Voor alle top mineralen - Amathysta

Het verenigingsblad van Amathysta verschijnt 4 maal per jaar.
Oplage: 275 stuks
Redactieadres: Rietschoot 133, 1511 WE Oostzaan
Advertenties: klein 15,00, groot 27,50 per jaar
Opgeven van advertenties aan het secretariaat Amathysta,
Oosteinde 66, 1531 KE Wormer, 075-6424295, erzsimolnar@online.nl
Contributie: Leden vanaf 18 jaar incl. partner: 15,00 p.j.
Jeugdleden van 15 t/m 17 jaar: 7,00 p.j.
Eenmalig inschrijfgeld van: 2,50
Donateurbijdrage: Tenminste 7,50 p.j.
Postgiro rek.nr.: 2275190, t.n.v Koninklijke Vereniging Amathysta
Aan- en afmelden van leden, uitsluitend bij de ledenadministratie
Amathysta, Rietschoot 133, 1511 WE Oostzaan.
Kom allemaal naar
deze gezellige beurs
en neem uw familie,
vrienden en
kennissen mee!
1

estuur, commissies en belangrijke adressen
Voorzitter: G. M. Roelofs, Thijssestraat 42, 1504 LK Zaandam,
tel.: 075-6170732, E-mail: g.roelofs3@chello.nl
Vice-voorzitter: E. Kaspers, Pieter Pauwstraat 74, 1501 TD Zaandam,
tel.: 075-6160924, E-mail: erwin.kaspers@planet.nl
Secretaris/ E. Molnár, Oosteinde 66, 1531 KE Wormer,
redactie en lay-out: tel.: 075-6424295, E-mail: erzsimolnar@online.nl
Penningmeester: K. Kikke, Baandervesting 106, 1135 DH Edam,
tel.: 0299-373105, E-mail: klaask@hotmail.com
Algemeen commissaris C. Bakker, Rietschoot 133, 1511 WE Oostzaan,
ledenadministratie: tel.: 075-6843635, E-mail: ceesb@hetnet.nl
Werkgroep E. Kaspers, Pieter Pauwstraat 74, 1501 TD Zaandam,
geologie: tel.: 075-6160924, E-mail: erwin.kaspers@planet.nl
Werkgroep G. Kramer, Oosthuizerweg 48, 1463 LN Noord Beemster,
lapidarie: tel.: 0299-690373, E-mail: gerard@gbsb.nl
Beursorganisatie: G. P. de Beurs, Mercuriusweg 674, 1443 VV Purmerend,
tel.: 0299-772035, E-mail: g.beurs@chello.nl
Exposities: M. Witteveldt, J.P Grootstraat 80, 1443 LX Purmerend,
E-mail: mwitteveldt@hotmail.com
Tijdschriftenbeheer: G. A. H. Janssen, Reigerpark 40, 1444 AB Purmerend,
Tel.: 0299-420734, E-mail: sb068975@wolmail.nl
Websitebeheer: R. Poortman, Ceresstraat 98, 1829 XJ Alkmaar
E-mail: amathysta@plurks.com
Bijeenkomsten Natuurmuseum E. Heimans, Thijssestraat 1, Zaandam
werkgroep geologie: tel.: 075-6312020
Slijpadres: Beitelstraat 13, Edam
Verenigings- Op donderdagavond:
avonden: Concordia, Koemarkt 45, Purmerend
Op vrijdagavond:
Natuurmuseum E. Heimans, Thijssestraat 1, Zaandam
2
v a n h e t b e s t u u r s e p t e m b e r 2 0 0 9
op zaterdag 19 september a.s. organiseert onze vereniging
een mineralen- en fossielendag in het makado centrum aan
het john F. kennedyplein in Purmerend.
We staan met ongeveer twintig
kramen op het binnenplein in het
winkelcentrum. Op deze wijze
hopen wij wat bekendheid aan
onze vereniging te geven.
De werkgroep Lapidary zal er
staan met een aantal tafels.
Zij zullen laten zien wat er zoal
gedaan wordt op het gebied van
stenen slijpen.
Ook de werkgroep Geologie is
aanwezig en zal demonstraties
geven van het prepareren van
fossielen. Voor de liefhebbers
zullen zij stenen determineren.
Uiteraard kunnen de kinderen
haaientanden zeven, iedere keer
weer blijkt dat zij dit erg leuk
vinden.
En natuurlijk zal het bestuur zijn
best doen om nieuwe leden te
winnen.
Exclusief voor onze leden is er de
mogelijkheid om daar ook met
een kraam te staan (gratis). De
inschrijvingen hiervoor gaan via
Gijs de Beurs. Hij heeft voor dit
evenement alles geregeld. Het
bestuur bedankt Gijs dan ook
voor zijn inzet wat betreft dit
gebeuren.
Kom allemaal op 19 september
naar het Makado Centrum om
eens te kijken hoe wij ons presenteren
als vereniging. Neem
op die dag zoveel mogelijk mensen
mee, wie weet komen hier
wat nieuwe leden uit voort.
de amathysta beurs
Zoals u op pagina 1 al heeft kunnen
zien hebben wij op zaterdag
7 november weer onze jaarlijks
Amathysta beurs. Dit is een leuke
beurs waar u uw collectie mooi
kunt uitbreiden. Wij verwachten
dan ook dat onze leden in grote
getalen aanwezig zullen zijn.
Kom ook even gezellig buurten
in de kleine zaal waar Amathysta
zich presenteert. Hier kunt u zien
wat de werkgroepen doen en er
is een expositie samengesteld
over delfstoffen. Dit is natuurlijk
een zeer ruim begrip en daarom
zeker de moeite waard om eens
te bekijken.
Ook het bestuur heeft hier een
tafel waar zij zich bezig zullen
houden met het inschrijven van
nieuwe leden, maar ook.... met
het zeven van haaientanden en
het grabbelen uit de grabbelton.
Vorig jaar wilde jong maar ook
oud grabbelen naar mooie stenen.
Kom allemaal gezellig naar de
beurs en neem uw familie, vrienden
en kennissen mee.
het bestuur
3

