Gruuthuse-en-heraldiek

GRUUTHUYSE EN HERALDIEK
I GENEALOGIE VAN DE FAMILIE VAN DEN GRUUTHUYSE
II HET TORNOOI VAN BRUGGE VAN 11 MAART 1393
III HERALDISCHE ANALYSE VAN HET GLASRAAM VAN JAN
IV VAN BRUGGE EN VAN MARIA DE MELUN
IV JAN VAN BRUGGE, HEER VAN SPIERE, EN JAN VAN DEN
GRUUTHUYSE, DE TWEE ZONEN VAN LODEWIJK VAN
BRUGGE, HEER VAN GRUUTHUSE
V REQUIEM VOOR GRUUTHUYSE OF HET BEWOGEN LEVEN
VAN CATHARINA VAN BRUGGE
VI GENEALOGISCH OVERZICHT VAN DE FAMILIE VAN DEN
GRUUTHUYSE GENOEMD VAN BRUGGE
JEAN-MARIE VAN DEN EECKHOUT (AIH)
2021

GRUUTHUYSE EN HERALDIEK
(Herziening, oktober 2020)
1395-G/820: “die he' van gruithusen” zijn wapen volgens Gelre en zijn zegel vanaf A°
1384 (Bouton, Wapenboeck, D. VI, plaat 81 en XVII)
INLEIDING
In het eerste deel maak ik een analyse van de wapens die de familie van
den Gruuthuyse aangenomen hebben en tracht te bepalen wat de mogelijke
rede voor de kwartierwisseling van gevierendeeld Brugge-Aa 1 naar
gevierendeeld Aa-Brugge zou kunnen zijn, om later weer het wapen
gevierendeeld Brugge-Aa op te nemen.
Ik tracht eerst een overzicht te geven van de verschillende leden van deze
familie tot Lodewijk van den Gruuthuyse, genoemd van Brugge 2 . De
opzoekingen gebeurden hoofdzakelijk in gedrukte cartularia en kronijken.
1 Namelijk gevierendeeld 1 en 4, in goud een kruis van sabel (Gruuthuyse); 2 en 3, in keel
een schuinkruis van zilver (Aa). Dit wapen wordt verder in de tekst beschreven als
gevierendeeld Brugge-Aa of kortweg Brugge-Aa.
2 Ik volg gedeeltelijk de genealogie gepubliceerd in het werk van Chistophe Butkens,
Trophées tant sacrés que prophanes du duché de Brabant. Dirk Van de Perre formuleert
in zijn artikel over de banden tussen de heren van Pollare en Gruuthuse, een nieuwe kijk
over de oorsprong van Jan, heer Gruuthuse en Grimbergen. Hij denkt, in tegenstelling
tot Miraeus en andere auteurs, dat de eerste Gruuthuyse vermeld als heer van
Grimbergen een zoon is van Geldolf van den Gruuthuyse en een dochter - waarschijnlijk
Catharina - van Gerard van der Aa, die de heerlijkheid Grimbergen als erfenis overdroeg
aan haar echtgenoot en nadien aan haar zoon Jan I, heer van Gruuthuse en Grimbergen.
Deze zal als wapen gevierendeeld Brugge-Aa voeren (Butkens, Trophées, D. II, pp. 110-
112 - Van de Perre, Relatie, pp. 3 en 11-12).
Gruuthuyse en heraldiek 1

Ik tracht zoveel mogelijk de schrijfwijze van de naam en de aanspreektitel
over te nemen zoals weergegeven in deze bronnen.
Ik eindig dit eerste deel met een korte beschouwing over het helmteken en
de banden met het huis Ghistelles, die in deze periode hetzelfde helmteken
gebruikte.
In het tweede gedeelte geef ik een overzicht - met een korte biografie - van
de deelnemers aan het tornooi van Brugge van 11 maart 1393.
In het derde deel volgt een heraldische analyse van het glasraam van Jan
IV van Brugge, heer van Gruuthuse, en van zijn tweede echtgenote, Maria
de Melun, met de titel: Knoeien met kwartierstaten.
Het vierde deel geeft een korte biografie van Jan van Brugge, heer van
Spiere, en van Jan van den Gruuthuyse, seneschal van Anjou, de twee
zonen van Lodewijk van Brugge, heer van Gruuthuse. Deze twee personen
worden, door het dragen van dezelfde voornaam, vaak met elkaar verward
en zelfs als één persoon beschouwd.
Het vijfde deel gaat over Catharina van Brugge de laatste telg van het huis,
dochter van René van Brugge, heer van Gruuthuse, en van Béatrix de La
Chambre.
Het laatste deel bevat een genealogisch overzicht van de familie met, waar
mogelijk, het wapen dat elk lid voerde volgens hun zegel, grafzerk of
andere bronnen.
Gruuthuyse en heraldiek 2

I. GRUUTHUYSE, HERALDIEK ALS UITDRUKKING VAN MACHT 1
GENEALOGIE VAN DE FAMILIE VAN DEN GRUUTHUYSE
A-I. DE HEREN VAN GRUUTHUSE
1. GELDOLF VAN BRUGGE, HEER VAN GRUUTHUSE
Een “Ghildolf van der Brugghe, here van den Gruthuse” 2 staat vermeld in
1293/94 als leenman van de graaf. In 1302 leent hij 400 pond aan de stad
Brugge. Op 10 augustus van hetzelfde jaar staat in de kostennota van
Willem van Gullik aangegeven dat “mon signeur Gillebiert de Bruges, a
lostel Martin Copemain” te Brugge logeerde. In 1315 wordt de oorkonde
van 1296 betreffende de overeenkomst tussen Jan, heer van Gistel, en
Geldolf van Brugge over het kleine standgeld van Brugge door de abt van
de Eekhoutabdij te Brugge gevidimeerd. In 1328/1329 is er overdracht van
een erfelijke rente bezet op goederen te Brugge 3 . In 1332 verklaart hij aan
de stad Brugge een perceel grond verkocht te hebben voor de bouw van
een nieuw kanaal dat men “heet die Leye” 4 .
Volgens Dirk Van de Perre huwde hij de erfdochter (Catharina?) van
“Gheraert van Pollaer”, heer van Grimbergen en Pollare, ridder geslagen
te Woeringen in 1288 5 .
Op 4 april 1329 maakt “Ghildolf van Brugghe, ruddere, here van
Gruuthuise” zijn testament. Tussen de getuigen staat zijn zoon Jan
aangegeven als meerderjarig. Op 6 juli 1338 wordt “Johanne, dicto de
Gruuthuse, milite” opnieuw vermeld als getuige betreffende hetzelfde
testament 6 .
1 Deze tekst is gebaseerd op de artikels, Heraldiek en macht in de Middeleeuwen - Het
wapen van de familie Gruuthuyse in de XIVde en de eerste helft van de XVde eeuw,
verschenen in Heraldicum Disputationes, en Aangepaste hypothese voor de eerste
generaties van de familie van der Aa, genoemd van den Gruuthuyse, in Heraldicum
Disputationes. In deze artikels volgde ik de thesis van Miraeus, Butkens en anderen, die
schrijven dat Catharina, dame van Gruuthuse, een dochter is van Geldolf van den
Gruuthuyse en de echtgenote van Jan van der Aa, zoon van Gerard, heer van Grimbergen
en Pollare. In de huidige tekst evenwel, volg ik de thesis van Dirk Van de Perre (van den
Eeckhout, Wapen van de familie Gruuthuyse, D. 17, pp. 17-32 en 47-68 en Aangepaste
hypothese, D. 23, pp. 25-32 - Van de Perre, Relatie, pp. 3 en 11-12).
2 Meer gegevens over het hof van Gruuthuse te Brugge vindt U bij Gilliodts-van Severen,
Bourg, D. I, pp. 379-381.
3 De aflossing ervan gebeurt in 1338 door Jan van den Gruuthuyse (Vandermaesen,
Inventaris, p. 114).
4 Gilliodts-van Severen, Inventaire, D. I, pp. 34, 37, 110, 132, 315-316 en 438-439 –
Schouteet, Regesten, D. I, n° 292 en 355 en D.II, n° 237 en 564
5 Van de Perre, Relatie, pp. 3 en 11-12 - Willems, Heelu, p. 314
6 Van de Perre, Relatie, pp. 4-5
Gruuthuyse en heraldiek 3

Geldolf had een broer Jan van den Gruuthuyse die in 1311 zijn testament
maakte en “minen here Ghildolue” als zijn broer vermeldt en zich zoon
noemde van Geldolf van den Gruuthuyse. In 1308 vermelden de
rekeningen van de “baillie dou Viesbourc” van Gent “It. de 6 eskevins qui
sont eskevins à Jehan de le Gruuthuze à Zomerghien pour ce qu’il oïrent
coie vérité et jugièrent sur Boidin Stoihard, bailliu à Zomerghien de par
mon seigneur le conte” 1 .
2. JAN I VAN DEN GRUUTHUYSE, HEER VAN GRIMBERGEN
In 1332 staat “messire Jehan de Bruges” aangegeven 2 . In 1335, staat hij
aangegeven als heer van Erkegem. In 1336 bezegelt te Dendermonde
“Johannis de Gruuthuse, domini de Grimberghen et de Pollaer, militis,”
onder de Vlaamse edelen, het verdrag tussen de hertog van Brabant en de
graaf van Vlaanderen betreffende de stad en het land van Mechelen. In
1339 bezegelt “Jhan van den Gruuthuse, heere van Aa,” opnieuw het
verdrag tussen de hertog van Brabant en de graaf van Vlaanderen 3 . Gezien
hij het verdrag bezegeldt tussen de edelen van Vlaanderen, mag men hieruit
besluiten dat zijn vader reeds overleden was en hij dus eveneens heer van
Gruuthuse was ?
Op 25 oktober 1339 doen Jan van den Gruuthuyse, heer van Gruuthuse en
van Pollare, en zijn echtgenote, Margareta van Ghistelles, overdracht van
een erfelijke rente bezet op goederen te Brugge. Zij voerde hier als wapen,
gedeeld 1, gevierendeeld Brugge-Aa; 2, Ghistelles 4 .
1 Een “Walterus van Brugghe de Gruythuyse, ballieu van Brugghe en Brugger ambacht”
staat in 1363 aangegeven als schepen van het Brugse Vrije (Delepierre, Documents, S.
II-7, p. 64 - Gailliard, Inscriptions-Notre Dame, pp. 27-29 – Gilliodts-van Severen,
Inventaire, D. II, pp. 337-338 - Vandermaesen, Inventaris, pp. 136 en 138 en n° 0/498
en 0/517 - Van de Perre, Relatie, p. 4 - Vuylsteke, Comptes, D. I, p. 45).
2 Bij de Brabantse edelen die leefden tijdens de regering van Jan II, hertog van Brabant
van 1294 tot 1312, worden “Gerard d’Aa, sire de Grimberges”, die het volle wapen Aa
voerde, en “Jean d’Aa, Sire de Gruthuse en Flandres” geciteerd. Voor de regering van
Jan III, hertog van Brabant van 1312 tot 1355, vindt men “Jean d’Aa Sire de Grimberges
& Gruthuse” die het wapen gevierendeeld Aa-Brugge voerde. Volgens Christophe
Butkens hadden Gerard van der Aa en Catharina van den Gruuthuyse een zoon Gerard
die de Brabantse bezittingen ontving. Hij huwde Isabella van Leefdael, weduwe van
Willem, heer van Pietersheim. Hij overleed zonder rechtstreekse erfgenamen in 1347
waardoor zijn broer Jan I van der Aa, genoemd van den Gruuthuyse, heer van
Grimbergen werd. Doch volgens een zegel van 1336 staat Jan I van den Gruuthuyse
reeds als heer van Grimbergen aangegeven in dat jaar. Ook wordt Gerard niet vermeld
onder de Brabantse edelen die het verdrag tussen de hertog van Brabant en de graaf van
Vlaanderen ondertekenden (Butkens, Trophées, D. I, pp. 379-380 en 456 - Wauters,
Environs, D. II, p. 201 – Willems, Gestes, D. II, p. 452).
3 Demay, Flandre, n° 660 - de Raadt, Sceaux, D. IV, p. 460 - Despars, Cronijcke, D. II,
p. 336 - Schouteet, Regesten, D. II, n° 700
4 de Limburg-Stirum, Chambellan, pp. 128, 136 en LI-LII - Van de Perre, Pollare, p. 178
- Van de Perre, Relatie, pp. 5-6 - Vandermaesen, Inventaris, n° 0/538
Gruuthuyse en heraldiek 4

In 1351 is hij leenhouder van het grafelijk leen van de Grute te Brugge 1 .
Jan I huwde met Margareta, dochter van Jan III, heer van Gistel, en van
Margareta van Luxemburg 2 . Zij is waarschijnlijk geboren na 1300 maar
zeker voor 1305. Bij het overlijden van haar vader in 1315 was haar broer
Jan IV eveneens zeer jong. Zij huwde Jan van den Gruuthuyse
waarschijnlijk tussen 1320 en 1325. Hun oudste zoon Jan II zou dan
mogelijks geboren zijn rond 1325 3 . In 1339 zegelde Margareta van
Ghistelles een charter betreffende een schenking aan de Onze-Lieve-
Vrouwkerk te Brugge. Zij wordt met “Jhan, here van den Gruuthuse ende
van Gremsberghe, ruddere, zone van der vorseider vrouwen“ opnieuw
vermeld op 4 januari 1357 4 . Jan I is dus mogelijks overleden in 1355 of
1356.
In 1363 geeft Jan II van den Gruuthuyse een deel van een leen in de Sint-
Catharinaparochie aan zijn zuster. Waarschijnlijk gaat het hier om Johanna,
echtgenote van Gillis Hooft. Zij hadden een dochter Maria die, bij het
overlijden van haar moeder in 1367, bezittingen in de Sint-
Catharinaparochie en te Wingene erfde 5 .
Merghelynck geeft in 1365 als leenhouders van het Hof van Tielt de heer
van Gruuthuse en diens zuster, echtgenote van “Gilles Oste” 6 .
1 Schouteet, Regesten, D. III, n° 68 en 210
2 Buylaert vermeldt in 1365, “min here Jan, here van Ghistele” die houder is van het
eerste deel van de “clene thoolne van Brucghe twelke hem mijn heere van den Gruuthuse
zijn broeder gaf in huwelicke” (Buylaert, Repertorium, p. 137).
Frank van Hale, ridder, ontvangt op 10 juni 1367 de toestemming van Margareta van
Brabant om zijn leen te Lillo en alle andere goeden, die hij in het markizaat van
Antwerpen bezat, ter waarde van 12000 liv. par., te wisselen met “Messire Jean Van den
Gruuthuse” in opvolging van zijn huwelijkscontract met “Dlle. Marie van Ghistelle”
(“changer son Fief de Lilloo et tous les autres Biens qui lui appartenaient dans le
Marquisat d’Anvers d’une somme de 12000 liv. par. envers Messire Jean Van den
Gruuthuse, en exécution du contrat de Mariage fait entre ledit Franke et Dlle. Marie
van Ghistelle”). Volgens Butkens was een Jan van den Gruuthuyse eveneens getrouwd
met een Catharina van Steelant (Butkens, Trophées, D. II, p. 111 - Buylaert, Adel, p. 268
- de Raadt, Sceaux, D. I, p. 495 - de Saint-Genois, Monumens, D. II, p. 1340).
3 Hij huwde een eerste maal in 1355; zijn zoon Jan III zou dus zeer jong geweest zijn zo
hij in 1368 de weduwe van Jan de Rochefort huwde. Zij zou dan veel ouder zijn dan haar
echtgenoot. In de middeleeuwen huwden de meisjes rond 17 à 19 jaar, de jongens echter
veel later, rond 27 à 30 jaar.
4 Van de Perre, Relatie, p. 5
5 “Thuus dat men in tiden verleden noemde ten Gruuthuse staende by de sinte Katelinen
kerke buten der stede van Brugghe” behoorde toe aan “Ysabeele, vrouwe van Ghistele”.
Deze hofstede, welke in “tiden verleden toebehoorde mer Guye van Ghistele”, heeft aan
de heren van Gruuthuse behoord (de Limburg-Stirum, Chambellan, pp. LXXIX-LXXXI
- Gilliodts-van Severen, Inventaire, D. II, p. 356).
6 Na het overlijden van de heer van Gruuthuse erfde zijn zoon, Jan III, het Hof van Tielt,
terwijl de zuster van de heer van Gruuthuse een jaarlijkse rente ontving op het leen
(Merghelynck, Brugge, p. 1, jan. 1367 / St. Jan 1368 - Merghelynck, Kortrijk, n° 2, 1365,
p. 17, 1366 / 13671365 en p. 31, 8 mei 1396 / 19 sept. 1396).
Volgens Christophe Butkens had Jan een tweede zuster Margareta, echtgenote van
Roeland van Halewyn, heer van Halluin, Rollegem en Uitkerke, zoon van Wouter, heer
van Halluin. Volgens Leuridan evenwel huwde deze de erfdame van Uitkerke (Butkens,
Gruuthuyse en heraldiek 5

Jan I had zeker één broer, Geldolf, en een zuster Catharina, echtgenote van
Jan van Axele 1 . Hij had vescheidene dochters en drie zonen Jan II, Roeland
en Geldolf en een dochter echtgenote van Gillis Hoste.
3. JAN II VAN DEN GRUUTHUYSE GENOEMD VAN DER AA
In 1356 wordt Jan van den Gruuthuyse vermeld tussen de Brabantse edelen
die leenhulde deden aan de graaf van Vlaanderen als hertog van Brabant.
In 1357 ontvangt hij van de graaf van Vlaanderen, ter compensatie van de
schade die hij in Brabant geleden had, de aangeslagen goederen van
“Arnould de Rummene” 2 .
De heer van Gruuthuse is in 1362/63 vermeld als inwoner van de stad
Brugge en in 1365 staan onder de leenhouders van de Burg van Brugge,
heer Jan van den Gruuthuyse, houder van de Grute te Brugge, en heer
Geldolf van den Gruuthuyse, die het tweede deel van de kleine tol in leen
hield van de heer van Gistel; en onder de leenhouders van het kasteel van
Kortrijk, heer Jan van den Gruuthuyse, leenhouder van het Hof van Tielt
en jonker Jan van den Gruuthuyse, die bezittingen te Wingene in leen hield
van de heer van Gruuthuse. Is deze laatste Jan te vereenzelvigen met Jan,
de pennoendrager in de veldslag bij Nicopolis?
Jan II van den Gruuthuyse zou eerst in 1355 huwen met Agnes Pipenpoy,
dochter van Willem, ridder, vermeld in 1338 in het gevolg van Edward III,
koning van Engeland, en van Catharina van Zweveghem, dochter van
Lodewijk, heer van Overham 3 . Uit dit huwelijk zouden mogelijks Jan, de
pennoendrager in de veldslag bij Nicopolis, en Geldolf van den Gruuthuyse
Trophées, D. II, p. 111 – Leuridan, Le Ferrain, pp. 121-122 - Opsommer, Leengoed, p.
484 - Santens, Hemsrode, pp. 227-228).
1 Bij de beschrijving van het grafzerk van Philips van Masmines geeft Bethune volgende
kwartierstaten, “Masseme, eene schilt met een cruse (maer of Gruuthuse, Mortaingne of
Nevele es, en can men niet weten), Axele ende Gruuthuuse ghecarteleert met
Gramsberghe” wat doet veronderstellen dat de alliantie tussen de families van Axele en
van Brugge, genoemd van den Gruuthuyse bestond. Goethals vermeldt een Catharina
dochter van “Guildolf de Bruges”, ridder, heer van Gruuthuse, die huwde met Jan van
Axele. Zij werd nadien geestelijke in het klooster Sint-Clara te Gent waar ze overleed
op 11 juni 1342. Volgens van Elslande daarentegen, was deze Catharina een dochter van
Jan I van der Aa, heer van Gruuthuse (Bethune, Epitaphes, p. 7 – Goethals, Dictionnaire,
D. II, p. 298 – Van de Perre, Relatie, pp. 7-8 - van Elslande, Axele, pp. 18-20 - van
Elslande, Massemen, pp. 10-11 - van Elslande, Pollare, pp. 38-40 en 50 – van Parys,
Lignages, pp. 157-158 en 363 – Wauters, Environs, D. I, p. 233 en D. II, p. 129).
2 de Limburg-Stirum, Cartulaire, D. II, pp. 63 en 66 – Wauters, Environs, D. II, p. 201 –
Willems, Gestes, D. II, pp. 452 en 508
3 In 1355 staat Jan van den Gruuthuyse, de echtgenoot van Agnès Pipenpoy, aangegeven
als ridder (Buylaert, Repertorium, p. 137 – Thierry d’Orjo, mededeling met referentie
AGR, divers mss, n° 5424, f° 200 - Hollevoet, Tielt, p. 90 – Lindemans, Pipenpoy, p. 28
- Merghelynck, Brugge, p. XVI, 1365 - Merghelynck, Kortrijk, n° 2, 1365 en n° 9, 1365).
Gruuthuyse en heraldiek 6

geboren zijn, die beiden aangegeven worden als deelnemers aan het tornooi
te Brugge in 1393 1 .
Op 26 mei 1368 staat “mer Jan, heere vanden Gruuthuse ende van
Gremberghe” vermeld als echtgenoot van Gertrude Hoste, weduwe van
Hendrik Braderick 2 .
Jan II huwde in september 1368 met Isabella de Looz d’Agimont 3 . “Here
janne heer van grembghe en van de gruthuse” trouwt vervolgens met
“mine vrauwe agnese van mortaigne vrouwe van espiere en duaigiere van
lichtervelde”, weduwe van Gerard van Halewyn. Op 28 april 1389 werd
het huwelijkscontract opgemaakt. Deze acte werd gevidimeerd door “heer
janne heer van ghistele end van arnes, mij heer gherarde van ghistele, mijn
heer janne heer van haelwine, mijn heer willem van haelwine, heer van
huutkerke ende min heer gheldolve van den gruthuse, ridders”. Geldolf
1 Het grafzerk van Margareta van Dudzele noemt haar “fa mijnsheeren Bauduijns heere
van Dudzeele, ende mijnheeren van Gruuthuuse ghesellenede; obiit 1363, den 5
maerte”. Kan men hieruit besluiten dat Jan II van den Gruuthuyse nadien huwde met
Margareta van Dudzele of – vermits hij niet vermeld staat als heer van Gruuthuse en
Grimbergen - gaat het hier om een ander lid van de familie Gruuthuyse? Margareta had
zeer waarschijnlijk uit dit huwelijk geen kinderen, gezien de bezittingen van Boudewijn
van Dudzele, Margareta’s vader, overleden op 3 april 1366, na het overlijden van zijn
echtgenote Maria van Belle, die het vruchtgebruik ervan had, overgingen naar diens
nicht Elisabeth van Dudzele, dochter van Jacob en Willelmina van Straten (Bayley,
Bailleuls, pp. 44-45 - Bethune, Epitaphes, p. 327 – de Limburg-Stirum, Chambellan, pp.
128, 136 en LI-LII - Dulong, Dudzeele, pp. 159-161 – Piot, Straten, pp. 58-59 -
Tavernier, Kerkelijke, D. 45, p. 545 - Van de Perre, Pollare, p. 178 - Vandermaesen,
Inventaris, n° 0/538).
2 Hendrik Braderick overleed waarschijnlijk in 1361 of kort erna (Buylaert, Repertorium,
p. 138 - de Limburg-Stirum, Cartulaire, D. II, p. 273 – Sabbe, Braderic, pp. 173-174).
3 Beide data, 26 mei 1368 en september 1368 liggen wel dicht bij elkaar voor twee
huwelijken. Is dit mogelijk?
Isabelle de Looz-Agimont, was de oudste dochter van Jan de Looz, heer van Agimont
en van Johanna van Gavere. Jan de Looz-Agimont was nog niet meerderjarig op 28
december 1323 en staat vermeld als ridder vanaf 1336. Isabella huwde eerst Jan I, heer
van Rochefort. Op 3 augustus 1345, terwijl zijn vader nog leefde, deed deze hulde aan
de bisschop van Luik voor de heerlijkheid Rochefort. Op 28 april 1357, terwijl Jan de
Looz, heer van Agimont, nog leefde, sloot Jan I, heer van Rochefort, samen met zijn
echtgenote Isabelle en met haar zuster Maria, echtgenote van Diederik de Haneffe, een
overeenkomst over de toekomstige erfenis; Isabelle zou de heerlijkheden Agimont en
Ayshove erven en haar zuster en diens echtgenoot de heerlijkheden Walhain en Eghezée.
In geval er geen erfgenamen zouden zijn, zouden deze bezittingen toekomen aan het
huis van Rochefort. In 1363 gaf Jan de Looz aan zijn oudste dochter, Isabelle, de
“winage” van Givet. Jan I de Rochefort overleed in 1365 voor zijn vader. Jan II de
Rochefort, zoon van Jan I, was minderjarig bij het overlijden van zijn vader en kreeg als
voogd kanunnik Gilles de Rochefort. In 1373 was hij reeds ontvoogd. Zijn broer
Diederik, heer van Ayshove, huwde Clemence de Hemricourt, waarbij één dochter
Catharina die in 1398 huwde met Arnould van Steenhuyse, heer van Wingene. Hieruit
zouden we kunnen opmaken dat Isabelle de Looz-Agimont met Jan de Rochefort huwde
rond 1345 en dus geboren moet zijn rond 1325. In 1387 schenkt de heer van Gruuthuse
haar 600 pond op het leen te Tielt als douarie (de Borman, Hemricourt, D. II, pp. 293 en
354 - de Fossa, Looz-Agimont, pp. 285-290 – Thierry d’Orjo, Communicatie -
Merghelynck, Kortrijk, p. 29, 7 mei 1387 / 16 sept. 1387 - Roland, Rochefort, pp. 396-
401 – Vaes, Loon, pp. 149-151 - Van Praet, Recherches, p. 49).
Gruuthuyse en heraldiek 7

staat hier aangegeven als zijn broer. Jan II is overleden eind augustus 1396.
Agnes de Mortagne ontvangt tussen 1405 en 1407 een leen te Geluwe als
erfenis bij het overlijden van haar moeder, “dle de la Woestine”. In 1434
doet zij een schenking aan de Onze-Lieve-Vrouwkerk te Brugge. Zij
overleed in 1438 en werd begraven bij de karmelieten te Brugge 1 .
In 1371 strijdt de heer van Gruuthuse onder Wenceslas, hertog van Brabant,
als leider van de 20 ste route 2 in de slag bij Baesweiler. Hij leidt daar volgens
Ch. Butkens, Robrecht van Assche, ridder, Rogier van Oostkercke, ridder,
Olivier Utenhove, Jan “de Slangenbrouck”, Geldolf van den Gruuthuyse,
ridder, en Wouter van Laethem, ridder 3 .
In 1372, ten gevolge van een uitspraak van de gravin van Artesië, dienen
“Messire Jean de Gruuthuse, chevalier, seigneur de Grimberghe, et dame
Isabelle de Agemont, dame de Hayshove et d’Eremey’s”, zijn echtgenote,
naar aanleiding van de dood van Jan van Ruddervoorde, als zoending een
jaarlijkse rente te voorzien ten voordele enerzijds van de kapelanij in het
schepenhuis van Brugge en anderzijds voor een jaargetijde voor Jan van
Ruddervoorde in de kerk van het kartuizersklooster in de nabijheid van
Brugge. In hetzelfde jaar tekent hij het charter van Kortenberg.
Twee jaar later wordt hij aangegeven als heer van “Gruythuise” en van
“Grymberghen”, drossaard van Brabant 4 . Op 29 juni 1374 verlengt hertog
Albrecht van Beijeren het vredesverdrag met het hertogdom Brabant. “Jan
van der Aa, Heer van Gruythuysen, ende Grimbergen, Seneschael
iegenwoordich van Brabant” en “Gerrit Heer van Boutershem”, ridders,
werden door de hertog en de hertogin van Brabant naar Breda gezonden
om dit verdrag te ondertekenen. In 1375 vaardigen de hertog en de hertogin
van Brabant een nieuwe regeling uit om de ontvoeringen van weduwen,
vrouwen en jonge meisjes wonende te Brussel in de toekomst te
verhinderen. Tussen de raadsheren die het reglement bezegelden staat Jan,
heer van Gruuthuse en van Grimbergen, drossaard van Brabant. In maart
1376 leidt de drossaard Jan van den Gruuthuyse een troepenmacht van 638
Brabantse ruiters om de Luxemburgse troepen, geleid door hun
1 ARA Kortrijk, fonds Colens, n° 457/001, f° 127r-129r - Butkens, Trophées, D. II, p. 111
– Buylaert, Adel, pp. 287-288 – Castelain, Spiere, p. 301 – Colpaert, Avelgem, pp. 216-
217 – Despars, Cronijcke, D. III, p. 419 – Gailliard, Inscriptions-Notre Dame, p. 452 -
Merghelynck, Kortrijk, p. 43, 1405 / 1407 - Van Praet, Recherches, p. 52
2 Bende gewapende mannen.
3 De cartularia vermelden volgende strijders onder de heer van Gruuthuse die op 21
december 1374 vergoed werden voor geleden schade: Jan Honin, Hendrik van Zeebroek,
Jan Hooft, Olivier Utenhove, Jan, bastaard van Ayshove, Jan van Slangenbroek, Jan van
Werchtenen, Mathias van den Kelneere, Robrecht van Assche, ridder, Geldolf
Bedurwaen, Robrecht Berler, ridder, Jan Gherlof, Geldolf van den Gruuthuyse, ridder,
Jan vander Obberghe, Jan Houman, Wouter van Laethem, ridder, en Jan Troost (de
Raadt, Bäsweiler, D. 11, p. 296 en D. 17, p. 277 - Verkooren, Inventaire, 1ste deel, D.
V, n° 3178, 3211, 3250, 3289, 3654 en 3687 en D. VI, n° 3803, 3906, 4123 en 4716).
4 Hij vervulde deze functie van 1372 tot 1378. Zijn voorganger, Jan Godenarts, staat voor
het laatst aangegeven als drossaard op 24 juni 1371 (Gorissen, Parlement, pp. 46-47 -
Uyttebrouck, Gouvernement, p. 762).
Gruuthuyse en heraldiek 8

hofschenker, te vervoegen. De expeditie was bedoeld om de opmars van
een companie Bretoenen (“Bretons”) tegen te houden.
In augustus 1376 verkopen Isabella, vrouw van Agimont, en Jan, heer van
Gruuthuse en Grimbergen, aan Jacob van Hemsrode de heerlijkheid
Landergem, gelegen in de parochies Anzegem, Tiegem en Ingooigem. Op
23 juni 1378, geeft Johanna, hertogin van Brabant, aan “heren Janne, here
van den Gruythuse ende van Grimbergen, onsen drossate van Brabant,
ende heren Janne van den Grave”, deken van het kapittel van
Hilvarenbeek, de opdracht een einde te stellen aan de twisten tussen de
inwoners van Alem en de abt van Sint-Truiden, enerzijds, en de inwoners
van Kessel en van Maren, anderzijds. Rond 24 februari 1379 neemt Jan II
deel aan een tornooi te Bergen. Van 1380 tot 1382 is hij gouverneur van
Antwerpen 1 . De rekeningen van 1383/1384 van de algemene ontvanger
van Bourgondië vermelden Jan II als raadsheer en kamerheer van de hertog
van Bourgondië. In januari 1384 is hij aanwezig wanneer Lodewijk van
Male zijn testament opmaakt en in hetzelfde jaar ontvangt de heer van
Grimbergen en van Gruuthuse van de stad Brugge een vergoeding voor
gedane kosten als ruwaard van de stad. In 1385 staat hij met zijn echtgenote
Isabella de Looz d’Agimont vermeld in een acte opgesteld voor de
schepenen van de stad Brussel. Op 18 december van dat jaar bezegelt hij
te Doornik onder de vooraanstaande Vlaamse edelen het vredesverdrag
tussen de hertog van Bourgondië en de Gentenaars. In mei 1388 is de heer
“de le Gruthuse” aanwezig te Calais als raadsheer van de hertog voor een
handelsbijeenkomst tussen Vlaanderen en Engeland.
In augustus 1392 en opnieuw in augustus 1393, staat Jan, heer van
“Grimberghen” en van “Gruthuyse” aangegeven als raadsheer van de
hertog van Bourgondië om in zijn naam de wet van de stad Brugge te
hernieuwen en de stadsrekeningen af te horen. In dit jaar organiseert hij
samen met de heer van Gistel een tornooi te Brugge. Mogelijks is de
geboorte van zijn zoon Jan III en/of het huwelijk van zijn dochter Johanna
hiervoor de aanleiding?
Op 12 november 1394 ondertekent de heer van Gruuthuse, als raadsheer
van de hertogin, het vredesverdrag tussen Johanna, hertogin van Brabant,
en Albrecht, hertog van Beijeren, graaf van Holland en van Henegouwen.
Op 28 november 1395 ontvangt Willem de la Trémoille, ridder, raadsheer
van de koning van Frankrijk en maarschalk van Bourgondië, 2.400 frank
als voorschot van de hertogin van Brabant en enkele van haar raadsheren
waaronder Jan, heer van Grimbergen en Gruuthuse, ridder. Hij wordt een
laatste maal vermeld als raadsheer op 29 maart 1396 wanneer Jan, heer van
1 Hij wordt waarschijnlijk in deze functie aangesteld na het overlijden van Margareta van
Brabant en de invloed die Lodewijk van Male daarna bekwam over de stad. Volgens
Blockmans had zijn functie van gouverneur geen militair karakter (Blockmans,
Lombards, p. 244).
Gruuthuyse en heraldiek 9

Folleville, ridder, raadsheer van de koning van Frankrijk, 750 frank
ontvangt als voorschot van de hertogin 1 .
Eind augustus 1396 verblijft hij samen met de hertog van Bourgondië te
Calais. Dit ter gelegenheid van het huwelijk van Isabella, dochter van de
Franse koning, met Richard II, koning van Engeland 2 . Maar “monsieur de
la gruuthuse et de gremberghen, pour lors tout malades, retournans de
calays, moru en labbaye de bourbourch. la il fu enseveliz”. In februari
1397 worden de kinderen van de vrouw van Gruuthuse, volgens de Brugse
wet onder de voogdij geplaatst van “mons de haluin et de mons jehan de
ghistelle seignr de dudzelle et instituent pour lors en bone lieu pour
recevoir les revenues bauduin le wale qui ce meisme jour avoit este receu
pour bourgois de bruges” 3 .
Het echtpaar Jan van den Gruuthuyse en Isabella de Looz d’Agimont
hadden mogelijks één dochter, Johanna. Haar vader had haar
waarschijnlijk beloofd dat na zijn overlijden de heerlijkheid Grimbergen
haar zou toekomen. In een oorkonde van 11 mei 1399 verklaart “hr heinric
van berghe, rudder als deghene die ghetrauwet heeft eenen wettelicken
wive vrauwe johanen mijns voors heer en docht’ heer van gremberghen en
van den gruuthuse” afstand te doen van de goederen welke toekwamen aan
Agnes de Mortagne, weduwe van Jan, heer van Gruuthuse.
Hendrik van Berghen is de zoon van Hendrik, heer van Bergen-op-Zoom,
en van Beatrix van Wassenare, genoemd van Polanen. Hij huwt nadien
Johanna de Witthem, op 2 januari 1409, in een tweede huwelijk. In 1403/04
wordt Hendrik van Bergen aangegeven als raadsheer van hertogin Johanna.
Verscheidene zegels van 1411 tot 1416 vermelden hem als heer van
Grimbergen en vanaf 1412 eveneens als drossaard van Brabant. In juli
1415 wordt hij door de hertog van Brabant aangesteld als kastelein van
1 Butkens, Trophées, D. I, pp. 492-493, 532 en 536 – de Barante, Histoire, D. I, pp. 321-
332 - Gailliard, Inscriptions-Notre Dame, pp. 467 en 471 - Gilliodts-van Severen,
Inventaire, D. II, pp. 228 en 359-361 en D. III, pp. 14 en 271 – Goethals, Dictionnaire,
D. IV, pp. 730-731 - Kervyn de Lettenhove, Chroniques, p. 1 – Marchal-Verdoodt,
Table, p. 193 – Piot, Saint-Trond, D. II, n° 462-464 - Prevenier, Handelingen, pp. 425-
427 - Schouteet, Regesten, D. III, n° 597, 608, 723-724 en 733 en D. IV, n° 180 en 201
- Smolar, Justice, pp. 433 en 527 - Uyttebrouck, Gouvernement, p. 652 - van Mieris,
Charterboek, D. III, pp. 292 en 618-619 - Van Nieuwenhuysen, Finances Philippe le
Hardi, pp. 105-106 – Verkooren, Inventaire, 1ste deel, D. V, n° 3084-3086 en D. VIII,
n° 5462 – Verkooren, Inventaire, 2e deel, pp. 181 en 193-194 – Verkooren, Inventaire,
3e deel, D. III, n° 6863 en 6949 – Warlop, d’Ennetières, p. 236 – Willems, Gestes, D.
II, p. 237
2 De hertog komt aan te Calais op maandag 14 augustus. “Disner et gister à Calais aux
frais du roy d’Engleterre”. Van 15 tot 20 augustus verblijft hij er op kosten van de
Engelse koning. Op maandag 21 vertrekt hij na het middagmaal naar Ardres (Petit,
Itinéraires, p. 255).
3 Nochtans staat voor februari 1397 “bauduin le wale” niet aangegeven in de lijst van de
Brugse poorters. Deze Boudewijn sterft in augustus 1400 en in zijn plaats wordt “jehan
de le meusch, filz de jeh de le meusch a nivelle” aangesteld als ontvanger.
ARA Kortrijk, fonds Colens, n° 457/001, f° 145v-146r - Colpaert, Avelgem, p. 217 –
Jamees, Poorters, D. I, p. 205.
Gruuthuyse en heraldiek 10

Vilvoorde. Na de veldslag bij Azincourt maakt hij deel uit van de
overgangsregering van 1415 tot 1417. Hij valt echter in ongenade bij de
nieuwe hertog van Brabant en wordt te Brussel opgesloten. Zijn vader sterft
in 1419, waarna hij vrij komt maar wegens ziekte enkele weken later sterft.
Hun dochter, Johanna van Bautersem, zal in 1418 huwen met Jan, heer van
Glimes, die op 21 maart 1419 de heerlijkheden Bergen-op-Zoom en
Grimbergen zal opnemen 1 .
Het echtpaar Jan van den Gruuthuyse en Agnes de Mortagne hadden één
zoon, Jan III, en twee dochters. De oudste “Katheline van den Gruuthuse,
nu ten tiden wettelike gheselnede van mer Heynryc heere van Wassenare,
Buerchgrave van Leyen in Holland, Ruddere” staat vermeld in 1435. In
1421/1422 ontvangt zij van haar broer een rente op het gruterecht te Brugge.
Haar echtgenoot overleed in 1447, zij in 1460. De jongste, Johanna huwde
met Jan Vilain, heer van Huize. Zij overleed in het kraambed. Volgens haar
grafzerk voerde zij als wapen, gevierendeeld Brugge-Aa 2 .
4. JAN III VAN DEN GRUUTHUYSE
Jan, heer van Gruuthuse en Spiere, moet geboren zijn rond 1390. Hij huwde
in 1416 Maria, erfvrouw van Steenhuize en Avelgem. Haar broer “Jan,
prince 3 van Steenhuuse, heer van Avelghem, Raed ende Camerlinc ons
gheduchts heeren Shertoghen van Burgoingne, Grave van Vlaendren, ende
1 ARA Kortrijk, fonds Colens, n° 457/001, f° 155r-155v - Bouton, Wapenboeck, D. VI,
pp. 45-47 – Butkens, Trophées, D. II, p. 212 - de Borman, Hemricourt, D. II, p. 143 –
de Raadt, Sceaux, D. I, p. 234 – de Ryckman de Betz, Chanceliers, D. II, p. 243 - De
Win, Witthem, D. 93, pp. 484-485 - Galesloot, Inventaire, D. I p. 368 - Schwennicke,
Europäische, D. 27, tafel 28 – Smolar, Justice, pp. 60-61, 66, 439, 442 en 528 -
Uyttebrouck, Gouvernement, pp. 661-662 - Verkooren, Inventaire, 3e deel, D. III, n°
8752-8753, 8898 en 9278 - Wauters, Environs, D. II, p. 203
2 Bethune, Epitaphes, p. 91 – Butkens, Trophées, D. II, p. 111 - Gilliodts-van Severen,
Inventaire, D. II, p. 356 – Janse, Ridderschap, p. 216 - Merghelynck, Brugge, p. 37,
1421 / 1422 - Merghelynck, Kortrijk, p. 69, 13 jan. 1437 / 16 sept. 1437 – Obreen,
Wassenaer, p. 31
3 Sinds 1426 is hij Opperjachtmeester van Vlaanderen. Hij gaat in deze periode zich ook
de titel van prins van Steenhuize toeëigenen. Dit om aan te tonen dat zijn heerlijkheid
Steenhuize een vrije heerlijkheid was ten overstaan van de graaf, dit wil zeggen
leengerechtigd aan een heerlijkheid gelegen in een andere provincie (Silly in
Henegouwen) en dus niet onderhevig aan de juridictie en administratie van het
graafschap waarin de heerlijkheid zich bevond. Had hij werkelijk deze titel bekomen
van de hertog, dan maakte hij zeker deel uit van de beperkte raad van de hertog. Hij zou
zeker en vast deel uitgemaakt hebben van de eerste ridders van het Gulden Vlies. Maar
buiten de leden van het koninklijk huis, kende Frankrijk geen prinsen. In Engeland
bestond sinds 1301 enkel de prins van Wales. Het Roomse Rijk kende dit wel maar enkel
de keizer of de koning van het Roomse Rijk was gerechtigd om deze titel toe te kennen.
In de lage landen werd Jan de Croy in 1472 voor het eerst verheven tot graaf van Chimay
en in 1486 kende Maximiliaan van Habsburg voor het eerst de titel van prins toe in onze
gewesten aan Karel de Croy (de Smedt, Toison d'Or, n° 20 – Leuridan, Statistique-
Introduction, pp. 143-144 - Matthieu, Silly, pp. 12-14 - van den Eeckhout, Steenhuyse,
pp. 81-84).
Gruuthuyse en heraldiek 11

upperjaghere van Vlaendren” trekt in 1436 als hoofdman van de Brugse
militie naar Calais. Hij wordt voor het laatst vermeld in 1440.
In 1396 erft Jan, bij het overlijden van zijn vader, het gruterecht te Brugge.
In 1417, neemt hij deel aan de belegering van Beaumont in Pontoise, met
onder andere Vlaamse edelen, de heren van Steenhuize, Komen, Gruuthuse
en Roubaix en Robrecht en Victor, bastaarden van Vlaanderen. In de
handelingen van de Staten van Vlaanderen wordt de heer van Gruuthuse
niet vermeld voor 1419. Dat jaar zijn er klachten van de Duitse Hanze
“jeghen minen heere van den Gruuthuse ute causen van den Grute ghelde”
over het feit dat hun schip in beslag genomen werd. Op 2 september wordt
een vergadering belegd te Gent met de leden van de adel, waaronder “le
seigneur de le Gruuthuse”. In 1422 wordt hij samen met vele Vlaamse
edelen opgeroepen om de stad Mechelen te verdedigen tegen de Brabantse
steden. In 1436 wordt “minen heere vanden Gruuthuse, dewelke van ons
gheduchts heeren ende princen weghe, gheordineirt was capiteyn te zine
vander stede van Brugghe”. Na een korte periode legt hij zijn functie neer,
na een poging om bij de opstand het volk tot bedaren te brengen. Doch
“meer Jan van den Gruuthuuse dede zovele an den prinche dat die van
Brucghe hadden audiencie omme toeganc toten prinche te commene ...
Item meer Jan van den Gruuthuuse bleef x daghen lanc bij den prinche
ende de burchmeestere van Brucghe met zijnen wethouders ende dekenen
trocken te Brucghewaerts, ende weit dat bij mijn heere van den Gruuthuuse
bleven de notable mannen dewelke te Brucghe up dhalle hadden
ghearesteert ghezijn ... Item up eenen maendach, doe quam de prinche te
Brucghe met alle de ghedeputeerden van Brucghe die bij den heere van
den Gruuthuuse bleven waren, ende al daer zo was ghesloten dat die
prinche zoude bezeghelen die previlegen ende alle dinghen te pointe
stellen”. In 1438 zijn “de heere van Robays, de heere van den Gruuthuuse,
de heere van Steenhuuse en meer Gheeraert van Ghistele” raadsleden van
de hertog bij de vernieuwing van de Brugse magistraten. “Mer Jan van
Brugghe, heere van den Gruuthuuse, van Thielt ten hove, prinche van
Steenhuse, heere van Spiere ende van Avelghem” verklaart in 1442 1 dat hij
een leengoed “te wetene thof van Gruuthuuse bi onser Vrauwen Kerke te
Brueghe; Ende hier toehorende de gruute van Brucghe” bezat. In 1444 en
1445 zijn er opnieuw klachten van de Hanzesteden tegen “den heere van
den Gruuthuuse”.
1 De Raadt dateert deze akte van 26 juli 1442. Gilliodts-van Severen daarentegen dateert
deze verklaring van het jaar 1435, maar zijn schoonbroer Jan van Steenhuyse was toen
heer van Steenhuize en Avelgem. Buylaert citeert eveneens in 1435 als leenhouder van
de Burg van Brugge, “mer Jan van Brucghe, heere vanden Gruuthuuse, van Thielt te
hove, prince van Steenhuse, heere van Spiere ende van Avelghem”. Colpaert citeert een
akte van 23 juli 1443 waar Jan van den Gruuthuyse zich de titel “Prinche van Steenhuuse
ende heer van Avelghem” toeëigent (Buylaert, Repertorium, p. 140 - Colpaert, Avelgem,
p. 217 - de Raadt, Sceaux, D. IV, p. 412 - Ferrant, Rekeningen, n° 4-6 - Gilliodts-van
Severen, Inventaire, D. II, p. 356 en D. V, p. 162 - Visart de Bocarmé, Méreau, pp. 421-
427).
Gruuthuyse en heraldiek 12

In een laatste oorkonde van 1447 doet hij samen met zijn echtgenote een
schenking van gronden aan de abdij Beaulieu te Petegem. In dat jaar staat
hij eveneens aangegeven als kamerheer van de hertog. Hij moet zeker
overleden zijn voor september 1450 1 , datum waarop “Heinric van Borssel,
heere van der Vere en Marie van Steenhuse, vrauwe van den Gruuthuuse,
princhesse van Steenhuse, vrauwe van Thielt, ten Hove van Avelghem ende
Spiere” de huwelijksovereenkomst sluiten bij het huwelijk van “Lodewijc
heere van den Gruthuse, van Thielt, ten Hove ende van Spiere, zone van
wijleneer mijnen lieven heere van den Gruuthuse wies ziele met Gode moet
leven, ende van mij Marie van Steenhuse voerseit, ende van Mergrieten
van Borsselle, dochter van my Heinric van Borssele voirscreven”. Jan en
Maria werden begraven in de Sint-Catharinakerk te Assebroek 2 .
Jan III verschijnt dus weinig en vooral laat in het publieke leven, eerst in
1417, daarna in 1436. Waar zijn vader een baanderheer van Brabant was,
leeft hij eerder als een Brugse patriciër. Waarschijnlijk heeft zijn
opvoeding zonder vader en als enige mannelijke erfgenaam ervoor gezorgd
dat hij zich minder aangetrokken voelde tot de wapens en zich beter kon
verdedigen met woorden dan met wapens. Hij heeft nooit deelgenomen aan
het steekspel van de Witte Beer te Brugge 3 .
Jan en Maria hadden volgens Corneille Gailliard twee zonen en zeven
dochters, waarvan Lodewijk geboren rond 1423, Louise die met Lodewijk
van Vlaanderen, heer van Praat, huwde en Johanna, echtgenote van Jan van
Ghistelles, heer van Esquelbecq. Volgens Christophe Butkens waren er
nog twee dochters, Isabella, kloosterlinge in het Galilea klooster te Gent,
en Margareta 4 .
5. LODEWIJK VAN DEN GRUUTHUYSE, GENOEMD VAN BRUGGE
Zijn zoon, Lodewijk van den Gruuthuyse is waarschijnlijk geboren rond
1423 en overlijdt in 1492. Hij huwt Margareta van Borsele, die zal
overlijden in 1510. Hij wordt voor het eerst vermeld in mei 1443 waar hij
1 De Tieltse stadsrekeningen beschrijven voor de jaren 1447/1448, Maria van Steenhuize
als “mer vrauwen Vanden Gruthuze” (Moors, Tielt, D. I, p. 610).
2 Bethune, Epitaphes, pp. 310 en 397 - Blockmans, Handelingen, D. I, n° 107 en 665 en
D. II, n° 914 en 935 – Bruchet, Archives, D. 1, n° 17666-17667 - Buylaert, Adel, p. 288
– Castelain, Avelgem, pp. 230-231 – Colpaert, Avelgem, pp. 212, 216-219 en 309-310 –
de Raadt, Sceaux, D. IV, p. 412 – Despars, Cronijcke, D. III, pp. 366-367, 373 en 414 –
Douet d’Arcq, Monstrelet, D. III, p. 215 - Gilliodts-van Severen, Inventaire, D. II, p.
356 en D. V, p. 125 – Henderikx, Veere, pp. 115-116 – Merghelynck, Brugge, p. 17,
1395 / 1396 – Tavernier, Kerkelijke, D. 45, p. 91 - Vandekerckhove, Chronike, pp. 150
en 212-213 – Zoete, Handelingen, D. II, n° 810 en 834
3 van den Abeele, Witte, p. 143
4 Bethune, Epitaphes, pp. 161, 270 en 279 – Buylaert, Adel, p. 352 – Gilliodts-van
Severen, Bourg, D. I, p. 181 - Van Praet, Recherches, pp. 59-60
Gruuthuyse en heraldiek 13

de “dank van buiten” krijgt bij het steekspel van de Witte Beer te Brugge 1 .
Hij zal blijven deelnemen tot 1450. In 1449 wordt hij hofschenker van
Philips de Goede en gaat dus meer zijn leven richten op het hertogelijk hof.
van Driesten, Toison d'Or, p. 75 Maurice, Blason, p. 65
De Tieltse stadsrekeningen vermelden van 1447 tot 1449 “Lodewijc
Vanden Gruthuuse”. Slechts in 1450 wordt hij beschreven als “Lodewijc
heere Vanden Gruuthuze”. In 1447 maakt men melding van “Jean 2 de
Bruges, s r de Grutuse, vint avec bannière déployée et accompagné des
cavaliers suivans: Rogier de Hallewin, Jean de Struete, Jean de St.-Omer,
Lottard de Mazingue, Bavon de Steeland, Jean de Meghe, Jean de
Wassenaer, Hercules, bastard de Ghistelles, Simon de Ecost, Jean, S r de
Roqueghem, Jean de Wenelghem, Pierre de Moerkerupie et Samson Villain
participer à la fête de l’épinette à Lille”. In elk geval is hij aanwezig op 20
februari 1452 bij het eerste tornooi van de jonge Karel, graaf van Charolais,
op de Grote Markt te Brussel. In 1460 wordt hij verheven tot ridder van het
Gulden Vlies te Saint-Omer. Hij voert hier als wapen, gevierendeeld
Brugge-Aa 3
1 Dit eerbetoon werd aan persoonlijkheden die deelnamen of aanwezig waren bij het
tornooi gegeven. Als deelnemer moet Lodewijk in 1443 ongeveer twintig jaar geweest
zijn (van den Abeele, Witte, pp. 81, 96 en 143).
2 Waarschijnlijk dient men hier Lodewijk van den Gruuthuyse te lezen en mogelijks met
een latere datum. Zijn vader Jan nam nooit deel aan het steekspel van de Witte Beer. Zo,
in 1447, Jan de aanvoerder was, is het zeer waarschijnlijk dat zijn zoon eveneens tussen
de deelnemende ruiters aanwezig was.
3 Bethune, Epitaphes, p. 397 – Colpaert, Avelgem, pp. 221-248 - de Rosny, Epinette, pp.
70-71 - de Smedt, Toison d'Or, n° 61 – Haemers, Gruuthuze, pp. 388-396 – Mira, Toison
Gruuthuyse en heraldiek 14

