Zin editie 11 - 2021 - inkijkexemplaar

DE TIJD VAN JE LEVEN
DOORWERKEN NA JE 67 STE
Of liever genieten van het pensioen?
MAGAZINE
ZANGERES
Nynke Laverman
‘Ik ben een controlfreak,
maar zou liever met
de stroom mee willen’
Samen
BELEVEN
Maak mooie
herinneringen
Nr. 11 /16 sept - 13 okt. 2021 /zin.nl /€ 6,50
AP
01121
8 718972 470296
LEVEN MET DEMENTIE
4 indringende
portretten
WANDEL EN VÓEL
Hoofd uit,
zintuigen aan
HERMAN VAN VEEN
‘Wat blijft, is
nieuwsgierigheid’
KOMISCHE TWEELING
De advocatenbroers
Anker

84
KUNSTENAAR &
MODEONTWERPER
BAS KOSTERS
‘Ik ben gewoon
geboren als
een ekster’
coverbeeld, linksboven met de klok mee: Jacqueline de Haas, Kleinwalsertal Tourismus eGen / Dominik Berchtold, Mark Uyl, Getty Images
4
INHOUD
VERDIEP
6 Gespot door Misja Uitgesproken types
op weg naar iets leuks
16 Interview Zangeres Nynke Laverman:
‘Geef iets de tijd. Dan ontstaat het
meestal vanzelf’
29 Samen leven met dementie Wat doet het
met jou en je dierbaren als je geest je in
de steek laat? Vier indringende portretten
40 Herinneringen maken Zorgt voor geluk,
verbinding & troost
46 Komische tweeling Advocatenbroers
Hans en Wim Anker
52 Dr. Does geeft raad Drie dilemma’s
54 Doorwerken na het pensioen Steeds
meer mensen doen het. Waarom? Plus:
praktische tips & trics
60 Herman van Veen ‘Naarmate ik ouder
word, neemt de nieuwsgierigheid toe’
64 Ga Theater, expo en (klein) festival
68 Relatiemateriaal Acteurskoppel Trudy de
Jong en Theo de Groot: al 50 jaar samen!
70 Pensioen = me-time Welke droom
maakt(e) u waar bij uw pensioen?
Zin-lezers vertellen
75 Is het verstandig nu nog in te stappen?
Beleggingsdeskundige André Brouwers
geeft antwoord
VERWONDER
80 Lees Fictie & non-fictie
84 Thuis bij... Kunstenaar Bas Kosters
94 Fashion volgens Liddie De puffer jas
96 3x Zon op je bord Mediterrane recepten
+ wijntips van Nicolaas Klei
102 Beauty Visagist Manous Nelemans duikt
in de beauty-tas van een collega
104 Zie Op de bank & in de bios
VERLANG
108 Welterusten De redactie test originele
slaapplekken. Deze keer: logeren op een
buitenplaats aan de Vecht

110 29
DEMENTIE
Charell over
moeder José
6
WINNEN
We geven 48 prijzen
weg. (p. 126)
110 Wandelen verfrist & ontstrest
Hoofd uit en zintuigen aan!
Met wandelboekentips en 5x
de mooiste Europese routes
116 Op Pieterpad Susan loopt van
Hellendoorn naar Laren (Gld)
118 Salzburg Local Sandor deelt
zijn favoriete adresjes
COLUMNS
25 Stef Bos
39 Hanneke Groenteman
63 Katinka Polderman
E N O O K
8 Zin in | 14 Post | 26 Abonnee
aanbod | 50 #linkinbio: wat? | 62
Zin online | 129 Naar Singer Laren
met lunch & lezing | 130 Service
en Colofon | 131 Volgende Zin
118
SALZBURG
Sprookjesachtige
stad van Mozart &
The sound of music
94
FASHION
Gewatteerde
jassen zijn hot
5

ZANGERES NYNKE LAVERMAN
‘Ik heb altijd mijn
gevoel
en fascinaties
kunnen volgen’
Het nieuwste album van de Friese
zangeres Nynke Laverman (1980)
moest anders worden. Lichter,
dansbaar. Maar ze kon er niet
omheen: ook Plant gaat over onze
connectie met de aarde. “Ik móet
vragen stellen bij onze cultuur,
onze consumptiemaatschappij.”
PRODUCTIE & TEKST: ANNEMARIE BERGFELD
BEELDCONCEPT & FOTOGRAFIE: JACQUELINE DE HAAS
HAAR & MAKE-UP: LEONIE SCHUURMAN