a g e n d a s e I Z O e N 2 0 0 9 - 2 0 1 0
bijeenkomsten
donderdagavond: Partycentrum Concordia, Koemarkt 45, Purmerend
vrijdagavond: Natuurmuseum E. Heimans, Thijssestraat 1, Zaandam
Vrijdag 16 oktober 2009
charles darwin
Omdat het dit jaar 200 jaar geleden
is dat Charles Darwin geboren
werd, is 2009 uitgeroepen tot
Darwin-jaar. Om die reden hebben
wij dhr. H. Steur gevraagd om het
een en ander over het leven van
Charles Darwin te komen vertellen.
Darwin wordt gezien als de
vader van de
evolutie-theorie.
Deze theorie veroorzaakte
toen,
maar ook nu af en
toe nog, veel opschudding.
Zaterdag 7 november 2009
de amathYsta mineralen- en
fossielenbeurs
Op deze dag, traditioneel de eerste
zaterdag van november, houden
wij onze jaarlijkse mineralen-
en fossielenbeurs in Partycentrum
Concordia aan de Koemarkt 45 te
Purmerend. Er zal weer een keur
aan mineralen, fossielen, gesteenten
en andere op onze hobby
gerichte artikelen te koop zijn.
De beurs is rolstoel-vriendelijk en
geopend van 10.00 tot 16.00 uur.
Het parkeren in de nabijheid van
Concordia is op dit moment een
probleem. Omdat de Koemarkt
4
helemaal opnieuw wordt ingericht,
is parkeren hier niet meer mogelijk.
U kunt parkeren in de Eggertgarage
voor € 1,50 per uur of, en
dat is gratis op zaterdag, bij het
Gemeentehuis.
Donderdag 12 november 2009
een reis door ijsland
Dhr. W. de Vries verzorgt deze
avond een lezing over IJsland.
Komende augustus gaat dhr. de
Vries naar dit
prachtige en geologisch
zeer interessante
land toe.
Wat hij ons gaat
vertellen is dus
nog heel vers. Dhr.
de Vries is specialist
op het gebied
van IJsland.
Vrijdag 18 december 2009
bingo!
Voor de pauze houdt Annie Kreike
een lezing over het verdere vervolg
van haar reis in Afrika. Op
16 april j.l. heeft zij ons verteld
over Namibië. Nu gaat zij het hebben
over de andere landen die zij
bezocht heeft.
Na de pauze gaan wij met z'n allen
bingo spelen. Uiteraard zijn er
aantrekkelijke prijzen te winnen.
a g e n d a s e I Z O e N 2 0 0 9 - 2 0 1 0
Zondag 3 januari 2010
nieuwjaarsreceptie
Het bestuur biedt u deze jaarlijkse
gezellige middag aan. Van 14.00
tot 16.00 uur bent u welkom in
het natuurmuseum E. Heimans te
Zaandam.
In 2010 bestaat Amathysta 40
jaar. Dit jubileumjaar willen wij op
een feestelijke manier inluiden,
vergezeld van een hapje en een
drankje.
Vrijdag 15 januari 2010
reisverhaal over cuba
Dhr. P. de Jong zal op deze avond
een lezing over Cuba verzorgen.
Tijdens zijn vakantie is hij hier
geweest en ongetwijfeld heeft hij
daar weer van alles meegemaakt.
Met zijn reisverhaal zullen wij weer
een prima avond hebben met hilarische
momenten.
Vrijdag 19 februari 2010
de grand canyon
Dhr. B. Kingma gaat een lezing
voor ons verzorgen over de Grand
Canyon. Aan bod komen o.a. de
geologie, de opbouw, de verschil-
lende lagen en natuurlijk de fossielen
die er gevonden worden.
Donderdag 18 maart 2010
algemene ledenvergadering
In Concordia houden we onze jaarlijkse
Algemene Ledenvergadering.
Na de vergadering zal Erwin
Kaspers een lezing verzorgen over
Toermalijn. Dit is een groep van
mineralen die onder de silicaten
vallen.
Donderdag 15 april 2010
amethist
Erwin Kaspers verzorgt een lezing
over het mineraal dat ook in de
naam van onze vereniging voorkomt.
Omdat onze vereniging
een jubileumjaar beleeft mag een
lezing over Amethist natuurlijk
niet ontbreken. Amethist is een
variëteit van kwarts. De kleur is
lila tot heel donker paars.
Alle lezingen zijn onder voorbehoud.
De avonden beginnen om 20.00 uur
en de zaal is toegankelijk vanaf 19.30
uur. Zorg dat u op tijd aanwezig bent.
Introducés zijn van harte welkom.
5

z u i d l i m b u r g - 6 t / m 8 j u n i 2 0 0 9
e x c u r s i e w e r k g r o e p G e o l o g i e
naar aanleiding van onze prachtige excursie naar zuid-limburg,
waarbij wij onder ander de groeve ’t rooth hebben
bezocht, wil ik iets vertellen over het ontstaan van vuursteen
in de mergelgroeve. mijn gegevens heb ik verzameld via
google, het natuurhistorisch museum maastricht en niet te
vergeten uit de excursiemap die erwin kaspers had samengesteld.
Met tien personen hebben we op
camping de Gronselerput in het
dorpje Wylre een paar heerlijke
dagen beleefd. Alles was prima
verzorgd, het eten werd soms
zelfs bij je tent gebracht. We
hebben hier prachtige wandelingen
gemaakt langs de Geul met
zijn zinkviooltjes, meanders en
oude groeven.
geluk
Het geluk was Wil Kaspers zeker
bijzonder gezind want als enige
vond zij een grote zee-egel; de
Hemipneustes striatoradiatus
Camping de Gronselerput in Wylre.
De Hemipneustes striatoradiatus.
(Leske 1778) uit de formatie
Maastricht (ca. 67 miljoen jaar
geleden). Klaas vond er maar
liefst zes, maar deze waren al
mooi voor hem gesorteerd in een
doosje.
In de spoelgaten waren microscopisch
kleine fossielen en delen
van fossielen verzameld. Die zal
ik thuis onder de microscoop bekijken.
Als mineralen-man denk
ik: wat een naam voor een zeeegel,
nog moeilijker dan de benamingen
van mineralen. Ik zal me
ook niet wagen aan het beschrij-
6 7