In 1467/1468 koopt hij van Adriaan van Claerhout het schoutheetdom van
Tielt 1 .
Op 13 october 1472 wordt hij door Edward IV, koning van Engeland,
verheven tot graaf van Winchester en een maand later, op 23 november,
worden hem het wapen “azur a dix mascles d’or en orme d’un canton de
nostre propre armes d’Engleterre, cest savour, de goul un leopard passant
d’or, armee d’azur” toegekend 2 .
Zijn spreuk “meer es in u” kan men beschouwen als zijn drang om in de
sporen van zijn grootvader opnieuw te vertoeven tussen de hoogste edelen
in de omgeving van de vorst.
A-II. DE MANNELIJKE ZIJTAKKEN
1. GELDOLF VAN DEN GRUUTHUYSE, BROER VAN JAN I
Een charte van1333, betreffende de Onze-Lieve-Vrouwkerk te Brugge
vermeldt als getuige “Ghidupho, filio domini Ghidulphi de Gruuthuse,
militis” 3 .
Voor 1372 4 was Geldolf verwikkeld in een vendetta met “Jehan de
Molembeke” 5 . Op 24 mei 1372, door de bemiddeling van Margareta,
gravin van Artesië, moeder van Lodewijk van Male, kwam er een
vredesakkoord tot stand. Jan Bonin diende ter ere van Ghildolf, ridder, en
zijn vrienden eerst een pelgrimstocht te doen naar Onze-Lieve-Vrouw te
Napels, en twee maanden later naar Sint-Gillis in de Provence 6 . In juni/juli
de Oro, n° 79, pp. 182-183 - Moors, Tielt, D. I, pp. 610, 652-653 en 674 - Popoff, Toison
d’Or, n° 70 – Sterchi, Lob, pp. 40-41 - van den Abeele, Witte, p. 143 - Van Praet,
Recherches, pp. 2 en 325
1 Merghelynck, Kortrijk, p. 89, 5 mei 1466 / 22 sept. 1466, p. 91, 12 jan. 1467 / 11 mei
1467 en p. 93, 18 sept. 1468 / 9 jan. 1469
2 Gedurende de hele 15e eeuw kregen slechts drie vreemdelingen van de Engelse koning
een pairschap toebedeeld. Zijn zoon Jan IV zal in mei/juni 1500 afstand doen van het
graafschap aan de Engelse vorst, Hendrik VII (Powell Siddons, Foreigners, p. 49 – Ross,
Wars, p. 86 - Watson, Winchester, pp. 77-79).
3 Van de Perre, Relatie, p. 5
4 Gilliodts-van Severen situeert deze overeenkomst in 1372. Sueyro, die Meyerus volgt,
doet melding ervan in 1378 (Gilliodts-van Severen, Inventaire, D. II, p. 359 – Sueyro,
Anales, D. I, p. 560).
5 Waarschijnlijk is een burenruzie hiervan de oorzaak. Beiden bezaten belangrijke
percelen grond en één of meerdere hoeves te Meulebeke. De acte van 1372 maakt
namelijk melding dat bij betwistingen betreffende “leur juridiction ou les drois de leurs
fiez” ze dit dienden op te lossen volgens de wet, zonder naar de wapens te grijpen
(Gilliodts-van Severen, Inventaire, D. II, p. 359 – Sabbe, Grondbezit, p. 407).
6 “Daer licht edelen ende weerden mer Guidolf van Gruuthuuse, die was in een
waepeninghe die de Bonijns ieghens de Gruuthuuses hadden, versleghen van de Bonijns.
De welcke ghecondemneert waeren te besetten ende fonderen zekeren dienst over de
ziele van den voorn. mer Guidolf ende de zijne” (ARA Kortrijk, fonds Colens, n°
457/001, f° 128r - Bethune, Epitaphes, p. 337 - Butkens, Trophées, D. II, p. 111).
Gruuthuyse en heraldiek 15

1376 is er sprake in een geschil tussen “Danele van Bedrewane” en
“Wouter van Werveke” over een leen waarvan “Ghildolf(s wijf) van den
Gruuthuse ervachtech es”. In april 1386, bezweert Zegher van
Ruddervoorde, zoon van Jan, de bepalingen van het zoending dat tussen
Geldolf van den Gruuthuyse en Jan Bonin, heer van Meulebeke, werden
gesloten. Jan, heer van Gistel, had in deze vendetta partij gekozen voor de
familie Gruuthuyse 1 .
2. GELDOLF VAN DEN GRUUTHUYSE, BROER VAN JAN II
Naast “Jean d’Aa Sire de Grimberge & Gruthuse” staan in de lijst van de
Brabantse vazalen eveneens “Roelant & Geldolf de la Gruthuse” 2 .
Wegens schade aan bezittingen van de graaf eist deze in 1368 dat de heer
van Gruuthuse en zijn broer Geldolf enerzijds, de heer van Halewyn en zijn
broer Olivier anderzijds, zich aanmelden in de gevangenis te Mechelen. In
juli 1376, in de acten van de raad van Vlaanderen, staat “her Ghildolfs van
den Gruuthuse” vermeld. In 1379 staat hij vermeld bij de edelen aanwezig
bij de verdediging van Oudenaarde. Hij was baljuw van Aalst van 1382 tot
1386. “De here van Gruuthuse” en “mer Ghildolf van den Gruuthuse”
staan beiden vermeld in 1384 in de begrafenisstoet van Lodewijk van Male,
alsook in de adelslijsten van 1384/86 3 .
In 1394 staat “messire Ghydolf dele Gruthuse” vermeld te Meulebeke in
de Kortrijkse baljuwsrekeningen, en de stadsrekeningen van Tielt van
1394/1395 geven “Ghildoff Van den Gruuthuse” aan. In 1397, om het
marktplein te vergroten, koopt de gemeenteraad van Brugge,
eigendommen gelegen in de “Crommen Wael” aan “mer Ghildolve van den
Gruuthuse” en zijn echtgenote, mevrouw Catharina, weduwe van “Zegher
Honin”. Tussen 1397 en 1399 verkoopt hij samen met zijn echtgenote
Catharina Cremps bezittingen te Egem en tussen 1405 en 1407
verscheidene lenen te Tielt met behoud van levenslang vruchtgebruik. Dit
zou erop kunnen wijzen dat hij financiële problemen had 4 .
1 Bethune, Epitaphes, p. 337 – de Pauw, Audiencie, n° 1447 en 1859 - Gilliodts-van
Severen, Inventaire, D. II, pp. 358-361 – Leuridan, Le Ferrain, p.118 – Schouteet,
Regesten, D. III, n° 598 en D. IV, n° 45 - Van Praet, Recherches, p. 57
2 Tijdens de regering van Johanna, hertogin van Brabant (1355-1406). Ph. de L’Espinoy
heeft een lijst van prelaten, baronnen, ridders, schildknapen, enz. van het hertogdom
Brabant in 1407 uitgegeven en hier wordt de naam Gruuthuyse niet meer vermeld
(Butkens, Trophées, D. I, pp. 667-672 - de L’Espinoy, Prelats).
3 Buylaert, Adelslijsten, n° 4 en 73 - de Pauw, Audiencie, n° 1844 - de Pauw, Potter van
der Loo, D. I, p. 449 - de Saint-Genois, Monumens, D. II, p. 1131 - Despars, Cronijcke,
D. II. pp. 505-507 - Kervyn de Lettenhove, Froissart, D. X, pp. 281, 283 en 542 -
Marchal-Verdoodt, Table, p. 193 - Nowé, Baillis, p. 394
4 Zijn echtgenote, Catharina Cremps was mogelijks de dochter van “Maes Krempen, valet
et conseiller” van Geldolf van den Gruuthuyse. Philippe de L’Espinoy vermeldt haar
eveneens als weduwe van Jacob van der Haeghen (Debrabandere, Baljuwsrekeningen,
n° 342 en 571 - Debrabandere, Studie, n° 630 - de L’Espinoy, Noblesse, p. 377 -
Gilliodts-van Severen, Inventaire, D. III, pp. 386 en 404 - Le Glay, Inventaire, D. I, n°
Gruuthuyse en heraldiek 16

Zij hadden minstens een dochter, “Cathelijne van Aa van den Gruuthuse”
die rond 1415 huwde met Jan Mennens, zoon van Gillis en van Maria uter
Crommercammen. Hij overleed eind 1437 1 .
Geldolf van den Gruuthuyse, ridder, zegelde in 1365 en 1374 met een kruis
beladen met een hartschild met een schuinkruis en gebruikte in 1365 als
helmteken, een ramskop en in 1374, een ramskop tussen een vlucht, alles
van hermelijn 2 .
3. ROELAND VAN DEN GRUUTHUYSE, BROER VAN JAN II
Jan II had waarschijnlijk niet dezelfde affectieve band met zijn broer
Roeland. Deze laatste staat niet vermeld in het huwelijkscontract van Jan
II en Agnes de Mortagne. In 1391 staat “Roelande vanden Gruthuse”
vermeld als raadsheer van Kortrijk. In 1403 staat “Roelande Van den
Gruthuse” aangegeven in de stadsrekeningen van Tielt. Volgens dezelfde
rekeningen van 1403/1405 “betaelt Roeland Van den Gruuthuse in de name
van Ghildolve sinen broedere hemselven ende haerlieder medepleghers als
hoyre ende aeldinghen van Sanders Spieringhe van haerlieder deele van der
meulene de welke de stede ghecocht hadde”. Roeland van den Gruuthuyse,
schildknaap, wordt vermeld in 1410 in de monsteringslijsten van Jan, heer
van Gistel. Op 17 november van dat jaar kwam “Roelande Van den
Gruuthuse” te Tielt bij “Janne Van den Gruuthuse ende hadde ghesijn te
Parijs bij minen gheduchten heere ende voer met Janne te Brugghe”.
“Roelandt van Gruthuyse” is gesneuveld in 1415 in de veldslag bij
Azincourt. Zijn echtgenote Catharina Trions staat vermeld in de Gentse
registers van 1414 3 .
De akten en contracten van Kortrijk vermelden op 12 augustus 1443 een
“Lonisse Vandengruuthuze fs Roelants bastaard”. Deze Lonis moet
overleden zijn voor 4 december 1447, datum waar “Pieter Vandewoestene”
aangegeven staat als voogd van zijn kinderen. De akten maken eveneens
melding van zijn dochter “Jaenkine” 4 .
1005 en 1008 - Merghelynck, Kortrijk, p. 31, 27 juli 1397 / 1398, p. 37, 13 jan. 1399 / 9
mei 1399, p. 43, 1405 / 1407 en p. 49, 9 mei 1407 / 15 aug. 1407 - Moors, Tielt, D. I,
pp. 7 en 100).
1 Goffin, Mennens, pp. 170-175
2 Zijn deze zegels wel toe te schrijven aan Geldolf, de broer van Jan II of is het eerste
zegel dat van zijn oom Geldolf, de broer van Jan I? (Demay, Flandre, n° 659 - de Raadt,
Sceaux, D. I, p. 158 – Verkooren, Inventaire, 1ste deel, D. V, n° 3687).
3 Buylaert, Adelslijsten, n° 432 – Debrabandere, Kortrijkse, n° 240 - Despars, Cronijcke,
D. III, p. 241 - Kervyn de Lettenhove, Chroniques, p. 169 – Moors, Tielt, D. I, pp. 23,
34, 40 en 159 – Vandekerckhove, Chronike, p. 103 - Van Praet, Recherches, p. 51
4 Luyckx, Akten RAK, 505, n° 480, 2893, n° 2867, 4020 n° 3993, 6824, n° 6795 en 12926,
n° 12894
Lion moet waarschijnlijk eveneens een zoon Jan gehad hebben die reeds in 1456/1458
gestorven was. De Tieltse stadsrekeningen van deze periode vermelden namelijk de
“weduwen ende hoire van Janne Vanden Gruthuuse filius Lonys”. Van Praet
vereenzelvigt Leon met “Louis, bâtard de la Gruthuyse, procréé d’Agnes van Torre”,
Gruuthuyse en heraldiek 17

4. JAN EN GELDOLF VAN DEN GRUUTHUYSE
In 1393 namen samen met de heer van Gruuthuse, een Jan en een Geldolf
van den Gruuthuyse deel aan het tornooi te Brugge. Volgens de wapenkaart
van het tornooi breekt Jan zijn wapen, gevierendeeld Aa-Brugge met een
wassenaar en Geldolf met een ster. Ze staan vermeld zonder het prefix
“mer”, maar Jan voert wel het banier Gruuthuse en heeft voorrang op
Geldolf.
Op 29 maart 1396 stelde de hertog van Bourgondië het hotel samen van de
jonge graaf van Nevers. Deze laatste zou naar Hongarije ten strijde trekken
tegen de Turken. Jan van den Gruuthuyse werd benoemd tot
pennoendrager 1 . Hij werd hierbij begeleid door Nanton en Huguenin de
Lugny.
die vermeld staat in de Gentse stadsrekeningen en kent hem een tweede dochter toe,
Alix, die volgens dezelfde bronnen Alexander Schotte huwde (Moors, Tielt, D. II, p. 87
– Van Praet, Recherches, pp. 54-55).
1 Volgens de Salles staat de pennoendrager eveneens aangegeven als heer van Gruuthuse
en raadsheer van de grote raad van de hertog. Volgens de lijst van de Vlaamse edelen,
die samen met Jan zonder Vrees vertrokken naar Hongarije, staat de pennoendrager
aangegeven als “Escuiers estans ou dit voyage, du pays de Flandres ... Jehan de le
Gruthuse”. De raadsheer van de hertog evenwel is te vereenzelvigen met Jan II
(Delaville Le Roulx, Orient, D. I, pp. 235-236 en D. II, p. 81 - de Salles, Bourgogne, D.
II, p. 14 - Kervyn de Lettenhove, Froissart, D. XV, p. 398).
“Ce sont les noms des chevaliers qui furent en Honguerie en la compaignie de
monseigneur de Nevers
Messire Loys dit le Haze; messire Loys dit le Frison; messire Jean dit Sens-Terre;
messire Renault, bastars de Flandres
Messire Pierre de le Delft
Messire Olivier de Haluwin
Messire Louis de Zweveghem
Messire Philippe de Lannoit
Messire Roland Hauwel
Messire Loys le Marisal
Messire Gille de Zwaesberghe
Messire Rogier de Campighem
Messire Jean de Lembèque
Messire Roland le Bruwere
Messire Loys d’Eyne
Messire Jehan de Reingaerdsvliete
Messire Jehan Metten-Eye
Messire Hughe le Proost
Messire Tristran de Messem
Messire Jehan Utenhove
Messire Galois Utenzwane, bastard”
“Escuiers estans ou dit voyage, du pays de Flandres’
Jehan de Haluwin, fils messire Jaques
Jehan de le Gruthuse
Jehan le Courtroisin
Jehan de Caedsand
Jean de Versenare
Jorge de le Douve
Gruuthuyse en heraldiek 18

De graaf van Nevers was in Dijon vanaf 19 april 1396. Op 24 april, “furent
au souper mons. de Savoye, mons. le connestable de France et plusieurs
autres estrangers, qui s’y trouverent encore le lendemain… les mêmes
demeurent jusqu’au 30, excepté mons. le comte de Nevers qui se partit ledit
jour après dîner pour aller en Hongrie. Il était depuis le 21 auprès du duc”.
Jan van den Gruuthuyse is naar alle waarschijnlijkheid gesneuveld tijdens
of gedood na de veldslag bij Nicopolis 1 .
Het is waarschijnlijk deze Jan van den Gruuthuyse die Maria t’Serclaes
huwde. Zij hadden een dochter Agnes, die trouwde met Jan Swaef, ridder,
zoon van Nicolaas en van Maria van den Heetvelde. Zij worden samen
vermeld tussen 1426 en 1434. Maria t’Serclaes huwde nadien met Nicolaas
Swaef met wie ze vermeld wordt in 1440 2 .
Op 15 februari 1386 kwam Jan van den Gruuthuyse tot een overeenkomst
met de echtgenote van Godefroid de la Tour, ridder, heer van Gosselies.
Zij was de dochter van Leon de Marbais 3 .
Van Geldolf is er buiten dit tornooi geen vermelding teruggevonden. De
enige mogelijke vermelding zou deze op het grafzerk van Frans van den
Heede kunnen zijn 4 .
Le leu de le Hamme
Bertran le Bruwere
Jehan de Bochout
Guy Bloume
Wautier le Busere
Alard de Beverhoud
Jehan de Temseke et Loys Metten-Eye, bourgeois de Bruges
Jean du Mès, de la chastellenie de Lille”.
Kervyn de Lettenhove, Froissart, D. XV, pp. 397-398.
1 De Frans-Bourgondische troepen, die koning Sigismond van Hongarije ter hulp gingen
vertrokken vanuit Dijon. De veldslag bij Nicopolis (Nikopol) zelf had plaats op 25
september 1396. Ze leden een zware nederlaag tegen de Ottomaanse sultan Bajazit. Van
de krijgsgevangenen werden er zeker niet meer dan vierentwintig gevangen gehouden,
de overigen werden afgemaakt.
De hertog diende voor zijn zoon Jan een som van 200.000 ducaten (een waarde van 700
Kg goud) te betalen.
Jan van den Gruuthuyse wordt niet aangegeven in deze lijst.
Antoche, Expéditions, pp. 91-94 - Delaville Le Roulx, Orient, D. I, pp. 246, 270 en 286
- Kervyn de Lettenhove, Froissart, D. XV, pp. 394 en 397 - Petit, Itinéraires, p. 251 -
Schnerb, Etat, pp. 121-124
2 Hun zoon Jan zal rond 1440 het wapen van zijn vader breken met een hartschild
gevierendeeld Aa-Brugge (Goethals, Dictionnaire, D. IV, pp. 722-731 – Raneke,
Bergshammar, n° 302 - van den Eeckhout, Bruxelles, n° 18-06 - van Parys, Lignages,
pp. 311, 850-851 en 1161-1162).
3 “Joannis, dicti van den Gruythuyse, habet judicium super litteras Bruxellae in quibus
quondam domina de Marbays, filia qondam Leonis, militis, et dominus Godefridus de
Turri, dominus de Gochelyes, miles, ejus maritus, contulerunt” (Goethals, Dictionnaire,
D. IV, pp. 730-731).
4 Het manuscript van Ignace-Michel de Hooghe, geschreven rond 1700, geeft de
beschrijving van de “sepulture van d’heer Fransois vanden Heede, burggrave van Vyve,
heere van Negreputte, fs s’heer Jacob heere vanden Heede by Joncvrauw Lichtarde fa
Gruuthuyse en heraldiek 19

Wie zijn nu deze Jan en Geldolf?
Eerste hypothese: Jan en Geldolf zijn zonen van Jan II en van Isabella
Pipenpoy.
A. Jan van den Gruuthuyse:
- De kasselrijrekening voor het jaar 1393 van Kortrijk vermelden “te
Pieter Maertins van Jhans paerden ende lieden vanden Gruuthuse die
ter vors. rekeninghe was inde name van minen heere zinen vadere” 1 .
- Jan voert het banier Gruuthuse in het tornooi naast de heer van
Gruuthuse.
- In de lijst van de Vlaamse deelnemers aan de veldslag in Nicopolis
staat Jan bij de schildknapen als tweede aangegeven na Jan van
Halewyn.
- Jan werd benoemd tot pennoendrager, wat aantoont dat zijn vader
invloed had aan het Hof.
- Het wapen van Jan is gebroken met een wassenaar en niet met een
barensteel zoals gebruikelijk voor de oudste zoon. Dit moet wel
gerelativeerd worden, gezien Hendrik van Berghen, de oudste zoon
van de heer van Bergen-op-Zoom, volgens deze wapenplaat eveneens
een wassenaar als breuk voerde.
B. Geldolf van den Gruuthuyse:
- De namen vermeld op de wapenplaten van het tornooi dragen allen het
prefix “mer” als ze ridder waren, wat niet het geval is voor Geldolf,
terwijl de broer van Jan II een ridder was.
- Zo de Geldolf, vermeld als deelnemer van het tornooi, de broer zou
zijn van Jan II, dan had hij hier een totaal andere wapenbreuk
aangenomen dan dat van het zegel van 1374.
Tweede hypothese: Jan en Geldolf zijn zonen van Geldolf, de broer van
Jan II.
A. Jan van den Gruuthuyse:
- Als oudste zoon van de heer van Gruuthuse zou Jan eerder zijn wapen
breken met een barensteel in plaats van een wassenaar.
- Zo Jan een zoon is van Jan II, dan had deze laatste twee zonen met de
voornaam Jan.
- Bij het overlijden van Jan II, hadden de bezittingen moeten overgaan
naar de oudste zoon (Jan, de pennoendrager) en bij het overlijden van
deze laatste naar zijn dochter Agnes.
joncker Lion fs Guidolf vanden Gruuthuyse by joncvrauw Lichtarde fa Colaert
Cortschoof. Stierf den 27 Meye 1537”. Zij voerde volgens dit manuscript, gevierendeeld
Brugge-Aa; gebroken met een hartschildje in keel een keper van hermelijn (Ghistelles).
Geldolf staat hier niet aangegeven als ridder. In 1473 bezaten Ludgarde van den
Gruuthuyse en haar echtgenoot, Jacob van den Heede, enkele lenen te Meulebeke
(Benoit, Vijve, pp. 380-381 - Debrabandere, Familienamen, D. II, p. 897 - de Hooghe,
Versaemelinghe, p. 38 – de Raadt, v. den Heede, p. 118).
1 Debrabandere, Studie, n° 630
Gruuthuyse en heraldiek 20

B. Jan en Geldolf van den Gruuthuyse:
- De dochter van Jan II en mogelijks van Isabella erfde de Brabantse
heerlijkheid Grimbergen.
- Het is Jan III, die na het overlijden van zijn vader in 1396, het Brugse
gruterecht en het hof van Tielt erfde.
- De wapenbreuk van Jan en van Geldolf toont aan dat zij zeer nauw
verwant zijn met de heer van Gruuthuse. Puur heraldisch bekeken
werden zij door hem als tweede en derde mannelijke erfgenamen
beschouwd. Dit betekent dat Jan III, in 1393 waarschijnlijk nog een
peuter, de eerste opvolger was en in geval hij vroeg stierf, Jan en
Geldolf aanzien werden als de volgende erfgenamen voor de Brugse
bezittingen.
Wegens de vermelding van 1393 in de kasselrijrekening van Kortrijk is de
eerste hypothese logisch, maar bepaalde elementen maken dat er, volgens
mij, geen uitsluitsel is voor de tweede hypothese.
Gruuthuyse en heraldiek 21

A-III. NIET BEWEZEN AFSTAMMELINGEN
1. ARNOU VAN DEN GRUUTHUYSE
De manuscripten van het fonds Houwaert de Grez (ref II. 6618, f° 14-17)
bevatten een wapenboek van Englebert Flacchio met de titel “Tournoy
celebré en la ville de Gand en l’an 1370 le 20 julet en presence du ducq
wencelain de brabant et la duchesse jeanne aux nopces de philippe duc de
borgne avecq marge comtesse presomtine de flandres” (het huwelijk vond
plaats op 19 juni 1369 en niet op de datum aangegeven door Flacchio). In
dit zogezegde tornooi, vermeldt hij onder n° 56, “arnout ba de gruthuse”.
Van Arnould, bastaard van den Gruuthuyse, heb ik buiten deze referentie
geen gegevens teruggevonden 1 .
Ofwel gaat het hier om Evrart, de stalknecht van de hertog van
Bourgondië ?
2. EVRART VAN DEN GRUUTHUYSE
In de rekeningen van de algemene ontvanger van Bourgondië staat voor de
jaren 1388/1389 als stalknecht van de hertog van Bourgondië, een “Evrart
de la Gruthuse” 2 .
3. LYSBETTE VAN DEN GRUUTHUYSE
Philippe de L’Espinoy geeft, “Guy Seigneur d’Oyenberghe eut à femme
Damoiselle Lysbette, fille de Huygues de Zierenbeke, qu’il eut de
Damoiselle Lysbette de Gruuthuuse sa femme … Item ladicte Damoiselle
Lysbette de Zierenbeke authorisée de sondit mary, eut question contre
ladicte Damoiselle Lysbette de Gruuthuuse sa mere, & vesve de Huygues
de Zierenbeke son pere, pour une rente viagere … l’an mille quatre cent
quinze” 3 .
1 Een “Arnoud de Gruthuys”, schildknaap, raadsheer van Willem, hertog van Gelderland,
zegelde in 1377 de overeenkomst betreffende privileges toegekend aan de stad Arnhem.
Gelre geeft voor “arnt va gruithuse”, in zilver een adelaar van keel, gebekt en geklauwd
van azuur, gebroken met een hartschildje in zilver een dwarsbalk van azuur (Hackfort)
en als helmteken, een adelaarshoofd van keel, eindigend als dekkleding, gebekt van
azuur, tussen een vlucht van keel. Een “Arnt van den Gruithuis”, wettelijke zoon van
Goswin van den Gruithuis, burgemeester van Arnhem in 1368, is geboren in 1343 en
gestorven in 1412. In 1381, vermeldt Willem van Gullich, hertog van Gelderland, hem
als zijn “swager, ritter und knape” (de Kerckhove, van den Gruithuis, p. 166-168 -
Goethals, Dictionnaire, D. IV, pp. 462 - Popoff, Gelre, n° 1260).
2 Marchal-Verdoodt, Table, p. 193
3 de L’Espinoy, Noblesse, p. 274
Gruuthuyse en heraldiek 22

4. JACOME DE BURGES
Volgens A. Claeys was een “Jàcome de Burges” de oudste zoon van Jan,
heer van Gruuthuse, en van Maria van Steenhuyse. Hij zou geboren moeten
zijn rond 1418, gezien hij rond 1438 met een Portugees schip vertrok naar
Galicië. Zo hij werkelijk de oudste zoon was, dan moet hij iets misdaan
hebben, waardoor hij verplicht werd de streek te verlaten. In dit geval
zouden we toch sporen van hem moeten terugvinden in de rechterlijke
rollen. Daarbij is de voornaam “Jacome” of Jacob een naam die in deze
familie niet werd gebruikt. Zo hij toch een lid van de familie Gruuthuyse
is, dan mogelijks een bastaard? Hij huwde Dona Sancha Rodrgues d’Arça
en overleed op de Azoren rond 1470/1472 1 .
1 Claeys, Azoren, pp. 31 en 53
Gruuthuyse en heraldiek 23

B-I. HET FAMILIEWAPEN
De zegels
A° NAAM TITEL ZEGEL
1295 Gerard van der Aa Heer van Pollare en
Grimbergen
1329 Geldolf van Brugge Ridder, heer van
Gruuthuse
1336 Jan I van den Gruuthuyse heer van Grimbergen en
Pollare
1339 Jan I van den Gruuthuyse heer van Grimbergen en
Aa
1365 Geldolf van den
Gruuthuyse
Aa
Brugge
Ridder Brugge +
hartschild
Aa
1372 Jan II van den Gruuthuyse heer van Gruuthuse en
-
Grimbergen, ridder
1373
1374 Geldolf van den
Gruuthuyse
Ridder Brugge +
hartschild
Aa
1374 Jan II van den Gruuthuyse heer van Gruuthuse en
Grimbergen, drossaard
van Brabant
1377 Jan II van Grimberghen heer van Gruuthuse,
drossaard van Brabant
1378 Jan II van der Aa heer van Gruuthuse en
Grimbergen
1380 Jan II van den Gruuthuyse heer van Gruuthuse en
Grimbergen
1384 Jan II van der Aa heer van Gruuthuse en
Grimbergen
1390 Jan II van der Aa
-
1392
heer van Grimbergen en
Gruuthuse
1442 Jan III van Brugge heer van Gruuthuse, prins
van Steenhuize, heer van
Spiere en Avelgem
1455 Lodewijk van Brugge heer van Gruuthuse, prins
van Steenhuize
1481 Lodewijk van Brugge heer van Gruuthuse, graaf
van Winchester, prins
van Steenhuize
1483 Lodewijk van Brugge heer van Gruuthuse, graaf
van Winchester, prins
van Steenhuize
1494 Jan IV van den
Gruuthuyse
Aa-Brugge
Aa-Brugge
Aa-Brugge
Aa-Brugge
Aa-Brugge
Aa-Brugge
Aa-Brugge
Brugge-Aa
Brugge-Aa
Brugge-Aa
Brugge-Aa
Brugge-Aa
Brugge-Aa
Brugge-Aa
Gruuthuyse en heraldiek 24

De wapenboeken
DE HEER VAN GRUUTHUSE
BRUGGE AA-BRUGGE BRUGGE-AA HELM
1265-W/1254:
1370-M/762:
1370-N/1195-1232: le sire
de la gritune
1372-B/578: grwthuus +
677: grwthuus
1375-N/235: gruhuse Ja
1380-U/2123: le sire de
gruythuys
1393-B/Gruuthuse-00: Ja
1395-G/820: die he' van
gruithusen + 945: die he'
Ja
van gruithusen
1400-A/128: lagrutuze
1400-D/120v:
1410-P/01v-3: s' de gruthuus
1425-H/55: den here van der
gruthuse
1425-S/252: le sieur de la
gruthuze
1430-C/86-11:
1435-T/513: monseigneur de
grutusse
1436-C/69r-02: sr de
gruthuse
Ja
1436-L/1293: sr de gruthuse
1445-L/267-02: gruythuysen
1450-B/821: gremberge
gruthusen
Ja
1450-L/76-2: gruithuze
1455-G/170v-1: gruuthuus
Ja
1460-G/1v-5: de here van
den gruthuusen
1470-P/395r2: les armes de
la gruthuse
1471-R/50-09: le sgr de la
grunenhuyze
1475-S/163r-15: le sgr de
gruthuse
1500-G/1v-8-1: gruuthuuse +
8r-5-8: gruuthuuse
1500-Q/18r-01: monsr de
grutzuse
1500-S/65v-3: la gruthuuse
1525-C/3: h. van gruythusen
1531-G/6-4: sgr de la
gruthuse
Ja
1535-U/96-11: de gruthuse
1543-B/141r-5: sr de
grattoize
Gruuthuyse en heraldiek 25

BRUGGE AA-BRUGGE BRUGGE-AA HELM
1550-A/8v-05: bruges-la
gruthuse
1550-B/F-45: le sr de la
gruthuse
1557-G/82: le sgr de la
gruthuuse
1562-B/102: sgr de la
gruthuse, leur surnom fut
de bruges
1570-B/1928: le sgr de la
gruthuse
1570-G/212v: le sgr de la
gruthuse
1650-B/292-07-4: dns de
gruthuse
JAN VAN DEN GRUUTHUYSE
1557-G/82: le sgr de la
gruthuuse
1560-L/137: de bruges sr de
la gruthuse
1562-B/103: les sgr de la
gruthuse et de gramsberge
+ 639: gruthuse à bruges
1568-B/57v-08: la gruthuyse
1570-B/1929: le sgr de la
gruthuse
1570-G/212v: le sgr de la
gruthuse
1600-W/45r: le sgr de
gruthusen
1650-C/61v-03: sgr de la
gruthuise
BRUGGE AA-BRUGGE BRUGGE-AA HELM
1393-B-12: jan van den
gruutuuse
Ja
GELDOLF VAN DEN GRUUTHUYSE
BRUGGE AA-BRUGGE BRUGGE-AA HELM
1393-B-14: ghidolf van den
gruutuuse
1470-D/118v-4: messire
guydolf der debrughes
1475-S/167r-2: mon guildof
de bruges
1600-E/151r-4: messire
guidolf de bruges
LODEWIJK VAN BRUGGE
BRUGGE AA-BRUGGE BRUGGE-AA HELM
1433-B/3a: louys de bruges,
comte de wicestre, sgr de
Ja
grutuse
1452-B/-: louis de la
gruuthuse, dit de bruges
Ja
Ja
Gruuthuyse en heraldiek 26

Volgens J. Van Praet en A. de Behault, kreeg op 25 januari 1389 Jan II van
der Aa de toelating zijn naam te veranderen in van Brugge en het wapen te
voeren van het uitgestorven geslacht. Voortaan zou hij het wapen voeren
gevierendeeld 1 en 4, Brugge; 2 en 3, Aa 1 .
Volgens een zegel evenwel, voerde de familie reeds in 1336 als wapen,
gevierendeeld Brugge-Aa. Jan II zou nadien het wapen, gevierendeeld Aa-
Brugge aannemen. Zij gebruikten de naam van den Gruuthuyse. Volgens
de wapenplaten van het handschrift voerde Jan II tijdens het tornooi van
Brugge als wapen gevierendeeld Brugge-Aa en zijn familieleden
gevierendeeld Aa-Brugge onder de naam van den Gruuthuyse.
Het is pas Jan III die in 1442 de naam van Brugge terug zal opnemen en
definitief het wapen omwenden naar gevierendeeld Brugge-Aa 2 .
Heraldisch gezien verandert Jan II van den Gruuthuyse rond 1370 zijn
wapen op dezelfde wijze als verschillende Brusselse families. Zij kiezen
voor een gevierendeeld wapen en gaan in het eerste kwartier dat wapen
voeren waarmee zij zich het best kunnen positioneren in de maatschappij.
Jan II gaat belangrijkere functies uitoefenen voor de hertogin van Brabant
dan het Grute recht van Brugge. Hij wisselt de kwartieren en plaatst het
wapen van de familie van der Aa in het eerste en vierde kwartier. Rond
1400 is de familie Grimbergen kwijt en is ze door huwelijken in het bezit
gekomen van belangrijke Vlaamse heerlijkheden. Ze gaat terug het wapen
Brugge in het eerste kwartier plaatsen en zelf de naam terug gebruiken.
Verscheidene Brabantse families deden zo in de 14 e en 15 e eeuw. Enkele
voorbeelden tonen dit aan. Zo zien we Nicolaas Swaef die in 1371 als
wapen gevierendeeld Sleeuw-Assche gaat gebruiken, terwijl zijn broer
Willem in 1370 gevierendeeld Assche-Swaef gebruikt. Jan van Sint-
Goericx gaat in 1330 gevierendeeld Sweerts-Sint-Goericx gebruiken,
terwijl Nicolaas, een ander lid van de familie, in 1367 gevierendeeld
Sleeuw-Sint-Goericx als zegel gebruikt. Enkele andere Brabantse families
die hun wapen breken in het eerste en vierde kwartier zijn de families van
Hamme, de Hertewyck, van Kesterbeke, de Loese, van der Noot en van
Pede 3 .
Uit de wapenboeken kunnen we eigenlijk niet veel ophalen. In het geel heb
ik de kopieën Urfé weergegeven, in het blauw de kopieën Sicile en in het
groen Gailliard (1557-G), Bergmans (1562-B) en Butkens (1650-B).
De kopieën Sicile geven eenduidig gevierendeeld Aa-Brugge, terwijl de
kopieën Urfé beiden door elkaar aangeven.
Wat kunnen we opmaken uit de wapenboeken daterend uit einde 14 e eeuw
en begin de 15 e eeuw?
1 Colpaert, Avelgem, pp. 216-217 – Van den Abeele, Enigma, p. 622 - Van Praet,
Recherches, p. 52
2 Buylaert citeert wel op 16 september 1410, “le monstre de Alart de Pouques, escuier”,
en “sept autres escuiers” waaronder een “Jehan de Bruges” (Buylaert, Adelslijsten, n°
300).
3 Hoogstoel-Fabri, Classification, p. 96 - van Parys, Lignages, pp. 307-308, 330-334, 438,
460, 597, 797, 942 en 998-1002
Gruuthuyse en heraldiek 27

Gelre (1395-G) toont aan dat de familie van den Gruuthuyse op het einde
van de 14 e eeuw nog steeds gevierendeeld Aa-Brugge gebruikt. Ook
volgens het wapenboek van het Gulden Vlies (1435-T) en Bergshammar
(1450-B) is dit zo in het eerste kwart van de 15 e eeuw. Maar volgens
Antoine de Clémery (1436-C) en Nicolas de Lutzelbourg (1436-L) -
gedateerd rond 1436 of iets later - gaat zij het wapen omwenden. Dit komt
overeen met de periode waar Jan III terug meer actief wordt in het publieke
leven van de stad Brugge.
Volgens het tornooi van 1433 genoemd Flacchio-Grenser (1433-B),
voerde Lodewijk gevierendeeld Aa-Brugge 1 , doch bij analyse van dit
wapenboek ben ik tot de conclusie gekomen dat het hier niet gaat om een
tornooi maar mogelijks om deelnemers aan het steekspel van de Spinette
te Rijsel en niet in 1433, maar wel gedurende een niet bepaalde periode
van de 15 e eeuw. Daarbij zijn verscheidene helmtekens in dit wapenboek
niet te verklaren of onjuist en dient men het wapenboek met alle
omzichtigheid te gebruiken.
Waarschijnlijk gaat Jan III het wapen gevierendeeld Brugge-Aa met de
familienaam van Brugge definitief gebruiken na het overlijden van zijn
schoonbroer rond 1442.
1 Onder de manuscripten van het fonds Houwaert de Grez, vindt men onder referentie II.
6560, f° 123, een gedeeltelijke kopie van ditzelfde tornooi. Het wapen van Lodewijk van
den Gruuthuyse staat hier afgebeeld op de eerste lijn eerste links en is weergegeven als,
gevierendeeld 1, een kruis; 2, een schuinkruis; 3 en 4, ledig met de beschrijving “lois
de bruges conte de winster sr de gruuthuse chlr du toison”.
Hetzelfde fonds (referentie II. 6618, f° 14-17), geeft eveneens een wapenboek van
dezelfde Englebert Flacchio met de titel “Tournoy celebré en la ville de Gand en l’an
1370 le 20 julet en presence du ducq wencelain de brabant et la duchesse jeanne aux
nopces de philippe duc de borgne avecq marge comtesse presomtine de flandres” (zoals
hoger weergegeven, vond het huwelijk plaats op 19 juni 1369). In dit zogenoemde
tornooi geeft hij onder n° 10, “jehan daa sr degruthuse et de grimberghe: or a la croix
desable escartele au sautoir dargent heaume couronné d’or - timbre une teste de belier
de sable coussu dhermines hachemees dhermines et de gueules banniere de gruthuse
crie son nom” en onder n° 56, “arnout ba de gruthuse: ut supra au filet gauche dazur -
timb un vol dhermines”.
Gruuthuyse en heraldiek 28

B-II. DE WAPENKREET
NAAM WAPENBOEK KREET
Lodewijk van Brugge 1433-B/03a: louys de bruges, Jerraie
comte de wicestre, sgr de
grutuse
Heer van Gruuthuse 1380-U/2123: le sire de gruythuys grant berghe
Lodewijk van Brugge 1452-B/-: louis de la gruuthuse, dit bruges la noble de saintde
bruges
Maurys
Heer van Gruuthuse 1471-R/50-09: le sgr de la Grimberghe
grunenhuyze
Heer van Gruuthuse 1557-G/082: le sgr de la gruthuuse es la noble de sainct maurys
B-III. HET HELMTEKEN
De zegels
JAAR RAMSKOP RAMSKOP TUSSEN VLUCHT
1365 Geldolf van den Gruuthuyse
1372
1373
Johannes, dominus de Grijthuse et de
Grijmberghen, miles’
1374 Jan van Aa, heer van Gruuthuse en van
Grimbergen, drossaard van Brabant
1374 Ghildolfus de Gruthuse militis
1377 Jan van Gremberghen, heere van
Gruuthuuze, ende drossarte van Brabant
1378
Johannes de Aa, dominus de
1391
Grimberghen et de Gruuthuse
1392 Jan, heer van Grimbergen en van
Gruuthuse, raadsheer van de hertogin
van Brabant
1455 Lodewijk van Brugge, heer van
Gruuthuse, prins van Steenhuize
Lodewijk van Brugge, heer van
1481
Gruuthuse, graaf van Winchester, prins
van Steenhuize
De wapenboeken
Wanneer het helmteken in een wapenboek weergegeven is, gaat het steeds
om een ramskop tussen een vlucht, meestal alles van hermelijn, en dit vanaf
1375.
Maar dit helmteken is identiek aan het helmteken gebruikt door de heren
van Gistel en de meeste zijtakken van deze familie. De vraag is nu waarom
gebruiken deze beide families hetzelfde helmteken?
We gaan eerst het helmteken nagaan van de familie van Ghistelles volgens
de zegels en daarna volgens de wapens.
Gruuthuyse en heraldiek 29

De zegels
JAAR NAAM HELMTEKEN
1259 Joh. de Ghistella dni. Formosell Bundel van bladeren
1275 Johis de Ghistell’ dni de Helm zonder sieraad
Formisella
1294 Rogeri militis de Ghistella Een puntige helm getopt van twee stoffen banden
gebonden aan de top en neerkomend achter de helm.
1336 Wolfardi de Ghistella Een puntige helm met verheven dekkleding aan beide
zijden van de helm.
1339 Wolfardi de Ghistella Een puntige helm met verheven dekkleding aan beide
zijden van de helm.
1371 Johannis, domini de Ghistella Een ramskop
1390 Johis ..e Ghistella Een ramskop tussen een vlucht
1259 S. Joh. de Ghistella dni.
Formosell
1294 S. Rogeri militis de
Ghistella
1336 en 1339 S’ Wolfardi de
Ghistella
1390 Sigillum Johis ..e Ghistella
De wapenboeken: een ramskop tussen een vlucht
1278-C/221: jehan de ghistel
1393-B/Gistel-00:
1395-G/930: die here van gistele
1436-C/69r-03: ghestelle + 70r-02: + 71r-10: gherrat và ghistelle
1450-B/827: here van gestele
1455-G/167v-4: h và ghistel
1460-G/025-1: gistele
Gruuthuyse en heraldiek 30

Wat kunnen we hieruit besluiten?
Rond 1365 – 1370 gaan beide families enkel een ramskop als helmteken
aanwenden.
Pas later gaan zij hieraan een vlucht toevoegen, 1373 voor de heer van
Gruuthuse, 1390, waarschijnlijk vroeger, voor de heer van Gistel.
Uit de wapenboeken kunnen we niets meer ophalen, tenzij het tornooi van
Compiègne dat ook een ramskop tussen een vlucht weergeeft. Maar dit is
gebaseerd op het werk van A. de Behault die hiervoor een recente kopie
heeft gebruikt. De oudste gekende kopie van het tornooi is deze van
Beyeren of Claes Heynenzoon gedateerd rond 1405 en die geeft voor “Jan
van Gistell” enkel het wapen zonder helmteken 1 .
Het bewijs dat het helmteken met de ramskop pas ontstaan is na 1360 kan
men halen uit de oudere zegels van de heren van Gistel en hun familieleden,
maar ook uit de zegels die door de graven van Vlaanderen, de hertogen van
Brabant en de graven van Henegouwen en Namen in de loop van de 14 e
eeuw werden gebruikt.
Wanneer we de helmtekens bij de graven van Vlaanderen bekijken zien we
dat deze een sterke evolutie ondergaan rond de jaren 1330 om de klassieke
gekende vorm, zoals weergegeven bij Gelre, aan te nemen vanaf 1361.
Een gelijke evolutie vinden wij bij de graven van Namen, waar zij rond
1300, zoals de graven van Vlaanderen, een gevleugelde draak gebruiken,
om vanaf 1333 een gesloten vlucht aan te nemen, die zij wel gaan behouden
maar voller uitgewerkt.
De hertogen van Brabant gaan reeds in de 13 e eeuw een scherm als
helmteken gebruiken om vanaf 1288 over te gaan naar een draak.
Wenceslas gaat vanaf 1356 een gesloten vlucht nemen. Nadien gaat het
huis van Bourgondië de lelie met 4 kroonbladen van het Franse huis
gebruiken.
In Henegouwen zien we Jan d’Avesnes vanaf 1283 als helmteken een
adelaar met gespreide vleugels gebruiken. Vanaf 1338 gaat Willem II,
zoals de hertogen van Beieren, een vederbos gebruiken.
Dank zij het werk van René Laurent kunnen we duidelijk zien dat de
helmtekens bij de territoriale prinsen van de verscheidene marken in onze
gewesten eigenlijk tot ontwikkeling zijn gekomen vanaf 1300, meestal zelf
1330, om de meer gekende vorm aan te nemen rond 1360. We zien dezelfde
evolutie bij de heren van Gistel. Voor de familie van der Aa heb ik geen
oude voorbeelden van helmtekens kunnen terugvinden, maar
waarschijnlijk is de gekende dubbele ossenhoorn van een latere datum dan
1360.
1 de Behault, Compiègne, n° 221 – Wapenboek Beyeren, folio 22r-7
Gruuthuyse en heraldiek 31

Philips van den Elzas droeg een cilindrische
helm beladen met een omgewende leeuw. (1163-
1190)
Gewijde van Dampierre droeg vanaf 1303 een
helm met dekkleding, getopt met een
gevleugelde draak.
Zijn zoon, Robrecht van Bethune droeg deze
helm reeds in 1296 en gebruikte hem tot 1322.
Lodewijk van Nevers gaat in 1323 hetzelfde
helmteken gebruiken, maar geplaatst tussen 2
arendsveders.
Van 1329 tot 1339 gebruikte hij een helmteken
met een zittende leeuw tussen 2 hoorns, de helm
versierd met een kort dekkleed beladen met een
leeuw.
Vanaf 1335 gebruikte hij een helm versierd met
een kort dekkleed van hermelijn en getopt met
een gesloten vlucht.
Lodewijk van Male gaat dit helmteken
overnemen en gebruiken van 1346 tot 1381.
Vanaf 1361 gebruikte Lodewijk van Male
eveneens een leeuwenkop tussen een
baniervlucht.
Helm en helmtekens van de graven van Vlaanderen tot 1384 1
1 Laurent, Sceaux, D. I, pp. 157 en 169-185 en D. II, platen 17-18 en 50-72 - de Wree,
Généalogie, D. I, p. 150 - de Wree, Seaux, pp. 11 en 24-26
Gruuthuyse en heraldiek 32

Het Brugse gruterecht en de Oudenaardse tol op het Spei vormden de basis
voor de prominente sociale positie van de heren van Gruuthuse. De heren
van Gistel bezaten van oudsher de grote tol van Brugge, die op het einde
van de vijftiende eeuw jaarlijks ca. 10.000 à 14.000 lb. par. opbracht. Zo
oorkondt in 1269 “Jehan van Ghistelle”, heer van der “Woestina”,
leenheer van de tol van Brugge de overeenkomst met zijn leenman
“Ghildolve, Ghildolfs zoene van Brugghe” de wederzijdse verplichtingen
waaraan het zogenaamde kleine tolrecht onderworpen wordt. Hebben zij
deze functies in eenzelfde stad willen uitbeelden door een gezamenlijk
embleem aan te nemen als helmteken 1 ?
Rond de jaren 1370 waren de Gruuthuyse en de familie Bonin, heren van
Meulebeke, verwikkeld in een vendetta met doden tot gevolg aan beide
zijden. De heer van Gistel had in dit geschil de zijde gekozen van de heer
van Gruuthuse. Wilden zij deze band uitbeelden door een gezamenlijk
embleem aan te nemen om in de strijd als één naar voren te komen? Een
helmteken is een goed symbool om dit uit te beelden. Als we het bewogen
leven van Geldolf van den Gruuthuyse, broer van Jan I, en dat van Jan II,
heer van Gruuthuse, volgen, misstaat een ramskop zeker niet bij deze
personen. Het betekent namelijk de provocatie bij het gevecht 2 .
Of wilden zij gewoon hun familiale band en hun goede verstandhouding
hiermede uitbeelden?
Volgens Michel Pastoureau is het helmteken “un emblème de clan, qui
suppose et traduit une conscience très fine des structures de parenté et des
réseaux généalogiques” 3 .
1 Buylaert, Adel, p. 271 – Schouteet, Regesten, D. I, n° 76
2 Demange, Glossaire, p. 59
3 Pastoureau, Symbolique, p. 241
Gruuthuyse en heraldiek 33

BESLUIT
Jan I van den Gruuthuyse brak zijn wapen door dit van zijn ouders te
vierendelen. Vermits zijn zoon Jan II belangrijke functies had aan het hof
van de hertogin van Brabant, gaat hij de kwartieren omwisselen en het
wapen van der Aa in het eerste en vierde kwartier plaatsen. Bij het verlies
van de heerlijkheid Grimbergen en de enorme toename door erfenis van
Vlaamse bezittingen zijn de nakomelingen opnieuw Brugge gaan voeren
in het eerste en vierde kwartier en vanaf 1442 zelf de naam van Brugge
opnieuw gaan gebruiken als familienaam.
Het gemeenschappelijk helmteken met het huis Ghistelles, een ramskop
tussen een vlucht, is mogelijks te verklaren hetzij door de nauwe familiale
banden en om hun goede verstandhouding aan te tonen, hetzij door de
rechten die beide families jarenlang bezaten te Brugge, hetzij om hun
gemeenschappelijke strijdlust in hun vendetta tegen de heren van
Meulebeke uit te beelden.
Uit de geraadpleegde bronnen bekomt men een beeld, voor de eerste
generatie, misschien niet altijd even duidelijk, van “Jan van den
Gruuthuyse”. Het wordt pas duidelijk na 1370 met Jan II. Minder duidelijk
blijft het beeld van de jongere mannelijke afstammelingen.
Wat de twee Geldolfs betreft, hebben we twee gelijke zegels, één uit 1365
en één uit 1374. Dit doet vragen rijzen vermits de eerste Geldolf reeds voor
1372 vermoord werd.
Wie de Geldolf is die deelnam aan het tornooi in 1393 blijft ook onduidelijk.
Mogelijks kunnen grondigere opzoekingen in de archieven hier een beter
beeld verschaffen en de data aanscherpen.
Bij onderzoek bleek dat er in 1396 twee Jan van den Gruuthuyse gestorven
waren. Jan, heer van Gruuthuse, eind augustus en Jan, de pennoendrager
van Jan van Nevers, in september tijdens de veldslag bij Nicopolis. De
cartularia van de heerlijkheid Spiere geven gelukkig een duidelijk beeld
voor Jan II. Minder zeker blijft de band tussen Jan, de pennoendrager, en
de heer van Gruuthuse. Was hij nu zijn zoon of een zoon van diens broer
Geldolf? Wel is duidelijk dat deze Jan geen voorvader is van Lodewijk van
den Gruuthuyse.
Als 1393, door het organizeren van een tornooi, kan gezien worden als een
hoogtepunt voor Jan II, is 1396 in elk geval een nefast jaar voor de familie
en ze zullen veertig jaar nodig hebben om hun positie aan het hof opnieuw
waar te maken.
Gruuthuyse en heraldiek 34

OVERZICHT VAN DE ZEGELS
1256: “Leonius dictus de Aa, dominus de Pollar, miles, et Ymaina, uxor
mea”, zegelt een schuinkruis (de Raadt, Sceaux, D. I, p. 157).
1275: “Gildulphi de Brugis, militis”, zegelt een kruis (Douët d'Arcq, Inventaires,
n° 10362).
1293: “Gildulphi de Brugis militis” zegelt een geruit kruis, deze op de
dwarsbalk in normale positie, de andere neerliggend (Gilliodts-van Severen,
Inventaire, D. I, p. 34).
1290: “Gherart van Aa, riddere, here van Grimberghen” zegelt een
schuinkruis. Het schild geplaatst boven een leeuw (de Raadt, Sceaux, D. IV,
p. 345).
1295: Gerard van der Aa, heer van Pollare en Grimbergen, zegelt een
schuinkruis (Van de Perre, Relatie, p. 5).
1298: “Gildulphi de Brugis militis” zegelt een geruit kruis, deze op de
dwarsbalk in normale positie, de andere neerliggend (Gilliodts-van Severen,
Inventaire, D. I, p. 58).
1298: “Gerar da sire de Grenberghes”, zegelt een schuinkruis. Het schild
geplaatst boven een leeuw (de Raadt, Sceaux, D. I, p. 157 – Verkooren, Inventaire,
1ste deel, D. I, n° 167).
1329: “Ghildolf van Brugghe, ruddere, here van Gruuthuise” zegelt een
kruis (Van de Perre, Relatie, p. 5).
1336: “Johannis de Gruuthuse, domini de Grimberghen et de Pollaer,
militis”, zegelt gevierendeeld 1 en 4, een kruis; 2 en 3, een schuinkruis
(Demay, Flandre, n° 660 - ARA, n° 4381{1336} - Van de Perre, Relatie, p. 5).
1339: “Jhan van den Gruuthuse, heere van Aa”, zegelt tussen de Vlaamse
edelen, het verdrag tussen de hertog van Brabant en de graaf van
Vlaanderen gevierendeeld 1 en 4, een kruis; 2 en 3, een schuinkruis (de
Raadt, Sceaux, D. IV, p. 460 – Verkooren, Inventaire, 1 ste deel, D. II, n° 621bis – ARA,
n° 26709{3-12-1339}).
1339: Margareta van Ghistelles, dame van Gruuthuse, gedeeld 1,
gevierendeeld Gruuthuyse-Aa; 2, Ghistelles (Van de Perre, Pollare, p. 178:
Rijksarchief Brugge, Oorkonden Onze-Lieve-Vrouwkerk te Brugge, n° 684).
1365: Geldolf van den Gruuthuyse, ridder, zegelt een kruis gebroken met
een hartschild met een schuinkruis en als helmteken, een ramskop (Demay,
Flandre, n° 659).
1372-1373: “Johannes, dominus de Gruijthuse et de Grijmberghen, miles”,
zegelt gevierendeeld 1 en 4, een schuinkruis; 2 en 3, een kruis en als
helmteken een ramskop tussen een vlucht, alles van hermelijn (de Raadt,
Sceaux, D. IV, p. 345 – Verkooren, Inventaire, 1 ste deel, D. V, n° 3001 - ARA, n°
27761{17-9-1372}).
1374: Jan, heer van Gruuthuse en van Grimbergen, drossaard van Brabant,
voorheen gevangen te Baesweiler, zegelt gevierendeeld 1 en 4, een
schuinkruis; 2 en 3, een kruis en als helmteken een ramskop tussen een
vlucht, alles van hermelijn (de Raadt, Sceaux, D. I, p. 157 – Verkooren, Inventaire,
1 ste deel, D. V, n° 3178 en D. VI, n° 4200 – ARA, n° 22536 {21-12-1374}).
1374: “Ghildolfus de Gruthuse”, ridder, voorheen gevangen te Baesweiler
onder het banier van de heer van Gruuthuse, zegelt een kruis gebroken
met een hartschild met een schuinkruis en als helmteken een ramskop
tussen een vlucht, alles van hermelijn (de Raadt, Sceaux, D. I, p. 157 – Verkooren,
Inventaire, 1 ste deel, D. V, n° 3687).
Gruuthuyse en heraldiek 35

