemeenschappen
(en hun activiteiten)
ondersteunen om gedeelde
kennisbronnen te genereren
ten dienste van de samenleving
(de commons). Niet
alleen actief verbinden, ook
verbinden in de betekenis
van zoeken naar overeenkomsten,
taal, veiligheid,
verbinding en vertrouwen.
• Communicatie is daarbij
belangrijk (van het beeld,
de richting en de nieuwe
grenzen; het narratief).
Het voor- en opstellen van
transparante protocollen
om zorg te kunnen dragen
voor creatie, gebruik, testen
en controleren en bestuur
voor het delen van kennis.
Voor de transparantie zet de
instelling bekende communicatiemanieren
in, maar ze
breidt deze uit met minder
formeel erkende manieren,
om zo met bredere gemeenschappen
en publiek kennis
te delen en deze zichtbaar
te maken.
De auteurs zien dat zo’n open
kennisinstelling niet vanzelf
ontstaat. Ze vraagt een cultuurverandering,
een verschuiving
van perspectief. De bovenstaande
principes kunnen als
een kompas fungeren om met
elkaar nieuwe grenzen vast te
leggen. Vandaar dat de auteurs
de ontwikkelstadia voor die
verschuiving onderscheiden,
een soort fases die je doorloopt
om de huidige situatie naar
de gewenste toekomst vorm te
geven: de open kennisinstelling.
De fases zijn: (1) ambitie (verhaal),
(2) actie (investering)
en (3) resultaten (reflectie en
evaluatie). Verandering komt
in de eerste plaats voort uit een
ambitie die is vormgegeven in
‘een narratief’. Actie vergt investering
en dus het maken van
keuzes (over toegankelijkheid).
En in een open kennissysteem
zullen de ambitie en actie het
onderwerp zijn van continu
reflecteren, evalueren en ook
kalibreren.
De auteurs schrijven dat het
in deze fases zoeken is naar
een nieuwe balans, een nieuw
evenwicht. Dit vergt dialoog en
onderhandeling, en erkenning
dat er soms spanning en onzekerheid
is en dat er dilemma’s
ontstaan. Dilemma’s als: is open
altijd goed en gesloten slecht?
Want is het open delen van
onderzoeksresultaten soms niet
contextafhankelijk: welke onderzoekresultaten
wil je wel en niet
openstellen? Of wil en kan the
public altijd bijdragen aan een
onderzoek? Dit vraagt om specifieke
kennis en vaardigheden,
maar ook om houding.
Voor mij beschrijft dit boek
een aanzet tot het bevragen van
oude grenzen en rollen en het
vormgeven van nieuwe rollen en
grenzen. Een transitie van hoger
onderwijs naar ‘open’ als leidend
principe. Een inspirerend boek,
omdat het je weer aanzet tot
nadenken over de maatschappelijke
opdracht die je als hogeronderwijsinstelling
hebt. Wie wil
en hoe wil je zijn als instelling?
Zijn we ervoor om zo veel mogelijk
te publiceren of om, met
elkaar, (complexe) maatschappelijke
vraagstukken op te lossen?
Dit kan alleen als alle resultaten
openlijk beschikbaar en toegankelijk
zijn voor de (wetenschappelijke)
gemeenschap. Dat heeft
heel veel implicaties, want het is
in feite een cultuurverandering.
Toch denk ik dat uiteindelijk
zowel het proces als de daaruit
voortkomende resultaten
ertoe zullen leiden dat we ons
als instellingen beter kunnen
afstemmen op de waarden,
behoeften en verwachtingen van
de samenleving. En dat we innovatie
kunnen versnellen.
Gelukkig vindt het debat
over ‘open’ uitvoerig plaats
vanuit bijvoorbeeld de Open
Access-beweging en Plan S.
Van daaruit is al veel geschreven
en vinden er gesprekken plaats
over onder meer valorisatie.
Het is nog steeds aan ons om
het gesprek te voeren of we
als hogeronderwijsinstelling
een open kennisinstelling
willen zijn.
Ria Jacobi
is beleidsadviseur
Onderwijsinnovatie aan
Hogeschool Inholland
96