z u i d l i m b u r g - 6 t / m 8 j u n i 2 0 0 9
e x c u r s i e w e r k g r o e p G e o l o g i e
ven van deze fossielen. Dat laat
ik aan de kenners over.
het ontstaan van vuursteen
in de groeve 't rooth
Erwin heeft in de excursiemap,
bij de formatie van Maastricht,
beschreven dat het ontstaan van
vuursteenbanken aan veel discussie
onderhevig is. De vuursteen
is een concretievorm die
ter plekke gevormd is door verdringing
van kalk.
Vuursteen ontstaat in kalksteen
op plaatsen die rijk zijn aan resten
van kleine planten en dieren.
8
De aanwezigheid van deze organische
resten zorgt ervoor dat het
silicaat, opgelost in het poriënwater
van het gesteente, minder
goed oplosbaar is en neerslaat.
Dat is ook de reden dat we vaak
kleine fossiele resten zoals schelpen
en stekels van zee-egels in
vuursteen kunnen vinden. De
mergel in ’t Rooth is tussen 67 en
65 miljoen jaar geleden ontstaan
(het boven-Krijt). Ze bestaat uit
overblijfselen van planten en
dieren die in de ondiepe tropische
zee leefden. De skeletten
van deze dieren zonken naar de
z u i d l i m b u r g - 6 t / m 8 j u n i 2 0 0 9
e x c u r s i e w e r k g r o e p G e o l o g i e
De mergelgroeve 't Rooth bij Margraten.
zeebodem en zo ontstond in de
loop der jaren mergel. In deze
mergelgroeve treft men fossielen
aan van groot tot microscopische
klein. Grote fossielen zijn overigens
zeer zeldzaam. Kleine fossielen
echter, zoals zee-egels en
inktvissen, waren altijd vrij makkelijk
te vinden. Je moest er wel
de tijd voor nemen en in de wand
mogen hakken. Helaas mag dit
niet meer. Je mag nu alleen nog
achter de rood-witte lijn zoeken.
Op deze manier wordt het
steeds moeilijker om iets te vinden.
Annie had geluk en heeft
nog een mooi kreeftenpootje
bemachtigd.
ouderdom bepalen
Met behulp van fossielen kan men
de relatieve ouderdom bepalen
van de verschillende mergellagen
die in de groeve te zien zijn.
Er zijn fossielen gevonden van
dieren die 65 miljoen jaar geleden
uitgestorven zijn. De mer-
gellagen moeten dus ouder zijn.
Fossielen zijn herkenbare organische
resten of sporen van flora
en fauna die in de aarde bewaard
zijn gebleven en die ouder zijn
dan 10.000 jaar. Dat wil dus zeggen
van voor het Holoceen. Als
micromounter leer ik bij dit soort
excursies erg veel over fossielen.
ontstaan van fossielen
Fossielen kunnen op verschillende
manieren uit een organisme
ontstaan.
● Het complete organisme kan
fossiliseren maar het kan ook
zijn dat alleen de harde delen
van het organisme fossiliseren,
of wel verstenen. Verstenen
is een vorm van versteviging
door binnendringende mineralen.
● Afdrukken: dit zijn sporen op
of in omringend gesteente.
● Steenkernen: dit zijn sporen
op binnengedrongen gesteente
of afdrukken van interne structuur.
● Vervanging: het organische
materiaal is vervangen door
bijvoorbeeld kiezelzuur of
pyriet, waarbij de vorm
bewaard is gebleven.
● Indirecte sporen: voorbeelden
zijn graafgangen, vraatsporen,
voet- of kruipsporen, boorgaten
van mosselen.
9

z u i d l i m b u r g - 6 t / m 8 j u n i 2 0 0 9
e x c u r s i e w e r k g r o e p G e o l o g i e
Aan de maaltijd op camping de
Gronselerput in Wylre.
voorwaarde voor fossilisatie
Het ontstaan van fossielen gebeurt
over het algemeen door
een snelle bedekking met sediment
of andere conserverende
omstandigheden. Het organisme
wordt zo luchtdicht afgesloten.
Het kan ook in een diepe zee
gebeuren, hier is ook geen zuurstof
aanwezig.
vorming van vuursteen
Het kiezelzuur(SiO2) is oorspronkelijk
afkomstig van het land en
door rivieren naar de Krijtzee
getransporteerd. Daar gebruikten
tal van dieren en planten het
bij de bouw van hun harde delen.
Na het afsterven bleef op de zeebodem
een laag over van kiezelzuurhoudende
delen. De rottende
weke delen trokken allerlei
aaseters aan.
Door hun gegraaf in de zeebodem
ontstonden talloze "graafgangen"
in de zeebodem.
Door chemische processen vond
in de loop van de tijd uitwisseling
plaats van kalk en kiezelzuur. Een
10
kalkrijke laag werd daardoor nog
kalkrijker en een kiezelzuurrijke
laag nog rijker aan kiezelzuur. De
kiezel kristalliseerde uit, net als
kandijsuiker dat doet rond een
katoendraadje. Dat gebeurde op
plaatsen waar spanningsvelden
ontstonden, bijv. in graafgangen
van kreeften, wormen en andere
dieren. Een dergelijk spanningsveld
kon al ontstaan door een
minieme stroomversnelling in het
water. Uiteindelijk leidde dit tot
de vorming van vuursteenknollen,
vuursteenplaten, enz.
siliciumdioxyde
Vuursteen bestaat dus uit kiezelzuur.
Siliciumdioxyde is een
betere benaming ervoor, want
kiezelzuur is geen zuur, net zo
min als koolzuur (kooldioxyde)
dat is, of zuurstof. Vroeger dacht
men echter dat zuurstof de zuurheid
van zuren veroorzaakte.
De naam silex voor vuursteen is
afgeleid van silicium. Vuurstenen
die in de kalk als lagen (banken)
gevormd zijn vind je nu op het
land of in de holle wegen, maar
ook in 't Rooth, omdat de kalk er
omheen is weggespoeld. Soms
vind je de vuursteen zelfs als fossiel
in de vorm van een zee-egel.
De vuursteenconcreties zijn zeer
vormrijk en variëren van langwerpige
platen tot gewei en bolvormige
stenen.
z u i d l i m b u r g - 6 t / m 8 j u n i 2 0 0 9
e x c u r s i e w e r k g r o e p G e o l o g i e
vuur maken
Bij een harde slag op een
stuk vuursteen ontstaat er vaak
een schelpvormig breekvlak
met scherpe kanten. Dit komt
door een spanningsgolf in het
gesteente die veroorzaakt wordt
door de inslag.
Het gesteente wordt vuursteen
genoemd omdat een slag met
een stuk vuursteen op een stuk
ijzer of pyriet kan resulteren in
vonken. Hiermee kan, met de
nodige ervaring, een droog,
brandbaar materiaal zoals een
pluk katoen, gedroogd mos of
een tondelzwam aangestoken
worden. De vonken ontstaan door
kleine ijzerdeeltjes die spontaan
in de lucht oxideren waarbij veel
warmte vrijkomt zodat de deeltjes
gaan gloeien.
De prehistorische mens sloeg
lange, dunne delen van de vuursteen
af. Hier werden bruikbare
voorwerpen van gemaakt, zoals
pijlpunten en bijlen.
In het Engels heet vuursteen
flintstone. Het woordje flint herkennen
we dan ook in het Nederlandse
flinterdun. Andere woorden
die wat op flint lijken zijn
splinter, plint, vlies en vleugel.
nu iets technischer
Vuursteen is dus een kwarts
en bestaat uit grijze of bruine
microkristallijne knollen en
komt vaak voor in kalk en krijt.
Kwarts trigonaal heb je in vele
variëteiten: bergkristal, citrien
geel, rookkwarts bruin, morion
zwart, amethyst paars, rozenkwarts
roze, chrysopraas groen,
jaspis rood groen bruin en geel,
chalcedoon, agaat, onyx met
zijn witte en zwarte banden,
sardonyx met witte en roodbruine
banden, aventurijn groen
of bruin met mica- of hematiet
insluitingen, donker groen met
rode vlekken heliotroop, geeltot
zwartbruin tijgeroog, vezelig
met zijdeachtige glans valkenoog,
opaal(water) en obsidiaan
vulkanisch glas. Al deze kwartsen
behoren tot de groep OXI-
DEN waartoe dus ook vuursteen
behoort.
Fred Otto
Op zoek naar een mooi stuk vuursteen.
11