1377: “Jan van Gremberghen, heere van Gruuthuuze, ende drossarte van
Brabant”, zegelt gevierendeeld 1 en 4, een schuinkruis; 2 en 3, een kruis
en als helmteken een dierenkop (bokkenkop) (de Vlaminck, Zwyveke, n° 132).
1378: Jan van der Aa, heer van Gruuthuse en van Grimbergen, zegelt
gevierendeeld 1 en 4, een schuinkruis; 2 en 3, een kruis en als helmteken
een ramskop tussen een vlucht, alles van hermelijn (Verkooren, Inventaire,
1 ste deel, D. VII, n° 5224).
1380: Jan, heer van Gruuthuse en van Grimbergen, zegelt gevierendeeld 1
en 4, een schuinkruis; 2 en 3, een kruis en als helmteken een ramskop
tussen een vlucht, alles van hermelijn (Gilliodts-van Severen, Inventaire, D. II,
p. 355).
1384: “Johannes de Aa, dominus de Grimberghen et de Gruuthuse” zegelt
een gewapende ridder bedekt met een tabaard en in de rechter hand een
banier, beiden voorzien van het wapen; in de linker hand zijn wapen,
gevierendeeld 1 en 4, een schuinkruis; 2 en 3, een kruis. Het hoofd van
de ridder is bedekt met een helm met helmteken, een ramskop tussen een
vlucht (Colpaert, Avelgem, p. 244 – Demay, Flandre, n° 661 - Gilliodts-van Severen,
Inventaire, D. III, p. 14).
1390: “Johannis ... de Gremberghe et de Grut...” zegelt gevierendeeld 1
en 4, een schuinkruis; 2 en 3, een kruis (Verkooren, Inventaire, 3 e deel, D. III,
n° 6602 en 6742).
1390: “Jan van Aa, here van Grymbergen en van den Gruythuyse” zegelt
een gewapende ridder bedekt met een tabaard en in de rechter hand een
banier, beiden voorzien van het wapen; in de linker hand zijn wapen,
gevierendeeld 1 en 4, een schuinkruis; 2 en 3, een kruis. Het hoofd van
de ridder is bedekt met een helm met helmteken, maar gezien de staat
van de zegel is dit niet herkenbaar (Gelders Archief, Charterverzameling 0243,
Zegels, n° 709/2).
1391-1392: Jan van der Aa, heer van Grimbergen en van Gruuthuse zegelt
een gewapende ridder bedekt met een tabaard en in de rechter hand een
banier, beiden voorzien van het wapen; in de linker hand zijn wapen,
gevierendeeld 1 en 4, een schuinkruis; 2 en 3, een kruis. Het hoofd van
de ridder is bedekt met een helm met helmteken, een ramskop tussen een
vlucht (ARA, n° 25649{6-10-1391} - Bouton, Wapenboeck, D. VI, pl. 17 - de Raadt,
Sceaux, D. I, p. 157).
1442: “Jan van Brucghe, heere van den Gruuthuuze, van Thielt ten Hove,
prinche van Steenhuuse, heere van Spiere ende van Avelghem” zegelt
gevierendeeld 1 en 4, een kruis; 2 en 3, een schuinkruis (de Raadt, Sceaux,
D. IV, p. 412).
1455: Lodewijk van Brugge, heer van Gruuthuse, prins van Steenhuize,
zegelt gevierendeeld 1 en 4, een kruis; 2 en 3, een schuinkruis en als
helmteken, een ramskop tussen een vlucht (Colpaert, Avelgem, p. 244).
1481: “Lodewyc van Brugghe, heere vanden Gruuthuuse, Grave van
Wincestre, prince van Steenhuuse, heere van Avelghem, van Hamstede,
van Thielt ten hove” zegelt links een gewapende ridder bedekt met een
tabaard en in de rechter hand een banier, beiden voorzien van het
wapen; zijn linker hand op het wapen, gevierendeeld 1 en 4, een kruis; 2
en 3, een schuinkruis met als helmteken een ramskop tussen een vlucht,
alles van hermelijn (Colpaert, Avelgem, pp. 221 en 245 - de Raadt, Sceaux, D. I, p.
158).
1483: Lodewijk van Brugge, heer van Gruuthuse, graaf van Winchester,
prins van Steenhuize, zegelt gevierendeeld 1 en 4, een kruis; 2 en 3, een
schuinkruis (Delaroche, Trésor-Communes, pl. 5, n° 8 - Demay, Flandre, n° 662).
Gruuthuyse en heraldiek 36

1494: Jan van den Gruuthuyse zegelt gevierendeeld 1 en 4, een kruis; 2 en
3, een schuinkruis en als helmteken een paardenkop (Demay, Clairambault,
n° 4288 - Guynemer, Offémont, pp. 46-47, n° 6, date 31-05-1494).
DE GEBRUIKTE WAPENBOEKEN 1
REF A° BESCHRIJVING
1265-W 1265 Wapenboek Wijnbergen.
1278-C 1278 Het tornooi van Compiègne.
1370-M 1370 Wapenboek Mowbray.
1370-N 1370 Wapenboek van Heraut Navarre.
1372-B 1372 Wapenboek Bellenville.
1375-N 1375 Wapenboek Nieuwenhove.
1380-U 1380 Wapenboek Urfé.
1393-B 1393 Het tornooi van Brugge van 1393.
1395-G 1395/1402 Universeel wapenboek van heraut Gelre.
1400-A ~ 1400 Wapenboek van de kastelein van Atrecht.
1400-D ~ 1400 Hs.412 van de abdij Ter Duinen.
1410-P ~ 1410 Kleine zakwapenboek.
1425-H ~ 1425 Wapenboek van Huldenberg.
1425-S 1425 Wapenboek van heraut Sicile.
1430-C 1425/1430 Wapenboek Chiffré.
1433-B 15 e . Het pseudo tornooi van 1433. (Flacchio-Grenser).
1435-T ~ 1435 Groot wapenboek van het Gulden Vlies.
1436-C 1436 Wapenboek van Antoine de Clémery.
1436-L 1436 Wapenboek van Nicolas de Lutzelbourg.
1445-L 1445 Wapenboek Lyncenich, bezit van Jehan de Luxembourg, heer van
Lyncenich, wapenheraut van Henegouwen.
1450-B ~ 1450 Bergshammarvapenboken.
1450-L ~ 1450 Wapenboek van abt de Longpont.
1452-B 1452 Het tornooi van Brussel van 1452.
1455-G 15 e . Wapenboek van de XV de eeuw genoemd “Antique”.
1460-G 1460 Wapenboek Gorrevod.
1470-D - Wapenrol Dupuy.
1470-P 1470 Wapenboek van Clément Prinsault.
1471-R 1471 Wapenboek van Gilles de Rebecq.
1475-S 1475 Wapenboek van heraut Sicile.
1500-G ~ 1500 Wapenboek Goemanne – de Potter.
1500-Q ~ 1500 Wapenboek van de XV de eeuw.
1500-S ~ 1500 Wapenboek van heraut Sicile.
1525-C 14 e . Wapenboek de Coninck.
1 Voor meer gegevens over deze wapenboeken zie mijn werk, Wapenboek van het
Middeleeuws Vlaanderen, Inleiding, pp. XXI-XXVII.
Gruuthuyse en heraldiek 37

REF A° BESCHRIJVING
1531-G 1531 Het tornooi van Gent van 11 juni 1531.
1535-U 1494/1535 Wapenboek d'Udekem d'Acoz.
1543-B - Universeel wapenboek en de heraldische studie van Noël le Boucq.
1550-A ~ 1450 Wapenboek Adam.
1550-B ~ 1550 Wapenboek Assignies.
1557-G ~ 1557 Corneille Gailliard.
1560-L ~ 1560 Wapenboek Lalaing.
1562-B ~ 1562 Wapenboek van Vlaanderen van de XVI de eeuw.
1568-B 1568 Wapenboek Beauchamp.
1570-B ~ 1570 Wapenboek Le Blancq.
1570-G ~ 1570 Wapenboek Goethals-Vercruysse.
1600-E ~ 1600 Europees wapenboek.
1600-W 16 e . Wapenboeck.
1650-B - Chistophe Butkens “Contes et seigneurs de Flandre.”
1650-C - Wapenboek Callot.
Gruuthuyse en heraldiek 38

II. HET TORNOOI VAN BRUGGE VAN DINSDAG 11 MAART 1393 1
Bij het samenstellen van het Wapenboek van het Middeleeuwse
Vlaanderen heb ik verscheidene publicaties 2 doorgenomen die de wapens
weergeven van de deelnemers aan het tornooi van Brugge van 1393.
Aangezien in het wapenboek deze namen vervat zijn in een algemene
alfabetische naamlijst zijn de deelnemers niet eenduidig zichtbaar. Daarom
vond ik het nuttig om deze hier weer te geven en hun afkomst na te gaan.
J. Van Praet gaf reeds een gedeeltelijk overzicht van de deelnemers in
Recherches sur Louis de Bruges van pagina 285 tot 312 en ook A. Van den
Abeele geeft de namen van de Brugse families in zijn werk over De Witte
Beer op pagina 64. De deelnemers staan nochtans nergens vermeld in de
kronijken, maar worden wel soms weergegeven in addenda, toegevoegd in
de 19 e eeuw.
Volgens Viaene is de waarheid van het tornooi enkel gebaseerd op het
handschrift ontworpen voor Lodewijk van den Gruuthuyse en zijn er geen
concrete aanwijzingen dat het tornooi effectief heeft plaatsgevonden 3 . Het
enige effectief bewijs vindt men bij Van Den Neste, die melding maakt van
een betaling uitgevoerd aan de wapenheraut van de hertog van Bourgondië
die naar Douai was gegaan om het tornooi aan te kondigen 4 . Gilliodts-van
Severen maakt melding in de stadsrekeningen van 1392-1393 van kosten
gedaan door de stad voor een tornooi die “men hilt te vastenauonde vp de
maerct” 5 .
1 Deze tekst is gebaseerd op het artikel Het tornooi van Brugge van dinsdag 11 maart
1393, in Vlaamse Stam, n° 46, 2010, pp. 377-406. Voor elke deelnemer geef ik de
wapenbeschrijving volgens het handschrift van de Nationale Bibliotheek te Parijs, ms
français, n° 2693 (zie voor meer gegevens over dit handschrift, Van Praet, Recherches,
pp. 317-324). Dit handschrift zou als voorbeeld gediend hebben voor het handschrift van
de Nationale Bibliotheek te Parijs, ms français, n° 2692 (zie voor meer gegevens
aangaande dit handschrift, Van Praet, Recherches, pp. 265-284). Een kopie van de
wapenplaten uit dit laatste handschrift kan men vinden in het werk van Ch. Piot, “Notice
historique et généalogique de la maison de Straten”. In dit handschrift zijn de
afbeeldingen van de wapens wel minder duidelijk en enkele kleinere breuken zijn niet
of niet meer te onderscheiden.
2 de Prelle de la Nieppe, Tournoi, 1893, pp. 194-203 en 1894, pp. 187-196 - Piot, Straten,
plaat 4 en 5 - Van Praet, Recherches, pp. 265-312 - Willems, Armorial, pp. 187-201 -
Willems, Blasons, pp. 27-41
3 Viaene, Moderne, p. 12
4 “Au roy des hiraux de notre tres redoubté monseigneur de Bourgogne, liquelx vint a
Douay nonchier un behourt qui devoit estre a Bruges, au mardi 11e jour de march l’an
92” (Van Den Neste, Tournois, p. 262).
5 Vastenavond is de dinsdag na de 7e zondag voor Pasen of meer algemeen gezien vanaf
de donderdag voor tot de dinsdag na de 7e zondag voor Pasen. Zo Pasen in 1393 op 6
april valt, dan zou de dinsdag voor aswoensdag, 18 februari moeten zijn, dus drie weken
voor 11 maart (Gilliodts-van Severen, Inventaire, D. IV, pp. 473-474 – Strubbe,
Chronologie, pp.124 en 537).
Gruuthuyse en heraldiek 39

Het is inderdaad zo dat de kronijken voor het jaar 1392 (1393 n.s.) geen
melding maken van het Brugse tornooi, alhoewel beweerd werd dat Philips
de Stoute aanwezig was tijdens de feesten 1 .
De vraag is wel of dit tornooi zo belangrijk was om het in de kronijken
terug te vinden?
Van Den Neste vermeldt voor de periode:
- 1300 tot 1349 47 tornooien
- 1350 tot 1399 160 tornooien
- 1400 tot 1449 136 tornooien
- 1450 tot 1499 72 tornooien.
In de tweede helft van de 14 e eeuw was er dus wel om de 3 - 4 maanden
ergens een tornooi in Vlaanderen of omstreken. De belangrijke tornooien
werden onder andere georganiseerd ter ere van een huwelijk of een blijde
intrede van de graaf of één van zijn familieleden. De heren van Gruuthuse
en van Gistel waren belangrijke personen in het Brugse, maar algemeen
waren er bij de deelnemers van het tornooi van 1393 geen invloedrijke
personen aanwezig om dit feest te beschouwen als uitzonderlijk. De heer
van Gistel organiseerde zelfs enkele weken voor het Brugse tornooi, een
steekspel te Gent. In augustus 1391 had hij ook een tornooi georganiseerd
te Ieper en in 1410 nam hij deel, samen met Roeland van Uytkercke en
andere ridders van het hof van de hertog, aan een steekspel te Rijsel.
Volgens Vale was dit feest een der laatste spelen in Vlaanderen en
omstreken, waar een menigte strijders tegen elkaar invielen (in het Frans
genoemd, mêlée of tournoi à la foulé) 2 .
Uitgaan van het feit dat het tornooi nooit heeft plaatsgevonden, maar
bedacht werd door de ontwerper van het handschrift rond 1488-1489, kan
om volgende redenen weerlegd worden.
- Waarom enkele familienamen vervormen? Godegont ipv Harduemont
en Crombecke ipv Quarouble
- Waarom geen belangrijke hofdienaars of toekomstige ridders van het
Gulden Vlies of tenminste hun vader laten deelnemen?
Men dient ervan uit te gaan dat het hier gaat om een feest, georganiseerd
door twee belangrijke families uit het Brugse, familieleden, vrienden en
stadsgenoten en dat zijn faam dankt aan het handschrift over Het tornooi
van Brugge.
Van het handschrift wordt er bij de gekende Franse heraldische auteurs
geen melding gedaan of wordt de titel weergegeven zonder enig detail. De
Vulson de la Colombière geeft in zijn werk Le Vray Theatre d’Honneur
een volledige beschrijving van het tweede deel van dit handschrift,
namelijk “De regels aangaande de vorm en de wijze hoe
1 De eerste veertien dagen van maart was de hertog te Parijs of in de buurt van de stad.
Hij vertrekt naar Amiens op 16 maart. Volgens Gilliodts-van Severen waren de hertogen
aanwezig op de Brugse steekspelen in 1394, 1405, 1407 en op latere data (Gilliodts-van
Severen, Inventaire, D. IV, p. 477 - Petit, Itinéraires, pp. 232, 235, 348 en 358-360).
2 Brown, Urban, p. 319 - Van Den Neste, Tournois, pp. 50-54, 260, 262 en 280
Gruuthuyse en heraldiek 40

gezelschapstornooien te organiseren, zoals deze werden gehouden in
Frankrijk, Duitsland, Vlaanderen en elders, samengesteld door René
d’Anjou, koning van Sicilië, naar het handschrift van zijn hand en dat zich
in de Koninklijke Bibliotheek van Parijs bevindt” 1 . Hij geeft dus slechts
terloops aan dat de reglementen voor een tornooi eveneens werden
opgesteld in Vlaanderen zonder verder enige gegevens te vermelden van
het eerste deel van het handschrift, namelijk het tornooi van Brugge. De
eerste goede beschrijving van het Brugse handschrift dateert slechts van
1780 en is van de hand van J. Van Praet 2 .
Voorstelling van een tornooi.
Gravure ontworpen voor het werk van M. de Vulson de la Colombière: Le Vray Theatre
d’Honneur et de Chevalerie ou le Miroir Héroique de la Noblesse (D. I, p. 49), gemaakt
naar de miniatuur uit Traité des Tournois van René d’Anjou.
Van Praet en zelfs Brown beweren dat het Gruuthuyse handschrift als
model heeft gediend voor het handschrift Traité des Tournois van René
d’Anjou. Doch dit laatste werd ontworpen rond 1460 en heeft als voorbeeld
gediend voor het Gruuthuyse handschrift, ontworpen te Brugge rond 1488-
1489. Het Gruuthuyse handschrift is getekend op perkament en is van de
1 “Traité de la forme et de la maniere des Tournois à plaisance, selon ce qui se pratiquoit,
en France, en Allemagne, en Flandres & ailleurs, compilé par Réné d’Anjou, Roy de
Sicile, au mesme langage qu’il le dressa: Extrait du manuscrit de la main de ce roy, qui
est dans la Bibliotheque Royalle” (de Vulson de la Colombière, Vray, D. I, p. 49).
2 Buchon publiceert in zijn uitgave van Collections des Chroniques Nationales
Françaises, deel XII, de notitie van J. Van Praet voorheen uitgegeven in L’esprit des
journeaux, du mois d’octobre 1780.
Gruuthuyse en heraldiek 41

hand van Hans Hemmelinck, een Brugse schilder. Het bevat zeven
geschilderde miniatuurafbeeldingen voorafgegaan door de volgende tekst 1 .
“En lan de nostre seigneur mil trois cens quatrevings et douze le onzieme
jour du mois de mars fut fait ung tournoy enla ville de bruges par treshault
et puissant seigneur monseigneur de la gruthuse appellant dunepart et
treshault et puissant seigneur monseigneur de ghistelle deffendant
dautrepart. Lesquelz tournoyeurs ont en ensuivant lordre et maniere des
tournoys acoustumez cy dessoubz uns leurs armes timbres et leurs noms
tàt seulement comme len pourzaveoir pour ce que toutes les ordonnances
appartenans a ung tournoy sont cy dedens pourtraictes et figuires.
Pourquoy ie metais quant a present den plus parler”.
Onder de tekst bevindt zich het wapen van de Franse koning getopt met
een gouden kroon.
De eerste miniatuur toont de overhandiging van het manuscript door de
heer van Gruuthuse aan Karel VIII, koning van Frankrijk 2 . Dit zou gebeurd
zijn in 1489 te Montilz-lès-Tours, waar hij als hoofd van de Vlaamse
delegatie de vredesonderhandelingen voerde met het Franse hof.
De tweede miniatuur toont de heer van Gruuthuse, van kop tot teen
gewapend, op een wit paard, naar rechts gewend, een geheven zwaard in
de hand. De wapenrok van de ruiter en de twee paardendekkleden die de
romp, het zadel en de borst van het paard bekleden zijn versierd met het
wapen, gevierendeeld 1 en 4, in goud een kruis van sabel; 2 en 3, in keel
een schuinkruis van zilver. Het hoofd van de ruiter is bedekt met een
gesloten helm waaraan een helmkleed van azuur en zilver bevestigd is en
getopt is met een helmteken, een bokkenkop van sabel, gehoornd van goud,
tussen een vlucht van hermelijn, uitkomende uit een wrong van zilver en
keel. De voorhoofdplaat van het paard is versierd met het wapen en getopt
met het helmteken van de ruiter. De teugels zijn eveneens versierd met het
wapen van de heer, in herhaling afgebeeld.
De derde miniatuur toont de heer van Gistel, van kop tot teen gewapend,
op een bruin paard, naar links gewend, een geheven zwaard in de hand. De
wapenrok van de ruiter en de twee paardendekkleden die de romp, het zadel
en de borst van het paard bekleden zijn versierd met het wapen, in keel een
keper van hermelijn. Het hoofd van de ruiter is bedekt met een gesloten
helm waaraan een helmkleed van azuur en zilver is bevestigd en is getopt
met een helmteken, een bokkenkop van sabel, gehoornd van goud, tussen
een vlucht van hermelijn, uitkomende uit een wrong van zilver en keel. De
voorhoofdplaat van het paard is getopt met het helmteken van de ruiter. De
teugels zijn eveneens versierd met het wapen van de heer.
1 Avril, Tournois, pp. 10-11 - Bousmanne, Miniatures, pp. 55 - Brown, Urban, p. 321 -
Damen, Tournament, p. 249 - de Mérindol, René, p. 183 – Descamps, Peintres, D. I, pp.
12-15
2 “le sire de Gruuthuse duyt es armes volut au roy ce livre présenter” (Bousmanne,
Miniatures, p. 55 en ill. 23, p. 56).
Gruuthuyse en heraldiek 42

De vierde miniatuur toont de wapenheraut van de heer van Gruuthuse op
een bruin paard naar rechts gewend, de hand in de lucht. De heraut draagt
een mantel met het wapen van de heer. Op de voorgrond van de plaat staat
een edelknaap, op een wit paard, blazend op een trompet met vlag waarop
het wapen van de heer afgebeeld staat.
De vijfde miniatuur toont de wapenheraut van de heer van Gistel op een
wit paard naar links gewend, de hand in de lucht. De heraut draagt een
mantel met het wapen van de heer. Op de voorgrond van de plaat staat een
edelknaap, op een bruin paard, blazend op een trompet met vlag waarop
het wapen van de heer afgebeeld staat.
De zesde plaat (ce sont ceulx q’ont tournoie soubz le seìgur de la gruthuse)
en de zevende plaat (ce sont ceulx q’ont tournoie soubz le seìgneur de
ghistele) geven de wapens weer van 49 ruiters die onder leiding van Jan,
heer van Gruuthuse, in het tornooi streden tegen 48 ruiters onder leiding
van de heer van Gistel.
Het schouwspel vond plaats op de Grote Markt van Brugge. De prijzen
voor de overwinnaars waren een zwaard met gouden greep, aangeboden
door de heer van Gruuthuse, en een vergulde helm, aangeboden door de
heer van Gistel 1 .
Hierna volgt de lijst van de deelnemers aan het tornooi in de volgorde zoals
ze werden afgebeeld in het handschrift. De deelnemers staan afgebeeld in
twee kampen. Het eerste kamp, met de volgelingen van de heer van
Gruuthuse, staan afgebeeld naar rechts gekeerd (heraldisch links), klaar om
te kampen tegen de volgelingen van de heer van Gistel, die dus afgebeeld
staan naar links gekeerd (heraldisch rechts). Van Praet heeft in de lijst, die
meestal werd overgenomen in andere publicaties, de deelnemers van de
heer van Gruuthuse beschreven van links naar rechts (heraldisch van rechts
naar links) en van boven naar beneden. Hij begint dus met de laatste van
de eerste rij, namelijk de bastaard van Parys.
In de hiernavolgende lijst wordt aangegeven wie er vermeld staat als ridder
(Rid), wie volgens de geraadpleegde teksten aangegeven staat als edel
(Edel), of het een natuurlijk kind was (Bast) en uit welke stad of regio de
persoon afkomstig was (Loc: Br = Brugge – Vr = Het Vrije – W.Vl =
West Vlaanderen, buiten Brugge en het Vrije – O.Vl = Oost Vlaanderen
– B = Brabant en Rest = de overige regios). Aangeven van waar een
persoon afkomstig was, is niet risico vrij. Hij kon afkomstig zijn of zijn
belangrijkste heerlijkheden gehad hebben in een bepaalde regio, maar
functies uitgeoefend hebben en dus woonachtig in een andere regio of stad.
Zo is bv Philips van der Couderborch te situeren in Temse, maar was hij
eveneens poorter van de stad Brugge.
1 Buylaert, Eeuwen, pp. 154-155 - de Prelle, Tournoi, pp. 194-195 – Gilliodts-van
Severen, Inventaire, D. IV, pp. 473-474 - Piot, Straten, plaat 4 en 5 - Van den Abeele,
Witte, pp. 124-126 - Van Praet, Notice, pp. 132-143 - Van Praet, Recherches, pp. 265-
272
Gruuthuyse en heraldiek 43

Wanneer we kijken naar de plaats vanwaar de deelnemers kwamen, zien
we dat de heer van Gistel veel sterker vertegenwoordigd was door lokalen
uit Brugge en het Vrije en door deelnemers uit Ieper en Kortrijk, terwijl
weinigen van buiten Vlaanderen kwamen.
Bij de heer van Gruuthuse daarentegen zien we dat meer dan 50% van
buiten Brugge en het Vrije kwamen en zelfs 28% van buiten Vlaanderen.
De volgorde van de beide lijsten was waarschijnlijk zo opgesteld: eerst de
familieleden en hun verwanten, vervolgens de vriendenkring van de heren
van Gruuthuse en van Gistel, vooral afstammelingen van welgestelde
families, meestal edelen, vervolgens de stadsgenoten en ten slotte een
groepje tornooi specialisten uit andere regios. Voor Gruuthuse kwamen
Jan, Jacob en Willem de Quarouble uit Valenciennes, en voor Gistel
kwamen Klaas en Jan Belle, Frans van Dixmude, Cornelis van den
Eechoute en Frans de Slingere uit Ieper; Jan en Simon van den Hole,
Robrecht van Lovendeghem en Willem van Raveschoot uit Gent, steden
waar de heer van Gistel aan tornooien had deelgenomen.
Vele Brabanders vergezelden waarschijnlijk Hendrik van Berghen,
schoonzoon van de heer van Gruuthuse.
De aanwezigheid van Harduemont kan men verklaren via de echtgenote
van de heer van Gruuthuse, Elisabeth de Looz d’Agimont, familie
afkomstig uit dezelfde streek.
De familie Quarouble, afkomstig uit Valenciennes, kan mogelijks
verklaard worden als specialisten van tornooien. Leden van deze familie
kwamen vaak voor in de steekspelen gehouden te Doornik en te Rijsel.
Wat opvalt is de afwezigheid van deelnemers uit Rijsel, waar nochtans
zoals in Brugge, bijna jaarlijks steekspelen werden opgevoerd en waar
volgens de gegevens toch op regelmatige basis een uitwisseling bestond
tussen beide steden.
Volgens de gegevens van de wapenplaten waren er acht ridders bij de heer
van Gruuthuse en twaalf bij de heer van Gistel, doch kan men voor beide
kampen zeggen dat meer dan de helft der deelnemers edelen waren.
Bij de heer van Gruuthuse voeren er drie (Hendrik van Berghen, Robrecht
van Leeuwerghem en Jan van den Gruuthuyse) een banier en acht
(Robrecht Le Rouc, Jan van Dudzele, Henri Craenhals, Galois van
Masmines, bastaard, Philips van Aertrycke, Jacob Breydel, Willem de
Quarouble en Hacart) een pennoen.
Bij de heer van Gistel voeren er vier (Willem van Halewyn, Joris
Braderick, Jacob van Melanen en Frans de Slingere) een banier en één
(Roeland van Lovendeghem) een pennoen.
Onder de deelnemers zijn er eveneens negen natuurlijke afstammelingen,
die allen terug te vinden zijn bij de heer van Gruuthuse. Tornooien waren
voor hen een middel om zich op de sociale ladder van de maatschappij te
verheffen. Staan aangegeven als “bastaard” in het handschrift: H. van
Berghen; Richard Bonin; Hector van der Gracht; Galois van Masmines;
Gruuthuyse en heraldiek 44

van Parys; de twee Uterzwaenes en Jan van Themseke. Uit het wapen kan
men opmaken dat Wouter van Weldene (vol wapen met een vrijkwartier)
eveneens van natuurlijke afstamming was.
N° Naam Rid Edel Bast Loc Br Vr W.
Vl
Volgelingen van de heer van GRUUTHUSE
a-00 Gruuthuse (Jan, heer van) 1 1 Brugge 1
O.
Vl
B Rest
a-01 Berghen (Hendrik van) 1 1 Brabant 1
a-02 Herzele (Willem van) Brussel 1
a-03 Harduemont (Raas de
Warfusée, heer van)
a-04 Ranst (Wouter = Adam?
van)
1 Luik 1
1 Brabant 1
a-05 Berghen, bastaard (H. van) 1 Brabant 1
a-06 Leeuwerghem (Robrecht
van)
1 1 Gent 1
a-07 Rockeghem (Jan van) 1 Oudenaarde 1
a-08 Branteghem (Jan van) Aalst 1
a-09 Weldene (Wouter van) 1 Oudenaarde 1
a-10 Parys, bastaard (van) 1 Gent? 1
a-11 Haghen (Jan van der) 1 Sluis 1
a-12 Gruuthuyse (Jan van) 1 Brugge 1
a-13 Steenhuize (heer van) 1 1 Aalst 1
a-14 Gruuthuyse (Geldolf van) 1 Brugge 1
a-15 Zweveghem (Arnould van) 1 Kortrijk 1
a-16 Gracht, bastaard (Hector
van der)
1 Kortrijk 1
a-17 Gheerolf (Jan) 1 Sluis 1
a-18 Rouc (Robrecht le) 1 Namen 1
a-19 Renty (Raas de) 1 1 Artesië 1
a-20 Caumont (Gewijde de) Artesië? 1
a-21 Dudzele (Jan van) 1 1 Vrije 1
a-22 Moerkercke (Lodewijk van) 1 1 Vrije 1
a-23 Bochoute (Jan van) Brugge 1
a-24 Straten (Iwain van der) 1 Vrije 1
a-25 Steelant (Lievin van) Vrije 1
a-26 Berghe (Lodewijk van den) 1 Brugge 1
Gruuthuyse en heraldiek 45

N° Naam Rid Edel Bast Loc Br Vr W.
Vl
a-27 Craenhals (Hendrik) 1 1 Brussel 1
a-28 Winghene (Wouter van) Vrije 1
O.
Vl
B Rest
a-29 Couderborch (Philips van
der)
1 Waas 1
a-30 Herzele (Renier van) Brussel 1
a-31 Masmines, bastaard (Galois
van)
1 Aalst 1
a-32 Uterzwaene, bastaard 1 1 Dendermonde 1
a-33 Uterzwaene, bastaard 1 Dendermonde 1
a-34 Aertrycke (Philips van) 1 Brugge 1
a-35 Aertrycke (Lodewijk van) 1 Brugge 1
a-36 Rynvisch (Everard) 1 Brugge 1
a-37 Langheraerts (Balthazar) Brugge 1
a-38 Breydel (Jacob) 1 Brugge 1
a-39 Hoste (Joris) Brugge 1
a-40 Metteneye (Pieter) Brugge 1
a-41 Broodloos (Jacob) Brugge 1
a-42 Metteneye (Lodewijk) 1 Brugge 1
a-43 Bonin, bastaard (Richard) 1 Brugge 1
a-44 Themseke, bastaard (Jan
van)
1 Brugge 1
a-45 Quarouble (Willem de) Valenciennes 1
a-46 Quarouble (Jacob de) Valenciennes 1
a-47 Quarouble (Jan de) Valenciennes 1
a-48 Hacart Doornik 1
a-49 Carlier (Jan) Brugge? 1
Volgelingen van de heer van GISTEL
b-00 Gistel (Jan, de heer van) 1 1 Vrije 1
b-01 Halewyn (Willem van) 1 1 Vrije 1
b-02 Halewyn (Percheval van) 1 1 Kortrijk 1
b-03 Halewyn (Olivier van) 1 1 Kortrijk 1
b-04 Nevele (Willem van) 1 1 Ieper 1
b-05 Blanckaert (Jan) 1 1 Brugge 1
b-06 Lembeke (Jan van) 1 1 Vrije 1
b-07 Halewyn (Daniël van) 1 Kortrijk 1
Gruuthuyse en heraldiek 46

N° Naam Rid Edel Bast Loc Br Vr W.
Vl
b-08 Ghistelles (Wulfard van) 1 Vrije 1
O.
Vl
B Rest
b-09 Chastel, genoemd Bleu-
Chastel (Otto du)
1 Doornik 1
b-10 Reyghersvliet (Jan van) 1 Vrije 1
b-11 Halewyn, genoemd
Schoonjans (Jan van)
Vrije 1
b-12 Varssenaere (Jan van) 1 Vrije 1
b-13 Messen (Tristan van) 1 Brugge 1
b-14 Rabecque (Victor de La
Douve, genoemd de)
1 Waasten 1
b-15 Beerst (Jan van der) Vrije 1
b-16 Maerschalck (Boudewijn
de)
1 Brugge 1
b-17 Floques (Oste) Doornik 1
b-18 Bassecourt (Pauwel de) Artesië? 1
b-19 Braderick (Joris) 1 1 Brugge 1
b-20 Aertrycke (Jacob van) 1 Brugge 1
b-21 Rysele (Joris van) 1 Brugge 1
b-22 Beurse (Jan van der) Brugge 1
b-23 Vlamincx (Jacob) Cassel? 1
b-24 Stove (Pieter van der) Brugge 1
b-25 Peckelmoes (Godschalck) Brugge 1
b-26 Walle (Zeger van de) Brugge 1
b-27 Braderick (Gillis) 1 1 Brugge 1
b-28 Bruggen (Jan van der) 1 Leuven 1
b-29 Maetsenare (Joris de) Brugge 1
b-30 Rysele (Robrecht van) 1 Brugge 1
b-31 Melanen (Jacob van) Brugge 1
b-32 Scotelaere (Lubrecht de) Brugge 1
b-33 Scotelaere (Lievin de) Brugge 1
b-34 Goedericx (Everard) 1 Brugge 1
b-35 Bul (Philips de) Brugge 1
b-36 Rysele (Gillis van) 1 Brugge 1
b-37 Deerlycke (Jacob van) Brugge 1
b-38 Assenede (Michiel van) 1 Brugge 1
b-39 Deerlycke (Michiel van) Brugge 1
Gruuthuyse en heraldiek 47

N° Naam Rid Edel Bast Loc Br Vr W.
Vl
b-40 Slingere (Frans de) Ieper 1
b-41 Belle (Jan) 1 1 Ieper 1
b-42 Belle (Klaas) 1 1 Ieper 1
O.
Vl
B Rest
b-43 Eechoute (Cornelis van
den)
1 1 Ieper 1
b-44 Dixmude (Frans van) 1 Ieper 1
b-45 Lovendeghem (Robrecht
van)
1 Gent 1
b-46 Raveschoot (Willem van) Gent 1
b-47 Hole (Simon van den) Gent 1
b-48 Hole (Jan van den) Gent 1
a Gruuthuse 8 25 9 17 7 1 10 6 8
b Gistel 12 30 0 22 8 10 4 1 3
a Gruuthuse 16% 51% 18% 35% 14% 2% 20% 12% 16%
35% 49% 51% 71% 84% 100
%
b Gistel 25% 63% 0% 46% 17% 21% 8% 2% 6%
46% 63% 84% 92% 94% 100
%
Gruuthuyse en heraldiek 48

Volgelingen van de heer van Gruuthuse (Piot, Straten, plaat 4)
Gruuthuyse en heraldiek 49

Volgelingen van de heer van Gistel (Piot, Straten, plaat 5)
Gruuthuyse en heraldiek 50

De deelnemers, alfabetisch gerangschikt, met een korte notitie om hen te
situeren in tijd en plaats 1
Aertrycke (Jacob van) 2
jacob và artrike, in sabel zes schenkkannetjes van goud, geplaatst 3
en 3, een smalle zoom van keel (Gistel-20).
WAPEN: “Jacop van Aertrijcke; obiit ... 1400. Hij brack met een roode
bordure”. “Aertrijcke, dat zijn ghulden kannen op sable”.
Hij was zoon van Bernard en huwde Maria van de Walle. Hij was deken
van de Sint-Jorisgilde. Hij nam deel aan de veldslag tegen de Gentenaars
te Nevele, te Deinze en Geraardsbergen en in 1382 aan de veldslag te
Beverhoutsveld, waar de Bruggelingen verslagen werden door de
Gentenaars. Hij was raadsheer te Brugge in 1385. In januari en februari
1386 werd “her Jacob van Aertrike” door de stad Brugge naar Gent
gezonden. Hij overleed in 1405 en ligt begraven te Loppem.
Aertrycke (Lodewijk van) 3
lodewic van aertrike, in goud zes zoomsgewijs geplaatste
schenkkannetjes van sabel, gebroken met een hartschild in goud een
kruis van keel, een binnenzoom van twaalf meerltjes van hetzelfde
(Gruuthuse-35).
Hij was zoon van Simon, heer van Tillegem, en van Isabella van
Maldeghem. “Lodewyke van Aertrike als vpperhooftman van vichtig
scotters” werd in 1401-1402 naar Sluis gezonden. Een “Louys d’Artricke”
neemt met 23 andere Bruggelingen in 1438 deel aan de Spinet van Rijsel.
Aertrycke (Philips van) 4
phlips van aertrike, in goud zes schenkkannetjes van sabel, geplaatst
3 en 3 (Gruuthuse-34).
Pennoen met het wapen.
ZEGEL: “Philips van Aertrike” zegelde in 1397, 6 schenkkannentjes.
Hij was zoon van Simon, heer van Tillegem, en van Isabella van
Maldeghem. Hij huwde Margareta Utenhove. “Philips van Aertrike” was
verscheidene malen schepen van Brugge tussen 1396 en 1407 en
1 De wapenbeschrijvingen zijn volgens het handschrift van de Nationale Bibliotheek te
Parijs, ms français, n° 2693. Alle wapens zijn iets naar rechts gebogen en getopt met een
helm, bedekt met een kap waarop het wapen van de deelnemer afgebeeld staat. Sommige
hebben eveneens een helmteken en voeren een banier of een pennoen. Het helmteken en
de banier / pennoen worden besproken bij de betreffende deelnemer.
2 Bethune, Epitaphes, pp. 304 en 316 – Gailliard, Bruges, D. I, pp. 187 en 193 – Prevenier,
Handelingen, n° 4 en 7 - Van den Abeele, Witte, p. 64 - Van Praet, Recherches, p. 285
3 Severen, Inventaire, D. III, p. 462 - Van den Abeele, Witte, p. 64
4 Buylaert, Adelslijsten, n° 487 – Gailliard, Bruges, D. I, pp. 187-189 - Gilliodts-van
Severen, Inventaire, D. III, p. 379 - Prevenier, Handelingen, n° 374, 378 en 717 - Van
den Abeele, Witte, p. 64 - Van Praet, Recherches, pp. 285-286
Gruuthuyse en heraldiek 51

urgemeester van Brugge en deken van de Sint-Jorisgilde. Tussen 1397 en
1404, stuurde de stad Brugge “her Philipse van Aertrike” meerdere malen
op missie buiten de stad, zoals in 1397 naar de hertog van Bourgondië te
Senlis. In 1410 wordt hij vermeld in de monsteringslijst van Jan, heer van
Gistel, en in 1411 vergezelde hij Jan zonder Vrees bij het beleg van Ham
in Vermandois.
Assenede (Michiel van) 1
michiel de assenede, in sabel een keper van goud, beladen in de top
met een vijfpuntige ster van keel, vergezeld van drie
everzwijnskoppen van goud (Gistel-38).
ZEGEL: Zijn vader, Michiel van Assenede zegelde in 1370, een keper
vergezeld van drie everzwijnskoppen, met ogen en tanden, 2 in het
schildhoofd en 1 in de punt.
Michiel van Assenede, zoon van Michiel, gesneuveld in 1382 in de
veldslag bij Beverhoutsveld, en van Isabella van Aertrycke, werd in 1371
als gezant van de stad Brugge naar de koning van Engeland gezonden. Hij
staat in de Brugse rekeningen van het jaar 1378-1379 vermeld als “her
Michiele van Assenede den jonghen”.
Bassecourt (Pauwel de) 2
pauwels de le basseurt, in goud een wiel van keel, een schuinstaak
van azuur over alles heen (Gistel-18).
Volgens het wapenboek van Rietstap en van Jougla de Morenas zou deze
familie afkomstig zijn uit Artesië.
Beerst (Jan van der) 3
jan van der beerst, in azuur drie kepers van goud, een smalle getande
zoom van keel, een vrijkanton van goud (Gistel-15).
ZEGEL: Een Jehan van der Beerst zegelde in 1368, twee kepers een
vrijkwartier en een getande zoom.
Een Jan van der Beerst was in 1367 schepen van het Brugse Vrije en in
1368 schepen van Brugge. In 1387 zonden de schepenen van het Brugse
Vrije, samen met andere leden van het Vrije, een Jan van der Beerst naar
Rijsel bij de hertogin van Bourgondië en in 1405 naar Diksmuide. Een of
1 Gailliard, Inscriptions, D. III, pp. 34 en 43 - Gilliodts-van Severen, Inventaire, D. II, pp.
149 en 351 - Van Praet, Recherches, p. 286
2 In 1400 staat Isabella van Ghistelles, echtgenote van Robrecht de Béthune, aangegeven
als vrouw van de heerlijkheid Harnes met “le chastel de Bassecourt et tous les fosses de
Harnes” (Buylaert, Repertorium, p. 263 - Jougla de Morenas, Armorial, D. I, p. 391 –
Rietstap, Armorial, D. I, p. 127).
3 Delepierre, Documents, D. I, pp. 90-91 en D. VII, pp. 67-109 - Gilliodts-van Severen,
Inventaire, D. II, p. 150 - Prevenier, Handelingen, n° 33
Gruuthuyse en heraldiek 52

meerdere Jan van der Beerst werden veelvuldig als schepen van het Vrije
vermeld tot 1429.
Belle (Jan) 1
mer jan belle, in goud zes klokken van azuur, een barensteel van keel
(Gistel-41).
Hij was zoon van Frans, heer van Boezinge, en van Maria van Moorslede.
Hij huwde Maria Medonc of van Medem, vrouw van Beaureward. Hij werd
heer van Boezinge na het overlijden van zijn vader, in 1397. Hij was
procureur van het Bellehospitaal te Ieper van 1415 tot 1429. Hij voerde
vanaf 1398 gedurende 30 jaar verschillende functies uit als magistraat van
de stad Ieper en was er baljuw in 1412 en 1419. Hij overleed in 1430 en
ligt begraven in het Bellehospitaal.
Belle (Klaas) 2
mer claes belle, in goud een schuinbalk van keel, vergezeld van zes
klokken van azuur (Gistel-42).
WAPEN: Bethune geeft voor “Nicolas Belle, d’or à 6 campanes d’azur, au
baston de geule sur le tout”.
Hij was zoon van Nicolaas, overleden in 1376, en van Catharina Bonin en
huwde Margareta van Aertrycke, weduwe van Gillis van Loo. Hij werd
vermeld als ridder in 1384. In 1389 werd “here Niclay Belle” naar Lübeck
op missie gezonden. Tussen 1395 en 1403 zond de stad Ieper hem
verscheidene malen op missie buiten de stad.
Berghe (Lodewijk van den) 3
lonis van den berghe, in goud een schuinkruis van keel, beladen met
vijf ringen van goud, vergezeld in het schildhoofd van een vijfblad
van azuur (Gruuthuse-26).
“Lonis van den Berghe” staat in 1400 vermeld als schepen van Brugge en
in 1404 werd “her Lonis van den Berghe” naar Brussel gezonden met
andere schepenen van het Brugse Vrije. Een “Mer Louisse van den Berghe
rudder” staat vermeld in 1408-1409. “Louys de le Berghe”, schildknaap,
staat vermeld in de monsteringslijst van 1410 van Jan, heer van Gistel.
1 Bethune, Epitaphes, p. 212 – Bossuyt, Ryke, p. 106 – Buylaert, Adelslijsten, n° 161 -
Van Duyse, Inventaire, n° 494 - van Renynghe de Voxvrie, Belle, pp. 43-47 - Van Praet,
Recherches, p. 287
2 Bethune, Epitaphes, p. 209 – Prevenier, Handelingen, n° 96, 301 en 632 - van Renynghe
de Voxvrie, Belle, pp. 396-397 - Van Praet, Recherches, p. 287
3 Buylaert, Adelslijsten, n° 453 - Gilliodts-van Severen, Inventaire, D. III, p. 468 en D.
IV, p. 478 – Prevenier, Handelingen, n° 675 - Schouteet, Regesten, D. 4, n° 440 - Van
den Abeele, Witte, p. 142
Gruuthuyse en heraldiek 53

Berghen (Hendrik van) 1
mer heinric và berghen, in sinopel drie maliën van zilver, een
schildhoofd van goud, beladen met drie palen van keel, rechts boven
vergezeld van een wassenaar van hetzelfde 2 (Gruuthuse-01).
Helmteken, een wilde ezelskop van sabel, de muil van zilver.
Banier met het wapen.
ZEGEL: “Messire Henri de Berghes, sgr de Grimberghe”, zegelde in 1411,
drie maliën en een schildhoofd beladen met 3 palen.
Zie hoger artikel I. A-I. 3, p. 10.
Berghen, bastaard (H. van) 3
h. van berghen b, in sinopel drie maliën van zilver, een schildhoofd
van goud, beladen met drie palen van keel, een schuinstaak van
azuur over alles heen (Gruuthuse-05).
Butkens vermeldt een Hercule van Berghen, bastaardzoon van Hendrik,
heer van Bergen-op-Zoom, en halfbroer van Hendrik, de echtgenoot van
Johanna van den Gruuthuyse. In 1426, bij een twist tussen de stad
Antwerpen en de heer van Bergen-op-Zoom, werd “den bastaert van
Berghen Hectorre” gevangen genomen door de Antwerpenaren.
Beurse (Jan van der) 4
jan van der beurze, in goud een schuinbalk van keel, beladen met
drie beurzen van zilver (Gistel-22).
Helmteken, een adelaarskop van zilver, gebekt van goud, houdende
een ring van hetzelfde, tussen een vlucht van sinopel, komende uit
een kroon van keel.
ZEGEL: “Jan van der Beurse” zegelde als schepen van Brugge in 1397, een
schuinbalk beladen met drie beurzen.
Hij was zoon van Nicolaas en van Margareta Reubs en huwde Gertrude
Bave. Hij was verscheidene malen schepen van Brugge tussen 1384 en
1420, burgemeester van de schepenen in 1395, 1422, 1425 en 1431 en
burgemeester van de raadsleden in 1413. Tussen 1385 en 1404, stuurde de
stad “her Jan Buersen” 5 meerdere malen op missie buiten de stad. In 1405
staat “Jean vander Bursen” vermeld als “pensionnaire” van de stad
1 de Raadt, Sceaux, D. I, p. 234
2 Ms 2692 geeft hetzelfde wapen zonder wassenaar.
3 Butkens, Trophées, D. II, p. 212 - Willems, Gestes, D. III, p. 618
4 Gailliard, Bruges, D. I, pp. 201-202 - Gilliodts-van Severen, Inventaire, D. III, p. 383 -
Prevenier, Handelingen, n° 2 en 680 - Van den Abeele, Witte, p. 64 - – Van Duyse,
Inventaire, n° 494 - Van Praet, Recherches, p. 289 – Vermeersch, Grafmonumenten, D.
II, n° 158 – Wikipedia, Beurze – Wikipedia, Brugge
5 Vanaf 1401 staat hij aangegeven als “her Janne van der Buerse” (Prevenier,
Handelingen, n° 525).
Gruuthuyse en heraldiek 54

Brugge. Hij overleed in 1434 of 1435 en ligt begraven in de Sint-
Jacobskerk te Brugge.
Blanckaert (Jan) 1
mer jan blancke, in azuur bezaaid met lelies van goud een keper van
hetzelfde (Gistel-05).
ZEGEL: Jehan Blanckaert zegelde in 1386, een veld bezaaid met lelies een
keper erover.
WAPEN: De lelies zijn in de meeste wapenboeken van zilver.
Een “Mer Jan Blankaerde” staat vermeld in 1382. In 1404 werd Jan
Blanckaert, ridder, vermeld als “amirael van der zee”. Hij was kamerheer
van hertog Jan zonder Vrees, vanaf 1405-1406 en kastelein van het kasteel
van Rupelmonde en kapitein van Sluis vanaf 1407 en dit tot 1422. “Messire
Jehan Blanckaert” werd vermeld in 1423-1425 in de rekeningen van de
Raad van Vlaanderen.
Bochoute (Jan van) 2
jan van bochout, in azuur drie paalsgewijs geplaatste handbogen
van goud, gebroken met een hartschild in goud een dwarsbalk van
vijf spitsruiten van keel (Gruuthuse-23).
“Janne van Bochoute” staat vermeld in 1384-1385 in de rekeningen van
de stad Brugge. Hij vergezelde de graaf van Nevers, Jan zonder Vrees, in
1396 tot in Bulgarije.
Bonin, bastaard (Richard) 3
ruuschart bonì basstaert, in azuur een vrijkwartier in keel een
uitgeschulpt schuinkruis van goud, vergezeld van vier korenschoven
van hetzelfde (Gruuthuse-43).
WAPEN: Volgens het wapenboek van de vrede van Atrecht voerde “jeh
bonnink”, in keel een uitgeschulpt schuinkruis van goud, vergezeld van
vier korenschoven van hetzelfde. De familie Bonin, genoemd van
Meulebeke voert normaal, in goud een uitgeschulpt schuinkruis van azuur
vergezeld van vier korenschoven van hetzelfde.
1 Debrabandere, Studie, n° 193 - Buylaert, Adelslijsten, n° 168, 407 en 751 – Buylaert,
Repertorium, p. 85 - de Borchgrave, Diplomaten, p. 144 - de L’Espinoy, Noblesse, p.
236 - Gilliodts-van Severen, Inventaire, D. III, pp. 74 en 462 - Prevenier, Handelingen,
n° 598 - WMV, Blanckaert
2 Delaville Le Roulx, Orient, D. II, p. 79 - Gilliodts-van Severen, Inventaire, D. IV, p. 42
– Kervyn de Lettenhove, Froissart, D. XV, p. 398
3 Clemmensen, Arras, n° 200 - Gailliard, Bruges, D. VI, pp. 305 en 313 – Gailliard,
Inscriptions, D. III, p. 111 - Van den Abeele, Witte, p. 64 – Vermeersch,
Grafmonumenten, D. II, n° 188 - WMV, Bonin
Gruuthuyse en heraldiek 55

Een Tristan Bonin, genoemd van Meulebeke, natuurlijke zoon van Jan
Bonin, heer van Meulebeke, echtgenoot van Clara Beughet, overleed in
1448 en werd begraven in de Sint-Walburgakerk te Brugge.
Braderick (Gillis) 1
gillis braderic, in keel drie schuingeplaatste vissen van goud, een
smalle getande zoom van hetzelfde (Gistel-27).
Gillis Braderick, ridder, was schepen van 1390 tot 1406 en verscheidene
malen burgemeester van Brugge. “Gille Braderye” staat vermeld in 1396.
Hij werd in 1407 door Jan zonder Vrees als magistraat van de stad Brugge
verbannen uit Vlaanderen.
Braderick (Joris) 2
mer joris braderic, in keel drie schuingeplaatste vissen van goud
(Gistel-19).
Helmteken, een vis bijtend in de helm van goud tussen een vlucht
van keel.
Banier met het wapen.
ZEGEL: Joris Braderic zegelde in 1384, drie schuingeplaatste vissen.
WAPEN: Normaal zijn de drie vissen van zilver.
Joris Braderic, ridder, was schepen van Brugge tussen 1396 en 1404 en
burgemeester in 1404-1405. Tussen 1385 en 1404 werd “mer Joris
Bradericke” verscheidene malen op missie gezonden buiten de stad. Als
laatst staat hij aangegeven als één der drie burgemeesters van Brugge. Een
Joris Braderick en Jacob zijn broer (waarschijnlijk de zonen van Joris)
staan aangegeven in de rekeningen van de Raad van Vlaanderen voor de
jaren 1423-1425. Op 1 februari 1425 staat “damoyselle Jehanne, fille de
feu messire Jorge Braderic” vermeld in de rekeningen. Zij huwde in 1425
met Antoon van Adeghem. Een “Georges Brauderich” neemt in 1438 met
23 andere Bruggelingen deel aan de Spinet van Rijsel.
Branteghem (Jan van) 3
jan van brantegheem, in goud het veld bezaaid met tranen van sabel
een leeuw van keel (Gruuthuse-08).
ZEGEL: Een Jehan van Branteghem, kapelaan te Deinze, zegelde in 1455,
een leeuw, de schouder beladen met een ster, een uitgeschulpte zoom.
1 Gailliard, Bruges, D. IV, pp. 160-161 - Gilliodts-van Severen, Inventaire, D. IV, pp.
183-184 - Van den Abeele, Witte, p. 64
2 Buylaert, Adelslijsten, n° 85 en 694 - Buylaert, Repertorium, pp. 121-122 - de Rosny,
Epervier, p. 62 - Gilliodts-van Severen, Inventaire, D. III, p. 75 - Prevenier,
Handelingen, n° 3 en 717 - Van den Abeele, Witte, p. 64 - Van Praet, Recherches, p. 288
- WMV, Braderick - Wikipedia, Brugge
3 Bethune, Epitaphes, pp. 80, 93 en 97 – de Raadt, Sceaux, D. I, pp. 320-323 - Opsommer,
Leengoed, pp. 624 en 629
Gruuthuyse en heraldiek 56

WAPEN: Volgens Bethune voerde de familie in goudhermelijn een leeuw
van keel, gewapend en gekroond van azuur.
Jan van Branteghem was grafelijk ontvanger van Aalst van 1390 tot 1407
en baljuw van Ninove van 1390 tot 1405. Te Appelterre is er in de kerk een
memorie van Jan van Branteghem en Lisbette Wasteels, zijn echtgenote,
en te Schendelbeke voor een Jan van Branteghem.
Breydel (Jacob) 1
jacob breidel, in keel 3 paardenkoppen van zilver, getoomd van
sabel (Gruuthuse-38).
Helmteken, een paardenkop van zilver, getoomd van sabel, komende
uit een wrong van zilver en azuur.
Pennoen met het wapen.
ZEGEL: “Jacob Breydel” zegelde in 1386 als schepen van Brugge. Op een
gebroken zegel ziet men aan de rechter zijde van het schild twee getoomde
paardenhoofden. Een Jacob Breydel zegelde in 1433, drie getoomde
paardenkoppen.
Hij was zoon van Jan en van Clara de Pinckere. Hij huwde eerst Elisabeth
van Aertrycke en vervolgens Elisabeth van de Walle. Hij was verschillende
keren schepen van Brugge tussen 1385 en 1413 en raadsheer tussen 1403
en 1416. Tussen 1386 en 1404 werd “her Jacob Breydele” meerdere malen
op missie gezonden buiten de stad. In 1398 was hij forestier van het
steekspel van de Witte Beer. Hij overleed in 1416 en werd begraven in de
Sint-Walburgakerk te Brugge.
Broodloos (Jacob) 2
jacob broolos, in goud een dwarsbalk van keel, beladen met drie
penningen van goud (Gruuthuse-41).
Helmteken, twee stierenhoorns van sabel, de rechtse versierd met
een ring van goud.
Hij was mogelijks een zoon van Pieter Broodloos, vermeld in 1358. Hij
was verscheidene malen schepen van Brugge tussen 1408 en 1412 en
burgemeester der schepenen tussen 1413 en 1439. Hij nam samen met 24
andere Bruggelingen deel aan het steekspel gehouden te Rijsel in 1408.
1 De Raadt, Sceaux, D. IV, p. 410 - Douxchamps, Breydel, p. 303, n° IV – Gailliard,
Bruges, D. III, pp. 6-7 - Gilliodts-van Severen, Inventaire, D. III, pp. 80-81 - Prevenier,
Handelingen, n° 11 en 716 - Van den Abeele, Witte, pp. 64 en 142 - Van Praet,
Recherches, p. 289 – Vermeersch, Grafmonumenten, D. II, n° 95
2 Gailliard, Bruges, D. IV, pp. 159-160 - Gilliodts-van Severen, Inventaire, D. IV, pp.
481-482 - Van den Abeele, Witte, pp. 64 en 142 - Van Praet, Recherches, p. 289 –
Vermeersch, Grafmonumenten, D. II, n° 181 - Wikipedia, Brugge
Gruuthuyse en heraldiek 57