17

4x
dementie
Samen leven met
Dementie kent zoveel gezichten. Wat doet het met jou en je dierbaren
wanneer je geest je in de steek laat en het dagelijkse leven
ingewikkelder wordt? Wim en Letty, Marnel en Sandra, Charell
en José, Gül en Israil: alle acht zijn ze dapper en veerkrachtig!
PRODUCTIE & TEKST: TEUS LEBBING | BEELD: MARK UYL
29

30
Wim van Ogtrop (1953)
had een voorspoedige
carrière als directeur in de
kinderopvang totdat hij
steeds moeilijker uit zijn
woorden en in actie
kwam. Sinds de diagnose
alzheimer in 2019 doen
hij en zijn vrouw
Letty Schepers (1958)
er alles aan om vooral te
blijven léven.
Wim: “Het was tijdens een spannend werkoverleg,
vijf jaar geleden. Ik merkte dat
ik verlamde en geen woorden meer kon
vinden. Dit gebeurde steeds vaker. Ik
schaamde me, dit was niks voor mij.”
Letty: “Wim was juist altijd scherp en energiek
maar nu kwam er niks uit zijn handen.
Hij had geen concentratie, zijn geheugen
haperde, het klopte gewoon niet. In het
ziekenhuis dachten ze eerst aan een burnout
maar toen hij niet opknapte, zijn we
teruggegaan voor onderzoek.”
Wim: “De diagnose alzheimer kwam als een
schok.”
Letty: “Hier hadden we nooit aan gedacht
op zijn leeftijd.”
Wim: “Eerst wilde ik er niet aan, maar ik
bof met Letty. Zij heeft geduld met mij, ik
heb zoveel aan haar steun.”
Letty: “Maar we doen het echt samen, hoor.
Wims plezier in het leven en zijn optimisme
helpen mij erg om het lot te dragen.”
Wim: “Toen ik ziek werd, dacht ik: ik laat
me niet kisten. Ik heb een e-bike gekocht
met een goed navigatieapparaatje en sindsdien
fiets ik elke dag zeker vijftig kilometer.”
Letty: “Veel van zijn pijn en verdriet fietst
Wim weg. Het helpt bij de acceptatie en
bewegen is goed voor het brein.”
Wim: “De tijd doet zijn ding. We hadden het
erger kunnen hebben, denk ik vaak. We
willen vooral léven, we houden van het
leven, van natuur, mensen, bewegen.”
Letty: “Stap voor stap gaat het minder, de
oude Wim met wie ik 27 jaar samen ben,
verdwijnt. Hij is anders, ons perspectief is
‘We proberen extra
hard te genieten van wat
er nog kan’
anders, de vanzelfsprekendheid van samen
oud worden is weg. Daarom proberen we
extra hard te genieten van wat er is en wat
er nog kan. Dat ligt ook in mijn aard, ik ben
gewend te denken in oplossingen. Zo heb
ik, a-sportief als ik ben, toch ook een e-bike
gekocht. Dan kunnen we tenminste samen
bewegen in de buitenlucht.”
Wim: “Maar de zorg voor Letty is best wel
een dingetje, hoor. Hoe blijft zij overeind?”
Letty: “Ja, ook vrienden dringen er op aan:
‘Blijf ook voor jezelf zorgen, Letty!’ Maar
hoe? In elk geval door me te richten op
activiteiten die energie geven. Daarom
heb ik besloten om eerder te stoppen met
mijn baan, zodat ik ruimte heb voor vrijwilligerswerk
en voor cursussen die me
interesseren. Zo wil ik ervoor zorgen dat
ik ook nog iemand blijf.”
Wim: “Ik leef vooral in het nu, met de
toekomst ben ik niet zo bezig.”
Letty: “Daar verschillen we in, ik ben wel
bezorgd over de moeilijke beslissingen die
gaan komen. Wat als Wim niet meer alleen
kan zijn, zich niet meer kan aankleden of
zelf eten? Welke mogelijkheden zijn er?
Daar wil ik ons op voorbereiden. Maar Wim
wil daar niet zoveel van weten.”
Wim: “Wat helpt zijn onze bezoeken aan
een therapeut, daar hebben we fijne
gesprekken, waardoor we elkaar beter
begrijpen.”
Letty: “De therapeut zegt: Wim is geen
alzheimer, hij hééft alzheimer. Daar moet je
samen én alleen een weg in zoeken.”
Wim: “Je leven is heus niet afgelopen na de
diagnose, er zijn nog zoveel mooie dingen
die wel kunnen. Zo ga ik bijvoorbeeld meehelpen
op een pluktuin hier in de buurt,
dan ben ik onder de mensen en actief.”
Letty: “Eerst trok Wim zich terug, hij is
weer opener geworden.”
Wim: “De schaamte heb ik losgelaten. ‘Hoi,
ik heb alzheimer,’ zeg ik nu bij een eerste
kennismaking. ‘Benader me alsjeblieft als
een normaal mens.’”