F o s s i e l e n u i t v a d e r l a n d s e b o d e m
klein land, grote vondsten boekbespreking
nederland kent geen grote gebergten of diepe kloven. toch
valt er genoeg interessants te vinden. jelle reumer schreef
hier een leuk boek over met de titel "opgeraapt, opgevist, uitgehakt".
Nederland is niet meer dan de
rand van een kom die al miljoenen
jaren volloopt met zand en
grind, aangevoerd door rivieren
uit gebergten in het noorden,
oosten en zuiden. Tientallen kilometers
dik is dat sedimentpakket
inmiddels. En daarin zitten ongetwijfeld
de prachtigste fossielen
verborgen - maar we kunnen er
nauwelijks bij.
Het zou zo leuk zijn, verzuchtte
een Utrechtse collega van Jelle
Reumer ooit, als Nederland gewoon
een metertje of veertig omhoog
zou komen, waarna de
rivieren flinke geulen zouden
maken. Dan zouden we de fossielen
gewoon langs de oevers
kunnen oprapen. Helaas.
geen Paradijs
Nederland is geen paradijs voor
paleontologen, weet Reumer,
directeur van het Rotterdams
Natuurhistorisch Museum. In
"Opgeraapt, opgevist, uitgehakt"
geeft hij een overzicht van de
voornaamste vindplaatsen. Reumer
schrijft helder en vlot, waardoor
de lezer gemakkelijk in de
verleiding kan komen met schop
en hamer in de auto te stappen,
maar het is een eindje rijden: uitsluitend
aan de uiterste randjes
van ons land komen interessante
aardlagen aan de oppervlakte.
De steengroeven van Winterswijk
bijvoorbeeld, waar prehistorische
reptielen hun voetsporen hebben
achtergelaten, de kleigroeven
van Tegelen (herten, panters,
een aap; een miljoen jaar oud),
de Pietersberg en het strand van
Cadzand waar je fossiele haaientanden
kunt oprapen.
maashagedis
Wat niet wil zeggen dat Nederland
geen rol speelt op paleontologisch
gebied. De vondst, zo
rond 1770, van de 'maashagedis'
in de kalk van de Pietersberg
was een internationale sensatie.
Zodra de Fransen hier arriveer-
De maashagedis.
12 13

F o s s i e l e n u i t v a d e r l a n d s e b o d e m
klein land, grote vondsten boekbespreking
den, sleepten ze het fossiel direct
naar Parijs en de Maastrichtenaren
hebben het nooit meer
teruggezien. Gelukkig beschikt
de stad sinds kort over een nog
veel mooier exemplaar.
de noordzee
Ook nu neemt ons land een voorname
plaats in op de paleontologische
kaart, dankzij de Noordzee.
Vissers halen al vele jaren
beenderen uit de laatste ijstijd
omhoog (toen de Noordzee een
moerasgebied was). Vroeger
gingen die beenderen gelijk weer
overboord; nu staan paleontologen
ongeduldig op de kade te
wachten om die bijvangst (vooral
mammoetbeenderen) aan te
pakken.
De Texelse visser Adrie Vonk met een
uit de Noordzee opgevist mammoetbot.
sabeltandtijger
Acht jaar geleden kreeg Reumer
een fossiele kaak van een sabeltandtijger
onder ogen. Dat kon
niet. De Noordzeefauna is rond
de veertigduizend jaar oud; toen
was die rover al minimaal driehonderdduizend
jaar dood. Dacht
iedereen. Een koolstof-14-datering
was onverbiddelijk: 30.000
jaar. Het artikel was snel geschreven,
en op de bus gedaan. Maar
Nature weigerde het, en Science
ook. Die datering kon niet kloppen.
Maar die klopte dus wel.
Uiteindelijk verscheen het in een
minder prestigieus tijdschrift - en
visten de grote titels naast het
net. Een groter compliment voor
de Nederlandse paleontologen is
nauwelijks denkbaar.
Bron: Dagblad De Pers,
november 2008
Jelle Reumer
Opgeraapt, opgevist,
uitgehakt.
Uitgeverij Contact,
ISBN 9789025426286
€ 24,90
De sabeltandtijger.
naam : Perovskite
vindplaats : steengroeve stolz, hillesheim,
eifel, duitsland
Formaat: : 3 mm
collectie : Willi schüller
Foto : stephan Wolfsried
14 15

e d e l - o P a a l u i t s l o W a k i j e
s l o v e n s k Y o P a l i n d u b n i k
in juni 2007 heb ik met de nederlandse lapideristen club de
lang verwachte reis naar de opaalmijn in dubnik, midden in
het slansky gebergte gemaakt. tevens heeft de heer ernst
burke in amstelveen een lezing gegeven over opaal.
enorm veranderd
Voor de Eerste Wereldoorlog
was dit gebied Hongaars bezit.
In 1918 werd de Tsjechoslowaakse
republiek uitgeroepen
en sinds 1 januari 1993 is Slowakije
wederom onafhankelijk.
Zo’n 15 jaar geleden ben ik er
ook geweest. Wat is Slowakije in
een zo'n korte tijd enorm veranderd.
Er staan nu mooie huizen
en men is volop bezig met het
aanleggen van een goede infrastructuur.
Miljarden worden er
door de Europese Gemeenschap
ingepompt. Er zijn nu prachtige
tweebaanswegen met vier rijstroken,
wij kunnen daar jaloers
op zijn. Alleen de zigeunerwijken
herinneren nog aan vroeger.
Een historische foto van mijnwerkers uit
de opaalmijn in Dubnik.
srd cervenice mijn
We logeerden in een sporthotel
in Presov. Hier vandaan vertrokken
we naar Slovensky Opal bij
de SRD Cervenice mijn in Dubnik.
Onderweg zagen we nog
een kwikmijn en enorme bergen
restafval van de opaalmijnen.
Milieutechnisch niet ideaal, maar
misschien konden we hier opalen
vinden waar we blij mee zouden
zijn.
griekse literatuur
De oudste informatie over edelopaal
vinden we terug bij Griekse
en Romeinse auteurs. Plinius de
Oude vond opaal het meest edele
gesteente, geen ander gesteente
was zo mooi.
kleurenspel
Edelopaal onderscheidt zich door
het kleurenspel (opalescentie =
weerschijn in alle kleuren van de
regenboog). Het is doorzichtig tot
doorschijnend. De kleur is geel,
groen of bruin luminescerend
(lichtgevend). De prachtige edelsteen
opaal is een variëteit van
kwarts en wordt voornamelijk
gebruikt in juwelen. Opaal is een
16 17