Bruggen (Jan van der) 1
jan van der breughe, in zilver drie lelies van azuur, een schuinstaak
van keel over alles heen (Gistel-28).
ZEGEL: “Johannes de Ponte”, schepen van Leuven van 1389 tot 1412,
zegelde in 1389 en 1398, drie lelies met afgeknotte voet, een schuinstaak
erover.
WAPEN: Bergshammar geeft voor “h jan vàd brugge” in zilver drie lelies
met afgeknotte voet van sabel, een hartschild met het wapen van Brabant.
Jan van der Bruggen (de Ponte), ridder, huwde in 1377 Elisabeth t’Serarnts.
Zij staat vermeld als weduwe in 1406. Zij hadden een zoon Jan, heer van
Blaesveld. Een “Johannes de Ponte” was schepen van Leuven tussen 1389
en 1412. Een “Jans van der Brueghe” staat in 1396 eveneens vermeld in
de rekeningen van de stad Brugge.
Bul (Philips de) 2
philips de bul, in zilver een schuinbalk van azuur, beladen met drie
schelpen van zilver, vergezeld van twee maliën van sabel (Gistel-
35).
Helmteken, een uilenkop van zilver tussen een vlucht van goud,
uitkomend uit een wrong van sabel en zilver.
ZEGEL: Een Paul de Bul, schepen van het ambacht van Ieper, zegelde in
1464, een schuinbalk beladen met drie schelpen en vergezeld van twee
maliën, gebroken rechts van de malie in het schildhoofd met een vijfpuntige
ster.
WAPEN: Volgens Bethune voerde de familie in goud (= zilver) een
schuinbalk van sabel, beladen met drie schelpen van zilver, vergezeld van
twee maliën van sabel.
Hij haalde in 1402 de eerste prijs in het steekspel van de Spinet te Rijsel.
“Philips den Bul” werd vermeld in 1406-1407 in de rekeningen van de
stad Brugge. Hij nam samen met 24 andere Bruggelingen deel aan het
steekspel gehouden te Rijsel in 1408 en staat in 1410 vermeld in de
monsteringslijst van Jan, heer van Gistel.
1 Demay, Flandre, n° 4451 - de Raadt, Sceaux, D. I, p. 340 - Gilliodts-van Severen,
Inventaire, D. III, p. 354 – Raneke, Bergshammar, n° 262 - Van den Abeele, Witte, p.
64 - van Parys, Lignages, p. 704
2 Bethune, Epitaphes, p. 303 - Bonaert, Sceaux, p. 288 - Buylaert, Adelslijsten, n° 423 -
Gilliodts-van Severen, Inventaire, D. IV, pp. 478 en 481-482 - Van den Abeele, Witte,
pp. 64 en 142
Gruuthuyse en heraldiek 58

Carlier (Jan) 1
jan de caerlier, in sabel een keper van vair van goud en azuur,
vergezeld van drie disselbijlen van goud 2 (Gruuthuse-49).
WAPEN: Dansaert, Rietstap en Van Dycke vermelden te Brugge een familie
Carlier die wapende, in azuur een keper van goud, vergezeld van drie
klophamers van zilver. Smallegange, Zeeland Veredelt vermeldt een
familie Carlier die voerde, in azuur een keper van goud, vergezeld van drie
zespuntige sterren van hetzelfde.
Een Jan “Caerline”, “Caerlin” of “Carlin” staat vermeld in de rekeningen
van de stad Brugge in 1357-1358, 1372, 1398, 1400 en 1402. De
stadsrekeningen van Kortrijk vermelden in 1399 een “Jan Carliere”.
Caumont (Gewijde de) 3
guyot van caumont, in zilver 3 spoorraderen van azuur (Gruuthuse-
20).
ZEGEL: Een “Guillelmi de Calvomonte” (Chaumont), klerk van de graaf
van Artesië, zegelde in 1342, drie sterren.
WAPEN: De Artesische familie de Caumont wapende normaal in keel
bezaaid met herkruiste kruisjes van goud drie spoorraderen van hetzelfde.
Chastel, genoemd Bleu-Chastel (Otto du) 4
ostelet van den casteele, in zilver drie leeuwen van sabel, vergezeld
in het hart van een gekanteelde toren van goud (Gistel-09).
ZEGEL: Een meester Jehan du Châtel, schepen van Rijsel, zegelde in 1445,
gevierendeeld 1 en 4, een kasteel; 2 en 3, drie leeuwen.
Otto, ridder, was zoon van Mathieu en van Maria van Halewyn. Hij huwde
Johanna de Pacy. Een “Oste du Castel”, schildknaap, werd in 1410
vermeld in de monsteringslijst van Jan, heer van Gistel.
Couderborch (Philips van der) 5
phils vander couderbuerch, in goud een keper van keel, beladen met
twee vijfpuntige sterren en in de top van een sproorrad, alles van
zilver (Gruuthuse-29).
ZEGEL: Philips van der Couderborch, amman van Brussel, zegelde in 1411,
een keper beladen met drie vijfpuntige sterren.
1 Dansaert, Armorial, p.172 - Debrabandere, Studie, n° 915 - Gilliodts-van Severen,
Inventaire, D. II, pp. 60, 102 en 359 – Rietstap, Armorial, D. I, p. 374 - Schouteet,
Regesten, D. 4, n° 372, 426 en 463 - Van Dycke, Recueil, n° 86
2 Ms 2692 geeft hetzelfde wapen maar met een keper van vair.
3 Demay, Artois, n° 1943 – Leuridan, Familles, D. I, p. 78
4 Buylaert, Adelslijsten, n° 560 – Demay, Flandre, n° 4418 - du Chastel de la Howarderie,
Notices, D. I, p. 506
5 Bethune, Epitaphes, p. 43 - Buylaert, Repertorium, pp. 184-185 - de Raadt, Sceaux, D.
II, p. 268 en D. IV, p. 503 – Smet, Couderborch, pp. 50-53 - Van Praet, Recherches, p.
290
Gruuthuyse en heraldiek 59

WAPEN: Volgens Bethune voerde “mer Philips vander Cauwerburch, d’or
au chevron de geule, chargé de 3 estoilles d’argent”.
Hij was zoon van Philips I en van Kateline van der Lyst en echtgenoot van
Clara Vilain, vrouw van Paddeschoot. In 1399 staat “Philip van der
Couderborch ... komende uut het Land van Waes” ingeschreven als poorter
van Brugge. Philips van der Couderborch, ridder, was amman van Brussel
in 1411. In 1414 werd hij benoemd tot schout van Antwerpen met de titel
“markgraaf van het land van Rijen” (schout van het markizaat van
Antwerpen en het land van Ryen), functie die hij waarnam tot 1419.
Craenhals (Henri) 1
mer henric craenhals, gevierendeeld 1 en 4, in azuur drie lelies van
goud; 2 en 3, in keel een leeuw van goud (Gruuthuse-27).
Helmteken, een kuif van goud.
Pennoen met het wapen.
ZEGEL: “Henrici Craenhals, militi” zegelde in 1394, gevierendeeld 1 en
4, drie lelies met afgeknotte voet; 2 en 3, een gekroonde leeuw.
WAPEN: De familie voerde gevierendeeld 1 en 4, in zilver drie lelies met
afgeknotte voet van sabel (Schoevere); 2 en 3, in keel een leeuw van zilver
(Sleeus).
Hij was zoon van Hendrik en van Maria de Leeuw, genoemd van der
Trappen, en huwde eerst Elisabeth van der Roosen en vervolgens
Margareta Schotelvoet. “Henrici Craenhals, militi” was schepen van
Brussel in 1394, 1399 en 1404. Hij bezat in 1394 het hof Ter Trappen. Hij
behoorde tot het geslacht van t’Serhuygs.
Deerlycke (Jacob van)
jacob van derleke, in azuur drie palen van vair van goud en keel
(Gistel-37).
Deerlycke (Michiel van) 2
michiel và derleke, in azuur drie palen van vair van goud en keel,
vergezeld in de rechter bovenhoek van een wassenaar van goud
(Gistel-39).
Een Michiel van Deerlycke staat vermeld in de Brugse stadsrekeningen van
1406-1407. Hij nam samen met 24 andere Bruggelingen deel aan het
steekspel gehouden te Rijsel in 1408 en aan verscheidene steekspelen van
de Witte Beer te Brugge, dit tussen 1418 en 1422.
1 Butkens, Trophées, D. II, p. 433 - de Raadt, Sceaux, D. II, p. 274 – van Parys, Lignages,
pp. 189-190
2 Gilliodts-van Severen, Inventaire, D. IV, pp. 478 en 481-482 - Van den Abeele, Witte,
p. 142 - Van Praet, Recherches, p. 291
Gruuthuyse en heraldiek 60

Dixmude (Frans van) 1
frans van dixmude, gedwarsbalkt van goud en azuur van acht
stukken, een uitgeschulpte schuinstreep van keel over alles heen
(Gistel-44).
ZEGEL: Frans van Dixmude, schepen van Ieper, zegelde in 1412,
gedwarsbalkt, een tegengekanteelde schuinbalk erover.
Hij was zoon van Michiel en van Katrien van Belle. Hij huwde in 1420
Maria van Lichtervelde, vrouw van Beaureward. In 1401 zendt de stad
Ieper onder meer “Franse van Dixmude” naar Atrecht. In 1405 zijn “her
France van Dixmude ende Meester Jan Belle” te Brugge. Frans van
Dixmude was heer van Dentergem en staat vermeld als schepen van Ieper
in 1413 en van 1421 tot 1423. Hij overleed in 1424.
Dudzele (Jan van) 2
mer jan van dudsele, gevierendeeld 1 en 4, in zilver een keper van
keel; 2 en 3, in keel een keper van hermelijn, vergezeld in de
rechterbovenhoek van een schildje met het wapen van Luxemburg 3
(Gruuthuse-21).
Helmteken, een ramskop van zilver tussen een vlucht van hetzelfde.
Pennoen met het wapen.
ZEGEL: “Jan van Ghistele, ruddere”, zegelde in 1420, gevierendeeld 1 en
4, een keper (van hermelijn), vergezeld in de rechterbovenhoek van een
omgekeerd lindeblad zonder steel? (ruwe afbeelding); 2 en 3, een keper
(Dudzele).
Hij was zoon van Rogier van Ghistelles en Margareta, erfdame van
Dudzele. Hij huwde Jacqueline de Craon. “Jan van Ghistele, ruddere”,
heer van Dudzele en van Straten ontving in 1420 een rente op de
heerlijkheid Guines. Hij overleed in 1430 in een veldslag.
Eechoute (Cornelis van den) 4
mer cornelis và dé eechoute, in azuur een schuinbalk van goud,
beladen met drie meerltjes van sabel, vergezeld van zes blokjes van
goud (Gistel-43).
1 Bossuyt, Ryke, p. 98 – Buylaert, Adelslijsten, n° 616 - de Raadt, Sceaux, D. I, p. 384 –
Feys, Saint-Martin, pp. 559, 597 en 606-610 – Gailliard, Bruges, D. I, pp. 48-49 -
Prevenier, Handelingen, n° 527 en 734 - van Renynghe de Voxvrie, Belle, pp. 48-49 en
397
2 Buylaert, Adelslijsten, n° 381 - de Raadt, Sceaux, D. I, p. 495 – Schwennicke,
Stammtafeln, D. VII, t. 97 - Van Praet, Recherches, pp. 291-292
3 Ms 2692 geeft voor het tweede en derde kwartier, in keel een keper van zilver.
4 Bethune, Epitaphes, p. 229 - Buylaert, Repertorium, pp. 214-215 - de Raadt, Sceaux, D.
I, p. 408 - de Wree, Genealogie, D. II, pp. 273-274 - Douët d'Arcq, Inventaires, n° 10597
- van Eeckhout, Recueil, n° 92-93, 107-108, 116, 130 en 136-138 - Van Praet,
Recherches, p. 296 – WMV, Eekhout
Gruuthuyse en heraldiek 61

ZEGEL: Cornelis van den Eechoute, zegelde in 1320 en Cornelis van den
Eechoute, burggraaf van Roeselare, zegelde in 1460, een veld bezaaid met
blokjes en een schuinbalk beladen met 3 meerltjes.
WAPEN: Volgens Bethune voerde de familie in azuur een schuinbalk van
goud, beladen met drie meerltjes van keel, een binnenzoom van zes blokjes
van goud.
Hij staat in 1387 vermeld als echtgenoot van Catharina, bastaarddochter
van Lodewijk van Crecy, graaf van Vlaanderen. Zij was weduwe van Pieter
Boudins. Hij was onderbaljuw van Gent in 1397 en in 1402 werd hij
aangegeven als “Cornelis vanden Eechoute bailliu van Ghend”. In 1415
was hij gescheiden van zijn echtgenote en in 1420 en 1423 laat hij samen
met Jacob Boudins zijn rechten gelden op de erfenis van wijlen Catharina
van Vlaanderen.
Floques (Oste) 1
hostin faucket van dorneke, in goud een keper van azuur, vergezeld
van tien vijfbladen van keel, geplaatst 6 in het schildhoofd en 4 in de
punt (Gistel-17).
WAPEN: Volgens Bethune voerde “Floncques”, in zilver een keper van
keel, vergezeld van 10 vijfbladen van hetzelfde.
De kwartierstaten van Lodewijck van Huerne, gestorven in 1513,
vermelden een familie Floques, met een gelijkaardig wapen, die verwant
zou zijn met de familie van Bruelis uit Zeeland.
Gheerolf (Jan) 2
jan gherolf, in keel een keper van sinopel geboord van goud, beladen
in de top met een gesp van goud, vergezeld van drie vijfpuntige
sterren eveneens van hetzelfde (Gruuthuse-17).
ZEGEL: Jehan “Gherlof”, schepen van Sluis, zegelde in 1406, een keper
omgeven van twee zeer versmalde kepers, vergezeld van drie sterren.
Een Jan “Gherlof”, voorheen gevangen te Baesweiler zegelde in 1374. Jan
“Gheerlofs cnape” wordt verder vermeld in 1386-1388 om een vete die hij
had met “Ywaine van Straten”. In 1403 wordt “Jan Gheerolf f.” als
schepen van het Ambacht Assenede door de baljuw van de Vier
Ambachten naar Gent gezonden. Hij was inwoner van Sluis, schepen van
de stad in 1406 en baljuw in 1421. In 1432 was een Jan Gheerolf beer van
het steekspel van de Witte-Beer.
1 Bethune, Epitaphes, p. 134
2 Buntinx, Audientie, p. 327 – Buylaert, Adelslijsten, n° 754 - Buylaert, Repertorium, p.
255 - de Raadt, Sceaux, D. I, pp. 486-487 - Gilliodts-van Severen, Inventaire, D. II, p.
345 en D. IV, p. 373 - Prevenier, Handelingen, n° 611 - Van den Abeele, Witte, pp. 64
en 143 - Van Praet, Recherches, p. 292
Gruuthuyse en heraldiek 62

Ghistelles (Wulfard van) 1
wulfaert van ghistele, gevierendeeld 1 en 4, gedwarsstreept van
zilver en azuur van twaalf stukken, een leeuw van keel erover; 2 en
3, in keel een keper van hermelijn (Gistel-08).
ZEGEL: Wulfard van Ghistelles, ridder, zegelde in 1333, gevierendeeld 1
en 4, een keper van hermelijn; 2 en 3, gedwarsstreept en een gekroonde
leeuw erover. “Oulfars de Ghistielle”, ridder, zegelde in 1336,
gevierendeeld 1 en 4, een keper van hermelijn; 2 en 3, gedwarsstreept en
een leeuw (gekroond?) erover.
WAPEN: Een grafzerk in de Onze-Lieve-Vrouwkerk te Kortrijk maakt
melding van “Wolfart de Ghistelle en son temps capitaine du chasteau de
Courtray, fils de messire Wolfart, Sr de Wadinpraiel, qui mourut l’an 1424.
Hij drouch Ghistelle ghecarteleert met Luxembourch burlé”.
Wulfard was waarschijnlijk een kleinzoon van Wulfard, heer van
Waudempreau, zoon van Jan, heer van Gistel, en van Margareta van
Luxemburg. In de lijst van Vlaamse edellieden en patriciërs van 1362-1363
staan onder het Vrije van Brugge “Messire Jehan en Wulfaert de
Ghistelle”. Het gaat hier evenwel om Wulfard, heer van Waudempreau, en
zoon van Jan, heer van Gistel.
Gistel (Jan, heer van) 2
in keel een keper van hermelijn.
ZEGEL: “Johannis, domini de Ghistella, militis”, zegelde in
1336, een keper van hermelijn.
Jan VI, heer van Gistel, was zoon van Jan V, heer van Gistel en Harnes, en
van Isabella van Rode, vrouw van Ingelmunster. Hij huwde eerst met
Margareta van Reyghersvliet en vervolgens met Johanna de Châtillon. In
de rekeningen van de algemene ontvanger van Bourgondië staat hij onder
de jaren 1383/1384 aangegeven als ridder baanderheer, kamerheer van de
hertog en kapitein van Brugge. Hij nam deel in 1408 aan de expeditie
ondernomen door Jan zonder Vrees tegen de Luikenaars en aan de veldslag
van Othée. Hij overleed tijdens de veldslag van Azincourt in 1415. Zijn
zoon Jan, raadsheer en kamerheer van Jan zonder Vrees, overleed in 1412
te Bourges ten gevolge van een epidemie.
1 Bethune, Epitaphes, p. 278 - Buylaert, Adelslijsten, n° 889 - Buylaert, Repertorium, pp.
261-262 – Demay, Flandre, n° 949 - de Raadt, Sceaux, D. I, p. 495 - van den Eeckhout,
Coninck, n° 98
2 Buylaert, Adelslijsten, n° 87 en 379 – Buylaert, Repertorium, pp. 261-265 – Demay,
Flandre, n° 944 - Marchal-Verdoodt, Table, p. 183 - Paravicini, Preussenreisen, p. 168
- Prevenier, Handelingen, n° 259, 413, 611 en 615 - Schnerb, Jean sans Peur, p. 545 -
Schwennicke, Stammtafeln, B. VII, t. 96
Gruuthuyse en heraldiek 63

Goedericx (Everard) 1
everaerd goederic, in azuur een gekroonde leeuw van goud, getongd
van keel, de schouder beladen met een schildje in azuur drie lelies
van zilver (Gistel-34).
Helmteken, een gekroonde leeuwenkop van goud, getongd van keel,
halsband van azuur.
WAPEN: “Joncvrau Elisabeth van Leeuwerghem”, vrouw van “Jan
Godericx”, overleden op 5 april 1465, is begraven in het begijnhof te
Dendermonde. Zij voerde als wapen, in azuur het veld bezaaid met blokjes
van goud een leeuw van hetzelfde, een schuinstaak van … over alles heen.
Hij voerde als wapen, in azuur een leeuw van goud, gewapend en getongd
van keel. Waarschijnlijk dient men hier de wapens om te wisselen?
Een “Everard Goederic” staat vermeld in 1357 en “Der Everaert
Goederic” was schepen van Brugge in 1368-1369. Bij de jaargetijden van
de Onze-Lieve-Vrouwkerk te Dendermonde wordt in het jaar 1370
“Daneel Goedericx, fs Everart” vermeld. In 1378-1379 vindt men in de
stadsrekeningen van Brugge “sher Everaerds Goederix wedewe” en in
1412 “Margareta de Belle, uxor Everardi Goderickx”.
Gracht, bastaard (Hector van der) 2
hector van der gracht basstaert, in sabel een vrijkwartier in zilver
een keper van keel, vergezeld van drie meerltjes van sabel
(Gruuthuse-16).
ZEGEL: Hector van der Gracht, bastaardzoon van Olivier I, zegelde in 1417
en 1420, een keper vergezeld van drie meerltjes, een schuinstaak over alles
heen.
“Hector du Fossé”, natuurlijke zoon van Olivier, heer van Gracht, en van
Isabella de Le Piete, werd door Philips de Stoute gelegitimeerd. Een “Ettor
du Fosse” staat in 1410 vermeld als schildknaap in de monsteringslijst van
Jan, heer van Gistel.
Gruuthuse (Jan, heer van)
gevierendeeld 1 en 4, in goud een kruis van sabel; 2 en 3, in keel een
schuinkruis van zilver.
Zie hoger artikel I.A-I. 3
1 Bethune, Epitaphes, pp. 56 en 60-61 - de Limburg-Stirum, Cartulaire, D. II, pp. 191-
192 - Gilliodts-van Severen, Inventaire, D. II, pp. 172 en 350
2 Buylaert, Adelslijsten, n° 431 – Demay, Flandre, n° 2396 - Le Glay, Inventaire, D. II,
p. 131 – Vercaemst, Gracht, pp. 357-358
Gruuthuyse en heraldiek 64

Gruuthuyse (Geldolf van den)
ghildolf van den gruutuuse, gevierendeeld 1 en 4, in keel een
schuinkruis van zilver; 2 en 3, in goud een kruis van sabel, het eerste
kwartier beladen in het schildhoofd met een vijfpuntige ster van
goud 1 (Gruuthuse-14).
Zie hoger artikel I.A-II. 4
Gruuthuyse (Jan van den)
jan van den gruutuuse, gevierendeeld 1 en 4, in keel een schuinkruis
van zilver; 2 en 3, in goud een kruis van sabel, het eerste kwartier
beladen in het schildhoofd met een wassenaar van goud 2
(Gruuthuse-12).
Helmteken, een ramskop van hermelijn, tussen een vlucht van
hetzelfde uitkomend uit een wrong van zilver en keel.
Banier met het wapen.
Zie hoger artikel I.A-II. 4
Hacart 3
achaerd van dorneke, in azuur drie klophamers van goud
(Gruuthuse-48).
Pennoen met het wapen.
WAPEN: in azuur drie strijdbijlen van zilver, de twee in het schildhoofd
afgewend.
Mogelijks gaat het hier om Jacob Hacart uit Doornik, die lid was van het
Minnehof, genoemd Karel VI.
Haghen (Jan van der) 4
jan vander haghe, gedwarsbalkt van goud en keel, de eerste
dwarsbalk van goud beladen met drie meerltjes van sabel 5
(Gruuthuse-11).
WAPEN: Rietstap vermeldt een familie van der Haeghen die als wapen
voerde, in zilver drie dwarsbalken van keel, vergezeld in het schildhoofd
van drie vogels van sabel, een schuinstaak van keel over alles heen.
In de Sint-Janskerk te Sluis vindt men het grafzerk van “Joncvr Marguerite
vander haghe, Jans dochter, svoirs, Thomas wijf, en starf int jaer 1445”.
Een Jan van der Haghe was in 1440 baljuw van Aardenburg.
1 Ms 2692 geeft hetzelfde wapen zonder de ster.
2 Ms 2692 geeft hetzelfde wapen zonder de wassenaar.
3 Bozzolo, Cour, n° 557 - WMV, Hacart
4 Bethune, Epitaphes, p. 354 - Gilliodts-van Severen, Franc de Bruges, D. II, p. 269 –
Rietstap, Armorial, D. I, p. 867
5 Ms 2692 geeft gedwarsbalkt van goud en keel.
Gruuthuyse en heraldiek 65

Halewyn (Daniël van) 1
daneel van halewin, in zilver drie leeuwen van sabel, een barensteel
van keel (Gistel-07).
ZEGEL: “Daneel van Alewine, ruddre”, zegelde in 1373 en 1378, drie
leeuwen en een barensteel erover.
Daniël van Halewyn, ridder, heer van Drongen en van Hansbeke, werd
geboren rond 1361. Hij was zoon van Daniël, heer van Hansbeke, en van
Catharina van Artevelde en overleed kinderloos na 1413. In de lijst van
Vlaamse edellieden en patriciërs van 1362-1363 staan onder Kortrijk
“Messire Daniel, Jehan, et Gauthier de Halewijn, chevaliers”. Het gaat
hier evenwel over zijn vader, gestorven in 1383, en zijn twee ooms, die de
stad Oudenaarde verdedigden bij het beleg van 1382.
Halewyn (Olivier van) 2
mer olivir van halewin, in zilver drie leeuwen van sabel, vergezeld
in het hart van een wassenaar van goud (Gistel-03).
Olivier, ridder, heer van Hemsrode, was de broer van Roeland, heer van
Halluin, en de oom van Percheval. Hij huwde eerst Kateline van Rolleghem
en vervolgens Margareta van der Clyte. Hij was baljuw van 1382 tot 1387
van Dendermonde en vervolgens van 1387 tot 1391 van Aalst en
Geraardsbergen. De kasselrijrekeningen van Kortrijk vermelden in 1391
“mer Olivier van Haluwine”. Hij vergezelde de graaf van Nevers, Jan
zonder Vrees, in 1396 tot in Bulgarije. Volgens Santens was hij reeds
overleden in 1394.
Halewyn (Percheval van) 3
mer perchevael van halewin, in zilver drie leeuwen van sabel,
gebroken met een hartschild in goud een kruis van sabel (Gistel-02).
Percheval, heer van Rollegem, zoon van Roeland, heer van Halluin, en van
Margareta van den Gruuthuyse stierf kinderloos. In 1392 staat “messire
Perchevael de Halewine” vermeld in de Kortrijkse baljuwsrekeningen.
1 Buylaert, Adelslijsten, n° 856 – Buylaert, Repertorium, p. 311 - de Raadt, Sceaux, D. II,
p. 18 - de Pauw, Artevelde, p. 787 en zegel n° 32 - Van Praet, Recherches, p. 295
2 Buylaert, Adelslijsten, n° 60 - Buylaert, Repertorium, p. 311 - Debrabandere, Kasselrij,
p. 144 - Delaville Le Roulx, Orient, D. II, p. 81 - Kervyn de Lettenhove, Froissart, D.
XV, p. 397 – Santens, Hemsrode, pp. 228-230 – Van Praet, Recherches, pp. 295-296
3 Buylaert, Repertorium, p. 312 – Debrabandere, Baljuwsrekeningen, n° 352 - Santens,
Hemsrode, p. 231 - Van Praet, Recherches, p. 296
Gruuthuyse en heraldiek 66

Halewyn (Willem van) 1
mer willem v halewin, in zilver drie leeuwen van sabel, gebroken met
een hartschild in zilver een kruis van sabel, beladen met vijf schelpen
van goud (Gistel-01).
Helmteken, een uitkomende leeuw van zilver, getongd van keel,
tussen een vlucht van zilver.
Banier met het wapen.
ZEGEL: Willem “de Haelwin”, heer van Uitkerke, ridder, zegelde in 1405,
drie gekroonde leeuwen, gebroken met een hartschild met een kruis.
Hij was zoon van Roeland, heer van Halluin, en van Margareta van den
Gruuthuyse en huwde Margareta Bonin. Hij was schout van Brugge in
1383. Hij nam deel, samen met zijn broers Olivier en Percheval, aan de
begrafenisplechtigheid van Gerard de Mortagne. In 1388 was hij baljuw
van Brugge en van 1399 tot 1403 van Aalst. In 1405 verklaarde Willem
“de Haelwin”, heer van Uitkerke en Buggenhout, ridder, dat hij door de
hertog van Bourgondië was vrijgesteld van het standgeld voor twee lenen
te Brugge. Vanaf 1411 was hij raadsheer van de raad van Vlaanderen. Hij
was aangesteld als testamentuitvoerder van Jan VI, heer van Gistel. Hij
overleed rond 1419.
Halewyn, genoemd Schoonjans (Jan van) 2
jan scone jans, in zilver drie leeuwen van sabel, gebroken met een
hartschild in azuur drie korenschoven van goud (Gistel-11).
Volgens Santens huwde Jan Schoonjans een dochter van Roeland van
Halewyn en van Margareta van den Gruuthuyse. Volgens Gailliard gaat het
hier om Jan van Halewyn, burgemeester van Brugge in 1383 en amman
van de stad Gent in 1411.
Harduemont (Raas de Warfusée, heer van) 3
rasse van godegont, in keel vijf lelies van goud, geplaatst 2, 2 en 1,
vergezeld in de rechterbovenhoek van een schelp van hetzelfde
(Gruuthuse-03).
ZEGEL: In 1383 gaf “Rasso de Warfesees, dominus de Warouz et de
Haltepenne, miles” een kwijtschrift aan de hertog van Luxemburg. Hij
zegelde, vier lelies, één in het linker schildhoofd, de drie andere geplaatst
2 en 1; een vrijkwartier beladen met een leeuw.
WAPEN: De familie de Warfusée-Waroux voerde als wapen in keel het veld
bezaaid met lelies van zilver, een vrijkwartier in keel een leeuw van goud.
1 Buylaert, Adelslijsten, n° 62 - Buylaert, Repertorium, p. 312 - de Raadt, Sceaux, D. II,
p. 18 – van den Eeckhout, Toison, n° 19 - Van Praet, Recherches, pp. 294-295 –
Vermeersch, Grafmonumenten, D. II, n° 128
2 de L'Espinoy, Noblesse, p. 193 – Gailliard, Bruges, D. I, p. 214 – Santens, Hemsrode, p.
231 - Van Praet, Recherches, pp. 305-306
3 de Borman, Hemricourt, D. II, pp. 241 en 397-398 - de Raadt, Sceaux, D. IV, p. 200
Gruuthuyse en heraldiek 67

Raas de Warfusée, ridder, heer van Waroux, Hautepenne en Harduemont,
is een zoon van Raas de Warfusée, heer van Waroux, en van Gertrude
d’Amay. Hij huwde in 1369 Margareta de Hautepenne, vrouw van
Hautepenne en Harduemont, en overleed in 1403 zonder rechtstreekse
erfgenamen.
Herzele (Renier van) 1
reynnier van hersele, gevierendeeld 1 en 4, in goud een dwarsbalk
van azuur, een leeuw van keel uitkomende aan de onderzijde van de
dwarsbalk, de schouder bedekt met een wassenaar van zilver; 2 en
3, in zilver een schuinbalk van vijf ruiten van keel 2 (Gruuthuse-30).
Zoon van Willem en echtgenoot van Goedele Halfhuys. Hij staat vermeld
als weduwenaar van 1422 tot 1428 en had nageslacht.
Herzele (Willem van) 3
willem van hersele, gevierendeeld 1 en 4, in goud een dwarsbalk van
azuur, een leeuw van keel uitkomende aan de onderzijde van de
dwarsbalk; 2 en 3, in zilver een schuinbalk van vijf ruiten van keel
(Gruuthuse-02).
ZEGEL: Willem van Herzele, schepen van Brussel, zegelde in 1449,
gevierendeeld 1 en 4, een uitgeschulpte schuinbalk; 2 en 3, een dwarsbalk
met een uitkomende leeuw erover.
WAPEN: De familie gebruikte normaal het eigen wapen in het eerste en
vierde kwartier.
Een Willem van Herzele voerde als wapen in zilver een schuinbalk van 5
ruiten van keel. Hij huwde Elisabeth Oemen en moet reeds gestorven zijn
voor 1374. De familie Oemen voerde als wapen in zilver (of in goud), een
dwarsbalk van azuur, een uitkomende leeuw van keel. Waarschijnlijk is
deze Willem (hij voerde het gevierendeelde wapen van beiden) een zoon
van bovenvermelde Willem en Elisabeth. Hij wordt vermeld tussen 1377
en 1412.
Hole (Jan van den) 4
jan van den hole, in goud drie adelaars van azuur, gebekt en gepoot
van keel (Gistel-48).
Hij staat vermeld in 1395 als schepen van de heerlijkheid Sint-Maria-
Oudenhove. Mogelijks gaat het hier om Jan, aangegeven als minderjarige
1 van Parys, Lignages, pp. 667-668
2 Ms 2692 geeft hetzelfde wapen zonder wassenaar.
3 Demay, Flandre, n° 4248 - van Parys, Lignages, pp. 37, 524 en 667-668 - Van Praet,
Recherches, p. 296
4 Bethune, Epitaphes, p. 22 - de Pauw, Artevelde, p. 799 – Schouteet, Regesten, D. 4, n°
248
Gruuthuyse en heraldiek 68

in 1368, zoon van Eustache en van Margareta Sloefs. Een ridder Jan van
den Hole ligt begraven in het klooster te Melle.
Hole (Simon van den) 1
simoen van den hole, in goud drie adelaars van azuur, gebekt en
gepoot van keel (Gistel-47).
ZEGEL: zijn vader, Frans van den Hole, voordien gevangen te Baesweiler,
onder Lodewijk van Namen, zegelde in 1374, drie adelaars en een
barensteel met 5 hangers erover.
WAPEN: “Lodewijck van den Hole, f s François” voerde als wapen, in zilver
drie adelaars van azuur, gebekt en gepoot van keel.
Hij was zoon van Frans van den Hole, verscheidene malen schepen van
Gent tussen 1375 en 1390, en van Gertrude van Raveschoot. Simon
verving zijn vader als schepen van Gent in 1390. Hetzelfde jaar werd hij
door de stad op missie gezonden naar Kortrijk en naar Hesdin. Hij overleed
kinderloos.
Hoste (Joris) 2
joris hoste, in goud een schuinbalk van keel, beladen met drie
eekhoorntjes van zilver (Gruuthuse-39).
Helmteken, een gaande eekhoorn van zilver tussen een vlucht van goud
uitkomend uit een wrong van sabel en goud.
ZEGEL: Jehan Hoste zegelde in 1402, een schuinbalk beladen met drie
eekhoorntjes.
“Joris Osten” staat samen met “her Zegheren van den Walle” vermeld in
de Brugse stadsrekeningen van 1400-1401. Hij nam samen met 24 andere
Bruggelingen deel aan het steekspel gehouden te Rijsel in 1408. Hij staat
in hetzelfde jaar vermeld als lid van de Sint-Jorisgilde.
Langheraerts (Balthazar) 3
baltazar langhered sone, gedeeld I, in zilver een halve adelaar van
sabel, uitgaande van de deellijn; II, in keel drie torens van goud; een
smalle getande zoom van sinopel over alles heen (Gruuthuse-37).
Een “Willem Langheraerds zuene” staat vermeld in een belangrijke lijst
van Brugse notabelen die op 4 maart 1392 naar Ieper werden gezonden om
met de hertog te onderhandelen.
1 Bethune, Epitaphes, p. 22 - de Pauw, Artevelde, p. 799 - de Raadt, Sceaux, D. II, p. 97 -
Prevenier, Handelingen, n° 146 en 147 – WMV, Hole
2 Gilliodts-van Severen, Inventaire, D. III, p. 444 en D. IV, pp. 433 en 481-482 - Van den
Abeele, Witte, pp. 64 en 143
3 Gilliodts-van Severen, Inventaire, D. III, p. 239 - Van den Abeele, Witte, p. 64
Gruuthuyse en heraldiek 69

Leeuwerghem (Robrecht van) 1
mer robrecht van lewerghem, in azuur het veld bezaaid met blokjes
van goud een leeuw van hetzelfde, gekroond van keel, de schouder
bedekt met een lelie van hetzelfde (Gruuthuse-06).
Banier met het wapen
ZEGEL: Een “Robreecht van Masseminne”, heer van Massemen en
Leeuwergem, zegelde in 1428, een leeuw, de schouder beladen.
Hij was zoon van Giselbrecht en de broeder van Giselbrecht, heer van
Leeuwergem, en huwde eerst Margareta van Ingelmunster en vervolgens
Maria van Halewyn. Hij was baljuw van Aalst van 1405 tot 1407 en daarna
van Kortrijk tot 1412 en overleed rond 1419.
Lembeke (Jan van) 2
mer jan và lembeke, in goud een dwarsbalk van keel, een barensteel
van azuur (Gistel-06).
WAPEN: Normaal een veld van zilver.
Ridder Jan van Lembeke was zoon van Rogier en van Isabella van der
Moere. In 1390 staat “messire Jehan de Lembeke” vermeld in de Kortrijkse
baljuwsrekeningen. Hij was schepen van het Brugse Vrije in 1391 en 1395
en burgemeester van de schepenen in 1393. Een “Jan van Lembeeke” staat
eveneens in 1390 en 1391 aangegeven als burgemeester van de commune.
Hij vergezelde de graaf van Nevers, Jan zonder Vrees, in 1396 tot in
Bulgarije. Hij had een zuster Isabella, die in 1384 vermeld staat als weduwe
van Lubrecht Scotelaere.
Lovendeghem (Roeland van) 3
roelant van lovendeghem, in azuur een keper van goud, beladen met
drie schelpen van keel (Gistel-45).
Pennoen met het wapen.
WAPEN: in sabel een keper van zilver, beladen met drie schelpen van keel.
Hij was een zoon van Roeland en van Margareta van Praet. Hij bracht in
1394, na het overlijden van zijn vader, leenhulde voor vier lenen op de
heerlijkheid Lovendegem. In 1400, staat “mer Roeland van Lovendeghem”
aangegeven. Hij overleed zonder nageslacht.
1 Buylaert, Adelslijsten, n° 400 – Buylaert, Repertorium, p. 419 - Castelain, Halewijn, p.
169 – De Keyser, Lembeke, p. 226 – Demay, Flandre, n° 1295 - De Temmerman,
Leeuwergem, pp. 136-137 - Van Praet, Recherches, p. 299
2 Buylaert, Repertorium, p. 423 - Debrabandere, Baljuwsrekeningen, n° 616 - Delepierre,
Documents, D. VII, pp. 76-79 - Delaville Le Roulx, Orient, D. II, p. 82 - Kervyn de
Lettenhove, Froissart, D. XV, p. 397 – Schouteet, Regesten, D. 4, n° 154 - Van Praet,
Recherches, p. 298 - WMV, Lembeke
3 Buylaert, Repertorium, p. 442 - Piot, Straten, pp. 121-122 - Van Praet, Recherches, pp.
298-299 - WMV, Lovendegem
Gruuthuyse en heraldiek 70

Maerschalck (Boudewijn de) 1
boudin de marscalt, in goud een schuinbalk van azuur, beladen met
drie hoefijzers van zilver, in de linkerbovenhoek een schildje in
azuur drie korenschaven van goud, gebonden van keel, een smalle
zoom van hetzelfde (Gistel-16).
“Katheline, weduwe van Boudin Maerscalx” staat vermeld in 1399. Een
“H. Boudin de Maerscalc” nam samen met 24 andere Bruggelingen deel
aan het steekspel gehouden te Rijsel in 1408. In hetzelfde jaar was hij
voogd van het Sint-Juliaangasthuis. Hij staat in 1411 aangegeven als
“maerscalke van den here van Brucghe”. Hij was schepen van Brugge in
1416 en 1427 en burgemeester in 1421. Een “Elisabeth Maerschals, f a
s’heer Bouduin”, echtgenote van Arnout Brantius, overleed in 1400 en een
“Cathelijne f a s’heer Bouduin Maerschaelck”, echtgenote van Lodewijk
van Moerkercke, overleed in 1425.
Maetsenare (Joris de) 2
jooris de maetsenare, in sinopel een keper van vair van goud en keel,
vergezeld van drie gespen van goud en boven het punt van de keper
van een wassenaar van hetzelfde 3 (Gistel-29).
“Joris de Maetsenare” was schepen van de stad Brugge in 1366. In 1435,
bezaten zijn erfgenamen land te Aardenburg. In de rekeningen van de
algemene ontvanger van Bourgondië wordt er voor de jaren 1386/1387 een
“Jean de Matenaye, bruguemastre” van Brugge vermeld die van de hertog
vaatwerk ontvangt. In 1435 bezaten zijn erfgenamen nog steeds gronden in
Aardenburg.
Masmines, bastaard (Galois van) 4
gelois van massemeyn basstaert, in azuur een leeuw van goud, de
schouder bedekt met een lelie van keel, een schuinstaak van sabel
over alles heen (Gruuthuse-31).
Pennoen met het wapen.
ZEGEL: “Galaut và Massemene”, broeder van Jan, zoon van “Rubbrecht”,
zegelde in 1430 een akte betreffende een leen te Sint-Gillis, gehouden door
zijn broer Jan van het kasteel van Dendermonde, een schuinbalk beladen
met 3 rozen, een vrijkwartier met een leeuw beladen met een lelie,
schuinbalksgewijs geplaatst.
1 Bethune, Epitaphes, pp. 316 en 365-366 – Buylaert, Adelslijsten, n° 475 - Gilliodts-van
Severen, Inventaire, D. IV, pp. 107 en 481-482 – Prevenier, Handelingen, n° 598 en 675
- Schouteet, Regesten, D. 4, n° 403 - Van den Abeele, Witte, pp. 64 en 143 - Van Praet,
Recherches, p. 299 - Wikipedia, Brugge
2 Gilliodts-van Severen, Inventaire, D. III, p. 363 - Gilliodts-van Severen, Petites-Villes,
D. II, p. 469 – Marchal-Verdoodt, Table, p. 262 - Van den Abeele, Witte, p. 46
3 Ms 2692 geeft hetzelfde wapen zonder wassenaar.
4 de Raadt, Sceaux, D. II, pp. 433-434 – Bethune, Epitaphes, p. 87 - Le Glay, Inventaire,
D. II, p. 131
Gruuthuyse en heraldiek 71

In de jaargetijden van de abdij van Ninove staan “Dnus Joannes de Gallois,
miles” en “Dnus Joannes de Gallois, fs naturalis” vermeld. Een “Griffon
de Masmines”, zoon van Jan en van Catharina Sneckers, werd door Philips
de Stoute gelegitimeerd.
Melanen (Jacob van) 1
jacob van melane, in zilver een keper van azuur, beladen met drie
vijfpuntige sterren van goud (Gistel-31).
Helmteken, een leeuwenkop van zilver, getongd van keel, tussen een
vlucht van zilver.
Banier met het wapen.
Jacob van Melanen en zijn vrouw Trude droegen in 1398 een hofstede aan
de westzijde van de Sint-Gillis-Nieuwstraat te Brugge over aan de stad. Hij
nam samen met 24 andere Bruggelingen deel aan het steekspel gehouden
te Rijsel in 1408. In 1409 deed de weduwe van Jacob van Melanen gifte
van renten aan de Onze-Lieve-Vrouwkerk te Brugge. Een Jacob van
Melanen, de jonge, nam deel aan verschillende Brugse steekspelen tussen
1418 en 1423. Hij staat in 1410 vermeld in de monsteringslijst van Jan,
heer van Gistel, en werd in 1411 aangegeven als “maerscalke van den here
van Brucghe”. Hij haalde in 1419 de eerste prijs in het steekspel van de
Spinet te Rijsel.
Messem (Tristan van) 2
tristram van messeem, in goud een keper van keel, beladen in de top
met een ring van goud, vergezeld van drie wassenaars van keel
(Gistel-13).
ZEGEL: “Margriete, fille de messire Guy, filz de messire Guy de Flandres,
jadis bastaerd, chevaliers, femme de Tristram de Messem” ontving in 1398
een rente op de brieven van Assenede. Zij gebruikte als zegel, gedeeld I,
een keper vergezeld van drie wassenaars; II, een vol wapen, een
vrijkwartier beladen met een leeuw.
Tristan was zoon van Willem en van Maria van der Beurse. Hij huwde
Margareta van Vlaanderen, overleden in 1411. “Messire Tristan de
Messem” vergezelde de graaf van Nevers, Jan zonder Vrees, in 1396 tot in
Bulgarije. Hij was één van de weinige Vlamingen die teruggekomen zijn
na de veldslag van Nicopolis. Hij werd gevangen door de Turken, maar
1 Buylaert, Adelslijsten, n° 630 – Gailliard, Inscriptions, D. II, p. XXIX - Gilliodts-van
Severen, Inventaire, D. IV, pp. 107 en 481-482 – Schouteet, Regesten, D. 4, n° 380 -
Van den Abeele, Witte, pp. 64 en 143 - Van Praet, Recherches, p. 300
2 de Raadt, Sceaux, D. II, p. 474 – Delaville Le Roulx, Orient, D. II, p. 82 - Gailliard,
Bruges, D. V, p. 234 – Gailliard, Inscriptions, D. I, p. 79 - Kervyn de Lettenhove,
Froissart, D. XV, p. 397 en D. XVI, pp. 258-260 - Van den Abeele, Witte, p. 64 –
Vermeersch, Grafmonumenten, D. II, n° 116
Gruuthuyse en heraldiek 72

kwam tamelijk snel vrij. Zijn schoonbroer daarentegen, Nikolaas
Utenhove, zou er zeven jaren over doen.
Metteneye (Lodewijk) 1
lodewic metten eye, in keel een keper van goud, beladen in de top
met een vijfpuntige ster van azuur, vergezeld van drie torens van
goud (Gruuthuse-42).
ZEGEL: Een “Jan Mettenye”, ridder, zegelde in 1390, een keper beladen in
de top met een ring en vergezeld van drie kastelen.
“Loys Metten-Eye, bourgeois de Bruges” vergezelde de graaf van Nevers,
Jan zonder Vrees, in 1396 tot in Bulgarije.
Metteneye (Peter) 2
pieter mettè eye, in keel een keper van goud, vergezeld van drie
torens van hetzelfde, een barensteel van azuur (Gruuthuse-40).
Helmteken, een zwanenkop van keel en zilver, gebekt van zilver,
tussen een vlucht van zilver en keel.
WAPEN: Normaal is de keper van zilver.
Peter Metteneye nam deel in 1398-1399 aan het steekspel te Rijsel, waar
hij “den danc brochte van der spinette”. Hij was raadsheer van de hertog.
Hij was gehuwd met Barbara van der Zyckele en overleed in 1427. Ze
werden beiden begraven in de Augustijnerkerk te Brugge. Een Peter
Metteneye was schout van de stad Brugge en burgemeester in 1416, 1420
en 1426.
Moerkercke (Lodewijk van) 3
mer lovis van moerkerke, in goud een schuinkruis van keel, beladen
met vijf schelpen van goud, vergezeld in het schildhoofd van een
schildje in goud vier kepers van keel (Gruuthuse-22).
ZEGEL: Catharina, dochter van Boudewijn Maerschalck en weduwe van
heer Lodewijk van “Mourquerque”, ridder, baljuw van Kortrijk, zegelde
in 1425, gedeeld I, een schuinkruis beladen met 5 schelpen en vergezeld in
het schildhoofd van een schildje met drie kepers; II, een schuinbalk
beladen met drie hoefijzers.
WAPEN: Normaal zijn de vijf schelpen van zilver.
1 Delaville Le Roulx, Orient, D. II, p. 82 - Demay, Flandre, n° 1320 - de Raadt, Sceaux,
D. IV, p. 533 - Kervyn de Lettenhove, Froissart, D. XV, p. 398 - Van den Abeele, Witte,
p. 64
2 Gailliard, Bruges, D. VI, p. 333 - Gilliodts-van Severen, Inventaire, D. III, p. 400 - Van
den Abeele, Witte, pp. 64 en 144 - Van Praet, Recherches, p. 301 – Vermeersch,
Grafmonumenten, D. II, n° 144 - WMV, Metteneye - Wikipedia, Brugge
3 Bethune, Epitaphes, pp. 365-366 – Buylaert, Adelslijsten, n° 392 – Buylaert,
Repertorium, pp. 489-490 - Delepierre, Documents, D. VII, pp. 81-88 - de Raadt,
Sceaux, D. II, p. 487 - Prevenier, Handelingen, n° 402 en 636 - WMV, Moerkerke
Gruuthuyse en heraldiek 73

Hij was raadsheer en kamerling van de hertog van Bourgondië, graaf van
Vlaanderen. “Lowis van Moerkercke, rudder” staat verschillende keren
vermeld als schepen van het Brugse Vrije van 1399 tot 1406 en
burgemeester van de schepenen in 1400 en 1407. Tussen 1398 en 1403,
werd “mer Lonis van Moerkeerke” verscheidene malen op missie
gezonden buiten de stad. Hij overleed in 1423 en zijn echtgenote Catharina
in 1425 en beiden werden begraven in de Onze-Lieve-Vrouwkerk te
Damme.
Nevele (Willem van) 1
mer willem van nevele, in goud een kruis van keel (Gistel-04).
ZEGEL: Een “Willelmi de Nivella”, ridder, heer van Uitbergen,
zegelde in 1336: een kruis.
WAPEN: Volgens Bethune voerde de familie in zilver een kruis van keel.
Hij was zoon van Willem, genoemd Ghauwain, heer van Oosthove, en van
Willelmina van Halewyn, genoemd de Deurwaerder, vrouw van
Lichtervelde en huwde Maria van Ghistelles. Hij was aanwezig in 1391 bij
de begrafenisplechtigheid van Gerard de Mortagne. Hij overleed in of voor
1393, datum waar “thoir van mer Willemme van Nevele” vermeld staat.
Zijn zuster Maria, echtgenote van Rogier Boetelin, genoemd van Heule,
erfde de heerlijkheid Lichtervelde. In de lijst van Vlaamse edellieden en
patriciërs van 1362-1363 staan onder Veurneambacht “Messire Guillaume
de Nevele”.
Parys, bastaard (van) 2
de basstaert parijs, gedwarsbalkt van zilver en keel van acht stukken,
de dwarsbalken van keel getralied van goud, een schuinstaak van
sinopel over alles heen (Gruuthuse-10).
Een Jan van Parys werd ridder geslagen in 1359 voor de veldslag van
Nogent-sur-Seine. “Her Jan Paris” staat vermeld in 1377 in gezelschap
van de “her Gherart van Ghistele”. Hij overleed in 1391 en volgens zijn
testament erfden Gerard van Ghistelles, zijn vrouw en hun zoon Jan,
goederen van hem en dit “vertus qu'en son endroit auoit demonstré
Messire Gerard de Guistelles Chevalier”.
1 Bethune, Epitaphes, p. 266 - Buylaert, Adelslijsten, n° 940 - Buylaert, Repertorium, p.
522 – Debrabandere, Hulster, N° 505 - Demay, Flandre, n° 1399 - van den Eeckhout,
Coninck, n° 83 - Van Praet, Recherches, p. 301 – WMV, Nevele
2 Buylaert, Repertorium, pp. 548-549 - de L'Espinoy, Noblesse, pp. 344-345 - de Pauw,
Audiencie, p. 940 - Kervyn de Lettenhove, Froissart, D. VI, p. 166
Gruuthuyse en heraldiek 74

Peckelmoes (Godschalck) 1
godscalc perkelmoes, gevierendeeld 1 en 4, in zilver een keper van
sabel, vergezeld van drie meerltjes van keel; 2 en 3, in (azuur) een
lelie van goud 2 (Gistel-25).
“Godscalke Peckelmoes” staat vermeld in 1369 in de rekeningen van de
stad Brugge.
Quarouble (Jacob de) 3
jacob de crombeke, in azuur een schuinkruis van goud, beladen met
vier vijfpuntige sterren van keel, één in het schildhoofd links, één in
het hart en twee in de voet, vergezeld van vier maliën van zilver 4
(Gruuthuse-46).
Geeft in 1400 een leen te Saultain als erfenis.
Quarouble (Jan de)
jan de crombeke, in azuur een schuinkruis van goud, beladen met
vijf vijfpuntige sterren van keel, vergezeld van vier maliën van zilver
(Gruuthuse-47).
Quarouble (Willem de) 5
willem de crombeke, in azuur een schuinkruis van goud, beladen met
vijf vijfpuntige sterren van keel, vergezeld van vier maliën van zilver
(Gruuthuse-45).
Pennoen met het wapen.
ZEGEL: Een “Willaume de Courouble” zegelde in 1428, een schuinkruis
beladen met vijf spoorraderen, gebroken in de rechterbovenhoek met een
punt en gekantonneeerd van vier maliën.
Een “Guillaume Quaroble” was algemeen procureur van de graaf in 1350.
Een “Willame de Quarouble sr de Lespaix” overleed in 1438 en werd
samen met zijn echtgenote, Jehanne Le Wette, overleden in 1406, begraven
in de Sint-Gerykerk te Valenciennes. Volgens zijn grafzerk was het
schuinkruis beladen met 5 sterren van keel.
1 Gilliodts-van Severen, Inventaire, D. II, p. 172
2 Ms 2692 geeft hetzelfde wapen maar het eerste en vierde kwartier zonder de drie
meerltjes.
3 Bozzolo, Cour, n° 740
4 Ms 2692 geeft hetzelfde wapen maar het schuinkruis beladen met vijf vijfpuntige sterren.
5 Demay, Flandre, n° 1472 - Limburg-Stirum, Cartulaire, D. I, p. 152 – Leuridan,
Epigraphie, p. 59 – Rodière, Table, p. 77
Gruuthuyse en heraldiek 75

