2021 11 13 Adès, Bianchi en Brahms - Quatuor Diotima + Mark Simpson

Toelichting
In het vierdelige Sintonía waarvan de
delen nagenoeg zonder pauze in elkaar
overgaan ‘illustreert’ Bianchi de metafoor
van het opnemen van het anders-zijn door te
beginnen met de vier instrumenten die min of
meer unisono spelen. Microtonale afwijkingen
groeien uit tot glissandi en transformeren
geregeld tot een kakofonie van klanken
die elkaar proberen te vinden en soms
even in een quasi-consonant samenkomen.
Uiteindelijk vindt men elkaar in relatieve rust,
al vertelt de laatste ‘zucht’ dat de ‘discussie’
nog niet ten einde is.
Thomas Adès
Alchymia
Zoals Bianchi de vier instrumenten van
het strijkkwartet onderling in dialoog laat
gaan over maatschappelijke kwesties, zo
gaat de Engelse Thomas Adès in zijn werk
geregeld een dialoog aan met elementen
uit de muziekgeschiedenis. Dat leidt tot
caleidoscopische werken waarin krachtige
moderne texturen plotseling naast een jazzy
passage of een popmuziekachtige ‘song’
kunnen staan.
Ook zijn nieuwe klarinetkwintet Alchymia,
geschreven voor Mark Simpson en Quatuor
Diotima, put rijkelijk uit de in dit geval vooral
Engelse cultuurgeschiedenis. Uitgangspunt
van dit eerste grote kamermuziekwerk van
Adès – na zijn strijkkwartet The Four Quarters
uit 2010 – is de wereld van de alchemie in
het Elizabethaanse Londen van de zestiende
eeuw. In de vier delen verwijst Adès naar
kunstenaars en componisten die het idee van
alchemie volgens hem begrepen.
Zo refereert het eerste deel, A Sea Change,
naar The Tempest van Shakespeare. In dit
eerste deel is de klarinettist, die hier de
bassethoorn ter hand neemt, de onruststoker.
Vanuit de laagste regionen van zijn
instrument gooit hij de heldere harmonische
opeenvolging omver en creëert hij relatieve
chaos. In het tweede deel, The Woods so Wild,
naar een van de favoriete songs van Henry
VIII waar William Byrd een variatiecyclus
over schreef, lijkt de rust zich enigszins te
herstellen. Een herstel dat zich doorzet in
Lachrimae waarin John Dowlands beroemde
klaagzang een belangrijke rol speelt. In
het laatste deel, Divisions on a Lute Song,
onderwerpt Adès de ‘luitsong’ Konfession
van Frank Wedekind – die Alban Berg ook
gebruikte in de laatste scène van zijn opera
Lulu – aan een reeks transformaties. In dit
laatste deel is het de virtuoze klarinet die
op de voorgrond treedt en alle energie en
motieven van de eerste delen bijeenbrengt,
als een alchemist die van lood goud weet te
maken. Hij verheft alles naar een hoger plan
en komt uiteindelijk uit op een min of meer
tonaal slot.
Johannes Brahms
Strijkkwartet op. 51 nr. 2
Ook Johannes Brahms ging in dialoog met
een van zijn grote voorgangers, al was dat
4