e d e l - o P a a l u i t s l o W a k i j e
s l o v e n s k Y o P a l i n d u b n i k
Een prachtig stukje opaal uit Dubnik.
amorf (geen vorm = niet gekristalliseerd)
siliciumoxide dat rijk
is aan water. Het heeft dezelfde
samenstelling als kwarts, maar
bevat tot 20% water. Omdat opaal
geen kristalstructuur heeft kan
het gaan barsten als het water
eruit verdampt. De verschillende
kleuren die de kostbare opalen
uitstralen, worden veroorzaakt
door breking van het licht in de
kleine silicabolletjes (siliciumoxide)
in de edelsteen. De bolletjes
zijn op een bepaalde manier
gestapeld met, tussen de bolletjes,
holten van ongeveer gelijke
grootte. Bij edelopaal is dit tussen
de 150 en 400 nano millimeter.
De afmeting van de bolletjes
heeft invloed op de kleur van de
steen. Hoe groter de bolletjes,
des te meer kleuren vertoont de
steen. Soms kun je opaal kleuriger
maken door hem in je hand
te verwarmen. De goedkopere,
gewone opaal is echter ondoorzichtig
en heeft een vale doffe
tint. Hydrofaan, dit is ook hier
18
te vinden, is dof en poreus opaal
dat bij onderdompeling in water
doorzichtig wordt.
geschiedenis
Aan het eind van de 16e eeuw
(1590-1600) schreef een arts een
lapiderium over open kuilmijnen
waar opaal gevonden werd. De
groeve was destijds 400 m breed
en 20 m diep, later werd hij vergroot
naar 750 m breed en 40
m diep. Tot 1860 werd alles met
de hand gegraven. In 1771 werd
het grootste opaal (600 gram)
gevonden in de beek van Olsavka
(het Keizeropaal van Wenen,
de waarde toen was 700.000
gulden) In 1803 kwam uit deze
mijn een opaal van 400 gram.
Deze steen is in Budapest verloren
gegaan. Waarschijnlijk is
hij meegenomen naar Rusland.
Ook zijn er door brand veel opalen
verloren gegaan (250.000
stukjes van 500.000 karaat).
De mijnen kenden een bloeiperiode
in 1845-1880. De familie
Goldschmied had de mijn toen
in pacht. In 1922 is de productie
stopgezet. Nu gingen wij deze
mijn in, met een helm met licht
en een regenjas voorzien van
ruime luchtgaten.
Tussen de bielzen van het spoor
moesten we ons een weg banen
in de galerijen van Willem en Jozsef.
Op 50 m diepte is de tempe-
e d e l - o P a a l u i t s l o W a k i j e
s l o v e n s k Y o P a l i n d u b n i k
ratuur 2 á 3˚C. Veel glinsterende
opalen heb ik niet gezien, maar
wel een labyrint van gangen en
kamers. Ook de plek waar de
Keizeropaal gevonden is heb ik
gezien.
De mijn is te vergelijken met een
bijenkorf met honingraten. De
wanden zijn maar 20 á 30 cm
dik. Dit lijkt griezelig dun, maar
het is toch veilig. In de berg is
veel markasiet te vinden, waardoor
de zuurgraad de PH-factor
2,3 bedraagt. Als de dames een
schoonheidskuur willen hebben,
dan kunnen zij zich even onderdompelen
en er komt een nieuwe
huid te voorschijn.
Op 3 km afstand van de mijn ligt
de Zigeunerberg. Een zigeuner
wilde ieder van ons een plaats
aanwijzen om te graven, maar
ja, Nederlanders zoeken altijd
hun eigen weg. Zij hadden dus
Een van de mijngangen.
pech. Zelf hadden we ook niet
zo veel geluk, want niet iedereen
vond een mooi stukje edelopaal.
Wel vond men hydrofaan.
Dit is opaal dat kleur krijgt als je
het in water legt. Ik heb daar zelf
ook een klein stukje van gevonden.
De volgende keer gaan we
dus toch maar naar de zigeuners
om een mooi stukje edelopaal te
kopen voor de verzameling. Ja,
zo gaat dat.
Fred Otto
Friesland ligt eigenlijk oP een grote berg
de Friese wouden liggen op
de top van een berg, bedekt
met koraalriffen.
Ook Ameland en het Groninger
Hogeland liggen op tafelbergen.
Dit staat in het proefschrift van
TNO-er Henk Kombrink. Hij ontdekte
de bergen en koraalriffen
bij zijn onderzoek naar het Carboon,
360 tot 300 miljoen jaar
geleden. De grootste berg meet
30 bij 60 kilometer.
Nederland had lange tijd een
tropisch klimaat. Een groot deel
van het land bestond uit een binnenzee;
toen die troebel werd,
stierf het koraal af. De bergen
zijn later overdekt geraakt met
aardlagen.
Bron: het Parool, januari 2009
19

F r e i b e r g s h o W t z i j n m i n e r a l e n
in Freiberg, de 'zilverstad van duitsland', is recent terra mineralia
geopend, naar eigen zeggen, 's werelds grootste particuliere
mineralenverzameling.
Terra Mineralia toont 5000 bijzondere
mineralen uit de hele
wereld. Freiberg is eeuwenlang
een mijnbouwcentrum geweest.
De laatste ertsmijn sloot in 1969.
Tegenwoordig zijn in Freiberg
diverse voormalige zilvermijnen
te bezoeken. Bezoekers kunnen
in de mijnschachten afdalen.
www.terra-mineralia.de
www.besucherbergwek-freiberg.de
Bron: Noordhollands Dagblad
s t e e n o u d
Chalkopyriet met kwarts,
vindplaats: Mina Animon in Peru.
circa 4,5 miljard jaar geleden ontstond onze planeet. maar
van zijn kindertijd is maar weinig bewaard. logisch, want de
aardkorst was toen nog heftig in beweging.
Het oudste dat ooit terug is
gevonden, zijn minuscule zirkoonkristallen.
Die zijn 4,36 miljard
jaar oud en ingebed in veel
jongere rotsen in West-Australië.
Wetenschappers van onder meer
de Canadeze McGill Universiteit
vonden onlangs in Quebec een
stuk rots dat mogelijk het oudste
deel aardkorst is. Ze dateren
het op 4,28 miljard jaar. Als
deze leeftijd klopt, was de aarde
300 miljoen jaar na zijn ontstaan
dus al geen kolkende vulkanische
massa meer. De aardkorst
zou zich dan veel eerder hebben
gevormd dan wij altijd dachten.
Maar volgens critici is die
conclusie voorbarig. Er bestaat
een kans dat de rotsen veel
later zijn gevormd, maar dat ze
wel bestaan uit samengeperste
delen van 4,28 miljard jaar oud
gesteente.
Bron: Quest, december 2008
20 21