TWEELING
Negen maanden samen in de buik, dat schept een band.
Elke Zin een tweeling aan het woord.
Wim & Hans (1953)
‘Onze kracht is dat
we alles samen
doen, dus stoppen
we ook samen’
Vanaf hun jongste jeugd zijn Wim en Hans Anker
onafscheidelijk, zowel zakelijk als privé. Daar zal hun
komende pensionering niks aan veranderen. Slopende
werkweken zijn straks passé, maar actief blijven ze.
Samen natuurlijk. Met humor en zelfspot. Want ook
daar zijn deze strafrechtadvocaten meesters in.
TEKST: ANNEMARIE BERGFELD | BEELD: HESTER DOOVE
46
Wim (links) en Hans

GELUKKIG OUDER WORDEN
Doorwerken
na uw pensioen
Een gruwel voor de één, een groot geluk voor de ander: pensioen.
Zit u vol plannen en kunt u niet wachten om van die vrijheid te
genieten? Heerlijk! Maar dat heeft lang niet iedereen. Steeds meer
mensen kiezen ervoor om door te werken. Niet omdat het moet,
maar omdat het voldoening geeft en gelukkiger maakt!
TEKST: MARJOLEIN VAN REST
De pandemie zorgde ervoor dat het
werk van Henk Rensink (1945) grotendeels
stil kwam te liggen. Internationaal
bekende blaasmusici die
normaal gesproken naar zijn werkruimte
in Apeldoorn kwamen, bleven
noodgedwongen thuis. Maar
voor de mondstukspecialist was dat
geen reden om achterover te leunen
en na een lang werkend leven rustig aan te
gaan doen. Sterker nog, nu had hij eindelijk
tijd om al zijn kennis en kunde in een leergang
om te zetten. “Ik ben op zoek naar een
opvolger, iemand die dit werk met dezelfde
passie en fascinatie als ik heb, kan doen.” En
die passie, dat zijn mondstukken voor houten
en koperen blaasinstrumenten. “Ik adviseer
musici wat voor mondstuk het beste bij hen
past.” Inmiddels is Rensink al jaren AOWgerechtigd,
iets wat voor hem geen reden is
om te stoppen met werken. “Nee zeg, dit werk
geeft me zoveel voldoening en houdt me mentaal
fit. Ik ben van plan nog wel even door te
werken, ook omdat ik me er verantwoordelijk
voor voel dat de kennis over mondstukken
niet verloren gaat.”
Vooral in deeltijd
De 75-jarige Rensink is geen uitzondering.
Met hem zijn er zo’n 30.000 75+’ers die nog
steeds één of meer dagen per week werken.
Ook de jongere generaties werken meer. Uit
cijfers van het CBS blijkt dat er steeds meer
werkenden van 55 jaar en ouder zijn. Waren
het er in 2014 nog 1,3 miljoen, in 2021 is dat
aantal opgelopen tot iets meer dan 2 mil-
55

MOOI MET
Manous
Manous Nelemans (1963) is visagist, kapper en soms model. Ze maakt zichzelf niet zo vaak op maar kent
álle trucs voor een sprankelend gezicht. Hier keert ze de beauty-tas van een gewaardeerde collega om.
Nieuw
beauty
De
tas
van
Lydia le Loux. Zij is hair &
make-up artist voor House of
Orange. Ontdekt als model op
de kunstacademie raakte ze
helemaal in de ban van haar en
make-up. Een internationale
carrière volgde. Lydia’s klanten
komen vooral uit de modeen
reclamewereld. En ze
maakt regelmatig BN’ers
op, zoals Wende Snijders
en Carice van Houten.
WINNEN?
Kijk op p. 127
1
102
Wat is beauty voor jou?
“Everything has beauty, but not
everybody sees it. Die uitspraak van
Confucius is mij dierbaar. Alles
heeft een bepaalde schoonheid.
Je leert goed kijken op de kunstacademie.
In mijn werk als visagist
kon ik dit prima toepassen. Beauty
is emotie, lichtval, creativiteit,
kracht, communicatie: het is bijna
niet samen te vatten. Je moet het
alleen wel kunnen zien!”
1 | Ellis Faas L104
“Deze lippenstift heeft
een fijne substantie. Je voelt
hem niet echt en hij blijft
redelijk lang zitten. Opnieuw
aanbrengen vind ik alleen
maar charmant, het is een
ritueel! De lippenstift zit
in een fijne pen en heeft
een diepe fuchsia kleur.”