Rabecque (Victor de La Douve, genoemd de) 1
victor van rabeke, in goud vier kepers van azuur (Gistel-14).
ZEGEL: “Victors de le Douve, dit de Rabieque”, ridder ontving
in 1409 en 1410 een rente van de hertog van Bourgondië. Hij
gebruikte als zegel, vier kepers, gebroken met een hartschild
(ruw).
WAPEN: Bethune geeft voor de familie “vander Douve”, in goud vier
kepers van sabel.
“Mher Victor dela Douve, gheseyt van de Rabeke” staat vermeld in 1420.
Hij was raadsheer van de hertog en baljuw van Veurne. Hij overleed in
1421 en werd begraven in de Sint-Deniskerk te Veurne. “Riflaerde f. Mer
Victoors van Rabeke, bastaerd”, afkomstig uit Quesnoit op de Leie werd
poorter van Brugge in 1444.
Ranst (Wouter = Adam ? van) 2
woutre van ranst, in goud drie palen van keel, de middelste paal in
het schildhoofd beladen met een wassenaar van goud 3 (Gruuthuse-
04).
ZEGEL: Een “Adaem van Berchghem”, ridder, zegelde in 1374 met een
gelijkaardig wapen.
WAPEN: Leden van de familie van Berchem - Ranst voerden als wapen in
zilver drie palen van keel, meestal met een breukelement.
Hij was zoon van Jan en van Elisabeth van Staden. Hij huwde Catharina
van Ypelaer en overleed in 1414.
Raveschoot (Willem van) 4
willè và ravèscote, in goud 3 raven van sabel, een barensteel van
keel (Gistel-46).
Hij was zoon van Boudewijn en van Catharina van Steelant en huwde
Mathilde Borluut. “Willem van Ravescoete”, schepen van Gent, werd in
1402 op missie gezonden naar Brugge en in 1403 naar Calais. In 1406
verkocht hij, samen met zijn echtgenote, hun huis te Gent aan Walrave,
heer van Massemen. Hij overleed in 1410 en ligt, samen met zijn
echtgenote, begraven in de Sint-Janskerk te Gent. Een Willem van
Ravschoot was in 1438 leenhouder van gronden gelegen in het goed
genoemd “Nieuwgoed” en “Fierkensbrouc” te Petegem. In de lijst van
1 Bethune, Epitaphes, pp. 110, 217 en 252 - Buylaert, Repertorium, p. 579 - De Flou,
Toponymie, D. 13, p. 216 - de Raadt, Sceaux, D. I, p. 394 – Jamees, Brugse, D. II, p. 198
– WMV, Douve en Rabecque
2 Jéquier, Ranst, pp. 2-3, 28-33 en n° VII-7
3 Ms 2692 geeft hetzelfde wapen zonder wassenaar.
4 Buylaert, Adelslijsten, n° 1003 - de Potter, Petegem, p. 20 – Despodt, Gentse, n° 1.3./010
– Goethals, Dictionnaire, D. I, p. 452 - Prevenier, Handelingen, n° 578, 584, 600, 602,
613 en 621 - Van Praet, Recherches, pp. 302-303
Gruuthuyse en heraldiek 76

Vlaamse edellieden en patriciërs van 1437 staan onder Gent “Jacques et
Guillaume de Raveschot, freres”.
Renty (Raas de) 1
mer rasse và renty, in goud drie disselbijlen van keel, vergezeld in
het hart van een zespuntige ster van sinopel, een smalle getande
zoom van hetzelfde (Gruuthuse-19).
WAPEN: Bergshammar geeft voor Renty, in zilver drie disselbijlen van
keel, de twee bovenste afgewend.
In 1396 vergezelde hij de graaf van Nevers, Jan zonder Vrees, tot in
Bulgarije.
Reyghersvliet (Jan van) 2
jan van regaersvliete, in azuur een uitgeschulpt kruis van goud, een
barensteel van keel (Gistel-10).
WAPEN: Volgens Bethune voerde de familie in azuur een uitgeschulpt
kruis van zilver.
In 1396 vergezelde “Messire Jehan de Reingaerdsvliete” de graaf van
Nevers, Jan zonder Vrees, tot in Bulgarije.
Rockeghem (Jan van) 3
jan van rokeghem, in goud een kruis van keel, beladen met een
vijfpuntige ster van zilver (Gruuthuse-07).
WAPEN: in goud een dubbelgebloemde binnenzoom van sinopel, een kruis
van keel over alles heen.
Hij was zoon van Pieter, heer van Kerkem, overleden rond 1380. Hij huwde
een dochter van Goesin Cabeliau. In 1411 vertrok hij, samen met Jan van
Clessenaere en Jan van de Kerchove, naar Douai als kapitein van de
stedelijke militie. In 1416 staat “edele weerden heere mijn here Jan van
Rokeghem, rudder, heere van Kerckhem en sin hove ende heerscepe van
Ten Doerne” aangegeven.
1 Bij Delaville Le Roulx staat hij aangegeven als “le Galois de Renty”. In de rekeningen
van de algemene ontvanger van Bourgondië staat voor de jaren 1388/1389, een Vitasse
dit Galois de Renty, ridder aangegeven als kamerheer van de hertog (Delaville Le Roulx,
Orient, D. II, p. 84 - de Woelmont de Brumagne, Renty, p. 11 – Marchal-Verdoodt,
Table, p. 329 – Raneke, Bergshammar, n° 1845).
2 Bethune, Epitaphes, p. 372 - Delaville Le Roulx, Orient, D. II, p. 83 - Kervyn de
Lettenhove, Froissart, D. XV, p. 397 – WMV, Reigersvliet
3 Buylaert, Repertorium, pp. 602-603 - Castelain, Rokeghem, pp. 90-91 - WMV, Rokegem
Gruuthuyse en heraldiek 77

Rouc (Robrecht Le) 1
robrecht de rouc, gevierendeeld 1 en 4, in goud drie raven van sabel;
2 en 3, in vair van sinopel en goud, twee kepers van keel (Gruuthuse-
18).
Pennoen met het wapen.
ZEGEL: “Robbijn le Rouc” verzekert dat de ontvanger van Bornem zekere
betalingen heeft verricht. Hij zegelde in 1391, gevierendeeld 1 en 4, drie
meerltjes; 2 en 3, omgekeerd gekeperd van vair, twee kepers erover.
WAPEN: De kwartieren twee en drie zijn in feite het wapen van “le sire de
moriamnes, varié contre varié en chevrons d’argent et d’asur à ij chevrons
de gueles”.
Hij was zoon van Dominic Le Rouc, schildknaap, en van Catharina de
Bailleul 2 . In 1395-1396 werd Robrecht Le Rouc vervangen als opperjachtmeester
van Vlaanderen door Lodewijk de Maerschalk. In 1397, nam
“Robertus Rouc”, volgens Froissart, deel aan de verovering van Stavoren
door de graaf van Ostrevant. In 1402 verbond Robrecht Le Rouc, heer van
Morialmé, schildknaap, er zich toe ten overstaan van de graaf van Namen,
zijn meester, een pelgrimstocht te ondernemen naar Jeruzalem. Deze akte
werd bekrachtigd door Lodewijk van Reyghersvliet, heer van Boelare,
Gerard d’Havré en Michiel de Ligne, ridders. In 1414 onterfde hij zich van
een leen dat hij in 1412 gekocht had van Michiel de Ligne. In 1396 deed
zijn moeder leenhulde voor de heerlijkheid van Morialmé. Zij schonk de
heerlijkheid aan haar zoon Robrecht. Op 27 April 1418 doet “Johan de
Fossoit, écuyer, relève le donjon ou tour de Morialmeiz, les terres de
Heppignie et de Lambusart, par décès de Robert le Roulz, écuyer”.
1 Bormans, Fiefs de Namur, D. I, p. 70 en D. II, p. 233 - de Raadt, Sceaux, D. III, pp. 279-
280 – de Saint Genois, Monumens, D. I, p. 347 – Kervyn de Lettenhove, Froissart, D.
XV, p. 404 – Le Glay, Inventaire, D. IV, p. 25 – Popoff, Urfé, n° 2205 - Roland,
Morialmé, pp. 66-67 en 80
2 Zij was een dochter van Nikolaas, heer van Ronsoit in Vermandois, broeder van Jan,
heer van Beloeil (B-7970), en van Mahaut van Liedekercke, vrouw van Boelare. Na het
overlijden van Mahaut werd in 1362 Lodewijk van Male ingeroepen om de
erfenisverdeling te regelen tussen Catharina en haar 2 zusters. Johanna, echtgenote van
Willem, vidame van Chartres, erfde Overboelare, Beatrix, echtgenote van Jan, heer van
Fosseux, erfde Nederboelare en Catharina ontving het zesde deel van de landen die haar
beide zusters ontvangen hadden. Catharina en Johanna ontvingen dit wel “en fief et
hommage de la dame de Fosseux ou du Comte de Flandres”. In 1364 verkocht Johanna
aan haar zuster Beatrix “toute sa part dans les biens et les droits de la seigneurie de
Boulaere”. Het “goed van bourlaere algheheel te gader es comen ende also sal bliven
ghehouden van minen Here, van der vrauwen van Fosseux als ervachtich”. Dit verklaart
de familiale banden met het huis Reyghersvliet en de relatie met Vlaanderen (Campen,
Boulaere, pp. 52-54 - de Liedekerke, Rasse, pp. 334-336 – de Raadt, Sceaux, D. III, p.
279 - Godefroy, Inventaire, n° 8871 en 9344 - Le Glay, Inventaire, D. II, pp. 47 en 123
- Van Trimpont, Boelare, pp. 134-140).
Gruuthuyse en heraldiek 78

Rynvisch (Everard) 1
everaert rinvisch, in goud zes dolfijnen van azuur, geplaatst 3 en 3
(Gruuthuse-36).
Helmteken, een dolfijn van azuur, bijtend in de helm.
ZEGEL: “Everaerdi Rynvisch” ontving in 1418 een rente op de spijker van
Brugge. Hij gebruikte als zegel, zes vissen.
In 1387 hield “Everaerdt Rijnvisch, Philips zone” een leen gelegen binnen
de stad Gent van de heer van Nevele. In 1390 en in 1392, werd “her
Everaerd Rijnvische”, schepen van Brugge, op missie gezonden naar Gent.
“Eueraerd Rynvisch” was in 1391 een van de zes “hooftmans” te Brugge
en in 1393 en 1407 schepen van de stad. Hij nam samen met 24 andere
Bruggelingen deel aan het steekspel gehouden te Rijsel in 1408. Hij
overleed in 1423 en ligt begraven met zijn echtgenote, Jacqueline Bondt,
in de Onze-Lieve-Vrouwkerk te Brugge.
Rysele (Gillis van) 2
gillis van rijssele, gevierendeeld 1 en 4, in goud een schuinbalk van
drie ruiten van azuur; 2 en 3, gedwarsbalkt van goud en azuur
(Gistel-36).
In 1402 werd “her Gillis van Rijsele”, schepen van Brugge, samen met
“Victoor van Leffinghe” naar Leulingen gezonden om aanwezig te zijn bij
het verdrag tussen de Fransen en de Engelsen betreffende de schade die
deze laatsten ter zee hadden aangericht aan de Vlaamse schippers.
Rysele (Joris van) 3
joris van rijssele, in sinopel een schuinkruis van goud, beladen met
vijf schelpen van keel (Gistel-21).
Helmteken, een uitkomende leeuw van sabel, tussen een vlucht van
zilver.
WAPEN: Bethune geeft voor een “Margriete van Russele”, gestorven in
1433, in zilver een schuinkruis van keel, beladen met 5 schelpen van goud.
Hij was in 1380 en 1382 deken van de Sint Jorisgilde. Hij was raadsheer
van de stad Brugge in 1386 en verscheidene malen schepen tussen 1394 en
1399. “Her Joris van Ryssele” wordt in de Brugse stadsrekeningen
vermeld in de jaren 1389-1390. Tussen 1390 en 1404 stuurde de stad
1 de Potter, Nevele, p. 33 - de Raadt, Sceaux, D. III, p. 230 - Gilliodts-van Severen,
Inventaire, D. III, p. 195 en D. IV, pp. 481-482 – Prevenier, Handelingen, n° 125 en 223
- Schouteet, Regesten, D. 4, n° 196 en 543 - Van den Abeele, Witte, pp. 64 en 144 –
Vermeersch, Grafmonumenten, D. II, n° 136
2 Prevenier, Handelingen, n° 566
3 Bethune, Epitaphes, p. 317 - Gilliodts-van Severen, Inventaire, D. III, pp. 219-220 en
239 – Prevenier, Handelingen, n° 137 - Schouteet, Regesten, D. 4, n° 221 en 403 - Van
den Abeele, Witte, p. 64 - Van Praet, Recherches, p. 305
Gruuthuyse en heraldiek 79

Brugge “her Jorisse van Rijssele” verschillende keren op missie buiten de
stad.
Rysele (Robrecht van) 1
kanin van rijssele, in sinopel een schuinkruis van goud, beladen met
vijf schelpen van keel, vergezeld in het schildhoofd van een
wassenaar van goud (Gistel-30).
Een “Robbrechte van Ryssele” ontving in 1404-1405 geschriften over de
schade die lieden uit Castilië op zee hadden toegebracht aan Duitse Hanze
kooplieden. Hij diende deze klacht te schrijven in het Nederlands, te
vertalen in het Frans, en te overhandigen aan de burgemeester en de
vertegenwoordigers van de stad Brugge.
Scotelaere (Lievin de) 2
lievin scuetelare, in keel een schildhoofd van goud, beladen met drie
ruiten van azuur, de eerste ruit beladen met een meerltje van (zilver)
(Gistel-33).
Helmteken, een zwanenkop van sinopel, gebekt van goud, tussen een
vlucht van zilver, uitkomend uit een wrong van zilver en keel.
ZEGEL: “Lieuin de Sceutelare” zegelde in 1389 als schepen van Brugge,
een schildhoofd beladen met drie ruiten.
Hij was in 1404 nogmaals schepen van de stad. In 1403-1404 en in 1411-
1413 vermeldt men hem als “heer Lievin Scuetelare, buerchmeester”.
Scotelaere (Lubrecht de) 3
lubrecht scuetelare, in keel een schildhoofd van goud, beladen met
drie ruiten van azuur (Gistel-32).
Helmteken, een zwanenkop van sinopel, gebekt van goud, tussen een
vlucht van zilver, uitkomend uit een vlammenkroon van keel.
Mogelijks was hij in 1381 forestier van het steekspel van de Witte Beer. In
1389 werd “her Lubrechte den Scotelare” verscheidene malen op missie
gezonden door de stad Brugge. “Lubrecht den Scuetelaren” staat verder
vermeld in de Brugse stadsrekeningen van 1391 en 1404.
1 Gilliodts-van Severen, Inventaire, D. IV, p. 43 - Van den Abeele, Witte, p. 64
2 Debrabandere, Hulster, N° 636 - Gilliodts-van Severen, Inventaire, D. III, p. 145 en D.
IV, pp. 102 en 252 - Van den Abeele, Witte, p. 64 - Van Duyse, Inventaire, n° 494 - Van
Praet, Recherches, p. 306 - Wikipedia, Brugge
3 Gilliodts-van Severen, Inventaire, D. IV, p. 42 – Prevenier, Handelingen, n° 73, 74, 87,
98 en 100 - Schouteet, Regesten, D. 4, n° 139 - Van den Abeele, Witte, pp. 64 en 144
Gruuthuyse en heraldiek 80

Slingere (Frans de) 1
franse slingher, in azuur een dubbelkoppige adelaar van zilver,
gepoot van goud, de hals en het hoofd van hetzelfde (Gistel-40).
Banier met het wapen.
ZEGEL: Frans de Slingere, voogd van de Heilige Geest hospitaal, zegelde
in 1396, een adelaar met gespreide vleugels.
Frans de Slingere werd, samen met zijn echtgenote Anna, vermeld als
burger van de stad Ieper. Hij deed in 1387-1388 leenhulde voor een leen
gelegen te Boezinge, hem toegekomen bij het overlijden van zijn vader
Lamsin. In 1394 werd “Franse Slingher” door de stad Ieper naar Calais
gezonden en in 1401 naar Doornik. In 1396 werd hij aangegeven als
ontvanger voor de stad en in 1396 en 1414-15 als voogd van het Heilige
Geesthospitaal.
Steelant (Lievin van) 2
lievin van steelant, in keel een dwarsbalk van goud getralied van
azuur, vergezeld in het schildhoofd van drie vijfpuntige sterren van
goud (Gruuthuse-25).
ZEGEL: Lieven van Steelant, schepen van het Brugse Vrije, zegelde in
1397, een dwarsbalk getralied, getopt met ... en van twee naast elkaar
gerangschikte sterren.
WAPEN: Bethune geeft voor “Phlus de Steelant, duus de Lophem”, (in keel
een dwarsbalk van zilver getralied van azuur) “met dri gulden sterren
boven de face”.
Lieven van Steelant was meerdere malen schepen van het Brugse Vrije
tussen 1390 en 1402. De magistraten van het Brugse Vrije zonden hem in
1399, samen met Jan van Ghent en Jan van den Berghe, naar Diksmuide.
In mei 1402 was hij te Brugge om er, met andere leden van het Brugse
Vrije, het antwoord te bespreken dat aan de hertog zou worden verzonden.
Steenhuize (heer van) 3
de heere van steenhuuse, geschuinbalkt van goud en azuur, beladen
met een schaduwleeuw, een zoom geblokt van keel en zilver
(Gruuthuse-13).
ZEGEL: Felix van Steenhuyse zegelde in 1419, geschuinbalkt beladen met
een leeuw, een geblokte uitgeschulpte? zoom. (de helft van het zegel is
gebroken).
1 Bonaert, Sceaux, p. 424 – Feys, Saint-Martin, pp. 459, 493 en 572-574 - Gilliodts-van
Severen, Inventaire, D. III, p. 373 – Prevenier, Handelingen, n° 282 en 516 - van
Hollebeke, Role, p. 337
2 Bethune, Epitaphes, pp. 21 en 315 - Delepierre, Documents, D. I, p. 43 en D. VII, pp.
76-84 - de Raadt, Sceaux, D. III, p. 466 - Prevenier, Handelingen, n° 558 en 653 – WMV,
Steeland
3 Buylaert, Adelslijsten, n° 383 en 748 - Buylaert, Repertorium, pp. 651-653 – Colpaert,
Avelgem, p. 201 - Van Den Berghe, Steenhuize, pp. 202-210 - Van Praet, Recherches,
pp. 307-308
Gruuthuyse en heraldiek 81

Felix was zoon van Oste, heer van Steenhuize, en van Elisabeth van Welle
en huwde Margareta van Stavele. Hij volgde in 1385 zijn vader op als heer
van Steenhuize en Avelgem, Hij was vanaf 1405 tot 1424 groot-baljuw van
Vlaanderen. Hij steunde in 1411 en 1417 hertog Jan zonder Vrees, als
kapitein van een Brugse heir, in diens burgeroorlog tegen de Armagnacs.
Hij kocht in 1423, samen met zijn zoon Jan, het poorterschap te Brugge.
Hij overleed in 1424.
Stove (Peter van der) 1
pieter và der stove, in goud drie klophamers van azuur (Gistel-24).
Helmteken, een draak van zilver met gespreide vleugels, staande op
een kap van keel beladen met hermelijnstaartjes van goud, een
wrong van zilver en keel.
Een “Pieter van den Stove ten Hoye” staat vermeld in 1361 in de
preliminaire lijst opgemaakt voor het vredesakkoord tussen de graaf en de
stad Brugge.
Straten (Iwain van der) 2
ywein van straten, in keel drie schuinlinksgeplaatste omgekeerde
zwaarden van zilver (Gruuthuse-24).
ZEGEL: Iwain van der Straten, leenman van de burg van Brugge, zegelde
in 1409, drie schuingeplaatste zwaarden, schuinlinks boven elkaar
gerangschikt.
WAPEN: in keel drie schuingeplaatste omgekeerde zwaarden van zilver.
Hij was zoon van Jan, heer van Jabbeke, en van Margareta van Dudzele,
en echtgenoot van Catharina van Zedelghem. Hij werd in 1383 hoofd van
het huis van der Straten, na het overlijden van Jan van der Straten, heer van
Steenkerke, en overleed in 1419 zonder nageslacht. Hij werd in 1380
opgenomen als lid van de schepenbank van het Brugse Vrije en zetelde er
tot 1418. Hij werd meerdere malen burgemeester van het Noordkwartier
van het Vrije. Het was in zijn kasteel te Jabbeke dat de graaf van Namen
en de Vlaamse ridders zich in 1407 verzamelden om Jan zonder Vrees te
ontvangen bij zijn aankomst te Brugge.
Themseke, bastaard (Jan van) 3
jan van temscke b, in goud drie paardenkoppen van sabel, een
schuinstreep van sabel over alles heen (Gruuthuse-44).
Helmteken, een getoomde paardenkop van sabel.
1 Gilliodts-van Severen, Inventaire, D. II, pp. 113-116
2 Buylaert, Adelslijsten, n° 482 - Buylaert, Repertorium, p. 665 - de Raadt, Sceaux, D. III,
p. 488 – Piot, Straten, pp. 69-84 - Van Praet, Recherches, p. 308 - WMV, Straten
3 In 1395 wordt er melding gemaakt te Saaftinge van een “Janne van Theimseke sher Jans
zone den welken hi hadde bi joncvrouwe Agnieten zinen eersten wive” (Buylaert,
Adelslijsten, n° 489 - Debrabandere, Hulster, N° 675 - Van den Abeele, Witte, p. 144).
Gruuthuyse en heraldiek 82

ZEGEL: Een “Jan van Rheemseke”, burger van Brugge, ontving in 1414
een rente op de ontvangsten van de brieven van Assenede. Hij gebruikte
als zegel, drie getoomde paardenkoppen en een schuinstaak erover.
Jan, bastaard van Themseke, nam deel aan de steekspelen van de Witte
Beer tussen 1399 en 1408 en staat vermeld in de monsteringslijst van 1410
van Jan, heer van Gistel. Een Jan van Themseke nam in 1408, samen met
24 andere Bruggelingen, deel aan het steekspel gehouden te Rijsel.
Uterzwaene, bastaard 1
de basstaert uten zwane, in keel een leeuw van goud, de schouder
bedekt met een … van azuur, een schuinstaak van hetzelfde over alles
heen (Gruuthuse-32).
ZEGEL: “Swane van Mirabeel” zegelde in 1377, een gekroonde leeuw.
Mogelijks Hector, natuurlijke zoon van Jan, echtgenoot van Margareta van
Harelbeke. Hector was ridder en huwde tweemaal, de eerste maal met
Lisbeth Puntinck. Hij overleed in 1444 en werd samen met haar, overleden
in 1415, begraven in de Onze-Lieve-Vrouwkerk te Dendermonde.
Uterzwaene, bastaard 2
de basstaert uten zwane, in keel een leeuw van goud, een schuinstaak
van azuur over alles heen (Gruuthuse-33).
Waarschijnlijk een halfbroer van bovenstaande. Een “Messire Galois
Utenzwane, bastard” vergezelde de graaf van Nevers, Jan zonder Vrees,
in 1396 tot in Bulgarije.
Varssenaere (Jan van) 3
jan van varsenaer, in sabel drie schuingeplaatste omgekeerde
zwaarden van zilver (Gistel-12).
ZEGEL: Jehan van Varssenaere verklaarde in 1421 dat hij van de burg van
Brugge twee lenen hield te Meetkerke. Hij gebruikte als zegel, drie
schuingeplaatste zwaarden, schuinlinks boven elkaar gerangschikt.
Hij was zoon van Iwain, heer van Varsenare, en van Margareta Bonin. Hij
huwde Catharina Barbesaen. Hij was raadsheer van de hertog van
Bourgondië en werd samen met Jan zonder Vrees, graaf van Nevers, in
Bulgarije door de Turken gevangen genomen tijdens de veldslag bij
Nicopolis in 1396. Zij werden hetzelfde jaar vrijgelaten. “Jehan de
Versenare” staat vermeld in de monsteringslijst van 1410 van Jan, heer
van Gistel, en in de adelslijst van het graafschap Vlaanderen van 1425. Hij
1 de Meulenaere, Uutenswaene, pp. 265 en 267-268 - de Raadt, Sceaux, D. II, p. 482 -
Van den Abeele, Witte, p. 64
2 de Meulenaere, Uutenswaene, pp. 265 en 267-268 - Delaville Le Roulx, Orient, D. II, p.
85 - Kervyn de Lettenhove, Froissart, D. XV, p. 398
3 Buylaert, Adelslijsten, n° 598 en 744 - Buylaert, Repertorium, p. 707 - de Raadt, Sceaux,
D. IV, p. 87 – Delaville Le Roulx, Orient, D. II, p. 85 - Piot, Straten, pp. 101-106 - Van
Praet, Recherches, p. 309
Gruuthuyse en heraldiek 83

werd meerdere malen burgemeester van de schepenen van het Brugse Vrije
van 1415 tot 1435 en overleed in 1443.
Vlamincx (Jacob) 1
jacob vlamiing, in azuur bezaaid met herkruiste kruisjes van goud
een uitgeschulpt schuinkruis van hetzelfde (Gistel-23).
Helmteken, het bovenlijf van een wildeman van sabel, omwonden
van zilver, uitkomend uit een wrong van goud en keel.
ZEGEL: Jacob Vlaminc, leenman van de graaf van Vlaanderen, zegelde in
1384, een veld bezaaid met kruisjes en een uitgeschulp schuinkruis.
Walle (Zeger van de) 2
zegher van den walle, in keel een gekroonde leeuw van goud, de
schouder beladen met een schildje in sabel een keper van goud,
vergezeld van drie klaverbladen van hetzelfde (Gistel-26).
Helmteken, een leeuwenkop van goud, getongd en gekroond van
keel, tussen een vlucht van hetzelfde, uitkomend uit een kroon
eveneens van keel.
ZEGEL: Een Gillis van de Walle, schepen van Brugge, zegelde in 1330, een
gekroonde leeuw.
WAPEN: Volgens Bethune voerde de familie, in keel een leeuw van zilver,
de schouder beladen met een schildje in zilver een keper van sabel,
vergezeld van drie meerltjes van hetzelfde.
Hij was verscheidene malen raadsheer van Brugge tussen 1393 en 1405,
schepen in 1395-1396 en schatbewaarder van 1396 tot 1400. Hij werd in
1407 door Jan zonder Vrees als magistraat van de stad Brugge verbannen
uit Vlaanderen. In 1414 werd “Katheline”, weduwe van Zeger van de
Walle, onterfd van een leen gelegen te Dudzele en verkocht ze een leen te
Zuienkerke-Ambacht.
Weldene (Wouter van) 3
wouter van weldene, in goud een vrijkwartier in keel een schuinkruis
van goud (Gruuthuse-09).
WAPEN: De heren van Welden voerden, in keel een schuinkruis van zilver.
“Wouters van Weldene” werd in 1382 door het rekenhof vergoed voor
gedane kosten.
1 Laurent, Namur, n° 1164
2 Bethune, Epitaphes, p. 268 - de Raadt, Sceaux, D. IV, p. 192 - Gailliard, Inscriptions,
D. I, p. 99 en D. III, p. 136 - Opsommer, Leengoed, p. 430 – Schouteet, Regesten, D. 4,
n° 460 en 663 - Van den Abeele, Witte, p. 64 - Van Praet, Recherches, p. 311 – WMV,
Walle
3 Le Glay, Inventaire, D. VII, p. 21 - WMV, Welden
Gruuthuyse en heraldiek 84

Winghene (Wouter van) 1
woutre và winghene, in azuur drie maliën van zilver, een schildhoofd
van goud beladen met drie palen van keel (Gruuthuse-28).
ZEGEL: Een “Walterus de Winghe”, voorheen gevangen te Baesweiler,
onder de heer van Diest, zegelde in 1374, drie maliën, een schildhoofd
beladen met drie palen, vergezeld in de top, tussen de 2e en 3e paal, van
een vijfpuntige ster.
WAPEN: het veld in sinopel in plaats van azuur.
Hij is een nazaat van Wouter genoemd van Winghene, tweede zoon van
Hendrik, heer van Boutersem, vermeld in de eerste helft van de 13 de eeuw.
Een “messire Wautier de Winghene” staat vermeld in 1423-1425 in de
rekeningen van de Raad van Vlaanderen.
Zweveghem (Arnould van) 2
arnoud van zwevegh, geschuinbalkt van goud en azuur, beladen met
een schaduwleeuw, een smalle zoom geblokt van keel en hermelijn
(Gruuthuse-15).
ZEGEL: Gerard van Steenhuyse, heer van Zwevegem, ridder, zegelde in
1336, geschuinbalkt en een geblokte zoom.
“Mer Arend van Steenhuuse” is de zoon van “mer Gheraerd van
Steenhuse, heere van Zweveghem” en van Philippa van Nevele. In 1391
was hij aanwezig bij de begrafenis-plechtigheid van Gerard de Mortagne.
In 1398 huwde hij “vrouwe Kateline Diederic van Rotchefoert, here van
Ayshove nu sin wettelike wive” … “qui, à present, est en l’eage de XIIII
ans”. In 1405 vermeldt men in de cartularia de “staet van goed van mer
Arend van Zweveghem, here van Ayshove, houder bleven achter mer
vrauwe van Ayshove”. Hij huwde in een tweede huwelijk Margareta van
Poucke. “Messire Arnoul de Zuevengien” staat vermeld in de
monsteringslijst van 1410 van Jan, heer van Gistel. Hij wordt nogmaals
aangegeven in 1415 en in hetzelfde jaar staat zijn dochter en schoonzoon
“Guerard d’Escournay, escuier, et damoiselle Mergriete de Steenhuse,
dame de Aeyshove, sa femme, bourgeois et bourgeoise de Gand”
aangegeven. Arnould moet overleden zijn voor 23 juni 1419, datum
waarop zijn tweede echtgenote reeds hertrouwd was met Daniel van
Herzele. Arnould werd begraven, samen met zijn ouders, in de kerk van
Zwevegem.
1 Buylaert, Adelslijsten, n° 691 – Buylaert, Repertorium, p. 799 - Butkens, Trophées, D.
II, p. 211 - de Raadt, Sceaux, D. IV, p. 258 – Lams, Wingene, p. 72, n. 1 - Van Praet,
Recherches, p. 312 - WMV, Wingene
2 Buylaert, Adelslijsten, n° 417 - Buylaert, Repertorium, pp. 566 en 652-653 – de Borman,
Hemricourt, D. I, p. 134 en D. II, p. 354 - Debrabandere, Baljuwsrekeningen, n° 1232 -
Demay, Flandre, n°1629 – Thierry d’Orjo, mededeling - Van Praet, Recherches, p. 312
Gruuthuyse en heraldiek 85

Heraldische tafel van de deelnemers 1
in azuur een dubbelkoppige adelaar van zilver, gepoot
van goud, de hals en het hoofd van hetzelfde.
Slingere (Frans de) Gis-40
B
gedeeld I, in zilver een halve adelaar van sabel, Langheraerts
uitgaande van de deellijn; II, in keel drie torens van (Balthazar)
goud; een smalle getande zoom van sinopel over alles
heen.
in goud drie adelaars van azuur, gebekt en gepoot van
keel.
Gru-37
Hole (Jan van den) Gis-48
in goud drie adelaars van azuur, gebekt en gepoot van
keel.
Hole (Simon van
den)
in azuur het veld bezaaid met blokjes van goud een Leeuwerghem
leeuw van hetzelfde, gekroond van keel, de schouder (Robrecht van)
bedekt met een lelie van hetzelfde.
in goud drie disselbijlen van keel, vergezeld in het hart Renty (Raas de)
van een zespuntige ster van sinopel, een smalle getande
zoom van hetzelfde.
in goud zes dolfijnen van azuur, geplaatst 3 en 3.
HELM, een dolfijn van azuur, bijtend in de helm.
Rynvisch
(Everard)
Gis-47
Gru-06 B
Gru-19
Gru-36 H
gevierendeeld 1 en 4, in goud een dwarsbalk van azuur, Herzele (Willem
een leeuw van keel uitkomende aan de onderzijde van van)
de dwarsbalk; 2 en 3, in zilver een schuinbalk van vijf
ruiten van keel.
gevierendeeld 1 en 4, in goud een dwarsbalk van azuur, Herzele (Renier
een leeuw van keel uitkomende aan de onderzijde van van)
de dwarsbalk, de schouder bedekt met een wassenaar
van zilver; 2 en 3, in zilver een schuinbalk van vijf
ruiten van keel.
in keel een dwarsbalk van goud getralied van azuur, Steelant (Lievin
vergezeld in het schildhoofd van drie vijfpuntige sterren van)
van goud.
Gru-02
Gru-30
Gru-25
in goud een dwarsbalk van keel, beladen met drie Broodloos (Jacob) Gru-41 H
penningen van goud.
HELM, twee stierenhoorns van sabel, de rechtse versierd
met een ring van goud.
in goud een dwarsbalk van keel, een barensteel van
azuur.
Lembeke (Jan van) Gis-06
gevierendeeld 1 en 4, gedwarsstreept van zilver en azuur Ghistelles
van twaalf stukken, een leeuw van keel erover; 2 en 3, (Wulfard van)
in keel een keper van hermelijn.
gedwarsbalkt van goud en keel, de eerste dwarsbalk van
goud beladen met drie meerltjes van sabel.
gedwarsbalkt van goud en azuur van acht stukken, een
uitgeschulpte schuinstreep van keel over alles heen.
Haghen (Jan van
der)
Dixmude (Frans
van)
Gis-08
Gru-11
Gis-44
1 B = banier; Gis = Gistel; Gru = Gruuthuse; H = helmteken en P = pennoen
Gruuthuyse en heraldiek 86

gedwarsbalkt van zilver en keel van acht stukken, de Parys, bastaard
dwarsbalken van keel getralied van goud, een (van)
schuinstaak van sinopel over alles heen.
in azuur drie paalsgewijs geplaatste handbogen van Bochoute (Jan
goud, gebroken met een hartschild in goud een van)
dwarsbalk van vijf spitsruiten van keel.
in goud een keper van azuur, vergezeld van tien Floques (Oste)
vijfbladen van keel, geplaatst 6 in het schildhoofd en 4
in de punt.
in zilver een keper van azuur, beladen met drie Melanen (Jacob
vijfpuntige sterren van goud.
van)
HELM, een leeuwenkop van zilver, getongd van keel,
tussen een vlucht van zilver.
in azuur een keper van goud, beladen met drie schelpen
van keel.
Lovendeghem
(Roeland van)
Gru-10
Gru-23
Gis-17
Gis-31 H B
Gis-45 P
in keel een keper van goud, beladen in de top met een Metteneye
vijfpuntige ster van azuur, vergezeld van drie torens (Lodewijk)
van goud.
Gru-42
in keel een keper van goud, vergezeld van drie torens Metteneye (Peter) Gru-40 H
van hetzelfde, een barensteel van azuur.
HELM, een zwanenkop van keel en zilver, gebekt van
zilver, tussen een vlucht van zilver en keel.
in sabel een keper van goud, beladen in de top met een Assenede (Michiel
vijfpuntige ster van keel, vergezeld van drie van)
everzwijnskoppen van goud.
in keel een keper van hermelijn.
Gistel (Jan, heer
HELM, een bokkenkop van sabel, gehoornd van goud, van)
tussen een vlucht van hermelijn, uitkomende uit een
wrong van zilver en keel.
in goud een keper van keel, beladen in de top met een Messem (Tristan
ring van goud, vergezeld van drie wassenaars van keel. van)
Gis-38
Gis-00 H B
Gis-13
in goud een keper van keel, beladen met twee vijfpuntige Couderborch
sterren en in de top van een sproorrad, alles van zilver. (Philips van der)
Gru-29
gevierendeeld 1 en 4, in zilver een keper van keel; 2 en Dudzele (Jan van) Gru-21 H P
3, in keel een keper van hermelijn, vergezeld in de
rechterbovenhoek van een schildje met het wapen van
Luxemburg.
HELM, een ramskop van zilver tussen een vlucht van
hetzelfde.
gevierendeeld 1 en 4, in zilver een keper van sabel, Peckelmoes
vergezeld van drie meerltjes van keel; 2 en 3, in (azuur) (Godschalck)
een lelie van goud.
in keel een keper van sinopel geboord van goud, beladen Gheerolf (Jan)
in de top met een gesp van goud, vergezeld van drie
vijfpuntige sterren eveneens van hetzelfde.
in sabel een keper van vair van goud en azuur, vergezeld
van drie disselbijlen van goud.
Carlier (Jan)
Gis-25
Gru-17
Gru-49
in sinopel een keper van vair van goud en keel, Maetsenare (Joris
vergezeld van drie gespen van goud en boven het de)
punt van de keper van een wassenaar van hetzelfde
Gis-29
Gruuthuyse en heraldiek 87

in azuur drie kepers van goud, een smalle getande zoom
van keel, een vrijkanton van goud.
in goud vier kepers van azuur.
Beerst (Jan van
der)
Rabecque (Victor
de La Douve,
genoemd de)
in goud zes klokken van azuur, een barensteel van keel. Belle (Jan)
Gis-15
Gis-14
Gis-41
in goud drie klophamers van azuur.
Stove (Peter van
HELM, een draak van zilver met gespreide vleugels, der)
staande op een kap van keel beladen met
hermelijnstaartjes van goud, een wrong van zilver en
keel.
Gis-24 H
in azuur drie klophamers van goud. Hacart Gru-48 P
in goud een kruis van keel.
Nevele (Willem
van)
Gis-04
in goud een kruis van keel, beladen met een vijfpuntige
ster van zilver.
Rockeghem (Jan
van)
gevierendeeld 1 en 4, in goud een kruis van sabel; 2 en Gruuthuse (Jan,
3, in keel een schuinkruis van zilver.
heer van)
HELM, een bokkenkop van sabel, gehoornd van goud,
tussen een vlucht van hermelijn, uitkomende uit een
wrong van zilver en keel.
in azuur een uitgeschulpt kruis van goud, een barensteel
van keel.
Reyghersvliet (Jan
van)
in azuur bezaaid met herkruiste kruisjes van goud een Vlamincx (Jacob)
uitgeschulpt schuinkruis van hetzelfde.
HELM, het bovenlijf van een wildeman van sabel,
omwonden van zilver, uitkomend uit een wrong van
goud en keel.
in azuur een leeuw van goud, de schouder bedekt met Masmines,
een lelie van keel, een schuinstaak van sabel over alles bastaard (Galois
heen.
van)
in azuur een gekroonde leeuw van goud, getongd van Goedericx
keel, de schouder beladen met een schildje in azuur drie (Everard)
lelies van zilver.
HELM, een gekroonde leeuwenkop van goud, getongd
van keel, halsband van azuur.
in keel een gekroonde leeuw van goud, de schouder Walle (Zeger van
beladen met een schildje in sabel een keper van goud, de)
vergezeld van drie klaverbladen van hetzelfde.
HELM, een leeuwenkop van goud, getongd en gekroond
van keel, tussen een vlucht van hetzelfde, uitkomend uit
een kroon eveneens van keel.
in keel een leeuw van goud, de schouder bedekt met een Uterzwaene,
… van azuur, een schuinstaak van hetzelfde over alles bastaard
heen.
in keel een leeuw van goud, een schuinstaak van azuur
over alles heen.
Uterzwaene,
bastaard
Gru-07
Gru-00 H B
Gis-10
Gis-23 H
Gru-31 P
Gis-34 H
Gis-26 H
Gru-32
Gru-33
Gruuthuyse en heraldiek 88

in zilver drie leeuwen van sabel, een barensteel van keel. Halewyn (Daniël
van)
in zilver drie leeuwen van sabel, gebroken met een
hartschild in azuur drie korenschoven van goud.
in zilver drie leeuwen van sabel, gebroken met een
hartschild in goud een kruis van sabel.
Halewyn,
genoemd
Schoonjans (Jan
van)
Halewyn
(Percheval van)
in zilver drie leeuwen van sabel, gebroken met een Halewyn (Willem
hartschild in zilver een kruis van sabel, beladen met vijf van)
schelpen van goud.
HELM, een uitkomende leeuw van zilver, getongd van
keel, tussen een vlucht van zilver.
in zilver drie leeuwen van sabel, vergezeld in het hart
van een gekanteelde toren van goud.
in zilver drie leeuwen van sabel, vergezeld in het hart
van een wassenaar van goud.
in zilver drie lelies van azuur, een schuinstaak van keel
over alles heen.
Chastel, genoemd
Bleu-Chastel
(Otto du)
Halewyn (Olivier
van)
Bruggen (Jan van
der)
Gis-07
Gis-11
Gis-02
Gis-01 H B
Gis-09
Gis-03
Gis-28
gevierendeeld 1 en 4, in azuur drie lelies van goud; 2 en
3, in keel een leeuw van goud.
HELM, een kuif van goud.
in keel vijf lelies van goud, geplaatst 2, 2 en 1, vergezeld
in de rechterbovenhoek van een schelp van hetzelfde.
in azuur bezaaid met lelies van goud een keper van
hetzelfde.
Craenhals (Henri) Gru-27 H P
Harduemont (Raas Gru-03
de Warfusée, heer
van)
Blanckaert (Jan)
Gis-05
in azuur drie maliën van zilver, een schildhoofd van
goud beladen met drie palen van keel.
Winghene
(Wouter van)
Gru-28
in sinopel drie maliën van zilver, een schildhoofd van Berghen, bastaard
goud beladen met drie palen van keel, een schuinstaak (H. van)
van azuur over alles heen.
in sinopel drie maliën van zilver, een schildhoofd van Berghen (Hendrik
goud beladen met drie palen van keel, rechts boven van)
vergezeld van een wassenaar van hetzelfde.
Helm, een wilde ezelskop van sabel, de muil van zilver.
Banier met het wapen.
in goud drie paardenkoppen van sabel, een schuinstreep
van sabel over alles heen.
HELM, een getoomde paardenkop van sabel.
Gru-05
Gru-01 H B
Themseke, Gru-44 H
bastaard (Jan van)
in keel 3 paardenkoppen van zilver, getoomd van sabel. Breydel (Jacob)
HELM, een paardenkop van zilver, getoomd van sabel,
komende uit een wrong van zilver en azuur.
in goud drie palen van keel, de middelste paal in het
schildhoofd beladen met een wassenaar van goud.
Ranst (Wouter =
Adam ? van)
Gru-38 H P
Gru-04
Gruuthuyse en heraldiek 89

in azuur drie palen van vair van goud en keel.
Deerlycke (Jacob
van)
Gis-37
in azuur drie palen van vair van goud en keel, vergezeld
in de rechter bovenhoek van een wassenaar van goud.
Deerlycke
(Michiel van)
Gis-39
in goud 3 raven van sabel, een barensteel van keel.
Raveschoot
(Willem van)
Gis-46
gevierendeeld 1 en 4, in goud drie raven van sabel; 2 en
3, in vair van sinopel en goud, twee kepers van keel.
Rouc (Robrecht
Le)
Gru-18
P
gevierendeeld 1 en 4, in goud een schuinbalk van drie Rysele (Gillis van) Gis-36
ruiten van azuur; 2 en 3, gedwarsbalkt van goud en
azuur.
in sabel zes schenkkannetjes van goud, geplaatst 3 en 3,
een smalle zoom van keel.
Aertrycke (Jacob
van)
Gis-20
in goud zes schenkkannetjes van sabel, geplaatst 3 en 3. Aertrycke (Philips
van)
Gru-34
P
in goud zes zoomsgewijs geplaatste schenkkannetjes van Aertrycke
sabel, gebroken met een hartschild in goud een kruis (Lodewijk van)
van keel, een binnenzoom van twaalf meerltjes van
hetzelfde.
in keel een schildhoofd van goud, beladen met drie Scotelaere
ruiten van azuur.
(Lubrecht de)
HELM, een zwanenkop van sinopel, gebekt van goud,
tussen een vlucht van zilver, uitkomend uit een
vlammenkroon van keel.
in keel een schildhoofd van goud, beladen met drie Scotelaere (Lievin
ruiten van azuur, de eerste ruit beladen met een de)
meerltje van (zilver).
HELM, een zwanenkop van sinopel, gebekt van goud,
tussen een vlucht van zilver, uitkomend uit een wrong
van zilver en keel.
in goud een schuinbalk van azuur, beladen met drie Maerschalck
hoefijzers van zilver, in de linkerbovenhoek een schildje (Boudewijn de)
in azuur drie korenschaven van goud, gebonden van
keel, een smalle zoom van hetzelfde.
in zilver een schuinbalk van azuur, beladen met drie Bul (Philips de)
schelpen van zilver, vergezeld van twee maliën van
sabel.
HELM, een uilenkop van zilver tussen een vlucht van
goud, uitkomend uit een wrong van sabel en zilver.
in azuur een schuinbalk van goud, beladen met drie Eechoute
meerltjes van sabel, vergezeld van zes blokjes van (Cornelis van
goud.
den)
in goud een schuinbalk van keel, beladen met drie Beurse (Jan van
beurzen van zilver.
der)
HELM, een adelaarskop van zilver, gebekt van goud,
houdende een ring van hetzelfde, tussen een vlucht van
sinopel, komende uit een kroon van keel.
Gru-35
Gis-32 H
Gis-33 H
Gis-16
Gis-35 H
Gis-43
Gis-22 H
Gruuthuyse en heraldiek 90

in goud een schuinbalk van keel, beladen met drie Hoste (Joris)
eekhoorntjes van zilver.
HELM, een gaande eekhoorn van zilver tussen een vlucht
van goud uitkomend uit een wrong van sabel en goud.
in goud een schuinbalk van keel, vergezeld van zes
klokken van azuur.
Belle (Klaas)
geschuinbalkt van goud en azuur, beladen met een Zweveghem
schaduwleeuw, een smalle zoom geblokt van keel en (Arnould van)
hermelijn.
geschuinbalkt van goud en azuur, beladen met een
schaduwleeuw, een zoom geblokt van keel en zilver.
Steenhuize (heer
van)
Gru-39 H
Gis-42
Gru-15
Gru-13
in azuur een schuinkruis van goud, beladen met vier Quarouble (Jacob
vijfpuntige sterren van keel, één in het schildhoofd de)
links, één in het hart en twee in de voet, vergezeld van
vier maliën van zilver.
Gru-46
in azuur een schuinkruis van goud, beladen met vijf Quarouble (Jan de) Gru-47
vijfpuntige sterren van keel, vergezeld van vier maliën
van zilver.
in azuur een schuinkruis van goud, beladen met vijf Quarouble
vijfpuntige sterren van keel, vergezeld van vier maliën (Willem de)
van zilver.
Gru-45
in sinopel een schuinkruis van goud, beladen met vijf Rysele (Joris van) Gis-21 H
schelpen van keel.
HELM, een uitkomende leeuw van sabel, tussen een
vlucht van zilver.
in sinopel een schuinkruis van goud, beladen met vijf Rysele (Robrecht
schelpen van keel, vergezeld in het schildhoofd van een van)
wassenaar van goud.
in goud een schuinkruis van keel, beladen met vijf ringen Berghe (Lodewijk
van goud, vergezeld in het schildhoofd van een vijfblad van den)
van azuur.
in goud een schuinkruis van keel, beladen met vijf Moerkercke
schelpen van goud, vergezeld in het schildhoofd van (Lodewijk van)
een schildje in goud vier kepers van keel.
gevierendeeld 1 en 4, in keel een schuinkruis van zilver; Gruuthuyse
2 en 3, in goud een kruis van sabel, het eerste kwartier (Geldolf van den)
beladen in het schildhoofd met een vijfpuntige ster van
goud.
gevierendeeld 1 en 4, in keel een schuinkruis van zilver; Gruuthuyse (Jan
2 en 3, in goud een kruis van sabel, het eerste kwartier van den)
beladen in het schildhoofd met een wassenaar van
goud.
HELM, een ramskop van hermelijn, tussen een vlucht van
hetzelfde uitkomend uit een wrong van zilver en keel.
in zilver drie spoorraderen van azuur.
Caumont (Gewijde
de)
Gis-30
Gru-26
Gru-22
Gru-14
P
Gru-12 H B
Gru-20
in goud het veld bezaaid met tranen van sabel een leeuw
van keel.
Branteghem (Jan
van)
in keel drie schuingeplaatste vissen van goud. Braderick (Joris)
HELM, een vis bijtende in de helm van goud tussen een
vlucht van keel.
Gru-08
Gis-19 H B
Gruuthuyse en heraldiek 91

in keel drie schuingeplaatste vissen van goud, een
smalle getande zoom van hetzelfde.
Braderick (Gillis)
in azuur een vrijkwartier in keel een uitgeschulpt Bonin, bastaard
schuinkruis van goud, vergezeld van vier korenschoven (Richard)
van hetzelfde.
in goud een vrijkwartier in keel een schuinkruis van
goud.
in sabel een vrijkwartier in zilver een keper van keel,
vergezeld van drie meerltjes van sabel.
in goud een wiel van keel, een schuinstaak van azuur
over alles heen.
in keel drie schuinlinksgeplaatste omgekeerde zwaarden
van zilver.
in sabel drie schuingeplaatste omgekeerde zwaarden
van zilver.
Weldene (Wouter
van)
Gracht, bastaard
(Hector van der)
Bassecourt
(Pauwel de)
Straten (Iwain van
der)
Varssenaere (Jan
van)
Gis-27
Gru-43
Gru-09
Gru-16
Gis-18
Gru-24
Gis-12
Gruuthuyse en heraldiek 92

III. KNOEIEN MET KWARTIERSTATEN
Heraldische analyse van het Glasraam van Jan IV van Brugge, heer van
Gruuthuse, en van Maria de Melun 1
Litho van Edouard Daveluy naar een tekening Jean-Jacques Gailliard
Revue pittoresque des monuments qui décoraient autrefois la ville de Bruges
1 Deze tekst verscheen als artikel, Knoeien met kwartierstaten - Heraldische analyse van
het Glasraam van Jan IV van Brugge, heer van Gruuthuse, en van Maria de Melun, in
Heraldicum Disputationes, D. 20, 2015, pp. 25-32
Gruuthuyse en heraldiek 93

Schets in het bezit geweest van F.-J. de Castro y Toledo
Gruuthuyse en heraldiek 94

Kopie van Ignace-Michel De Hooghe
Stadsbibliotheek Brugge, ms 449, O-L-V-kerk, folio 171
Tekening van
Jan Verbrugge - A° 1788
Stadsbibliotheek Brugge (ref: 03102.II)
Tekening van
Jean-Jacques Gailliard – periode 1825 - 1867
Stadsbibliotheek Brugge (ref: 0.3117.39.II)
Gruuthuyse en heraldiek 95

Bestaande kopieën van het glasraam
Rond 1700 maakte Ignace-Michel De Hooghe in zijn handschrift
Versaemelinghe van alle de sepulturen, epitaphien, besetten, wapens ende
blasoenen, die gevonden worden in alle de kercken, kloosters, abdyen,
capellen ende godshuysen, binnen de stad van Brugge (in het volume
gewijd aan de Onze-Lieve-Vrouwkerk te Brugge folio 171) een afbeelding
van een glasraam dat Jan van Brugge, heer van Gruuthuse, voorstelt. Er
bestaat, daterend uit dezelfde periode, een ruwe schets van hetzelfde
glasraam 1 . In 1788, maakte Jan Verbrugge een gekleurde kopie van het
“glase veinster in de Capelle van d’Heer van Gruuthuyse met syne figuere,
Standaert van syn huys”. Het glasraam was toen, naar hij beweerde, in
slechte staat en bevond zich naast de bidkapel van de Heren van Gruuthuse
in de Onze-Lieve-Vrouwkerk te Brugge. Van de tekst onderaan geeft hij
slechts fragmenten weer. Onder de tekst van Jan Verbrugge staat door een
andere hand geschreven: “deze glas venster en existeert niet meer … is ten
tijde dat de franschen de kerken deder sluijten int’eerste der laetste
ongeluckige revolutie al weggedaen”. Van Praet geeft in zijn werk
Recherches sur Louis de Bruges, seigneur de la Gruthuyse een litho van
dit glasraam naar de gouache van De Hooghe en de tekening van M. van
Heurne de Puyenbeke. Ook volgens hem waren er slechts details van de
tekst onderaan leesbaar. De twee biddende figuren onderaan staan niet
afgebeeld. Een litho werd rond 1850 gemaakt door Edouard Daveluy naar
de tekening van Jean-Jacques Gailliard. Deze laatste publiceerde eerst de
litho zonder arcering van de wapens in zijn werk Revue pittoresque des
monuments qui décoraient autrefois la ville de Bruges, daarna met arcering
en enkele aanpassingen van de wapens in zijn werk Inscriptions funéraires
et monumentales de la Flandre Occidentale 2 .
De onderzijde van het glasraam bevat de volgende tekst:
“Messire Jean de Bruges seigneur de la Gruuthuyse, prince de Steenhuyse,
baron d’Espierres, seigneur d’Oostcamp, Thielt, Avelghem et gouverneur
lieutenant au service du roi de France dans son pays de Picardie et grand
chevalier de son ordre, capitaine gonfalonier d’une compagnie d’infanterie,
gouverneur général d’Abbeville, grand veneur de Flandre et capitaine du
château de Lille”.
Heer Jan van Brugge, heer van Gruuthuse, prins van Steenhuize, baron
van Spiere, heer van Oostkamp, Tielt, Avelgem, gouverneur luitenant in
dienst van de Franse koning in zijn land van Picardië en grootridder van
zijn orde, kapitein vaandeldrager van een compagnie infanterie,
1 Onderaan deze kopie werd een strook papier bijgeplakt waarop het handteken staat van
F.-J. de Castro y Toledo. De heren van Puivelde voerden tot 1771, drie generaties lang,
dezelfde voornaam François-Joseph (de Stein d’Altenstein, Castro, pp. 94-96).
2 Bibliotheek Brugge, Jan IV van Gruuthuse: een glasraam - Gailliard, Inscriptions, D. I,
2e deel, p. 71, plaat 19 – Gailliard, Revue, pp. 46-47 - Van Praet, Louis de Bruges, pp.
72-75
Gruuthuyse en heraldiek 96

algemeen gouverneur van Abbeville, opperjachtmeester van Vlaanderen
en kapitein van het kasteel van Rijsel.
Vrij vertaald beschrijft J. Gailliard het glasraam als volgt: “De harmonie
van de samenstelling en de kleureffecten bezitten alle kenmerken om het
oog te strelen. Het midden is bezet door een groot rechtopstaande figuur
die Jan van den Gruuthuyse, prins van Steenhuize, voorstelt. De borst is
bedekt met een mantel van scharlaken, gedubbeld met witte satijn bedekt
met hermelijnstaartjes. De figuur heeft het hoofd bedekt met een kroon en
draagt in de rechter hand het grote vaandel met de wapens van het huis
Gruuthuyse. Onder de gespreide benen ziet men metalen handschoenen en
een helm met vizier en halsstuk. We moeten eraan toevoegen dat deze
houding niet sierlijk is en het personage iets vervormt. Bovenaan in het
midden zien we de wapens van de heer van Gruuthuse, omgeven met de
halsband van het Gulden Vlies en aan elke zijde een kanon dat projectielen
afschiet. De wapens die de omkadering van het glasraam vormen en die
door hun variëteit in kleur een zeker cachet geven aan het geheel, zijn deze
van alle familieleden. Aan de onderzijde bevinden zich twee geknielde
personen voor een bidstoel. De ene is een strijder in wapenuitrusting, de
tweede een dame met kleed, mantel en hoofdbedekking” 1 .
Dit glasraam werd na 1550 mogelijks zelfs na 1560 in opdracht van René
van Brugge, heer van Gruuthuse, prins van Steenhuize, in de Onze-Lieve-
Vrouwkerk te Brugge geplaatst 2 .
Voor we het glasraam heraldisch analyseren is het nuttig de 16
kwartierstaten van Jan IV van Brugge, heer van Gruuthuse, prins van
Steenhuyze, vader van René 3 en de 16 kwartierstaten van Maria de Melun,
tweede echtgenote van Jan IV van Brugge, de moeder van René 4 meer in
detail weer te geven en na te gaan welke heraldische gegevens van
familieleden op grafzerken en glasramen aanwezig waren in andere
locaties.
1 Gailliard, Revue, pp. 46-47
2 Corneille Gailliard vermeldt dit glasraam niet in zijn werk. J. Gailliard en Van Praet
geven als jaar 1552 (Bethune, Epitaphes, pp. 297-298 - Gailliard, Revue, pp. 46-47 -
Van Praet, Louis de Bruges, p. 72).
3 Bethune, Epitaphes, pp. 383, 388 en 393 - Brassart, Wavrin, p. 85 – Castelain, Maria
van Halewijn, pp. 178-181 - Colpaert, Avelgem, pp. 200-212 en 232 – de Ghellinck
d’Elseghem, Mullem, pp. 60-61 - Dek, Borselen, pp. 20-22 – de Raadt, Sceaux, D. I, p.
296 - du Chastel de la Howarderie, Notices, D. I, p. 26 – Pattou, Halluin, p. 2 – Santens,
Hemsrode, pp. 227-230 - van Acker, Stavele, pp. 45-54 en 66-67 – zie hoger artikel I.
A-I. 2. tot A-I. 5. pp. 3-13
4 De kwartieren 2 en 3 van het wapen van Margareta d’Enghien zijn deze van de Brienne,
in azuur het veld bezaaid met blokjes, een leeuw van hetzelfde. (Anselme, Histoire, D.
3, p. 726 en D. 6, pp. 128 en 403 – Bethune, Epitaphes, p. 32 - Brassart, Wavrin, pp.
114-115 – Goffin, Enghiennoises, pp. 51-52 – Noblemaire, Baux, p. 65 - Pattou,
Boubers-Abbeville-Tuncq, p. 4 - Pattou, Halluin, p. 2 - Pattou, Roucy, p. 7 - Pattou,
Ghistelles, p. 6 - Pattou, Luxembourg-Saint-Pol, p. 6 - Schwennicke, Europäische, D.
VII, tafel 55-56 en D. XVIII, tafel 144).
Gruuthuyse en heraldiek 97