innenlandse beurzen sept. t/m Dec. 2009
Zaterdag 12 september en
zondag 13 september
giethoorn,
Lapidarie weekend - open huis,
Dit is geen beurs, maar voor de
liefhebbers zeker interessant.
MTN-Giethoorn,
Kanaaldijk 18,
inl.: 0521-361544.
Zondag 27 september
's hertogenbosch,
Sociaal Cultureel Centrum
de Helftheuvel,
Helftheuvelpassage 115,
inl.: 073-5511673.
Zondag 4 oktober
eindhoven,
van de Valk Hotel Eindhoven,
Aalsterweg 322,
inl.: 040-2265325.
Zaterdag 3 oktober en
zondag 4 oktober
rijswijk,
Evenementenhal Rijswijk,
Volmerlaan 12,
inl.: 070-3075900.
Zondag 11 oktober
sevenum,
De Sevewaeg,
Markt 3, inl.: 077-3542874.
Zondag 18 oktober
amsterdam,
Geologisch Evenement
Amsterdam,
Studenten Sportcentrum USC,
De Boelelaan 46,
inl.: 077-3542874.
Zondag 1 november
roermond,
Agrarisch Opleidings Centrum,
Jagerstraat 6, inl.: 0475-341098.
22
Zaterdag 7 november
Purmerend,
amathYsta beurs,
Partycentrum Concordia,
Koemarkt 45, inl.: 0299-772035.
Zondag 8 november
enschede,
31e Internationale mineralenen
fossielenbeurs,
Cultuurcentrum "Vrijhof",
Campus Universiteit Twente,
inl.: 054-568033.
Zondag 8 november
os - ruwaard,
D'n Iemhof,
Sterrebos 35, inl.: 0412-631627.
Zaterdag 21 november
zwijndrecht,
Develstein College,
Develsingel 5, inl.: 078-6156615.
Zaterdag 28 november
amersfoort - hoevelaken,
Intres BV,
Koninginneweg 1,
inl.: 0346-211038.
Zondag 6 december
heerlen - noord,
Corneliushuis,
Heulstraat 2, inl.: 045-5213794.
Zondag 6 december
haarlem,
20e Internationale mineralenbeurs,
Kennemer Sportcenter,
IJsbaanlaan 4, inl.: 0172-432289.
Al deze beurzen zijn rolstoelvriendelijk
en geopend van 10.00 tot
17.00 uur. Het bestuur en de redactie
dragen geen verantwoordelijkheid
voor eventuele fouten
in deze publicatie van de beurzen.
n i e u W e d i n o s a u r u s s o o r t e n
g e v o n d e n i n a u s t r a l i ë
in australië zijn fossielen gevonden van drie nieuwe dinosaurussoorten.
een daarvan is een vleeseter die nog groter geweest
moet zijn dan de velociraptor mongoliensis.
Dat hebben Reuters en New Scientist
in juli gemeld. De nieuwe
vondsten duiden er op dat Australië
mogelijk een veel grotere
geschiedenis heeft op dinosaurusgebied
dan tot op heden werd
aangenomen. De vondsten zijn
gedaan in Queensland. Volgens
de onderzoekers zijn de fossielen
ongeveer 98 miljoen jaar oud.
zuid-amerika
Paleontoloog John Long laat in
een publicatie weten dat er in
Australië nog nooit zo'n grote
dino is gevonden. In vergelijking
met Zuid-Amerika, Noord-Amerika
en Afrika is er in Australië
erg weinig bekend over de aanwezigheid
van de dinosaurus.
De Australische wetenschappers
hebben de grote vleeseter een
bijzonder soortnaam gegeven:
Australovenator. De andere twee
(plantenetende) dino's kregen
de soortnamen Wintonotitan en
Diamantinasaurus.
Illustraties:
Travis. R. Tischler
de Australovenator
voorpoten
Scott Hocknull, die werkzaam
is bij het Queensland Museum,
beschrijft op het wetenschappelijke
platform Plos One hoe de
Australovenator zijn prooien verzamelde.
In tegenstelling tot de Tyrannosaurus
rex gebruikt de Australovenator
zijn voorpoten als
wapen. De T-rex gebruikte in zijn
aanval vooral zijn bek.
onthuld
De fossielen zijn 3 juli onthuld in
het Australian Age of Dinosaurs
Museum.
Bron: www.nu.nl/wetenschap
V.l.n.r.: de Diamantinasaurus,
de Wintonotitan en
de Australovenator
23

24
Voor alle top mineralen
Utrechtsestraat 79 ● 1017 VJ Amsterdam
Tel.: 020 - 330 02 34 ● Fax: 020 - 330 04 04
blitskey@hetnet.nl
tijdschriFtenbeheer DHr. G. H. A. JANsseN
mineralien-Welt nr. 3 - 2009
tucson beurs UsA 2009, uit Zuid-Afrika
groene oktaeder fluoriet kristallen met ribben
van 2 tot 6 cm. Er werden weinig nieuwe
vondsten getoond, maar wel lichtblauwe claringbulliet
(Cu4(OH)7Cl) uit Mexico, blauw
gekleurde kupriet uit Rusland en uit China rhodochrosietkristallen
van 5 cm.
Website: www.harz-mineralien.de
Die Grube castor bij engelskirchen ca.
30 km ten oosten van Keulen. Dit was een
mijnbouwgebied met steenbergen. IJzererts
werd er al 700 BC gevonden. Zilver en lood in
de 2e tot 3e eeuw NC gedolven. De geschiedenis
van de verleende concessies wordt besproken.
In 1978 is de groeve Leuderich uit bedrijf
genomen. In de groeve Castor zijn lood- en
zinkertsen met een weinig zilver en soms nikkel
gewonnen. Er zijn 90 soorten mineralen
waargenomen. Bij de steenhopen langs de
rivier de Ager zijn soms mineralen van koper,
lood en zink te vinden. Een kaart met mijnbouwlocaties
is weergegeven.
brianyoungiet van de groeve Marie Wilnsdorf
ten zuidoosten van Siegen.
Dreyeriet en rhabdophan zijn zeldzame aarden
mineralen uit Schneeberg, Ertsgebergte.
Kwarts spiralen. Ongewone gedraaide vlakken
en vormen. Een uitgebreid en lastig artikel.
De plaatsen waar deze vormen van SiO2
kristallen worden waargenomen zijn vermeld.
Wulfeniet (pb(moO4) en vanadiniet (pb5
(cl(VO4)3). Vindplaats Marenica in Namibië.
De geologie en 13 mineralen worden vermeld.
mineralen uit de groeve Huinac in peru.
Recent zijn hier rijke aders met het mineraal
tetraedriet (Cu12Sb4S13) ontdekt in een
gebied dat sinds 1948 verlaten was. Door
mijnbouw wordt 50 tot 60 ton erts per dag
gedolven. Aan de oppervlakte is het zilvergehalte
van tetraedriet 150 tot 200 gram per ton.
Op enige diepte is dit al 600 tot 5000 gram
per ton en in sommige gangen is het gehalte
zelfs 10000 gram per ton. Verder wordt er calciet,
dolomiet, rhodochrosiet, kwarts, wurtziet,
antimoniet, jamesoniet en realgaar gevonden.
De geschiedenis van Antoon berger. Dit
was een Oostenrijkse verzamelaar en handelaar
van mineralen van internationaal formaat.
Het is een omvangrijk artikel.
Digitale mineralenfotografie, deel 3.
Nieuwe mineralen. Er worden foto's van 24
mooi gekleurde mineralen getoond en hun
kristalstructuur wordt besproken.
Agaten uit Khur, z.o van Teheran in Iran.
mineralien-Welt nr. 4 - 2009
De tentoonstelling van st. marie-aux
mines in de omgeving van riquewihr in de
elzas.Hier zijn veel nieuwe mineralen getoond
zoals bijvoorbeeld blauwe afghaniet van 6 cm,
amethyst uit Madgaskar en groene demantoid
van 5 cm (Dit is de kostbaarste granaat).
De steengroeve becke-Oese in sauerland.
40 km ten oosten van Dortmund aan de B7. In
dit gebied is in het verleden ijzererts gewonnen.
Vanaf 1902 zijn kalkplaten en gesteente
tot wel 1000 ton per dag voor de civiele doeleinden
gewonnen. De geologie wordt behandeld.
Het zijn onder-Carboonse lagen tot wel
150 m. dik. Er wordt o.a. mooi lichtgroene
aurichalciet en diepblauwe azuriet getoond.
Verder nog een groot aantal foto’s van andere
mooie en soms grote mineralen. De geschiedenis
van de groeve komt aan de orde. Er worden
12 mineralen onder de loep genomen. Ook zijn
er foto’s van het mooie landschap en van de
groeve zelf aanwezig.
mineralen van de groeven bij Zellerfeld
ten zuiden van Hannover aan de rand van
de Harz. 40 mineralen waaronder gedegen
koper en zilver worden beschreven. Het is een
gebied waar mijnbouw van ijzer is uitgevoerd.
Wereldvindplaats in meszica slowenie,
een gebied ten zuiden van Karintië en ten
noorden Llubljana dat zich uitstrekt tot Bleiberg
in Oostenrijk. Zie ook de website:
www.podzemljedece.com
Er zijn hier lood- en zinkertsen gewonnen en
verwerkt in een gebied van 60 km 2 .
Er is 1000 km gangen geboord op hoogtes van
240 m. tot 2060 m. De geschiedenis van de
geologie en de mijnbouw wordt beschreven. Er
worden diverse kaarten getoond. Er zijn veel
foto’s aanwezig van de mineralen. Behalve
lood en zinkmineralen wordt aandacht aan
wulfeniet besteed. Een omvangrijk artikel van
43 pagina’s met veel informatie.
De vindplaatsen van titaniet, kwarts, en
zeolieten bij de Reiszeck, Karinthië ten noorden
van Spittal. Een verslag van drie ontdekkingstochten.
Achate magazin. Zie ook de website:
www.worldofjaspers.com
gea, maart 2009, vol. 42 - nr. 1
ertsen en mineralen. Sommige mineraalconcentraties
werden pas ertsen als ze nieuwe,
tot dan toe onbekende elementen(metalen)
bevatten. Nieuwe analysetechnieken worden
25