5
Zat het er al vroeg in,
dat je visagist zou worden?
“Niet echt! Vroeger moest ik netjes naar
de kerk en zag ik er perfect uit; mijn
moeder was coupeuse. Misschien dat
ik me daardoor afzette in mijn tienerjaren.
Het was de tijd van jeans plus
T-shirt en geen make-up, hooguit een
zwart kohllijntje in je ogen. Mijn ‘angst
voor make-up’ verdween door mijn modellenwerk.
De ‘rauwe beauty’ van toen vind ik
mooier dan de hedendaagse perfectie.”
5x Stralend &
verzorgd!
2 | MAC Studio Face And Body C1 en C2
“Deze foundation is op waterbasis en transparant.
Je kunt het met je vingers deppend aanbrengen.
Doe het in laagjes daar waar net iets meer nodig
is. Het resultaat ziet er heel natuurlijk uit. Ik
gebruik het ook vaak voor mijn werk. Al jaren.”
3
4
Hoe wil je mooi oud(er) worden?
“Allereerst vind ik dat je het beste uit jezelf
moet blijven halen. Dat gaat niet vanzelf!
Mijn huid moet er goed uitzien: daarin ben ik
best een freak. Naast me innerlijk goed voelen
zorg ik dat die er glowing uitziet. Door goede
verzorging: gekleurde dagcrème, een blosje.
Daarnaast is mijn bril mijn signatuur.
Die is best karakteristiek, ik ben er blij mee.
O, en lang haar, ook belangrijk!”
3 | Nanoblur
“Een instant corrector.
Ontwikkeld door een
tv-presentatrice en een
farmaceut. Aanleiding? Je ziet
alles op die HD-schermen.
Nanoblur reflecteert licht
waardoor alles gladder lijkt.
Oneffenheidjes zijn net
wat minder zichtbaar!
Je kunt het met of zonder
make-up gebruiken.”
2
Wat vind je mooi bij anderen?
“Ik hou niet van opgelegde regels. Dus ik kan er
enorm van genieten te kijken naar mensen die doen
waar ze zin in hebben. Qua uiterlijk dan. Het is mooi
om een authentiek iemand te zien, met een eigen
smaak. Dat hoeft niet iets te zijn wat je zelf draagt of
doet. Iedereen mag zijn wie hij of zij is. Het zou maar
saai zijn als iedereen dezelfde smaak had!”
4 | Collistar Bronzing Powder
“Iets wat ik vroeger haatte maar
tegenwoordig dol op ben! Je ziet
weleens mensen die hun hele gezicht
ermee inkwasten. En dan hun hals en
decolleté vergeten. Ik gebruik het als
shaper, en alleen als accent. Het
geeft een mooie glow op de konen. Ik
doe ook een beetje op m’n
voorhoofd.”
Wanneer vind je jezelf op je mooist?
“Als ik goed in mijn vel zit! De laatste jaren merk ik dat ik meer
tevreden ben. Heeft met het innerlijk te maken, met van jezelf
houden. Je zeker voelen. Ik ben ook minder kritisch geworden,
en ik heb geen bevestiging meer nodig. Het is belangrijk je
niet te veel te laten beïnvloeden door bijvoorbeeld social
media. Foto’s zijn daar bewerkt of er worden filters gebruikt.
Ook wel logisch: de camera’s van tegenwoordig zijn scherper
dan ooit, die zien vaak meer dan jij met het blote oog!”
‘Ik gebruik de bronzing
powder als shaper, en
alleen als accent’
5 | Lift Up Eye Treatment A/N/G Cosmetics
“Dit is echt een cadeautje voor jezelf
wanneer je slecht hebt geslapen, een
huilbui hebt gehad of moe bent. Hier is
over nagedacht, het blijft niet op de huid
liggen. Het is een soort wondermiddel
met collageen dat hydrateert en
ontspant. Pas op: het werkt verslavend!”
103
beeld: Manous Nelemans. Willem Odendaal (portret Manous)

Uitzicht op vierduizenders tussen
de Gornergrat en Riffelberg, Zwitserland

Eropuit
5X DE MOOISTE
WANDELROUTES IN
EUROPA
Wandelen
verrijkt,
verfrist ,
verbindt
Ga zoveel mogelijk
naar buiten! Dat is de
levensles die journalist
Louël de Jong (1969)
graag met ons deelt.
Wandel in het bos om
de hoek, door drassige
weilanden, over
Europese kustpaden, in de bergen.
Met vriendinnen, je hond, je kinderen.
Wandelen verrijkt, kalmeert. En vaak
poppen ook nog de beste ideeën op.
TEKST EN BEELD: LOUËL DE JONG
111