I. De 16 kwartierstaten van Jan van Brugge, heer van Gruuthuse, prins
van Steenhuize, vader van René
Jan I van
den
Gruuthuyse
x
Margareta
van
Ghistelles
Alard II de
Mortagne,
baron van
Spiere
x
Anna van de
Woestyne
Oste III van
Steenhuyse
x
Elisabeth
van Welle
Willem van
Stavele
x
Margareta
van Iseghem
Hendrik I
van Borsele
x
Maria van
Vianen
Claas II van
Borsele-
Brigdamme
x
Maria van
Arnemuyden
Wouter, heer
van
Halewijn
x
Margareta
van
Uytkercke
Colard van
der Clyte
x
Johanna de
Waziers,
vrouw van
Komen
Jan II van
den
Gruuthuyse
+8-1396
Agnes de
Mortagne-
Espierres
+1438
Felix van
Steenhuyse,
heer van
Steenhuize
ridder
°1360/1370
+1424/1426
Maria van
Stavele 1
Wolfard V
van Borsele
°na 1384
+1409
Hadewich
van Borsele-
Brigdamme
°na 1388
+1464
Olivier van
Halewyn,
heer van
Hemsrode
+1394
x 28-4-1389 x 1400 x 1403 x 1393
Margareta
van der
Clyte
+1414
Jan III van den
Gruuthuyse,
heer van Gruuthuse,
Avelgem, Spiere
° 1390
+ tussen 1447 en 1450
Maria van Steenhuyse
° ~ 1395
+ na 1450
Hendrik II van Borsele,
graaf van Grandpré
° ~ 1404
Johanna van Halewyn
+ 18-3-1467
x 1416 x 1429
Lodewijk van Brugge, heer van Gruuthuse, graaf
van Winchester, prins van Steenhuize
° ~ 1422
+ 1492
Margareta van Borsele
+ 1510
x 1450
1 Colpaert geeft de echtgenote van Felix van Steenhuyse, Maria van Stavele onder
voorbehoud. Ook van Acker heeft geen sluitende bewijzen dat zij effectief de echtgenote
was van Felix van Steenhuyse. Wel tonen de documenten dat er een nauwe familiale
banden bestond tussen het huis van Stavele en het huis van den Gruuthuyse (Colpaert,
Avelgem, p. 209 – van Acker, Stavele, pp. 66-67).
Gruuthuyse en heraldiek 98

II. De 16 kwartierstaten van Maria de Melun, tweede echtgenote van Jan
van Brugge en moeder van René
Hugo de
Melun
x
Beatrix de
Beausart
Emond
d’Abbeville
x
Johanna de
Rély
Amé von
Saarbrücken
x
Maria de la
Bove, vrouw
van Villesur-Tourbe
Jan VI de
Roucy
x
Isabella de
Montaigu
Jan II de
Luxembourg
-Saint-Pol,
graaf van
Brienne
x
Margareta
d’Enghien-
Brienne
Francesco
del Balzo,
hertog van
Andria
x
Sueve des
Ursins
Jan V de
Roubaix
x
Agnes de
Lannoy
Jan van
Ghistelles,
heer van
Broeucq
x
Margareta
Vilain
Jan IV de
Melun
°1396/139
+1484
Johanna
d’Abbeville,
dame van
Boubers en
Domvast
+ 11-1-1480
Robert von
Saarbrücken
+1464/1465
Johanna de
Roucy-
Pierrepont,
vrouw van
Roucy en
Braine
+5-9-1459
Pieter de
Luxembourg
-Saint-Pol
°1385/1390
+ 1433
Margareta
des Baux
°1394
+1469
Pieter, heer Margareta
van Roubaix van
°1-8-1415 Ghistelles,
+7-6-1498 vrouw van
Broeucq en
Wasquehal
+17-10-1495
x 5-4-1421 x 1414 x 1405 x 19-5-1435
Jan V, burggraaf van
Melun
°abt 1434
+ 1513
Maria von Saarbrücken-
Roucy, vrouw van
Bailleul
+ 1508
Jacob de Luxembourg-
Saint-Pol
+1487
x 1451 x 1433/1434
Isabella de Roubaix
+1502
Jan VI, burggraaf van Melun
+1502
x 1495
Isabella de Luxembourg-Saint-Pol
+na 1502
Gruuthuyse en heraldiek 99

Heraldische gegevens van Lodewijk van Brugge.
In de kapel van het slot Zandenburg 1 .
Hier bevond zich een glasraam van “mer Loijs van Brugghe, heere van
Gruuthuuse, die ghetraut hadde Margriete van Borsele f a Hendricx,
zuster van heer Wulfaert. Hij stelt: Gruuthuuse (ghecarteleert met
Grimsberghe); Espier; Woestijne; Steenhuuse; Stavele; Avelghem;
Pallant. Zijn wijf stelde: Borsele; Viane; Halewijn (ghebroken met
Hemstrode); Uutkercke; Borsele (met dri sterren); Ermue; Comene;
Mamps; ende Ponthieu (d’or à trois lions de sable)”.
In de Onze-Lieve-Vrouwkerk te Brugge 2 .
J. Gailliard geeft eveneens een afbeelding van het grafzerk van Lodewijk
van Brugge, heer van Gruuthuse, graaf van Winchester, prins van
Steenhuize, gestorven in 1492.
Dit vertoont centraal het wapen van Lodewijk, gevierendeeld 1 en 4, in
goud een kruis van sabel (Gruuthuyse); 2 en 3, in keel een schuinkruis
van zilver (Aa), het wapen is versierd met dekkleden, helm en helmkroon
van een prins en met als uitkomend helmteken, een ramskop van sabel,
de borst van hermelijn, tussen een vlucht eveneens van hermelijn. Het
schild is omgeven met de ketting van het Gulden Vlies.
Onderaan staat het wapen van zijn echtgenote Margareta van Borsele,
gedeeld I, het gevierendeeld wapen van Lodewijk; II, in sabel een
dwarsbalk van zilver (Borsele).
Links en rechts staan acht wapens afgebeeld zonder helmteken en zonder
naamverwijzing.
Aan de linker zijde (heraldisch rechts)
Brugge (van), gevierendeeld 1 en 4, in goud een kruis van
sabel; 2 en 3, in keel een schuinkruis van zilver.
Steenhuize (prins van), geschuinbalkt van goud en azuur
beladen met een schaduwleeuw, een zoom van keel.
1 Dit glasraam vermeldt de echtgenote van Jan II van den Gruuthuyse niet en voor
Steenhuyse wordt de alliantie Avelghem aangegeven in plaats van Welle en voor Stavele,
Pallant in plaats van Iseghem. Heila, vrouw van Avelgem, huwde Oste I van Steenhuyse,
de overgrootvader van Oste III. De wapens van Ponthieu zijn wel, in goud drie
schuinbalken van azuur, (al of niet met) een zoom van keel (Bethune, Epitaphes, p. 397
– Colpaert, Avelgem, p. 179).
2 Colpaert, Avelgem, p. 232
Gruuthuyse en heraldiek 100

Lodewijk had de heerlijkheid, het genoemde prinsdom van
Steenhuize 1 , bekomen door erfenis via zijn moeder.
Spiere (baron van), in keel een kruis van zilver. Was in het
bezit gekomen van de familie door het huwelijk van zijn
grootvader met Agnes de Mortagne-Espierres, vrouw van
Spiere.
Oostkamp (heer van), in keel een schuinbalk van zilver
vergezeld van 6 meertjes van hetzelfde. Door aankoop in
1457 van Jan Wittoen 2 .
Aan de rechter zijde (heraldisch links):
Winchester (graaf van), in keel acht (van negen) maliën van
zilver geplaatst 2, 3 en 3, een linker schildhoek van zilver
twee afgewende leeuwen van keel. Het graafschap
Winchester had hij op 13 october 1472 bekomen van
Edward IV, koning van Engeland, en een maand later, op
23 november, worden hem het wapen “azur a dix mascles
d’or en orme d’un canton de nostre propre armes
d’Engleterre, cest savour, de goul un leopard passant d’or,
armee d’azur” toegekend. Zijn zoon Jan IV zal in mei/juni
1500 afstand doen van het graafschap aan de Engelse vorst,
Hendrik VII 3 .
Gruuthuse (heer van), in goud een kruis van sabel.
Avelgem (heer van), in keel een ankerkruis van zilver. Was
in het bezit gekomen in de familie door het huwelijk van
zijn vader met Maria van Steenhuyse.
Heemstede (heer van), in goud een leeuw van keel. Volgens
Smallegange, “een klimmenden Leeuw van Keel op goud,
met tong en klaeuwen van Azur, hebbende een silver Rad,
wegens het bloed van Heusden, op de borst van de Leeuw”.
1 Zie nota 2, p. 11
2 Opsommer, Leengoed, p. 490, nota 318
3 Na een hachelijke vlucht met kleine schepen, ontving begin oktober 1470 de heer van
Gruuthuse de Engelse koning Edward te Alkmaar. Deze verbleef een korte tijd in het
Gruuthuse paleis te Brugge. Als dank schonk de koning hem het graafschap. Gedurende
de hele 15e eeuw kregen slechts drie vreemdelingen van de Engelse koning een
pairschap toebedeeld (Murray Kendall, Richard, pp. 100-101 - Powell Siddons,
Foreigners, p. 49 – Ross, Wars, p. 86 – Watson, Winchester, pp. 77-79).
Gruuthuyse en heraldiek 101

In 1455 kocht Lodewijk deze heerlijkheid van Philips de
Goede 1 .
Zoals we kunnen zien gaat het hier niet om aanverwante families maar
heerlijkheden waarover Lodewijk heer was.
Welke heraldische gegevens zijn er nog aanwezig ?
Daar Jan IV naar Abbeville is gaan wonen, zijn deze gegevens vooral terug
te vinden in Picardië.
In de kerk van de Minderbroeders te Mechelen 2 .
Volgens een oud manuscript was het grafzerk van “Dame Jehanne de
Bruges, Fille de Messire Loys de Buges, Sg r de la Gruthuse, Comte de
Winchestre, &c. Et de Dame Marguerite de Borssele, & Femme de Noble
& Puissant Seigneur, Messire Jacques, Comte de Hornes, laquelle Dame
trespassa l’an 1502 le 5 Janvier” in het koor aanwezig. Zij voerde
volgens dit grafzerk de kwartieren links, “Gruthuse” en “Borssele” en
rechts “Trazegnies” (lees Steenhuyse) en “Ghistele”.
In de kerk van de abdij Saint-Riquier 3 .
In deze kerk vindt men het grafzerk van “Messire Jehan de Bruges,
Prince de Steenhuuse, Seigneù de la Grutuse r. et Chevalier de l’Ordre
Gouverneur et lieutenàt. général du roy ez pays de Picardie et Capitaine
de cèt. hòmes darmes tres-passa à Abbeville en l’an V ct et XII et fust grand
et redouté Seigne r ”. Een gedeelte van het grafzerk werd vernietigd in
1682. De wapens op het overblijvende gedeelte werden tijdens de Franse
revolutie afgeschraapt.
In de kerk van Famechon is er een glasraam van 1704 waarop de wapens
van de heren van deze heerlijkheid afgebeeld staan 4 .
In 1496, “Jean de La Gru(thu)se”, gevierendeeld Gruuthuyse-Aa.
In 1498, “Jean de Bruges de La Gru(thu)se”, gedeeld I, gevierendeeld
Gruuthuyse-Aa; II, tegengedeeld 1, geschaakt van goud en keel
(Auxy); 2, in azuur zeven penningen van goud, geplaatst 3, 3 en 1, een
schildhoofd van hetzelfde (Melun).
In 1512, “Louis de Bruges”, gevierendeeld Gruuthuyse-Aa.
In 1428 (lees 1528), “Renée de Bruges”, gedeeld I, gevierendeeld
Gruuthuyse-Aa; II, in azuur het veld bezaaid met lelies van goud, een
schuinbalk van keel over alles (Chambre).
1 Smallegange, Cronyk, pp. 684-687 - Van Praet, Louis de Bruges, p. 37
2 van den Eynde, Mechelen, D. 2, p. 15
3 Gilbert, Saint-Riquier, pp. 115-116
4 Rodière, Picardie, pp. 427-428
Gruuthuyse en heraldiek 102

In 1571 (lees 1593), “d. Catherine de Bruges”, gedeeld I, in keel een
uitgeschulpt schuinkruis van zilver (Mont-Jouvan); II, gevierendeeld
Gruuthuyse-Aa.
In de kerk van Val-Sainte-Croix-lez-Offémont 1 .
In deze kerk bevonden zich de grafzerken van “Antoine de La Gruthuse”
en van “Messire Loys de La Gruthuse, en son vivant chevalier seigneur
d'Offémont d'Avelinghien et sénéchal d'Anjou, qui trespassa le 4 e jour
d'Aoust 1524” en van zijn echtgenote, Marie de Moy. Jan van den
Gruuthuyse, de jongere broer van Jan IV van Brugge, had bij zijn
echtgenote, Louise de Nesle, vrouw van Offémont, drie zonen. De oudste,
Frans overleed in de wieg; de tweede, Antoine overleed in 1494, op een
leeftijd van acht à negen jaar; de derde, Lodewijk, pas in 1524.
Volgens een glasraam in de kerk voerde Louise de Nesle, gevierendeeld
1 en 4, in goud een kruis van sabel; 2 en 3, in keel een schuinkruis van
zilver (Brugge); over alles een hartschild, in zilver een dwarsbalk van
sabel (Veere) (lees: in sabel een dwarsbalk van zilver); haar zoon,
Lodewijk van den Gruuthuyse, gedeeld I, Brugge met een hartschild
Borsele; II, in keel het veld bezaaid met klaverbladen van goud, twee
afgewende zeebaarsen van hetzelfde (Nesle-Offémont) en zijn echtgenote,
Marie de Moy, gedeeld I, Brugge; II, doorsneden A, Nesle-Offémont; B,
in keel een dwarsbalk van goud (Moy).
Het Brugse glasraam van Jan IV, prins van Steenhuize, beschrijven we als
volgt:
1. De centrale figuur en de twee geknielde personen onderaan
2. De gebruikte kronen boven de schilden
3. De wapenschilden afgebeeld op het glasraam.
1. De centrale figuur en de twee geknielde personen onderaan
Aan zijn voeten, staat links het cijfer 14 en rechts 42.
Wat is nu de betekenis van het getal 1442 ?
De datum 1442 stemt overeen met het jaar waarop de familie voor het
eerst de titel van prins van Steenhuize voerde. De broer van Maria, Jan
van Steenhuyse staat het laatst vermeld in 1440. Hij moet kort daarop
overleden zijn en zijn bezittingen kwamen toe aan zijn zuster. “Mer Jan
van Brugghe, heere van den Gruuthuuse, van Thielt ten hove, prinche van
Steenhuse, heere van Spiere ende van Avelghem” verklaart in 1442 dat
hij een leengoed “te wetene thof van Gruuthuuse bi onser Vrauwen Kerke
1 Guynemer, Offémont, pp. 52, 93, 96-97 en plaat 33 - Rodière, Picardie, pp. 577-579 en
582
Gruuthuyse en heraldiek 103

te Brueghe; Ende hier toehorende de gruute van Brucghe” bezat.
De afgebeelde centrale figuur stemt waarschijnlijk overeen met Jan IV
van Brugge, de echtgenoot van Maria de Melun.
Wie zijn de geknielde figuren onderaan ?
Gezien fysiek deze geknielde figuren wel enige gelijkenis vertonen met
de beelden welke Lodewijk van zijn ouders had laten maken in de
Onze-Lieve-Vrouwkerk van Brugge 1 , is het mogelijk dat deze Jan III
van den Gruuthuyse, de eerste die de titel van prins van Steenhuize
voerde, samen met zijn echtgenote, Maria van Steenhuyse zijn 2 .
Wel voert hij hier het gevierendeeld wapen Aa-Gruuthuyse.
2. De gebruikte kronen boven de wapenschilden 3 :
Type A: Het centrale wapenschild met het gevierendeeld wapen
Gruuthuyse-Aa, omgeven met de ketting van het Gulden Vlies, het
ruitvormige wapen van de echtgenote, Maria de Melun, en het eerste
wapen van de kwartieren Brugge (aangegeven met B, terwijl deze van
de familie Melun aangegeven worden met M) voeren een kroon die
door Scohier beschreven wordt als “chapeau de duc ou prince
souverain” 4 .
Type B: De wapenafbeeldingen B-3 - B-4 - B-7 - B-8 - M-2 - M-4 - M-6
en M-7 worden door Palliot bescheven als “les ducs et princes
souverains portent leurs couronnes relevées de hauts fleurons avec
une perle entre chacun d’iceux, au lieu de fleurs de lis” 5 .
Type C: De wapenafbeeldingen B-2 - B-5 - B-6 - M-1 - M-3 en M-
8 worden door Palliot bescheven als “les nouveaux comtes, qui n’ont
ny la naissance appartenant au testes couronnées, ny le domaine
requis pour formés un comté” 6 .
Type D: De wapenafbeeldingen M-5 wordt door Palliot beschreven als
“les barons n’ont qu’un cercle d’or entortillée de perles enfilées” 7 .
1 Vermeersch, Grafmonumenten, n° 142
2 Gailliard, Inscriptions, D. I, 2e deel, p. 72, plaat 20
3 Rottier, Heraldiek, pp. 230-232
4 Boudreau, Héritage, Timbre, pp. 1084-1085
5 Palliot, Vraye, pp. 206-208, fig XIV - von Volborth, Heraldry, p. 169
6 Boudreau, Héritage, Timbre, p. 1086 - Palliot, Vraye, pp. 206-209, fig XVIII - von
Volborth, Heraldry, pp. 162 en 176
7 Palliot, Vraye, pp. 207-209, fig XXI - von Volborth, Heraldry, p. 148
Gruuthuyse en heraldiek 104

3. De wapenschilden afgebeeld op het glasraam:
GRUUTHUSE
1 Gruuthuyse (van den): in goud een kruis van sabel getopt met
een prinsenkroon (type A).
2 Borsele (van): in sabel een dwarsbalk van zilver getopt met
een gravenkroon (type C).
3 Steenhuyse (van): geschuinbalkt van goud en azuur, een
zoom van keel getopt met een hertogenkroon (type B). De
schets van de Castro y Toledo en De Hooghe tekenen
hierbij de schaduwleeuw. Van Praet geeft, in zilver drie
schuinbalken van azuur. Verbrugge geeft geschuinbalkt
van goud en azuur. Wel is het schild getopt met een kroon
alsof het hier gaat om een afstammeling van een gekroond
huis. Zonder de schaduwleeuw met deze kroon staat hier in
feite het wapen van de hertogen van Bourgondië, eerste ras.
Of wou hij het wapen van Ponthieu weergeven dat vermeld
staat op het glasraam van Lodewijk van Brugge in de kapel
van het kasteel Zandenburg ?
4 in azuur drie lelies van goud, een schuinbalk van keel over
alles heen getopt met een hertogenkroon (type B). Volgens
van Praet wou hij hier het wapen van Beatrix de La
Chambre (echtgenote van René van Brugge) weergeven, in
azuur het veld bezaaid met lelies van goud, een schuinbalk
van keel over alles heen 1 . Verbrugge geeft in azuur drie
lelies van goud, een verkorte schuinstaak van keel over
alles heen. In feite staat hier het wapen van het huis
Bourbon.
5 gekeperd van goud en keel van tien stukken getopt met een
gravenkroon (type C). De Hooghe geeft hier, in goud vijf
kepers van keel; Volgens Verbrugge en Van Praet, in goud
vier kepers van keel. De schets van de Castro y Toledo geeft
hier, in zilver getralied van keel. Mogelijks gaat het hier om
het wapen van de familie van Egmont. De zuster van Jan
IV, Johanna, huwde Jacob II, graaf van Hoorn, heer van
Altena. Hun zoon Jan, graaf van Hoorn, huwde Anna van
1 Van Praet, Louis de Bruges, p. 73
Gruuthuyse en heraldiek 105

Egmont, weduwe van Jozef de Montmorency, heer van
Nevele 1 .
6 gedwarsstreept van vair en keel van tien stukken getopt met
een gravenkroon (type C). De Hooghe geeft hier,
gedwarsbalkt van vair en keel; Verbrugge geeft in vair vier
dwarsbalken van keel. Van Praet, gedwarsbalkt van keel en
vair. Mogelijks gaat het hier om het wapen van de familie
de Coucy, gedwarsbalkt van vair en keel. Margareta de
Coucy was de echtgenote van Guy de Nesle, heer van
Offémont 2 .
7 gevierendeeld 1 en 4, in zilver vijf schildjes van azuur
kruisgewijs geplaatst, elk beladen met vijf penningen van
zilver, schuinkruisgewijs geplaatst, een zoom van keel
beladen met acht kastelen van goud, geopend en verlucht
van sabel, geplaatst 3, 2 en 3 (in het vierde kwartier is het
beladen met zeven torens geplaatst 3, 2 en 2); 2 en 3 in keel
een maanroos van zilver getopt met een hertogenkroon
(type B). In feite staat hier het wapen van de familie de
Sousa de Arronches 3 .
8 in azuur drie lelies van goud, een zoom van keel getopt met
een hertogenkroon (type B). In feite staat hier het wapen
van het huis Anjou.
1 du Chesne, Montmorency, D. 2, p. 276
2 Rodière, Picardie, p. 577
3 de Simas Alves de Azevedo, Portugais, p. 29 - Machado de Faria, Armeiro-Mor, pp. 96-
97 en 215
Gruuthuyse en heraldiek 106

MELUN
1 Melun (de): in azuur zeven penningen van goud, geplaatst 3,
3 en 1, een schildhoofd van hetzelfde getopt met een
gravenkroon (type C). De Hooghe tekent op de gekleurde
prent, zes penningen. De tekeningen van Verbrugge en
Gailliard en de eerste litho van Gailliard geven de
penningen wel geplaatst 4, 2 en 1.
2 Luxembourg-Saint-Pol (de): in zilver een leeuw met
gespleten staart van keel getopt met een hertogenkroon
(type B). De Hooghe en de litho’s van Gailliard en Van
Praet geven de gespleten staart van de leeuw niet.
3 Saarbrücken (von): in azuur een leeuw van zilver getopt met
een gravenkroon (type C). In werkelijkheid dient men te
lezen, in azuur het veld bezaaid met kruisjes van zilver, een
leeuw van hetzelfde. De tekeningen van De Hooghe en
Verbrugge en de schets van de Castro y Toledo geven deze
kruisjes wel.
4 Baux (de): in keel een zestienpuntige ster, beladen met een
aanziend gezicht, alles van zilver getopt met een
hertogenkroon (type B). In werkelijkheid dient men te
lezen, in keel een zestienpuntige ster van zilver. De schets
van de Castro y Toledo tekent het schild met een stralende
zon. De Hooghe daarentegen tekent, in keel een tienpuntige
ster van zilver beladen met een schildje, in azuur drie
schuinkruisjes van zilver. Volgens het grafzerk te Tarente
van Jean Antoine des Baux des Ursins, gestorven in 1482,
was het wapen, gevierendeeld 1 en 4, in keel een
zestienpuntige ster van zilver (Baux); 2 en 3, in goud een
jachthoorn van azuur, gebonden van keel (Orange); over
alles heen geschuinbalkt van zilver en keel een schildhoofd
van goud beladen met een roos van keel (Orsini) 1 .
5 Abbeville-Boubers (d’): in zilver drie schildjes van keel
getopt met een baronkroon (type D).
1 Noblemaire, Baux, pp. 63-65
Gruuthuyse en heraldiek 107

6 in zilver vijf dwarsbalken van azuur, een gekroonde leeuw
van keel over alles heen getopt met een hertogenkroon
(type B). Het wapen komt overeen met dit van het huis
Luxembourg, gedwarsstreept van tien stukken van zilver en
azuur, een gekroonde leeuw van keel over alles heen. De
schets van de Castro y Toledo geeft gedwarsbalkt van acht
stukken van zilver en azuur, een gekroonde leeuw van keel
over alles heen. De Hooghe geeft, in zilver drie
dwarsbalken van azuur, een leeuw van keel over alles heen.
De halfzuster van René, Margareta, vrouw van Auxy,
huwde Jacob de Luxembourg, graaf van Gavere 1 .
7 Roucy (de): in goud een leeuw van azuur getopt met een
hertogenkroon (type B). Verbrugge geeft hetzelfde wapen.
De Hooghe, Gailliard en Van Praet geven, in azuur een
leeuw van goud.
8 in azuur drie leeuwen van goud getopt met een gravenkroon
(type C). Is er een verband met het wapen, in goud drie
leeuwen van sabel aanwezig bij de kwartierstaten van
Lodewijk van Brugge ?
1 Van Praet, Louis de Bruges, p. 76
Gruuthuyse en heraldiek 108

BESLUIT
Wat stellen we vast als we de kwartierstaten van beide families
vergelijken ?
Bij de familie van den Gruuthuyse zijn er slechts drie wapens die mogelijks
overeenstemmen met de werkelijke kwartieren.
Bij de familie de Melun stemmen er zes overeen. Er ontbreken op dit
glasraam Roubaix en Ghistelles die vervangen werden door Luxembourg
en het laatste schildje.
De ontbrekende families zijn in feite afkomstig uit Vlaanderen, alsof de
allianties van de Gruuthuyse vooral met families uit de hoge adel en zelfs
met afstammelingen van Franse koningen gesloten werden.
Enkele kritische vragen omtrent het glasraam:
Was dit onwetendheid aangaande de voorgeschiedenis van de familie (het
glasraam van Lodewijk van Brugge spreekt dit wel tegen) of wilden zij uit
ijdelheid aantonen dat ze wel hun vorst dienden maar in afkomst niet
dienden onder te doen voor hem ? De positie van de centrale figuur is zo
weergegeven om te imponeren, om macht uit te stralen. Hij doet denken
aan de “Commandatore” uit Mozart’s opera Don Juan. De drang om hun
oorsprong in de verf te zetten, vinden we wijd verspreid in de vijftiende en
de zestiende eeuw bij belangrijke families. Zo gaat bijvoorbeeld het huis
van Croy via keizerlijke diploma’s bewijzen dat zij afstamden van de
Arpadiens, koningen van Hongarije 1 . In een zeventiende eeuwse
genealogie van het huis Egmont staat dat zij afstamden van “Radbout
Coninck van Vrislant, dese werde van Carolus Martellus, sone van Pepin,
van het koninckrijck van Vrislant berooft, ende is alsoo geworden den
ersten here van Egmondt. Hij troude Aimarja des konincks dochter van
Hongarien. Hij sterft door het vallen van sijn perde A° 792”. In de oude
kroniek van Brabant staat de “bome oftlinie der edeld’ hertogè và Brabant
en Lothrijcke”. Volgens deze genealogie stammen de koningen der
Franken zelfs af van Hector van Troye 2 .
Mogelijks wilde René, via de kwartierstaten van het glasraam, aantonen
dat zijn familie geen verplichtingen had ten overstaan van Maximiliaan van
Oostenrijk en dat de keuze om vassaal te worden van de koning van
Frankrijk verwees naar een familieband (althans volgens de gegevens van
het glasraam) die sterker was dan de middeleeuwse feodale band met de
wettige vorst. Na de veldslag van Guinegate in 1479 werd zijn oom, Jan
van den Gruuthuyse, gevangen genomen door de Fransen. Gezien
Lodewijk XI er naar streefde dat de Gruuthuyse familie partij zou kiezen
1 Martin, Croy, p. 15
2 Die alderexcellenste cronyke van Brabant, Cahier C
Gruuthuyse en heraldiek 109

voor hem tegen Maximiliaan, benoemde hij Jan tot zijn raadsman en
kamerheer. Hij liet Jan op 18 maart 1480 zelfs trouwen met Renée de Bueil,
dochter van Antoine, graaf van Sancerre, en van Johanna de Valois,
natuurlijke dochter van Karel VII en Agnes Sorel. In de akten van de
schenkingen ter gelegenheid van dit huwelijk noemde Lodewijk XI Renée
de Bueil “sa nièce”. Later koos eveneens zijn vader, Jan van Brugge,
resoluut partij voor Karel VIII, de zoon van Lodewijk XI. Hij werd ridder
van de orde van Sint-Michiel en in 1504 gouverneur en luitenant-generaal
van Picardië. Hij had zich gevestigd te Abbeville waar hij in 1512 overleed 1 .
Het glasraam komt over alsof de opdrachtgever, René van Brugge,
gefrustreerd was en sterke uiterlijke symbolen nodig had om te imponeren
en daarom met veel verbeelding de kwartierstaten heeft gefantaseerd. Was
dit omdat hij niet meer de belangrijke politieke rol vervulde van zijn
voorouders of wilde hij zoveel mogelijk zijn familiale banden met de Lage
Landen verbergen en zich voordoen als een belangrijke Franse familie om
de band van zijn vader, oom en broer met de Franse vorst te verklaren ?
Waar is het werk van de wapenherauten die in theorie alles dienden na te
gaan om misbruiken te verhinderen ?
1 Anselme, Histoire, D. 7, pp. 850-851 - Guynemer, Offémont, p. 50 - Van Praet, Louis de
Bruges, pp. 64-72 – Watson, Winchester, pp. 76-77
Gruuthuyse en heraldiek 110

IV. JAN VAN BRUGGE, HEER VAN SPIERE, EN JAN VAN DEN GRUUTHUYSE,
DE TWEE ZONEN VAN LODEWIJK VAN BRUGGE, HEER VAN GRUUTHUSE 1
Uit het huwelijk van Lodewijk van Brugge, heer van Gruuthuse, prins van
Steenhuize, graaf van Winchester (1472), ridder van het Gulden Vlies
(1460) en van Margareta van Borsele zijn meerdere kinderen geboren
waaronder drie zonen. De oudste, Lodewijk, heer van Spiere, sterft jong op
7 januari 1461 en wordt begraven te Oostkamp 2 . Daarnaast hebben ze twee
zonen die beide de naam Jan dragen. De oudste komt in de geschriften vaak
voor als Jan van Brugge of als heer van Spiere terwijl de jongere broer
aangegeven staat als Jan van den Gruuthuyse, Jehan de La Gruthuse of
seneschal van Anjou 3 . Deze twee personen worden, door het dragen van
dezelfde voornaam, vaak met elkaar verward en zelfs als één persoon
beschouwd. Op basis van cartularia, oude geschriften, grafmonumenten en
andere bronnen volgt hier een korte biografie van beide broers.
Jan van Brugge, heer van Spiere, later heer van Gruuthuse
Medaille A° 1479 van JOHANNES
DE GRUTHUSA CASTELLANUS
INSULARUM door Jean de
Candida
De tweede zoon, Jan van Brugge, heer van
Spiere, behoorde, dank aan zijn vader, tot
de hofhouding van Maria van Bourgondië.
In 1478 neemt hij deel aan het steekspel
van de Witte Beer te Brugge waar hij “den
hoorne” wint. Het jaar daarop strijdt
“Monseigneur des Pierres” mee in de
veldslag bij Guinegate. Samen met enkele
anderen wordt hij door de Franse troepen
achtervolgd tot aan de wallen van de stad
Aire 4 . Hij wordt vanaf dat jaar eveneens
aangegeven als raadsheer en kamerheer
van Maximiliaan van Oostenrijk en
kastelein van het kasteel van Rijsel en
“upperjaghere” van Vlaanderen. In 1485 wordt hij uit zijn ambt van
kastelein van Rijsel ontheven en uit Vlaanderen verbannen. Toch trekt in
1488 “joncheer Jan van Brugge, die heere van Spiere, zuene van den heere
van Gruuthuuse” onder leiding van Philips van Kleef, de
1 Deze tekst is gebaseerd op het artikel, Jan van Brugge, heer van Spiere, en Jan van den
Gruuthuyse, zonen van Lodewijk van Brugge, heer van Gruuthuse, verschenen in
Heraldicum Disputationes, D. 25, 2020, pp. 18-27.
2 Bethune, Epitaphes, p. 302
3 In februari 1481 vindt men in de lijst der edelen “te Brugghe ende int Brugssche … mer
Jan van Brugghe, heer van Spiere, svoorseits mer Lodcwijcx zone” en “Jan van der
Gruuthuuse, seneschal van Anjou” (Buylaert, Adel ingelijst, n° 1831-1832 - Buylaert,
Repertorium, p. 142).
4 Aan de zijde van de aartshertog van Oostenrijk werden tijdens deze veldslag 12.000
mannen gedood en 900 gevangen genomen (Buchon, Molinet, D. 2, p. 210).
Gruuthuyse en heraldiek 111

Opperbevelhebber van Gent, naar Dendermonde waar ze zich meester
maken van een belangrijk aantal goederen. Hij vervangt zijn vader als
kapitein van Brugge en leidt de Brugse en Bourgondische troepen op het
slagveld 1 .
Hij zal, na het overlijden van zijn vader, de voornaamste bezittingen erven.
Het graafschap Winchester evenwel gaat hij in mei of juni 1500 te Calais
moeten overdragen aan de Engelse koning, Hendrik VII 2 . In 1502 gebruikt
hij evenwel nog steeds de titel van graaf van Winchester 3 . Een jaar later
gebruikt hij de volgende omschrijving “Jan van Brugghe, heere vanen
Gruuthuuse, prince van Steenhuuse, raed ende camerlinc ordinaires
vanden coninc ruddre van zijnder ordre, capitain vander stede ende
casteele van Abbeville ende van Louvre te Paris” 4 .
Vanaf 1491 is hij kapitein van het Louvre 5 . Op 4 augustus 1492 vergezelde
hij Margareta van Oostenrijk tijdens haar bezoek aan de stad Amiens. In
1500 is hij reeds verbonden aan het Franse hof, zo wordt hij vermeld in een
“roolle de la monstre et reveue faicte à Abeville, le dix neufviesme jour de
novembre, l'an mil cinq cens … estans soubz la charge et conduicte de
monseigneur de la Gruthuze, conseiller et chambellan du roy nostredit
seigneur”. In 1504 koopt “monsieur Despierres” het hotel in de “ruë de S.
Gilles” van Philippe de Crevecoeur, gouverneur van het kasteel van
Abbeville, verbouwt het tot een mooi paleis en geeft het de naam Gruthuse.
Sinds 1498 is hij grootmeester van de kruisboogschutters van Frankrijk.
Op 27 mei 1498 wordt hij ridder in de Orde van Sint-Michiel. Vanaf 13
juni 1504 is hij gouverneur en luitenant van de koning van de provincie
Picardië en kapitein van de stad en het kasteel van Abbeville 6 . Hij zal de
verscheidene functies blijven uitoefenen tot zijn dood in 1512. Na zijn
dood komt het hotel te Abbeville toe aan zijn zoon “Louys de Bruges son
fils, aussi sieur de Grutuse, qui en paya les droits Seigneuriaux l’an 1515” 7 .
1 de Jonghe, Despars - Cronijcke, D. 4, pp. 166, 409, 417, 420 en 436 – de La Tour, Jean
de Candida, pp. 93-98 en pl. VII-5 - Haemers, Adellijke onvrede, p. 189 – Haemers,
Strijd, pp. 118, 137 en 173 - Le Glay, Inventaire sommaire, D. 4, n° 2125, p. 261
2 Watson, Winchester, p. 77
3 “wij mer Jan, rudder, heere vander Gruthuusse, grave van Wincestre, prince van
Steenhuuse, heere van Spiere, van Berchem, van Oerscarnp, van Thielt ten Hove ende
van Beveren bij Harlebeke, etc” (Buylaert, Repertorium, p. 142).
4 Buylaert, Repertorium, pp. 142-143
5 “Mre Jehan de la Grutuse, Chevalier, Seigneur des Pierres, à present Capitaine du
Chastel du Louvre, au lieu dudit de Vaurin, par Lettres Patentes du Roi, données au
Montils lès Tours le dix-neuf Mai 1491… Mre Adrien de Hangest, Chevalier, à present
Capitaine du Chastel du Louvre à Paris, au lieu de feu Mr de la Gruthuse, decedé le
huit Aoust 1512” (Sauval, Histoire de Paris, pp. 497 en 559).
6 Anselme, Histoire, D. 8, p. 108 – de Beauvillé, Recueil, D. 2, pp. 195-197 - de La
Gorgue-Rosny, Ponthieu, D. 2, p. 541 – Pélicier, Lettres Charles VIII, D. 3, pp. 294-295
- Sanson, Abbeville, pp. 596 en 618 - Watson, Winchester, p. 77
7 “Jean de la Gruthuse, seigneur de Famechon, lieutenant général en Picardie et
capitaine de la ville et du château d'Abbeville” (de La Gorgue-Rosny, Ponthieu, D. 1, p.
73 - de Vaissière, Trésor des Chartes, p. 214, n° 159, octobre 1499).
Gruuthuyse en heraldiek 112

Grafmonument van Jan van Brugge in de
kerk van St-Riquier, volgens een
tekening van 1861
(Armoiries Samariennes)
Jan huwt eerst, rond 1480, Marie
d’Auxy. Zij moet ten vroegste in 1501
overleden zijn. Zij wordt in dat jaar
vermeld als de erfgename van haar
zuster, Isabeau d’Auxy 1 .
Hij hertrouwt nadien, op 30 november
1505, met Maria de Melun. Deze
laatste hertrouwt op 20 februari 1513
met Jacques de Chabannes, heer van
La Palisse, maarschalk van Frankrijk,
en sterft op 10 oktober 1553 en werd
begraven in het kasteel La Palisse 2 .
Hijzelf is overleden op 8 augustus
1512 en begraven in de kerk van de
abdij Saint-Riquier 3 .
Hij heeft uit zijn eerste huwelijk een
dochter Margareta van Brugge, vrouw
van Auxy en Flavy, die huwde met
Jacob II de Luxembourg, heer van
Fiennes, ridder van het Gulden Vlies,
overleden in 1519. Zij erfde de voornaamste bezittingen van haar moeder.
Hij heeft eveneens een zoon Lodewijk II van Brugge, heer van Gruuthuse.
Het is onduidelijk of hij geboren is uit het eerste of het tweede huwelijk.
Uit het tweede huwelijk zou hij zeer jong zijn voor de feiten die hem
worden toegeschreven: bijvoorbeeld, in 1522, had de keizer goederen
verbeurd verklaart in Vlaanderen, Rijsel, Douai en Orchies welke
toebehoorden aan Lodewijk II, de oudste zoon van de heer van Gruuthuse,
1 de La Gorgue-Rosny schrijft “messire de La Gruthuse veuf en 1505 de Made Marie
d’Auxy et père de Marguerite” (Anselme, Histoire, D. 3, p. 736 en D. 8, p. 106 - de La
Gorgue-Rosny, Ponthieu, D. 1, p. 72 en D. 2, pp. 701 en 926).
2 In feite voert hij volgens dit glasraam, gedeeld I, gevierendeeld Gruuthuyse-Aa; II,
tegen-gedeeld 1, Auxy (geschaakt van goud en keel); 2, Melun (in azuur zeven penningen
van goud, geplaatst 3, 3 en 1, een schildhoofd van hetzelfde) (Anselme, Histoire, D. 5,
p. 230 en D. 7, pp. 850-851 – Buylaert, Repertorium, pp. 142-143 – de Courcelles,
Histoire, D. 5, pp. 23-33 - Donche, Edelen, n° 1831 - Guynemer, Offémont, p. 50 –
Pattou, Melun, p. 8 – Rodière, Epitaphier, p. 428 - Van Praet, Recherches, pp. 64-72 –
Watson, Winchester, pp. 76-77).
3 “Messire Jehan de Bruges, Prince de Steenhuuse, Seigneù de la Grutuse r. et Chevalier
de l’Ordre Gouverneur et lieutenàt. général du roy ez pays de Picardie et Capitaine de
cèt. hòmes darmes tres-passa à Abbeville en l’an Vct et XII et fust grand et redouté
Seigner’”. In de lijst van de Franse maarschalken staat voor 1515 (dient men hier te lezen
1505 ?) een “Jean ou Louis de Bruges, sieur de la Grutuse”. Het gaat hier zeker om Jan
van Brugge, heer van Gruuthuse, die in het werk van Adrian de La Morlière beschreven
wordt als “messire Louys de Bruges Mareschal de France, nouvellement Gouverneur &
Lieutenant general en la Province de Picardie” (de La Morlière, Amiens, pp. 218 en 297
- Gilbert, Saint-Riquier, pp. 115-116).
Gruuthuyse en heraldiek 113

“qui se tient en france” 1 . Hij wordt gevangen genomen tijdens de veldslag
bij Pavie in 1525, waar hij onder het bevel van Jacques de La Palisse strijdt,
en zal tijdens de belegering van Napels, eind juli 1528, ongehuwd
overlijden 2 .
Jan van Brugge heeft uit zijn tweede huwelijk zeker een zoon en een
dochter Anna, geestelijke te Bethune. Zijn zoon René van Brugge, heer van
Gruuthuse, die huwt met Beatrix de Seyssel, genoemd de La Chambre,
sterft, quasi failliet, in 1572 3 .
Jan van den Gruuthuyse, seneschal van Anjou
De jongste zoon van Lodewijk I, ook een Jan, wordt door Maximiliaan van
Oostenrijk op 7 augustus 1479 ridder geslagen voor de veldslag bij
Guinegate 4 . Hij wordt tijdens deze veldslag door de Fransen gevangen
genomen. Philippe de Commines beschrijft in het lang en het breed de
zware boeien waarmede de gevangenen werden vastgebonden en zegt dat
“toutesfois j’ay veu beaucoup de gens de bien prisonniers les avoir aux
pieds, qui depuis en sont saillis à grand honneur, & qui depuis ont eu de
grand bien de luy: & entre les autres, un filx de monseigneur de la Gruture
de Flandres, prins en bataille: lequel ledict Seigneur maria, & feit son
Chambelan, & Seneschal d’Anjou: & luy bailla cent lances” 5 . Lodewijk
XI heeft hem onder zijn hoede genomen. Volgens Jelle Haemers heeft de
Franse carrière van zijn zoon de positie van Lodewijk, heer van Gruuthuse,
vanaf 1479 ernstig verzwakt aan het hof van Maximiliaan van Oostenrijk.
1 Op 20 maart 1550 doet “René de Bruges, seigneur de la Gruthuze: donation à Guillaume
de La Gruthuze, abbé commendataire de Saint-Crépin les Soissons et prieur de Quierzy,
diocèse du Soissons son frère naturel de toutes les sommes qui lui sont dues comme
héritier de Louis de Bruges, seigneur de la Gruthuze, gentilhomme ordinaire de La
Chambre du Roi François I par les receveurs ou fermiers des terres, d'Auxy le Château,
Fontaine près Auxy (de La Roque, Généraux Français, D. 1, p. 46 - Le Glay, Inventaire
sommaire, D. 4, n° 2311, p. 372 – Sanson, Abbeville, p. 596).
2 Het glasraam in de kerk van Famechon geeft een wapenafbeelding als heer van
Famechon in het jaar 1512 van “Louis de Bruges”. Nadien staat voor 1528, “Renée de
Bruges” vermeld als heer van dezelfde heerlijkheid. De memoires van Robert III de La
Marck, heer van Florange, vermelden tussen “aultres gros personnaiges prins qui
n’avoyent poinct de charge” tijdens de veldslag van Pavie in 1525, “mons’ de la
Gruytheuse” (Louis de Bruges, sieur de la Gruthuse) (Buchon, Martin et Guillaume du
Bellay, pp. 432-433 - Campardon, Châtelet, n° 3467 - d’Hozier, L’impot, n° 6833 -
Goubaux, Florange, p. 238 - Rodière, Epitaphier, p. 427 - Van Praet, Recherches, pp.
76-77).
3 Een antifonarium van Famechon vermeldt slechts twee kinderen, namelijk “grand
seigneur prince de renom René de Bruges très puissant” en “damoiselle Anne de Bruges
Soeur Religieuse à Bethune” (Rodière, Epitaphier, p. 426 - Van Praet, Recherches, p.
77).
4 Buchon, Molinet, D. 2, p. 209 - de Dadizeele, Memoires, pp. 18-19 – Haemers, Adellijke
onvrede, p. 189 en 197 - Sanson, Abbeville, pp. 579-580
5 de Commines, Mémoires, p. 229 - Vaesen, Lettres de Louis XI, D. VIII, n°
MCCCCXLVI, Plessis-du-Parc, 12 avril 1480, pp. 173-175
Gruuthuyse en heraldiek 114

Jan van den Gruuthuyse huwt dan op 18 maart 1480 met Renée de Bueil,
dochter van Antoine de Bueil, graaf van Sancerre, en van Johanna de
Valois, natuurlijke dochter van Karel VII en Agnes Sorel. Hij ontvangt bij
deze gelegenheid de heerlijkheid Ussé. Op 12 april 1480 schrijft Lodewijk
XI aan de rekenkamer van Anjou een brief om de leenhulde per procuratie
te laten uitvoeren door “maistre Hervé Regnault” gezien “le s r de Ussé est
à present continuellement occuppé à l’entour de nostre personne pour
nostre service, et que ne voulons qu’il nous esloigne aucunement pour
quelque chose qu’il ait à faire, nous vous prions que le veillez recevoir par
procureur à faire l’ommage qu’il est tenu de faire à nostre très chier et très
amé oncle et cousin le roy de Sicile, duc d’Anjou, à cause des terres qu’il
tient de luy” 1 .
Hij wordt kamerheer en raadsheer van de koning, ridder in de Orde van
Sint-Michiel en seneschal van Anjou. Hij ontvangt eveneens inkomsten op
de zoutschuren van Caen, Caudebec, Lisieux en Honfleur ter waarde van
4.000 l 2 .
Lodewijk XI schrijft op 30 november 1480, “Monsr du Plessys, je vous
envoye ma niepce la seneschalle d’Anjou, laquelle est grosse, ainsi que
m’ont dit les medecins; et pour ce, qu’elle soit bien traictié et logée près
de la royne, et qu’il n’y ait faulte” 3 .
Zijn echtgenote moet mogelijks tijdens de zwangerschap overleden zijn.
De heerlijkheid Ussé komt terug in handen van de familie de Bueil en
wordt in 1485 door Antoine de Bueil verkocht aan Jacques d’Espinay 4 .
Op 8 oktober 1481 schrijft de koning aan de kanselier “j’ay commandé une
declaration pour mon nepveu le seneschal d’Anjou” en noemt Jan van den
Gruuthuyse niet meer als heer van Ussé 5 .
Deze trouwt vervolgens, rond 1484, met Louisa de Nesle, vrouw van
Offémont, dochter van Jan de Nesle, heer van Offémont, Mello, Ancre,
raadsheer en kamerling van de koning, en van Jacqueline de Croy-Chimay.
Zij hebben drie kinderen, de oudste Frans sterft juist na de geboorte, de
tweede Antoine sterft jong in januari 1494. De derde zoon Lodewijk wordt
heer van Offémont. Hij huwt met Marie de Moy 6 en sterft kinderloos op 4
augustus 1524. Het grafzerk beschrijft hem als “Messire Loys de La
Gruthuse, en son vivant chevalier seigneur d'Offémont d'Avelinghien et
1 Anselme, Histoire, D. 7, pp. 850-851 - Vaesen, Lettres de Louis XI, D. VIII, n°
MCCCCXLVI, Plessis-du-Parc, 12 avril 1480, pp. 173-175
2 Champion, Agnès Sorel, pp. 89-90 - Vaesen, Lettres de Louis XI, D. VIII, p. 174
3 Vaesen, Lettres de Louis XI, D. VIII, n° MDXLIX, BonaVentura, 30 novembre 1480,
pp. 319-320
4 Het werk van Eugène Hucher, Monuments funéraires, épigraphiques, sigillographiques,
etc de la famille de Bueil, geeft geen enkele informatie betreffende Renée de Bueil
(Zadora-Rio, Rigny-Ussé, p. 21).
5 Vaesen, Lettres de Louis XI, D. IX, n° MDCXXX, Plessis-du-Parc, 8 octobre1481, pp.
80-81
6 “Mme Marie de Moy Dame de la Gruthuse” staat in 1585 (sic) aangegeven als dame aan
het hof van Marie de Medicis (de La Morlière, Amiens, pp. 284 - zum Kolk, Officiers,
p. 5).
Gruuthuyse en heraldiek 115

sénéchal d'Anjou, qui trespassa le 4e jour d'Aoust 1524”. Volgens zijn
grafzerk was hij nog steeds seneschal van Anjou 1 .
Wapen van Jan van den Gruuthuyse,
seneschal van Anjou
Wapen van Lodewijk van den Gruuthuyse,
zoon van Jan en Louisa de Nesle
Onderzijde van twee ogieven van de abdijkerk van Offémont
(Guynemer, Offémont, p. 108 en pl. XXXIII)
Verder vernemen we dat Jan van den Gruuthuyse op 9 september 1496 de
heerlijkheid van Famechon kocht en deze twee jaar later overdraagt aan
zijn broer Jan van Brugge 2 .
1 Zijn zoon Lodewijk staat in 1499 aangegeven als seneschal van Anjou. Hij moet wel
nog zeer jong geweest zijn. Deze lijst geeft eveneens aan dat Brandelis de Champagne,
heer van Bazouges, in 1500 seneschal van Anjou en Le Maine was. Nochtans staat deze
laatste in 1501 enkel aangegeven als “sénéchal du Maine”. Volgens Cauvin werd vanaf
1481 het ambt van seneschal van Anjou en Le Maine gesplitst. Wel waren, volgens
dezelfde auteur, Jan van den Gruuthuse in 1484, zijn zoon Lodewijk in 1499 en
Brandelis de Champagne in 1500 seneschal van beide provincies (Beautemps-Beaupré,
Anjou, D. 2, pp. 77, 295 en 535 - Bodin, Recherches, D. 2, p. 570 - Cauvin, Le Maine,
pp. 103, 106 en 114 - Guynemer, Offémont, pp. 51-52 - Pattou, Clermont-Nesle, pp. 12-
13 - Perrier, Croissant, pp. 37-38 - Rodière, Epitaphier, pp. 578-579 en 582).
2 “la famille de la Grutuze posséda la seigneurie de Famechon depuis le 9 septembre 1496
où elle lui fut adjugée par décret de vente, après la mort d'Isabeau, dame d'Auxi, femme
de Philippe de Crèvecoeur”. Op 20 oktober 15.. (lees 1498) is er overdracht “pour la
Gruuthuyse en heraldiek 116