tijdschriFtenbeheer DHr. G. H. A. JANsseN
besproken, zoals ontwikkelen van chemische
processen om de metalen af te scheiden. Op
basis van zwaartekrachtmetingen ontdekt men
onregelmatigheden die een aanwijzing kunnen
vormen voor de aanwezigheid van mineralen.
Een overzicht van de metalen, het gebruik
én het verbruik ervan worden vermeld. Een
onderdeel is aan metaalertsen in Nederland
gewijd. Een omvangrijk goed leesbaar artikel.
Zie ook de website: www.webmineral.com.
De mineralen van Les montmins. Een reisverslag
over het zoeken en vinden van mooie
mineralen op de steenbergen van de mijn
Montmins in Allier, Auvergne. Het meest spectaculaire
en meest gezochte mineraal is rode
carminiet.
siderieten, stiefkinderen van calciet.
Zuiver sideriet is doorzichtig bruin tot créme
gekleurd.Men vindt het meestal ondoorzichtig.
De meeste kristallen van sideriet lijken uit
gekromde of gebogen vlakken te bestaan. Het
tweede gedeelte van dit artikel gaat over het
chemisch en fysisch onderzoek. De brekingsindex
van deze mineralen blijkt afhankelijk van
de dichtheid.
Het preparen van een vis uit het onder-
Krijt. In het verleden kwam je op beurzen bij
"de Oude Aarde" ongeprepareerde vissen uit
het Eoceen tegen, nu niet meer. Een andere
mogelijkheid is via "De Bodemschat". Dit zijn
dan geen vissen uit het Eoceen, maar uit het
Krijt. Ze komen uit Brazilië. De diverse facetten
van het prepareren worden vermeld.
Ogen in de evolutie. Een ingewikkeld orgaan
als het oog kan niet in stapjes zijn ontstaan,
want een half ontwikkeld oog werkt niet. Toch
is er sprake van evolutie van het zien.
grondboor & hamer nr. 2 - 2009
De stefanienflora van Graisseac. Dit is een
vindplaats van boven-Carbonische flora.Er is
een stortberg maar die is afgevlakt, zodat de
kans op het vinden van fossielen klein is. De
steenkool werd in de 18e en 19e eeuw in dagbouw
gewonnen. In 2000 is de groeve gesloten.
Er is een geologische kaart van het gebied
en een beschrijving van het ontstaan. Er worden
foto’s van de plantenfossielen getoond.
Oudemirdumer klif in Gaasterland. (Aardkundig
excursiepunt 26). De klif is ontstaan
na de voorlaatste ijstijd (Saalien) uit morene
materiaal uit Zuid-Zweden en de Botnische
Golf. Dit materiaal is keileem, een mengsel van
klei, silt, zand, grint, en keien. Na het afsluiten
van de Zuiderzee is de klifwand begroeid. Een
26
goede beschrijving van een interessant punt.
schijn bedriegt. Soms vindt men dierfossielen,
die vlakken bevatten, die bewerkt lijken te
zijn. Helaas is deze bewerking ontstaan door
machines die wordt gebruikt voor het winnen
van keien, zand en grind.
Nieuwe geologische gegevens uit het
Gooi. Door recente graverij in het Gooi is een
aantal feiten over de Pleistocene opbouw aan
het licht gekomen. Uit de opbouw van de lagen
in de bouwputten heeft men informatie verkregen
over de structurele sediment-opbouw.
Zanden van de formatie Enschede zijn door
een meanderende rivier afgezet. Andere lagen
zijn ontstaan door opstuwende gletschers. Een
interessant artikel met foto’s van de diverse
lagen en grondsoorten. Een kaart van de locaties
zijn aanwezig. Zie ook de website:
www.ivngooi.nl/ggis/index.htm.
een spons uit het Krijt en haar voorkomen
als zwerfsteen. Ongeveer 1 miljoen jaar geleden
maakte ons land deel uit van de delta van
een rivier die zijn brongebied in het Balticum
had. Deze rivier heeft dikke pakketten sediment
afgezet die in het oosten van ons land
worden ontgonnen voor de winning van zand
en grind. In het grind worden talrijke fossielen
aangetroffen, waaronder sponzen uit het Krijt.
De vorm van het skelet wordt beschreven.
Facetten nr. 3 - 2009
Op spitsbergen zijn de botresten van een
prehistorisch zeemonster ontdekt. Het dier
leefde 147 miljoen jaar geleden. De bijtkracht
van dit dier was 6000 kg per cm 2 (Dit lijkt mij
nauwelijks geloofwaardig).
Versteend hout. De bomenfamilie Dipteracarpaceae
bestaat uit 17 geslachten met 500
soorten. Het zijn voornamelijk in de tropen
levende laagland bomen. Ze zijn 45 miljoen
jaren geleden ontstaan in het onder-Tertiair. De
fossiele resten zijn talrijk in Indonesië gevonden.
Men veronderstelt, dat bij vulkaanuitbarstingen
grote hoeveelheden vulkanisch puin en
as de bomen hebben vernield. Vulkanisch as
bestaat uit SiO2, dit lost in grondwater op. De
boomresten worden met het SiO2 houdende
water doordrenkt, hetgeen neerslaat. Alleen
het kernhout is gefossiliseerd.
blauwe diamant van 7 karaat brengt 6,2
miljoen euro op. De blauwe kleur of tint ontstaat
door borium.
parels. Een beschrijving hoe parels worden
gevormd.
Groep dino’s overleefden de uitstervings-
tijdschriFtenbeheer DHr. G. H. A. JANsseN
golf. Dit kwam omdat zij in een gebied hebben
