Th&ma 2022-1

TH MA 1-22
in het zuiden en oosten van Europa. Vlaanderen lijkt
daarbij de blik ‘opener’ te hebben dan Nederland, dat al
snel een kosten-batenanalyse op samenwerking loslaat
en de kortetermijnopbrengst belangrijker acht dan
een langetermijnperspectief.
Het is dus zinvol en noodzakelijk om rekening te houden
met de ontwikkelfase van een nationaal onderwijsbestel.
Datzelfde geldt uiteraard voor de bekostiging van het
hoger onderwijs. De gegoede Europese landen kunnen
zich mengen zich in de ‘strijd om talenten’ (samen met de
Verenigde Staten, Australië, China en een aantal andere
landen in Azië), terwijl een groot aantal minder rijke
Europese landen veel moeite moet doen om zelfs de eigen
talenten aan zich te binden. Het is overigens opvallend dat
de landen die onderzoek niet hebben losgemaakt van de
universiteiten het beter doen dan de landen waarin dat wel
het geval is: de verwevenheid van onderwijs en onderzoek is
niet alleen vanuit ideologie te stimuleren, maar ook vanuit
de resultaten!
Een derde thema is de groeiende behoefte aan bijdragen
vanuit de kennisinstellingen aan economische, sociale en
culturele ontwikkelingen. Het idee van de universiteit als
ivoren toren ligt al jarenlang achter ons. De huidige instellingen
kenmerken zich als sterk maatschappelijk geëngageerde
organisaties, die zich zowel op internationaal als
nationaal, regionaal en zelfs stedelijk niveau zeer betrokken
voelen bij maatschappelijke ontwikkelingen en behoeften.
De hogescholen leggen de accenten van onderzoek en
onderwijs meer op de regionale en stedelijke problematiek,
terwijl de universiteiten zich meer profileren als nationale
en internationale partners.
De druk om op te treden als partner in maatschappelijke
opgaven wordt evenwel steeds groter. In Europa is dit op
het ogenblik het helderst te zien in de vraag naar een leven
lang ontwikkelen, met een grote nadruk op de daarvoor
noodzakelijke korte en alternatieve vormen van onderwijs.
Niet de kennis zelf lijkt nu het grootste probleem, maar
de nieuwe vaardigheden door de steeds toenemende digitalisering
en de beschikbaarheid van grote hoeveelheden
Minder rijke Europese
landen moeten veel moeite
doen om zelfs de eigen
talenten aan zich te binden
Maar er is een veel
belangrijker thema aan
de orde: het omgaan
met Europese waarden
data, die instellingen moeten verzamelen, analyseren en
interpreteren. In de huidige Europese discussie over de
korte programma’s, de ‘microcredentials’, lijkt de verantwoordelijkheid
voor de kwaliteit ervan – terecht overigens –
bij de instellingen zelf komen te liggen. Een systeem van
instellingsbeoordeling lijkt dan vanuit het perspectief van
kwaliteitszorg een no-brainer.
Maar er is een veel belangrijker thema aan de orde en dat is
het omgaan met de Europese waarden. In toenemende mate
lijken landen een loopje te nemen met de grondbeginselen
van de ‘academie’: de vrijheid om te zeggen wat je vindt,
de vrijheid om te onderzoeken wat je wilt, de vrijheid om
te leren wat je de moeite waard vindt. Deze noodzakelijke
vrijheden staan steeds meer onder druk, waarbij autoritaire
regimes niet schuwen om de vrijheden die behoren bij
democratische rechtsordes buiten werking te stellen en de
nadruk te leggen op het opvoeden in lijn met ‘patriottische
waarden’.
De academische gemeenschappen worstelen in toenemende
mate met de consequenties van deze inperkingen. Hoever
moet de science diplomacy gaan? In hoeverre kun je mobiliteit
van studenten en docenten organiseren met instellingen
in landen waar ze andere opvattingen hebben over nut en
noodzaak van onderwijs? Moeten de ‘Europese normen
en waarden’ een rol gaan spelen in de kwaliteitszorg?
Hoe kunnen we de gesprekken over deze ontwikkelingen
gaande houden? Van de Vlaamse en de Nederlandse hogeronderwijsinstellingen
mag je verwachten dat zij zich actief
met deze vragen bezig houden en dat zij zich ook in de
internationale gremia niet als ongeïnteresseerde beschouwers
opstellen, maar zich uitspreken over de grenzen die
we moeten hanteren.
Hoofdbrekens
De afgelopen jaren heeft de Europese Commissie sterk
ingezet op de vorming van Europese universiteiten. Er zijn
inmiddels 41 allianties gevormd van instellingen die samen
een verdieping van de Europese dimensie in vorm en
inhoud nastreven. De Nederlandse en Vlaamse universiteiten
zijn heel goed vertegenwoordigd in deze allianties, de
16