Een register betreffende de heerlijkheid Avelgem geeft aan dat hij voor het
jaar 1501 een derde bekomt van deze heerlijkheid en dat dit na zijn
overlijden toekomt aan zijn zoon Lodewijk 1 .
De tweede echtgenote, Louisa de Nesle, vrouw van Offémont, Mello,
Ancre en Bray-sur-Somme, staat op 15 maart 1510 aangegeven als
weduwe van “Jean de La Gruthuse, chevalier, sénéchal d’Anjou, conseiller
et chambellan du roi” 2 .
Op 13 april 1525 schenkt zij al haar bezittingen, met behoud van het
vruchtgebruik, aan Frans de Montmorency, heer van La Rochepot, de
toekomstige echtgenoot van haar nicht, Charlotte d’Humières, op
voorwaarde dat zo zij kinderloos zouden sterven, Offémont en Mello in het
huis Montmorency zouden blijven en Ancre en Bray-sur-Somme zouden
toekomen aan het huis van Humières 3 . Het gedeelte van de heerlijkheid
Avelgem dat toebehoorde aan Lodewijk van den Gruuthuyse zal na een
korte tijdspanne tenslotte terugkeren aan huis Gruuthuyse, namelijk aan
zijn neef, René van Brugge 4 .
seigneurie de Famechon entre Jehan de Bruges et Jehan de la Grutuze son frère puîné”
(Pouillet, Ephémérides Pohières, pp. 23 en 266).
1 Visart de Bocarmé, Gruuthuuse, p. 430
2 Babelon, Chambre de France, P//15 2181 n° 310
3 de La Roque, Généraux Français, D. 1, p. 25 – du Chesne, Montmorency, D. 2, p. 267
- Guynemer, Offémont, pp. 51-53 en 136-137
4 Register betreffende de heerlijkheid Avelgem, A° 1501: “Mer Jan van Brugghe, here
van Gruuthuuse. Van desen leene heeft Mer Jan Senechael, broeder van den
voornoemden heer het derde in partaigen da thy ook houd van onsen gheduchten heere
van desen zynen hove … Nu Lodewyck van Brugghe, filius Mer Jans, per mortem, 1512,
heere van Offermont. Mer Jacop, graeve van Horne, van den voorseiden derde per dood.
Mer Jan, zyn broeder, per mortem. Nu René van Brugghe, here van Gruuthuuse, zyn
rechtsweer per dood, anno 1540. Nu vrouwe Catherine van Brugghe, per mortem patris
1572. Nu Zyne Konincklyke Majesteyt, by cope, ten decrete anno 1596, in den grooten
raad ende by acte van demeure in denzelven raad, en date 2e april 1596 …” (Visart de
Bocarmé, Gruuthuuse, pp. 430-431).
Gruuthuyse en heraldiek 117

REQUIEM VOOR GRUUTHUYSE
OF HET BEWOGEN LEVEN VAN CATHARINA VAN BRUGGE 1
Kasteel Montmirail waar Catharina van Brugge verbleven heeft
O. de Wismes, Le Maine et l’Anjou
In aanvulling van de vorige artikels over de heren van Gruuthuse wil ik
deze lijst afsluiten met Catharina van Brugge de laatste telg van het huis,
geboren rond 1555. Catherine was de dochter van René van Brugge, heer
van Gruuthuse, en van Béatrix de La Chambre, oudste dochter van Jehan,
graaf van La Chambre, en van Barbe d'Amboise. De psychische toestand
van René van Brugge werd door de Raad “fragile et plus que douteuse”
bestempeld. Hij is in 1572 overleden en liet aan zijn dochter belangrijke
domeinen na maar eveneens een berg met schulden. Zijn echtgenote staat
vermeld als weduwe op 1 november 1573 en leefde na zijn overlijden bij
haar moeder, Barbe d’Amboise, in Savoie. Er volgden een aantal processen
voor de Grote Raad van Mechelen, die uiteindelijk leiden tot de verkoop
van de goederen in de Nederlanden 2.
In het eerste deel van deze tekst gaat het om een dame uit de hoge adel, die
jong trouwt met een oudere man met een prachtige loopbaan. Ze heeft
verschillende kinderen, waarvan enkelen jong sterven, en verliest haar
echtgenoot tussen 1586 en 1588.
1 Deze tekst verscheen als artikel, Requiem voor Gruuthuyse. Het bewogen leven van
Catharina van Brugge, verschenen in Miscellania Heraldica I, 2020, pp. 207-217.
2 Baguenault de Puchesse, Lettres de Catherine de Médicis, D. 8, p. 146 - de Cotarel,
Barbe d’Amboise, p. 73 - de Seyssel-Cressieu, La maison de Seyssel, D. 1, pp. 234-235
- Desmarais, de La Palice - Gailliard, Inventaire, D. l, p. 166, n° 678
Gruuthuyse en heraldiek 118

In het tweede deel, heeft ze te maken met de teloorgang van haar
bezittingen. Er zijn meerdere mogelijke oorzaken: de psychische toestand
van haar vader, het onbezonnen beheer van haar goederen door haarzelf en
haar echtgenoot, de oorlogen die de streek teisteren in de tweede helft van
16 e eeuw. Zo branden in 1581 te Avelgem het kasteel, de kerk, vier molens
en meer dan de helft van de woningen af. Waarschijnlijk is de teloorgang
een gevolg van de drie 1 .
Catharina wil geen weduwe blijven en zal opnieuw huwen, door
omstandigheden, zelfs tot viermaal. Over Catharina zelf zijn, buiten de
processen, weinig gegevens terug te vinden maar via de echtgenoten
krijgen we wel een beeld van haar doen en laten in de wereld waarin ze
leefde.
In 1575 publiceerde Guillaume de la Tayssonnière, heer van La Tour de
Moles in de Maçonnais, een lyrisch lofzang ter gelegenheid van het eerste
huwelijk van Catharina van Brugge met Lodewijk de Corgenon genoemd
de la Baume, baron van Saint-Amour. Deze epithalamia verscheen in zijn
werk L’attiffet des Damoizelles, Première & plus importantes pièce de leur
embellissement, uitgegeven door Frédéric Morel te Parijs 2 .
In het eerste deel schreef hij de lofzang voor een verwante, Françoise de la
Baume, “madamoyzelle de Perès”, de oudste dochter van Claudine de la
Tayssonnière en van Lodewijk de la Baume. Het tweede deel, van folios
10v tot 16r, omvat:
“EPITHALAME SUR L’HEUREUX MARIAGE DE HAULT ET PUISSANT SEIGNEUR
Messire Loys de Corgenon dict de la Baume, Seigneur de la Grutheuze
(Gruuthuse), Prince d’Estinhuze (Steenhuize), Conte de Vincestre
(Winchester 3 ), Baron de Sainct Amour (Saint-Amour), Monfalconet
(Montfalconnet), Sandreins (Sandrans 4 ), Corgenon, d’Espierre (Spiere-
Espierres), Hamste (Heemstede), Westenscave (?), Montmirail, Authon, La
Bazoche Gouët 5 , & de Chaveroche 6 : Seigneur de Peres (Perrex 7 ), de
1 Inventaris onroerend Erfgoed, Avelgem
2 Guichenon, Bresse, D. 2, p. 378 - Guigue, Les Amoureuses, pp. V-VIII
3 Zijn grootvader Jan diende in mei/juni 1500 het graafschap terug over te dragen aan de
Engelse koning, Hendrik VII (Watson, Winchester, pp. 77-79).
4 Lodewijk de La Baume erfde Sandrans van Philibert de la Baume, baron van
Montfalconnet. Op 17 juli 1574 verkocht Lodewijk de la Baume dit land aan Amand de
Pigna, heer van La Botte (Guigue, Topographie, pp. 370-371).
5 Montmirail, Authon en La Bazoche zijn drie heerlijkheden die kwamen van Jan de
Luxembourg, heer van Richebourg. Zijn dochter, Isabella huwde Jan de Melun, heer van
Antoing en hun dochter, Maria was de grootmoeder van Catharina van Brugge
(Wikipedia, Perche-Gouët).
6 Anna de France, hertogin van Le Bourbonnais vervreemde de kastelnie van Chaveroche
aan Jacob de Chabannes, maarschalk van Frankrijk (Nicolas de Nicolay, Description
générale de Bourbonnais en 1569, p. 46).
7 Perceval de la Baume, heer van Montfalconnet, bekwam in 1454 het hooggerecht over
de inwoners van het leen (Guigue, Topographie, p. 285)
Gruuthuyse en heraldiek 119

Marteney (Martenay 1 ), Espey (Epey 2 ), Saint Nizier (Saint-Nizier-le-
Désert 3 ), Chasteauneuf (Château-Neuf), Chavein (Chaneins 4 ), Sainct
Sulpy (Saint-Sulpice), le Roz (Le Roux 5 ) Portebeuf (Porteboeuf 6 ), la
Falconiere (La Falconnière 7 ), Taney (Tanay 8 ) d’Aulenguien (Avelgem),
Oscàp (Oostkamp 9 ), Treltenhebe (Lettenhove), Bernes (Berchem),
Flamichon (Famechon 10 ), Brache (Braches) , Chezelles (Chazelles),
Dompierre: Avec Illustre Dame, Madame Catherine de Bruges aussi
Princesse, Côtesse & Dame desdits lieux. Par G. de la Tayssonnière
gentilhomme Domboys, & seigneur de la Tour de Moles en Masconnois”.
Zicht op de stad Saint-Amour, Jean-Baptiste Lallemand, 1785
(memoirevive.besancon.fr)
1 Philibert de la Baume, heer van Périeu-en-Bresse was in 1540 heer van de burcht van
Martenay te Sermérieu.
2 Aan Lodewijk de la Baume door erfenis van Philibert de la Baume, baron van
Montfalconnet (Guigue, Topographie, p. 141).
3 Aan Lodewijk de la Baume door erfenis van Philibert de la Baume, baron van
Montfalconnet (Guigue, Topographie, pp. 357-358).
4 Claude de la Baume, weduwe van Philibert de La Teyssonnière was dame van Chaneins
(France Archives, Cour des comptes de Bourgogne, B. 10615, p. 267 - Guigue,
Topographie, pp. 76-77).
5 Lodewijk de la Baume verenigde dit land met de baronie van Montfalcon (Guigue,
Topographie, pp. 328-329).
6 De heerlijkheden van Chaneins, Villon en Porteboeuf kwamen hem toe via zijn eerste
echtgenote Claudine de la Tayssonnière, dochter van Philibert de la Tayssonnière en van
Claudine de la Baume, zuster van Philibert de la Baume, baron van Montfalconnet
(Guichenon, Bresse, D. 3, pp. 28-30 - Guigue, Topographie, p. 303).
7 Aan Lodewijk de la Baume door erfenis van Philibert de la Baume, baron van
Montfalconnet (Guigue, Topographie, p. 144).
8 Guigue, Topographie, p. 389
9 Lodewijk van Brugge kocht dit in 1457 van Jan Wittoen (Opsommer, Leengoed, p. 490,
nota 318).
10 Op 20 oktober 15.. (lees 1498) is er een transfer “pour la seigneurie de Famechon entre
Jehan de Bruges et Jehan de la Grutuze son frère puîné” (Pouillet, Ephémérides
Pohières, p. 266).
Gruuthuyse en heraldiek 120

Haar eerste huwelijk
Zij huwde een eerste maal, op 9 juni 1574, met Lodewijk de la Baume
genoemd de Corgenon, baron en sinds 1581 1 graaf van Saint-Amour.
Lodewijk de la Baume was een zoon
Philibert II de la Baume en van
Françoise de Damas, dame van Saint-
Amour. Hij huwde eerst op 22
september 1560 met Claudine de la
Teyssonnière, dame van Chaneins,
enige dochter van Philibert en van
Claudine de la Baume. Hij streed te
Montcontour onder het bevel van de
graaf van Mansfeld. Door voorspraak
van zijn oom, Philibert de la Baume,
werd hij in 1572 kamerheer van de
hertog van Savoie. Hij werd
meerdere malen op ambassade
gezonden naar Frankrijk, Spanje,
Portugal en Rome en werd in 1576
ridder in de Orde van de Annonciade.
Hij werd door de hertog van Savoie
als ambassadeur naar het Spaanse
Fr. Capré, L’Ordre de l’Annonciade,
p. 133
Hof gezonden om het huwelijk met Catharina, dochter van Filips II van
Spanje, te onderhandelen.
Op 29 juni 1586 kocht hij van de hertog Karel-Emmanuel, de landen van
Saint-Genis, Oste en Yenne voor 15.000 Italiaanse gouden ecus, som die
hij contant betaalde. De koop werd voor de senaat op 29 juni 1586
bevestigd en op 10 juli 1586 verhief de hertog te Turijn de landen van
Saint-Genis en Yenne tot markgraafschappen. Op 13 oktober 1588 kocht
de minderjarige zoon van Lodewijk de la Baume, Emmanuel-Philibert de
Saint-Amour, voor 4.500 Italiaanse gouden ecus de rechten en opbrengsten
van de stad Saint-Genis van de eerste lakei (premier valet de chambre) van
de hertog, die beweerde de rechten erover bekomen te hebben van de prins
op 21 juli 1584. Op 26 augustus 1609 bekwam hij de brieven van
overdracht van deze laatste aankoop. De graven van Saint-Amour zullen
evenwel, ondanks de betaling van deze sommen en de vele klachten, nooit
het bezit of vruchtgebruik van deze gronden bekomen.
De onderhandelingen over de gronden tonen aan dat Lodewijk de la Baume
moet gestorven zijn tussen juli 1586 en oktober 1588.
Het wapenboek van de Orde van “l’Annonciade” geeft voor Lodewijk de
la Baume, in goud een schuinbalk van azuur en als helmteken, een zwaan 2 .
1 Filips II, koning van Spanje, verhief op 21 oktober 1581, de heerlijkheid van Saint-
Amour tot graafschap (Janssens, Wapenboek, D. 1, p. 469).
2 Capré, Ordre de l’Annonciade, p. 133 - Guichenon, Bresse, D. 1, pp. 26 en 107 en D. 2,
p. 378 – Horric de Beaucaire, Archives diplomatiques, D. 2, pp. 47-48 – Merlotti,
Gruuthuyse en heraldiek 121

Catharina had uit dit huwelijk zes kinderen, vijf zonen en één dochter,
Françoise-Catherine, waar verder geen gegevens over zijn. Twee zonen
stierven jong, Willem in 1579 en Karel-Emmanuel, heer van La Chaux, in
1584. De jongste zoon, Filip, baron van Sandrans, werd in 1622 abt en heer
van Luxeuil na het overlijden van zijn oom Antoine. Hij overleed op 22
februari 1631 op het kasteel Baudoncourt, eigendom van de abdij 1 . De
oudste zoon, Emmanuel-Philibert de la Baume genoemd de Bruges, graaf
van Saint-Amour, markgraaf van Saint-Genis en Yenne, werd geboren op
16 januari 1577 op het kasteel van Saint-Amour. Hij huwde op 6 juli 1599
met Helena Perrenot de Granvelle, nicht van de kardinaal, aartsbischop van
Mechelen, en stierf op 28 juni 1622 na zijn terugkeer van de slag bij
Haguenau op het kasteel Baudoncourt in de Franche-Comté, dus eveneens
voor zijn moeder.
Antoine de la Baume genoemd de Bruges, baron van Montfalconnet, La
Chaux, huwde in 1602 met Johanna Richardot, dochter van Jan, voorzitter
van de privéraad van aartshertog Albert. Zij hadden uit dit huwelijk slechts
één dochter die eveneens vaak de naam “Catharine de Bruges” droeg.
Johanna Richardot stond reeds aangegeven als weduwe in 1605 en zal
overlijden op 5 mei 1657. Hun dochter, Catharina, huwde
(huwelijkscontract van 29 januari 1622) met Albert-Eugène de Genève,
markgraaf van Lullin, maar had geen kinderen. Hij stierf te Chambéry in
1662 en zijn echtgenote kreeg het vruchtgebruik van zijn bezittingen 2 .
De teloorgang
Het is onder René van Brugge, die in de onmogelijkheid was zijn schulden
te verheffen, dat de problemen begonnen. Zelfs Filips II van Spanje schreef
een brief aangaande de voogdij van Beatrix de La Chambre, weduwe van
René van Brugge, heer van Gruuthuse, over de goederen van haar dochter
Catharina. In 1571 vroeg de heer Stryckaert, voorlopig aangesteld om de
bezittingen van de heer van Gruuthuse te beheren, om curatoren aan te
stellen. De processen startten in 1593 waar Catharina, na een klacht van
Karel, graaf van Egmont, werd verplicht 31.200 florijnen te betalen 3 .
Heemstede werd reeds in 1592 verkocht aan Joos Teeling,
raadsheer van de staten van Zeeland, en aan Jan de Jonge,
burgemeester van Zierikzee. Maar Maximiliaan van
Cruijningen, burggraaf van Zeeland, deed zijn erfrecht gelden
en werd als heer erkend op 21 februari 1603. Daar zijn
Politique dynastique, p. 244 - Thiébaud, Les comtes, pp. 45-46 - Wikipedia, Famille de
La Balme
1 Pernot, Franche-Comté, pp. 346-347
2 d’Ursel, Richardot-Steenhuyse, 1672, p. 7 – Guichenon, Bresse, D. 3, pp. 30-31
3 “En 1571, le Grand Conseil à la requête de M. Strvckaert, commis provisoirement à
l'administration des biens du sgr de Gruuthuyse, demande au Conseil Privé, la
nomination de curateurs défïnitifs” (Vanden Bussche, Inventaire-Bruges, D. 2, n° 636-
639, ref 24).
Gruuthuyse en heraldiek 122

ezittingen zwaar met schulden belast waren, verkocht hij in 1608 de
heerlijkheid aan Jacob van den Eynde 1 .
Daar Catharina niet in staat was de schulden te betalen,
verplichtte de Grote Raad van Mechelen haar op 25 februari
1593 de heerlijkheden Spiere, Avelgem en Bevere te
verkopen. De verkoop van het hoger en lager hof van Spiere
had plaats op 19 december 1594. Het lager hof werd
aangekocht door Maximiliaan d’Oignies, heer later graaf van
Beaurepaire; het hoger hof of het Vlaamse gedeelte van de
heerlijkheid Spiere, door Nicolas du Chastel de la Howarderie,
die zijn erfrecht deed gelden. In 1639-1642 staat Johanna
Richardot, prinses van Steenhuize, barones van La Chaux,
aangegeven als vrouw van Avelgem 2 .
Op 22 oktober 1594 legde de prins van Gavere beslag op de heerlijkheid
Berchem met de eis deze te verkopen. De heerlijkheid werd gekocht door
Kasper van der Heyden maar de graaf van Boussu deed zijn erfrecht gelden
en de zaak werd in zijn voordeel beslecht op 2 maart 1596. Na een nieuw
vonnis kwam het in bezit van Antoine de la Baume genoemd de Bruges.
Gezien dit niet volstond, kwam Catharina in 1595 of iets daarvoor overeen
met de graaf van Egmont om, in ruil van de overblijvende schulden, het
prinsdom Steenhuize en de heerlijkheid Lettenhove, te gebruiken als
schuldvereffening. Filip van Egmont had reeds de titel van prins van
Steenhuize opgeëist “en vertu d’engagement” van zijn grootmoeder
Françoise de Luxembourg 3 .
1 Dek, Cruijningen, pp. 103-104 - Smallegange, Cronyk, pp. 688-689
2 du Chastel de la Howarderie, Notices, D. 1, pp. 24-25 en 446-450 – Oosterbosch, Grote
Raad, n° 339
3 “Nous à grande et meurie deliberation de conseil pour le prouffict dudict desfault avons
deboute et deboutons tous aultres non comparus et ne s'estant oppose pendant ces
proces, de tout tel droict et action. qu ses émissent peut pretendre sur les diets biens
subcastés ou deniers en procedans ensemble la dite contesse de St. Amours condemnez
de toutes despences et exceptions que lun emissent peut competez pour empescher le
progres de ses procedures. Et faisans droict sur la dicte matière de decret. Avons
interposé et par ceste notre sentence diffinitive et arrest interposons nos auctoritez aux
criers vente et subeastations de la dicte principaulté de Steenhuyse, ensemble de la dicte
terre et seigneurie de Lettenhove et des dictes deux fiefs et appendances aux conditions
reprises sur lesquels deniers seront prisse en preallable les despences des dictes criées
et subcastations et de ceste ensembles les droicts sgrs tel que seront deus a cause de la
vente diceulx bien et auparavent faire droict sur la demande deja droicte faicte par le
dict Baron de Trasignies pour la vente de la dicte principaulte el sur l'opposition par
luy faicte pour les friucts dicelle principaulte pour les années escheus depuis le trespas
du dict feu Messire Philippe Prince de Gavre conte d'Egmont jusque au vœux qui at esté
faict par le di ct Messire Charles conte d'Egmont, son frère … pour par après estre
surtout ordonne ce que faisan et declarons icelluy conte d'Egmont en sa preference
pretendue sur les deniers a proceder de la dicte principaulte non fondè,...”. Effectief
wordt reeds in 1577 Filip, graaf van Egmont, prins van Gavere, “ten titel van bijleving”,
vermeld als prins van Steenhuize (A.E. Tournai. Fonds del Fosse et d'Espierres, n° 1111
- de Potter, Steenhuize-Wijnhuize, pp. 15-16 - R.A. Ronse, Fonds Steenhuize-Wynhuize,
n° 17 - van den Eeckhout, Steenhuyse, pp. 87-89).
Gruuthuyse en heraldiek 123

Deze overeenkomst scheen niet te voldoen aan de overige schuldeisers,
waaronder de vier zusters van de graaf van Egmont. Op 10 mei 1597
beklaagden de prinses van Mansfeld (Maria-Christina van Egmont) en haar
drie zusters, Anna, Johanna en Magdalena, zich bij de Grote Raad dat
Catharina hen nog 17.521 ponden achterstallige renten verschuldigd was,
vervallen sinds 1584, met enkele andere schulden en een
hypotheek ter waarde van 33.326 gulden. De Grote Raad
besliste in november 1596 dat het prinsdom van Steenhuize
openbaar diende verkocht te worden, wat uiteindelijk zou
geschieden op 17 maart 1605 1 .
1 “Le 28 ème jour de novembre 1605 présidé par messeigneurs du Grand Conseil des
Archiducqs nos souverains seigneurs et princes pour proceder a la signature des lettres
de decret de la vente de la terre et principaulte de Steenhuyse appartenances et
dependences ayant appartenu a Dame Catherine de Bruges contesse douarière de St.-
Amour. Apres les publications et aultres debvoirs a ce requis et accoustumes est
finalement la terre et principaulté de Steenhuyse appartenances et dependen ces apres
plusieurs enchieres et echaulches demeurée a mre Michiel Ellewouts conchierge du
palais ou se tient le dict Grand Conseil pour lun ou son comànd comme achapteur et
dernier encherisseur a la levée du scel des lettres de decret pour la somme de 24200
livres de quaraille gros monnaie de Flandre la livre soubs ces charges et conditions
reprises et écris de decrc.. Lequel mre Michiel Ellewouts comparant le 17 ème de
decembre audict an 1605 au greffe du dict conseil a déclaré son command estre Dame
Jehanne de Richardot vesve de Messire Anthonie Poupet et de Bruges dict de la Baulme
chv. Baron de la Chaux et de Crevecœur en son propre et privé nom Duquel achapt atres
chere Dame est despesche ce présent acte pour l'un valoir a l'effect d'adheritance que
de raison et moeiennant ce mamptissement par elle faict des deniers de son achapt. Luy
ont et délivrées ces presentes lettres de decret faict a Malines le jour et an que dessu".
“Nous Anne d'Egmont declairons par cestes que sestant vendue passé quelque temps
par decret au Grand Conseil à Malines la terre et principaulté de Steenhuys et que sur
les deniers en proven ans nous compete nostre part et portion au marcq la livre avecq
Madame la Princesse de Mansfelt Madame la Comtesse d'Herlies et Mad lle Jenne
d'Egmont nos sœurs a l'encontre de Monsieur le Comte Charles d'Egmont nre frère les
filles et heritiers de fut Thiry Hoeds, et les heritiers du fut Guillaume Ynans. Et voyans
que la liquidation ne s'acheve, et ne scait on quand elle s'achevera, et qu'estans sur nre
parternent pour retourner à Bethune, nous avons besoing du nre pour subvenir à noz
necessitez aussy pour eviter toutes ulterieures difficultez. Nous sommes accordé avec
Monsieur le President Richardot, et moyennant la somme de cinq cens florins, que ce
iourdhuy avons receu de luy en pièces doubles Albertz et dont nous nous tenons contente
et satisfaicte. Luy avons cedé et transporte comme par ceste nous luy cedons et
transportons luy pm et acceptant nre entiere part et portion et generaleiii tout le droict
que pouvons pretendre es deniers procedez de lade terre et Principaulte sans rien
excepter pour par luy ses hoir et ayans cause joyr et proufficter de nre de entiere part
et portion tout ainsy, et en la mesme forme et maniere qu'eussions peu faire auparavant
ceste pote cession et transport, que promectons tenir, entretenir faire, souffrir, et laisser
joyr, sans jamais aller au contraire. Sans toutefois parce que dessus nous praesidicier
au surplus de nre deu que pourrons recouvrer sur la personne et aultres biens de
Madame la comtesse de St.-Amour Mère du fut Monsieur le Baron de la Chaul nre
cousin, et dont nous nous reservons nre droict et action, bien entendu que ne deverons
estre recherge de tout ce que jusque orez avons receu sur nre pretendue, soit des deniers
de Lettenhove et dont led t Sr President nous devera garantir et indemner. En tesmoing
dequoy avons signé ceste en presence des tesmoings soubsignez. A Bruxelles le
noeufièsme jour de juillet seize cens et sept” (R.A. Ronse, Fonds Steenhuize-Wynhuize,
n° 17).
Gruuthuyse en heraldiek 124

Het is haar schoondochter Johanna Richardot, weduwe van haar zoon
Antoine de la Baume genoemd de Bruges, baron van La Chaux en van
Crevecoeur, die Steenhuize kocht voor de som van 24.200 ponden. Zij
talmde wel om de betaling af te ronden. Zo drong Anna van Egmont, in
haar naam en deze van haar drie zusters, bij de heer president Richardot
erop aan om het overige deel van het te goed te bekomen, wat uiteindelijk
zou geschieden op 9 juli 1607. Johanna Richardot liet op 30 april 1658
Steenhuize na aan haar neef, Claude Richardot, graaf van Gamerages 1 ,
vermits haar dochter geen kinderen had.
Het kasteel van Gruuthuyse te Oostkamp werd verkocht aan
Cornelius Bertholf die het in 1616 verder verkocht aan Conrad
Schetz genoemd van Ursel, echtgenoot van Françoise
Richardot. Deze verkoop werd door Catharina van Brugge
bevestigd in 1625.
Het hof van Gruuthuyse was reeds in verval geraakt en kwam
in 1596 in het bezit van de Spaanse koning. Op aanvraag van
de aartshertog schonk Filips IV het in 1623 aan Wenceslas
Coberger, die het in 1628 inrichtte als Berg van
Barmhartigheid 2 .
Berg van Barmhartigheid Brugge
Sanderus, Flandria Illustrata, 1641, D.1, p. 270
1 In 1577 werd Filip, graaf van Egmont, prins van Gavere, “ten titel van bijleving”, reeds
effectief vermeld als prins van Steenhuize (de Potter, Berchem, pp. 12-13 en Steenhuize-
Wijnhuize, pp. 15-17 - Dek, Egmond, pp. 53, 58 en 60 – Ferrant, Rekeningen, n° 88 -
Gailliard, Inventaire, D. l, p. 166, n° 678 - Matthieu, La pairie de Silly, pp. 13-14 en 20
- Scholliers, Prinsen en boeren, pp. 12-13 - van den Eeckhout, Steenhuyse, pp. 87-91).
2 Everaerdt, Tom’s kijk op Brugge - Inventaris onroerend Erfgoed, Huis van de Heren van
Gruuthuse en Kasteeldomein Gruuthuse
Gruuthuyse en heraldiek 125

Op het graafschap Winchester na, dat Jan van Brugge, heer van Gruuthuse,
in 1500 reeds aan de Engelse koning had teruggeven, zijn nu alle
heerlijkheden, waarvan de wapens pronkten op het siergraf van Lodewijk
I van Brugge, verkocht. Catherina van Brugge verloor dus de domeinen die
de rijkdom en de glorie van haar voorvader uitmaakten.
Het bewogen leven van Catharina van Brugge
Zij ging een tweede huwelijk aan met Karel de Montjouvent genoemd de
Messey 1 . Bij huwelijkscontract van 19 maart 1593 bracht Catharina van
Brugge in haar bruidsschat de heerlijkheden en kastelen van Braches en
van Famechon in Picardië alsook “de bons et beaux joyaulx, des chaynes
d’or de dyam ants, pierres précieuses et aultres bagues et joyaulx jusques
à la somme de deux mille escuz d’or sol”. Zij hadden een zoon, Marie-
François de Montjouvent genoemd de Messey, heer van Montjouvent,
Messey, Nan, Saint-Nizier, Talant, Braches en Famechon. Hij
onderhandelde met zijn halfbroer Emmanuel-Philibert de la Baume over
de erfrechten van hun moeder. Hij bekwam 50.000 ponden en de lenen en
heerlijkheden van Braches en Famechon in Picardië. Deze tweede
echtgenoot, Karel de Montjouvent werd in 1596 met een vuurwapen
vermoord door een soldaat genoemd “La Desbauche” 2 . In 1617 klaagde
zijn zoon dat hij telkens onder de voogdij kwam van andere personen die
de goederen van zijn moeder beheerden maar dat hij van de goederen die
hem toekwamen niets zag 3 . Het glasraam in de kerk van Famechon
1 Om te voldoen aan de testamentaire wensen van zijn oom van 3 januari 1589, nam hij
de naam en het wapen van Montjouvent over (Cornet, Varennes-St-Sauveur, pp. 246-
250).
2 ”Sentence déclarant ung nommé de Marchizeuil de Courtivron, conducteur des avantcoureurs
de la trouppe et compagnie conduicte par le seigneur de Soirans, soubz la
charge du seigneur baron de Senneccy, suffisamment attainct et convaincu d'avoir, en
la praierie de Messey en ce bailliage, v olu assassiner et mettre à mort messire Charles
de Montjouvent, seigneur et baron dudict lieu et de Messey, ayant le pistollet en main et
le chien abattu, de quoy faire il auroit esté empesché par aulcung de la compagnie du
seigneur de Montjouvent, et d'avoir commandé en ladicte trouppe des six qui
l'accompagnoient de tuer et mettre à mort ledict seigneur de Montjouvent, ayant
réitérées foys faict ledict commandement avec blasphesmes; auroit ledict seigneur de
Montjouvent esté blessé d'ung coup de pistollet aux reins, dont il seroit incontinent
tombé par terre mort, par ung nommé La Desbauche, l'un desdicts six soldatz; pour
réparation de quoy avons condempné et condempnons ledict de Marchizeuil de
Courtivron et ledict La Desbauche, d'estre rompus et brisez par l'exécuteur de la haute
justice sur une croix, en la place de ceste ville de Mascon appellée la Court-du-Prévost,
si appréhendez peulvent estre et après liés sur une roue, les visaiges tornés en hault, y
demeurer jusques ad ce que mort s'ensuyve, les condempnant davantaige, chascung
d'eulx seul et pour le tout, en l'amende de cinq cens escuz envers le roy et somme de
quatre mil escuz envers dame Catherine de Bruges, veuve dudict seigneur de
Montjouvent, et Marie-François, leur filz” (Guichenon, Bresse, D. 2, p. 272 - Michon,
Bailliage de Maçon, série B. 918, A° 1596).
3 “Requête présentée par Marie-François, seigneur de Messey, baron de Montjouveat,
disant qu'il seroit tumbé soubz la férule et garde noble de haulte et puissante dame
Catherine de Bruges, sa mère, et despuis de hault et puissant seigneur Emmanuel-
Gruuthuyse en heraldiek 126

vermeldt Marie-François wel als heer in 1618 en zijn zoon
François in 1630. Volgens dit glasraam voerde de familie als
wapen, in keel een uitgeschulpt schuinkruis van zilver 1 .
Catharina huwde nadien een derde maal met Scipion de
Champier, heer en markgraaf van Vaulx-en-Velin 2 , heer van
Bouchon en van Saint-Hilaire, kapitein van honderd edelen van het
koninklijk Hof en Italiaans infanteriekolonel. Op 27 september 1597 gaf
hij in naam van zijn echtgenote het hotel Gruuthuse te Abbeville in bail aan
Nicolas Carrel, burger van de stad. Deze diende het huis te onderhouden
en zorg te dragen voor de meubels. In 1614 zal het paleis eigendom worden
van het koninklijk domein. Pierre d’Avity geeft in 1601 in zijn werk
“Travaux sans Travail” een anagram ter ere van Scipion. Of Catharina in
de loop der tijd in deze lovende tekst was blijven geloven, valt te
betwijfelen, gezien ze in 1611 de scheiding van goederen aanvroeg van
haar echtgenoot die op 5 februari 1611 werd benoemd tot kapitein van de
tweede compagnie. Een jaar later, op 28 augustus 1612, werd, wegens het
overlijden van de heer Champier, de functie toegekend aan Lodewijk II de
Crevant, markgraaf van Humières. Scipion de Champier werd immers voor
16 augustus 1612 in een publiek duel te Parijs gedood door Emmanuel-
Philibert de la Baume, de oudste zoon van Catharina. Waarschijnlijk had
zij in deze zaak een rol gespeeld 3 .
Catharina had uit dit huwelijk geen kinderen. Op 4
december 1603 had Scipion reeds zijn testament
opgemaakt ten voordele van zijn zuster Jeanne,
Philibert de Bruges, comte de Sainct-Amour, et encores despuis soubz noble Scipion de
Champier, seigneur de Vaulx, et pour la quatriesme fois soubz la charge de noble
Claude de La Roche, seigneur de Cornon, sans que jusques à ores, des ungs ny des
autres, il ayt peu avoir compte de l'administration de ses biens” (Michon, Bailliage de
Maçon, série B. 1006, A° 1617).
1 Guichenon, Bresse, D. 2, p. 272 – Michon, Bailliage de Maçon, série B. 918, A° 1596 -
Rodière, Epitaphier, pp. 427-428
2 In 1611 “séparation de biens demandée par Catherine de Bruges, comtesse de
Grateneuse, baronne de Montmiral, la Bazoche et Faulton, femme en troisièmes noces
de Scipion de Champier, marquis de Vaux, seigneur du Bouchot, capitaine de cent
gentilshommes de la maison du Roi, colonel de l'infanterie italienne”.
Scipion de Champier moet in 1596 of iets later de heerlijkheid van het markgraafschap
van Vaulx-en-Velin gekocht hebben van René de Mucio. In 1611 doen de
domeincommissarissen een onderzoek naar de verkoop. Scipion dient documenten voor
te leggen maar vraagt hiervoor meerdere malen uitstel. Op 2 mei 1612 worden zijn
eigendomsrechten bevestigd. Op 16 augustus 1612 staat zijn moeder, Antoinette de
Longecombe, aangegeven als erfgenaam. Op 19 juli 1614 wordt Gaspar Allemand, heer
van Champier, definitief erkend als wettelijk erfgenaam.
de Rivoire de La Batie, Dauphiné, pp. 133-134 - Michon, Bailliage de Maçon, série B.
980, A° 1611 - Prudhomme, Inventaire-Isère, D. 3, pp. 72-74
3 Waarschijnlijk was zij niet vreemd aan dit duel. In 1618 werd zij vrijgesproken voor
deze feiten. “Pièces concernant l’acquiescement de Catherine de Bruges aux lettres de
grâce obtenues par le comte de Saint-Amour, son gendre, qui avait tué en duel Scipion
de Champier, l’un de ses maris. Septembre 1618” (Bibliothèque de Besançon,
Collection Granvelle, f° 293).
Gruuthuyse en heraldiek 127

echtgenote van Gaspard Allemand. De familie Champier voerde als wapen,
in azuur een vijfpuntige ster van zilver of in azuur een omgewende
vijfpuntige ster van zilver en als helmteken, een éénhoorn van zilver 1 .
In 1615 zal Catharina opnieuw huwen ditmaal met Achille de l’Hôpital,
baron van Cordoux 2 . Hij was de tweede zoon van Jacob de l’Hôpital, graaf,
sinds 1599 markgraaf, van Choisy-aux-Loges, en van Magdalena de Cossé.
In 1607 ondernam Achille onder het bevel van zijn broer Karel de
l’Hôpital, markgraaf van Choisy-aux-Loges, een expeditie bestaande uit
vijf schepen om ontdekkingen te doen en zo mogelijk landen te veroveren
voor de Franse kroon in Afrika, Azië en Amerika. Achille staat hier
aangegeven als lieutenant van zijn broer 3 . De caravel “Le Choisy”, met als
kapitein Karel de Fleury, vertrok in 1610 opnieuw op expeditie naar Sierra
Leone en Brazilië. Achille de l’Hôpital, edelman van de Kamer van de
koning en van de hertogin van Orleans, stond samen met Karel de Fleury
aangegeven als geldschieters voor de expeditie die eerder op een
piratentocht leek. Ze hebben namelijk een Spaanse caravel van 200 ton
buitgenomen. In 1624 stond zijn broer Karel aangegeven als
heer van Cordoux. Hun vader, Jacob voerde als wapen
gevierendeeld 1 Napels; 2 Schotland; 3 gedeeld Hongarijë en
Arragon; 4, gevierendeeld La Tour en Auvergne met in het
hart Boulogne; over alles heen een hartschild L’Hôpital (in
1 Daniel, Milice française, D. II, pp. 78-79 - de Rivoire de La Batie, Dauphiné, pp. 8 en
133-134 - de Terrebasse, Poésies Dauphinoises, pp. 103 en 150 - Guichenon, Bresse, D.
3, p. 78 - Michon, Bailliage de Maçon, série B. 980, A° 1611 – Tillette de Clermont-
Tonnerre, Actes de Me Vulfran Pappin, pp. 165-166
2 Baronie gelegen te Courtomer (77.390) bestaande uit een kasteel met donjon en wallen,
gelegen aan de rivier Yerres (Wikipedia, Courtomer (Seine-et-Marne)).
3 De vijf schepen droegen de volgende namen, L’Affection, L’Archange, Le Choisy,
L’Esprit en L’Ange, en kwamen onder het bevel van de markgraaf van Choisy-aux-
Loges, die als”Sentence déclarant ung nommé de Marchizeuil de Courtivron,
conducteur des avant-coureurs de la trouppe et compagnie conduicte par le seigneur de
Soirans, soubz la charge du seigneur baron de Senneccy, suffisamment attainct et
convaincu d'avoir, en la praierie de Messey en ce bailliage, v olu assassiner et mettre à
mort messire Charles de Montjouvent, seigneur et baron dudict lieu et de Messey, ayant
le pistollet en main et le chien abattu, de quoy faire il auroit esté empesché par aulcung
de la compagnie du seigneur de Montjouvent, et d'avoir commandé en ladicte trouppe
des six qui l'accompagnoient de tuer et mettre à mort ledict seigneur de Montjouvent,
ayant réitérées foys faict ledict commandement avec blasphesmes; auroit ledict seigneur
de Montjouvent esté blessé d'ung coup de pistollet aux reins, dont il seroit incontinent
tombé par terre mort, par ung nommé La Desbauche, l'un desdicts six soldatz; pour
réparation de quoy avons condempné et condempnons ledict de Marchizeuil de
Courtivron et ledict La Desbauche, d'estre rompus et brisez par l'exécuteur de la haute
justice sur une croix, en la place de ceste ville de Mascon appellée la Court-du-Prévost,
si appréhendez peulvent estre et après liés sur une roue, les visaiges tornés en hault, y
demeurer jusques ad ce que mort s'ensuyve, les condempnant davantaige, chascung
d'eulx seul et pour le tout, en l'amende de cinq cens escuz envers le roy et somme de
quatre mil escuz envers dame Catherine de Bruges, veuve dudict seigneur de
Montjouvent, et Marie-François, leur filz” (Michon, Bailliage de Maçon, série B. 918,
A° 1596).
Gruuthuyse en heraldiek 128

keel een haan van zilver, gesnaveld, gepoot en gekamd van goud, de hals
bedekt met een schildje van azuur een lelie van goud) 1 .
Ten slotte huwde Catharina op 30 april 1621 op het kasteel Montmirail in
een laatste en vijfde huwelijk met René de La Haye, heer van
Raiseux. Volgens het wapenboek van Joseph Audouys voerde
de familie de La Haye de Brissarthe, in zilver drie
schuinbalken van sabel en eveneens gevierendeeld La Haye
en Charnacé (in azuur drie breedarmige kruisjes van goud) 2 .
Catharina zal uiteindelijk overlijden in 1630 of iets later, eindpunt van
het bewogen leven van de laatste afstammelinge van het huis
Gruuthuyse.
1 Anselme, Histoire, D. 7, pp. 434-435 – Barrey, Le Havre-Maritime, pp. 131 en 209 -
Bibliothèque de Besançon, Collection Granvelle, f° 240 – du Chesne, L’Ordre du Saint-
Esprit, D. 1, pp. 186-188 - L’anonyme de Carpentras, Flibustier français dans la mer
des Antilles - Mézin, Papiers d’origine privée, D. 8, T//1723/13, p. 64 – Pattou,
Lhospital, pp. 1 en 6
2 Volgens het wapenboek van La Sarthe was deze familie afkomstig uit Anjou, een plaats
genoemd La Haye te Brissarthe. Jean de La Haye zou rond 1450 naar Le Maine verhuisd
zijn. Hij huwde daar met Jeanne Sevaud, en vormde de tak van Raiseux. Een Pierre de
La Haye, ridder, heer van Raiseux, woonde te Juvigné en bezat het land en de
heerlijkheid van Raiseux met een rente ter waarde van 500 ponden. In 1647 staat een
Antoine de La Haye aangegeven als baron van Raiseux. Het kasteel wordt ook
aangegeven als “le manoir de Réseul” en is gelegen tussen Juvigné-des-Landes en Saint-
Hilaire-du-Maine. Volgens Guichenon was René de La Haye de oudste zoon van Pieter,
heer van La Haye-de-Brissarthe in Anjou, en van Renée d’Antenaise. Het wapenboek
van 1696 geeft evenwel voor de familie de La Haye, in zilver drie linkerschuinbalken
van sabel (Audouys, Projet d’armorial d’Anjou, élément n° 96 - Bonneserre de Saint-
Denis, Antenaise, pp. 155 en 157 – Cauvin, Supplément, p. 85 - Chassin du Guerny
Armorial de La Sarthe, D. 42, pp. 104-105 - Duchemin, Inventaire-Mayenne, D. 2, B.
2276, p. 2 - Guichenon, Bresse, D. 3, p. 30 – Lainé, Archives, D. 8, p. 34).
Gruuthuyse en heraldiek 129

V. FAMILIE VAN DEN GRUUTHUYSE GENOEMD VAN BRUGGE
Geldolf van den Gruuthuyse
x (Catharina ?) van der Aa, dame van Grimbergen en
de Pollare
Jan I, heer van Gruuthuse en Grimbergen
x Margareta van Ghistelles
Geldolf van den
Gruuthuyse
Catharina van den
Gruuthuyse
x Jan van Axele
Jan II, heer van Gruuthuse + 1396
x 1 (1355) Agnes Pipenpoy
x 2 Gertrude Hoste (vermeld op 26 mei 1368)
x 3 (september 1368) Isabella de Looz d'Agimont
x 4 (1389) Agnes de Mortagne, vrouw van Spiere
+ 1438
Jeanne van
den
Gruuthuyse
x Gilles
Hooft
N. van den
Gruuthuyse
x Gilles
Hoste
Roland van
den
Gruuthuyse
x Catharina
Trions
Geldolf van
den
Gruuthuyse
x Catharina
Cremps
1) (?) Jan van
den
Gruuthuyse
+ Nicopolis
1396
x Maria
t'Serclaes
1) (?) Geldolf
van den
Gruuthuyse
3 ?) Isabella
van den
Gruuthuyse
+ voor1409
x Hendrik van
Berghen
+ 1419
4) Jan III, heer van
Gruuthuse
° rond 1390 + na 1450
x (1416) Maria van
Steenhuyse
4) Catharina
van den
Gruuthuyse
+ 1460
x Hendrik van
Wassenare
+ 1447
4) Jeanne van
den
Gruuthuyse
x Jan Vilain,
heer van
Huize
Catharina van
den
Gruuthuyse
x (~ 1415)
Jan Mennens
+ 1437
Agnes van
den
Gruuthuyse
x Jan Swaef
Louis de
Lodewijk van
Brugge, heer
van
Gruuthuse
x (1450)
Marguerite
van Borsele
Louise van
den
Gruuthuyse
+ 1488
x Lodewijk
van
Vlaanderen
Jeanne van
den
Gruuthuyse
x (1443) Jan
van
Ghistelles,
heer van
Esquelbecq
Elisabeth
van den
Gruuthuyse
+ 1491
Margareta
van den
Gruuthuyse
Gruuthuyse en heraldiek 130

Lodewijk van Brugge, heer van Gruuthuse, ridder van het Gulden Vlies (1460), graaf van Winchester (1472)
x (1450) Margareta van Borsele
Lodewijk van
Brugge, heer
van Spiere
+ 7-1-1461
(begraven te
Oostkamp)
Jan IV van Brugge, heer van
Gruuthuse
+ 8-8-1512
x 1 Maria d’Auxy
x 2 (1505) Maria de Melun
Jeanne van
den
Gruuthuyse
x (1476)
Jacob II, graaf
van Hoorn,
heer van
Altena
+ 8-12-1502
Maria van
den
Gruuthuyse
x Adriaan II,
heer van
Cruijningen
+ ± 1490
Margareta
van den
Gruuthuyse
Begraven te
Coudenberg
Brussel
Jan van den Gruuthuyse,
seneschal van Anjou
+ voor 15-3-1510
x 1 (1480) Renée de Bueil
x 2 (± 1484) Louisa de
Nesle, vrouw van Offémont
+ 1530
1) Marguerite
van den
Gruuthuyse
x Jacob II de
Luxembourg,
heer van
Fiennes
+ 1519
1 of 2)
Lodewijk II
van Brugge,
heer van
Gruuthuse
+ tijdens
belegering
van Napels
eind juli 1528
2) René van
Brugge, heer
van
Gruuthuse
+ 1572
x (1552 ?)
Beatrix de La
Chambre
° 1540
+ na 1581
2) Anne,
geestelijke te
Béthune
Frans de La
Gruthuse,
overleden
juist na
geboorte
Antoine de La Lodewijk de
Gruthuse La Gruthuse,
+ 1494 heer van
Offémont,
Avelgem,
seneschal van
Anjou
+ 24-8-1524
x Maria de
Moy
Catharina van Brugge, vrouw van Gruuthuse ° ~1555 + ~1630/1631
x 1 (1574) Lodewijk de la Baume,
baron en sinds 1581 graaf van Saint-Amour
x 2 (1593) Karel de Montjouvent genoemd de Messey
x 3 (1597) Scipion de Champier, heer van Saint-Hilaire
x 4 (1615) Achille de l’Hopital, baron van Cordoux
x 5 (1621) René de la Haye, heer van Raiseux
Gruuthuyse en heraldiek 131

A°1329
A°1336-1339
I. Geldolf van den Gruuthuyse x (Catharina ?) van der Aa,
dame van Grimbergen en Pollare 1
II. A. Jan I, heer van Gruuthuse en van Grimbergen 2
X Margareta van Ghistelles (vermeld met haar echtgenoot
in 1339 en met haar zoon in 1357)
A°1372-1392
A°1393
A°1393
A°1442
III. A-a. Jan II, heer van Gruuthuse
en van Grimbergen, drossaard van
Brabant van 1372 tot 1378
(overleden eind augustus 1396) 3
x 1) 1355 Agnes Pipenpoy
x 2) Gertrude Hoste, weduwe van
Hendrik Braderick (vermeld
op 26 mei 1368)
x 3) (september 1368) Isabella de Looz d'Agimont
x 4) (huwelijkscontract 28 april 1389) Agnes de
Mortagne, vrouw van Spiere (overleden 3
augustus 1438)
IV. A-1-a. (?) Jan van den Gruuthuyse (aanwezig in 1393
bij het steekspel te Brugge - overleden te Nicopolis
1396) 4
x Maria t'Serclaes
V. A. Agnes van den Gruuthuyse x Jan Swaef
IV. A-1-b. (?) Geldolf van den Gruuthuyse (aanwezig in
1393 bij het steekspel te Brugge) 5
IV. A-1 of 3-c. Isabella van den Gruuthuyse (gestorven
voor 1409)
x Hendrik van Berghen (gestorven 1419)
IV. A-4-d. Jan III, heer van Gruuthuse (geboren rond
1390 - overleden na 1447 en voor september 1450) 6
x 1416 Maria van Steenhuyse
1 Wapen volgens het zegel van 1329.
2 Wapen volgens zegels van 1336 en 1339.
3 Wapen volgens zegels van 1372 tot 1392.
4 Wapen volgens het tornooi van Brugge van 1393 (cfr. p. 63).
5 Wapen volgens het tornooi van Brugge van 1393 (cfr. p. 63).
6 Wapen volgens een zegel van 1442.
Gruuthuyse en heraldiek 132

A°1455-1483
A°1494
A°1498
A°1512
V. A-a. Lodewijk I van Brugge, heer van Gruuthuse,
ridder van het Gulden Vlies
(1460), graaf van Winchester
(1472) (geboren rond 1423 -
overleden te Gent in 1492) 1
x 1450 Margareta van Borsele
(gestorven 29 augustus 1510)
VI. A-a. Lodewijk van Brugge, heer van Spiere + 7
januari 1461 (begraven te Oostkamp) 2
VI. A-b. Jan IV van Brugge, heer van Gruuthuse,
raadsheer en kamerheer van de koning, ridder
in de Orde van Sint-Michiel,
luitenant generaal van Picardië
(gestorven 8 augustus 1512)
x 1) Maria d’Auxy
x 2) (30 november 1505) Maria
de Melun (gestorven 10 oktober 1553) 3
VII. A-1-a. Marguerite van Brugge, vrouw van
Auxy, Flavy
x Jacob II de Luxembourg, heer van Fiennes,
ridder van het Gulden Vlies (gestorven 1519) 4
VII. A-1 of 2-b. Lodewijk II van Brugge, heer van
Gruuthuse (gevangen genomen tijdens de
veldslag bij Pavie in 1525 en overleden tijdens
de belegering van Napels eind juli 1528) 5
1 Wapen volgens zegels tussen 1455 en 1483.
2 Bethune, Epitaphes, p. 302 – Van Praet, Recherches, p. 61 - Visart de Bocarmé,
Gruuthuuse, pp. 429-430
3 Wapen volgens een zegel van 1494 en het glasraam in de kerk van Famechon op datum
van 1498. In feite voert hij volgens dit glasraam, gedeeld I, gevierendeeld Gruuthuyse-
Aa; II, tegen-gedeeld 1, Auxy (geschaakt van goud en keel); 2, Melun (in azuur zeven
penningen van goud, geplaatst 3, 3 en 1, een schildhoofd van hetzelfde) (Demay,
Clairambault, n° 4288 - Guynemer, Offémont, p. 50 – Rodière, Epitaphier, p. 428).
4 Wapen volgens de kwartierstaten van haar zoon (Maurice, Toison d’Or, p. 186 - Pattou,
Luxembourg, p. 13).
5 Wapen volgens het glasraam in de kerk van Famechon (Rodière, Epitaphier, p. 427).
Gruuthuyse en heraldiek 133

A°1531
A°1593
A° 1502
VII. A-2-c. René van Brugge, heer van
Gruuthuse (sterft quasi failliet in 1572)
x 1552 (?) Beatrix de Seyssel, genoemd de La
Chambre, dame van het huis van Catherine de
Médicis van 1554 tot 1560 (geboren 1540 (?)
– gestorven na 1581) 1
VIII. A. Catharina van Brugge, vrouw van
Gruuthuse (geboren ~1555 - gestorven
~1630/1631)
x 1) (15 juni 1574) Lodewijk de la Baume,
baron en sinds 1581 graaf van Saint-
Amour
x 2) (19 maart 1593) Karel de Montjouvent
genoemd de Messey (vermoord in 1596)
x 3) (1597) Scipion de Champier, heer van
Saint-Hilaire (gestorven voor 16 augustus
1612 in een duel met Emmanuel-Philibert
de la Baume, graaf van Saint-Amour)
x 4) (1615) Achille de l’Hopital, baron van
Cordoux
x 5) (30 april 1621) René de la Haye, heer van
Raiseux
VII. A-2-d. Anne, geestelijke te Bethune 2
VI. A-c. Jeanne van den Gruuthuyse
x 1 december 1476 Jacob II, graaf van Hoorn, heer
van Altena (gestorven 8 december 1502) 3
VI. A-d. Maria van den Gruuthuyse
x Adriaan II, heer van Cruijningen, burggraaf van
Zeeland van 1451 tot 1473 (overleden rond
1490) 4
VI. A-e. Margareta van den Gruuthuyse begraven te
Coudenberg te Brussel 5
1 Wapen volgens het tornooi van Gent van 11 juni 1531 (de Cotarel, Barbe d’Amboise,
pp. 9, 71 en 73 – de La Ferrière, Catherine de Médicis, p. xli - Desmarais, de La Palice,
p. 3 – van den Eeckhout, Gand, n° 20, pp. 369-370 - zum Kolk, Officiers, p. 3).
2 Rodière, Epitaphier, p. 426 - Van Praet, Recherches, p. 77
3 Wapen volgens haar grafzerk in de minderbroederskerk te Mechelen (Butkens,
Trophées, D. I, p. 621 en D. II, p. 112 - van den Eynde, Mechelen, D. 2, p. 15 - Van
Praet, Recherches, p. 62).
4 Dek, Cruijningen, pp. 92 en 97 - Van Praet, Recherches, p. 62
5 Butkens, Trophées, D. II, p. 112 - Van Praet, Recherches, p. 61
Gruuthuyse en heraldiek 134