geleefd ver weg van de meteorietinslag.
meteorieten gevonden na inslag in soedan.In
oktober 2008 is een meteoriet de
dampkring binnengedrongen en geëxplodeerd.
In de Nubische woestijn heeft men 47 stukken
gevonden met een totaal gewicht van 4 kg. De
meteorieten bestaan uit ureiliet, een koolstofrijk
materiaal.
Goethe en Goethiet. Goethe heeft zich ook
met mijnbouw bezig gehouden. Hij heeft veel
moeite gedaan om de mijnbouw in Thüringen
op gang te krijgen. Goethiet Fe+++O(OH) is
naar Goethe genoemd.
Kleine voorouder t-rex. In China zijn fossielen
van een kleine voorouder van T-rex ontdekt.
De bouw is vergelijkbaar met het skelet
van T-Rex.
mineralen uit Noorwegen. In het Setesdal
zijn 500 exemplaren van 200 verschillende
mineralen verzameld. In 1911 is in Evje het
mineraal thortveitiet gevonden, wit van kleur
en 25 cm groot. Verder zijn er gevonden: veldspaat
120x40 cm, goudberilkristal van 17 kg
en bloedrode doorschijnende spessartien,
mynydd parys en porth Amlwch. De ontdekking
van koperaders in Noord-Wales in 1768.
Beschrijving van een wandeling langs de werven
en een droogdok en een andere route langs
mijnen die in dagbouw werden ontgonnen.
geode aPril 2009
Hydrothermaal gevormde mineralen. De
mineraalvorming kan magmatisch, pegmatisch
of sedimentair zijn. Elke ontstaanswijze
is van belang voor de vorm waarin het mineraal
zich zal manifesteren. De hydrothermale
vormingswijze levert de mooiste en grootste
mineralen.Hydro is water, thermos is warmte.
Bij een temperatuur van 375˚C en een druk
van 224 atmosfeer is water nog net vloeibaar.
De oplosbaarheid van water voor diverse verbindingen
is hoog. Komt de restsmelt beneden
375˚C en is de druk juist dan ontstaat er een
verzadigde oplossing van deze verbindingen.
Deze vloeistof stroomt naar holten en spleten
die relatief groot zijn. Omdat de temperatuur
van het gesteente is afgekoeld van hoger dan
n i e u W e l e d e n
1000˚C kunnen in deze grote ruimten grote en
vlakke kristallen worden gevormd.
geode mei 2009
Facetteren van stenen. Facetten worden
aangebracht op doorzichtige soorten met de
beste kwaliteit en de fraaiste kleuren. Aan de
bovenkant is de grootste facet, die men de tafel
noemt. De tafel vangt de lichtstralen op. Aan
de achterkant vormen de facetten gezamenlijk
een reflector voor deze stralen. De verschillende
facetvormen zijn af te lezen op een tekening.
Aan de hand van de brekingsindex van
de mineralen kan men via een tabel bepalen
onder welke hoek er moet worden geslepen.
Een informatief en goed leesbaar artikel.
de steenbeWerker maart/aPril 2009
Dateren van zand. Zand dat in pakketten
ligt, bevat zirkoniumsilicaat. Zirkoon is vaak
met sporenelementen zoals uranium en thorium
verontreinigd. Deze atomen zenden alfadeeltjes
uit die bij de zirkoonzandkorrels in
de kristalstructuur schade veroorzaken. Hoe
langer de bestraling hoe meer schade. Door
verwarmen met zonlicht wordt de schade
tot nul gebracht.Zand dat dieper ligt zal veel
schade hebben. Door in het donker monsters
te nemen en in een laboratorium te verhitten
en de hoeveelheid straling te bepalen kan men
de ouderdom vaststellen.
mineralen in de kunst. Mineralen worden in
verf toegepast. Het mineraal wordt gemalen
en aan een bindmiddel toegevoegd. Het bindmiddel
is vaak lijnolie. Het gemalen mineraal
wordt in de vloeistof gesuspendeerd.
Halfedelstenen aan de Nederlandse kust.
Ten noorden van Bergen NH vertoont de duinvoet
een roodachtige kleur. Deze roodkleuring
wordt door het mineraal granaat veroorzaakt.
Zandkorrels vinden nooit rust. Zand
bestaat uit korrels van 0,05 tot 2 mm. Het
zandtransport en het soort zand wordt besproken.
Kwartszand is relatief oud, recent zand
bevat weinig SiO2, maar veel olivijn, pyroxeen
en ilmeniet. Het zand langs de Nederlandse
kust is geelachtig door ijzeroxide.
mevr. e.p.m. monsma en Dhr. e.c. van de Velde,
Oudwijkerveldstraat 26, 3581 JM Utrecht, tel. 06 - 526 00 302
27

28
Het verenigingsblad van Amathysta verschijnt 4 maal per jaar.
Oplage: 275 stuks
Redactieadres: Rietschoot 133, 1511 WE Oostzaan
Advertenties: klein 15,00, groot 27,50 per jaar
Opgeven van advertenties aan het secretariaat Amathysta,
Oosteinde 66, 1531 KE Wormer, 075-6424295, erzsimolnar@online.nl
Contributie: Leden vanaf 18 jaar incl. partner: 15,00 p.j.
Jeugdleden van 15 t/m 17 jaar: 7,00 p.j.
Eenmalig inschrijfgeld van: 2,50
Donateurbijdrage: Tenminste 7,50 p.j.
Postgiro rek.nr.: 2275190, t.n.v Koninklijke Vereniging Amathysta
Aan- en afmelden van leden, uitsluitend bij de ledenadministratie
Amathysta, Rietschoot 133, 1511 WE Oostzaan.
(dinsdag t/m zaterdag van 10.00 - 18.00 uur)
van Baerlestraat 77 hs
1071 AS Amsterdam
Tel.: 020 - 671 93 64
Mob.: 06 - 15 345 308
E-mail: terrai@online.nl