VI. A-f. Jan van den Gruuthuyse, ridder, raadsheer en
kamerheer van de koning, seneschal van Anjou
(gestorven voor 15 maart 1510) 1
x 1) 18 maart 1480 Renée de Bueil was in
verwachting op 30 november 1480 2
x 2) rond 1484 Louisa de Nesle, vrouw van
Offémont (gestorven 1530) 3
VII. A-a. Frans de La Gruthuse, overleden juist na
geboorte 4
VII. A-b. Antoine de La Gruthuse (gestorven
januari 1494) 5
VII. A-c. Lodewijk de La Gruthuse, heer van
Offémont, Avelgem (gestorven 4 augustus 1524)
x Maria de Moy 6
V. A-b. Louisa van den Gruuthuyse (overleden 1488)
x Lodewijk van Vlaanderen, heer van Praat 7
V. A-c. Johanna van den Gruuthuyse
x 1443 Jan van Ghistelles, heer van Esquelbecq 8
V. A-d. (volgens Butkens) Elisabeth van den
Gruuthuyse, zuster in het klooster Galilea te Gent
(overleden 1491) 9
V. A-e. (volgens Butkens) Margareta van den
Gruuthuyse 10
1 Wapen volgens het glasraam in de kerk van Val-Sainte-Croix-lez-Offémont (Rodière,
Epitaphier, pp. 578-579 en 582 - Visart de Bocarmé, Gruuthuuse, p. 430).
2 Vaesen, Lettres de Louis XI, D. VIII, n° MDXLIX, BonaVentura, 30 novembre 1480,
pp. 319-320
3 Guynemer, Offémont, pp. 49-53 - Rodière, Epitaphier, p. 578 - Van Praet, Recherches,
pp. 62-63
4 Guynemer, Offémont, p. 52
5 Guynemer, Offémont, p. 52
6 Wapen volgens het glasraam in de kerk van Val-Sainte-Croix-lez-Offémont (Guynemer,
Offémont, pp. 51-52 - Rodière, Epitaphier, pp. 578-579 en 582).
7 Wapen volgens de kwartierstaten van haar zoon (Donche, Edelen, n° 1829 - Maurice,
Toison d’Or, p. 206 - Van Praet, Recherches, p. 59).
8 Bethune, Epitaphes, pp. 270 en 279 - Pattou, Ghistelles, p. 11 – Schwennicke,
Europäische, D. 27, tafel 69 - Van Praet, Recherches, p. 59
9 Butkens geeft eveneens een Philipotte, dochter van Isabella’s broer, Lodewijk van
Brugge, als zuster in hetzelfde klooster en overleden in 1502 (Butkens, Trophées, D. II,
p. 112 - Van Praet, Recherches, p. 60).
10 Butkens, Trophées, D. II, p. 112 - Van Praet, Recherches, p. 60
Gruuthuyse en heraldiek 135

A°1365-1374
IV. A-4-e. Catharina van den Gruuthuyse (overleden 1460
en begraven te Wassenaar)
x Hendrik van Wassenare (overleden 1447) 1
IV. A-4-f. Johanna van den Gruuthuyse
x Jan Vilain, heer van Huize 2
III. A-b. Geldolf van den Gruuthuyse
x Catharina Cremps 3
IV. A. Catharina van den Gruuthuyse
x (rond 1415) Jan Mennens (overleden 1437)
III. A-c. Roeland van den Gruuthuyse
x Catharina Trions
III. A-d. Jeanne van den Gruuthuyse
x Gilles Hooft
III. A-e. N. van den Gruuthuyse
x Gillis Hoste
II. B. Geldolf van den Gruuthuyse (gedood ≈ 1372)
II. C. Catharina van den Gruuthuyse
x Jan van Axele
1 Bockenberg, Prisca Bataviae, p. 153 - Butkens, Trophées, D. II, p. 111 - Gilliodts-van
Severen, Inventaire, D. II, p. 356 – Janse, Ridderschap, p. 216 - Merghelynck, Brugge,
p. 37, 1421 / 1422 - Merghelynck, Kortrijk, p. 69, 13 jan. 1437 / 16 sept. 1437 – Obreen,
Wassenaer, p. 31
2 Wapen volgens een glasraam in de kerk van Pamel (Bethune, Epitaphes, p. 91).
3 Wapen volgens een zegel van 1365 en 1374 (Butkens, Trophées, D. I, pp. 667-672 - de
L’Espinoy, Prelats).
Gruuthuyse en heraldiek 136

Bibliografie
ARA Kortrijk, fonds Colens, n° 457/001.
ARA, Zegelafgietsels van het Algemeen Rijksarchief te Brussel, (www.arch.be).
B. N. Parijs, ms. français, n° 2692 en n° 2693, “Traittié de la forme et devis comme on
fait les tournoyz”, par René d’Anjou.
Gelders Archief, Charterverzameling 0243 (www.geldersarchief.nl).
K. B. Brussel, fonds Houwaert-de Grez, Miroir armorial IX, ms., n° II. 6560, f° 123.
K. B. Brussel, fonds Houwaert-de Grez, Notitia sepulchrorum, ms., n° II. 6618, f° 14-
17.
Wapenboek Beyeren, (www.kb.nl/bladerboek/wapenboek/browse).
WMV, J.-M. van den Eeckhout, Wapenboek van het Middeleeuwse Vlaanderen, 2
delen, Sint-Niklaas, 2009.
A. Van den Abeele, De Witte Beer, Brugge, 2000.
A. Van den Abeele, Het enigma van de genealogie Gruuthuse - veel vragen en enkele
antwoorden, in Vlaamse Stam, D. 43, 2007, pp. 621-629.
J. van Acker, De familie van Stavele (1298 – 1603) in de kasselrijen van Veurne en
Kortrijk, in Koninklijke Geschied- en Oudheidkundige Kring van Kortrijk, D. 54,
1988, pp. 5-242.
P. Anselme, Histoire généalogique et chronologique de la maison royale de France, 9
delen, Paris 1726-1733.
E. Antoche, Les expéditions de Nicopolis (1396) et de Varna (1444): une comparaison,
in Analele Universitatii Dunarea de Jos din Galati. Istorie, D. 4, 2005, pp. 91-113.
Armoiries Samariennes, Héraldique en Somme, Saint-Riquier (remus80. eklablog.com).
J. Audouys, Projet d’armorial d’Anjou, Mss, (ccfr.bnf.fr).
L’Autographe, Genève, Catalogue du 10 mai 2002, n° 305, Voyage de
circumnavigation en 1607.
P. d’Avity, Les Travaux sans Travail, Rouen, 1609.
F. Avril en E. Pognon, Le Livre des Tournois du Roi René, Paris, 1986.
J.-P. Babelon, Hommages rendus à la Chambre de France. Chambre des comptes de
Paris. Série P, XIVe-XVIe siècle. Tome III: Bailliages de Touraine et de Berry,
Sénéchaussée de Bourbonnais, Bailliages de Sens, de Picardie, Vermandois et
Ponthieu. Hommages divers de Normandie, Champagne, Poitou, Guyenne et
Languedoc. Inventaire analytique (P//12-P//17), Pierrefitte-sur-Seine, 1985.
G. Baguenault de Puchesse, Lettres de Catherine de Médicis, 1579 - 1588, 3 delen,
Paris, 1899-1905.
M. de Barante, Histoire des ducs de Bourgogne, zevende uitgave, 12 delen, Paris, 1854.
Ph. Barrey, Le Havre-Maritime du XVIe au XVIIIe siècle, Paris, 1917.
F. Bayley, The Bailleuls of Flanders, Ieper, 1996.
C.-J. Beautemps-Beaupré, Coutumes et institutions de l’Anjou & du Maine antérieures
au XVI e siècle, Seconde partie Recherches sur les juridictions de l’Anjou & du Maine
pendant la période féodale, Deel 3, fasc. I, Paris, 1893.
V. de Beauvillé, Recueil de documents inédites concernant La Picardie, 5 delen, Paris,
1817-1885.
A. de Behault, La noblesse Hennuyère au tournoi de Compiègne en 1238, in Annales
du Cercle Archéologique de Mons, D. 22, 1890, pp. 61-114.
F. Benoit, De Burggravie van Vijve. De heerlijkheid, haar bezitters, de burcht en de
brug over de Leie, in De Gaverstreke, D. 41, 2013, pp. 367-442.
J. Bethune, Epitaphes et monuments des églises de la Flandre au XVIme siècle, Bruges,
1900.
Gruuthuyse en heraldiek 137

Bibliotheek Brugge, Jan IV van Gruuthuse: een glasraam door Jan Verbrugge (1788),
een litho door Edouard Daveluy naar Jean-Jacques Gailliard (1850),
(http/bibliotheek brugge.wordpress.com).
Bibliothèque de Besançon, Collection Granvelle, (memoirevive.besancon.fr).
Fr. Blockmans, Les Lombards à Anvers de 1292 à 1405, in Tablettes du Brabant, D. I,
1956, pp. 229-285.
W.-P. Blockmans, Handelingen van de leden en van de Staten van Vlaanderen (10
september 1419 – 15 juni 1467), 3 delen, Brussel, 1990-2006.
P.-C. Bockenberg, Prisci Bataviae et Frisiae reges, item Lugduni Batavorum et
Wassenarae Heroum, Lugduni Batavorum, 1589.
J.-F. Bodin, Recherches historiques sur l’Anjou et ses monuments, 2 delen, Saumur,
1821-1823.
A. Bonaert en G. de Hemptinne, Sceaux de la région yproise, in Le Parchemin, n° 292,
1994, pp. 283-295, n° 293, 1994, pp. 323-332 en n° 294, 1994, pp. 421-433.
E. Bonneserre de Saint-Denis, Notice historique et généalogique sur la maison
d’Antenaise, Angers, 1878.
C. De Borchgrave, Diplomaten en diplomatie onder Hertog Jan zonder Vrees, in
Addendum Standen en Landen, D. XCV, 1992, Heule.
C. de Borman, A. Bayot en E. Poncelet, Oeuvres de Jacques de Hemricourt, 3 delen,
Bruxelles, 1910-1931.
S. Bormans, Les fiefs du comté de Namur, 5 delen, Namur, 1875-1879.
S. Bossuyt, “Rijke Stinkerds” Editie en analyse van middeleeuwse grafinscripties te
Ieper (1118-1566), KUL, 1999-2000.
Cl. Boudreau, L’Héritage Symbolique des Hérauts d’armes, 3 delen, Le léopard d’or,
Paris, 2006.
B. Bousmanne en T. Delcourt, Miniatures flamandes 1404-1482, B. N. de France / B.
R. de Belgique, 2011.
V. Bouton, Wapenboeck ou armorial de 1334 à 1372, 8 delen, Paris, 1881-1905.
C. Bozzolo en H. Loyau, La Cour Amoureuse dite de Charles VI, 2 delen, Paris, 1982-
92.
F. Brassart, Une vieille généalogie de la maison de Wavrin, Douai, 1877.
A. Brown, Urban Jousts in the Later Middle Ages: The White Bear of Bruges, in Revue
belge de philologie et d'histoire, D. 78, fasc. 2, 2000, pp. 315-330.
M. Bruchet, Archives départementales du Nord, Répertoire numérique, 2 delen, Lille,
1921.
J. Buchon, Choix de chroniques et mémoires sur l’histoire de France, Martin et
Guillaume du Bellay, Mémoires, Paris, 1836.
J. Buchon, Chroniques de Molinet, 5 delen, Paris, 1829-1831.
J. Buntinx, De audientie van de graven van Vlaanderen, Brussel, 1949.
E. Vanden Bussche, Inventaire des archives de l’état à Bruges, section première Franc
de Bruges, 2 delen, Bruges, 1881-1884.
Ch. Butkens, Trophées tant sacrés que prophanes du duché de Brabant, 4 delen, La
Haye, 1724.
F. Buylaert, Eeuwen van Ambitie. Edelen, steden en sociale mobiliteit in
laatmiddeleeuws Vlaanderen, Universiteit Gent, 2008.
F. Buylaert, Repertorium van de Vlaamse adel (ca. 1350 – ca. 1500), Gent, 2011.
F. Buylaert, J. Dumolyn, P. Donche, E. Balthau en H. Douxchamps, De adel ingelijst.
“Adelslijsten” voor het graafschap Vlaanderen in de veertiende en vijftiende eeuw,
in Handelingen van de Koninklijke Commissie voor Geschiedenis, n° 173, overdruk,
2007.
Gruuthuyse en heraldiek 138

E. Campardon, Ch. Samaran, M.-A. Fleury en G. Vilar, Châtelet de Paris. Y//94-Y//103.
Insinuations (4 août 1548 – 3 mars 1563), Pierrefitte-sur-Seine.
V. Campen, La baronnie de Boulaere, Grammont, 1930.
R. Castelain, De heerlijkheid Avelgem en zijn heren (14de – 16de eeuw), in
Handelingen van de Geschied- en Oudheidkundige Kring van Oudenaarde, D.
XLVII, 2010, pp. 221-237.
R. Castelain, De heren van Spiere en het Hoge Hof van Spiere (13de-16de eeuw), in De
Leiegouw, D. 46, 2004, pp. 293-305.
R. Castelain, De Oudenaardse familie Van Rokeghem en haar bezittingen te St.-Maria-
Horebeke, Kerkem, Cordes, Elsegem, Kluisbergen, Mullem en Vladslo (14 de tot 16 de
eeuw), in Handelingen van de Geschied- en Oudheidkundige Kring van Oudenaarde,
D. XXIII, 1986, pp. 87-106.
R. Castelain, Maria van Halewijn en haar entourage (15 de en 16 de eeuw), in De
Gaverstreke, D. 36, 2008, pp. 167-194.
Fr. Capré, Catalogue des chevaliers de l’Ordre du collier de Savoye, dict de
l’Annonciade, Turin, 1654.
Ch. Cauvin, Supplément à la topographie du diocese du Mans, Le Mans, 1843.
Th. Cauvin, Etats du Maine, députés et sénéchaux de cette province, Le Mans, 1839.
P. Champion, La dame de Beauté Agnès Sorel, Paris, 1931.
R. Chassin du Guerny en R. de Linière, Armorial de La Sarthe extrait de l’armorial
général de France de de 1696, in, Revue historique et archéologique du Maine, D.
38, 1932, pp. 25-38, 90-113, 153-182 en 235-250, D. 39, 1933, pp. 91-117, 170-185
en 234-259, D. 40, 1934, pp. 99-112 en 234-242, D. 41, 1935, pp. 28-49 en 123-161,
D. 42, 1936, pp. 89-115 en 197-232 en D. 43, 1937, pp. 10°6-128.
P. du Chastel de la Howarderie, Notices généalogiques tournaisiennes, 4 delen,
Tournai, 1881-1910.
A. du Chesne, Histoire généalogique de la maison de Montmorency et de Laval, 2 delen,
Paris, 1624.
A. du Chesne, Recherches historiques de l’Ordre du Saint-Esprit, 2 delen, Paris, 1710.
A. Claeys, Vlaamse adel op de Azoren sinds de 15de eeuw. Brugge, 2012.
S. Clemmensen, Armorial de la Paix d'Arras, Heraldiske Studier 4, in Societas
Heraldica Scandinavica, Copenhagen, 2006.
S. Clemmensen, Tournament in Bruges held 11th March 1393, (www.armorial.dk/
tournaments).
J. Colpaert, Avelgem voor 1500, in De Leiegouw – Verhandeling, D. II, 1965, Kortrijk.
Ph. de Commines, Les mémoires de messire Philippe de Commines, chevalier, seigneur
d’Argenton, Paris, 1561.
H. Cools, Mannen met macht. Edellieden en de Moderne Staat in de Bourgondisch-
Habsburgse landen (1475–1530), Zutphen 2001.
A. Cornet, Varennes-St-Sauveur à travers les siècles, in Annales de la société
d’émulation, agriculture, lettres et arts de l’Ain, D. 42, 1909, pp. 143-297.
M. de Courcelles, Histoire généalogique et héraldique des pairs de France, 12 delen,
Paris, 1822-1833.
M. de Cotarel, Lettres à Barbe d’Amboise Comtesse de Seyssel-La Chambre résidant
provisoirement à Paris de M. de Cotarel, son homme de confiance en Savoie, mars
1557-juin 1559, (Lettres à Barbe d’Amboise de Seyssel-La Chambre.pdf).
J. de Dadizeele, Mémoires, Bruges, 1850.
M. Damen, Tournament Culture in the Low Countries and England, in Contact and
Exchange in Later Medieval Europe. Essays in Honour of Malcolm Vale,
Woodbridge, 2012, pp. 247-266.
G. Daniel, Histoire de la Milice française, 2 delen, Amsterdam, 1724.
Gruuthuyse en heraldiek 139

F. Debrabandere, Kortrijkse persoonsnamen omstreeks 1400, Tongeren, 1958.
F. Debrabandere, Persoonsnamen in de kasselrij Kortrijk tweede helft veertiende eeuw,
in Handelingen van de Koninklijke Commissie voor Toponymie en Dialectologie, D.
74, 2002, pp. 69-330.
F. Debrabandere, Persoonsnamen in de Kortrijkse baljuwsrekeningen 1385-1400, in
Handelingen van de Koninklijke Commissie voor Toponymie en Dialectologie, D. 72,
2000, pp. 203-412.
F. Debrabandere, Persoonsnamen in Hulster Ambacht 1300-1400, in Handelingen van
de Koninklijke Commissie voor Toponymie en Dialectologie, D. 71, 1999, pp. 295-
490.
F. Debrabandere, Studie van de persoonsnamen in de kasselrij Kortrijk 1350-1400,
Handzame, 1970.
F. Debrabandere, Woordenboek van de familienamen in België & Noord-Frankrijk, 2
delen, Brussel, 1993.
J. Deconinck en Colonel de Lannoy, Les Reighersvliet à Renaix aux XIV e et XV e siècles,
in Geschied- en Oudheidkundige kring van Ronse en het Tenement van Inde, D.
XXIII, 1974, pp. 123-133.
A. Dek, Genealogie der heren en graven van Egmond, Zaltbommel, 1970.
A. Dek, Genealogie der heren van Borselen, Zaltbommel, 1979.
A. Dek, Genealogie der heren van Cruijningen, in Jaarboek van het centraal bureau
voor genealogie, D. XI, 1957, pp. 79-120.
P. Delaroche, H. Dupont en Ch. Lenormant, Trésor de numismatique et de glyptique –
sceaux des communes, communautés, évêques, barons et abbés, Paris, 1858.
J. Delaville Le Roulx, La France en Orient au XIV e siècle – Expéditions du maréchal
Boucicaut, 2 delen, Paris, 1886.
O. Delepierre en F. Priem, Précis analytique des documents que renferme le dépot des
archives de la Flandre-Occidentale à Bruges. 2é série Comptes du Franc, 9 delen,
Bruges, 1843-1858.
J.-Fr. Demange, Glossaire historique et héraldique - L’archéologie des mots, Biarritz,
2005.
G. Demay, Inventaire des sceaux de l'Artois et de Picardie, Paris, 1877.
G. Demay, Inventaire des sceaux de la collection Clairambault à la Bibliothèque
Nationale, 2 delen, Paris, 1885-1886.
G. Demay, Inventaire des sceaux de la Flandre, 2 delen, Paris, 1873.
J.-B. Descamps, La vie des peintres Flamands, Allemands et Hollandois, 4 delen, Paris,
1753-1764.
P. Desmarais, De La Palice à la Chaux des Crotenay, (http://foncinelabas.fr).
N. Despars, Cronijcke van den lande ende graefscepe van Vlaenderen, 4 delen, Brugge,
1837-1840.
V. Despodt, Gentse grafmonumenten en grafschriften tot het einde van de
Calvinistische republiek (1584), D. III, Repertorium. UG, 2000-2001.
Die alderexcellenste cronyke van Brabant Hollant Seelant Vlaenderen int generael met
vele nyeuwe addicien die indye andere niet gheweest en zijn, Thantwerpen, 1512.
P. Donche, Edelen, leenmannen en vorstelijke ambtenaren van Vlaanderen, 1437, 1464,
1481 en 1494, 2 delen, Berchem, 2010-2012.
L. Douët d'Arcq, Inventaires et documents publiés par ordre de l'empereur. Collection
de sceaux des Archives de l'Empire, 3 delen, Paris, 1863-1868.
L. Douët d'Arcq, La chronique d'Enguerran de Monstrelet, 6 delen, Paris, 1857-1862.
H. Douxchamps, Les quarante familles belges les plus anciennes subsistantes. Breydel,
in Le Parchemin, n° 310, 1997, pp. 298-307.
J. van Driesten, Le grand armorial de la Toison d'Or de 1556, Lille, 1932.
Gruuthuyse en heraldiek 140

V. Duchemin, Inventaire sommaire des Archives départementales antérieures à 1790,
Mayenne, 2 delen, Laval, 1882-1904.
J. DuLong, The Dudzeele and Straten Ancestry of Catherine de Baillon, Part 2, in
Michigan’s Heritage Habitant, Journal of the French-Canadian Heritage Society of
Michigan, D. 34, 2011, pp. 156-166.
P. Van Duyse en E. De Busscher, Inventaire analytique des chartes et documents
appartenants aux archives de la ville de Gand, Gand, 1867.
J.-M. van den Eeckhout, Aangepaste hypothese voor de eerste generaties van de familie
van der Aa, genoemd van den Gruuthuyse, in Heraldicum Disputationes, D. 23,
2018, pp. 25-32.
J.-M. van den Eeckhout, Heraldiek en macht in de Middeleeuwen - Het wapen van de
familie Gruuthuyse in de XIVde en de eerste helft van de XVde eeuw, in Heraldicum
Disputationes, D. 17, 2012, pp. 17-32 en 47-68.
J.-M. van den Eeckhout, Het tornooi van Brugge van dinsdag 11 maart 1393, in
Vlaamse Stam, n° 46, 2010, pp. 377-406.
J.-M. van den Eeckhout, Joûtes tenues à Gand le 11 juin 1531, copie du manuscrit plein
d’embûches de Guillaume Rugher, in Le Parchemin, n° 442, 2019, pp. 312-406.
J.-M. van den Eeckhout, Knoeien met kwartierstaten - Heraldische analyse van het
Glasraam van Jan IV van Brugge, heer van Gruuthuse, en van Maria de Melun, in
Heraldicum Disputationes, D. 20, 2015, pp. 37-55.
J.-M. van den Eeckhout, La principauté de Steenhuyse, in Le Parchemin, n° 230, 1984,
pp. 81-94.
J.-M. van den Eeckhout, Le grand armorial équestre de la Toison d'Or. L'armorial de
Flandre, Sint-Niklaas, 1996.
J.-M. van den Eeckhout, Wapenboek de Coninck. Heren en Ridders in het 14 de eeuwse
Vlaanderen, Sint-Niklaas, 2004.
J.-M. van den Eeckhout, Wapenboek van het Middeleeuwse Vlaanderen, 2 delen, Sint-
Niklaas, 2009.
L. van Eeckhout, Recueil d’actes et de documents concernant la famille dite d’Eeckhout
du XII e au commencement du XVII e siècle, Saint-Omer, 1900.
R. van Elslande, De edele familie van Axele, de eerste heren van Axel (1085-1350), in
Nieuwsbrief Heemkundige Vereniging Terneuzen, n° 87, 2013, pp. 13-22.
R. van Elslande, De familie van Massemen, heren van Axel in de 14 de en de 15 de eeuw,
in Nieuwsbrief Heemkundige Vereniging Terneuzen, n° 78, 2011, pp. 2-24.
R. van Elslande en D. Van de Perre, De heren van Pollare in de 14de en 15de eeuw. De
families van (der) AA (Gruuthuse), van Axel, van Massemen en de Vos, in Het Land
van Aalst, D. 66, 2014, pp. 35-54.
Ph. de L’Espinoy, Prelats, barons, chevaliers, escuiers, viles, franchises et officiers
principaulx de ceste illustre Duché de Brabant, distincte par offices, recuillie hors
des vieulx Registres, Lettres & Cartulaines des Monasteres & Viles des l’An 1300
(lees1407) & la environ, Gand, 1628.
Ph. de L’Espinoy, Recherches des antiquitez et noblesse de Flandres, Douai, 1632.
T. Everaerdt, Tom’s kijk op Brugge doorheen de tijd in groot en klein (tomskijk.com).
R. van den Eynde, Provincie, stad, ende district van Mechelen, 2 delen, Brussel, 1770.
E. Ferrant, De rekeningen der Kastelnie van Kortrijk, van 1387 tot 1790, in Geschieden
Oudheidkundige Kring te Kortrijk, D. 3, 1912-1913, pp. 227-278.
H. de La Ferrière, Lettres de Catherine de Médicis 1533-1563, Deel I, Paris, 1880.
K. De Flou, Woordenboek der toponymie van Westelijk Vlaanderen, Vlaamsch Artesië,
etc, 19 delen, Gent-Steenbrugge, 1914-53.
Ch. de Fossa, La noblesse du Pays de Liège aux XIIIe et XIVe siècles. Le cas des Looz-
Agimont, in Le Parchemin, D. 20, 1973, pp. 267-297.
Gruuthuyse en heraldiek 141

J. Gailliard, Bruges et le Franc, 6 delen, Bruges, 1857-1864.
J. Gailliard, Inscriptions funéraires et monumentales de la Flandre Occidentale, 3 delen,
Bruges, 1861-87.
A. Gailliard, Inventaire des mémoriaux du Grand Conseil de Malines, 2 delen,
Bruxelles, 1900-1903.
J. Gailliard, Revue pittoresque des monuments qui décoraient autrefois la ville de
Bruges, Bruges, 1850.
L. Galesloot, Inventaire des archives de la Cour Féodale de Brabant, 2 delen, Bruxelles,
1870-1884.
A. de Ghellinck d’Elseghem-Vaernewyck, Mullem, in Handelingen van de Geschieden
Oudheidkundige Kring van Oudenaarde, D. 4, 1913, pp. 264-275 en D. 5, 1914-
1922, pp. 51-105.
A. Gilbert, Description historique de l’église de l’ancienne abbaye royale de Saint-
Riquier en Ponthieu; suivie d’une notice historique et descriptive de l’église de Saint-
Vulfran d’Abbeville, Amiens, 1836.
L. Gilliodts-Van Severen, Coutumes des petites villes et seigneuries enclavées, 6 delen,
Bruxelles, 1890-1893.
L. Gilliodts-van Severen, Coutumes du Bourg de Bruges, 3 delen, Bruxelles, 1883-1885.
L. Gilliodts-van Severen, Coutumes du Franc de Bruges, 3 delen, Bruxelles, 1879-
1880.
L. Gilliodts-van Severen, Inventaire des archives de la ville de Bruges. Treizième au
seizième siècle, 9 delen, Bruges, 1871-1885.
A. en J. Le Glay, M. Desplanque, M. Dehaisnes M. en J. Finot, Inventaire-sommaire
des Archives Départementales antérieures à 1790 - Nord. Archives Civiles. – Serie
B, 8 delen, Lille. 1865-1895.
D. Godefroy, Inventaire chronologique et detaillé de toutes les chartes qui sont
déposées dans l’ancienne chambre des comptes du Roi à Lille, Ms des Archives
Départementales du Nord à Lille, Tome IX.
F.-V. Goethals, Dictionnaire généalogique et héraldique des familles nobles du
royaume de Belgique, 5 delen, Bruxelles, 1849-1883.
R. Goffin, Généalogie de la Famille Mennens, in La Noblesse Belge, Annuaire 1942-
1945, eerste deel, pp. 156-197.
R. Goffin, Généalogies enghiennoises - Livre I - La maison d'Enghien, Grandmetz.
L. de La Gorgue-Rosny, Recherches généalogiques sur les comtés de Ponthieu, de
Boulogne, de Guines et Pays circonvoisins, 4 delen, Paris, 1974.
P. Gorissen, Het parlement en de raad van Kortenberg, Leuven, 1956.
R. Goubaux en P.-A. Lemoisne, Mémoires du Maréchal de Florange dit le jeune
adventureux, Paris, 1924.
S. Guichenon, Histoire de la Bresse et de Bugey, 3 delen, Lyon, 1650.
M.-C. Guigue, Les Amoureuses Occupations de G. de la Tayssonnière, Genève, 1969.
M.-C. Guigue, Topographie historique du département de l’Ain, Bourg-en-Bresse,
1873.
P. Guynemer, La seigneurie d’Offémont, Compiègne, 1912.
M. Gysseling en F. Debrabandere, Persoonsnamen in de Vier Ambachten 14 e en 15 e
eeuw, in Handelingen van de Koninklijke Commissie voor Toponymie en
Dialectologie, D. 71, 1999, pp. 491-488.
J. Haemers, Adellijke onvrede Adolf van Kleef en Lodewijk van Gruuthuse als
beschermheren en uitdagers van het Bourgondisch hof (1477-1482), in Jaarboek
voor Middeleeuwse Geschiedenis, D. 10, Hilversum, 2007, pp. 178-215.
J. Haemers, De strijd om het regentschap over Filips de Schone, Opstand, facties en
geweld in Brugge, Gent en Ieper (1482-1488), Gent, 2014.
Gruuthuyse en heraldiek 142

J. Haemers, Lodewijk van GRUUTHUSE, in Nationaal Biografisch Woordenboek, D.
18, 2007, pp. 388-396.
E. Hautcoeur, Cartulaire de l'église collégiale Saint-Pierre de Lille, 2 delen, Lille,
1894.
P. Henderikx, Cartularium van de heren van Veere uit het geslacht van Borsele 1282-
1491, 1555, Hilversum, 2007.
L. Van Hollebeke, Un rôle des feudataires du comté de Flandre dans la châtellenie
d’Ypres rédigé vers la fin du XIVe siècle, Bruges, 1868.
F. Hollevoet, Tielt feodaal, in De Roede van Tielt, D. 33, 2002, pp. 87-134.
I.-M. de Hooghe, Versaemelinghe van alle de sepulturen, epitaphien, besetten, wapens
ende blasoenen, die gevonden worden in alle de kercken, abdyen, capellen ende
godshuysen, binnen de stad van Brugge, Brugge, Openbare Bibliotheek, ms. N° 449
(www. historischebronnenbrugge.be).
Ch. Hoogstoel-Fabri, Essai de classification des brisures utilisées par les lignages
Bruxellois, in Brisures, augmentations et changements d’armoiries. Actes du 5 e
colloque internationales d’héraldique Spolète 12-16 octobre 1987, Bruxelles, 1988,
pp. 93-96.
Ch. Horric de Beaucaire, Recueil des Instructions données aux Ambassades et ministers
de France, T. XIV-XV: Savoie, Sardaigne et Mantou, 2 delen, Paris, 1898-1899.
J.-Fr. d’Hozier en L. Paris, L’impôt du sang ou la noblesse de France sur les champs
de Bataille, 3 delen, Paris, 1874-1881.
Inventaris onroerend Erfgoed, Avelgem, Huis van de Heren van Gruuthuse,
Kasteeldomein Gruuthuse.
A. Jamees, Brugse Poorters, 2 delen, Handzame, 1974-1980.
A. Janse, Ridderschap in Holland, Hilversum, 2009.
P. Janssens en L. Duerloo, Wapenboek van de Belgische adel van de 15 de tot de 20 e
siècle, 4 delen, Gemeentekrediet, 1992.
L. Jéquier en R. van Berchem, Sceaux et armoiries de la maison de Ranst et de Berchem
du XIIIe au XVIe siècle, Neuchatel.
J. de Jonghe, Cronijcke van den lande ende graefscepe van Vlaenderen, Brugge, 4
delen, 1837-1840.
H. Jougla de Morenas, Grand armorial de France, 7 delen, Paris, 1975.
D. de Kerckhove dit van der Varent, Généalogie de la famille van den Gruithuis alias
von Gruithausen et de Gruthus, originaire d’Arnhem, in Le Parchemin, 2015, n° 416,
pp. 158-179.
M. Kervyn de Lettenhove, Chroniques relatives à l’histoire de la Belgique sous la
domination des ducs de Bourgogne, Bruxelles, 1870.
M. Kervyn de Lettenhove, Oeuvres de Froissart, 25 delen, Bruxelles, 1870-1877.
R. De Keyser, Het kasteel Lembeke te Oostkerke en zijn bezitters, in Album archivaris
Jos. De Smet, Bruges, 1964, pp. 219-232.
C. zum Kolk, État de la maison de Catherine de Médicis, 1547–1585 (BNF, ms. fr.
nouv. acq. 9175, f. 379-394), (http://cour-de- france.fr/article2.html).
P.-L. Lainé, Archives généalogiques et historiques de la noblesse de France, deel 8,
Paris, 1843.
G. Lams, De heerlijkheid van Wingene. De heren van Wingene, in De Roede van Tielt,
D. 10, 1979, pp. 62-76.
L’anonyme de Carpentras, Flibustier français dans la mer des Antilles,
(diacritiques.blogspot.com).
R. Laurent, Les sceaux du chartier des comtes de Namur, Bruxelles, 2002.
R. Laurent, Les sceaux des princes territoriaux belges du Xe siècle à 1482, 3 delen,
Bruxelles, 1993.
Gruuthuyse en heraldiek 143

Th. Leuridan, Statistique féodale du Département du Nord, 7 delen, Lille, 1898-1901.
Th. Leuridan en R. Rodière, Epigraphie ou recueil des inscriptions du département du
Nord ou du diocèse de Cambrai, in Mémoires de la Société d'Etudes de la Province
de Cambrai, deel 9 tot 12, 1932-1948.
R. de Liedekerke, Les Rasse, Bruges, 1961
Th. de Limburg-Stirum, Cartulaire de Louis de Male, comte de Flandre, 2 delen,
Bruges, 1898-1901.
Th. de Limburg-Stirum, Le chambellan de Flandre et les sires de Ghistelles, Gand,
1868.
J. Lindemans, Oude Brabantse Geslachten – n° 1, Pipenpoy, Nieuwe, vermeerderde
uitgave, Brussel, 1953.
M. Luyckx, Akten en contrakten van Kortrijk van 1438 tot 1511, 2014.
A. Machado de Faria en J. du Cros, Livro do Armeiro-Mor, Lisboa, 1956.
M. Marchal-Verdoodt, Table des noms de personnes et de lieux mentionnés dans les
plus anciens comptes de la recette générale de Philippe le Hardi, duc de Bourgogne
(1383-1389), Bruxelles, 1971.
G. Martin, Maison de Croÿ, La Ricamarie, 1980.
E. Matthieu, La féodalité en Hainaut - La pairie de Silly et ses fiefs, Louvain, 1891.
J.-B. Maurice, Le Blason Des Armoiries de tous les Chevaliers de l'ordre de la Toison
d'Or, La Haye, 1667.
A. Merghelynck, Recueil de la Cour féodale du Bourg de Bruges, Manuscript K.B.,
Fonds Merghelynck, n° 49.
A. Merghelynck, Recueil de la Cour féodale du château de Courtrai, Manuscript K.B.,
Fonds Merghelynck, n° 51.
Ch. de Mérindol, Le roi René et la seconde maison d’Anjou, Paris, 1987.
A. Merlotti, Politique dynastique et alliances matrimoniales de la Maison de Savoie au
XVII e siècle, in Dix-septième siècle, n° 243, 2009, pp. 239-255.
F. de Meulenaere, Une lignée chevaleresque flamande peu connue - Uutenswaene dit
Mirabel ou Mirabello, in De Middelaar, n° 287, 1993, pp. 263-268.
A. Mézin, Papiers d’origine privée. Volume 8. Inventaire sommaire (T//1695-T//1742),
Archives nationales (France), Pierrefitte-sur-Seine, 2016.
L. Michon, Inventaire sommaire des Archives départementales de Saône-et-Loire
antérieures à 1790. Séries A et B, tome I, Macon, 1878.
F. van Mieris, Groot charterboek der graaven van Holland, van Zeeland en Heeren van
Vriesland, 4 delen, Leyden, 1753-1756.
E. Mira en A. Delva, A la Busqueda del Toison de Oro, 2 delen, Valencia, 2007
C. Moors, Stadsrekeningen Tielt: 1394-1500, 2 delen, Tielt, 2009.
A. de La Morlière, Les antiquitez historiques et choses plus remarquables de la ville
d’Amiens, Paris, 1642.
E. Van Den Neste, Tournois, joûtes, pas d'armes dans les villes de Flandre à la fin du
Moyen Age. (1300-1486), Paris, 1996.
A. Van Nieuwenhuysen, Les finances du duc de Bourgogne Philippe le Hardi (1384-
1404), Bruxelles, 1990.
G. Noblemaire, Histoire de la maison des Baux, Paris, 1913.
H. Nowé, Les baillis comtaux de Flandre des origines à la fin du XIVe siècle, Bruxelles,
1929.
H. Obreen, Geschiedenis van het Geslacht van Wassenaer, Leiden, 1903.
M. Oosterbosch, Grote Raad voor de Nederlanden te Mechelen. Procesbundels.
Beroepen uit Vlaanderen. Ordinaris processen (nrs. 1-1000), Rijksarchief in België.
R. Opsommer ‘Omme dat leengoed es thoochste dinc van der weerelt’ Het leenrecht in
Vlaanderen in de 14de en 15de eeuw, 2 delen, Brussel, 1995.
Gruuthuyse en heraldiek 144

P. Palliot, La vraye et parfaite science des armoiries, Paris, 1661.
W. Paravicini, Die Preussenreisen des europäischen Adels, Teil 1, Sigmaringen, 1989.
H.-C. van Parys, Inventaire analytique du Fonds Houwaert - de Grez, Bruxelles, 1971.
H.-C. van Parys en F. de Cacamp, Généalogie des familles inscrites aux lignages de
Bruxelles en 1376, in Brabantica, II e deel, 1957-1971.
M. Pastoureau, Une histoire symbolique du Moyen Âge occidental, Lonrai, 2004.
E. Pattou, Racines et Histoire, Boubers-Abbeville-Tuncq; Clermont-Nesle; Ghistelles;
Halluin; Lhospital; Luxembourg-Saint-Pol, Melun en Roucy (http://racines
histoire.free.fr/LGN/LGN-frameset.html).
N. de Pauw, Bouc van der audiencie, 2 delen, Gent, 1901-1903.
N. de Pauw, Cartulaire historique et généalogique des Artevelde, Bruxelles, 1920.
N. de Pauw, Geryt Potter van der Loo, Jehan Froissart's Cronyke van Vlaenderen, 4
delen, Gent, 1898-1909.
J. Paviot, Bruges 1300-1500, in Collection Mémoires, n° 79, Paris, 2002.
P. Pélicier en B. de Mandrot, Lettres Charles VIII roi de France, 1470-1498, 5 delen,
Paris, 1898-1905.
Fr. Pernot, La Franche-Comté espagnole à travers les archives de Simancas, Presses
Univ. Franche-Comté, 2003.
D. Van de Perre, De middeleeuwse geschiedenis van Pollare, in Het Land van Aalst, D.
69, 2017, pp. 141-208.
D. Van de Perre, De relatie van de heren van Pollare (van Aa) met die van Brugge
(Gruuthuuse,, in Het Land van Aalst, D. 72, 2020, pp. 1-16.
E. Perrier, Les chevaliers du Croissant essai historique et héraldique, Vannes, 1906.
E. Petit, Itinéraires de Philippe le Hardi et de Jean sans Peur, ducs de Bourgogne (1363
– 1419), Paris, 1888.
Ch. Piot, Le cartulaire de l’abbaye de Saint-Trond, 2 delen, Bruxelles, 1870-1874.
Ch. Piot, Notice historique et généalogique de la maison de Straten, Bruxelles, 1877.
M. Popoff, Armorial des vingt-trois chapitres de l’Ordre de la Toison d'Or (Lille 1431
- Gand 1559), Orthez, 2008.
M. Popoff, Armorial du héraut Gelre, (Bibliothèque royale de Belgique - Ms 15652-
15656), le Léopard d'or, Paris, 2012.
M. Popoff, Armorial Urfé, kopie van het manuscript, B. N. Parijs, ms. français, n°
32753.
Fr. de Potter en J. Broeckaert, Geschiedenis van de gemeenten der provincie Oost-
Vlaanderen, 9 series in verschillende delen, Gent, 1864-1933.
M.-G. Pouillet, Ephémérides Pohières ou tablettes historiques du canton de Poix, in
Bulletins de la société des antiquaires de Picardie, D. VI, 1856-1858, Amiens, 1859,
pp. 22-44, 70-91, 113-133 en 262-281.
M. Powell Siddons, The Heraldry of Foreigners in England 1400-1700, Harleian
Society, 2010.
J. Van Praet, Notice d’un manuscrit de la bibliothèque du roi de France, coté n°445,
puis 8551, et intitulé Tournois de La Gruthuse, in Collection des Chroniques
Nationales Françaises, écrites en langue vulgaire du treizième au quinzième siècle,
D. XII, 1826, pp. 132-143.
J. Van Praet, Recherches sur Louis de Bruges, seigneur de Gruthuyse, Paris, 1831.
E. de Prelle de la Nieppe, Tournoi de Bruges, in Noblesse Belge, Annuaire 1893, D. I,
pp. 194-203 en Annuaire 1894, D. I, pp. 187-196.
W. Prevenier, Handelingen van de Leden en van de Staten van Vlaanderen (1384-1405),
Brussel, 1959.
A. Prudhomme, Inventaire sommaire des archives départementales antérieures à 1790:
Isère, série B, deel 3, Grenoble, 1899.
Gruuthuyse en heraldiek 145

J.-Th. de Raadt, La bataille de Bäsweiler (22 août 1371) - Liste des combattants du duc
Wenceslas, in Société Royale d’Archéologie de Bruxelles, D. 11, 1897, pp. 278-301
en 448-460, D. 12, 1898, pp. 68-91, 234-246 en 341-359, D. 17, 1903, pp. 192-206
en D. 18, 1904, pp. 267-350.
J.-Th. de Raadt, Sceaux armoriés des Pays-Bas et des pays avoisinants, 4 delen,
Bruxelles, 1898-1903.
J.-Th. de Raadt, v. den Heede, in De Navorscher, D. 36, 1887, pp. 118-119.
J. Raneke, Bergshammarvapenboken En medeltidsheraldisk studie, 2 delen, Lund, 1975.
C. van Renynghe de Voxvrie, La famille Belle à Ypres 1200 à 1950, in Tablettes des
Flandres, D. 9, 1969, pp. 9-68 en D. 10, 1973, pp. 393-415.
J. Rietstap, Armorial général, 2 delen, London, 1972.
G. de Rivoire de La Batie, Armorial de Dauphiné, Lyon, 1867.R. Rodière, Epitaphier
de Picardie, in Mémoires de la Société des Antiquaires de Picardie, Amiens, D. 21,
1925.
R. Rodière, Table héraldique de l'épigraphie du Nord, in Recueil de la Société d'Etudes
de la Province de Cambrai, D. 48, 1938.
C.-G. Roland, Les seigneurs de Morialmé avant le quinzième siècle, in Annales de la
Société Archéologique de Namur, D. 35, 1922, pp. 1-81.
L. de La Roque, Catalogue historique des Généraux Français, premier fascicule,
connétables et maréchaux de France, Paris, 1896.
L. de Rosny, L’épervier d’or ou Description historique des Joûtes et des Tournois qui,
sous le titre de Nobles Rois de l’Epinette, se célébrèrent à Lille au Moyen-Age, Lille,
1839.
Ch. Ross, The Wars of the Roses, London, 1987.
H. Rottier en M. van de Cruys, Heraldiek. Wapens kennen en herkennen, Leuven, 2004.
F. de Ryckman de Betz en F. de Jonghe d’Ardoye, Armorial et biographies des
Chanceliers et Conseillers de Brabant, in Tablettes du Brabant, Recueil 1-4,
Hombeek.
E. Sabbe, Grondbezit en Landbouw, economische en sociale toestanden in de kastelenij
Kortrijk op het einde der XIVe eeuw, in Handelingen Koninklijke Geschied- en
Oudheidkundige Kring van Kortrijk, D. 17, 1936, pp. 394-458.
J. Sabbe, Heinric Braderic, een Brugse ‘Homo novus’ uit de 14 e eeuw, in Album Albert
Schouteet, Brugge, 1973, pp. 169-175.
J. de Saint Genois, Monumens anciens essentiellement utiles à la France et aux
provinces de Hainaut, Flandre, Brabant, etc, 3 delen, Paris-Lille, 1782-1816.
Dom de Salles en Dom de La Barre, Mémoires pour servir à l’histoire de France et de
Bourgogne, Paris, 1779.
J. Sanson, L'histoire généalogique des comtes de Pontieu et mayeurs d'Abbeville … par
le Père Ignace, Abbeville, 1657.
F. Santens en R. Castelain, De heerlijkheid en de heren van Hemsrode, 1283-1990, in
Geschied- en Heemkundige Kring De Gaverstreke, D. 18, 1990, pp. 191-251.
H. Sauval, Histoire et recherches des antiquités de la ville de Paris, 3 delen, Paris, 1724.
B. Schnerb, Jean sans Peur, Paris, 2005.
B. Schnerb, L’état bourguignon 1363-1477, Paris, 1999.
E. Scholliers, Prinsen en boeren in de vrijheerlijkheid Steenhuize, in Het Land van
Aalst, D. 40, 1988, pp. 9-64.
A. Schouteet, Regesten op de oorkonden 1089-1420, 4 delen, Brugge, 1973-1982.
D. Schwennicke, Europäische Stammtafeln, neue folge, 28 delen en 31 volumes,
Marburg en Frankfurt am Main, 1978-2011.
M. de Seyssel-Cressieu, La maison de Seyssel: ses origines, sa généalogie, son histoire:
d’après les documents originaux. 2 delen, Grenoble, 1900.
Gruuthuyse en heraldiek 146

F. de Simas Alves de Azevedo, Un fameux écartelé portugais, in Archivum Heraldicum,
D. 79, 1965, pp. 29-34.
M. Smallegange, Cronyk van Zeeland, Middelburg, 1696.
R. de Smedt, Les Chevaliers de l’Ordre de la Toison d'Or au XVe siècle, Frankfurt am
Main, 1994.
J. Smet, Couderborch - 1240-1795, in Gemeentemuseum van Temse, 1995, pp. 1-150.
A. Smolar-Meynart, La justice ducale du plat pays, des forêts et des chasses en Brabant
(XIIe – XVIe siècle), in Annales de la Société Royale d’Archéologie de Bruxelles, D.
60, 1991.
I. de Stein d'Altenstein, Castro y Toledo, in Noblesse Belge, Annuaire 1878, pp. 91-98.
B. Sterchi, Über den Umgang mit Lob und Tadel, Brepols, Turnhout, 2005.
E. Strubbe en L. Voet, De Chronologie van de Middeleeuwen en de Moderne Tijden in
de Nederlanden, Bruxelles, 1991.
E. Sueyro, Anales de Flandres, 2 delen, Anvers, 1624.
G. Tavernier, Oude kerkelijke en funeraire opschriften uit de streek rond Brugge, in
Vlaamse Stam, D. 45, 2009, pp. 81-96, 445-452 en 527-548, D. 46, 2010, pp. 181-
184, 261-280, 463-472 en 558-568, D. 47, 2011, pp. 575-592.
I. De Temmerman, De heren van Leeuwergem in de schaduw van de Middeleeuwen:
een kritische rechtzetting van het genealogisch model van F. Gerard en de Potter en
Broeckaert, in Handelingen van het Zottegems Genootschap voor Geschiedenis,
1985, pp. 133-139.
H. de Terrebasse, Poésies Dauphinoises du XVII e siècle, Lyon, 1896.
J.-M. Thiébaud, Les comtes, vicomtes, barons et chevaliers en Franche-Comté et leurs
liens avec de nombreuses familles françaises et étrangères – Dictionnaire historique,
biographique et généalogique, Pontarlier, 2009.
A. Tillette de Clermont-Tonnerre, Actes de M e Vulfran Pappin, in Bulletin de la Société
d’émulation d’Abbeville, D. 8, 1909-1911, pp. 165-166.
H. de La Tour, Jean de Candida, médailleur, sculpteur, diplomate, Historien, Paris,
1895.
M. Van Trimpont, Het land en de baronie Boelare, Geraardsbergen, 1998.
B. d’Ursel, Princes de Belgique, Richardot Steenhuyse, 1672, in Le Parchemin, D. 79,
2014, pp. 4-18.
A. Uyttebrouck, Le gouvernement du duché de Brabant au bas moyen âge (1355-1430),
2 delen, Bruxelles, 1975.
J. Vaes, De graven van Loon Loons, Luiks, Limburgs, Antwerpen, 2016.
J. Vaesen, Lettres de Louis XI roi de France, 12 delen, Paris, 1883-1909.
P. de Vaissière en P. Daudet, Trésor des Chartes (registres). Registres de chancellerie
de Louis XII (1498-1502). Index (JJ//226/A-JJ//235), Pierrefitte-sur-Seine, 1912.
S. Vandekerckhove, De Chronike van den lande van Vlaendre van Anthonis de Roovere.
(Studie van het handschrift en uitgave van f°148v tot f°415v), 2 delen, Universiteit
Gent, 2007.
M. Vandermaesen, Inventaris van het oud archief der kerkfabriek van Onze-Lieve-
Vrouw te Brugge, Brussel, 1984.
E. Vercaemst, De adellijke familie van der Gracht van Moorsele (Kaselrij Kortrijk,
1220 – 1554), Leuven, 1985.
A. Verkooren, Inventaire des chartes et cartulaires des duchés de Brabant et de
Limbourg et des pays d’Outre-Meuse, Eerste deel, 8 delen, Bruxelles-Renaix, 1910-
1922.
A. Verkooren, Inventaire des chartes et cartulaires des duchés de Brabant et de
Limbourg et des pays d’Outre-Meuse, Tweede deel, 2 delen, Bruxelles, 1961-1962.
Gruuthuyse en heraldiek 147

A. Verkooren, Inventaire des chartes et cartulaires des duchés de Brabant et de
Limbourg et des pays d’Outre-Meuse, Derde deel, 4 delen, Bruxelles, 1961-1988.
V. Vermeersch, Grafmonumenten te Brugge voor 1578, 3 delen, Brugge, 1976.
A. Viaene, Moderne vertoning van historische steekspelen, in Biekorf, D. LXXV, 1974,
pp. 5-12.
A. Visart de Bocarmé, Un méreau aux armes de Gruuthuuse, in Revue belge de
numismatique, D. 54, 1898, pp. 420-431.
A. de Vlaminck, Cartulaire de l’abbaye de Zwyveke-lez-Termonde, Gand, 1869.
C.-A. von Volborth, Heraldry customs, Rules and styles, Poole, 1981.
M. de Vulson de la Colombière, Le Vray Theatre d’Honneur et de Chevalerie ou le
Miroir Héroique de la Noblesse, 2 delen, Paris, 1648.
J. Vuylsteke, Comptes de la ville et des baillis de Gand 1280 – 1333, 2 delen, Gand,
1900-1908.
E. Warlop, Inventaris van het fonds d’Ennetières, Brussel, 1981.
G. Watson, Two earls of Winchester, in The Genealogist, new series, D. IV, 1897, pp.
73-79.
A. Wauters, Histoire des environs de Bruxelles, 4 delen, Bruxelles, 1855-1857.
A. Wauters en J. Tarlier, Géographie et histoire des communes belges, 4 delen,
Bruxelles, 1963.
Wikipedia, Château de Montmirail (Sarthe).
Wikipedia, Courtomer (Seine-et-Marne).
Wikipedia, Famille de La Balme.
Wikipedia, Jan IV van der Beurze.
Wikipedia, Lijst van burgemeesters van Brugge.
Wikipedia, Perche-Gouët.
H.-P. Willems, Blasons brugeois et namurois, Bruxelles, 1978, pp. 27-41.
J.-F. Willems en J. Bormans, Les Gestes des Ducs de Brabant, 3 delen, Bruxelles, 1839-
1869.
J.-F. Willems, Chronique en vers de Jean van Heelu ou relation de la bataille de
Woeringen, Bruxelles, 1836.
J.-H. Willems, Armorial Français, D. X, pp. 187-201.
P. De Win, Het Brabantse adellijke geslacht Witthem in de 15de eeuw, in Eigen Schoon
en de Brabander, D. 93, pp. 395-493 en D. 94, pp. 375-386.
H. de Woelmont de Brumagne, Généalogie de la maison de Renty en Artois, Bruxelles,
1927.
O. de Wree, La genealogie des comtes de Flandre, 2 delen, Bruge, 1642.
O. de Wree, Les sceaux des comtes de Flandre, Bruges, 1641.
E. Zadora-Rio, Fr. Thomas en A.-M. Jouquand, Rigny-Ussé 1, L’état des lieux d’après
les sources écrites, in Fédération pour l'édition de la Revue archéologique du Centre
de la France, (Supplément à la Revue archéologique du centre de la France, 5), 1992,
pp. 5-55.
A. Zoete, Handelingen van de leden en van de Staten van Vlaanderen (1405-1419), 2
delen, Brussel, 1981-1982.
Gruuthuyse en heraldiek 148

INHOUDSTAFEL
Inleiding 1
I. Gruuthuyse, heraldiek als uitdrukking van macht - Genealogie van
de familie van den Gruuthuyse
A-I. De heren van Gruuthuse
1. Geldolf van Brugge, heer van Gruuthuse 3
2. Jan I van den Gruuthuyse, heer van Grimbergen 4
3. Jan II van den Gruuthuyse genoemd van der Aa 6
4. Jan III van den Gruuthuyse 11
5. Lodewijk van den Gruuthuyse, genoemd van Brugge 14
A-II. De mannelijke zijtakken
1. Geldolf van den Gruuthuyse, broer van Jan I 15
2. Geldolf van den Gruuthuyse, broer van Jan II 16
3. Roeland van den Gruuthuyse, broer van Jan II 17
4. Jan en Geldolf van den Gruuthuyse 18
A-III. Niet bewezen afstammelingen
1. Arnou van den Gruuthuyse 22
2. Evrart van den Gruuthuyse 22
3. Lysbette van den Gruuthuyse 22
4. Jàcome de Burges 23
B-I. Het familiewapen 24
B-II. De wapenkreet 29
B-III. Het helmteken 29
Besluit 34
Overzicht van de zegels 35
De gebruikte wapenboeken 37
II. Het tornooi van Brugge van dinsdag 11 maart 1393 39
Alfabetische lijst der deelnemers 51
Heraldische tafel van de deelnemers 86
III. Knoeien met kwartierstaten - Heraldische analyse van het 93
Glasraam van Jan IV van Brugge en van Maria de Melun
IV. Jan van Brugge, heer van Spiere, en Jan van den Gruuthuyse, 111
de twee zonen van Lodewijk van Brugge, heer van Gruuthuse
V. Requiem voor Gruuthuyse of het bewogen leven van Catharina 118
van Brugge
VI. Genealogisch overzicht van de familie van den Gruuthuyse 130
Bibliografie 137
Gruuthuyse en heraldiek 149